1

EUT 231 ÜRETİM YÖNTEMLERİ

Doç.Dr. Murat VURAL İTÜ Makina Fakültesi

2EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

SAÇ METAL ŞEKİLLENDİRME

1. Kesme İşlemleri2. Bükme İşlemleri3. Çekme4. Diğer Saç Metal Şekillendirme İşlemleri5. Saç Metal Şekillendirme İçin Kalıplar ve Presler6. Preslerde Yapılmayan Saç Metal İşlemleri 7. Boru Kütlelerinin Bükülmesi

3EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Şekillendirmenin Tanımı

Nispeten ince metal saçlarda yapılan kesme ve şekillendirme işlemleriSaç metal kalınlığı = 0.4 mm - 6 mm Levha kalınlığı > 6 mm İşlemler genellikle soğuk şekil verme olarak gerçekleştirilir

4EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal ve Levha Ürünler

Tüketici ve endüstriyel ürünler için metal saç ve levha parçalar; örn.:

Otomobil ve kamyonlarUçaklarDemiryolu vagon ve lokomotifleriTarım ve inşaat ekipmanlarıKüçük ve büyük ev aletleriOfis donanımlarıBilgisayarlar ve ofis ekipmanları

5EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Parçaların Üstünlükleri

Yüksek dayanımYüksek boyutsal doğrulukİyi yüzey kalitesiNispeten düşük maliyetBüyük miktarlarda ekonomik seri üretim

6EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal İşleme Terminolojisi

Koç ve kalıp – kesme, bükme ve çekme işlemlerini gerçekleştirmek içinKesme presi – çoğu metal saç işlemlerini gerçekleştiren makina takımıZımbalama – metal saç ürünler

7EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal İşlemlerinin Temel Türleri

1. KesmeBüyük saçları ayırmak için kesmeParçaların metal saçın dışındaki çapaklarınıkesmek için preslemeMetal saçta delik açmak için presleme

2. BükmeBir düz eksen çevresinde sacı germe

3. ÇekmeSaçı dışbükey veya içbükey şekle dönüştürme

8EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.1 İki kesici kenar arasında metal saçın kesilmesi: (1) zımba parçaya temas etmeden hemen öncesi

Koç

Kalıp

Saç Metal Kesme

9EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Kesme

Plastik deformasyon

Şekil 20.1 İki kesici kenar arasında metal saçın kesilmesi: (2) zımba, plastik deformasyona neden olarak parçayı itmeye başlıyor.

10EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Kesme

Nüfuziyet

Şekil 20.1 İki kesici kenar arasında metal saçın kesilmesi: (3) zımba, düz bir kesme yüzey oluşturacak şekilde, parçayısıkıştırıp nüfuz ediyor

11EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.1 İki kesici kenar arasında metal saçın kesilmesi: (4) saçıayıran kırılma, karşılıklı kesme kenarlarında başlıyor.

Kopma

Saç Metal Kesme

12EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Kesme, Ayırma and Zımbalama

Saç metali kesen pres işçiliğindeki üç temel işlem:KesmeAyırmaZımbalama

13EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Kesme

Saç metali, iki kesici kenar arasındaki düz bir hat boyunca kesme işlemiGenellikle geniş saçları kesmekte kullanılır

Şekil 20.3 Kesme işlemi: (a) kesme işleminin yandan görünüşü; (b) Eğimli üst bıçakla donatılmış hareketli bıçakların yandan görünüşü.

Kesme zımbası

Kalıp

14EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Ayırma ve Zımbalama

Ayırma – parçayı çevresindeki kütleden ayırmak için saç metali kesme

Zımbalama – ayırmaya benzer ancak parça hurdaya ayrılır

Şekil 20.4 (a) Ayırma ve (b) zımbalama.

Şerit (hurda)

Ayırma (parça)

Parça

Hurda

15EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Kesmede Boşluk

Zımba kesim kenarı ile kalıp kesim kenarı arasındaki mesafeTipik değerleri, blok kalınlığının % 4’ü ile % 8’i arasında yer alır

Eğer çok küçükse, çift kıvrılmaya ve daha büyük kuvvetlere neden olarak, kırılma hatları birinden diğerine geçer burnishing Eğer çok büyükse, metal kesme kenarlarıarasında bükülür ve aşırı çapak oluşur

16EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Kesmede Boşluk

Tavsiye edilen boşluk hesabı:c = at

burada c = boşluk; a = tolerans; ve t = kütle kalınlığıTolerans “a” metal türüne göre belirlenir

17EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Gruplarının Toleransları

0.075Yarı sert, soğuk haddelenmiş çelik; yarısert ve tam sert paslanmaz çelik;

0.0602024ST ve 6061ST alüminyum alaşımları; pirinç, yumuşak soğuk haddelenmiş çelik, yumuşak paslanmaz çelik

0.0451100S ve 5052S alüminyum alaşımları, tüm ısıl işlemler

a Metal grubu

18EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Zımba ve Kalıp Boyutları

Db çaplı yuvarlak bir ayırma için: Ayırma zımba çapı = Db - 2cAyırma kalıp çapı = Db

burada c = boşlukDh çaplı yuvarlak bir delik için:

Delik zımba çapı = Dh

Delik kalıp çapı = Dh + 2cburada c = boşluk

19EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.6 Kalıp boyutu, ayırma boyutu Db’yi belirler; zımba boyutu delik çapı Dh.’yi belirler; c= açıklık

Zımba ve Kalıp Boyutları

Zımba

Saç blok

Kalıp

Ayrılmış parça

zımba boyutu

kalıp boyutu

20EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Amaç: hurda veya parçanın kalıp içinden düşmesini sağlamakTipik değerler: 0.25° - 1.5° (her iki tarafta)

Şekil 20.7 Açısal boşluk.

Açısal Boşluk

Düz kısım (yeniden keskinleştirme için)

Kalıp Kalıp

Açısal boşluk

21EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Kesme Kuvvetleri

Pres boyutunun (tonajının) belirlenmesi bakımından önemli

F = S t Lburada S = metalin kayma dayanımı; t = blok kalınlığı, ve L = kesme kenar boyu

22EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Kalıcı bir büküm oluşturmak için saç metalin bir düz eksen çevresinde gerilmesi

Şekil 20.11 (a) Saç metalin bükülmesi

Saç Metal Bükme

Tarafsız eksen

düzlemi

Bükme ekseni

23EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Tarafsız düzlem iç kısmındaki metal sıkıştırılır; tarafsız eksen dışındaki metal gerilir

Şekil 20.11 (b) Bükmede metalde hem basma hem de çekme oluşur.

Saç Metal Bükme

Metal gerilir

Metal basılır (sıkışır)

Tarafsız eksen

24EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saç Metal Bükme Türleri

V-bükme – V-şeklindeki bir kalıpla yapılırKenar bükme – bir giyotin kalıbıyla yapılır

25EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Az sayıda imalat içinBir abkant preste gerçekleştirilirV-kalıpları basit ve nisbeten ucuzdur

Şekil 20.12 (a) V-bükme;

V-Bükme

Zımba

Kalıp

26EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Çok sayıda imalat içinPot çember gerekirKalıplar daha karmaşık ve pahalıdır

Kenar Bükme

Şekil 20.12 (b) kenar bükme.

Pot çemberZımba

Kalıp

27EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Bükerek Germe

Eğer eğme yarıçapı, blok kalınlığına oranla küçükse, bükme sırasında metal gerilme eğilimindedirGerme miktarının tahmininde önemlidir; böylece son parça boyu = belirlenen boyut olurProblem: bükmeden önce parçanın tarafsız eksen uzunluğunu tahmin etmek

28EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Bükme Tolerans Formülü

burada Ab = bükme toleransı; α = bükme açısı; R= bükme yarıçapı; t = blok kalınlığı; ve Kba germeyi tahmin faktörüdürEğer R < 2t ise, Kba = 0.33 Eğer R ≥ 2t ise, Kba = 0.50

)tKR(A bab +360

2=α

π

29EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Geri Yaylanma

Şekillendirici takım kaldırıldıktan sonra, takımın içaçısına oranla bükülen parçanın iç açısındaki artışGeri yaylanmanın nedeni:

Bükme basıncı kaldırıldığında, elastik enerji, kısmen orijinal şeklini kazanmasına neden olacak şekilde bükülen parçanın içinde kalır

30EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.13 Bükmede, bükme açısında küçülme ve bükme radyüsündeartma olarak görülen geri yaylanma: (1) bükme sırasında parça, bükme açısının radyüsü Rb ve iç açısı αb‘ ’yı almaya zorlanır, (2) zımba kaldırıldıktan sonra ise parça, R radyüsüne ve α‘ açısına geri yaylanır.

Geri Yaylanma

α α

Zımba

Kalıp

31EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Bükme Kuvveti

Maksimum bükme kuvveti aşağıdaki gibi tahmin edilir:

burada F = bükme kuvveti; TS = saç metalin çekme dayanımı; w = bükme ekseni yönünde parça genişliği; ve t = blok kalınlığı. V- bükme için, Kbf = 1.33; kenar bükme için, Kbf = 0.33

DTSwtKF bf

2=

32EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.14 Kalıp boşluk boyutu D: (a) V-kalıp, (b) kıvırma kalıbı.

Kalıp Boşluk Boyutu

Zımba

Kalıp

33EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Değişik Bükme İşlemleri

Şekil 20-18 Değişik bükme işlemleri

(a) Kanal bükme (b) U-bükme (c) hava bükme

(d) Ofset bükme (e) Oluklu bükme f) boru bükme

34EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Çekme

Tüp şekilli, kutu şekilli ve diğer karmaşık bükümlü, içi boşaltılan parçaları yapmak için saç metal şekillendirmeSaç metal parça, kalıp boşluğunun üzerine yerleştirilir ve ardından zımba, metali boşluğa doğru iterÜrünler: içecek kutuları, cephane kılıfları, otomobil gövde panelleriAyrıca (tel ve çubuk çekmeden ayırmak için) derin çekme olarak da bilinir

35EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.19 (a) Tüp şekilli parçanın çekilmesi: (1) zımbanın parçaya temasından önce, (2) strokunhemen öncesi; (b) parça: (1) başlangıç saçı, (2) çekilmişparça.

Çekme

Zımba

Pot çember

Kalıp

36EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Derin Çekmede İşlem Adımları-1

Zımbanın parçayla ilk teması

37EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Derin Çekmede İşlem Adımları-2

Bükme

Bükme

38EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Derin Çekmede İşlem Adımları-3

Düzeltme

Düzeltme

39EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Derin Çekmede İşlem Adımları-4

Sürtünme ve sıkıştırma

Sıkıştırma ve flanşın kalınlaşması

40EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Derin Çekmede İşlem Adımları-5

Tüp kenarlarında incelmenin etkisini gösteren son tüp şekli

41EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Çekmede Boşluk

Bir c boşluğu ile ayrılan, zımba ve kalıp kenarları:c = 1.1 t

burada t = blok kalınlığıDiğer bir deyişle, boşluk, blok kalınlığından % 10 daha büyüktür

42EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Çekmeye Uygunluğun Testleri

Çekme oranıRedüksiyonKalınlık/çap oranı

43EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Çekme Oranı DR

burada Db = saç çapı; ve Dp = zımba çapıBelirli bir çekme işleminin güçlüğünü gösterir

Üst limit: DR ≤ 2.0

Silindirik şekiller için daha kolay tanımlanır:

p

bDDDR =

44EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Redüksiyon r

Silindirik şekiller için tanımı:

b

pb

DDD

r−

=

r değeri 0.50’den daha küçük olmalıdır

45EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Kalınlık/Çap Oranı t/Db

Başlangıç saçının kalınlığının çapına oranıt/Db oranı için istenen değer ratio % 1’den büyük olmalıdırt/Db arttıkça, ondülasyona eğilim artar

46EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Parça Boyutunun Tahmini

Çekilen şeklin son boyutlarının doğru olması için, başlangıç saç çapıDb doğru olmalıdırBaşlangıç saç metal hacmini belirlemek için çözüm= son ürün hacmiHesaplamayı yapabilmek için, parça cidarını ihmal edilebilir varsayın

47EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Silindirik Tüplerin Dışındaki Şekiller

Kare veya dikdörtgen kutular (evyelerdeki gibi), Kademeli tüplerKonilerDüz tabanlı yerine küresel tüplerDüzensiz eğrilikli formlar (otomobil gövde panellerinde olduğu gibi)

Bu şekillerin her biri, çekmede kendisine özgü teknik problemler doğurur

48EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Preslerdeki Diğer Saç Metal Şekillendirmeler

Geleneksel preslerde gerçekleştirilen diğer saç metal şekillendirme işlemleriMetal takımlarla yapılan işlemlerEsnek lastik takımlarla yapılan işlemler

49EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Silindirik tüplerin cidarını daha üniform hale getirir

Şekil 20.25 Çekilen bir tüpte daha üniform cidar kalınlıklarıoluşturmak için ütüleme: (1) işlemin başlangıcı; (2) işlem sırasında. Cidarların incelmesine ve uzamasına dikkat ediniz.

Ütüleme

Kalıp

50EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Saçlarda, yüzeyden yükselmiş (veya alçalmış) harfler veya düzlenmiş kaburgalar gibi çıkıntılar oluşturur

Şekil 20.26 Kabartı oluşturma: (a) Presleme sırasındaki zımba vekalıp konfigürasyonunun kesiti; (b) Kabartı halindeki kaburgalar içeren bitmiş parça.

Kabartı Oluşturma

51EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.28 Guerin yöntemi: (1) önce ve (2) sonra. V F sembolleri, sırasıyla hareket ve uygulanan kuvveti göstermektedir.

Guerin Yöntemi

Lastik kütle

Form bloğu

52EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Guerin Yönteminin Üstünlükleri

Düşük takım maliyetiForm bloğu, şekillendirilmesi kolay olan ahşap, plastik veya benzer malzemelerden yapılabilirLastik kütlefarklı form bloklarıyla kullanılabilirYöntem, küçük sayıda üretim için caziptir

53EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Hidroforming (Sıvıyla Şekillendirme)

Şekil 20-29 Hidroforming yöntemi: (a) başlangıç; kalıp boşluğunda sıvıyok; (2) pres kapanır, kalıp boşluğu sıvı ile basınçlandırılır; (3) zımba parçayı şekillendirmek üzere basınç uygular. Semboller: v = hız, F = uygulanan kuvvet, p = hidrolik basınç

Kalıp boşluğu

Lastik diyafram

Pot çember

Hidrolik sıvı

Zımba

54EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Metal Saç Şekillendirme Kalıpları

Çoğu pres işlemleri, geleneksel zımba-kalıp takımlarıyla yapılırParçaya özgü tasarlanmıştırZımbalama kalıbı terimi, bazen yüksek üretim kalıpları için kullanılır

55EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.30 Kesme işlemi için zımba ve kalıbın bileşenleri

Zımba ve Kalıp Bileşenleri

Bilezik

Stop

Pres koçuna tutturulmuş

Zımba tutucu

Zımba

Sıyırıcı

Sıyırma bloğu

Kalıp

Kalıp tutucuPres gövdesi

Kesilen saç

Kılavuz pimler

56EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.31 (a) Transfer kalıp; (b) ilgili şerit oluşumu

Transfer KalıpÜst pabuç

Zımbalar (4)

Şeritleyici

Şerit bloğuKalıp

Alt pabuç

Şerit bloğu

Yarı çentikKare delik

DelikKatlama

Bitmişparça

57EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.32 Tipik bir mekanik zımbalama presinin bileşenleri

Zımbalama Presi

Tahrik

Gövde

Volan

Koç

Tespit plakası

Yatak

58EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Zımbalama Pres Çerçevelerinin Türleri

Açık gövdeGenellikle C-gövde olarak adlandırılan ve C harfine benzeyen yapı

Düz yanlı gövdeDaha yüksek tonajlar için kutu benzeri yapı

59EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.33 Saç metal işleme için açık gövdeli (C-)pres; kapasite = 1350 kN (150 ton)

60EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.34 Abkantpres; yatak genişliği = 9.15 m ve kapasite = 11,200 kN (1250 ton).

61EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.35 Taret preste yapılması muhtemel delik şekil varyasyonlarınıgösteren saç metal parçalar

62EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.36 Bilgisayar nümerik kontrol taret presi

63EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.37 Düz yanlı pres

64EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Güç ve Tahrik Sistemleri

Hidrolik presler – Koçu tahrik etmek için büyükbirpiston ve silindir kullanır

Mekanik preslere göre daha uzun koç stroğuDerin çekmeye uygunMekanik preslerden daha yavaş

Mekanik presler – motorun dönüşünü koçun doğrusal hareketine dönüştürürü

Stroğun tabanında yüksek kuvvetlerSaç kesme ve zımbalamaya uygun

65EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Preslerde Yapılmayan İşlemler

Gererek şekillendirmeHaddeleyerek bükmesi ve şekillendirmeSıvamaYüksek enerji girdili şekillendirme yöntemleri

66EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil değişikliğine ulaşmak için, saç metal aynıanda hem gerilir hem de bükülür

Şekil 20.39 Gererek şekillendirme: (1) işlemin başlangıcı; (2) form kalıbı, kalıp üzerinde gerilmesi ve bükülmesi için Fkalıp kuvvetiyle parçanın içine bastırılır . F = germe kuvveti.

Gererek Şekillendirme

Tespit elemanları

Kalıp Fkalıp

67EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Gererek Şekillendirmede Gerekli Kuvvet

burada F = germe kuvveti; L = germeye dik yöndeki saç uzunluğu; t = anlık blok kalınlığı; ve Yf = parça malzemesinin akma gerilmesiFdie kalıp kuvveti, dikey kuvvet bileşenlerini dengeleyerek belirlenebilir

fLtYF =

68EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Geniş metal saçlar ve levhalar, merdaneler yardımıyla eğri şekillere dönüştürülür

Şekil 20.40 Haddeleyerek bükme.

Haddeleyerek Bükme

69EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Karşılıklı merdanelerin bobin ve şerit bloklardan uzun profiller ürettiği sürekli bükme yöntemi

Şekil 20.41 Bir sürekli kanal profilin şekillendirilmesi: (1) düz merdaneler, (2) kısmi şekil, (3) son şekil.

Haddeleyerek Şekillendirme

Yandan görünüş

70EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Sıvama

Eksenel simetrik bir parçanın, dönen bir takım veya merdane kullanılarak dönen bir mandrel üzerinde yavaş yavaş şekillendirildiği metal şekillendirme yöntemiÜç türü: 1. Geleneksel sıvama2. Kaymalı sıvama3. Tüp sıvama

71EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.42 Geleneksel sıvama: (1) işlemin başlangıcındaki düzenek; (2) sıvama sırasında; ve (3) işlemin tamamlanması.

Geleneksel Sıvama

Mandrel

Tespit

Döner takım

72EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Yüksek Enerji Girdili Şekillendirme (HERF)

Çok kısa bir sürede yüksek miktarda enerji kullanarak metalleri şekillendirme yöntemleriHERF yöntem türleri:

Patlamalı şekillendirmeElektrohidrolik şekillendirmeElektromanyetik şekillendirme

73EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Patlamalı Şekillendirme

Bir saç (veya levha) metali bir kalıp boşluğu içine şekillendirmek için patlayıcı kütlenin kullanımıPatlayıcı kütlesi, enerjisini parçayı kalıp boşluğuna zorlamak için ileten bir şok dalgası oluştururUygulamaları: büyük parçalar, havacılık-uzay endüstrisindeki tipik yapılar

74EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.45 Patlamalı şekillendirme: (1) düzenek, (2) patlayıcıateşlenir, ve (3) şok dalgası parçayı şekillendirir ve kabarcıklar su yüzeyinden kaçar.

Patlamalı Şekillendirme

Patlayıcıkütlesi

Oluşan gaz kabarcıkları

Şok dalgası

Gaz kabarcık-larındanoluşan patlama

VakumVakum hattı

Tespitler

Kalıp

75EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Elektromanyetik Şekillendirme

Saç metal enerji taşıyan bir sarım tarafından parça içinde indüklenen bir elektromanyetik alanın mekanik kuvvetiyle şekillendirilirHalen en yaygın kullanılan HERF yöntemiUygulamaları: borusal parçalar

76EÜT

231 Ü

retim

Yön

temler

i –Do

ç.Dr.

Mura

t VUR

AL (İ

TÜMa

kinaF

akült

esi)

Şekil 20.47 Elektromanyetik şekillendirme: (1) sarımın, kalıp tarafından çevrelenen borusal parçanın içine yerleştirildiği düzenek; (2) şekillendirilmiş parça.

Elektromanyetik Şekillendirme

Kalıp

Sarım