Evolucija međunarodnog

humanitarnog prava

Pripremila: doc. dr Bojana Lakićević

Praistorijsko doba Stari vijek

Ratna pravila od praistorije do građanskih revolucija

Opšte karakteristike Ran i klasični feudalizam Kasni feudalizam

Srednji vijek

Prva polovina XIX vijeka Druga polovina XIX vijeka Haške konferencije( 1899. i 1907. ) do

Ženevskih konferencija ( 1949)

Poslije građanskih revolucija

Oružani sikobi/učesnici/svi odrasli pripadnici plemena/ratnici i radnici

Naoružanje – sjekira, koplje, luk,strijela = oružje i oruđe

Cilj sukoba- protjerivanje protivnika sa teritorije i otimanje plijena

Plemenski sukobi - slučajni a ne planirani ( plijen zajednička svojina)

Praistorijsko doba

Da li su postojala neka pravila u sukobima u praistoriji?

Neprecizna, nejasna i parcijalna običajna pravila

Ne može se govoriti o običaju kao pravničkom terminu

Preteča nekih pravila o ratnim zarobljenicima, ranjenicima, bolesnicima

Nemilosrdno ubijan ili oslobođen Adopcija- punopravni članovi plemena Uhvaćeni protivnik likvidiran Glad/ kanibalizam Običaj da se uhvaćeni neprijatelj primi za

punopravnog člana plemena Razlozi samilosnog postupka prema

uhvaćenom neprijatelju

Pojam protivnika u praistoriji

Pojam ropstva Potreba za radnom snagom Zarobljavanje protivnika ekonomski

potencijal Nije se pravila razlika između zarobljenika

po polu ( muškarci/teške fizičke poslove , žene i djeca/ posluge, pastiri)

Ropstvo

Pod pojmom stari vijek podrazumijeva se, najčešće, razdoblje od uvođenja pisma  odnosno početka civilizacije do početka srednjeg vijeka (sredina petog stoljeća).

Antičko doba- način proizvodnje/rad robova Rat-spoljnji izvor ropstva Cilj rata osvajanje tuđih teritorija Potreba za robovskom radnom snagom

Stari vijek

1.Ne pravi se razlika između civila i vojnika2. Ranjenici,bolesnici i ratni zarobljenici češće

se ostavljaju u životu u odnosu na praistorijsko doba

3. Odnos pobijeđeni-rob; uhvaćeni protivnik je zarobljenik koji se smatra ratnim plijenom

Karakteristike prvobitnog ratnog prava ( stari vijek)

Običaj uništavanja neprijatelja u potpunosti i bez milosti

Na prostore uništenog neprijatelja naseljavalo se stanovništvo pobjednika

Potpuno uništenje neprijatelja/ ekonomski razlozi/ gubi korist od rata

Želja za osvetom Primjer Srednjeg istoka i stare Indije

Pojam neprijatelja u starom vijeku

Nijesu postojala priznata i pisana pravila koja postoje danas

Pravila rata bila običajna i veoma nepouzdana

Postojala pravila prema ratnim zarobljenicima (pošteda života licima koja su se sklonila u neko svetilište ili predala )

Postupanje sa zarobljenicima- selektivno

Pravila ratovanja u starom vijeku

-Poraženi vojnik u potpunoj vlasti svog neprijatelja

-Pojam vladara - Primjeri ( Stari Egipat,Rim)- Pravilo zabrane ubijanja protivnika koji se

predao nije postojalo- Običaj ubijanja u čast trijumfa bio prisutan

kod starih Egipćana i Rimljana

Ubijanje zarobljenih protivnika u starom vijeku

Pojam žigosanja Zarobljeni neprijatelji – primjeri Osnovni razlog vođenja ratova antičkih

država jeste ropstvo Rat predstavljao spoljni izvor ropstva Nije se pravila razlika između vojnika i civila

već prema polu i uzrastu Ustanova sticanja prava svojine nad robom-

sub hasta

Prisutno u faraonskom Egiptu Primjer stare Sparte Ratni zarobljenik –pojam Oslobađanje ratnog zarobljenika Primjer Indije Postupak oslobađanja je pokazatelj statusa

ratnog zarobljenika Slučaj Josifa Flavija

Primanje zarobljenika u vojsku pobjednika u starom vijeku

Čin oslobađanja – brisanje statusa ratnog zarobljenika

Primanje uglednih zarobljenika u službu protivnika

Herodot (484. pne. ― oko 425. pne.) je antički grčki pisac i »otac istorije«. Na više mjesta u svojoj Istoriji govori o primanju uglednih zarobljenika u službu protivnika

Oblik oslobađanja pojedinih bogatih ratnih zarobljenika (vladari i istaknute vojskovođe)

Neprincipijelna primjena ovog oblika oslobađanja

Rat vodio zbog nabaljanja robova Ustanova otkupa kod naroda Indijskog

potkontinenta Mahabharata- najveći ep o svjetskoj

književnosti Indijski Zakonik Manu- III vijek p.n.e

Pojam otkupa

Po običaju ubijani bez milosti Ostavljani porodicama Puna počast mrtvima

Ranjenici i bolesnici u starom vijeku

Nepouzdana pravila Upotreba nekih vrsta hemijskog oružja Primjer Peleponeskog rata- nekvašeni sumpor Hamurabijev zakonik-(  predstavlja najpoznatiji i

najbolje sačuvani zakonik drevne Mezopotamije. Pisan je klinastim pismom. Hamurabijev zakonik pronađen je 1901.

god. u iranskom gradu Suzi) propisivao sankciju za one koji su u ratu upotrebljavali otrovno oružje

Indijski Zakonik Manu- pravila u cilju zaštite lica u oružanim sukobima

Sredstva koja su se primjenjivala u ratovima

Za početak Srednjeg vijeka uzima se propast Zapadnog Rimskog carstva, koja se dogodila u 5. vijeku  (476). Za kraj Srednjeg vijeka uzima se otkriće novog kontinenta Amerike 1492. od strane Kristofora Kolumba. Taj događaj se smatra početkom Novog vijeka.

SREDNJI VIJEK

Feudalizam (Feudalizam je bio oblik izrabljivačkog društva u kojem su se razlikovale dvije suprostavljene

klase: feudalci (plemići)i kmetovi (seljaci)) i feudalni društveni odnosi

Rani srednji vijek Razvijeni srednji vijek Kasni srednji vijek

SREDNJI VIJEK

Partikularizam ustupa mjesto centralizmu Naturalna privreda/feud Bogastvo se određuje na osnovu veličine

posjeda i broja kmetova na njemu Rodovsko- plemeska uređenja Uticaj religije Rat veoma prisutan oblik suprostavljanja

Opšte karakteristike srednjeg vijeka

Slobodni gradovi Uspostavljanje apsolutističkih monarhija Ratovi su česti i predstavljaju sredstvo za

rješavanje sukoba Ratovi vođeni kao privatni poduhvati

kraljeva Pojavljuju se prva pravila u ratu Javni i privatni ratovi

Opšte karakteristike srednjeg vijeka

Pravila u ranom feudalizmu

Porobljavanje Otkup

Ropstvo prestalo da bude osnov ekonomskog i društvenog sistema

III lateranski koncil 1179. godine

Dušanov zakonik Sismondi-

srednjovjekovni pisac

Zarobljenici/ropstvo/otkup

Prodaja zarobljenika Osnov za

ostavljanje zarobljenika u životu

Razmjena- 16. v. običaj sklapanja sporazuma

Pravila u ranom feudalizmu

Osbobađanje zarobljenika Rat

U toku i na kraju rata Pustanje na riječ

uglednih zarobljenika Bezuslovno

oslobađanje svih zarobljenika posle rata i uz otkup- 17.v.

Davanje talaca –oblik zarobljeništva

Karakter surovosti Unakazivanje

zarobljenika Pravo na oružje Ubijanje pobijeđenog

protivnika Smaknuća civila i

vojnika Primjeri

Sklapanje ugovora između zaraćenih strana Ričard I 1189. god. sastavio pravilnik o

vojsci/Ricard II 1385 Statutes ordonnances and customs to be

observedin the army – Zakoni, dekreti i običaji da budu zadržani u vojsci

Razlikovanje civila i vojnika

Rani i razvijeni feudalizam

Skoro sve veće države posjeduju neka pravila o ratu

Pojam pravila/pojam zaštite /začetak vojnog sudstva

Pojam ugovora između zaraćenih strana Pravila rata na suvom(malo pravila u ratu

na moru)

XVI i XVII vijek

Apsolutističke monarhije Pravo na rat (predmet sukoba kralja i države

) Ograničenje anarhije (porast

proizvodnje,mali državni budzet i promjene u načinu ratovanja)

Ratni zarobljenici predstavnici neprijateljevih regularnih oružanih snaga

Pojam zaštite civiljnog stanovništva

Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka)

Pošteda zarobljenih vojnika Status ratnih zarobljenika- pripadnici određene

države Pravilo oslobađanja zarobljenika u trenutku

zaključenja mira Sporazum o razmjeni i otkupu ratnih

zarobljenika iz 17. i 18. vijeka Zaštita ratnih zarobljenika – oskudna Oslobađanje ratnih zarobljenika na riječ-

običaj( oslobađanje oficira)

Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka)

Poboljšan položaj ratnih zarobljenika Primjeri Surovo ubijanjen-kontraproduktivan efekat Filozofi 18. vijeka i njihov uticaj (Monteskje i

Ruso) Pravila ratovanja i sredstva nisu bila pravno

uređena Viteška pravila

Kasni feudalizam (15. do 18. vijeka)

Razvoj međunarodnog humanitarnog prava poslije građanskih revolucija

Francuska revolucija od 1789. do 1793. godine

Jednakost,sloboda, bratstvo,zaštita ljudskih prava

Vestfalski mir iz 1648. god.- zaključenje ugovora svih evropskih sila

Kodifikacija ratnog prava – druga polovina XIX vijeka

Pojam i značaj kodifikacije

Razvoj međ.hum.prava od Francuske revolucije do Haške konferencije 1899.god.

Pariska deklaracija iz 1865. god. –prvi multilateralni ugovor (odnosila se na pomorsko pravo)

Ženevska konvencija (1864) Petrogradska deklaracija (1868) Briselska deklaracija (1874) Haške konvencije iz 1899. i 1907. godine Liberova upustva (1863)

Izvori međ.humanitarnog prava

Ratna pravila po međunarodnom pravu Kneževine Srbije iz 1877. godine

Britanski War office iz 1912. godine Francuski Zakon suvozemnog rata

Dekret nacionalne skupštine 4.maja 1792. godine- regulisanje tretmana ratnih zarobljenika

Dekret od 16.09.1792. god.- razmjena ratnih zarobljenika i oslobađanje civila

Kraj XVII vijeka učesnici u oružanim sukobima smatrali punopravnim borcima

Status punopravnih boraca Pojam civila

Razvoj međ.hum.prava do prve polovine XIX vijeka

Francuski dekreti od 1794. godine zabranjivali davanje pomilovanja vojnicima

Praksa oslobađanja ratnih zarobljenika bez otkupa

Razmjena zarobljenika Praksa otkupa ratnih zarobljenika prestala

završetkom Francuske revolucije Ugovor o prijateljstvu i trgovini iz 1785.

godine-promjena položaja ratnih zarobljenika

Razvoj međ.hum.prava do prve polovine XIX vijeka

Nacionalna pravila o vođenju rata i pravila u ratu- period usvajanja

U Francuskoj je usvojeno pravilo o ratnim zarobljenicima 1859. god. i 1893. god.

Liberova upustva – Opšti priručnik o ratnim pravilima i običajima

Diplomatska konferencija 22.avgust 1864. godine –Konvencija o poboljšanju sudbine vojnih ranjenika u vojskama u ratu (I put reguliše položaj ranjenika i bolesnika )

Razvoj međ.hum.prava u drugoj polovini XIXvijeka

Prvi put u istoriji kodifikovana običajna

pravila Uzor državama pri izdavanju ratnih pravila U sukobima služila kao poluzvanično pravilo Osnova Haškim konvencijama i za dalji

razvoj međunarodnog prava

Briselska deklaracija iz1874.godine

Okfordski priručnik iz 1880. godine –korak u razvoju pravnog položaja ratnih zarobljenika

Institut za međunarodno pravo Prva multilateralna konvencija koja se bavila

pitanjem ratnih zarobljenika –HAŠKI PRAVILNIK iz 1899. i njegova nova verzija iz 1907. godine.

Status ratnog zarobljenika

Ustanova otkupa – prisutna u odnosima SAD i varvarskih zemalja u prvoj polovini IX vijeka

Ratna pravila Kneževine Srbije-pojam i značaj

Zabrana nasilja prema ratnim zarobljenicima

Civilizovane/necivilizovane zemlje

I svjetski rat (1914. do 1918. god.) Sedam miliona ranjenika,bolesnika,ratnih

zarobljenika Pitanje humanizacije rata/ nivo totalnog rata Međunarodni komitet Crvenog krsta Međunarodna agencija za ratne zarobljenike Nacrt Konvencije o ratnim zarobljenicima

1923. god.

Od Haške konvencije 1899. do Ženevske konvencije 1929.god.

Drugi svjetski rat je naziv za oružani sukob, odnosno seriju međusobno povezanih oružanih sukoba koji se između godine 1939. do 1945. vodio između dva bloka država - tzv. Sila Osovine na čelu s Njemačkom i tzv. Savezničkih sila na čelu sa  SAD, SSSR i Velikom Britanijom, a u kome su pobijedili Saveznici.

Od Ženevske konvencije 1929.do Ženevskih konvencija 1949.god.

Tretman ratnih zarobljenika – bolji nego za vrijeme I sv.rata

Kršenje norme u vezi sa statusom boraca XVII međunarodna konferencija Crvenog

krsta Četri Ženevske konvencije od 12. avgusta

1949. godine Značaj Ženevskih konvencija

HVALA NA PAŽNJI!