EXE DOC APPEL INTERIEUR 2012 BRETON · 8/9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Digoradur Bazeleg-ar-Veineg Begerel Kastell-Geron Kastellaodren Komborn

KêrioùArzGlad Kêrioù Breizh

ww

w.c

ites

-art

.com

8/9 10111213141516171819202122232425262728293031

DigoradurBazeleg-ar-VeinegBegerelKastell-GeronKastellaodrenKombornar GemeneGwerliskinJosilinLanyugonar Roc’h-Bernezar Roc’h-Derrienar FaouLehonLokornMalastredMonkontourPontekroazPontrevKintinRoc’h-an-ArgoedRoskoLandreger

32/33343536373839404142434445464748495051525354

Digoraduran AlreKastell-BriantKonk-Kerne DinanFelgerGwengampHenbontLambalLanderneLannuonMontroulezNaonedPondiPorzh-LoeizKemperKemperleRoazhonSant-MaloùKastell-PaolGwenedGwitreg

Kêrioù Bihan Neuziet-kaerBreizh

Kêrioù Arz hagIstor ha

Kêrioù IstorelBreizh

KartennBreizh

Taolenn

8 31

32 54

55Pen

nad

-stu

r

Breizh zo ur vro tost d’an douar, anavezet mat he glad dibara-ziwar ar maez ; ur glad liesseurt, ledet ha merket splanngant ar relijion, an noblañs hag an arz-brezel : chapelioù,kalvarioù ha klozioù-parrez, peulvanoù ha meurvein, tiez-plouz, manerioù, kestell ha kreñvlec’hioù...

Ur vro martoloded zo anezhi ivez, enni un drederenn eusarvor Frañs. Eus an dibab eo glad mor Breizh ha plijout a raforzh pegement d’ar weladennerien, evel m’en diskouezbrud ar gouelioù a vez aozet evit e enoriñ.

Padal, piv a oar pegen kreñv eo hengoun kêrioù Breizh, lodanezho kozh evel an Impalaeriezh roman, lod all evel arGrennamzer, pe mare an dalc’helezh pe c’hoazh mare anDizoloadennoù Meur ?

Ar c’hêrioù savet en-dro da savadurioù keodedel, manatioùpe moudennoù feodel, peurliesañ e-lec’h ma oa bet savetur pont kentañ hag e lec’hioù difenn, zo ken niverus hag arc’hornioù-bro disheñvel a vuhezekaont.

Lod o deus treuzet ar c’hantvedoù hep poan ha bremañ ezint deuet da vezañ kêrioù brasañ Breizh. Lod all n'o deusket gallet derc’hel d’o lufr, kollet ganto o c’harg velestradurelpe armerzhel a-feur ma cheñche ar politikerezhioù pe davare an Dispac’h Greantel. Un toullad kêrioù o doa graetberzh gant kenwerzh ar "mezher" pe al "lien", pe kêrioù-eskopti eus ar Renad Kozh zo deuet evel-se da vezañbourc’hioù bihan, kêrioù "relegoù".

Met an holl anezho a zalc’h da vezañ kêrioù gwirion, gantur glad kêr gwarezet ha kempennet mat : Kêrioù BihanNeuziet-kaer evit ar c’humunioù bihan aozet e-barzh urgevredigezh rannvroel, Kêrioù Arz hag Istor ha Kêrioù Istor,evit ar c’humunioù brasoc’h, kevelet e-barzh un unvaniezhvreizhat. Div rouedad zo en em vodet evit brudañ kreizkêrioù kozh Breizh, ha kinnig anezho dindan an anv generek-mañ : Kêrioù Arz.

An tu-se eus Breizh a ginnigomp deoc’h ober anaoudegezhgantañ er c’hraflevr kaer-mañ.

Jean-Bernard VIGHETTI

Ur glad dibarE Breizh eo disheñvel an holl gêrioù kozh. Ma vez gweletkalz, amañ evel e lec’h all, levezon ar modoù savouriezhwar berzhioù disheñvel ar savadur, gwall alies ez int betstummet, lakaet da vont diouzh gizioù ar vro, evit reiñ urstil dibar kreñvaet c’hoazh gant danvezioù kemmesk-tre aveze kavet war al lec’h.

A c’hiz c’hotek flammek eo ar pep brasañ eus savadurioùrelijiel ar XVIvet kantved e Breizh, n’eus ket kalz a c’hiz anAzginivelezh.

E kêrioù eus diazad Roazhon ma ne oa ket mein, e oa betkendalc’het d’ober savadurioù gant bannoù koad betek anXVIIIvet kantved, tra ma ne oa ket aet kalz pelloc’h eget arXVIvet kantved e lec’h all e Breizh.

Muioc’h c’hoazh eget disoc’h al levezonoù diavaez pe arvarregezh d’ober diouzh rediennoù al lec’h e tiskouez ar gladpegen kozh eo Kêrioù Arz Breizh, pegoulz e oant pinvidik pepaour, piv e oa o annezidi, tud voutin pe galloudus, penaose oa kont dec’h ha bremañ : ur pezh kentel Istor dindan anamzer hag a zigor un hent touristel dibar e pep Kêr.

Lec’hioù awenet Emañ ar C’hêrioù Arz e-touez lec’hioù priziusañ ledenezArvorig, e-touez lec’hioù kaerañ "Penn-ar-Bed" en Europa,lec’hioù ma ranker mont evit kompren mat identelezhBreizh.Dibar eo al lec’hioù m’int bet diazezet peurliesañ : tarrozioùha kentrelloù, ma vez "reier kreñv" ; kemberioù ha goueledoùaberioù, lec’hioù eskemm naturel etre kornioù-bro disheñvel,etre bed an douar ha bed ar mor ; begoù-douar ha leurennoù,havrioù prederiata hag arvestiñ a-uc’h ar paludoù holen hagan taouarc’hegoù, plaenennoù ha traoñiennoù strujus. Urgalv diharz d’ar vrezelourien, d’ar varc’hadourien pe d’argloer diazezerien en henamzer-se.Ar C’hêrioù Arz zo ivez, dreist-holl, lec’hioù a zo bet savet,stummet a-dreuz ar remziadoù gant kumuniezhioù tud,hervez o obererezhioù, o barregezh krouiñ, o blizidigezh ;holladoù kempouez zo anezho o lakaat da genglotañ stiloùha doareoù savouriezh ; kreizennoù plijus ma’z eo diwanetistor hag identelezh Breizh. Lec’hioù koun ma santerc’hoazh louc’h an ijin, c’hwezh ar spered ; dorioù digor warribloù an amzer…

Kreizennoù buhezUr Gêr Arz zo anezhi ur meskaj soutil ha kemplezh a straedoù, plasennoù ha mailhoù, monumantoù ha tiez,lec’hioù foran ha madoù prevez, ul lec’h emgav dre naturzo bet darempredet ha stummet gant pep a rummad tud.Ul lec’h buhezek eo a-hed ar bloaz, ul lec’h a blij d’an dud,ne vern e vent.

Peurliesañ ez eus chomet un obererezh kenwerzhel ha sevenadurel a bouez e kreiz ar c’hêrioù kozh hag e karterioù skouer ar C’hêrioù Arz hag Istor hag ar C’hêrioùIstorel. Alies o devez miret ar C’hêrioù Bihan Neuziet-kaerul levezon war an trowardroioù ha gant se ez eus anezho,hiziv an deiz c’hoazh, gwir greizennoù kenwerzhel hamelestradurel, "kêrioù" a vat, ha neket bourc’hioù war armaez.

Kaeroc’h zo, gant endro kaer ar C’hêrioù-se, o gizioùgourc’hemenn pe mekenaz a wezhall hag o zalvoudegezhtouristel a vremañ, ez eus bet mistri-artizaned o tont d’en emstaliañ eno, stalioù-arz ha palieroù arz, annezioù arzourien otont war wel. Diwar neuze eo bet kreñvaet o gallouddedennañ, o levezon sevenadurel.

Gweladenniñ Kêrioù Arz Breizh zo kement ha soubañ en oamzer-dremenet, da bep koulz, bevañ un tamm eus buhezo annezidi, liammañ boued douar gant boued spered,bamañ dirak ar stalioù dindan hud ar vein gozh.

4 5

Kreiz ar c’hêrioù kozhpinvidik ha gwarezet matEr pep brasañ eus Kêrioù Arz Breizh ez eus bet chomet urstalad monumantoù bras, evel ilizoù-meur, ilizoù romanekpe gotek, dorioù, ramparzhioù ha kestell, befrezoù hakoc’huioù, kouentoù ha savadurioù keodedel, met ivez kalz elfennoù all eus ar savouriezh, ur c’henaozad soutil aannezioù, feunteunioù ha kizelladennoù, parkoù ha liorzhoù,plasennoù, straedoù ha porzhioù diabarzh.Dibar eo ar glad stank-tre-se pa’z eo bet gwellaet kalz e-korf an tregont bloavezh zo tremenet, gant politikerezhioùoberiant evit neveziñ al lojeiz, adkempenn an talbennoù,douarañ ar rouedadoù tredan, labourat war an asagnoù pear rakstalioù. Evel-se ez int deuet da vezañ takadoù kreiz-kêr dedennus-bras ha muioc’h c’hoazh pa’z eus bet savettakadoù evit an dud war droad, troet kreiz ar c’hêrioù kozhe gwir parkoù mein, roet lañs da genwerzh ar vro, broudetan dud da aozañ abadennoù.


Marevezh meur al lienEtre dibenn ar XIVvet ha kreiz an XIXvet kantved e oa al lienunan eus an obererezhioù armerzhel pouezusañ e Breizh.Gant an dizoloadennoù meur hag an eskemmoù mor etre-broadel o kreskiñ e oa diwanet hag e oa bet kaset war-raok.E barr e vleuñv e oa e dibenn ar XVIIvet kantved en abeg d’arc’henwerzh hep e bar a oa bet digoret gant Ledenez Iberiaha kevandir Suamerika. Ehanet e oa bet en XVIIIvet kantveden abeg d’ar brezel a-enep Bro-Saoz a gontrolle ar morioùhag a veze gwerzhet kalzik a lien dezhi betek-henn, evel daFlandrez. Diskaret e voe da vat en eil hanterenn an XIXvet

kantved pa’z eas marc’had Spagn d’an traoñ hag abalamourd’ar greanterezh mekanikel n’o doa ket gouezet ar vourc’hizienkas war-raok e Breizh. Eus amzer-dremenet ar gwiaderezh eBreizh e chom roudoù er c’hêrioù a vremañ : anvioù ar strae-doù dreist-holl ha tiez kaer-tre savet gant marc’hadourienbinvidik. Kalz arc’hant a oa bet postet evit sevel traoù bras-eston, klozioù-parrez en o zouez, e lec’hioù zo bihan-tout bremañ, war ar maez.

Kêrioù feodel E-kerzh azginivelezh ar c’hêrioù en XIvet hag en XIIvet

kantved e Breizh o doa bet ar c’hestell ul levezon vras.Buan e oa bet sachet ar genwerzhourien hag an artizanedwar-zu ar c’hreñvlec’hioù savet a-hed Marzoù Breizh, aba-lamour d’o fouez strategel, dre ma oant war dakadoùdaremprediñ hag eskemm, hag o vezañ ma oa bet stalietprioldioù enno, abatioù beneadat ar pep brasañ anezho.Dre Vreizh a-bezh e oa strewet ar "bourc’hioù-kestell"-se,staliet e-skeud ur c’hastell-kreñv o kontrollañ un hent tremen.Tostik-tost d’ur c’hroashent, d’ur roudouz pe d’ur pont e oastaliet ar moudennoù feodel hag o zolpadoù er penn-kentañ,ha goude-se e c’hounezjont tachenn war lec’hioù natureldamdost, gwarezet muioc’h ha troet evel-se e "reier kreñv".E-lec’h ma ne oa ket difennoù naturel gant an torosennadur,e oa bet savet difennoù espar dre an dour gant savourienvilourel an XIIvet hag an XIIIvet kantved, dreist-holl eKastellaodren, Lanyugon pe Malastred.

Kêrioù an arvorMard eo bet lieskementet niver ar c’hêrioù war an aod eBreizh, en XIXvet hag en XXvet kantved abalamour dagresk ar peskerezh hag an touristerezh kouronkañ, n’eusket kalz kêrioù aod a gozh avat. War-zu an douar e oa troetBreizh, kentoc’h eget war-zu ar mor, hag e-pad pell e voediazezet ar c’hêrioù e goueled ar plegoù-mor, an aberioù,tro-dro d’ar pontoù kentañ, ha n’eo ket a-dal d’ar mor bras,war var gant aloubadegoù pobladoù merdeerien an norzh :Saozon, Vikinged… Ar pep brasañ eus ar c’hêrioù aod kentaña ziwanas hag a greskas e fin ar Grennamzer e toulloù-digorar plegoù-mor pe an aberioù neuze, ha war-lerc’h dizoloa-dennoù meur ar XVIvet hag ar XVIIvet kantved, gant lañsbras ar c’henwerzh etrebroadel hag al lien a roas ur pouezstrategel dezho. Dont a rejont da vezañ kreñvlec’hioù halec’hioù meur evit ar vorbreizherien hag ar rederien eBreizh.

Kêrioù daou vil bloaz N’eus ket kalz kêrioù e Breizh o deus miret ar statud-seabaoe ar marevezh gal-ha-roman hag a zo kresket abaoe.Diwar ar pemp pennlec’h a oa en Arvorig da neuze, n’eusnemet tri er blegenn-se : Naoned, Roazhon ha Gwened, drema oant deuet da vezañ sezioù eskobel, evel bremañc’hoazh. Er Grennamzer Uhelañ ha betek kreiz an IXvet kant-ved o doa stourmet an dud nevez degouezhet er vro evitkaout beli war an teir c’hêr-se : ar Vretoned, er c’hornôg,krouet ganto "Breizh vihan", ar Franked er Reter, savet gantoar Marzoù en-dro da Naoned ha da Roazhon. Evit derc’helbeli war Gwened ha Bro-Gwened e oa bet brezel etre arpobloù-se betek 845-851, pa voe staget Marzoù ar Frankedouzh tachenn ar Vretoned a grouas "Rouantelezh Breizh" a-raok na drofe en un dugelezh. Met gant an div gêr-se eus arMarzoù e oa ar galloud e dugelezh Breizh. En div gêr-se iveze oa diazezet galloud ar roue evit lakaat e grabanoù war urbroviñs kreñv hec’h identelezh ha disuj a-walc’h. An div gêrbouezusañ ez int e Breizh c’hoazh. Liesseurt ha pinvidik eoglad kêrioù Breizh eta. An holl brantadoù eus ar glad a c’hel-ler gwelet, en un doare splann alies e Naoned hag eRoazhon, dre ma’z eus kêrioù-penn anezho, nebeutoc’h eGwened ma vezont strewetoc’h ha kempouezetoc’h.

Kreizennoù relijiel a orin bretonAbati Redon, a oa bet krouet e 832 gant menec’h vreton,en dije gallet dont da vezañ sez un eskopti ivez, ma ne vijeket aet gant urzh sant Benead ha ma ne vije ket bet e-barzheskopti Gwened dija. Koulskoude e oa un abati veneadatgalloudus hag a astennas he levezon un tamm e pep lec’he torosad Arvorig. Evel-se e voe krouet kêrioù abati all, evelKemperle, Lehon pe Gweltaz-Lambrizig, ha kêrioù feodel,evel ar Roc’h-Bernez ha Kastell-Briant. Istor Lokorn, saveten-dro d’ur peniti, zo stag ouzh hini Kemperle. Kont Kerne,goude bezañ sikouret da grouiñ abati veneadat ar GroazSantel e Kemperle, a roas ur prioldi ha bourc’h Lokorn d’argumuniezh menec’h nevez. E fin ar gont, ha pa vije nebeut-tre a greizennoù relijiel a orin breton, o deus kalz a vrudgant o glad sakr kozh ha dibar.

An tolpadoù-se, a oa bet krouet ar pep brasañ anezho erGrennamzer Uhelañ, a c’hoarvez eus eil rummad kêrioùBreizh na gaver ket e lec’h all ebet. Da-heul aloubadegoùar Vikinged en IXvet hag en Xvet kantved ne oa ket cho-met gwall dra eus ar manatioù kentañ bet diazezet gantdivroerien vreton o tont eus an tu all da Vor Breizh, nageus an tiez savet en-dro dezho. Met alies e oa bet ac’hu-bet al lec’hioù en-dro, dreist-holl e-lec’h ma oa abatioùbras, sezioù an eskoptioù. Ensavadurioù keltiek zo eus anabatioù eskobel-se a gaver en Iwerzhon hag e Breizh-Veurivez : ar manati a oa kavell ha kreizenn an eskopti, ne oa ketliammet e levezon ouzh ur vro bennak, met kentoc’h ouzhpouez e abad. Betek dibenn ar Renad Kozh e oa c’hwec’h kêreskobel a orin breton e Breizh, Dol, Sant-Maloù, Sant-Brieg,Kastell-Paol, Landreger ha Kemper, e-kichen ar re a oringal-ha-roman, Naoned, Roazhon ha Gwened.

6 7


Setu amañ ar c’hêrioù da vezañ degemeret :Bazeleg-ar-Veineg, ar Gemene, Gwerliskin, ar Roc’h-Derrien, ar Faou ha Malastred.

Gant skoazell vras Kuzul-rannvro Breizh hag Europaeo deuet a-benn Kêrioù Bihan Breizh da saveteiñha da wellaat o glad tamm-ha-tamm, ha da reiñc’hoant d’ober kemend-all e Broioù al Liger, erPoatev-Charantez, er Frank-Kontelezh hag enAlpoù Provañs Uhelañ.

Evit reiñ muioc’h a vrud dezho e striv ar gevredigezhbremañ da lakaat war wel ar pezh a ra da bep kêrbezañ dibar, diwar skouer Begerel a zo deuet davezañ Kêr al Levrioù pe Pontrev, anavezet mat hec’hanndioù bokedet war-ribl an Trev ; labourat a rada vrudañ stummoù degemer disheñvel ; dregemer perzh er rouedad, « an Arz er C’hêrioù » asikour, abaoe un dek vloaz bennak, da reiñ bod dalivourien estren, evit liesaat ar selloù kroaziet warglad ar C’hêrioù : Rusianed, Sinaiz, Tcheked hagAmerikaned.

E 1975, bloavezh ar savouriezh en Europa, e oa betroet lañs d’ar C’hêrioù Bihan Neuziet-kaer e Breizh.

Ar pal a oa talvoudekaat ar c’humunioù dibar,kumunioù war ar maez, poblet distank, ha war undro kêrioù anezho abalamour d’o istor ha d’o glad ;kozh kêrioù kozh o doa kollet o renk da-heul arGemmdro velestradurel ha greantel e Frañs.

Abaoe 1976 o deus kensinet ur garta kalite hag avez gwellaet ingal gant ar gevredigezh a vod 22gumun renket, hervez o barregezhioù gwareziñ,adkempenn, talvoudekaat ha buhezekaat, e rumm arc’hêrioù degemeret da vat pe e rumm ar c’hêrioù davezañ degemeret. Gant an holl emañ an dezverkpennañ evit bezañ er gevredigezh : kaout un orinhag ur glad kêrel eus an dibab.

Setu amañ ar c’hêrioù degemeret da vat : Begerel,Kastell-Geron, Kastellaodren, Komborn, Josilin,Lanyugon, ar Roc’h-Bernez, Lehon, Lokorn,Monkontour, Pontekroaz, Pontrev, Kintin, Roc’h-an-Argoad, Rosko ha Landreger.

Kevredigezh Kêrioù Bihan Neuziet-kaer Breizh 1 straed Raoul Ponchon - CS 4693835069 Roazhon CedexPgz : +33 (0)2 99 84 00 [email protected]

Kêrioù BihanNeuziet-kaer

Kevredigezh

Breizh

8 9

Lec’h war an uhel.

Kêr a orin relijiel gal-ha-roman ha kêr-gastell.

Meur a zoare zo d’ober anaoudegezhgant ar glad : mont da zastum e wrizioù eliorzhoù an Istor, kejañ ouzh an dud a lakaanezhañ da vevañ adarre, mont da-heul efaltazi ha neuze bezañ souezhet. E Bazeleg,kêr ar varzhed hag an neuzierien krouerien,e vez adkavet an holl zoareoù-se war undro en un droiad hag a ya eus ar boutikloùaet da balieroù, betek stalioù-labourarzourien gennet etre tiez greunvaenuhel. Delc’her a ra kêr orin AngèleVannier, a-us d’ar maezioù garzhaouektro-war-dro, da awenañ an arzourienbepred.

Lec’h war an uhel, war ar vevenn etre

diazad ar Renk ha hini ar Gwilen.

Kêr-gastell doare « roc’h kreñv ».

Souezhusat tra gwelet ur « gêr vezevelliñ »mod Breizh, pell diouzh an hentoù darem-predet stank, o kejañ gant bed digustumal levrdiourien hag al levrioù kozh ! Urglaoustre dic’hortoz eo lakaat en e soñj,p’emaomp o vevañ e bed ar skeudennoù,difenn ar gwellañ ma c’haller al levrioùhag ar blijadur o lenn, ar skrivañ hag arskrivagnerien, ar c’haerskriverezh, ar c’heinerezh hag ar skeudennaouiñ, hadegas buhez en-dro, met en un doare disheñvel, en un hêrezh deuet digant anarme, an noblañs hag ar c’henwerzh. Da-heul al lusk-se ez eus deuet ivez betekkozhigellourien, palieroù ha neuzieriend’en em staliañ da Vegerel, ha gant gwirabeg neuze ez eus bet digoret eno un Ti al Levrioù hag an Touristerezh.

Bazeleg-ar-Veineg Begerel

E penn kentañ ar XVIvet kantved e oa ouzhpenn 5 000 a dud o chom e Bazeleg, a oa troet d’allabour-douar ha d’ar c’henwerzh. Chomet ez eus urbern roudoù eus ar mareoù berzh-se e kêr. E-barzhmell Maner ar C'houldri, war blasenn an Ti-kêr, e oaaotrouien gozh Bazeleg o chom moarvat. Un tammpelloc’h ac’hano, war-zu plasenn ar Monumant, eweler maskloù iskis hag a zo oc’h ober ardoù warTi ar re Grouget. War ar blasenn-se bepred, a oabet savet e 1604, e vez sachet selloù an den war-zu ur prenestr korn kinklet kaer : emañ ouzh unti hag a oa gwechall da brokulor ar roue. E pennuhelañ ar gêr e vezer souezhet gant perzhioù dibariliz Sant Pêr ha Sant Paol : div iliz sko an eil en ebenhag a ya d’ober c’hwec’h nev, gouestlet da sentdisheñvel hag a zo stag pep hini ouzh ur c’houlzadkristenaat. Adingalet penn-da-benn e oa bet arsavadurioù en XIXvet kantved d’ober an iliz a welerbremañ. Gallout a reer ober gwelloc’h anaoudegezhgant ar glad pinvidik-se dre un hentad displegañ.Gantañ ez eer da zizoleiñ kêr dre an tu a vez kuzhetdre gustum, da gejañ gant traoù dic’hortoz, gant arvarzhoniezh, gant gwrizioù ar gêr a vremañ.

A-viskoazh eo bet Bazeleg-ar-Veineg ur gêrvevenn, ul lec’h eskemmoù ; savet e oa bet waran harzoù etre div geoded, hini ar Goriosolitedha hini ar Riedoned, hag adkavout a reer enniperzhioù an daou gristenadur : gal-ha-roman habreton goude-se. Mont a reas war ziskar untamm e-kerzh ar Grennamzer-Uhel moarvat, hatapout a reas lañs en-dro er maread feodel pazeuas da vezañ ur gêr-gastell a weler roudoùanezhi en deiz a hiziv c’hoazh.

Emañ ar gêr-se a-us traoñienn uhel ar Renk.Bet e oa gwechall ur c’hreñvlec’h gouestletd’an arme ha kavout a reer enni roudoù eus armareoù o deus bet ul levezon vras war hec’histor leun a durmud. Gant kement-se e welerivez penaos he deus gallet en em ober diouzhan holl vareadoù, ur souezh. Berzh a reasBegerel eus ar XVIvet kantved betek an XVIIIvet

gant al lin hag ar c’hanab. Hiziv an deiz eo deuetar greizenn gêrel-se, gant he glad savouriezhmiret e stad vat, da vezañ ar c’hentañ Kêr alLevrioù® e Frañs.

Anvioù straedoù ar Ganaberi hag an Nezadeg azegas da soñj deomp eus ar mareoù gwechall, payae labour al lin d’ober obererezh pennañ kêr, hagant tiez an noblañsed hag ar varc’hadourien, graete greuvaen benerezh brav, e weler pegement abouez a oa ganti evit a selle ouzh ar c’henwerzh.Produet e veze neud lin eno, ar re wellañ e Breizh,hag a oa brudet er Rouantelezh a-bezh, hag ivez entu all da Vor Breizh ha d’ar Mor Atlantel. Mont a raeplasenn ar c’hoc’huioù kozh, a gaver en-dro dezhitiez-annez cheuc’h evel Osteliri Skoed ar re Laval(XVvet kantved) hag an ti a reer « Ti ar Gouarnour »anezhañ, d’ober kalon ar c’henwerzh-se da neuze.Pa sell ar vizitourien ouzh relegoù ar ramparzhioùhag ouzh tour ar c’hastell kozh e c’hallont komprenneuze e oa pouezus ar c’hreñvlec’h-se a-fet strate-giezh e-pad Brezel Hêrezh Breizh. Adingalet eobet ar glad evel zo dleet hag en em staliet ez euslevrdiourien, arzourien hag artizaned-arz eno, gant-see vez buhez ha birvilh adarre a-hed ar bloaz e kreiz-kêrkozh Begerel hag en he ziez merket gant an istor, hadeuet eo da vezañ trede Kêr al Levrioù® en Europa.

Kêr VihanNeuziet-kaer gwiriekadus

Kêr VihanNeuziet-kaer

Ti an Douristed Kergarter2 plasenn an Ti-kêr35560 Bazeleg-ar-VeinegPgz : +33 (0)2 99 97 40 [email protected]

Ti al Levrioù hag an Touristerezh 4 hent Moñforzh35190 BegerelPgz : +33 (0)2 99 66 65 [email protected]

10 11

Kêr-gastell e MarzoùBreizh.

En XIvet kantved e voe savet ar c’hastell gant urmarc’heg deuet eus Normandi moarvat, Anquetil eanv, hag a oa bet roet douaroù dezhañ gant dugBreizh, gant ar gwir da sevel e gastell eno. Diwaranv e vab, Geron, e teu anv al lec’h. E-kerzh arGrennamzer en em gavas al lec’h strategel-se epenn ur varoniezh vras. Kregiñ a reas ar gêr dagreskiñ en-dro d’ar c’hastell adalek an XIIvet kantved.Diazezet e voe ur prioldi eno gant menec’h abatiSant-Melan eus Roazhon. Ouzhpenn ur greizennvelestradurel e teuas Kastell-Geron da vezañ ivez,e-doug ar Grennamzer, ur pol kenwerzh brudet evite varc’had bep sizhun, e foarioù teir gwech ar bloazha kenwerzh al lien-gouel a veze graet Noal anezho.En XVIIIvet kantved e voe treuzfurmet ar c’hastell davont da di-annez gant ar perc’henn nevez a lakaasastenn hag adstummañ ul lodenn anezhañ diouzhar c’hiz savouriezh klasel. En XIXvet kantved e voesavet un iliz, koc’huioù ha straedoù nevez, ar pezha lakaas Kastell-Geron da cheñch anez ober dezhikoll he neuz unvan.

Savet e voe ar c’hastell er Grennamzer diwe-zhañ evit difenn kêr-benn Breizh nepell alese.Ur gwir greñvlec’h eo e-kreiz Kastell-Geron, azo bet savet d’ar memes mare. Er gêr-se, sou-chet a-dreñv tourioù uhel he c’hastell, e kaverkalz tiez o bannoù koad livet. Hiziv an deiz e vezdegaset birvilh en-dro d’ar glad-se gant urvuhez sevenadurel puilh.

Daoust m’emañ tost-ha-tost ouzh meurgêrRoazhon e fell d’ar gêr-gastell chom ur gêren hec’h-unan da vat. Harpet war hec’histor mil bloaz e laka kalz a nerzh evit bezañanavezet dre he folitikerezh kempoell a-fetsevenadur hag abadennoù, hag evitdelc’her ha liesaat hec’h obererezhioù agêr-benn, a zo strewet mat er c’hreiz-kêristorel : an ti-kêr, ar sal diskouezadegoù hasal ar gouelioù er c’hastell kaer diazez, arvediaoueg er c’hoc’huioù kozh, stalioù entiez, ostalerioù o bannoù koad hag o asagnoùtreset brav...

Emañ Kastellaodren en ul lec’h ma teu hentoùpouezus eus Breizh da groaziañ an eil re ar reall, hag a-viskoazh eo bet ul lec’h strategel hagul lec’h bevañ priziet a-hed ar Stêr-Leñv. Dagentañ e oa ur c’hreñvlec’h, ha dre al lañs a oagant ar c’henwerzh hag an artizanelezh enni eteuas da vezañ kêr-benn istorel Bro-Oueloù. EnXXvet kantved, p’en em stalias ar Petit Echo dela Mode hag e labouradeg patromoù, e voelakaet da eil kêr-benn ar c’hiz doare Bro-Frañs.

Kregiñ a reas istor Kastellaodren war an dosennlec’h ma oa ar c’hastell kozh n’eus ket anezhañken. Savet e voe gant ar c’hont Aodren en XIvet

kantved. Diskennidi Aodren a lakaas menec’hSant-Maglor, eus Lehon, da sevel eno ur prioldi hagur vourc’h izeloc’h. Abalamour m’edo kêr en ul lec’htreizh eus ar re bennañ e voe tapet lañs ganti a-fet

Ur roll a bouez he deus bet ar stêr enistor kêr. Dre ur reizhiad kemplezh drezour he deus gwarezet ar c’hreñvlec’h hagar gêr izeloc’h, lakaet rodoù ar milinoù dadreiñ e-pad kantvedoù, a-raok lakaattroellrodoù Le Petit Echo de la Mode davale adalek 1920. Bep bloaz e vez savet undiskouezadeg e-barzh an endro greantelespar-se, e-mesk ar metal riñvedet, ar brikennoù hag ar betoñs, evit degas dasoñj eus istor ar magazin brudetañ a zobet war dachenn ar gwrierezh. A-hed arstêr ez eer da-heul ar c’hiz !

kenwerzh hag artizanelezh, ha dont a reas neuzeda vezañ kêr-benn Bro-Oueloù. E-kerzh an XVIIIvet

kantved e oa eno un ehan pouezus evit ar post hagur marc’had meur evit an neud. D’ar mare-se e voesavet ur "blasenn vras", plasenn ar Republik hiziv andeiz, gant tiez-annez uhel o lukanoù dibar tro-drodezhi. Gant ar c’harter a zo en-dro da iliz Sant-Maglor(XVIIIvet kantved) e weler an doare ma oa bet stummet kêr Gastellaodren gant he straedoù strizh,he flasennigoù hag he ziez o zoennoù garbet warzinaou. Abalamour d’an obererezhioù artizanelezh had’an endro fest a veze er c’harter-se e oa bet lakaet da "garter latin" gant ur Parizian a oa o tremen eno, hachomet eo al lesanv-se abaoe ! Dre blasenn al Leñv, azo bet adkempennet penn-da-benn ha pavezet, ez eerbetek monumant kaerañ ar gumun, chapel Itron-Variaar Run. Savet e voe e penn kentañ ar XIVvet kantved.Kavout a reer enni lambruskoù livet rouez-kenañ(132 daolenn).

Kastell-Geron Kastellaodren

Lec’h treizh war al Leñv.

Kêr-gastell gwarezet gant an dour.

Ti an DouristedAr C’hastell - 16 straed Roazhon35410 Kastell-GeronPgz : +33 (0)2 99 37 89 02office.tourisme@cc-payschateaugiron.frwww.tourisme-payschateaugiron.fr

Ti an Douristed e Bro Kastellaodren31 straed an Ti-gar 22170 KastellaodrenPgz : +33 (0)2 96 79 77 [email protected]

12 13Kêr VihanNeuziet-kaer


Lec’h treizh war al Linon.

Kêr relijiel savet gant arVretoned ha kêr-gastell eMarzoù Breizh, gwarezetgant an dour.

War-lerc’h prezeg ar manac’h sant Luner, deueteus Iwerzhon, e voe savet un iliz kentañ er VIvetkantved, diwar-se e teuas bourc’h ar barrez. EnXIvet kantved e lakaas arc’heskob Dol sevel urc’hastell e Komborn, lec’h ma ’z eas e vreur yaouankRiwallon da chom. Peogwir e oa gwarezet mat allec’h neuze e voe roet lañs d’un eil kêr : bourc’h anaotrou. Goude-se e c’houlennas Riwallon digantmenec’h veneadat dont da sevel ur prioldi e 1065,a voe savet un trede pol en-dro dezhañ : bourc’h arprioldi. Etre ar XVIvet hag an XIXvet kantved e voeadsavet an iliz hag adaozet diabarzh ha talbenn arc’hastell; kreskiñ hag en em astenn en he hed areas kêr pa’z erruas an hent-houarn betek enni. Ebourc’h ar barrez hag an aotrou e weler an diwezhañtiez o bannoù koad hag an ti a reer "ti al Letern"anezhañ (XVIvet kantved) e-kichen an talbennoùadkempennet en XIXvet hag XXvet kantved, tra mane hañval ket karter ar prioldi kozh, pelloc’h eget arc’hastell, bezañ cheñchet ouzhpenn 300 vloaz zo.

Ul lec’h dudius a-feson eo Komborn evit chomda lojañ e-pad ur pennad, ha neuze mont ac’hanoda vizitañ ar maezioù garzhaouek pe da bourmene bord ar mor. Nerzh ha kevrin ar c‘hreñvlec’hgreunit gant e adsked e dourioù e Lenn Sioul agengej gant hoal ar straedigoù ha gant tommdertiez o bannoù-koad hag a laka anat daouelezhkêr : ur gêr-gastell e Marzoù Breizh e-touez unendro naturel romantel.

Eus pell e vez sachet ar selloù kerkentetrezek melloù tourioù ar c’hastell. Diwar e hent-ged kranellet ez eus ur gwel kaerwar ar park, kêr hag al Lenn Sioul. Dalc’hetez eus bet soñj eus François-René deChateaubriand el lec’h-se hag a zo chometheñvel a-hed ar bloavezhioù, ar pezh azegas da soñj deomp eo bet maget arRomantelezh ivez, koulz e Breizh hag eBro-Alamagn, diwar arvestiñ ouzh ar meinkozh hag ouzh an amzer o vont hebiou...Eus an iliz betek ribloù al lenn awenet ez eerda zispenn roudoù ar skrivagner meur.

Komborn

Ti an DouristedTi al Letern23 plasenn Albert Parent - BP 135270 KombornPgz : +33 (0)2 99 73 13 [email protected]

Ouzh troad ur voudenn-gastell, souchet e-barzhsaonioù war ribl ar Skorf, eo bet diazezet arGemene, anezhi ur gêr eus ar Grennamzer haga zo tost mil bloaz. Gwelet a reer, gant an dis-mantroù bras a chom eno, pegen pinvidik eobet istor priñsed Roc’han-Gemene. Abaoe 1377e oa kêr e dalc’h ar re Roc’han, ha lakaet e voeda briñselezh dre ul lizher-aotren a-berzh CharlezIX e 1570. Unan eus familhoù meur Bro-Frañs eoa familh priñsed ar Gemene ha kalz a bouez hedoe betek an Dispac’h.

Emañ ar Gemene war vord ar Skorf, urstêr gaer hag a dremen a-dreuz traoñiennoùken kaer all. A-hed ar ribloù e kaver tiezeus ar re vravañ a bep eil gant manerioù,chapelioù, feunteunioù... ha kement a zo chomet war-lerc’h ar briñsed Roc’han-Gemene. Ar begoù lipous hag ar re a blijan traoù souezhus dezho na c’hwitont ketgwech ebet gouel an anduilh (d’an eildibenn-sizhun goude ar 15 a viz Eost),yaouvezhioù ar Gemene e-pad an hañv ha bep eil bloaz d’ar Pantekost, Ened ar Vro-Pourled a zo brudet evit kalite anarvestoù hag e endro liesliv.

Savet e voe ar Gemene e-kerzh hanterenn gentañan XIvet kantved gant an aotroù Gwegan, a ziazezaseno e gemened (da lavaret eo e gomandiri, diwar-seanv kêr). Buan-tre e voe graet berzh gant kêr.Desachet e veze ur bern tud gant ar foarioù bras.Kavet e vez kalz relegoù eus an amzer dremenet a-hed un hentad glad. Sachet e vo selloù ar vizitou-rien lemm o lagad gant framm ar gêr deuet eus arGrennamzer : pigonoù er straedoù, tiez o bannoùkoad, stumm hir an tachennoù, al lez-varn gozh, tiar Senesal, klañvdi, straedigoù souezhus, liorzhoùgant savennoù-douar. Ouzhpenn bezañ anavezet evit he savadurioù kaer ha pinvidik, ez eo ar Gemeneul lec’h brudet-kenañ a-fet gastronomiezh. Eno evez tañvaet anduilh ar Gemene, ur meuz brudetma’z eus, krampouezh ha sistr d’o heul, galetezavaloù-douar ken anavezet er Vro Pourlet. Gallout areer evañ ur bannac’h pe debriñ e-barzh ostalerioùdudius, enno un endro plijus gant sonerezh da-heula-wechoù.

Gemenear

Lec’h pont.



Ti an Douristed ar Roue Morvan (skourr)"Café pointu"Straed Haha56160 ar GemenePgz : +33 (0)2 97 39 33 [email protected]

14 15Kêr VihanNeuziet-kaer

Kêr-gastell eus Bro-Dreger, war ar vevenn gantBro-Leon ha Bro-Gerne.

Gwerliskin

Emañ an darn vrasañ eus ar savadurioù, anezhomonumantoù ha tiez-annez kozh neuziet-kaer egreunvaen, en-dro d’ur blasenn hir ma kaver ullodenn vat eus ar stalioù-kenwerzh kantvedoù zo.Berzh he deus graet ar gêr-se evel ul lec’h brudetmil bell zo evit ar foarioù hag ar marc’hadoù, arpezh a weler splann gant pinvidigezh he gladsavadurel.

Brav eo Gwerliskin da welet, ha lakaeteo er rumm « 3 bleuñvenn ». Gant andoare pizh m’eo kempennet an takadoùglas hag ar monumantoù e tegaser untamm freskted en-dro d’ar greunvaen agaver e pep lec’h. Bleuñvegoù ha poulloùbleuñvet o livioù kaer, liorzh al louzeier,Tachenn ar Soudarded, anezhi ur c’hoarivaglasvez bihan savet e-touez dismantroùchapel Sant Ener… ; kement tra a ya d’oberhentoù-bale dudius e-kreiz an istor.

Savet e oa bet Gwerliskin e-kreiz an XIvet kantvede-kichen ur voudenn feodel. E 1434 e voe roet dezhi,gant dug Breizh, ar gwir da gaout pouezioù habalañsoù, ha lakaet e voe da gêr. Delc’her a reas arc’henwerzh da dapout lañs er XVIvet kantved, diwar-se e voe savet koc’huioù kentañ e koad, ullez-varn a-us dezho, hag ar « maen gaou » evitmuzuliañ ar greun. Er XVIIvet kantved e voe solutaetroll Gwerliskin war dachenn ar marc’hadoù hag arjustis ; savet e voe toull-bac’h an aotrou, a vez graetar Prezidial anezhañ ivez, e 1640, gantañ stumm urc’hreñv bihan. En XIXvet kantved e voe savet urc’hoc’hu greuvaen e-plas an hini koad ha kresket evoe an iliz eus ar XVIvet kantved en ur zoujañ ar stilorin. A-drugarez d’ur c’horfuniad benerien hag a oakreñv er gêr-se ez eus bet savet, a-hed ar c’hantve-doù, ur glad savadurel eus ar c’hentañ troc’h. Hiziv andeiz c’hoazh e weler tiez nobl en-dro d’ar plasennoùa zo an eil da-heul eben e Gwerliskin, tra ma kavertiez ar vicherourien, disteroc’h o stumm, a-hed arstraedoù a ya kuit ac’hano war-zu ar c’hostezioù.

Josilin

Lec’h war an uhel ha lec’h treizh

war an Oud.


Savet e voe Josilin en XIvet kantved gant beskontar Porc’hoed en-dro d’ur voudenn feodel a oa warur beg roc’hellek, ha d’an tri frioldi ar Groaz Santel,Sant-Varzhin ha Sant-Nikolaz. Distrujet e voe arc’hastell war urzh Herri II Plantajened, hag adsavete voe, e fin an XIIvet kantved, ur c’hastell maen haga greskas tamm-ha-tamm. Savet e voe mogerioù-kreñv en-dro ola gêr ; war-dro 1500 e voe savet unannez nevez gant Yann II Roc’han. Berzh a raeJosilin etre ar XVvet hag an XVIIIvet kantved ganthe fabrikoù mezher, he stalioù kivijerezh, he foarioù.Koll a reas lusk e fin an XVIIIvet kantved a-raokadtapout lañs en XIXvet kantved pa voe kaniet anOud ha pa grogas kehelerezh ar Werc'hez Vari dadapout brud. E pleg ur straedig bennak e vo plijetar vizitourien gant ar gêr-se eus ar Grennamzer maya ar glad savadurel kozh asambles gant an traoùnevez. Gallout a raint a-giz-se bizitañ ar c’hastellhag an iliz Itron-Varia an Drein, arvestiñ ouzh kêrdiwar ar c’hloc’hdi, ha gwelet neuze un hanter-kantbennak a diez o bannoù koad, a zo an hini koshañanezho eus ar bloaz 1538.

Un arsav a bouez eo Josilin war hent dugedBreizh. P’en em gaver e pleg an hent e weleranezhi, ouzh tor an dosenn, ouzh he zroad arpezh mell kastell bet savet gant ar re Roc’han,anezhañ ur c’hreñvlec’h na c’hall ket bezañkemeret, sonn war ar reier, ul lec’h stag-mat ouzhbuhez Josilin.

Daou du zo da gêr ar re Roc’han !Emañ a bep tu d’an Oud ha betek anDispac’h e oa rannet etre daou eskopti :hini Sant-Maloù en norzh d’ar stêr, lec’hm’emañ kêr an nec’h ; hini Gwened ersu, eno tachenn bourc’h prioldi ar GroazSantel hag hec’h aridennad tiez o bannoùkoad liesliv war an hent da bignat betekar santual. Unan eus ar re voemusañ eFrañs e-touez ar re a zo savet e greunvaeneo kastell Josilin. Diouzh tu an Oud e tiskouez tres ur c’hreñvlec’h eus arGrennamzer ; diouzh tu al liorzh eo un ti-annez dudius fichet e doare flammekfin ar marevezh gotek. Prest eo Josilin,ha hi ganet mil bloaz zo diwar kejadenn ar mein gant an dour, ar greuvaen gant an Oud, al laik gant ar relijiel, d’ober hezreuz en amzer-da-zont.

Ti an Douristed (e-pad an hañv)Plasenn ar Prezidial29650 GwerliskinPgz : +33 (0)2 98 72 84 [email protected]

Ti an Douristed Bro Josilin26 straed an Tregont56120 JosilinPgz : +33 (0)2 97 22 36 [email protected]

16 17Kêr VihanNeuziet-kaer gwiriekadus


Lec’h kemberiñ.


Pintet eo ar Roc’h-Bernez war ur beg-douarroc’hellek, a-us ar Gwilen. Neb a glasko montetrezek enni a ray anaoudegezh gant he zeñzorioù.Dav eo da gentañ soñjal er mareoù ma c’halledsevel pell en douaroù gant ar stêr diazez-se, da-heul al lanv, ha goude-se digeriñ e zaoulagadevit bevañ en-dro amzerioù kaerañ kêr, da varear varoned hag ar bigi dre lien. Osteloù prevez,etrepaouezioù kozh, grignolioù holen ha kementzo, ur bern testenioù eus an amzer gwechall zoda zizoleiñ e pleg ar straedigoù...

War-dro ar bloavezh mil e savas Bern Hart, urpenn-brezel viking anezhañ moarvat, er Gwilen.Merzout a reas ar beg-douar-se, etre ar stêr haporzh ar Rodoer, ha neuze en em stalias eno aba-lamour ma oa ul lec’h strategel a-zoare. Lakaet evoe e ziskennidi, deuet da vezañ kristenien, davaroned, ha ganto e veze evezhiet an tremenerezhwar ar Gwilen. Krouiñ a rejont ur vourc’h-kastell, ha

goulenn neuze e 1063 digant abati beneadatRedon diazezañ ur prioldi eno, un tamm pelloc’hwar-zu an norzh. Edo ar voudenn feodel hag arvourc’h-kastell lec’h m’emañ ar Ruikard, war arbeg-douar. E-kerzh ar Grennamzer e voe tapetmuioc’h-mui a lañs gant ar porzh, ar pezh a welermat gant ar grignolioù holen, e straed an Haleneri,an etrepaouezioù war ar porzh hag ar c’hoc’huioùwar blasenn Bouffay a zo chomet war-lerc’h armareoù berzh-se. Er XVIvet kantved e teuas arRoc’h-Bernez da vezañ ur c’hreñvlec’h protestantdindan levezon ar baron François de Coligny. En-dro da blasenn Bouffay ec’h adkaver meur a ostelprevez eus ar c’houlz-se, ganto gizioù gotek hag anAzginivelezh mesk-ha-mesk. Mont a reas obere-rezhioù ar porzh war zigreskiñ e penn kentañ anXXvet kantved abalamour da gevezerezh an hent-houarn a oa krog da dapout lañs. Gallet he deus arRoc’h-Bernez avat, gant an tremenerezh war anhentoù hag an touristerezh, delc’her da vezañ ullec’h degemer ma vez debret mat.

Lanyugon

Dre ar straedigoù a gaver a-leizh eus aniliz, e penn-nec’h ar gêr, betek ar porzh, ec’haller mont da gantren er c’harterioùkozh lec’h m’emañ ene ar Roc’h-Bernez.A-dreñv porchedoù rikamanet e tizoloeratalieroù arz ha souezhadennoù evel mirdiar Gwilen mor e-barzh kastell ar Soubitoù,anezhañ ur mell ti-annez eus ar XVIIvet

kantved, pemp estaj dezhañ, bet savetouzh tor ar roc’h. Emañ war valir a-usporzh ar Rodoer hag e vigi kozh. Poent eomont e bourzh ! Diwar ar stêr diazez evezer bamet muioc’h c’hoazh gantstumm ar Roc’h-Bernez.

Lec’h war an uhel ha lec’h kemberiñ.

Kêr-gastell doare « roc’h-kreñv ».

ar Roc’h-Bernez

kentañ ar XVIIvet kantved, goude-se e voe dilaosketbourc’h an aotrou tamm-pe-damm : e-lec’h ar c’hastellhag e zifennoù e kaver diwar neuze an Ostel Sevoyhag e ginkladurioù kaer. Dont a reas bourc’h armarc’had da vezañ kalon ar gêr. Kompren a reer e oalañs gant Lanyugon gwechall pa seller ouzh an tiezpinvidik e greuvaen, bet savet diouzh doareoù klaselar XVIIvet ha XVIIvet kantved, a zo bodet en-dro dablasenn ar Martred. E bourc’h ar prioldi, a zo untamm a-gostez, emañ bepred chapel ar prioldi,deuet da vezañ an iliz abaoe. Gant an endro dibar-seez eo Lanyugon, hiziv an deiz, ul lec’h brudet evittremen ur pennad amzer vak en Argoad, lec’h makaver war un dro obererezhioù liammet gant an dour,obererezhioù dindan an amzer pe liammet gant arglad. Ul lec’h m’en em gav ar besketaerien hag arvaleerien eo Lanyugon, hag adtapet he deustamm-ha-tamm ul lodenn eus he brud gwechall.

Ganet eo Lanyugon en ur saonenn don, sko ouzhur stank hir ha brav pevar c’hilometr dezhañ.Emañ evel un oaziz e-kreiz ur mor a c’hlasvez. Heglad savadurel, gant an tiez-annez greuvaen haplasenn kreiz-kêr, a zegas da soñj d’an dud eusamzer dremenet lorc’hus Lanyugon, pa oa urc’hreñv er Pentevr da vare duged Breizh.

Kement tra hag a sell ouzh istor Lanyugon, anezhiperlezenn ar Pentevr, zo liammet gant an dour.Gwechall e oa un dra a bouez evit an difennoù,hiziv an deiz e vez priziet kalz evit an touristerezhhag an dudiamantoù. Ken dudius ha sioul eo ar gêr-se ken e vefed techet d’ankouaat he doa bet ur pouez a-fet strategiezh en istor Breizh. War ur vou-denn edo gwechall kastell Lanyugon, a oa difennetgant daou stank. Dismantret e voe da vat e penn

Adalek an XIIIvet kantved o doa gouezettud Lanyugon doñvaat ar gwazhioù agaver a-leizh en draoñienn evit ober eus o c’hêr gwir batrom ar c’hreñvlec’h ezifennoù dour. Dont a rae an div stêr adremen eno, ar Rozed hag an Argenon,da bourchas dour d’an daou stank bras ayae da wareziñ ar c’hreñvlec’h a oa betsavet war ur voudenn, ha d’ober difennoùivez, dre o c’hanioù-foll, evit bourc’hioù armarc’had hag ar prioldi. Emañ an dour e peplec’h e Lanyugon. Ha pa ’z eus bet lamet urstank diwar an daou a oa gwechall, en-drod’an hini a zo chomet ez eus bremañ urgreizenn dudioù en diavaez ma vez kinnigetobererezhioù a bep seurt.

Ti an DouristedPlasenn ar Martred22270 LanyugonPgz : +33 (0)2 96 31 70 [email protected]

Ti an Douristed Bro ar Roc’h-Bernez14 straed an Dr Cornudet56130 ar Roc’h-BernezPgz : +33 (0)2 99 90 67 98office.tourisme.lrb@arcsudbretagne.frwww.tourisme-pays-la-roche-bernard.fr

1918 Kêr VihanNeuziet-kaer


Lec’h war an uhel ha lec’h treizh e

deun aber ar Yeodi.


roudoù, gant ar prenestroù staligoù, eus ar stalioùkenwerzh a oa eno gwechall. Rannet eo kêr etrediv lodenn : traoñ kêr a vez graet « traou ar pont »anezhañ, lec’h ma kaver ar bilhaouerien hag a ra urgwir « dropad » liesliv, hag an doerien o luc’hajdibar a reer « tunodo » anezhañ (ar porzh, unan eusar re goshañ war aod an norzh, a rae berzh gantkenwerzh an holen hag ar gwin, ha diwezhatoc’hgant hini ar mein-glas a veze tennet e mengleuzioùar c’hornad) ; ha diouzh an tu all krec’h kêr, gantPlas-Kêr hag he ziez o bannoù koad eus ar XVvet,XVIvet ha XVIIvet kantved. Diwar ar voudenn feodelez eus ur gwel kaer-tre war ar Roc’h-Derrien, aberar Yeodi ha Kastell Du. E-barzh iliz mogeriet SantezKatell, eus an XIIIvet kantved, e c’haller gwelet urwerenn livet kaer a zo taolennet warni CharlezBleiz paket gant ar Saozon. Dre ar savadurioù brastro-war-dro, graet gant mein ar vro, e weler penaose reas kêr berzh betek kreiz an XXvet kantved ganthe stalioù kenwerzh, hec’h artizaned, ar mein-glashag al lin. E Bro-Dreger hiziv an deiz c’hoazh eoanavezet he lesanv « Kapital Stoub », da lavaret eokêr-benn an deilherien lin.

Savet e oa bet kêr en XIvet kantved war ur beg-douar roc’hellek war valir a-us aber ar Yeodi, gantDerrien, mab da gont ar Pentevr. Lakaat a reassevel ur c’hastell-kreñv difennet gant ramparzhioùevit kontrolliñ an tremenerezh war ar stêr-vor. E-kerzh brezelioù hêrezh Breizh e voe preizhet arc’hastell ha lakaet seziz warnañ a bep eil, ha diskaret e voe meur a wech. Eno e voe gloazet hatapet Charlez Bleiz da brizoniad gant ar Saozonda-geñver an emgann brudet a zegouezhas erRoc’h-Derrien e 1347. E 1356 e voe roet kastella-niezh ar Roc’h-Derrien d’ar Gwesklin a voe lakaetda veskont. Diskaret e oa bet ar c’hastell hag arramparzhioù e 1420, da vare an dug Yann V, hafreuzet e voe da vat dre urzh Richelieu er XVIIvet

kantved.

Gallout a reer lenn istor ar Roc’h-Derrien en disman-troù eus ar Grennamzer : porzh kozh an Ospital,Plasenn Post an Dalc'h, gardenn ar Saozon, arc’hardenn Arc’hant. E straed ar Feunteun e kaver

Merket eo bet ar Roc’h-derrien gant buhezlabourus meur a gumuniezh artizaned hakenwerzhourien. « Da-heul Yann, roue arbilhaouaerien » ez eer d’ober anaoudegezhgant sekredoù kuzh glad ar Roc’h. Warribloù ar Yeodi, pe e vefed war-droad pe ebourzh ur c’hanoe, e teu da soñj d’an dudeus ar bigi dre lien a zegase pinvidigezhioùda gêr. E-pad an hañv, e liorzh ar presbitalhag e garrezioù plant, lec’h ma vez kinnigetdiduamantoù war labour al lin, e vezdegaset da soñj eus ar mare ma oa troetar c’hornad war an danvez-se. Ha dont ara an istor da vezañ un digarez da gaoutplijadur pa vez foarioù ar c’hozhigelloù, argouel bloaziek ha gouel ar Grennamzer.

Un ehan evit ar post etre Goueled-Leon haKerne-Uhel e oa ar Faou, a zo ivez ur porzhdigor war Morlenn Brest hag un ode etre andouar hag ar mor. Diwar gement-se e teu hec’histor hir hag he glad pinvidik.

Daoust d’ar Faou da vezañ bet ur gêr feodel er pennkentañ, eo troet pell zo da vezañ dreist-holl ur gêr agenwerzh, ar pezh a weler mat gant plasenn an Ti-kêr, ur mell hini ma’z eus. Pa ziskenner gant arstraed vras e weler un aridennad tiez o bannoù koadhag o fignonoù (XVIvet kantved) hag a ziskouez e oastummet ar gêr evit lakaat ar stalioù-kenwerzh a-weld’ar veajourien. E-kerzh ar c’hanvedoù ez eus betlakaet pep a wiskad mein-glas oberiet fin ouzh an talbennoù, ar pezh a zegas un tres dibar da bep ti.N’eus ket nemeur a gêrioù e Breizh lec’h ma’z eusbet dalc’het tiez seurt-se, hag ar Faou zo unananezho. E penn ar straed-se hag he stalioù emañchapel ar Salver (XVIvet kantved), unan souezhusma’z eus, sonn e deun aber ar Stêr Gozh. Diwar arpont lec’h ma tremen an hent kozh etre Brest haKemper eo brav mont da vale a-hed kae Kelenn, a oagwechall ur porzh aocherezh bras e Morlenn Brest.Hiziv an deiz e talc’h ar Faou da vezañ ul lec’h ehanañevel m’eo bet a-viskoazh, war un dro an nor davont war-zu Gourenez Kraozon ha lec’h degemerPark an Arvorig.

E-pad ar maread touristerezh eo digor an Ti-Bro (eus ar XVIvet hag an XVIIIvet

kantved) ; ul lec’h a-feson eo hag a c’hallermont ac’hano d’ober gwelloc’h anaoudegezhgant istor ar Faou. Gant un diskouezadegpad ha re all berrbad e konter deomp enoistor kêr, an obererezhioù a vez enni, argizioù hengounel. Da bep hini goude-se davont diouzh e faltazi da vale er straed vrashe ziez kozh ha d’aveliñ e spered a-hed arc’haeoù.

Lec’h treizh e deun un aber.

Kêr-gastell.

ar Faou

Ti an Degemer Bro ar Roc’h 10 Plas-Kêr22450 ar Roc’h-DerrienPgz : +33 (0)2 96 91 59 [email protected]

Ti an Douristed Stêr-Aon an Arvor39 straed ar Jeneral de Gaulle29590 ar FaouPgz : +33 (0)2 98 81 06 [email protected]

ar Roc’h-Derrien




e deun un aber.

Kreizenn relijiel bet savet gant ar Vretoned.

Lehon

Stummet eo bet tres Lehon da gentañ-penn gant arvenec’h a ziazezas o manati en ur gildroenn eus arRenk. Roet e voe kalz a sikourioù d’ar manati gant arroue Nevenoù hag an aotrouien. Brudet-mat e oa erbed relijiel, betek mare an Dispac’h pa voe serret,abalamour ma oa ennañ relegoù sant Maglor. Savet evoe ur c’hreñvlec’h eno gant aotrouien Dinan, war anduchenn roc’hellek, evit diwall madoù an abati hag armonedone war ar Renk. Dispennet e voe ar c’hasteller XVIIvet kantved. Emañ Lehon war vord ar Renk hawar an hent etre Dinan ha Roazhon, ar pezh a reasd’ar c’henwerzh ha d’an eskemmoù tapout lañs.Berzh a rae an artizanelezh eno : produiñ lien d’obergouelioù, stalioù kivijerezh, stalioù kenwerzh. Gweleta reer war an tiez e oa aezamant a-walc’h : rizennoùkinklet gant moulladurioù ha gourinoù kizellet. EnXIXvet kantved e voe savet ar c’harrbont da ziheñ-chañ an tremenerezh etre Dinan ha Roazhon, da-heulkement-se ez eas ar c’henwerzh war ziskar ervourc’h. Hiziv an deiz ez eus gallet e Lehon lakaat arsavadurioù nevez da juntañ d’ar re gozh, ha delc’hersoñj eus an amzer dremenet ha bezañ digor war undro war an amzer a vremañ.

E Lehon, a zo e traoñienn dibar ar Renk, ez eusbet miret ur glad istorel ha relijiel hag a zegasda soñj, gant o dismantroù, eus ar roll pouezusa oa gant ar vourc’hadenn-se er Grennamzer.Plijet-kaer e vez ar vizitourien, a zeu niverusbetek eno abaoe an XIXvet kantved, gant anabati beneadat bet savet en IXvet kantved gantNevenoù, ar c’hastell eus an XIIvet kantved waran duchenn a-us ar pont, ha tiez ar vourc’h.

Hervez ar vojenn : "pa zouaras ar bark, aoa karget ennañ relegoù sant Maglor betlaeret gant ar venec’h war Enez-Sark, warribl ar Renk e Lehon, e teuas al lec’h davezañ unan dudius ha bleuñvet evel ar baradoz. Diwar neuze e teredas arbirc’hirined eus Arvorig a-bezh hag euskornôg Galia evit gwelet ar burzhud-se".Hiziv an deiz e c’haller gwelet ar burzhudadarre : diskouez a ra an tiez, ar straedoùhag ar straedigoù un aridennad livioù hadudioù, peadra d’ar vizitourien da vezañbamet.

Kludet eo Lokorn ouzh tor he menez, gant heziez sonn e greunvaen glas ouzh troad tour karrezan iliz, piltosek ha digenvez. Ul lec’h brudet-kaereo e bed an touristerezh e Breizh, ha plijout a rad’ar sevenerien filmoù, arabat ankouaat e oa ullec’h sakr da gentañ, ha goude-se kêr-benn allien-gouel e Breizh, eus fin ar XVvet kantvedbetek kreiz an XVIIvet.

Testenioù brav eus istor Lokorn eo an tiez-annezkaer a zo war ar Blasenn Vras en-dro d’an iliz-prioldi.Un neved keltiek meur e oa, kristeniekaet e voe erVIIvet kantved gant sant Ronan ha savet e voe urgêr eno ouzh troad ar menez, en-dro d’ur palez. Sura-walc’h e voe rivinet gant an Normaned ha se zokaoz e voe adsavet an annezioù el lec’h ma oapeniti Ronan. Troet kalz gant ar relijion e oa kontedKerne, ha duged Breizh diwezhatoc’h, dre-se e voesavet un iliz romanek kentañ, goude-se ur prioldibeneadat, hag evit echuiñ un iliz-prioldi er XVvet

kantved. Diskarget e voe kêr Lokorn eus tailhoù zogant an duged hag en em staliañ a reas eno ullabouradeg wiaderezh vras evit al lien-gouel.Kavout a reer roudoù eus an obererezh-se gant antiez a zo war ar blasenn : burev al lien, ostelKompagnunezh an Indez, tiez ar varc’hadourien, an notered, ar gontrollerien a-berzh ar Roue, an ofiserien...

Ur c’hemm bras zo etre an iliz-prioldigouestlet d’ar preder er sioulder, hag arbirvilh a vez hiziv an deiz er gêr gozh, lec’hma kaver pourmenerien e-plas ar baraman-tourien a zeue da gerc’hat lien-gouel evit o bigi da vont war-zu ar Bed Nevez, lec’hma kaver traoù lipous mod ar vro e-plas allien-gouel a gase an dud da-heul avel anavanturioù. Pa ’z eer pelloc’h, en tu all d’arbanelloù, ez eer da zispenn roudoù anholl re a zo pignet gant ar menez sakr e-kerzh daou vil pemp kant vloaz Istor.



Lokorn

Ti an DouristedDinan – Traoñienn ar Renk9 straed ar C’hastell - BP 6526122105 Dinan CedexPgz : +33 (0)2 96 876 [email protected]

Ti an Douristed Kemper-LokornLec’hiad Lokorn Plasenn an Ti-kêr29180 LokornPgz : +33 (0)2 98 91 70 [email protected]



Kludet sonn eo Monkontour ouzh he zarrozroc’hellek, lec’h ma teu div stêr vihan da gembe-riñ an eil gant eben. Gronnet eo bepred gantmogerioù-kreñv bras eus an XIIIvet hag ar XIVvet

kantved. Liv an amzer eno a ra d’ar vuhez bezañc’hwek ha plijus. Koadeier en trowardroioù, plantskedus, ur gêr sioul ha didrouz eo : ur c’hemmbras neuze gant istor tousmac’hus ar c’hreñvlec’hsolut-se eus ar Pentevr, a voe taget meur a wecher Grennamzer, ha lec’h ma veze kognet pezhioù-moneiz zoken er XIVvet kantved !

Adalek penn-nec’h ar gêr gloz e tiskennar straedoù hag ar straedigoù, dousik pea-serzh etrezek ar ramparzhioù hag alliorzhoù. Adkavout a reer liv ar Grennamzergant displegadennoù Robin, ar barzh-kaner,ha gant anvioù ar straedoù hag al lec’hioù :plasenn ar Martred, Postern Sant Yann...En-dro d’an iliz eus ar XVIvet kantvedlevezonet gant ar gizioù flamank hagiItalian, ez eus tiez uhel eus ar re gaerañ :tiez o bannoù koad warno tresadennoùdelioù raden pe e stumm kroaz SantAndrev, osteloù prevez e greunvaen o zalbennoù kizellet.

Savet e oa bet ar wikadell-se en XIvet kantved evitdifenn Lambal, kêr-benn ar Pentevr, diouzh tu arc’hreisteiz. Dispennet e oa bet dre urzh Richelieu e1626, daoust da se ez eus chomet traoù war allec’h : ar ramparzhioù hag unnek tour hag a oa warar voger-dro gozh. Pa weler an tiez hag an ostelioùprevez a zo war blasenn ar Pentevr (XVIvet haXVIIvet kantved), e straed an Templ hag e straed anItronezed (XVIvet ha XVIIIvet kantved), an OstelKerjegu (lec’h m’emañ an ti-kêr hiziv an deiz), enem gaver adarre d’ar mare ma veze produet berliñj,da lavaret eo lien graet gant lin ha kanab, a vezeezporzhiet war-zu Bro-Spagn hag an Indez dreborzhioù Sant-Maloù hag an Oriant. Gant iliz SantMatilin (XVIvet ha XVIIIvet kantved) e weler ivezpenaos e oa bet lañs da vat gant Monkontour. Endeiz a hiziv eo chomet Monkontour ur gêr luskganti gant an touristerezh sevenadurel a ra berzh drear gouelioù (gouel ar Grennamzer, festival Rue dellArte…) hag ar mirdioù (C’hoariva ar Gwiskamantoùha Ti ar Chouanerezh hag an Dispac’h).

Monkontour

Lec’h kemberiñ war an uhel.


Ti an Douristed Bro Monkontour4 plasenn ar Vengleuz22510 MonkontourPgz : +33 (0)2 96 73 49 [email protected]

Lec’h treizh er pellañ ma c’hall

ar bigi tremen.

Kêr-gastell gwarezet gant andour.

Malastred

« Quae numerat nummos non malestrica domus »,an hini a vez o kontañ e vezantennoù n’eo ket eusMalastred. Diskouez a ra lugan kêr e fell d’an dudac’hann degemer ar vizitourien evel zo dleet. Warblasenn Bouffay e chom testenioù eus an amzerioùgwechall pinvidik da vare ar C’hroaziadegoù pe parae berzh ar c’henwerzh dre ar stêr, evel an tiezbourc’hiz cheuc’h e greunvaen kizellet hag an tiezo bannoù koad, souezhus gant o delwennigoùespar : ar wiz a zo o nezañ, ar c’had a son ar binioù,ar pilikant a zegas da soñj eus fablennigoù arGrennamzer. Eno emañ ivez iliz Sant Jili (XIIvet,XVvet ha XVIvet kantved) a dalvez ar boan gweletanezhi. Pevar fabourz zo bet savet en-dro d’ar c’hreiz-kêr istorel ha da zismantroù he mogerioù er gêrgloz. Dre straedigoù strizh ez eer betek kanolNaoned-Brest, ar skluz ha hent ar ganol, ha pelloc’hwar-zu ar maezioù a-ziwar-dro, ha dreist-holl chapelar Vadalen lec’h ma voe degemeret, e 1343, ar rea sinas un dreverz e-kerzh ar Brezel Kant Vloaz.

Emañ Malastred e pleg ur gildroenn serzhadkemberet eus an Oud. Krouet e oa bet enXIvet kantved e skeud ur voudenn feodel, hag ayeas war-lerc’h da gastell-kreñv, savet war unenezennig en unan eus gwazhennoù ar stêr evitkontrolliñ un treizh. Er XVvet kantved e teuas argêr-se da vezañ unan eus an nav baroniezh a oae Breizh, ha savet e voe mogerioù-kreñv en-drodezhi hag a chom un toullad dismantroù anezhoc’hoazh. Er XVIvet kantved e voe savet daouskluz gant saz, e-touez ar re gentañ e Frañs,abalamour da c’hallout mont eus Malastred daRedon ; diwar neuze e voe tapet lañs gant arc’henwerzh ha war ar memes tro gant ar gêr heBezantennoù Aour…

Gant hec’h istor hag he lañs wardachenn ar c’henwerzh ez eo brasoc’hMalastred eget na vefe soñjet ! Adalekribloù an Oud en em sil straedoù kozhbetek ar gêr gloz etre an talbennoù maenhag an tiez o frammoù-koad. Graet e vezanaoudegezh gant ar gêr-se mil bloaz dezhi,a reer « Perlezenn an Oud » anezhi, dre delwennoù souezhus hag a zo evel untesteni eus un istor tousmac’hus hag eus ur c’henwerzh hag a rae berzh gwechall.

DegemerTouristerezhLe Pass’’Temps7 straed Santez-Anna56140 MalastredPgz : +33 (0)2 97 75 45 [email protected]



Lec’h treizh war an uhel e deun aber

ar Gwaien.


Pontekroaz

Adalek eil lodenn an XIXvet kantved e voededennet neuzierien ha lennegourien gantPontekroaz. Dont a reas un asez « oaled anarzoù » war wel en-dro da leti ar veajourien.Eno eo bet Paul de Lassence, Lionel Floch,Gaston Bouillon, Da Silva, Max Jacob, EmileSimon, Henri Matisse… ha livourien kenbrudet all. Kement a awen a vez degasetbepred gant ar straedigoù a gaver an eil rea-us ar re all eus ar pont betek ar beg-douarroc’hellek. Hiziv an deiz ez eus arzourien hagartizaned arz hag a ziskouez e talc’her gantal lañs krouiñ e Pontekroaz.

XVIIvet kantved e voe savet kouent an Ursulinezed,lec’h ma voe staliet ar c’hloerdi bihan en XIXvet

kantved. Er c’hreiz-kêr kozh ez eus bet miret tiez-annez brav eus ar XVvet ha XIXvet kantved, Tiar Markiz dreist-holl, a oa gwechall un ti nobl,deuet da vezañ mirdi ar Glad. Da-heul straed alLiorzhoù hag he gloriettaoù, ha goude-se ar ruioùCher Vihan ha Cher Vras, ez eer betek ar stêr, arGwaien hec’h anv, hag ar pont a zo stok outañunan eus ar milinoù-mor koshañ e Breizh. Enoemañ ivez ar porzh kozh gwaskedet a zeue ar bigidonvor betek ennañ gwechall, al lec’h pouezus etaevit ar c’henwerzh er c’hornad etre ar XIVvet hagan XIXvet kantved. En tu all d’ar stêr emañ Keridreu,a zo unan eus karterioù koshañ Pontekroaz, hag aoa ivez ur greizenn evit a selle ouzh an armerzhgant ul labouradeg pallennerezh hag ur fritur.

Ur pont war ar Gwaien, gant ur vilin-vor, hageus al lec’h-se ez a straedoù pavezet da grapatwar-zu un dosenn hag a gaver, war lein anezhi,savadurioù relijiel espar hag ur marc’hallac’h,lec’h ma oa bet ur voudenn feodel da gentañ,setu aze kêr-benn bro ar C’hab.

Deuet eo Pontekroaz diwar ur voudenn feodel hagoude-se ur c’hastell, a oa bet savet war ul lec’hdibar. En XIIIvet kantved e lakaas aotrouien al lec’hsevel iliz Itron-Varia Roskudon a zo un arouez euspinvidigezh Pontekroaz. Diwar an iliz-se e vefedeuet ur « skol » dibar e Kerne a-fet tisavouriezh.Brudet e oa Pontekroaz war dachenn ar relijion hag er

Savet e oa bet Pontrev er Grennamzer evel kalz kêrioù e Breizh. Dibabet e oa bet al lec’h-seabalamour ma oa e deun un aber ha ma oa enoar pont kentañ war an Trev, ar pezh a lakaas argêr-se d’ober berzh. E-pad pell e ranke an hentoùda vont da Vro-Dreger ha da Vro-Oueloù tremendre aber an Trev, ha hiziv an deiz eo deuet davezañ ul lec’h a-zoare evit bageal, ar pezh a ouiemat-tre ar Vikinged un amzer zo bet.

E penn kentañ ar XVvet kantved, abalamour ma oabet drastet kreñvlec’h Kastellin an Trev hag argêriadenn orin a oa uheloc’h war ar stêr eget ar gêra vremañ, e voe savet ur gêriadenn nevez a bep tud’an Trev, gant ur pont da liammañ an div lodenn.E-giz-se e oa ganet Pontrev. Ul lec’h a-feson e oaevit ar c’henwerzh ha dont a reas da vezañ ivezporzh Gwengamp. Adalek 1840 avat, pa voe savetpont Lezardrev, n’eo ket ret tremen dre Bontrevken. Gant an hent-houarn en em gavas eno e fin anXIXvet kantved e voe gallet diorren an obererezhioùgreantel diazezet war ar c’hoad, ar c’hartoñs hag allin. Ezporzhiet e veze an danvezioù-se dre vor war-zu Europa a-bezh, ar pezh a roas lañs d’ar porzhlec’h ma veze gwelet goueletennoù eus Danmarkha Bro-Saoz e-kichen ar re a yae da besketa d’anIsland. Mont a ra stumm kêr da-heul kildroennoù arstêr. Enni e c’hall ar vizitourien gwelet div blasenndric’hornek hag ur regennad tiez uhel da vont eusan eil d’eben. Gant an hanter-kant poull-kannañ aziskenn betek an Trev e weler splann al liamm a zoetre an Trev ha Pontrev.

Tamolodet eo Pontrev en-dro d’an divblasenn hag en em astenn a ra betek arporzh-bageal a yeer ac’hano war-zu Enez-Vriad, Jerzenez pe Gwernenez.Gallout a reer mont da vale er gêr-se ganthe c’harrbont hag he daou bont, koulz danoz hag e-pad an deiz peogwir ez eus betstaliet eno un hentad goulaouet souezhusevit mont da zizoleiñ ar poulloù-kannañ,an tiez o bannoù koad pe an tiez maen-benerezh, ur feunteun eus an XVIIIvet

kantved, hag an ti a vez graet an "TourEiffel" anezhañ.

Kêr bont e deun un aber.

Pontrev

Ofis-kêr an TouristerezhStraed Laeneg29790 PontekroazPgz : +33 (0)2 98 70 40 [email protected]

Ti an Douristed Pontrev KumuniezhTi an Tour Eiffel22260 PontrevPgz : +33 (0)2 96 95 14 [email protected]




Kintin

E Kintin, a-us reustladeg ar Goued, ekaver ar marc’had e livioù flamm ha stalioù-kenwerzh lusk ganto e-barzh straedoùstrizh. Pa zeuer da Gintin e-pad an nevez-amzer e tremener e-touez ar glisin, arc’hamelia hag ar roz-malv a gresk ouzhgreuvaen melen an talbennoù. E-pad anhañv ne c’haller ket chom hep montd’evañ ur bannac’h bennak war leurennun ostaleri war ribl ar stank, ha neuze sellet ouzh monedone ar c’hanoeoù liesliv,tra ma klever c’hoarzhadennoù ar vugalea vez o pesketa.

P’en em gaver e Kintin dre ar reter e vezer sabatueto welet ar mell kastell eus an XVIIIvet kantved hag arvoger vras a ya ac’hane betek daou dour ar PorzhNevez eus ar XVvet kantved. Evel-se e komprenerkerkent e oa ur gêr gloz eus Kintin gwechall. Ur weche kalon kêr e weler eil tres kêr, an tiez savet en undoare kaer en-dro d’ar blasenn greiz : tiez o bannoùkoad eus ar XVIvet kantved ha re all e greunvaen eusar XVIIvet ha XVIIIvet kantved, anezho gwir osteloùprevez hag a gomprener mat ganto pegen pinvidik eoa ar varc’hadourien lien a reas da Gintin ober berzhpa veze priziet-mat al lien fin mod « Breizh » e Bro-Spagn, ken e vezent ezporzhiet betek trevadennoùAmerika. Pa’z eer kuit eus ar blasenn greiz e tremener dre straedoù gouestlet d’ar c’henwerzh enun doare hengounel, straedigoù ha banelloù mac’haller gwelet, e lec’hioù strizh a-walc’h, pezhioùglad dibar ha liesseurt a-leizh : savadurioù relijiel,feunteunioù, parkoù en disheol, gwelioù kaer, hableunioù eus ar re vravañ da glinkañ pep tra.

Emañ Kintin etre an Arvor hag an Argoad. Ergêr-gloz kozh-se gouestlet d’ar Werc’hez Vari ekaver trizek monumant istorel rummet hag untoullad savadurioù fichet-kaer, bet savet dreist-holle-kerzh an daou gantved ma rae berzh al labou-radegoù lien lin doare « Breizh ». Ur blijadur eomont d’ober gwelloc’h anaoudegezh gant argêr-se bleuñvet-kaer savet e-kreiz traoñienndudius ar Goued.

Ti an Douristed Kintin Kumuniezh6 plasenn 183022800 KintinPgz : +33 (0)2 96 74 01 51accueil@tourisme-quintin-communaute.frwww.tourisme-quintin-communaute.fr

Da bep hini, diouzh e lusk, d’ober anaou-degezh gant ar gêr-se kludet war he beg-douar. Evit ar vizitourien a blij dezho kerzhet,loc’hañ eus dor ar stank er su betek ar « vourc’h kozh » en norzh, en ur dremendre ar banelloù war ziribin da vont d’arwikadell gozh he mogerioù sonn hag heskalieroù serzh da ziskenn betek traoñ kêr.Evit ar re a blij dezho mont war o fouezig,loc’hañ eus Reper Sant-Mikael er reterbetek ar Porzh Cadre er c’hornôg, haneuze diwar ar vourc’h manati gozh selletouzh ar C’hrav brudet, ha sellet mat ivezouzh ar « vourc’h nevez » hag he ziezcheuc’h bleuñvet lec’h ma kaver stalioùbihan, atalieroù, mistri artizaned, artizanedarz, pretioù ha letioù.

Roc’h-an-Argoed

Ur gêr feodel en-dro dezhi saonennoù don eoRoc’h-an-Argoed. Meur a gant ti strollet war urbeg skilt a ya d’ober anezhi. Brudet-kaer eo evithe ziez-annez eus ar XVIvet ha XVIIvet kantvedhag evit ar geraniom a gaver pep lec’h enni, arpezh a zegas un tres unvan warni, hag anavezeteo ivez evit he c’hastell hag hec’h iliz-chabistrItron-Varia an Doz.

Adkavout a reer roudoù eus ar roc’h-kreñv adalek anXIvet kantved en ul lec’h difenn naturel ma c’halledkontrolliñ un hent tremen su-norzh etre ar MorAtlantel ha diabarzh douaroù dugelezh Breizh gwechall. Gwelet a reer ivez pegen kreñv e oa anaotrouien, a zeue ul lodenn vat eus ar vuhezarmerzhel diwarno, dre ar savadurioù relijiel pe sivil.Da skouer e lakaas Klaod Reoz sevel e 1527 un talbenn er c’hiz c’hotek flammek ouzh iliz Itron-Variaan Doz, ha war a seblant ez eus bet fichet meur a digoude-se war ar patrom-se. Eus ar c’hreñvlec’hkozh e chom mogerennoù en o fezh, an douvezioùhag antre ar c’hastell eus ar Grennamzer. E pennkentañ an XXvet kantved e voe plijet-kaer al livouramerikan Alfred Klots gant dismantroù ar c’hastellha gant Roc’h-an-Argoed. Adingalañ a reas neuze archomachoù kozh d’ober ur maner gant tammoù eusan Azginivelezh bet kemeret diwar kastell Keralioù.Gallout a reer en deiz a hiziv gwelet, e Roc’h-an-Argoed, un hollad glad savet dibar eus ar XVIvet haXVIIvet kantved, kaeraet gant kinkladurioù bleunioùpinvidik ha kempouez.

Roc’h-an-Argoed Touristerezh15 straed ar C’hoc’hu56230 KistreberzhPgz : +33 (0)2 97 26 56 00info@rochefortenterre-tourisme.comwww.rochefortenterre-tourisme.com

2928





Er c’hreiz-kêr istorel e weler splann eteu kement tra vev zo diwar ar mor.Peptra, eus an iliz d’an tiez cheuc’h, eus arbigi kizellet er maen d’an tourelloù pe d’arbegoù-moger er porzh kozh, a zegas dasoñj eus ar pinvidigezhioù deuet diwar arc’henwerzh dre vor. Santet e vez c’hoazhspered ar gourserien, ar floderien hag arvarc’hadourien en-dro da antreoù ar c’havioù oberiet kaer, a weler a-resed arstraedoù pe a-rez an aod. Dre ar mor urwech ouzhpenn e krogas troioù-kaer arJoniged a yeas en tu all da Vor Breizh evitgwerzhañ ognon Rosko.

E-barzh karter Roskogozh eo e krogas istor Rosko.Ne oa eno er Grennamzer nemet ur rakporzh daGastell-Paol. Chomet ez eus c’hoazh ur c’halvar eusar XVvet kantved lec’h ma oa ar gêriadenn.Abalamour ma oa kontraezhet ar porzh ha da-heulmeur a dagadenn gant ar Saozon e tivizas tud Roskoen em staliañ pelloc’h war-zu an norzh, lec’h m’emañar porzh kozh hiziv an deiz. Eno e voe graet berzhgant Rosko. Adalek ar XVIvet kantved e krogas arvarc’hadourien, ar gabitened hag ar gourserien dabostañ ul lodenn eus o finvidigezh er mein. Hiziv andeiz e weler c’hoazh an tiez greunvaen-se hag an ilizbet savet war dachennoù douar bet gounezet diwar-goust ar mor, e-kichen ar porzh. Diwar neuze en emastennas Rosko muioc’h-mui war-zu ar reter.Mogeriet e voe beg ar Bloskom, e-kichen chapelsantez Barba, en XVIIIvet kantved. En eil hanterennan XXvet kantved e voe savet eno ur porzh dour donma vez dalc’het an obererezhioù a sell ouzh al listri-treizh a ra monedone en daou du eus Mor Breizh,hag ouzh ar pesketaerezh.

War ur c’hourenez e bae Montroulez ez eus urgêr ar gourserien... Ur c’hreiz-kêr istorel eus arXVIvet kantved, e-touez ar greunvaen hag arbleunioù. Chomet eo merket ar mein gant anamzerioù gwechall da vare ar varc’hadourienbinvidik hag ar Joniged brudet-kaer ; met ivez davare ar varzhed, al livourien hag ar skrivagneriena zo en em dommet kalzik anezho ouzh kêr Rosko.

Lec’h war vord ur bae.

Kêr war an aod.

Rosko

Lec’h treizh e deun un aber.

Kêr eskobel savet gant ar Vretoned.

Ar Saled, ar Chantiri, an ostelioù prevez,an tiez o bannoù koad, an ti lec’h ma oaganet Ernest Renan, ti Saint-Pierre,kouent an Aogustinezed… Adkavet e vezistor Landreger en e bezh dre he straedoù,he straedigoù hag he liorzhoù kuzh a vezdizoloet dre an dorioù-porzh damzigor.Eus porzh ar Yeodi betek Koad ar Barzheo ken kaer ken e teu c’hoant d’an denda chom da ruzañ. Intret eo ar mein gantkoun an amzerioù gwechall, gant-se ec’haller lenn war ar mogerioù buhez ar gêreskobel gozh ha kêr-benn Bro-Dreger.

Landreger

Brudet eo kêr-benn istorel Bro-Dreger e-touezar Vretoned en un doare dibar. Kêr ar speredhag ar vrokusted eo, hini ar preder hag arskiant-varn ivez, hag a-hed ar c’hantvedoù evoe awenet ganti tud eus bed al Lizhiri, tud alezenn ha tud a iliz ; eus sant Tual da santErwan, eus Ernest Renan da Anatol ar Braz, eusAñjela Duval da Henri Pollès hag Yvon Le Men.

« Pa vez sellet outi diwar penn nec’h he flasenn eseblant d’an den ez eo bet dozvet, an eil ti war-lerc’hegile, gant ar mell nev vaen a zo a-us dezhi. » Evel-see komze Anatol ar Braz eus levezon bennañ an Iliz war gêr : gant Tual, anezhañ ur manac’h deuet eus Bro-Gembre, e oa bet savet abati Landreger er VIvet kantved. War-lerc’h an ebed e voe ebed-eskibien, hag eskibien goude-se pa zeuas Bro-Dreger da vezañ, war-dro ar bloavezh mil, unan eusnav eskopti Breizh. E-touez an traoù kaer a zodeuet betek ennomp war-lerc’h an eskibien emañIliz-veur Sant Tual (XIVvet kantved), an eskopti kozh(XVvet kantved) pe palez an eskob (XVIIvet kantved).Diwar an endro difer-se ez eus deuet tud hep o farevel sant Erwan, "alvokad ar re baour", hag ErnestRenan, ar prederour anavezet mat. A-hed an istor eweler Landreger evel ur vammenn eus an arzoùhag eus ar preder e Breizh, pe e vefe bet da varepenn kentañ ar moullerezh war-dro 1500, pa voeembannet ar C’hatholicon (ar geriadur kentañ ebrezhoneg, latin ha galleg), pe e vefe hiziv an deiz,pa ’z eus arzourien hag artizaned arz e-leizh.

Ti an DouristedRosko, Aod an Traezh, Porzhioù IlizKae Auxerre - BP 5829681 Rosko CedexPgz : +33 (0)2 98 61 12 [email protected]

Ti an Douristed Bro-Dreger – Aod al LannStraed Marcelin Berthelot – Porzh-bageal22220 LandregerPgz : +33 (0)2 96 92 22 33contact@tregor-cotedajoncs-tourisme.comwww.tregor-cotedajoncs-tourisme.com

31Kêr VihanNeuziet-kaer30 Kêr Vihan

Neuziet-kaer

3332

Unaniezh ar C’hêrioù Arz hag Istorha Kêrioù Istorel Breizh 1 straed Raoul Ponchon - CS 4693835069 Roazhon CedexPgz : +33 (0)2 99 84 00 [email protected]

glad talvoudus, ha diwar-se ez int paeroniet gant arrouedad-se. Gouestlañ a reont ober diouzh an erbe-dadennoù savet e 1984 gant ar seizh kêr diazezer, dalavaret eo saveteiñ, buhezekaat, talvoudekaat arglad savouriel ha broudañ ar c’hrouiñ arzel e pephini anezho.

Diwar ar c’henemglev-se e fell da Unvaniezh KêrioùArz hag Istor ha Kêrioù Istorel Breizh, gant skoazellvras Rannvro Breizh ha harp ar Stad hag anDepartamantoù, ma vo anavezet touristerezh arc’hêrioù grataet evel unan eus elfennoù pouezusañar c’hinnig touristel e Breizh ha ma vo sellet ouzhpep kêr ezel evel ouzh ul lec’h touristel dibar.

Dre forzh labourat er rouedad ha gant bolontez-vatar c’hêrioù izili eo bet tizhet ar palioù-se tamm-ha-tamm. Evit merzout kement-se n’eus nemet montda zizoleiñ an holl draoù a zo bet graet ingal gant arc’hêrioù abaoe ur pemzek vloaz bennak a-benngwellaat ha buhezekaat o zakadoù foran, evit brasañplijadur o annezidi hag o ostizien.

Un ugent kêr bennak e Breizh, o deus ur c’hreiz-kêrkozh, zo bodet en unvaniezh :

8 o deus bet al label Kêr Arz hag Istor digantMinistrerezh ar Sevenadur : Konk-Kerne, Dinan,Felger, Naoned, Kemper, Meurgêr Roazhon,Gwened ha Gwitreg.

13 zo kêrioù istorel : an Alre, Kastell-Briant,Gwengamp, Henbont, Lambal, Landerne, Lannuon,Montroulez, Pondi, Porzh-Loeiz, Kemperle, Sant-Maloù, Kastell-Paol. E-touez ar re-se emañ Montroulezha Kastell-Paol e-barzh ur Vro Arz hag Istor.

Er C’hêrioù Arz hag Istor ez eus ur glad savourielha kêrel a-zoare hag un hengoun sevenadurelkreñv. Dre gendivizad en em glevont gant ar Stadevit kinnig d’an holl, a-hed ar bloaz, ur programmabadennoù ha dizoleiñ ar glad savet gant unAnimatour Savouriezh ha Glad, e darempred gantHeñcherien-prezegennerien grataet.

Ar C’hêrioù Istorel n’int ket anavezet en un doareken ofisiel, met kevredet int ouzh rouedad KêrioùArz hag Istor Breizh abaoe 1997, abalamour d’o

Kêrioù Arz hag Istor ha

Kêrioù Istorel

Unvaniezh

Breizh

Lec’h treizh er pellañ ma c’haller bageal.

Kêr-gastell e Marzoù Breizh.

E skeud kastell kreñv ar re Vrient etegas ar bannoù koad, an tourioù, arc’horbelloù, an hent-ged, ar straedoù hagar banelloù, un tres eus ar Grennamzer wargalon kêr. Pa’z eer un tamm war-raok enamzer e tiskouez Kastell-Briant un neuzdisheñvel gant savadurioù eus an XVIIIvet

kantved hag an tiez bourc’hiz bet savetadalek 1860 diouzh doare Haussmann...Un tamm liv giz Pariz e Breizh !

Kastell-Briant

A-viskoazh eo bet Kastell-Briant ur gêr war arvevenn. Kêr-benn Bro-Vez eo, "ar vro greiz"anezhi, al lec’h ma teue kontelezhioù Naoned,Roazhon hag Anjev da gejañ ha d’en em gan-nañ an eil gant eben, ul lec’h evel ar gedourkentañ e Marzoù Breizh. Gant foar Vere a vezdalc’het bep bloaz ouzh troad iliz Sant YannBere, hag a vez sachet en tu all da 45 000 a dudganti, e weler splann eo gouestlet ar gêr-se haghe marc’hadoù d’ar c’henwerzh mil bloaz zo.

Brient, a oa aet a-du gant kont Roazhon, pe a oatost outañ, a lakaas sevel ur c’hreñvlec’h a-us d’arC’haer e penn kentañ an XIvet kantved. Goulenn areas digant beneadiz Redon sevel ur prioldi e kornôgar vourc’h, e anv Sant Salver Bere, anezhañ anvkentañ iliz romanek Sant Yann Bere. Ouzh troad arc’hastell kreñv (XIvet-XIVvet kantved) e voe diazezetar gêr a yeas war greskiñ ha lec’h ma voe savet, enXIIIvet kantved moarvat, ramparzhioù a adkaver ozres e-barzh stumm ar c’hreiz-kêr hiziv an deiz. Ermarevezhioù modern hag a vremañ e voe diskaretmoger-dro ar gêr gloz, ha lakaet e voe ahel kêr dadreiñ diouzh 90° pa voe savet straed AristideBriand ha distrujet ar c’hoc’huioù kozh e 1865.Gwelet a reer, a-hed ar straedoù, pegen pinvidik eoa istor Kastell-Briant gwechall gant savadurioùevel Ostel La Houssaye, ti an Ael, ar Porzh Nevez,tour ar Forn Voutin, Ostel La Bothelière, tra mac’haller kompren, pa seller pizh ouzh ar StraedVras, penaos e oa aet ar gêr-se d’en em astenn entu all d’ar mogerioù-tro adalek 1860.

KêrIstorel

Ti an Douristed22 straed Couëré - BP 19344145 Kastell-Briant CedexPgz : +33 (0)2 40 28 20 [email protected]

E pep karter e vez kavet un aergelc’hdezhañ e-unan : an Alre a zegas c’hoantd’an den da vale war e bouezig.Diskoachet e vez teñzorioù a-leizh, lakaetwar wel gant tachoù alaouret warno erminigan Alre, eus gorre-kêr betek ar Loc’h, hagadalek kaeoù Sant-Goustan. Livioù ar bannoù koad, un delwenn bennak dindanur porched, ur wiblenn e penn un doenn,ur pont bras goloet gant liken, un atalierkuzhet... setu aze peadra da zegas plijadurd’ho taoulagad, ho fri en avel.

an Alre

A-us da stêr ar Loc’h edo kastell an duged, a gavermeneg anezhañ adalek an XIvet kantved, a veze evezhiet alese an tremenerezh war vor hag al lec’htreizh war an aber. Hiziv an deiz e chom dioutañ untour ha pilerioù-harp. Pelloc’h war-zu ar c’hornôgemañ ar gêr genwerzhel en-dro d’an ti-kêr eus anXVIIIvet kantved e mein gwenn ha d’ar c’hoc’huioù aoa e koad gwechall. Tro-dro d’ar blasenn-se e welertiez bourc’hiz, tiez o bannoù koad evit ar re goshañanezho, e greuvaen benet evit ar re nevesañ. Untamm pelloc’h ez eus daou savadur relijiel hag a yad’ober ul lodenn a bouez eus neuz an Alre : iliz SantJildaz eus ar XVIIvet kantved ha dreist-holl chapel arSpered Santel eus an XIIIvet kantved, anezhi ur mellsavadur a oa d’un urzh ospitalierien. Da-heul donedi-gezh an hent-houarn e fin an XIXvet kantved e teuassavadurioù doare nevez tro-war-dro ar gar, e norzhkêr : war an tiez giz ar « bloavezhioù 30 » e welerinduoù livet ha mozaikennoù liesliv mesk-ha-mesk. Urgouriz glasvez a ra an-dro d’an Alre, evel hent donKerleanoù eus tu ar su, lec’h ma voe ganet ar jeneralchouan Jord Kadoudal.

En Alre, ur gêr hag a oa e dalc’h duged Breizh,e kaver ur glad eus ar c’hentañ e-barzh tri lec’hdisheñvel. Emañ an daou gentañ a bep tu d’unaber hag a ya e-barzh ar Mor Bihan : war ar c’hlanngleiz emañ karter Sant-Goustan, anezhañ ur gêr-brioldi gozh eus ar Grennamzer, gant e santualoùwar an uhel, e gaeoù birvilh warno; war ar c’hlannzehoù hag an uhelenn war valir emañ kêr anduged, anezhi gorre-kêr. Emañ an trede, an hininevesañ, en-dro d’ar gar.

Ti an DouristedChapel ar Genvreuriezh20 straed al Laezh56400 an AlrePgz : +33 (0)2 97 24 09 [email protected]. auray-tourisme.com


e deun un aber.


3534 KêrIstorel

Lec’hiet war bord ur bae.

Kêr war an aod.

Mont a reer tre er gêr gloz dre ur pontbihan hag a stag an enezennig ouzh andouar bras. War droad e vez graet anaou-degezh gant ar c’hreñvlec’h-se eus ar regaerañ, dav eo krapat betek an hent-gedtoullet e-barzh ar ramparzhioù tev pemont da vale er straed Vauban etre antiez o fignonoù, hag er straedigoù a gaswar-zu ar c’hostezioù. E karter an Treizh-Lanrieg pe e kreiz-kêr ez eus troiadoù allma c’haller gwelet birvilh ar porzh ha bedar mor. Ar c’haeoù hag ar straedoù zoevel testenioù eus ar mare ma veze graetberzh gant ar friturioù. Diouzh an noz evez diskouezet mat tres kêr gant gouleierstaliet a-ratozh.

Konk-Kerne

Meneget eo Konk-Kerne abaoe an XIIIvet kantved.Da gentañ e voe diazezet kêr e-kreiz un ouf, war unenezennig a voe savet mogerioù-kreñv en-drodezhi abred a-walc’h. Akempennet e voent meur awech. Ouzhpenn ur gêr difenn e oa Konk-Kerne ullec’h a ranked tremen drezañ evit mont eusKemperle da Gemper. Er gêr gloz ec’h adkaver andaou du-se eus Konk-Kerne : a-dreñv ar mogerioùdifenn emañ an tiez-annez koshañ. En XIXvet

kantved e voe krouet friturioù a-leizh ha mont areas ar boblañs war greskiñ, da-heul kement-se ekreskas ar c’harterioù war ar ribloù tost ac’hano ;deuet eo tres kêr e-maez ar gêr gloz diwar an istorstag ouzh ar greanterezh hag ar vicherourien.Gallout a reer gwelet an doare m’eo bet kempennetar porzh e mirdi ar Pesketaerezh. En XXvet kantvede voe unanet Konk-Kerne gant div gumun nes :Beuzeg-Konk e 1945 ha Lanrieg e 1959. Da-heul allabourioù a zo bet kaset da benn nevez zo e kreiz-kêreo bet lakaet glad ar savouriezh, hag a vez oc’hemdreiñ dibaouez, war wel en e splannañ.

Emañ Konk-Kerne, gant he c’hreiz-kêr istorelramparzhioù greunvaen en-dro dezhañ, a-hedunan eus kaerañ baeoù Breizh. Kresket eo tro-drod’ar porzh diazezet war ijnerezh ar pesketaerezhen XIXvet kantved. Pa’z eer da-heul an traoñiennoùe weler livioù Konk-Kerne o vont eus glas daglas-gwer dre ur skeuliad maezioù disheñvel. Urgêr da zegas c’hoant da zistanañ eo.

Kêr Arzhag Istor

Lec’h war an uhel ha lec’h treizh war

aber ar Renk.


Ur gêr digustum eo, lec’h m’en em veskan amzer dremenet hag an amzer-da-zonter vuhez pemdez. Delc’her a ra an armerzh,lañs gantañ, hag an diduamantoù da zegasbirvilh e straedoù Dinan evel da vare anduged, pa oa diazezet obererezhioù argêr-se war ar c’henwerzh ha war he statudkêr-benn. Pa’z eer da vale er « roc’h-kreñv »kozh-se, eus traoñ kêr betek gorre-kêr, eteu hec’h istor trubuilhet war wel bep matizoloer he ziez porched o bannoù koad,he mogerioù-tro sebezus pe tiez ar bara-mantourien hag ar varc’hadourien war arporzh. Gant abadennoù sonerezh, c’hoarivape arvestoù er straedoù, baledadennoùdic’hortoz, e vez degaset da soñj en undoare nevesaet eus mareoù kaerañDinan.

Dinan

Emañ Dinan, anezhi ur gêr eus ar Grennamzer,e deun aber ar Renk a zo digor war Aod anEmrodez etre Dinarzh ha Sant-Maloù. A-viskoazheo bet dedennet ganti ar romantelourien hag arveajourien sot gant an hunvreoù hag ar faltazi.« Dinan zo ur gêr brav-eston tamolodet ha mañ-sonet war valir a-us d’un torrod, evel un neizhgwennili », a skrive Victor Hugo, unan eus arvizitourien vrudetañ.

Zinan – anezho ar re vrasañ a zo bet miret betek andeiz a hiziv e norzh al Liger –, hag ur mell tour-meure fin ar XIVvet kantved. Berzh a reas en un doareespar gant ar gwiaderezh betek an Dispac’h. Da neuzee lakae Dinan he finvidigezh hag hec’h identelezh warwel, ha lakaet e voe sevel an traoù aroueziusañ awelomp c’hoazh : tour an Orolaj (XVvet), iliz SantMaloù (XVvet-XIXvet), kaeraat bazilikenn ar Salver(XVIIvet-XVIIIvet), osteloù prevez (XVIIvet-XVIIIvet).Met a-drugarez d’ar bobl vunut a laboure er boutik-loù hag er staligoù e voe savet an tiez o bannoù aweler stank c’hoazh e Dinan hag a zegas he neuzdibar dezhi : tiez o c’horbelloù (XVvet), tiez porched(XVIvet) ha tiez o rakstalioù (XVIIvet). Da-heul an dispac'h greantel ez eas an obererezhioù armerzhelwar zigreskiñ, anez mont da get avat. Gant hec’henwerzhourien, hec’h artizaned, he foarioù haghe marc’had eo chomet Dinan, hiziv an deiz c’hoazh,kêr-benn ar c’henwerzh e Bro ar Renk.

En-dro d’ur c’hastell feodel, lec’h ma teu un hentbageal da groaziañ un hent war zouar, e voe savetDinan en XIvet kantved. Adalek an XIIvet kantved eteuas marc’hadourien hag artizaned da labouratenni, sachet ma oant gant ar foarioù brudet. Donta reas da vezañ kêr an dug e fin an XIIIvet kanved.Er mareoù-se e voe savet ramparzhioù en-dro da

Ti an DouristedKae Aiguillon - BP 52929185 Konk-Kerne CedexPgz : +33 (0)2 98 97 01 [email protected]

Ti an DouristedDinan – Traoñienn ar Renk9 straed ar C’hastell - BP 26122105 Dinan CedexPgz : +33 (0)2 96 876 [email protected]

3736 Kêr Arzhag Istor

Lec’h treizh war an Nanton.

Kêr-gastell e Marzoù Breizh.

Kaset e vezer d’ober gwelloc’h anaou-degezh gant "Kastell marvailhus Felger"da-heul un droiad leurennet. Dre arvestoùistorel adsavet, etre istor ha mojennoù, evez diskouezet ar roll pouezus a oa gantFelger, kêr greñv anezhi, evit difenn andugelezh. En ur zispenn roudoù tud vojennele teu ar savouriezh gwechall da gejañouzh an hini a vremañ evit meskañ meinar Grennamzer gant freskadurezh al liorzhoùwar-ziribin a zo ouzh troad ar mogerioù-kreñv. Diwar ar savennoù e c’haller selletouzh ar c’hastell ha monumantoùFelger.

Felger

Emañ kastell Felger, bet savet en XIvet kantved, enur gildroenn eus an Nanton, hag a-viskoazh eo betar stêr-se ur gwarez naturel evitañ. Solutaet eo bet ezifennoù a-hed an amzer, eus an tour koad simpl a oada gentañ betek ar pezh mell kreñvlec’h eus ar XVvet

kantved. E karter Sant-Sulpis, ouzh troad ar c’hastell,e teuas kivijerien, mezhererien ha livadennerien da staliañ o milinoù war ar stêr. Diouzh o zu ez akenwerzhourien, artizaned ha bankourien d’en emstaliañ war an duchenn a zo a-us an traoñienn. EnXIIIvet kantved e lakaas Raoul III, baron Felger,sevel ramparzhioù tro-dro da gêr. Diwezhatoc’h evoe savet un ti-kêr hag ur befrez gant ar vourc’hizien,a oa deuet da vezañ mistri kêr. War-lerc’h antanioù-gwall a zegouezhas en XVIIvet kantved evoe adsavet Felger e maen diwar skouer doarekêraozañ Gabriel, anezhañ tisavour ar roue. E fin anXIXvet kantved e c’hoarvezas ur gwir dispac’hgreantel e Felger a zeuas da vezañ « kêr-benn arboteier ». Hiziv an deiz eo bet adingalet karter arvicherourien ha krouet ez eus bet poloù sevenadureld’ober ul liamm etre an amzer dremenet hag anamzer-da-zont.

War ar vevenn etre Breizh, Maine ha Normandi,e-kreiz Marzoù Breizh, emañ Felger. Adalekpenn kentañ hec’h istor eo bet ur greizenn abouez evit an eskemmoù hag ar c’henwerzh.Eno ez eus chomet ur mell kreñvlec’h eus marean dugelezh, pa oa Felger ur varoniezh vras.

Ti an Douristed2 straed ar Vroad35300 FelgerPgz : +33 (0)2 99 94 12 [email protected]

Lec’h ma’z eus ur pont war an Trev war an hent

kornôg-reter strategel evit norzh Breizh.

Kêr-gastell.

Dont a ra identelezh Gwengamp diwaran div vro ez eo-hi stag outo : Treger hagar vro vrezhonek evit a sell ouzh ar yezhhag ar relijion; a Pentevr evit a sell ouzhan istor hag an arme. Diwar al lec’hiadurdigustum-se moarvat ar vrud a zo gantGwengamp en deiz a hiziv, pe e vefe wardachenn ar sevenadur gant festival arSant-Loup, anezhañ an darvoud bras e-keñver an dañs e Breizh a vez aozet bepbloaz, pe war dachenn ar sport gant arskipailh brudet-kaer War-raokGwengamp.

Gwengamp

Kêr-benn ar Pentevr ha perc’henniezh aryaouaerien eus familh duged Breizh e oa betGwengamp gwechall. A-drugarez d’ar briñsed-se, birvidik alies, e oa deuet a-benn da zelc’herhe fouez daoust da Bontrev, he forzh-mor hag azo lec’hiet gwelloc’h war an Trev, ha kêrioùeskobel Landreger ha Sant-Brieg. Hiziv an deiz,ha p’emañ tost-tre ouzh Sant-Brieg, eo kreñv henerzh hag hec’h identelezh.

dug Yann IV, ha d’e verc’h Janed, gwreg CharlezBleiz, e voe lañs gant Gwengamp adarre, a-raokbezañ gwallgaset gant Brezel an Hêrezh. P’en emgavas Pêr Pentevr ec’h adkrogas Gwengamp gantur c’houlzad berzh. E-pad ar maread-se e voe tresetharzoù kêr. E 1442 e voe lakaet sevel, gant an hinia yeas da zug Breizh, ur c’hastell gant pevar zouroutañ. Goude-se en em astennas kêr en tu all d’armogerioù da-heul al lañs a oa gant labour al lien er« vourc’h nobl » tro-dro da abati Santekroe. ErXVIIvet kantved e voe savet an darn vrasañ eus anholladoù savouriezh a zo e Gwengamp : manatioùan Aogustinezed, an Ursulinezed, hini Montbareil,tiez nobl ha bourc’hiz o dorioù kizellet. Er memesmare avat, e 1626, e voe dispennet ar c’hastell.Distrujet e oa bet, er gêr gloz kozh, kalz tiez o bannoùkoad savet gant ar skol mistri gilvizien Gwengamp,unan brudet ha dibar, pa voe adnevezet kêrWengamp en XVIIIvet kantved. Daoust da se ez eoar blasenn Greiz unan eus ar c’haerañ takadoùkêrel a gaver e Breizh, gant he glad savouriezharouezius eus mareoù emsavusañ Gwengamp.

En XIvet kantved e voe Eozen, breur an dug Alan III,an hini kentañ o chom eno. Lakaat a reas sevel urvoudenn greñv a-us d’an Trev. Gant e vab Stefan,kont Breizh, e voe lakaet ur voger-dro ouzhpenn,lec’h ma voe diazezet ur barrez dediet d’an Itron-Varia, evit sachañ kenwerzhourien hag artizaned.Lakaat a rae kognañ pezhioù-moneiz eno ha sikourpemp santual ha bourc’h-prioldi d’en em staliañ e-maez ar gêr gloz, ar pezh a reas da Wengampbezañ ur gêr a bouez bras e Breizh. E penn kentañar XIVvet kantved, a-drugarez da Wion, breur d’an

Ti an Douristed2 plasenn Maez ar RoueBP 4020322202 Gwengamp CedexPgz : +33 (0)2 96 43 73 [email protected]

38 39KêrIstorel

Kêr Arzhag Istor

Lec’h war an uhel war valir a-us ur

gildroenn eus ar Gouesan.

Kêr-gastell doare « roc’h-kreñv » gwarezet gant an dour.

Talvezout a ra ar boan ober tro kêr wardroad, hep mont re vuan. Gant hec’h obe-rerezhioù stag ouzh an arz hag ouzh arc’hezeg, a zo digarezioù da zelc’her gantdoareoù hengounel a-feson, e vez lakaetan amzer dremenet da vont asamblesgant an amzer a vremañ. War lein Run arSalver a zo a-us da gêr ha da draoñienn arGouesan emañ lec’h orin Lambal, lec’hma oa kêr an aotrou ha mell kastell ar reBentevr, e-kichen an iliz-chabistr dedietd’an Itron Varia, anezhi an diwallerez speredel e-tal an diwaller bedel. Izeloc’h e c’haller gwelet ar gêr genwerzhel en hebravañ war blasenn ar Martred, gant osteloùprevez ha tiez o bannoù koad en-drodezhi. Delc’her a reer da gerzhet etre atalieroù arzourien hag artizaned betek arC’hre, ma c’hall ar re a blij an traoù gwiriondezho mont da vizitañ ar marchosioù, arc’hovel, ar manej...

Lambal

War lein an dosenn n’eus nemet iliz-chabistr anItron-Varia, mogeriet evel ur c’hreñv, da zegas dasoñj e oa Lambal ur gêr soudarded da gentañ-penn.Izeloc’h eget ar c’hastell e voe lakaet sevel tri frioldiabati gant duged ar Pentevr, kement ha diskouezsplann e felle dezho lakaat o c’hêr-benn da gemerpouez er vro. En-dro d’ar prioldioù-se, gwarezetgant kildroennoù ar Gouesan, eo bet diazezet bour-koù Sant Varzhin, Sant Lazar ha Sant Jakez, diwar-sear savadurioù kozh a gaver er c’harterioù-se daoustma n’emeur ket e kreiz-kêr. Liesseurted an tiez obannoù koad a ra da stumm savouriezh Lambalbezañ dibar : adkavet e vez levezon Sant-Brieg, hiniGwengamp koulz ha hini Roazhon. Er C’hre, a oaen em staliet eno e 1825, e voe diazezet ar ouenngezeg vreton « pounner poster » : gant ar c’hezeg-se a veze implijet stank sterniet ouzh ar c’hirri, erc’hanolierezh dreist-holl, e oa deuet Gre Lambal davezañ an eil e Frañs war-lerc’h ar brezel bed kentañ.

Diazezet eo Lambal war ribl an hent kozh gal-ha-roman Kersaout-Karaez. Kêr-benn duged arPentevr eo abaoe an Xvet kantved, ur pol ken-werzh hag artizanelezh, kêr ar c’hezeg abaoe anXIXvet kantved – meur a varead he deus anavezet,ar pezh a weler gant he glad dibar a zo chometwar o lerc’h. Eno e plij an arz d’an dud a oar matbrudañ anezhañ, evel e mirdi Mathurin Méheutpe er greizenn sevenadurel Kae an Hunvreoù.

Lec’h treizh e deun un aber, ur beg-douar

a-us dezhañ.


En Henbont e kaver un diverrañ dibareus ar savouriezh adalek ar XVIvet kantvedbetek an deiz a hiziv. A-dreñv ar mogerioù-kreñv e weler, gant an tiez tufev war ogorre, pegement a lañs a oa gant arc’henwerzh eno gwechall. Dont a ra dasoñj d’an den eus galloud an duged pasell ouzh ti ar Senechal hag e vannoùkoad. E-maez ar gêr gloz e c’haller gweletosteloù prevez eus an XVIIIvet kantvedtro-dro da blasenn Foch. Amañ pe ahont ekaver tiez bihan eus ar bloavezhioù 1930hag o c’hinkladurioù « Arz-kinklañ ». Gweleta reer oberoù nevez kichen-ha-kichen gantre an amzer dremenet en ur glad naturelpinvidik, ar pezh a ya da stummañ untolead liesneuz.

Henbont

Goudoret eo kêr Henbont e deun morlenn anOriant. Savet eo hec’h anv diwar « hen » ha « pont »,hag ober a ra ul liamm, dre ar Blavezh, etre anArgoad hag an Arvor. En XIIIvet kantved e voelakaet da gêr an dug gant Yann Iañ. Gant e wregGwenn Navarra e voe diazezet eno abati sistersianItron-Varia ar Joe. Meur a wech e voe lakaet sezizwarni e-pad Brezelioù Hêrezh Breizh. Eno e voetapet brud gant Janed Flandrez, a voe graet « arFlammenn » anezhi goude-se, pa vroudas tudHenbont da stourm. Er XVvet kantved e voe adsavetar mogerioù-tro, ar pezh a weler gant Porzh Bro-Ereg hag e zaou dour a zo o tiwall antre ar gêr gloz.Er XVIvet kantved e voe savet bazilikenn Itron-Variaar Baradoz e doare ar goteg flammek, ha da-heul evoe krouet ur c’harter nevez. Dont a reas ar GreoùBroadel d’en em staliañ en Henbont e 1857, hag e1860 e krogas istor bras « Govelioù Henbont ».

Abaoe oadvezh an Arem eo Henbont ul lec’h treizhmet kregiñ a reas hec’h istor da vat en XIIvet kant-ved, pa zeuas da vezañ ur gêr an dug. E bro anOriant n’eus nemet en Henbont ma c’haller gweletur voger-dro eus ar Grennamzer, ha daoust d’andistrujoù e-kerzh an eil Brezel-bed ec’h adkavereno un diverrañ eus ul lodenn vat eus istor Breizh.

Ti an Douristed9 plasenn Foch56700 HenbontPgz : +33 (0)2 97 36 24 [email protected]

Ti an DouristedPlasenn ar Foarlac’hBP 5021122402 Lambal CedexPgz : +33 (0)2 96 31 05 [email protected]

40 41KêrIstorel

KêrIstorel

A-us da gêr emañ iliz kaer Brelevenez, e penn he 140 pazenn. Diskenn a reergant ar skalier-se, tiez bihan hengounelhed-ha-hed anezhañ, betek karterioù istorelLannuon. E pleg ar straedoù, plasennoùha banelloù e vez dizoloet teñzorioù kêr.Sablerioù koad kizellet, frammoù-koad,delwennoù-harpañ, horolaj-heol, osteloùprevez ha manerioù, tiez o gedigoù,kouentoù ha kloastroù kozh, freskenn,sternioù-aoter ha kev-iliz... peadra dawelet un aridennad traoù kaer-estona-fet savouriezh

Lannuon

Savet eo bet kêr Lannuon en ul lec’h a oa betac’hubet en Neolitik dija, en-dro d’ur roudour mac’halled treuziñ al Leger, lec’h m’emañ PontKervaria en deiz a hiziv. Diwallet e oa ar stêr-segant ur c’hastell. Er Grennamzer e oa ramparzhioùen-dro da Lannuon. Bevañ a rae diouzh lusk armareoù hag obererezhioù ar porzh. Eus ar c’houlz-seez eus chomet tiez o bannoù koad pe o gwiskadoùmein-glas gant kinkladurioù kizellet hag a welerganto pegen pinvidik ha troet war an traoù kaer eoa tud Lannuon, osteloù prevez ha manerioù, gantmelloù tourioù ouzh o zalbennoù, enno biñsoù dabignat en estajoù. Abaoe ma oa bet staliet Kreizennvroadel ar pellgehenterezh enni e 1960 eo deuetLannuon da vezañ ur pol ijinerezh ha skol-veurgouestlet dreist-holl d’an elektronik, d’ar stlennegha d’ar pellgehenterezh. Hiziv an deiz eo Lannuonun isprefeti ennañ 20 331 a annezidi, ha kêr-bennBro-Dreger evit a sell ouzh ar velestradurezh, arc’henwerzh, ar sport, ar sevenadur hag an touris-terezh.

Er gêr genwerzhel-se, a zo war an diribin warglann zehoù al Leger, ez a lusk an ijinerezh warun dro gant an identelezh gwarezet, ar pezh aweler mat gant he marc’had brudet, he ziez oc’horbelloù hag an iliz espar a zo e Brelevenez ayeer betek enni dre ur skalier 140 derez dezhañ.

Lec’h treizh war aber

an Elorn.

Kêr-gastell.

Gallout a reer gwelet roudoù eus amze-rioù gwechall pinvidik Landerne gant allukanoù oberiet ouzh an tiez, gant argreunvaen eus ar c’hentañ troc’h deueteus Logonna. Ar valeadenn evit selletouzh lec’hioù ha savadurioù dibar, etre arbannoù koad hag an talbennoù ur gwiskadmein-glas warno, a dremen dre ur pont :Pont Roc'han. Hiziv an deiz eo ar monumantespar-se, ouzhpenn 500 vloaz dezhañ,unan eus ar pontoù annezet diwezhañ enEuropa. En-dro d’ar vizit-se e vez dalc’hmatdiskouezadegoù dindan an amzer. Gallouta reer ivez mont da gerzhet e-maez kêrgant ar c’hwec’h kilometrad hentoù-bale azo war ribloù an Elorn.

Landerne

El lec’h m’emañ Leon ha Kerne sko an eil ouzheben emañ Landerne, anezhi ur gêr hag he deusmiret he glad, evel ar pont annezet kaer-estoneus ar XVIvet kantved nevez-lakaet war roll arglad istorel, hag a sav ar mor betek dindanañ.Gant ar straedigoù testenioù istorel a-leizhenno, an droiad d’anaout gwelloc’h ar glad,ribloù an Elorn, e teu c’hoant d’an den da valewar e bouezig.

Diazezet eo bet Landerne en ur c’hroashent, lec’hma c’halled treuziñ aber an Elorn dre ur roudour hawar ur pont diwezhatoc’h, ar pezh en deus graetdezhi tapout lañs. Savet eo bet kêr el lec’h uhelañma vez santet levezon ar mareoù war an Elorn hagel lec’h ma c’haller treuziñ ar stêr-se en un doareaes. Adalek ar XVIIvet kantved e voe kempennetkaeoù da vat, diwar neuze e voe savet kêr a-hed andiv c’hlann dreist-holl. Gant tiez ar varc’hadourienparamantourien savet e mein Logonna o livioùtomm, e weler e rae berzh porzh Landerne evit aselle ouzh kenwerzh al lien lin. Fardet e vezent eBro-Leon hag ezporzhiet da Europa a-bezh, ha kargete veze ar bigi gant gwin Bourdel evit distreiñ daLanderne. En XIXvet kantved, da-heul lañs ar grean-teladur ha donedigezh an hent-houarn, e krogas urmarevezh nevez evit stumm kêr : savet e voe osteloùprevez, kenkizoù ha manerioù a-leizh, peadra deompda welet kalite ar savouriezh e Landerne d’arc’houlz-se.

Ti an Douristed Bae Lannuon2 kae Aiguillon22300 LannuonPgz : +33 (0)2 96 46 41 [email protected]

Ti an Touristerezh Bro Landerne-Daoulaz9 plasenn ar Jeneral de Gaulle29800 LandernePgz : +33 (0)2 98 85 13 [email protected]

42 43

Lec’h treizh war an uhel e deun un aber.

Kêr-gastell.

KêrIstorel

KêrIstorel

Lec’h kemberiñ ha tremen e

deun un aber.

Kêr daou vil bloaz dezhi saveter mare gal-ha-roman.

Al lec’hiadoù arouezel eus Naoned a yad’ober, evel-just, merkoù a weler mat pavez gweladennet kêr. En un doare dibar ec’haller ivez mont gant hentoù tematek.« Kontet e vo deoc’h ar baleadennoù glase kreiz-kêr » a dremen a bark da liorzh, aenezennig c’hlasvez da c’hlannoù letonek.« Kontet e vo deoc’h Jules Verne haNaoned » a gas war roudoù Jules Verneen e gêr c’henidik, evit dizoleiñ al lec’hioùbuhez-se, met ivez e lec’hioù a zegasawen, treuzet gant c’hwezh an avantur.

Naoned

Naoned, kêr an Namneted en Henamzer, zo ganetdiwar an enezennoù lies-se a oa en Aber al Liger haga lakae aes treuziñ ar stêr drezo. Er XVvet kantved,tra m’en em ziskoueze Naoned evel kêr-bennBreizh, e lakaas Yann V, Frañsez II, hag an DugezAnna da c’houde, sevel kastell duged Breizh hagan Iliz-veur Sant Pêr ha Sant Paol. Porzh kentañ eusFrañs en XVIIIvet, kêr en em astenn er c’hornôg, a-hed Kae ar Foz, o stummañ strolloù kêrel dibar :Enez Feydeau, ar Yalc’h, Plasenn ar Roue ha KarterGraslin. En XIXvet kantved, tra ma teue Naoned davezañ ur gêr c’hreantel, e teuas war wel savadurioùnevez, aroueziet ganto ar vodernelezh, evel TremenPommeraye ma kaver mesk-ha-mesk houarn hagwer. Goude ma voe atredet brec’hioù al Liger hagan Erzh e voe distrujet kêr en eil Brezel-bed. Gantal labourioù kaset da benn evit adsevel kêr, hagoude ma oa bet terket kêr da vare donedigezh antramgarr, e oa bet adnevesaet kreiz kozh kêr. Hizivan deiz ez a ar savadurioù kempred nevez savetd’ober poentoù stagañ nevez e kêr.

Naoned, ur gêr eus al Liger a gej an hentoù wardouar, war vor ha war ar stêrioù enni, zo deueta-hed ar c’hantvedoù da vezañ ur porzh ken-werzhel ha greantel bras, ur gêr a dremen haga eskemmoù, ul lec’h ma kej ar sevenadurioù.

Ti an Douristed Meurgêr Naoned7 straed Valmy44041 Naoned Cedex 1Pgz : +33 (0)8 92 46 40 [email protected]

Pa vezer o vale e Montroulez e c’haller, epleg ur vanell strizh, e-mesk ar c’hlasvezhag ar stêrioù, dizoleiñ toennoù ar gêr gloz,lec’hiad ar c’hastell pe ar melloù bolzioù aya d’ober ar pont bras. Etre ar XIVvet hagar XVIIvet kantved e oa bet savet an tiezpondalez, anezho arouezioù eus kêrVontroulez, gant marc’hadourien lien.Savet int gant bannoù koad ha korbelloùa-us ar straedoù, en o c’hreiz e kaver beptaol ur pezh bras, ennañ ur mell siminal egreunvaen, ur viñs hag he zreuzennoùkoad.

Moarvat e teu anv Montroulez diwar al latin Monsrelaxus (Tosenn an diskuizh). War-dro ar bloavezhmil e voe lakaet sevel ur c’hastell gant aotrouienLandreger. Diazezet e voe kêr dindan e warez, a-dreñvmogerioù-kreñv na chom nemet roudoù anezhohiziv an deiz e straed an Ospital kozh. E 1035 ezeas ar vourc’hadenn e dalc’h kont Leon. En diavaezd’ar gêr gloz e voe savet tri fabourz war-lerc’h anXIIvet kantved, en-dro da brioldi Sant Vazhe, hiniSant Melani ha hini Sant Martin. Eus ar XVvet

betek an XVIIIvet kantved e oa porzh Montroulez, a oa e-kreiz un takad ma oa kalz a bouez gantlabour al lien, unan eus porzhioù pennañ MorBreizh. Berzh a rae gant kenwerzh al lien fin a vezegraet « krez » anezho. Dont a reas al Labouradegbutun d’en em staliañ war gae Leon e 1736. Savete voe ar pont bras e 1863 evit lakaat an hent-houarn Pariz-Brest da dremen. E 1958 e voe stagetbourc’h Plouyann ouzh Montroulez, hag eno e voegallet diwar neuze sevel karterioù nevez war anuhelennoù.

Etre Leon ha Treger, e deun unan eus aberioùdonañ Breizh, el lec’h ma kember ar Jarlo gantar C’hefleud, e oa bet diazezet Montroulez war urbeg-douar a oa staliet ur c’hreñv roman warnañdija. Lec’hiet dispar eo, ar pezh a weler splanngant ar pont bras brudet-kaer ha 62 metr dezhañ.

Porzh e deun un aber.


Montroulez

Ti an DouristedLeurgêr Sant-Melani1 plasenn an Ostajidi29600 MontroulezPgz : +33 (0)2 98 62 14 [email protected]

en ur Vro Arz hag IstorKêr Istorel44 45Kêr Arz

hag Istor

Lec’h e genoù ur vorlenn hag e beg ur stêr.

Kêr war an aod.

Ober un arsav er porzh dudius-se zo eveladkregiñ gant obererezhioù a gozh troetwar ar mor. War ar ramparzhioù e teu redan istor d’en em veskañ gant avel ar MorAtlantel. Brav-espar eo ar begoù-moger, arpontoù hag an hentoù-ged bordet ganttraezh. N’eus nemet mont da vale da-heule faltazi, pe da-heul an hentadoù kinniget,evit mont da veajiñ a-dreuz ar c’hantvedoùdre ar glad savet hag istorel. Da zeiz arYaou Bask, da-geñver ar festival KemennBarr-amzer, e vez aloubet ar gêr mogerietkozh gant an arzoù-straed.

Porzh-Loeiz

Blavezh a oa anv kentañ ar gêr-se. Adalek arGrennamzer e veze graet enni kenwerzh an holen, argwin, ar pesked hag an edoù. E-kerzh Brezelioù arC’hevre e krogas ar Spagnoled da sevel ar wikadell,a voe echuet e 1618 gant Loeiz XIII. Lakaat a reashennezh mogeriañ kêr ha sevel Porzh ar Beg, ha reiña reas e anv d’al lec’h a zeuas da vezañ Porzh-Loeiz.Gwelet a reer c’hoazh, hiziv an deiz, roudoù eus arSpagnoled a chomas er vro e-pad ur mare (1590-1598) gant an toennoù teol-ruz, arouezius eusdoare tiez ar c’hornad. Er XVIIvet kantved e voe staliet sez Kompagnunezh Indez ar Reter e Porzh-Loeiz, betek ar mare ma voe trec’h ar Faouedig,war c’hlann zehoù ar vorlenn, a oad krog d’ober« an Oriant » anezhi. Tiez cheuc’h ar varc’hadourienhag ar « vourc’hizien o bigi » zo testenioù splanneus ar mareoù berzh-se. Goude bezañ kollet lañs e-pad ur pennad e reas berzh adarre adalekMonarkiezh Gouere, abalamour ma oa bet sachet arrouanez Amélie war-zu Porzh-Loeiz gant ur c’hibelldia oa unan eus ar re gentañ e su Breizh.

Iskisat planedenn hini an havr-se a zo e beg arBlavezh, deuet da vezañ ur porzh eus ar rebouezusañ er XVIIvet kantved dre c’hras roueedFrañs, hag ur gêr gouronkañ brudet en XIXvet

kantved dre c’hras ar rouanez Amélie !

Lec’h treizh war ar Blavezh.

Kêr-gastell.

Ur gêr feodel pe kêr Napoléon ? An divwar un dro ! Ha gant un orin liammetgant an arme bepred, war ribl ar Blavezhbepred hag e-tal ul lec’h treizh war ar stêrvrav-se ma ranke an holl tremen drezañ,ouzh troad ar c’hastell savet da ziwallanezhañ. Er banelloù strizh ha troidellek evezer da vare an duged, pa oa ar reRoc’han o ren eno, tra m’eo aozet kêr anImpalaer en-dro d’ur blasenn greiz franka-walc’h da zelc’her gweladegoù soudardedwarni, ha da voulouardoù eeun hag a-skoueran eil gant egile. Eus ar gêr nevez-se ez euschomet ivez pezhioù savadurioù sonn hagur stêr kanoliet a c’haller aozañ en-drodezhi obererezhioù en diavaez hag ennatur.

Pondi

Emañ Pondi e-kreiz an Argoad, war ar vevennetre ar vro vrezhonek hag ar vro c’hallaouek, etreeskoptioù kozh Kerne, Gwened ha Sant-Brieg,etre ar Mor-Bihan hag Aodoù-an-Arvor, hakement-se zo kaoz ez eus bet soñjet enni alies evitbezañ al lec’h gwellañ da ziazezañ ur gêr-bennnevez evit Breizh. Impalaer kentañ ar Frañsizienzoken en doa soñjet se p’en doa divadezet kêrfeodel gozh ar re Roc’han d’ober "Napoléonville"anezhi ha lakaet sevel ur gêr nevez sko enni.

Krouet e vefe bet gant sant Ivi – unan eus ar beni-tiourien a oa bet a-leizh anezho, er Grennamzeruhelañ, o tont d’ober pinijenn e traoñienn gaer arBlavezh. E gwirionez e oa bet savet kêr en-dro d’urc’hastell-kreñv a oa aze evit diwall ur pont, anezhañan treizh ret. War-lerc’h ar vourc’h-kastell-se,mogeriet en XIIIIvet kantved, e chom ar c’hastell betadsavet e fin ar XVvet kantved gant Yann II Roc’hanha, tro-dro da blasenn ar Martred, ur c’harter kozhennañ tiez o bannoù koad ha tiez maen kozh, gantañur stumm beskellek disheñvel-mik diouzh ar gêreus mare Napoléon gant he linennoù eeun, hestraedoù a-skouer an eil gant eben, he flasennoùfrank hag he savadurioù sonn. Ur gêr a vent etre eoPondi, anezhi ur greizenn kenwerzh hag ijinerezh luskganti en un diazad labour-douar pinvidik, hag emañ epenn un tolead ennañ tost da 60 000 annezad.

Ti an Douristed Pondi Kumuniezh2 kae NiémenGobar Dugez Anna56300 PondiPgz : +33 (0)2 97 25 04 [email protected]

Ti an Douristed Bro an OriantAjañs Porzh-Loeiz1 straed ar Wikadell56290 Porzh-LoeizPgz : +33 (0)2 97 847 [email protected]

46 47KêrIstorel

KêrIstorel

Lec’h kemberiñ ha treizh e deun un aber,

ur beg-douar a-us dezhañ.

Kreizenn relijiel krouet gant ar Vretonedha gwarezet gant an dour.

Eus ar pont bleuñvet betek chapel anUrsulinezed ez eer da zizoleiñ istorKemperle dre pontoù, straedoù doare ar Grennamzer ha skalieroù pavezet.Adalek ar c’haeoù a-hed he stêr-vor eo aetKemperle d’en em astenn dousik war-zuan uhelennoù. E-kichen ar monumantoùrelijiel ez eus deuet savadurioù stag ouzhar porzh hag ar c’henwerzh. Diskoachet e vez a bep eil milinoù, stalioù-kivijerezhkozh, liorzhoù... Gallout a reer zokenmont da bourmen da-heul red an dour, e bourzh ur c’hanoe-kaiak.

Kemperle

Traoñ kêr eo kêr an teir stêr. Ober a ra an div gentañ,an Ele hag an Izol, an dro d’un enezenn vihan, lec’hma voe diazezet ar gêriadenn orin en XIvet kantvedgant beneadiz Redon a savas eno abati ar GroazSantel. El lec’h-se e kaver an testenioù eus an istorrelijiel ha laik, an osteloù cheuc’h eus karter annoblañsed (eus ar XVIvet d’an XIXvet kantved), hagan tiez o bannoù koad, ar pont bleuñvet eus arGrennamzer, liorzhoù an Ele, ar goredoù... A-hedan trede stêr, al Laeta, deuet diwar gember an divall, e weler mat, gant an tiez-annez mein kaer warar c’haeoù, e veze graet berzh gwechall gant arporzh. Buan a-walc’h, peogwir e oa re strizh arglannoù, en em astennas Kemperle war an tosennoùtro-war-dro, diwar-se e teuas gorre-kêr war wel, warhe lein iliz Maria-Hanter-Eost (XIIIvet ha XVvet

kantved), anezhi "Menez-Mikael-an-Douar". Enoemañ ivez chapel ha kouent an Ursulinezed (XVIvet

kantved), chapel Sant Eutrop a zo sko en ospitaleus ar Grennamzer (XVIvet kantved). Diwar ar beg-douar-se e c’haller ivez sellet ouzh lec’hioùkaer evel ar stêrioù hag ar c’hoad pelloc’h war andremmwel.

Evit an holl re o deus bet digarez da chom urmaread e Kemperle, eus Brizeug da Flaubert, ezeo ul lec’h m’eo kuñv ar vuhez. War harzoùBro-Gerne emañ hag ul lec’h pouezus eo evit a

sell ouzh sevenadur Breizh peogwir e oa betganet eno Matilin an Dall, an talabarder brude-tañ a zo bet biskoazh, Dom Moris, istorouranezhañ ha tad al lennegezh vreizhat, haTeodor Hersart a Gervarker, barzh bet skrivet"Barzhaz Breizh" gantañ, anezhañ an oberenn hedoa lakaet perzhioù dibar ha fromus al lennegezhdre gomz eus Breizh war wel.

Ti an Douristed3 plasenn Charles de Gaulle29300 KemperlePgz : +33 (0)2 98 96 04 [email protected]

Lec’h kemberiñ ha treizh e deun un aber.

Kêr daou vil bloaz dezhi savet er mare gal-ha-roman.

Pa’z eer uheloc’h a-hed ar glannoùdudius eus lodenn vor an Oded e welermat al lec’hioù pouezus stag ouzh istorKemper : Lokmaria, ouzh troad MenezFruji, ul lec’h mojennel war zinaou makaver ar gêriadenn gal-ha-roman a orin azeuas da vezañ ur fabourz gant ur prioldibeneadat war-lerc’h ar bloavezh mil, hagur c’harter pobl goude-se pa voe stalietfeilhañserezhioù eno e 1690 ; uheloc’hc’hoazh, war ar c’hlann all, emañ an eilkêriadenn savet goude ar bloavezh mil,hag a ya daou stroll kêrel d’ober anezhi :plasenn Douar an Dug, gant he lez-varn,he ziez o bannoù koad hag he c’houentoùeus ar XVIIvet kantved, ha kêr an eskob haghe neuz eus ar Grennamzer, mogerioù-kreñven-dro dezhi, etre ar Stêr Deir hag arFroud.

Kemper

Anavezet-mat eo Kemper, anezhi kêr an eskob hakêr an dug, evel kêr-benn istorel Bro-Gerne. Hapa vefe tres ar Grennamzer warni, gant hec’h iliz-veur dreist pep tra, ez eo ur gêr eus an XIXvet

hag an XXvet kantved.

A-hed an istor eo bet Kemper ur goudor hag ullec’h treizh. Savet e oa bet ar gêr gentañ e deun unaber da vare ar Romaned, en-dro da obererezhioùar porzh a oa izeloc’h, e Lokmaria. Er Grennamzere voe tapet lañs el lec’h ma kember ar Stêr Deirgant an Oded (diwar-se anv Kemper), abalamourma oa ul lec’h aesoc’h da zifenn moarvat. Ne c’hallerket komz eus Kemper, kêr-benn gozh konted c’hal-loudus Kerne ha kêr an eskob, anez ober anv eussant Kaourintin a oa mignon d’ar roue mojennelGrallon. Hiziv an deiz ez eus ramparzhioù en-dro d’arc’hreiz-kêr. Adalek iliz-veur c’hotek Sant Kaourintin(XIIIvet, XVvet ha XIXvet kantved), unan gaer ma’zeus, e loc’h ur rouedad straedoù ha straedigoù,tiez o bannoù koad hag re vein eus ar XVIvet,XVIIvet ha XVIIIvet kantved a bep tu dezho. A-hedan Oded emañ kêr an XIXvet kantved, gant he forzhhag he savadurioù melestradurel. Merzout a reer arc’haeoù espar kempennet brav gant o zreuzelloùbleuñvet.

Ti an Douristed Kemper e KernePlasenn ar Rezistañs29000 KemperPgz : +33 (0)2 98 53 04 [email protected]

4948 KêrIstorel

Kêr Arzhag Istor

Lec’h e genoù un aber.

Kreizenn relijiel bet savet gantar Vretoned ha kêr war an aod.

E Sant-Maloù e klever trouz ar mor euspell, gant heklev ar c’horventennoù hagar mareoù bras, pe divinet e vez e disheolsioulaet ar straedoù bihan. Eno emañ armor e pep lec’h, gant istor tud Sant-Maloù, en o doareoù liammet ouzh armor, en dud dibar a zo, pe a zo bet ovevañ enni, paramantourien, merdeerien,dizoloerien, kourserien, pesketaerien anDouar-Nevez pe skiperien, hag evel-justgant dudioù plijus an hañv hag ar pem-dez, kouronkañ, c’hoarioù ha sportoù war an traezhennoù, sportoù riklañ habageal.

Sant-Maloù

War ur c’hreñv naturel, anezhañ ur c’hourenezroc’hellek a c’haller diwarni kontrolliñ aber ar Renk,emañ Sant-Maloù. Un dro-spered frank zo bet a-viskoazh gant tud Sant-Maloù, gant-se e teuas a-benn kêr da gaout frankizoù ha dreistgwirioù a-hed ar c’hantvedoù. Talvout a ra alies anv Sant-Maloù kement ha hardizhegezh da-heul troioù-kaerDuguay-Trouin ha Surcouf, pa oa porzh ar gourserienhag ar c’henwerzh gant ar broioù pell. Er XVIIvet

kantved en em gavas pinvidik-mor, ken e c’halle arbaramantourien ac’hano prestañ arc’hant d’ar roueLoeiz XIV, tra ma vezent o lakaat sevel manerioù emaezioù ar geinvro. Savet e voe ar mogerioù-tro haporzh Sant-Visant en XVIIIvet kantved, hag ivez anosteloù kaer a voe adsavet goude an eil brezel bedevel ma oant a-raok. En XIXvet kantved e krogas antouristerezh kouronkel a-hed an Aod Vras, lec’h mavoe savet ur c’hazino, ul leti bras ha tiez cheuc’h a-leizh : balioù ledan, graet a-ratozh evit ar c’hirri-tan, agemeras neuze plas an hentoù traezh ma tremenemerc’hed al laezh eus Parame.

Marteze eo eus Dinarzh e c’haller gwelet "Sant-Maloù an Enez", evel ma veze graet anezhigwechall, en he c’haerañ gant he osteloù o simi-nalioù uhel, o zoennoù war zinaou, o zalbennoùgreunvaen, savet en un doare diginkl ha sonn.

Ti an DouristedReper Sant-Visant35400 Sant-MaloùPgz : +33 (0) 825 135 [email protected]

Lec’h tremen war harzoù ur stêr verdeüs.

Ur gêr daou vil bloaz gal-ha-roman an orin anezhi.

Roazhon zo birvilh enni a-hed ar bloaz diwarlusk he festivalioù. Brudet en estrenvro gantan Transmusicales, he c’hrouidigezh arzel avez lakaet da dalvezout ivez gant program-madurioù an Opera, C’hoariva BroadelBreizh, Laz-seniñ Breizh… e marc’had alLisoù, an eil eus Frañs, e vez leurennetouzhpenn 300 produer lec’hel ha rannvroelbep Sadorn vintin, en un endro dibar (osteloùprevez ha koc’hu metalek). Ur mare plijusa zo arabat c’hwitañ.

Roazhon, "Breizh er gêr-benn", zo war-hed diveurvezh diouzh Pariz gant an TTB, a ginnig pinvidigezh hec’h istor a bad abaoe 2 000 bloazdre he glad adsavet, merket gant Breujoù Breizh,hag a rann birvidigezh he 60 000 a studierien.

Ma’z eo bet test Porzhioù Morzhell eus kurunidi-gezh Duged Breizh e kont ar straedoù strizh hakammigellek, tiez o bannoù koad a bep tu dezho,war an ton bras ar chemet emdroüs eus ar XVvet

d’ar XVIIvet kantved. War-lerc’h tachennaoueg arGrennamzer e teu ar gêr glasel hag he div blasennroueel hag a zo kichen-ha-kichen, merket pep hinianezho gant ur savadur hollbouezus : Breujoù Breizh– a gaver roudoù dibar warnañ eus Istor Breizh hageus Istor an arz gall eus ar XVIIvet kantved – hag anTi-kêr (XIXvet kantved) bet treset gant Gabriel,savour plasennoù ar Roue. En tu all d’an osteloùprevez, savet gant koad ha maen, ha da balezioùan abaded, Liorzh an Thabor, treset gant ar revBülher, gweledvaourien veur eus an XIXvet kant-ved, a ziskouez ez eus ul lec’h a beoc’h anezhi e-kreizkêr. Ar poull-neuial Sant-Jord, giz an Arz-kinklañ, zounan eus an testenioù a ro da c’houzout ez euskalz a vozaik e kêr. Tremenet ar Gwilen ha mirdi anArzoù-kaer, ar c’hendi Poirier en diskouez. GantChristian Porzhampark e vo savet ar Maezioù Franke 2006. Eno eo bodet Mirdi Breizh, Egorenn arSkiantoù, ar planetariom hag al levraoueg.

Roazhon

hag IstorMeurgêr Arz

Ti an Touristerezh hag ar C’hendalc’hioù Meurgêr Roazhon11 straed Sant-ErwanCS 2641035064 Roazhon CedexPgz : +33 (0)2 99 67 11 [email protected]

KêrIstorel 5150

Lec’h e deun ur pleg-mor.

Kêr daou vil bloaz dezhisavet er mare gal-ha-romanha sez unan eus kentañeskoptioù Breizh.

Pa’z eer da-heul pourmenadenn arWaremm, a-hed ar ramparzhioù eus tu arreter, e c’haller kaout ur gwel kaer war alliorzhoù hag ar poulloù-kannañ kozh, armogerioù, an tourioù hag an toennoù a zo er gêr gloz. En tu all d’ar mogerioù-troeo-hi stummet evel un añfiteatr betek aniliz-veur, gant savadurioù o bannoù koadkizellet eus ar Grennamzer ha savadurioùmaen-ben klasel a bep eil. Ouzh talbennun ti e kaver delwenn « Gwened hag evaouez » a vez o saludiñ ar vizitourien.Izeloc’h, pelloc’h eget porzh Sant-Visant,emañ reper ar porzh bet kempennet evelzo dleet ha digor war ar Mor Bihan. Monta ra an hollad kêrel kempennet pizh-sed’ober ul lec’h a-zoare evit aozañ festivalioùha gouelioù istorel Gwened.

Gwened

blije ar muiañ da duged Breizh bezañ o chom ennoe oa Gwened, ha liv ar Grennamzer zo chometwarni en-dro d’an iliz-veur : tiez o bannoù koad agaver a-hed straedoù strizh, ar C’hovu a zegas dasoñj d’an den eus ar marc’hadoù hag al lec’hioùbarn er Grennamzer. Gant an osteloù prevez agaver er su d’ar gêr gozh e c’haller gwelet penaose teuas ur gêr graet e koad d’unan graet e mein erXVIIvet kantved, evel lakaomp er straed Sant-Visant, a-hed anezhi osteloù prevez a oa graet evitizili Breujoù Breizh a oa bet staliet e Gwened eus1675 betek 1690. Dont a reas ar porzh da vezañkalon armerzh kêr, hag eno e lakaas marc’hadourienha paramantourien sevel o ziez-annez. Gant daousavadur ton ganto, an Ti-kêr hag ar Prefeti, e c’hallergwelet e oa kresket kêr en tu all d’ar mogerioù-tro enXIXvet kantved, d’ur mare ma oa bet tapet lañsadarre gant kêr Wened.

Emañ Gwened e deun ar Mor Bihan. A-hed arc’hantvedoù he deus dalc’het gant he hengounioùhag hec’h obererezhioù. Gant ur glad pinvidikdeuet eus ar mare ma oa Gwened kêr an duged,he forzh-bageal hag ar Mor Bihan e-kichen, ezeo Gwened unan eus kreizennoù pennañ arvorBreizh a-fet touristerezh. Kaset e vezer da veajiñen amzer dre he glad.

Dre glad Gwened e c’haller ober anaoudegezhgant ouzhpenn 200 vloaz istor. Er Iañ kantved a-raok Jezuz Krist e voe savet ur gêr nevez,Darioritum hec’h anv, gant ar Romaned e bro arWeneted. En IIIvet kantved e voe savet ur c’hreñva voe diazezet diwarnañ ar gêr mogeriet a rae dekhektar e fin ar Grennamzer. Unan eus al lec’hioù a

Lec’h war vord ur bae.


Pa’z eo war un dro kêr gozh eskibienLeon ha kêr-benn oberiant ar gounit legumajhag al liorzhouriezh, ez eo Kastell-Paol, a-dra-sur, al lec’h ma weler ar splannañ daouberzh pouezus eus Breizh : an hengountomm ouzh ar relijion hag al labour-douarnevezus. Diouzh un tu emañ ar glad dibarhag arouezus stag ouzh an eskibien – aniliz-veur, palez an eskob, chapel ar C'hreiz-kêr, tiez ar chalonied, kloerdioù ha kouen-toù – ha diouzh an tu all, e-maez ar gêrgozh, emañ puilhentez ha liesseurted antakad produiñ legumaj pennañ en Europa(artichaod, kaol-fleur hag un ugent gouennlegumaj bennak all) hag ar greizenn liorzh-ouriezh kentañ e Frañs (kamelia, roz,brug-roz...).

Ur gêr sioul eo Kastell-Paol, a zo bodet en-dro dasavadurioù relijiel divent koulz lavaret hakelc’hiet, dre chañs, gant ur « gouriz alaouret ».Krog eo pouez istorel ar relijion eno da zigreskiñtamm-ha-tamm…

Dre ar milendall straedigoù a ya kuit eus plasenn alleurenn-iliz, pa droer kein ouzh ar vazilikenn iliz-veursaouzanus eus an XIIIvet hag XVIvet kantved, ezeer d’ober anaoudegezh gant kalon disakr Kastell-Paol gozh. E-lec’h an tiez o bannoù koad ez eusbremañ tiez maen-ben sonn o zres eeun ha sonn :e korn straed Rozière e weler un ti outañ un dourellginklañ, ar pezh a ra d’an den kompren pegen pinvi-dik e oa Kastell-Paol. Meur a souezhadenn hag avarzhoniezh a gaver gant ar straedoù ivez : ar « rueaux Eaux », gwechall « rue des Os » (ru an Eskern)abalamour ma oa eno tachenn ar gigerien, ru al Lin,ganti ar roud diwezhañ eus hengoun ar gwiade-rezh, ru Lenn ar Gloar gant he feunteun vurzhudusbet benniget gant sant Paol Aorelian ha n’eo ketaet da hesk gwech ebet abaoe ar VIvet kantved…El lec’h m’en em groaz hentoù pennañ Kastell-Paolemañ chapel ar C'hreiz-kêr a sav he zour uhel enoabl, betek 80 metr, ur gwir zichekadenn e-keñveran dud, an amzer hag an elfennoù.

Kastell-Paol

Ti an DouristedPlasenn an Eskopti29250 Kastell-PaolPgz : +33 (0)2 98 69 05 [email protected]

Ti an Douristed Gwened hag ar Mor Bihan Kae Tabarly - CP 2392156039 Gwened CedexPgz : +33 (0) 825 13 56 [email protected]

52 53Kêr Arzhag Istoren ur Vro Arz hag Istor

Kêr Istorel

Lec’h torgennek.

Kêr, aozet tro-dro d’he c’hastell, doare« roc’h-kreñv » war Marzoù Breizh.

Ar gêr bont war ar Gwilen zo e berrgomzoù al lodenn zibarañ anezhi war heglann gleiz, gant he beg roc’hellek zo betwarni he c’hreñvlec’h tric’hornek brav-estonhag an annezioù pinvidik en he Gorre-kêr.Ha koulskoude ez eo kenkoulz ivez heglann zehou, zo bet savet war he zarro-zioù fabourz ar Rachapt, tiez o bannoùkoad ennañ, a oa bet gwarezet a-drugarezd’he stammerezed e deroù an XXvet

kantved, ha kinnig a ra, evel er RunioùDu, plegoù bras ha dibar war ar beg a voe stummet gant an arz milourel erGrennamzer.

« Gwelet ur gêr c’hotek klok, en he fezh, unvan,evel ma chom un nebeud anezho c’hoazh :Nürnberg e Baviara, Gasteiz e Spagn peNordhausen e Prusia ». Victor Hugo diwar-bennGwitreg, Notre-Dame de Paris, 1831.

E Gwitreg e voe savet ur c’hreñvlec’h adalek anXIvet kantved evit kontrollañ an tremen war arGwilen ha savet e oa bet ur voger-dro tro-dro kêretre 1220 ha 1240. Berzh a reas adalek ar XVvet

kantved gant kenwerzh etrebroadel ar c’hanab hagar c’hanavaz. Tiez, pezhioù savadurioù anezho, a oabet savet neuze, e Straed an Traoñ da skouer, gantMarc’hadourien Tramor. Ar re-se, bet strollet en urGenvreuriezh abaoe 1472, a lakaas sevel iliz anItron-Varia er c’hiz c'hotek flammek. Ur gêr hugu-not eo abaoe m’en em droas hec’h aotrounez war-zu ar brotestantiezh. Gwitreg a antreas en ur mareenkiñ goude torridigezh Edit Naoned e 1685. Kêr,deuet da vezañ isprefeti, a voe birvilh en-dro ennigant donedigezh an hent-houarn e 1857, ha goudema oa en em staliet ar 70vet rejimant troadegiezhe 1874, ha goude e 1883 gant digoradur iliz Sant-Varzhin, nevezromanek he giz. Goude 1918, abala-mour da ziskar an obererezhioù hengounel, ar c’hi-vijerezh hag ar gwiaderezh, e voe ur mare enkiñnevez. E deroù ar bloavezhioù 1970 he doa adka-vet Gwitreg al lusk a oa ganti evit dont da vezañhiziv an deiz unan eus ar polioù diorren ekonomikelpouezusañ e Breizh.

Ti an Douristed Bro GwitregPlasenn ar Jeneral de Gaulle35500 GwitregPgz : +33 (0)2 99 75 04 [email protected]

Gwitreg

54 Kêr Arzhag Istor 55

KêrioùArzBreizh

Embannet gant :

Kevredigezh Kêrioù Bihan Neuziet-kaer

Breizh hag Unaniezh Kêrioù Arz hag Istor ha

Kêrioù Istorel Breizh – Genver 2012.

Kenurzhiañ an embann :

Florence Le Thérisien

Testennoù :

Kêrioù Bihan Neuziet-kaer ; Kêrioù Arz hag Istor ; Kêrioù Istorel ; Jean-Bernard Vighetti ; Annick André.

Luc’hskeudennoù :

W. Berré, E. Berthier, Y. Boëlle, C. Crié, Diaphane, J. Ganiovecchiolino, J.-P. Gratien, C. Guillaume, J.-Y. Guillaume,F. Hamon, F. Le Divenah, M. Schulte-Kellinghaus.Mignoned ar Wiaderien - Kintin, Kanoe Kaiak - Ar Roc’h-Derrien, PRTB, D. Gouray - Kêr Roazhon, M. Langle - OT PondiKumuniezh, ORPLRB, Servij Talvoudekaat ar Glad - Henbont,Kêr Wengamp, A. Vittet - OT Lanyugon.

Troet gant :

Ofis Publik ar Brezhoneg

Empentet ha savet gant :

Landeau Création Graphique

Kartenn Breizh :

Le Jardin Graphique

Moullet gant :

Les Presses de Bretagne

Moullet e Frañs

1 straed Raoul Ponchon - CS 4693835069 Roazhon CedexPgz : +33 (0)2 99 84 00 80Plr : +33 (0)2 99 28 44 [email protected]


Documents

EXE DOC APPEL INTERIEUR 2012 BRETON · 8/9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Digoradur Bazeleg-ar-Veineg Begerel Kastell-Geron Kastellaodren Komborn