Nafarkaria Egunkaria

Ostirala, 1996ko apirilaren 26a

X

Kobazuloetako seme-alabak • Kobazuloetako seme-alaba anitz dago Nafa-rroako Erriberan. Harpeari betiko agur esan zio-ten horietako batzuek, hala nahi zutelako. Beste batzuek, halabeharrez, Francoren aginduz asko eta asko lehertarazi egin zituztelako. Badira ko-bazuloa utzi ondoren bertara itzuli direnak. Be-tiko. Gainontzekoek, noizbehinka —uda ga-

raian— berritzen dituzte haurtzaro eta gazte ga-raian bertan eskuratutako bizipenak. Valtierran Urmeneta familiako kideak ditugu kobazuloan jaioak. Orduko garaiak pozik gogoratzen dituzte. Dirua ez zegoen soberan, baina bai, ordea, zo-riontasuna. Kobazuloen duintasuna aldarrikatu dute datozen orrietan. •

Metropoli forala FELIPE RIUS

Liburuaren Eguna Egun batez animatuago daude liburu-dendak, ez tabernak edo hiperrak arratsaldeko zazpietan bezain beteta, baina bai normalean baino jende ge-hiagorekin. Adiskide batez oroitu naiz nobedadeen artean begiratzen ari nin-tzela: Borges-en liburutegi erraldoiekin amets egiten zuen eta orduak ematen zituen irakurtzen; dena gutxi iruditzen zitzaion, ordea. Obsesionaturik ze-goen, uste zuen liburu perfektoa aur-kitu aurretik hilko zela efa horrek loa galarazten zion. Azkenean erabaki bat hartu zuen: jende gehiena egun bakar batez gogoratzen bazen liburuez, be-rak alderantziz egingo zuen, egun ba-kar batez besterik ez zen aterako ka-lera, Liburuaren Egunean hain zuzen, lagunak ikusteko eta urtean zehar hartu gabe utzitako pote guztiak eda-teko. Ederki prestatu zuen dena: diru

behar handirik ez zuen, bere gurasoek hilabetero kopuru bat pasatzen baitzio-ten bankutik, beheko dendatik igotzen zizkioten behar zituen jaki 'eskasak eta liburudendakoek sobre handi batzue-tan bidaltzen zizkioten eskatzen zituen liburuak. Ateratzen zen egunean, Libu-ruaren Egunean, koadrilako guztiok harriturik begiratzen genion hasieran, «hi burutik jota hago, nola bizi haiteke neskarik gabe, lagunik gabe, sexurik gabe, deus ere gabe?, galdetzen ge-nion, baina berak oso serio erantzuten zuen: «Liburuetan dena dago, eta ez dut besterik behar». Neri Paul Auster-en Fantasmak istorioko pertsonaia bakartia zetorkidan burura ikusten nuen bakoitzean, baina Liburuaren Eguna Parrandaren Eguna ere baze-^ nez bosgarren vvhiskyrako ez genion besterik galdetzen eta lasai uzten ge-

nuen urte guztian libre zuen egun ba-karrean. Goiz batean bere etxera joan nintzen bisita bat egitera, baina ez zi-dan atea ere ireki. «Joan hadi, badakik ez zaidala gustatzen Liburuaren Egu-nean ez bada inor ikustea, irakurtzeko denbora behar diat». Triste samar ge-ratu nintzen, txikitatik oso lagun onak baikinen, eta ospa egin nuen. laz ger-tatu zen, Liburuaren Eguna pasatu on-doren.

Geroztik ez dugu haren berririk izan. Aste honetan ospatu den Liburuaren Egunean bere zain geunden denok, baina ez zen azaldu. Ez naiz ausartzen bere etxera joaten. JBeharbada hilik da-go bere liburu guztien artean, edo In-terneten sartu da eta orain Liburuaren Egunean ere ez du ateratzeko astirik. Zeinek daki. Okerrena da ez dugula inoiz literaturaz hitz egin. X

Nafarkaria OSTIRAU,

APIRILAK

GUREAUKERAK'

K O N T Z E R T U A K

Iruñea: Roberto Molerok kontzer-t ua eskainiko du gaur Reveren-dos dantzalekuan, gaueko lO.OOetatik aurrera .

Gares: Funda-Mental aretoan Celtas Cortos taldeak bere disko berria aurkeztuko du datorren ostegunean, gaueko ll .OOetatik aurrera . Sarrerak 1.500 pezetan izanen dira salgai.

Larrion: La Banda sin Nombre taldeak kontzertua eskainiko du bihar, gaueko 11.30etatik aurre-ra> herriko os ta tuan .

Z I N E M A

Iruñea: Olite z ineman Sed de mal pelikula eskainiko dute datorren as tear tean Zinema Beltzaren zi-kloaren ba r ruan , arratsaldeko 8.00etan.

A N T Z E R K I A

Urrotz: Markeliñe taldeak Arma-gedon obra t au la ra tuko du bihar, gaueko 9.00etan pilotalekuan, Udaberriko biraren ba r ruan .

Tafalla: Trokolo taldeak Libroticos antzeztuko du gaur, Kiiltur Etxean arratsaldeko 8.00etan.

E R A K U S K E T A K

Iruñea: Nafarroako Aurrezki Ku-txako Carlos III are toan J u a n Carlos Roman-en obra ikus dai-teke igandera bitartean.

Corella: Kultur Etxean Lupe Mar-tinezen lore konposizioak dira ikusgai. Lore p ren t sa tuak aur-kezten ditu Martinezek bere era-kuske ta honetan. Zabalik izanen da datorren astelehenetik maia-tzaren lOera bitartean.

Zangoza: Udal Kultur Aretoan Itziar Alforjaren lan grafikoak daude ikusgai igandera bitar-tean. Lanegunetan 19.00etatik 21.00etara dago zabalik, eta ja iegunetan 12.00etatik

14.00etara.

Elizondo: J u a n Carlos Olaetxea margolariaren lanak Arizkune-nea Kultur Etxean dira ikusgai maiatzaren 3ra bi tar tean. Lane-gune tan dago zabalik, arratsal-deko 19.00etatik 21.00etara bi-tarte.

I B I L A L D I A K

Iruñea: Nafarroa Kirol Elkarteak Nazar eta San ta Kurutze Kanpe-zu bitarteko ibilaldia antolatu du iganderako. Parte h a r t u nah i duenak egoitzan be r t an eman behar du izena, edo 22 98 20 telefonora deituta.

B E R T S O S A I O A K

Iruñea: Txantrea auzoan bertso afSria eginen dute datorren osti-ralean, bertako igeritokietan, gaueko 9.30etatik aurrera . Ber-tan izanen dira Manolo Arozena eta Bittor Elizagoien bertsola-riak. Txartelak 2.000 pezetan di-ra salgai Txorimalo eta Ziripot taberaetan .

Alberto Barandiaran

Errespetu falta

Hamar part idutik bederatzi irabaziko lizkioke Belokik Eugiri, edo h a m a -rrak». Azken garai honetan maiz en-tzun izan du t esaldia. Bada, lautik b i tan gailendu da agoizkoa: % 50. Ez du t ulertzen zertara datorren burla-tarraren zalantzan jarr i ezineko nagus i t a suna-rena. Bitan gutxinenez egin du h u t s —huts galantak, gainera, dena zuelako alde—, eta bi-tan askoren ustez berarekin lehia daitekeen bakarrarekin, Eugirekin ha in zuzen ere. Eta, hala ere, Belokik galdu dituen bi par t idu ho-rietan ez du zerikusirik izan agoizkoaren jokoak: ba tean zola bustir ik zegoela, bes tean zola ido-rregi zegoela.

Arrazoi du Eugik mindu ta dagoela esatean. Errespetu falta ikaragarria da berekiko, egoera bera zelako bientzako. Beloki ez dela moldatu bestea bezain ongi? Bada, horrek e san nah i du ez dela m u n d u guztiak esaten duen bezain pi-lotari fina. Konparazioak gaiztoak dira beti, ba ina Retegiri gutxi tan en tzun zaizkio kexuak jokoaz kanpoko zerbaitengatik, eta kexu horiek baliagarriak zitzaizkion irabazteko gogo eta grina are handiagoa izateko.

Ogetako par t iduaren ondotik en tzundakoak lotsagarriak iruditu zaizkit: galtzen ez dakite-nenak, batzuk; kontrarioarekiko errespetu fal-ta, beste batzuek. Horrek ez dio mesederik egin burlatarrar i .

a s t ek o pertsonaiak

Mari Abrego Mendizalea

• Mari Abrego mendizale nafa r ra Ipar Amerikako tontorrik a l tuena den

McKinley mendira igoko da maiatzean. Beste zazpi mendizalerekin ba tera

abiatuko da Alaskara Mari Abrego, datorren hi laren 15ean. McKinley

mendi ezaguna bigarren aldiz igotzen sa ia tuko da mendigoizale nafarra .

1982. u r t ean izan zen h a n Abrego lehenengo aldiz, Martin Zabaleta

mendizalearekin batera . Orduan 40 egun eman zituzten Alaskan. Orain-

goan ere hilabeteko bidaia p res ta tu dute Abregok eta beste zazpi men-

dizaleek. McKinleyra ailegatuta ekaitza har rapa tzea da Mari Abregoren

kezka bakar ra .

Lluis Llach Abeslaria

• Priorat eskualdeko Porrera herriari eginiko omenaldi gisa konposa tu

duen bere azken diskoa aurkeztu zuen Lluis Llach kan tau to re katalu-

niarrak as teazkenean Iruñeko Gaiarre antzokian, arra tsaldeko zortzie-

tan. Miquel Marti Pol poetarekin e lkar lanean egin du Porrera izeneko

azken lan hau , eta.aro berria zabaldu du ar t i s taren diskografia zabalean,

betiko inspirazioa izan duen Gironako iparraldeko lurralde berde eta

lasaia utzi duelako Tarragonako alderdi ma lka r t su eta zailak hartzeko;

Un pont de mar blava aurreko lanarekin loturarik badu , ha la ere, azken

honek: Marti Polenak berarenak ziren h a r t a n ere k a n t u e n hitzak.

ahaztu g ab e!

L E H I A K E T A

Lizarra: Lokiz Argazki Elkarteak antolatuta , argazki rallya eginen dute igandean herr ian barrena . Partehartzaile bakoitzak mila pe-zeta ordaindu beharko ditu, eta horren t r ake erroiluak eskura tu eta argazkiak errebelatu ahal izanen ditu. Ize'na emateko epea igandean ber tan goizeko bede-ratzi eta erdietan hasiko da, ha-mar rak arte, Fray Diego Kultur Etxean. Rallyko kontrola. berriz, arratsaldeko ordu bie tan itxiko da Gustavo Maeztu museoan .

Partehartzaileek h a m a r proba egin beharko dituzte, eta horie-tan Lizarrako jende, leku eta eraikinen argazkiak atera behar-ko dituzte. Bilduma izeneko saria. e sku ra tu nah i duenak proba guztiak egin beharko ditu. Bil-dumar ik onena egiten duenak 12.000 pezetako saria jasoko du. Halaber, gai bakoitzeko argazki-rik onena egiten duenak argazki materiala jasoko du. Sari bana-keta maia tzaren 17an eginen dute Lizarrako kul tur etxean, arratsaldeko zazpietan. Aurretik argazki rallyan ateratako argaz-kiak erakuts iko dituzte.

a di!

Euskalerria Irratia FM 91,4

Egunero astelehenetik ost i ralera , . Zokobetailu goizeko lO.OOetatik l l .OOetara.

Xorroxin Irratia FM 107,5

Egunero 20.00etat ik 22.00etara Karakola segi hola gazteendako saioa.

Aralar Irratia FM 106,2

Astean zehar 13.30etatik 14.00etara, ber tako bizilagun eta per tsonaia ospetsuei elkarrizke-tak.

Karrape Irratia FM 107.8

Astean zehar, 12.20etatik 12.35etara Gauza guztien gaine-tik, ede r t a suna eta osasuna, sukaldari tza, ohiturak.

26

Nafarkaria OSTIRALA,

APIRILAREN

Iruñea

Txantreako jaiak datorren astean Auzoko ]ai Batzordeak antolatuta, ekitaldi ugari izanen da asteartetik igandera bitartean

xantrea auzoko Jai Batzordeak antola-

tuta, auzoko bestak ospa-tuko dituzte datorren as-teartean hasi eta igandera bitartean. Ekitaldi ugari antolatu dituzte datozen egunetarako auzoko hain-bat gazte eta taldek: an-tzerkia, kirola, lehiaketak, dantzaldiak, kontzertuak eta beste hainbat ikuski-zun.

E r r e d a k z i o a / Iruñea

JAI BATZORDEAK antolatuta, datorren astear tea eta igandea bi tar tean auzoko jaiak ospatuko dituzte Txantrean, ur tero bezala. Astearte arra tsalderako pres ta tu dituzte lehen ekitaldiak. Haste-ko, kometak heganarazten au-zokideek du ten trebezia erakus-teko lehiaketa antolatu dute, arratsaldeko 5.00etatik 6.00eta-ra. Ondoren, auzoko kaleak ze-harka tuko ditu kalejirak. Hau-rrentzako jolas ugari izanen da arratsaldeko 6.00etatik aurrera Felix enparan tzan San Crsitobal gazte ta ldearen eskutik.

Gau par tean herri afaria eginen dute Auzotegin Amnistiaren Al-deko B a t z o r d e e k a n t o l a t u t a . Txartelak Txorimalo eta Herriko tabernan dira salgai. Afaldu on-doren eta goizaldera arte dan-tzaldia izanen da Felix enparan-tzan.

A s t e a z k e n e a n g o i z e a n goiz hasiko da jaia, goizeko 9 .00etan dianak ariko baitira kaleetan. Ondoren kirolak izanen du txoko berezia. 9.00etatik aurrera ere,

Etsaiak taldeak kontzertua eskainiko du txosnetan, ostegun gaueko 9etan. J A V I E R I Z Q U I E R D O

futbi toan ariko dira auzoko gaz-teak hamabi orduz. lO.OOetan, berriz, txirrindularitza lehiaketa. Herri kirolak ikusteko aukera ere izanen dute auzokideek, "arra-tsaldeko 6.00etan.

Arratsalde par tean mus ika eta dantza izanen dira nagusi. Has-teko, arratsaldeko 7.30etan Du-guna dantza taldeak bere ikus-kizuna aurkeztuko du. Ondoren, 8.30etan, txistu eta gaita kon-tzertua izanen da. Ordu berean, Rastro plazan, Los Morotxos tal-deak tango ikuskizuna aurkez-tuko du.

Ostegunean ere izanen da zer egin Txantrean. Eguneko ekital-

dien ar tean gaueko 9.00etatik aurrera eginen du ten rock jaial-dia da aipatzekoa. Etsaiak tal-deak eskainiko du Txantreako txosnetan kontzertua.

O s t i r a l e a n , a r r a t s a l d e k o 6.00etan antzerkiak izanen du Txantreako ja ie tan txokoa. Gus txotxongilo taldeak La princesa defresa obra taulara tuko du Au-zotegi Kultur Etxean. Gau par-tean musika izanen da nagusi berriro ere. l l .OOetan Eklipse t a l d e a r e n e s k u t i k d a n t z a l d i a izanen da Corella etorbidean. Ordu erdi geroago Txantrea or-kest rak alaituko du Felix enpa-r a n t z a k o g i roa . L a r u n b a t e k o

gaua ere talde bi h a u e k alaituko du te . Goizaldeko 4 .00e t a r ako , gainera, ezusteko ekitaldia pres-ta tu dute antolatzaileek.

Auzoko ja iak amaitzeko, goi-zeko l l .OOetan erraldoien kon-par t sa ibiliko da igandean karri-ke tan barrena . Ordu bi eta e r :

dietan, berriz, kalderete lehiake-ta eginen dute eta arratsaldeko 7.00etan, bes teak beste, I ruña dantza taldeak bere ikuskizuna a u r k e z t u k o d u . A r r a t s a l d e k o 8.00etan jazz kontzer tua eskai-niko du Andoni Rios Jazz Kuartet taldeak. Ordu berean, txistu eta gaita dantzaldia izanen da Felix enparantzan. /

Lekunberri

Aralarko Ibilaldia eginen dute maiatzean laugarrenez IParte hartu nahi duten mendizaleek maiatzaren lehena baino lehen eman behar dute izena

E r r e d a k z i o a / Iruñea

NAFARROAKO mendizaleek ba-dute pozik egoteko arrazoirik, azken hi ru ur tee tan bezala, aur-ten ere Aralarko Ibilaldia anto-latu bai tu Lekunberriko Ttut tu-rre kirol elkarteak. Maiatzaren 12an eginen du ten ibilaldiaren l auga r r en ekitaldi h o n e t a r a k o ohizko bidea ber reskura tu dute antolatzaileek. Iaz ez bezala, be-raz, Lekunbe r r i t i k a te ra , e ta , b e s t e a k bes te , I r umuga r r i e t a , Aldaon, Ganbo, Igaratza eta Ara-larko bihotza zeharkatu ondoren Lekunberrira itzuliko dira. men-dizaleak.

Iaz, ibilbidea errazte aldera, Aldaon eta Ganbo —gailurrik gogorrenak— ez igotzea bazegoen baina gehienak bertat ik igaro zi-ren. Hori dela eta, ibilbidea bere horre tan uztea erabaki dute Ttu-tturre elkartekoek. Maiatzaren

12ko ibilaldian parte har tu nahi d u e n a k m a i a t z a r e n l ehene t ik aurrera du izena emateko auke-ra.

Datorren maiatzaren 26an, To-losako Aralarko Adixkideak el-kar teak antolatuta, Hamalau Or-duko Ibilaldia eginen dute. Ho-rren aurretik ber tara joan nahi duten mendizaleentzat Lekun-berrikoa lagungarri izatea nahi dute Ttut turre kirol elkarteko kideek.

Partehartzaileak goizeko seie-tan jarriko dira bidean. Herriko plazatik aterako dira, talde ba-koitzaren ar tean hiru minutuko tartea utziz.

Bidea behar bezala seinalatuko dute Ttut turre kirol elkarteko kideek eta kontrolak jarriko di-tuzte Unako Putzuan, Igaratzan, Albin eta San Miguelen. Kontrol horietan, halaber, fruta, ura , zukua, salda eta kafea eskura tu

ahal izanen dute partehartzai-leek.

Ttut turre Kirol Elkarteak an-tolatuta maiatzaren 12an egingo

den ibilaldian par te hartzeko, ai-pa tu bezala, maiatzaren ba ta baino lehen emart behar ra dago izena. /

Barañain

Udalekuak antolatu ditu Udalak euskaraz eta erdaraz |g Parte hartu nahi

duten haurrek izena

emateko epea zabalik

dute dagoeneko

, E r r e d a k z i o a / Iruñea

BARAÑAINGO UDALAK, az-ken ur tee tan bezala, herriko haur ren tza t uda lekuak anto-latu ditu aur ten ere. Udalaren udaleku h a u e t a n parte h a r t u nahi du ten haur rek zabalik d u t e j a d a izena emateko epea. Udalekuak euskaraz eta er-d a r a z a n t o l a t u d i t u Ba ra -ñaingo Udalak.

Euskarazko udalekuei da-gokienez, ha in zuzen, uztai-lean ibiltariak izanen dira eta Baztan bailarako ha inba t he-rr i tan izanen dira par tehar-tzaileak. Hilaren 16 eta 22a bi tar tean izanen dira. Udale-k u a n parte ha r tu ahal izateko hamah i ru eta hamazazpi ur te b i t a r t e i zan b e h a r k o d u t e gazteek.

Abuztuan, berriz, Zestoako Baserri Eskolan izanen da udalekua.

Bi txanda eginen dituzte, lehenengoa uztailaren 31tik abuz tuaren 9ra, zortzi eta ha -maika ur te bitarteko h a u -r r e n t z a t , e t a a b u z t u a r e n 20tik 29ra, hamaika eta ha-malau ur te bifarteko gazte-txoentzat.

Erdarazko udalekuei dago-kienez, Berara joanen dira Barañaingo haur rak , uztai-laren 6tik 12ra, 13tik. 19ra eta 20tik 26ra. Zortzi eta hamai-ka ur te bitarteko haur rek iza-nen dute Berara joateko au-kera.

Bestetik, igeri egiten daki-ten gaztetxoek —11 eta 14 ur te bitartekoek— Esara joa-teko aukera izanen dute uz-tailaren. 15etik 21era. Hama-hiru eta hamazazpi ur te bi-t a r t e k o gaz te txoak , berr iz , Baztanera joanen dira uztai-laren 23tik 29ra.

Abuztuan, berriz, Zestoako Basefr i Eskolan eginen dituz-te u d a l e k u a k B a r a ñ a i n g o haurrek , eta ber tara joateko aukera izanen dute zortzi eta h a m a h i r u u r t e b i t a r t e k o haurrek , hilaren lOetik 19ra bitartean. X

26

Nafarkaria OSTIRAU,

APIRIUREN

Bizitza Erriberako kobazuloetan

Mendiak emaniko nafarrak Valtierrako kobazulo batean jaioa den Urmeneta familiak bertako bizimoduaren berri eman digu

rriberako herrietan —baita Euskal Herri-

ko eta ondoko beste he-rrialdeetan ere— pobree-nen etxeak izan dira men-dian pikotxez egindako kobazuloak. Egun ere, zutik dira horietako asko, eta ba-da oraindik, noizbehinka baino ez bada ere, bertan bizi den jendea. Urmeneta familia Valtierrako kobazu-lo batean jaiotako familia da. Kobazuloetako bizimo-duaz mintzatu dira gurekin.

E d u r n e E l i z o n d o / Valtierra

ERRIBERAKO gainontzeko he-rrietako mendiak bezala, Valtie-rrakoa ere ehundaka familiaren bizileku izan da ur tee tan zehar. Etxebizitza erosteko adina diru ez zegoenean, pikotxa eskue ta r i ha r tu eta mendia zulatzea zen asko eta askoren aukera baka-rra. Valtierrakoa, Erribera osoko mendiak bezala, zulo handia da, barrut ik hu ts ik dagoen mendia.

Erriberan, egun, bada oraindik mendiari lurra kenduz egindako kobetan bizi den 'jenderik, nahiz eta gutxi izan. Valtierran ber tan ere, udako hilabeteak kobazuloe-tan ematen .dituzte ber tan jaio-tako askok. Eguzki izpiak sai-hesteko ez omen dago hoberik. Val t ie r rako m e n d i a k eman iko familia da Urmenetarrek osatzen dutena . Bertan jaioak dira Agus-tin Urmeneta eta Josefina bere emaztearen bederatzi seme-ala-bak. Honorio, Consuelo eta Mer-cedes dira horietako hiru.

Agustin Urmenetak mende ho-nen has ieran egin zuen bere fa-miliaren bizileku izan den koba-zuloa, eskuz. Atea, pasabidea, sukaldea, egongela, h i ru logela eta abereentzako ukui lua . «Zen-ba t ordu pikotxa eskuan, zenbat lurra atera behar!». Honorio Ur-menetak ongi ezagutzen du bere aitak egindako lana, koskortu orduko berak ere egin behar izan baitzuen.

J o a n den udaz geroztik itxita zegoen Honoriok orain zabaldu duen atea. Agustin Urmenetaren a l a b a z a h a r r e n a k , C a t a l i n a k , j aso zuen herentzian aitak egin-dako etxea, eta eguzkiko hilabe-teak bereekin ematen ditu ber-tan. Atea ig'aro bezain pronto, txikitako oroitzapenak arrapala-dan itzultzen dira Honorioren burura . Consuelo eta Mercedes a r r e b e k i n b a t e r a , o r d u k o a k egungoak dira berriro ere, sikiera egun batez, Honoriorentzat.

«Askotan gogoratzen ditut kobazuloko garaiak» • «Ez ge-nuen dirurik ba ina pozik bizi gi-nen, oso pozik, eta ez genuen inoiz ja tekoaren falta» gogoratzen du Consuelok, harro; «lan eta lan eman zuen bere bizitza osoa gure

Azken urteetan agerian geratu dira hainbat kobazulotako gelak. : X A B I V E N T U R A

Urmeneta familiako kideak kobazuloaren sarreran. Ezkerretik hasita, Consuelo, Honorio, Mercedes eta bere senarra. X A B I V E N T U R A :

Mercedes Urmeneta: «Estatua gutaz lotsatu

egiten zen. Untxiak bezala bizi ginela uste zuten»

aita zenak, mendian, soroan, be-ha r zen lekuan. Pobreak ginen baina bi zerri hiltzen genituen urtero».

Consuelorentza t , za lantzar ik

gabe, ur te onak izan ziren koba-zuloan emandakoak. «Askotan gogoratzen ditut ordukoak», dio, neba eta ahizpa suka ldean au-rrean dituela. Egungo sukaldea, hala ere, ez da ordukoa; koba-zuloa, finean, ez da ordukoa. Pixkanaka-pixkanaka, gizartean oro har izan diren aur re rakun tza eta berr ikuntzak kobazuloan ere gertatu dira. Kobazuloa baino, etxebizitza a r run ta dirudi Agus-tin Urmenetak orain 90 ur te in-guru eskuz egin zuen zidoak.

Sukaldea, hozkailua, garbigai-lua. «Gure gara ian ez zegoen ho-rrelakorik».

«Argia 1961. u r t e an jarr i zuten Vaitierran», Mercedesen hitzak dira. Hasierako u r t ee tan bonbi-lako ordaitzen zuten. «Askotan, hala ere, nahiz eta argia izan, ha in gutxi ikus ten zen kriseiluak ere piztu beha r izaten genituela. Argia Moncayotik ekartzen zuten has ieran Honoriok aipatzen due-nez, ba ina konpetentzia sor tu zen gero. «Carcarretik ekartzen

Consuelo Urmeneta: «Ez genuen dirurik baina pozik

bizi ginen eta zerjana ez genuen inoizfalta»

has i ziren eta o rduan asko hobe-tu zen argiaren egoera».

Urak ere hama ika bide egin izan ditu Valtierrako kobazuloe-tara iritsi aurretik. Consuelok irr ibarretsu gogoratzen ditu u r t inak b u r u a n e ramaten zituzte-neko garaiak. Kobazuloko txo-koetan oraindik zutik dira t ina horietako asko. Ordaintzeko adi-na sos zutenean, u r a erosi egiten zuten. «Izotza genuenean ere, ti-ne t an sa r tu eta lastoarekin tapa-tzen genuen, ez urtzeko».

Mendia, kobazuloa bera arazo bilakatzen zen noizbehinka ere. Honoriok, ha la ere, ez du inolako istripu larririk gogoratzen. Men-diko lurra , baina, mugi tu egiten zen noizean behin. «Casimirota-rren kobazuloko zati ba t behera etorri zen behin, ba ina lurrak ez zuen inor harrapatu». Gogora-tzen duenez, beste behin Valtie-rrako ber tako familia ba ten be-hiak orroaka aritu ziren egun osoan. «Ez genekien zer gertatzen zitzaien ba ina egun ha r t an ber-tan lur p u s k a ba t erori zen ko-bazuloaren barrenean».

Valtierrako kobazuloan pozik bizi baziren ere, gogor egin beha r izan zuten lan Urmeneta familia-ko kide guztiek. «Lanean noiz

26

Nafarkaria OSTIRALA,

APIRILAREN

Bizitza Erriberako kobazuloetan

Honorio Urmeneta: «Herriko jendeak baztertu

egiten gintuen kobazuloetan bizi ginenok, pobreak

ginelako»

hasi nintzen ere ez dut gogora-tzen. Edozein gauza egiten ge-nuen gizonok, egurra eta garia bildu, espar tzua atera, edozein gauza. Emakumeak , berriz, zer-bitzari ibiltzen ziren, baita gure etxekoak ere», argitzen du Hono-riok. Denek ekarri behar zuten jatekoa etxera. Errentan har tu -tako bara tza ere lagungarri izan zuten. «Aitak hazitako meloiak Eguberrietan ere ja ten genituen askotan», dio Consuelok. Baratza ezezik, hazienda ere izan zuten Urmenetarrek, kobazuloan ber-tan. Gaur egun logelak daude garai ba tean abereak zituzten lekuan eta askak armairu bila-katu dira. Lana zela eta, koba-zulotik landa ematen zituzten eguneko ordu gehienak etxeko gizonek, baina afalordua elkar-tzeko ordua zen. «Une politak» Honoñorentzat.

Kobazulo asko lehertarazi zituzten Francoren garaian • Erriberako mendietan egindako kobazuloetan herriko pobreenak bizi ziren, etxea eros--teko dirurik ez zutenak. Gaur egun gauzak aldatu diren arren, beste garai ba tzue tan bizimodua ez zen batere erraza bertakoen-tzat. Bizimoduaren beraren go-g o r t a s u n a ezezik, ga inontzeko herri tarren mesprezua ere j a s a n b e h a r i z a t e n z u t e n a s k o t a n . .«Cueveroak de i tzen g in tuz ten , gaizki begiratu eta baztertzen gintuzten dirurik ez genuelako» azaltzen du Honoriok. Kobazu-loetako jendearen ar tean, ordea, ona zen ha r remana . «Edozein lekutan bezala hau r r ak elkarre-kin ibiltZen ziren jostatzen».

Espainiako gerra zibilaren eto-rrerak ez zituen gauzak erraztu. «12 ur te n i tuen movimiento-a iri-tsi zenean» azaltzen du Honoriok. Malkoek begietatik ihes egiten diote nah i gabe ordukoak gogo-ratuz. «Oso gaizki por ta tu zen eskuina hemen. Nire aita herritik bidali zuten eta lur partzelak kendu zizkioten. Nire ama eta arreba zaharrenari , berriz, ilea moztu zieten». Agustin Urmene-tak frontera alde egin zuen or-duan eta gerra amai tu ta itzuli zen Valtierrako bere kobazulora. «Oso gogorra izan zen berarentzat herritik alde egin behar izatea. Bere eskuz egindako etxea uztera behartu zuten».

Erriberako kobazuloetako biz-tanleentzat, baina, gerra amai-tuta iritsi zen bizi izan du ten garair ik t xa r r ene t a r i koa . Izan ere, Francoren garaian etxe mer-keak egin zituzten beraientzat, kobazuloa utz zezaten. Kobazu-loa utziz gero, ber tara itzul ez zitezen horietako asko eta asko leher tarazi z i tuz ten . Honoriok gogoratzen duenez, eztanda izan zen Kaparroso, Ablitas eta Mila-groko kobazulo askoren pa tua . Valtierran, ordea, ez zen horrela-korik gertatu, «alkatea au rka

Consuelo Urmeneta kobazuloko sukaldean eta gurasoen logela izandakoan ageri da. Garai batean animalien aska zirenak armairu dira egun. X A B I V E N T U R A

Francoren garaian 'etxe merkeak' egin eta kobazulo asko lehertarazi zituzten

agertu baitzen. Berari esker zutik jarra i tu zuten hemengo kobazulo guztiek». Valtierrako kobazuloe-tan bizi zirenentzat, be r rehun etxe merke inguru egin zituzten.

'Horietara bizitzera joan zirenek gordailu gisa erabili zituzten or-

duz geroztik kobazuloak. «Estatua gutaz lotsatu egiten

zen. Untxiak bezala bizi ginela us te zuten eta horregatik leher-tarazi nahi izan zituzten koba-zu loak» a z p i m a r r a t z e n d u t e Consuelo eta Mercedesek, sa-

mintasunez. «Kobazulo ba tzuk bes teak baino hobeak ziren ba ina baziren kobazuloak baino oke-rrago zeuden etxeak ere». Urme-neta familiako kideentzat, ha in zuzen, benetako etxea izan da Valtierrako kobazuloa eta be r tan izan du ten bizitzaren d u i n t a s u n a aldarr ikatu dute beti. Consuelok are gehiago dio: «Itzul daitezela lehengo ^araiak».

Urteak dira mendiak emaniko Urmenetarrek Valtierrako koba-zuloa utzi zutela. Consuelok ez-

kontzeko utzi zuen — «aitak berak e raman zituen nire gauza guztiak k o b a z u l o t i k Kapar rosora» e t a noizbehinka baino ez da itzul-tzen. Baina beti pozik. Mercede-sek Gipuzkoarako bidea h a r t u zuen bere bi a labak Valtierrako kobazuloan jaio ondoren. Azkoi-tian bizi da egun. Honoriok ko-bazuloa utzi bazuen "ere Valtie-r ran jarrai tzen du. Udako hilabe-teetan, egun bakar batez bada ere, ur tero topo egiten clute euren mendiko zulo mai ta tuan . /

i r i t z i a

Patxi Zabaleta >•

Parlamentario eta idazlea

Kobazuloetako bizimoduaz MENDE honen erdiraino, berrogei-ta hamarreko hamardaraino alegia, Euskal Herrian, ondoko beste he-rrialde batzuetan bezala, baziren kobazuloetan bizi ziren jendeak. Nafarroan lurpean sortu eta bizitu-takoak ehundaka dira oraindik.

1950. urtetik aurrera, ordea, de-bekatu egin zuten kobazuloetako bizietxeen izatea. Ondorioz etxe merkeak deitutako haiek eraiki zi-tuzten Erriberako hainbat eta hain-bat herritan eta etxe merke horien giltzak banatzen ziren egun berbe-rean dinamitaz iehertzen zituzten kobazuloak.

Zergatik? Jendea ez zedin berriro bertara itzuli, hori baitzen egin zu-tena batzuren batzuk etxe berrie-tako giltzak eskuratu ondoren. Oraindik bizi da garai hartan Patro-nato Francisco Franco zelakoaren arduraduna zena, Fausto Perez Ba-rragan jauna. Gizaseme honen aginduz eta bere ardurapean le-

hertu ziren dinamitaz Nafarroako Erriberako azkeneko kobazuloak.

Mende honetan Nafarroako be-rrogeita hamar herri baino gehiago-tan bizi izan da jendea lurpean. Jenderik pobreena zen, lurrik eta ondasunik gabea. Egunsentian herriko çnparantzan ipintzen zena lur-jaberen batek lanerako hartuko ote zituen zain. Lur-lanetako peoiak ziren. Familiaren beraren izatea ere guztiz bestelakoa zen, taldekoa.

Baina beren txirotasunaz at, ko-bazuloetako biztanleek lurrarekiko harreman berezia eta bitxia zuten. Lurra, ama-lurra ez zen haientzat uzta eta fruituak emaitza egiten diz-kiguna bakarrik. Lurra, lur-ama ba-besa zen gainera, aterbea eta be-ren buruen gordaiiua.

Horregatik itzuli nahi izaten zuten kobazuloetara; horregatik oraindik ere bada Sesmako kobazulo ba-tean jaioa izaki eta kobazulo berera zahartzaroan itzuli dena. Horregatik

jende pobre haientzat lurrarekiko maitasunak eta>atxikimenduak zentzu sakona zuen. Horregatik saiatu ziren hain bortizki komunalak defendatzen XIX. mendean eta XX. mendeko lehendabiziko erdian.

Jende pobre haiek, gainera, biga-rren mailako jende haiek beste ba-tzuen oroitza ere dakarkigute gogo-ra, jentilena. Ziur aski jentilak, biga-rren mailako ordainpeko haiek he-rrietatik eta harresien babesetik bo-ta eta jaurtiki egin zituzten kristau-tasuna herriez jabetu zen antzinako garai haietan. Horregatik jentilen bizilekuak kobazuloak ziren, har-peak. Ez baita gauza ezagunegia orain betidanikoak iruditzen zaizki-gun baserriak eta baserriko bizimo-dua bera nahiko berriak direla; due-la hiru edo lau mendekoa baizik ez. Baina gaurkoan Erriberako koba-zuloez ari gara, Erriberako ahaztu-tako etatoaztertutako jende pobrea-ren omenez... X

Patxi Zabaletak Erriberako kobazuloak aztergai izan ditu azken hilabeteetan. Badena dena da eleberriakjaso ditu bere ikerketan lortutako hainbat emaitza. Kobazuloetako bizimoduari buruz inkesta etnografikoa egin du bertan bizi izan denjendearekin.

26

Nafarkaria OSTIRALA,

APIRILAREN

Xanti Begiristain

Eskandalu larriak • Apirilaren 2 2 a n Nafarroako Pa r l amen tuak

eskubider ik gabe utzi di tu Ezker Abertzalea

taldeko par ta ideak hogei egunerako, UPN,

PSN, CDN eta EAko ordezkarien laguntzare-

kin, eta gainera aho batez, gehienok oso ongi

dak igun bezala. Dirudienez, gaur egun, ar-

gazki ba tzuk P a r l a m e n t u a n jar tzeak istilu

larr iak sortzen ditu, zeren eta hori ba i ta ha in

zuzen ere Ezker Abertzalea taldekoei Parla-

m e n t u k o Mahaiak leporatu diena, alegia, is-

tilu larñak.

Nafar asko gara lekukoak, nola beh in baino

gehiagotan aterarazi di tuzten HBko parla-

mentar ioak bu l tzaka eta a r r a s t aka foruzai-

nek, Pa r l amen tua ren ag indupean .

Hor nah i tanah iez zerbait a r ra roa gerta-

tzen da; kon t r ae sanak suma tzen dira. Alde

batet ik esa ten dute, e ta s inestarazi n a h i di-

gute, h e m e n egiazko demokrazia dugula . eta

Nafarroako Pa r l amen tua bene t an serioa de-

la, ba ina begira ezazue zer-nolako bitxike-

riak gertatzen diren maiz: Pa r l amen tuan ba-

tzue tan ez diete uzte i j par lamenta tzen , na -

far ren h izkuntzar i ez diote gutxieneko begi-

runer ik , nah iz eta batzuei oso atsegin zaien

beren alderdi politikoen izenak e u s k a r a do-

torean agertzea (Nafar Demokra ten Elkar-

goa, Ezker Ba tua eta Eusko Alkartasuna),

ba ina gero p rak t ikan h u t s u n e ugar i dago.

Eta, e san bezala, dena zergatik? Ba, nonbai t

preso e u s k a l d u n e n argazkiak ikus teak be-

gietako mina ema ten dielako, eta aldi be-

rean a sa lda tu t a gelditzen direlako alderdi

demokratiko d i r e l a k o e t a k o a k . Ar razo i r ik

ez dagoenean badakigu zer ger ta tu ohi den

askotan , hots , i nda r t suenak abusa tzen d u

eta kitto! Beraz, Aoiz, Araiz, Etxandi eta Za-

baleta potxoloak, badakizue, Lola Eguren

maistra andreak esan dizue hogei egunerako

oporraldia ha r dezazuen, e ta horrela egin be-

ha rko duzue, bestela eskolazainari dei tuko

dio eta horrek ost ikoka eta bu l tzaka a terako

zaituzte ikasgelatik, ba ina era demokrat i -

koan, jakina! Gainera 20 egunez telebistank

gabe!

Bai, izan ere, nik us t e d u t Pa r l amen tu ho-

rre tako nagusiañ aspaldit ik ikus ten zaiola

belarria bere orrazkera dotore e ta ugar ien ar-

tean. Ez dakit horrela den berez horre lakoa

delako, edota p res iona tua sent i tzen delako,

ba ina dena den ez da oso koheren tea PSNk

ha inbes te t an pred ika tu eta predikatzen due-

narekin: «Bakea eta tolerantzia».

Egia esan, nik Ezker Abertzalea ta ldekoak

oso apal, bake t su eta otzan ikusi n i tuen Par-

l a m e n t u a n ba i argazkiak j a r t zen eta ba i ta

a teratzen ere. Ardi m a n t s o a k bezala a te ra zi-

ren aretotik, e ta hori telebista guzt ie tan gera tu

da grabatur ik . Horibai , Zabaleta ardi o tzanak,

esate baterako, a te ra tzerakoan aprobetxa tu

zuen zenbait egia e ta argudio beekatzeko

Par lamentuko maha ik ideen belarri sent ibe-

retaraino irits zedin.

Hortaz, e s a n a k esan, ema ten d u istilu la-

rñen kon tu hori oso sinesgaitza dela, e ta bake

eta j a s a n k o r t a s u n a r i b u r u z zerbait ikasi be-

ha rko lukeena Par lamentuko lehendakar ia

bera dela. Non utzi ote zi tuen Lola Eguren

and reak adierazpen a s k a t a s u n a eta Giza Es-

kubideen aldeko defentsa? Auskalo!

Egiatan, Pa r l amentuko ikasgela ho r re t an

gehiago ema ten d u maistra marimaistra mo-

d u a n ar i tu dela k a s k e t a n eta umeker ia tan , e ta

zenbait ikasgai gogotik l andu beha rko duela

ez b a d u eka inean berr iro ere suspenditu na -

hi. •

Joxemiel Bidador

De re vasconica plautoniana (eta II) • Dictionnaire basçue, espagnol et jrançais baten prospektua baudugu. Tolosan 1827.ean agertu zena, honezkero aipatu Mixel Abbadie eta J.F. batek izkiriaturikoa frantsezez eta españolez hurrenez hurren, Leclusek berak hofren berri eman zuelarik. J u a n Mateo Zabala frantxikotar bilbotarrak 1828.ean helarazl zion Bizkaiko herrietan jasotako hitz eta esaera bilduma ere ez omen zitzaion Iagungarri nahikoa jazo hiztegia lehen bait lehen ager zedin, izan ere alfabetikoki ordenaturik ez baitzegoen eta. hizki xehegiaz izkiriaturik nonbait. erderazko ordainak etziren guztietan agertzen, lana zailtzeko baizik balioko zitzaiokeena. Hirugarren eskutitz honetan ere Iztueta pikotan ezarri gogo zuen. harritzekoa agitzen etzaiguna. biek dantzarekiko zuten aburu kontrajarriak zirela eta baiki. Gainera Leclusek bere gramatikaren hitzaurrean omenezko hitzak eskaini zizkion Iz-tuetari, frai Bartolori jasanezina oso gertatu zitzaiona: «Segun nos dice Mr. Lecluse en las paginas 6. 7 y 23, de su Gramatica, ha merecido su manual basco distinguido aprecio, y repetidos aplausos del Sr. Iztueta. Autor de un tomo en 8° sobre bayles, sones, Jestines (...) Asi' Mr. Lecluse en agradectmiento a este señalado Javor le llama al Sr. lztueta respetable sabio (...) Yo convengo que al Sr. Iztueta tratara acaso por su obra sumisos respetos aquella gente que tiene vocacidn para la distinguida carrera de danzantes, comicos, y mtmos».

Ber urtean Ucluseren erantzuna atera zen Tolosako Doula-doure argitaldariaren moldeetatik: Plauto poltglota, o sea, ha-blando libremente hebreo. cantabro, celtico, irlandes. hungaro, etc..., seguido de una respuesta a ia impugnacion del Manual de la lengua basca, Jrantses izenaren euskal ordaina litekeen Lor Urhersigarria ezizenaren azpian. Bertan karmeldarraren erasoen dejentsa antolatu zuen bereziki, eta egite nahiz argitaratzaile, hots, Madariaga eta Mogel jaunak, delako Zoilo baten barruan

Iztuetak aurtikiari zegokionez, hau dn. Donostian cigcmi Carta eguitei i diona D. Juan Ignacio Iziuetcic apez I). JuanJose Moguell aita beacurtsu J'raile S. Teresacoac Plauto euscaldunaren icena-requin izquidiatu duen obrachoaren gañean ceña arguiiuratu duen Moguei beiac. Iztuetarena liurriaga lagunak ondu erdnl testuaren mskarazko iraulketa zaiekeen besterik gabe. frai Bartolok botatakoei erantzuteko: "iCenbat eta nola engañatcen den bada aita beacunsua! Ezaguncla beraren mesedea ciana araco aicebelatsquiro itceguin oiduten aietacoa, ezgui'tlac enzun jaquin bague nun. eta nerc obraren berriñc gueicigo ez duela ezbada icena bacar bacarric debede edojailo gogorrac bota diz-quidana. Iracurri izan balitu oarrez ta artezaz Unceta beacur-garriaren ern Apez Elorza jaunaren ontzate edo aprobazuxtc. icusico zuen argiroqui nolaco beguiruneaz etartua izandan nere obra, non eta aita carmentarrac ucatu nai ez dien bi osansi oec nere obra doaingoaquin ontzat eman duten Guipuzcoatar argui-dotar biai (...)>. Zaldibiarraren lagun mina zen Santiago Unzeta Gtpuzkoako deputatuak ere bere ekarpena izan zuen zio jada nahasi honetan, eta Zuriari urte berean igorri gutun batetan honela zioen lasaigarri:«No haga V. aprecio de lo que diga Fray Bartoio porque este señor no es en mi concepto sujeto que pueda

Jormar opinion en el bascuence, porque no tiene debido conoci-miento de este idioma». Azkenik. eta vctorio bitxi hau akitzeko Jrai Bartolomek Anti Plauto poKgloto o dejensa de Plauto bascongado y de la impugnacidn del manual de la lengua vasca de M. Lecluse idazkia argitara eman zuen 1929.eko marixoaren 31n. Bertan beharreko arrazoiak ematen zizkien Lecluse eta Iztuetari. •

Iruñeko hiria xake torneo irekiko bederatzigarren jardu-naldiko partida, 1996ko urtarrilaren 5ean jokatua. David Garcia (Espainia), 2.510 ELOkoa -»-Rafael Alvarez (Euskal Herria), 2.445 ELOkoa.

1.d4,d5; 2.c4,c6; 3.Zc3,Zf6; 4.Zf3,e6; 5.e3,bZ-d7 6.Dc2,Ad6; 7.Ae2,0-0; 8.0-0,b6; 9.e4.Ze4; 10.Ze4,e4 11.De4,Ab7; 12.Af4,Zf6; 13.De3,Zg4; 14.De4,Zf6 15.De3,Zg4; 16.Dc1,c5; 17.h3,Zf6; 18.Gd1,De7 19.Ad6,Dd6; 20.De3.

Damaren zutabean gatazka dagoen arren, peoiak aldatzea da onena, egitura gordetzeko.

20 fG-d8; 21.c5,Dc5; 22.Dc5,c5; 23.Ze5,Ef8: 24.f3,Ee7; 25.Ef2,Zd7; 26.Zd3,Ed6; 27.f4,Ee7 28.g4,Ae4; 29.Af3,Af3; 30.Ef3,h5; 31.g5,aG-b8 32.Gd2.

Zutabe garrantzitsua kontrolatzeko egindako urratsa.

32 g6; 33.aG-d1 ,dG-c8; 34.Zf2,Gc7; 35.Ze4,e5; 36.b3,f4; 37.Zc3,cG-b7; 38.Ef4,Zf8; 39.Zd5 xa,Ee8; 40.Zf6 xa,Ee7; 41..Ee5.

Partida biribiltzea baino ez da falta. Nagusitasuna nabarmena da.

41 a5; 42.h4,Ga7; 43.gd5,Gc8; 44.Gd6,Gb8; 45.1 G-d5.

Ikus koadroa. Beltzak urduri daude. 'Gc8' egin de-zakete, baina gero 'Gb6' eta 'Gb5' zetozkeen.

45 a4; 46.Gc5,b3; 47.b3. Ezin dute peoia jan (Zg8 eta Gc8 jokaldierigatik). On-

dorioz, partida utzi zuten. Txuriek abantaila ñimiñoari atera zioten etekina.

26

Nafarkaria OSTIRALA,

APIRILAREN

Kultur aniztasuna Gotorlekuan Kulturen Arteko Hezkuntzarako Aretoa antolatu du SOS Arrazakeria gobernuz kanpoko erakundeak

OS Arrazakeria go-bernuz kanpoko era-

kundeak antolatuta, Kultu-ren Arteko tlezkuntzarako Aretoaren ekitaldia ospatu dute asteon. Astelehenean hasi eta igande honetan amaituko da. Nafarroa oso-ko ikastetxeetako 12 eta 15 urte bitarteko gaztetxoek latinoamerikarren, afrika-rren, arabiarren eta ijitoen kultura hobeki ezagutzeko aukera izan dute joko eta tailerren bidez.

Edurne Elizondo / Iruñea

KULTUREN ARTEKO Hezkun-tzarako Aretoa Nafarroa osoka 12 eta 15 ur te bitarteko h a u r r e n topaleku izan da aste osoan ze-har . J o a n den astelehenean jarr i zuen SOS Arrazakeria gobernuz kanpoko e rakundeak abian bere ekimena Aniztasunaren aberas-tasuna bizi ezazu lelopean eta igandean amai tuko da. Egun h a u e t a n guztietan —baita gaur ere— afrikarren, latinoamerika-rren, arabiarren eta ijitoen kul-tura gertutik ezagutzeko aukera izan dute.

Nafarroako ha inbat ikastetxe-tako haur rek ezezik, Iruñeko Go-torlekuko Armen aretora hurbil-du den edonori ere zabaldu dio SOS Ar razake r i a e r a k u n d e a k ber tan bildutako guztiaz gozatze- , ko aukera .

Kultura ezberdinak leku be-rean batzea ez da lan erraza baina Neli Ortiz arkitekto kolon-biarrak lortu du. Gotorlekuko Armen aretoa izan du lagun, «le-ku aproposa» bai ta bere ustez. Armen aretoko espazioa «era be-rezian» antolatit du Neli Ortizek, bere hitzak erabiliz. Ibilbidea, beraz, bertikala da.

Horretarako aretoaren ezke-rraldean eta eskuinaldean dau-den eskailerak erabili ditu. Es-kuinaldeko bidea ha r tuz gero, arabiar ku l tu ra topatzen du le-henik bisitariak lehen solairuan eta ber tan , kaligrafia tailerra, ez-tabaidarako lekua eta dantzara-ko tokia. Arabiar etxe a r run ta ren banake ta errepikatu du Neli Or-tiz arkitektoak lehen solairu ho-ne tan eta ber tan bildu di tuen arku, mosaiko eta abarrek ere arabiar m u n d u a gogoratzen du-te.

Bigar ren so la i ruak Afr ikako kul tura du oinarri. Txirikordak egiten ikasi, Afrikako eguneroko bizitzari bu ruz eta ber tako ohi-turei bu ruz eztabaidatu, mus ika t resnak egin edota horiek jotzen ikasi, denetarik egin dezakete ber tan h a u r eta helduek. Etxe afr ikarraren isla ere naba rmena da Neli Ortizek egindako lan ho-netan.

Ezkerraldeko eskailerak ijitoen eta lat inoamerikarren kul turara hurbil tzen ditu tailerretako par-taideak. Ijitoak daude lehen so-lairuan. Txalo eta takoneo taile-rreko kideak k a n t u a n eta dan-tzan ari dira, ijitoen ohiko auzo

Afrikarren txirikordak egiten ikasi dute Gotorlekuan izan diren gazteek. J O X E L A C A L L E

Latinoamerikar kulturari eskainitako txokoan Kubari buruz mintzatzeko aukera izan zuten ikasleek. : J O X E L A C A L L E

(Proiektu interesgarria» LEKAROZKO Institu-tuko gazteak Berako J e s u s e n Bihotza ikas-tetxeko haurrekin ba-tera izan ziren Armen aretoan joan den as-teartean, eta ber tan eman zigun Angel Ga-marra Lekorozko orientatzaileak SOS Arrazakeriaren proiektuari buruz duen iritzia. «Oso in-teresgarria da. Insti-t u tuan hainbat eduki, ha inbat jarrera eta hainbat prozedura ari gara lantzen, eta ha-lakoak, hemen ikasi di tugunak, bstzterrean

uzten ditugu». Ez da aurtengoa Le-

karozko ikasleak SOS Arrazakeriak antola-tutako aretor-a etortzen diren lehen aldia. Iaz ere, estreinakoz egin zenean, I ruñean izan ziren. Iaz Planetarioan izan ziren tailerrak.

Antolatzaileak aur-ten aukera turako le-kuarekin pozik dira. Ezberdintasuna, an-tza, ar ra tsa ldetan jen-de ororentzat egin izan dituzten ekitaldietan -nabar i tu dute. «Plane-tarioa leku txikia da eta ez du jendea era-

kartzeko gaitasunik. Oso jende gutxi izan zen iaz arratsaldeetan. Aurten, berriz, astele-henean adibidez, nahiz eta oso eguraldi txarra egin, 200 lagun bildu ziren Armen aretoan».

Publiko zabalaren-tzat pres ta tu tako eki-taldiak, beraz, arj-a-tsaldez egin dituzte, arratsaldeko seiak eta bederatziak bi tar tean. Egunero kul tura ba ten eguna ospatu dute. Gaurkoa, azkena, arabiar ku l turaren eguna izanen da.

Bihar, goizeko ha-

mabiak eta ordu biak bi tar tean, Armen are-toan pres ta tu takoa bi-sitatzeko aukera iza-nen dute iruindarrek. Eguerdian ere El bai-lecito antzerki obra tau lara tuko du TEN-Pinpilinpauxa taldeak. Arratsaldean ku l tu ren arteko kontzer tua iza-nen da, arratsaldeko seietan has i eta zor-tziak arte. Talde lati-noamerikarrek eta afrikarrek ha r tuko dute parte, bai ta iji-toek ere. Igandean ere aretoa bisi tatu ahal izanen da.

bateko etxeen aurrean, merka-tuko barazki eta f ru i tuen on-doan. Alboan, ijitoen ohiturei bu ruz hitz egiten ari dira beste batzuk eta gainontzekoak sas-kiak egiten ikasten.

Bigarren solairuan, azkenik, palmerek Latinoamerikako he-rrien eta paisaien oroitzapenak pizten dituzte. Gainontzekoetan b e z a l a , m i n t z a t z e k o t x o k o a haurrez beterik dago. Kubari bu ruz ari dira, ber tako bizimo-dua, bertako gazteei buruz . Ez daude, baina, esku huts ik , ma-tea edan eta esne gozoa ja ten ari baitira. Hauen ondoan zerami-kazko eskulanak egiten dituzte beste batzuk eta, azkenik, edo-zein herri tako plaza islatu nah i duen txokoan, salsa eta meren-guea dantzatzen ikasten ari dira gainontzekoak.

Ikasturte osorako proiektua • Gaurkoekin batera , mila ikasle inguru izan da aste osoan zehar Gotorlekuko Armen aretoan. Be-raiekin ha r r emane tan jartzeko Nafar roa osoko ikas t e txee t a r a b ida l i z i t u z t e n g u t u n a k SOS A r r a z a k e r i a t a l d e k o k i d e e k , proiektuaren edukinak azalduz. Eran tzuna bidali zu tenen ar tean aukeraketa egin zuten ondoren. «Argi genuen hona etorriko ziren ikastetxeek gaia ur te osoan zehar j o r r a t z e k o a s m o a izan b e h a r zutela», azpimarratzen du SOS Arrazakeria taldeko kide den Ma-ria Jose Perez J a r au t ak .

Ikastetxe bakoitzeko h a u r r a k lau taldetan b a n a t u dituzte eta bakoitzak ku l tu ra ba t l andu du. Norberak kul tura ba t edo beste hautatzeko, bakoitzean agurtze-ko du ten modua eta mus ika eza-gutu izan ahal dute ikasleek aste h a u hasi baino lehen. Azken lau asteetan, ha in zuzen, ku l tur ez-berdinak jorra tu dituzte ikaste-txe bakoitzean. Agurtzeko modu ezberdinak ikasi eta ba t auke-r a t u d u t e : a r a b i a r r e n salam alaikun, ijitoen sastipen tali, afri-karren jambo edo latinoameri-kar ren ^que tal compadre, t[ue tal comadre?.

Datorren astean, berriz, bakoi-tzak bere ikastetxean, aste osoan egindakoa aztertuko dute ikas-leok. «Euren jak inmina piztu na-hi izan dugu», azaltzen du Maria Jose Perez J a r a u t a k .

Egunero goizeko bederatzietan hasi dira lanean Armen are toan bildutako gazteak. Bederatziak eta bederatzi eta erdiak bitar-tean, jokoen bidez landu dituzte kul tura bakoitzeko berezi tasu-nak, zonalde guztietara bisita egin ondoren. Bederatzi eta er-diak eta ordu ba tak bi tar tean, berriz, tailerrak egin dituzte eta ondoren, ordu ba ta eta erdiak arte, jaialdia.

J a i a ld i r ako b e h e k o so la i rua apa indu du Neli Ortizek, feste-tako paperekin ha in zuzen. Er-dian, berriz, Mexikoko ja ie tan erabi l tzen d i tuz ten p i ñ a t e t a k o ba t jarri du . «Mexikon koloniza-zioaren garaian ebanjelizatzeko erabiltzen zituzten apezek. Pi-ña tak gaizkia islatzen du eta hori apu r tu egin behar da, izpiritu ezkorrak uxatzeko», azaltzen du kolonbiarrak.

26

IP Nafarkaria

• Xole Aire • Basaizeako kidea

«Odol berri baten beharra zegoen ihar hasiko da Bai-

l£l gorriko Kultur Astea. Maiatzaren 4ra bitartean ekitaldi anitz antolatu ditu Basaizeak Baigorriko kultur taldeak. Kultur Aste honen barruan Nafarroaren Eguna ospatuko da Baigorrin, ur-tero bezala. Basaizeako ki-de den Xole Airerekin izañ gara Kultur Asteari buruz erraiteko duena entzuteko.

Lutx i F o u r c a d e / Baiona

Baigorrin dena prest dago bihar Kultur Astearen ekitaldi berri bat hasteko. J o a n den ostegunean a u r k e z t u z u t e n e g i t a r a u a Iru-ñean Basaizeako kideek Iparla elkartean. Gehiago jakiteko Xole Airerengana jo dugu.

• Nolako giroan iraganen da aur-tengo Baigorriko Kultur astea? Gazte g i roan . Admin i s t raz io

Kontseiluan gazte a n d a n a sa r tu baikara eta gure gain h a r t u bai-tugu kul tur aste osoa; gauzak a r r u n t goxok i i r a g a t e n d i r a , egiazko gazte giroan. Ni jadanik Basaizea taldean sa r tua nintzen aitzineko ur teetan, ba ina gazte bakar ra nintzen. Geroztik sa r tu dira ene lagun batzuk eta orain bagara h a m a r ba t ene adintsu-koak. Anaia eta ni urepeldarrak, bai ta beste bat Bankakoa, eta beste guziak baigorriarrak dira.

• Denak euskaldunak zarete eta euskaraz mintzo zarete? Bai, b is tan da. Has tapenean

hori izan da pixka ba t problema, besteak ez baitziren beti mentu-ratzen euskaraz aritzea, nahiz eta denek konprenitu. Anaia eta ni eta banka r h u r a euskaraz ari gara beti, eta o rduan gurekin beti eus-karaz ari dira. Euskaraz mintza-tzeari izugarri atxikiak gara, beti egin a h t l a euskaraz aritzeko, bil-k u ' b e s t a e ta toki guz ie tan . J c ien ur tean , osatzen dugun gaz taldea bildu ginen AEK-k antoiatzen zuen mintza- prakt ika kur t soan eta biziki aberatsa izan

«Nahigenukegaztetasunarenmarkaerakutsiprograma

berezi bat sortuz»

da, euskaraz mintzatzeko erraz-t a s u n a emateko eta, aldi berean, elkar hobeki ezagutzeko. Er ran behar da gehienak inplikatuak garela kul tur talde batean.

• Nola pasatu da Basaizearen le-kukoaren pasa tzea eta zer erran dute zaharrek? Iritsi ginenean problema ba-

tzuk izan ziren zaharren artean, eta ba tzuk lekutu ziren. Laburki erraiteko, sendi zen odol berri ba-ten behar ra bazela eta ohar tu gi-n e n g u r i z e g o k i g u l a s a r t z e a , geure gain animazioak hartzea. Gaur, segur naiz kontent direla, ez baitziren batere segur segida izanen zela eta Basaizeak geroa bazuela.

• Zaharrak pozik eta horretarako segitu zuten dudarik gabe? Bai eta beharr ik hor dira gu gi-

datzeko! Gu ha in segur ez gene-zake gauza handirik egin. Kultur asteko egitaraua gauza bat da, baina gero, eman dezagun Nafa-rroaren Eguna antolatzeko, bada kristoren lana eta kristoren an-tolaketa. Bakarrik ez genezake egin eta haien esperientzia edo usa ia paregabekoa izan da.

• Baina programari dagokionez, ez da gaztetasunaren marka berezirik agertzen? Egia da guk ere hori senditu

dugu la . P rograma ikus i dugu-nean, zinez ku l tur asteko progra-ma beste ur tee tan bezalakoa zela pen tsa tu dugu. Heldu den ur tean gauza berriak sortu beharko di-tugu, gazteek geure gain har tuko ditugu. Nahi genuke gaztetasu-na ren marka erakutsi programa berezia sortuz. Iduritzen zait ohi-tura antzeko ba tean sar tu garela, eta behin baino gehiagotan kul tur astea antola tua izan da egin be-har baitzen. Aurten, zinez gazte taldea indar t sua eta mot ibatua osatu dugu eta aspaldiko partez gogotik antolatu dugu aste hori. Erakuts i nahi genuke Baigorrin bizitzen ahal dela, dudarik gabe, eta heldu diren urteetako lehen pausoak definitu.

• Aurtengo berezitasunetan zer azpimarratu nahi zenuke?

Basaizeako kide da Xole Aire. J O X E L A C A L L E

O s t i r a l a r r a t s e k o k u l t u r a r i buruzko mintzaldia, hori anitz landu bai tugu. Guretzat inpor-tantea zen erranahi ba ten emai-tea kultura hitz horri, ohar tu bai-ka ra e r r a n a h i d e s b e r d i n a k di-tuela jendeen arabera . Zer den kul tura: gure no r t a suna finka-tzen duen bizimolde ba t edo igan-deetako ikusgarri ba t edo ekono-miiaren bultzatzaile bat . Horretaz min tza t zeko g o n b i d a t u d i t ugu laborariak, lantegi a rdu radunak , elkarte animatzaileak eta abar. Kultur arloko mili tanteak ere iza-nen dira, noski.

• Pentsatzen ahal zen gazteek arrangura handiagoak zituzte-la ekonomiari begira, forma-kuntza, lana? Basaizea elkarte kul tura la iza-

nez, behar genituen zuzen gure mugak atzemaitea, jaki teko zer-t an sar tzen garen eta zeri b u r u z joaten garen. Horrelako eztabai-da interesgarria da geroari bu -

ruzko e tapak finkatzeko, Basai-zearen e r ranahiaren atzemaiteko denbora berean , gure tokia finka-tzeko Baigorriko ha ranean .

• Hamalaugarren kultur astea da; l ehena anto la tu zenean haurrak zineten gehienak. Nola bizi izan dituzue aurrekoek antolatu zituztenak? Nik xantza ba t izan dut , zeren

ai ta-amekin ur tero joa ten nin-tzen t t ipi- t t ip i t ik N a f a r r o a r e n E g u n e r a . Aspaldi t ik ezagu tzen dut, nahiz eta ez zuzen konpreni-tzen zer zen. Banekien euskal-d u n e n b e s t a zela, e u s k a r a r e n bul tza tzeko, k u l t u r a r e n a ldeko besta . Ene lagunak, aldiz, berriki ohar tu dira zer zen Basaizea, eta gaitzeko u r r a t s a egin dute elkar-t e a n s a r t u z . Basa i zea e z a g u t u dute bakarr ik lanean ari izanez Nafarroaren Egunean , eta orain elkarteko kideak izanen dira.

• Nafarroa hitzak erranahi be-rezia dauka zuretzat?

Arduraz joa ten gara Nafarroa hegoaldera, eta ez da dudarik, ez dugu h u t s eginen Baztandarren Biltzarra edo horrelako hitzor-durik. Baina euska l t a sunak ga-rrantzi handiago d a u k a enetzat. E r ran behar da nahiz eta a rdura h a n izan, bes ta h a r r e m a n a k bai-zik ez ditugula. Ez dugu sekulan lan bereziak egin hango elkartee-kin eta gure proiektuetan sartzen dugu he lburu hori. Nahi genuke kul tur as te horretar ik a tera eta animazioak heda tu ur te osoan. J adañ ik hi labetean behin kon-tzertua antolatzen dugu jendea biltzeko, j endeak usa ia ha r dezan Bixenten ia ra j i tek°o. Alabaina , ha s t apenean gure a r tean azkar tu nah i dugu. Azkartuta bakarr ik hango elkarte batzuekin harre-m a n e t a n sa r tu nah igenuke , Baz-t a n d a r r e n Bil tzarra an to la t zen dutenekin adibidez, egun batez lan ba te ra tua sortzeko esperan-tzarekin. x

s o sl a i a

Xole Aire Xalbador orain dela hogeita bi urte jaio

zen Urepelen. Gaur egun ikastolako ande-

reñoa da, beraz, haurre-kin egiten du lari Lanak kentzen ez dtzkion or-

duak Basaizea elkarte-

ko kideekin batera , ematen ditu urtean ze-

har hamatka ekttaldt antolatzen.

Erraiten duenez, urteak daramatza Basaizean

sartua baina orain gutxi arte bera izan da gazte

bakarra. Orain bere adintsuko dlreti beste

harnar bat edo badirela azpimarratu du. Gaz-teek hartu dute elkar-

: tean zaharren lekukoa.

saizeako kide da, eta osaba Xaibador beñso-

iart ezaguna da.