1 MARCUS 1:1-3:35 Opening, optreden Johannes de Doper (Mc 1:1-8) Mc 1:1`A,eu.ua,,.t eu `IceuXtceu[ut eu.eu ]. [Dit is het] begin van het evangelie over Jezus Christus, Zoon van God. Opmerkingen: DeLuthersevertalinggeeft:Ditishetbeginvan[](eigencursivering).De meeste andere vertalingen vallen met de deur in huis: Begin van [] (vgl. SV en NBV:Hetbeginvan[]).Lohmeyerheefteenvoorkeurvooreenpredicaatloze zin(Wallace:nominativusabsolutus),omdatditdegebruikelijkeopeningisvan apocalyptische,profetischeendidactischegeschriften(KEK,10).Zieook Wallace, Greek grammar beyond the basics, 50. Na a ,volgt altijd een genitief. Debetekenisvanhetversstaatofvaltmetdegekozengenitief:eengenitivus obiectivus(evangelieoverJezus,vgl.BDR163,2),eengenitivussubjectivus (evangelievanJezus,ziemeestevertalingen(behalveLV))ofeengenitivus auctoris (evangelie [verkondigd] door Jezus). De toevoeging ut eu.euvormt uitbreidende bijstelling bij `IceuXtceu . Mc 1:2Kaa ,,. ,a:at. ia `Hcata a :e| t eeu a :ec. ae ia ,,.e ieu:e:eca :eu ceu, e , saacs.ua c.t i e ee i ceu ZoalsstaatgeschrevenindeprofeetJesaja:Zie,IkzendMijnengelvoorje (aangezicht) uit, die je weg zal voorbereiden. Opmerkingen: DereadervertaaltmetZoalsisgeschreveninJesaja,deprofeet.Lohmeyer maakt ervan Da geschrieben ist bei Jesaja, dem Propheten (KEK, 9). Vrijwel alle vertalingen (behalve de SV) maken er staat geschrevenvan, aangezien sprake is van een resultativus. Ook geven ze het voorzetsel . i weer met bij.:e :eca :euceuiseensemitischeuitdrukkingvoorvoor(vgl.:e ).ZieBDR 271,2; Robertson, GGNT, 621; Moulton II, 466. HetcitaatinditverskomthelemaalnietuitJesaja,maaruitMaleachi(3:1)en Exodus(23:20).DeTextusReceptuslostditopdoorteschrijven:Gelijk geschreven is in de profeten (Statenvertaling). Vgl. TCGNT, 62. Mc 1:3|ai ea ie,. i . a . eta ca. ie ee isut eu,.u .ta,:et.t .a ,t eu, au eu , Eenstemvaniemanddieroeptindewoestijn:BereiddewegvoorvandeHeer, maak recht zijn paden, 2 Opmerkingen: ea ie,iseenonbepaaldgesubstantiveerdparticipium(zonderlidwoord)inde genitief. We vertalen dit met [een stem] van iemand die roept. Dit vers telt twee verschillende imperatieven, nl. een aoristus en een indicativus. Beide vormen een synoniem parallellisme (BDR 492,2; GG 294aa). Merk op dat sut eu hier geen lidwoord heeft. Blass, Debrunner en Rekopf voegen toe dat Ku te, een eigennaam is (BDR 259,4). Mc 1:4. ,. i.e `Iaa ii, [e ] a:t ,ai . i . asatsu ccai a :tca .aieta, .t , a |.cti a ata i. tradJohannesopdoortedopenindewoestijneneendoopvanbekeringte verkondigentotvergevingvanzonden(of:wasJohannesindewoestijn,terwijlhij doopte en de doop van bekering verkondigde tot vergeving van zonden). Opmerkingen: De naamJohannes staat niet in de vierde naamval. Er kan dus geen sprake zijn vaneenaccusativuscumparticipiona. ,. i.e(vgl.NBG:geschieddehet,dat Johannesdoopteindewoestijnendedoopderbekeringtotvergevingvan zonden predikte). De derde persoon enkelvoud van de aoristus van ,t ieat duidt hier op optreden. Komen (Telos) kan ook (kwam Johannes en doopte [...]). Erzijnhandschriftendieeenlidwoordtussen`Iaa ii,ena:t ,aiplaatsen. Daardoorwordthetparticipiumvana:t ,aeentitelvanJohannes.Devertaling luidt dan: Johannes de Doper trad op in de woestijn, terwijl hij ook een doop van bekeringverkondigde(sat lezenalsenisinditverbandonlogisch).Metzger kiest voor weglating van het lidwoord (TCGNT, 62). De Lutherse bijbel maakt van . ,. i.e een vorm van .t ten leest: Johannes, der war in der Wste, taufte und predigte von der Taufe der Bue zur Vergebung der Snden(Johanneswasindewoestijn,doopte,enprediktedendoopderboete tot vergeving der zonden). Mc 1:5sat ..:e.u.e:e ,au e i:a ca `Ieueata,a asat et 'I.eceut at:a i.,,sat. a:t ,eie u :` au eu. i a`Ieea i:eaa.eee,eu .iet a , a ata, au a i. En heel het land Judea liep naar hem uit en alle inwoners van Jeruzalem en zij lieten zich door hem dopen in de rivier de Jordaan, terwijl ze hun zonden beleden. Opmerkingen: De mediale vorm van a:t ,a kan een reflexieve betekenis hebben (zij lieten zich dopen)ofeenpassieve(zijwerdengedoopt).Demeestevertalingenkiezen voor de eerste optie (behalve SV, LV en Telos). .eee,eu .iet duidt als praesens-participium van .eee,. eat op gelijktijdigheid, als je het deelwoord temporeel wil vertalen (W78 en NBV hebben: terwijl zij hun zonden beleden). Blass, Debrunner en Rekopf suggereren een modale betekenis (waarbij,doorte).ZieNBGenLV:onderbelijdenisvanhunzonden(BDR 418,6). 3 Mc 1:6sat ie `Iaa ii,. ie.eu. ie,t ,a,sa eusat ,a iie.at ii:.t ie c|u i au eusat. ct ai a st ea, sat. t a ,tei En Johannes droeg kamelenhaar en een leren riem om zijn middel (of: heup) en hij at sprinkhanen en wilde honing Opmerkingen: Dewerkwoordeninditverszijnconjugatiesmet.t t .Deeersteomschrijving (. ie.eu. ie,)iseenpredicatiefparticipiumvanhetperfectum,watinvertellingen altijdnhetsubjectkomt(BDR472,6).Veelvertalingenvanhetdeelwoord benadrukken het resultatieve aspect ervan (was gekleed in/met). De NBV maakt er droeg van en voegt het woord mantel toe. . ieu iakrijgteendubbeleaccusatief.Bijeenomschrijvingmethetdeelwoord . ie.eu. ie, volgt alleen nog een accusativus obiectivus (BDR 159,1; GG 154b).Op het participium . ct ai volgt een accusatief (BDR 169,6). Mc 1:7 Kat. s ucc.i . ,ai . ,.at et c,ue .e , eu e :t ca eu, eu eu s .t tt saie , su a, u cat e i t a ia a i u :eea ai au eu . En hij verkondigde (terwijl hij zei/ aldus): Na mij komt hij die machtiger is dan ik, van wie ik niet waardig ben om gebukt de riem van zijn sandalen los te maken. Opmerkingen: e :t ca is een oneigenlijk voorzetsel (Septuagintisme voor s ), wat zowel achter (van plaats) als na (van tijd) kan betekenen (BDR 215,2). au euis pleonastisch gebruikt na eu (BDR 297,2). Mc 1:8. ,a. a :tca u a , u eat, au e , e.a:t c.t u a , . i :i.u at a ,t a . ik heb jullie gedoopt met water, maar hj zal jullie dopen met Heilige Geest. Opmerkingen: Dedativusinstrumentalisu eatbetekentmetwater.Elderskomtookeen constructie met . i voor (Mt 3:11; Jh. 1:26,31,33).Hetismooiom. i:i.u ata ,t a parallelaanu eattevertalenmetmetHeilige Geest, aangezien constructies met . i vaak een dativus instrumentalis vervangen (BDR195,7;GG177a).ZieSV,LV,NBG,LUV, W78enNBV. NB.dereader maaktermetW95van:inHeiligeGeest.Beidezien. inietalseen instrumentalis, maar als een locativus.Vrijwel alle vertalingen (behalve W95) gaan ervan uit dat er n Heilige Geest is (onderinvloedvandeHebreeuwsestatusconstructuskanhetlidwoord achterwege blijven als dit gevolgd wordt door een genitief). Zij geven dus: met de Heilige Geest. Er kan ook sprake zijn van een algemeen begrip, als gttlicher in den Menschen einziehender Geist (met Heilige Geest). Vgl. BDR 257.2; Grieks 1,par.4.1.DekeuzetussenbeideoptiesmoetafhangenvanwatMarcusmet (de)HeiligeGeestkanhebbenbedoeld(ennietvantheologischeconceptenuit later eeuwen). Moeilijkheid is wel dat het begrip dopen met Heilige Geest alleen hier voorkomt (Lohmeyer, KEK, 19). 4 Doop van Jezus door Johannes, verzoeking in de woestijn (Mc 1:9-13) Mc 1:9Kat . ,. i.e. i. s.t iat,at , . at, .i`Iceu ,a :e Na,a. ,latata,sat. a:t c .t , e i `Ieea ii u :e`Iaa iieu. EnhetgebeurdeindiedagendatJezusuit(of:van)NazarethinGalileakwamen werd gedoopt (of: zich liet dopen) door Johannes in de Jordaan. Opmerkingen: Na,a. , latata, is een genitivus partitivus (BDR 164,7) Het voorzetsel .t , wordt in het NT vaak verwisseld met . i en kan daardoor ook in bijrustbetekenen(BDR205,4).Maardereaderdenktdathiertochopeen beweging wordt geduid, namelijk op onderdompeling in de Jordaan. Het demonstrativum . s.t iat, onderscheidt zich van au at, door de nadruk op het vermelde(dasErwhnte)inplaatsvanophetaanwezige(dasGegenwrtige). Ook wordt met de constructie in die dagen een nieuwe vertellingingeleid (BDR 291,5). a :e ishierrtlichgebruiktbijeenwerkwoordvanbeweging.Hoffmann&Von Siebenthal suggereren daarom von (GG 184e.aa). Mc 1:10sat .u u ,a iaat iai. seu u eae,.t e.ic,t,e. ieu,eu ,eu aieu ,sat e :i.u aa , :.tc.a i saaat iei .t , au e i En direct, toen Hij omhoog kwam uit het water, zag Hij de hemelen scheuren en de Geest als een duif op Hem neerdalen (lett. omlaag komen). Opmerkingen: Let op de parallel tussen a iaat ia en saaat ia (Lohmeyer, KEK, 22). .t e.i c,t,e. ieu, eu , eu aieu , iseenaccusativuscumparticipio. DatJezushier het onderwerp is, is niet onmiddellijk duidelijk, maar volgt uit vers 11. De NBG, de Telos-vertaling, W78, W95 en de NBV maken er daarom van: zag Hij [] op Zich neerdalen (anders zou zag hij ook op Johannes kunnen slaan). HetmeervoudhemelenduidtopdehemelalsverblijfplaatsvanGod(inplaats van het uitspansel, wat doorgaans een enkelvoud krijgt). Vgl. BDR 141,4. Hetmeerduidige.t ,au e iisinMtenLcveranderdin. :'au e i(Mt.3:17;Lc. 3:22). Mc 1:11sat|ai. ,. i.e . s a i eu aia i cu.teut e , eu ea ,a:e ,, . i cet.u ee sca. En er kwam een stem uit de hemelen: Jj bent Mijn Zoon, de Geliefde, in Jou heb Ik een welbehagen (of: met Jou ben Ik gelukkig). Opmerkingen: . ,. i.e duidt hier niet op het gebeurde, maar op komen (vgl. SV en LUV). 5 Hetisonduidelijkofe a ,a:e ,hiereentitelisofeenadjectiefbijZoon.De meeste vertalingen kiezen voor deze laatste optie (behalve de NBG en W78, zie ook Lohmeyer, KEK, 20). Burtonvertaaltdehistorischeaoristus.u ee scaingressiefIhavebecomewell pleasedwiththee.Hijvoegttoe:TheAoristaffirmsthebecomingpleasedand leaves the present pleasure to be suggested (Burton 55). Robertsonziet. icetalseendativusinstrumentalis,dieoorzaak,motiefof gelegenheid uitdrukt (Robertson, GGNT, 532) eut e , eu iseenpredikaatmteenlidwoord,wateropduidtdathetsubstantief enig in zijn soort is (Robertson, GGNT, 768). Mc 1:12Kat.u u , e:i.u a au e i . sa .t .t , i . ei. En direct zond de Geest Hem uit naar de woestijn. Opmerkingen: . sa .tishiereenpraesenshistoricummeteenduratiefaspect(Robertson, GGNT,880).Demeestevertalingenmakenhieruitdrijvenvan,maardatisde betekenisbijexorcisme.Bauerleest:uitzenden,ohned.Nebensinnd. Gewaltsamen (Bauer, . sa a-2). Thayer maakt van . sa a gevolgd door .t , met accusatief:toleadoneforthorawaysomewherewithaforcewhichhecannot resist (Thayer, . sa a-2d). Mc 1:13sat i . i . a.cc.a seia . a, :.ta,e .ie, u :eeucaaia , sat i .aa i t ai, sateta ,,.et etse ieui au a . EnHijwasindewoestijn(gedurende)40dagen,terwijlhijverzochtwerddoorde satan en Hij was bij de (wilde) dieren en de engelen dienden Hem. Opmerkingen: Deconstructievan.t t +deelwoordistypischvoorMarcusenwordtzelden overgenomen door Matthes (Moulton II, 452). .a betekenthierbijofonder,i.p.v.met(BDR227.2).Vgl.LV/NBV(te midden van) en W95 (in gezelschap van). LV en LUV lezen a i t ai als dieren, terwijl alle andere vertalingen kiezen voor wilde dieren (zie Bauer, t ei-1). Thayer houdt alle opties open: an animal, a wild animal, wild beast, beast (Thayer, t ei) Programmatische samenvatting prediking Jezus (Mc 1:14-15) Mc 1:14\.a e. e :aaee iate i`Iaa iii .ie `Iceu ,.t , ilatataisu ccaie.ua,,. tei eu.eu En(of:Maar)nadatJohanneswasovergeleverd,gingJezusnaarGalileaomde goede boodschap van God te verkondigen 6 Opmerkingen: i latatai is hier een anafoor (de provincie is al genoemd in vers 9). Enkele vertalingen maken van de bijzin met het deelwoord su ccai: en predikte hetevangelievanGod(vgl.Telos,LUVenW78).W95leest:Maarnadat Johannesovergeleverdwas,kwamJezusinGalileadegoedeboodschapvan God verkondigen. \.a e geefteentijdsaanduiding,gevolgddooreeninfinitiefvandeaoristus (BDR 402,4). Mc 1:15sat . ,aie t:.: aate sate ,sat ,,ts.i act.taeu .eu .aie.t .sat:tc.u.. . i a.ua,,.t a . entezeggen(of:doortezeggen):detijdisvervuldenhetKoninkrijkvanGodis nabij. Bekeer je en geloof in de goede boodschap. Opmerkingen: Enkele vertalingen maken van de bijzin met het deelwoord . ,ai: en (Hij) zei(de) (vgl. NBG, Telos, LUV, W78, W95). NBV leest: Dit was wat hij zei. Sommigenvertalenhetperfectum ,,ts.imetisnabijgekomen.Inhet perfectumklinkteenresultativusdoor:hetKoninkrijkisgenaderdenisnunabij (W95: ophanden). Bij:tc.u astaat. i(gelovenin),wateensemitismeis(MoultonII,464).Het voorzetselhad ookwegkunnenblijvenofvervangenkunnenzijndoor. :t of.t ,. Zie BDR 187,2. act.ta eu.eu is een genitivus obiectivus (vgl. GG 160b). In Matthes is dit Godsrijk vaak vervangen door een hemelrijk (antonomasie = een begrip in plaats van een persoon, een soort metonymia). Zie GG 296a. Jezus roept vier leerlingen, eerste verkondiging door Jezus (Mc 1:16-22) Mc 1:16Kat:aa ,ai :aa i a accai , latata, .t e.i Lt aia sat`Aie.ai e i a e.|e i Lt aie, a |ta eia, . i aa cc cai ,a a t.t ,. En toen Hij langs het Meer (lett. de Zee) van Galilea ging, zag hij Simon en Andreas, de broer van Simon, hun netten in het meer uitwerpen, want het waren vissers (of: zij waren vissers). Opmerkingen: a |ta abetekentletterlijkomwerpen,vanallekantenbestoken, omstrikken.In het NT staat het voor het uitwerpen van netten (Bauer, a |ta a). Het deelwoord is in dit vers een AcP bij .t e.i. Naast a t.t , komt in het NT ook a ..t , voor (BDR 29,7). Mc 1:17sat.t :.i au et , e`Iceu , e.u . e :t ca eu, sat:et ca u a , ,.i. cat a t.t , a ia :ai. 7 EnJezuszeitothen: KomachterMij(aan)enIkzalervoorzorgen(of:maken)dat jullie vissers van mensen worden. Opmerkingen: :et cau a ,,.i. catbetekent:Ikzalbewerken(bewirken,veranlassen)dat jullieworden(AcI).ZieBauer,:et. a-Ib;BDR392,6;GG218a(Ichwerde machen/bewirkendassihrMenschenfischerwerdet).Mt.4:19heefthier overigens een dubbele accusatief (BDR 157,2): :et ca u a , a t.t , a ia :ai. LUVheeft:Ikzaljullietotmensenvissersmaken.W95leest:Ikzaljullietot vissers van mensen maken.e :t ca betekent hier hinter her (BDR 217,2). Mc 1:18sat.u u , a|. i., aet sua seeu cai au a . Endirect,nadatzede(hun)nettenhaddenachtergelaten,volgdenzijhem(of cordinerend: en direct lieten ze de netten achter en volgden hem). Opmerkingen: a|tt kan ook worden vertaald met in de steek laten (LV, W78) of verlaten (SV, LUV). Mc 1:19Kat:ea , e t ,ei .t e.i `Ia saei e i euZ..eat eu sat`Iaa iii e i a e.|e i au eusatau eu , . i a:et asaat ,eia, aet sua, Ennadathijeen weinigwasvoortgegaan,zagHijJacobus, dezoonvanZebedes en zijn broer Johannes [en wel] terwijl (of: hoe) ze in de boot de (hun) netten aan het boeten (of: herstellen) waren. Opmerkingen: Hetsat insat au eu ,isexplicatiefenbetekentvolgensBlass,Debrunneren Rekopf und zwar (en wel). Zie BDR 442,18. Sommige vertalingen lezen sat als ook(LV,W78).Lohmeyermaaktervan:wiesieimSchiffdieNetzersteten (Lohmeyer,KEK,31).Moultonlaatsat hiereencircumstantialclause (afhankelijke bijzin) inleiden en vertaalt met seeing that (Moulton II, 423). Andere weergaven van de circumstantial clause (describes the manner, circumstances, orconditionsunderwhichthemainclauseoccurs)zijnwhile,with,inasmuch as, since, or now that (Willams Hebrew Syntax, 176). In `Ia saei e i euZ..eat eu is ut e , weggelaten (BDR 162,3). Mc 1:20sat.u u , . sa .c.i au eu ,. sata|. i., e i :a. a au a i Z..eat ei . i a:et a.aa i tcaa i a : ei e :t ca au eu . EndirectriepHijhenennadatzehunvaderZebedesindeboothadden achtergelaten met de dagloners, gingenzeweg, achter Hem (aan) [of cordinerend vertaald: En direct riep Hij hen en zij lieten hun vader Zebedes in de boot achter met de dagloners en gingen weg, achter Hem (aan)]. 8 Mc 1:21Kat.t c:e.u eiat .t , Ka|aiaeu sat.u u , et , ca acti .t c.a i .t , i cuia,a, i . et eacs.i. En zij gingen Kafarnam binnen en direct op de sabbat, nadat Hij naar de synagoge wasgegaan,onderweesHij(ofcordinerend:gingHijnaardesynagogeen onderwees). Opmerkingen: GNT begint hier een nieuwe perikoop. De reader begint pas met vers 23 aan een nieuw gedeelte. .t c:e.ueat kan zowel binnengaan (in) als opgaan (naar) betekenen. Aangezien KafarnamaandeoevervanhetMeerligt,moetwordengekozenvoor binnengaan (in). .u u ,ishiereeninferentialconjunction(MoultonII,446),watdebetekenis verzwakt tot toen (J.Ch. Iwe, Jesus in the synagogue of Capernaum, 43,44). et , ca acti is een dativus temporis. Mc 1:22sat..: cceie . :tetea,au eu i ,a etea csai au eu , a , .euctai . ,ai sateu , a , et,aa.t ,. EnzijstondenversteldoverZijnonderwijs,wantHijonderweeshen(steeds)als iemand die gezag heeft en niet zoals de schriftgeleerden. Jezus optreden in de synagoge van Kafarnam (Mc 1:23-28) Mc 1:23Kat.u u , i . i cuia,a,au a i a ia:e, . i :i.u at a saa asata i. sa.i En direct was (er) in hun synagoge iemand met een onreine geest en hij schreeuwde het uit: Opmerkingen: a iasa ,a betekent uitschreeuwen. a ia:e,moetvolgensBauerinditverswordengezienalssubstituutvoort , (Bauer, a ia:e,-3). Hetvoorzetsel. iinhetzinsdeel. i:i.u ata saa a betekentmetenleidt volgens Blass, Debrunner en Rekopf een vrije dativus sociativus in (BDR 198,2; 203,1).Meestalkrijgthetbijvoeglijknaamwoordindergelijkeconstructieseen lidwoord, maar hier niet (BDR 272,2). Er had eigenlijk nog a i voor moeten staan (een mens, zijnde met een onreine geest). Vgl. BDR 418,9. Mc 1:24. ,ai t t i satcet , `IceuNa,ai. , ., a :e. cat a ,, et eac. t , .t , ea ,te, eu.eu . 9 terwijl hij zei: Wat hebben wij met jou te maken (lett. wat [is er] aan ons en wat aan jou), Jezus van Nazareth? Ben jij gekomen om ons te vernietigen? Ik weet (wel) wie jij bent, de Heilige van God! Opmerkingen: Deuitdrukkingt t i satcet ,eennaamwoordelijkgezegde,iseenhebrasme, waarint hetpredikaatis,terwijlhetkoppelwerkwoord.t t (nb.. ct i)is weggelaten (BDR 127,4; vgl. Robertson, GGNT, 736; Abbott, JG 2229-30). Er issprakevaneendativuspossessivus(Whatdowehaveincommon?),een categoriediemeerhetbezitdandebezitter(vgl.genitivuspossessivus) benadrukt(Wallace,Greekgrammarbeyondthebasics,150-151).Lohmeyer leest hier: Was hast Du mit uns zu schaffen? (KEK, 34). De uitdrukking is ook te vinden in het OT ( ,zie o.m. Joz. 22:24; Richt. 11:12; 2 Sam. 16:10 en 1 Kon.17:18).Steedsgaathetover2partijen.Somsweetdeenepartijzich gehinderddoorde ander,somsookwordtvaniemandgevraagdzichintelaten met iets waarmee hij zich niet wil bemoeien (vgl. Wettstein over Mt. 8:29).a :e. cat is een aoristus-infinitief van a :e ut (stam= a :e-) et ea c.t ,.t iseenindirectevraagzin,diehetonderwerpuitdehoofdzin overneemt (prolepsis). Zie BDR 476,3. Mc 1:25sat. :.t c.i au ae`Iceu , . ,ai |ta t sat... . au eu . En Jezus bestrafte hem en zei: zwijg (lett. word stom) en ga uit van hem. Opmerkingen: |ta tiseenpassieveimperatiefvan|te a(Bauer:verstummenmachen (|te a-2);Thayer:tobecomespeechless,holdone'speace).DeLutherse vertaling maakt ervan: Verstom!. De bezweringsformule staat op andere plekken in het NT (zoals Mc. 4,39) in een imperatief van het perfectum (BDR 346,2). Mc 1:26satc:aaai au e i e:i.u a ea sa aei sat|ai cai |ai.,a . .i . au eu . En nadat de onreine geest hem had laten stuiptrekken, en hij luid had geschreeuwd, ging hij van hem uit. Opmerkingen: Deaoristus-participiac:aaai en|ai cai geveneenvoortijdigheidaan.Erzijn maarweinigvertalingendieditlatenuitkomen.AlleendeLUVdoetdatinhet Nederlands:Endeonreinegeesttrokhemheenenweer,enriepoverluid,en voer van hem uit. De andere vertalingen laten het schreeuwen samenvallen met het uitgaan: en onder enorm geschreeuw ging hij uit hem weg (W95). Debetekenisvanc:aaai isonzeker(Murre:instukkentrekken,losscheuren schokken,doenstuiptrekken;Bauer:reien,zerren;Thayer:toconvulse). Vgl. Moulton-Milligan 3912. 10 Mc 1:27sat . a caia :ai.,a c.cu,.t i:e ,.aueu ,. ,eia,t . ctieu e,etea,satisa` .euctai satet , :i.u act et , a saa et, . :ta cc.t, satu :aseu eucti au a. Enallenstondenversteld(verbaasdenzich)zodatzemetelkaardiscussieerdenen zeiden:Watisdit?Nieuweleermet(overeenkomstig)gezag!Zelfsdeonreine geesten beveelt hij en zij gehoorzamen hem. Opmerkingen: Lc 4:36 heeft hier sati.p.v. a c. (zodat). Zie BDR 442,5. Hettussenzinnetjeetea, sati wordtinvertalingenverschillendopgepakt.SV: Wat nieuwe leer is deze, dat Hij met macht ook den onreinen geesten gebiedt, en zijHemgehoorzaamzijn.Telos:Welkenieuweleerisdit?Wantmetgezag gebiedt Hij zelfs de onreine geesten en zij gehoorzamen Hem! Hettweedesat vertalenweinditversmetzelfs(ascensief).ZieRobertson, GGNT, 1181. sa`.euctaiiseenprepositioneleuitdrukking,dievolgensBauerbetekent: machtvollemimWissenentschrechend.HetgaathierovereenvanGod gegevenmacht,dieeenbovennatuurlijkweteninsluit(Bauer,.eucta-2).Bauer voegt hier aan toe: Die enge Beziehung der .eucta zu Gnosis und Lehre auch B 18,1.InderdaadlezenweindeBriefvanBarnabas18,1: ., .. ,(Butletuspassonto anotherlessonandteaching.Therearetwowaysofteachingandofpower,the one of light and the other of darkness; and there is a great difference between the twoways.ForontheonearestationedthelightgivingangelsofGod,onthe other the angels of Satan). au ais een dativus obiectivus (GG 257b). Mc 1:28 sat. .i a seau eu.u u , :aia,eu.t , e i i :.t ,aei , latat a,. En het gerucht over hem ging direct overal uit in de hele omgeving van Galilea. Opmerkingen: au euis een genitivus obiectivus (dus niet: zijn gerucht). Genezing schoonmoeder van Petrus (Mc 1:29-31) Mc 1:29Kat.u u , . s , cuia,a, , ..e i., ei .t , i et stai Lt aie, sat`Aie. eu .a`Iasa eu sat`Iaa iieu. En direct, nadat ze uit de synagoge waren gekomen, gingen zij samen met Jacobus en Johannes naar het huis van Simon en Andreas (of cordinerend: enze kwamen uit de synagoge en gingen direct []). 11 Opmerkingen: W78 leest ..a i .i (Codex Vaticanus) i.p.v. ..e i., ei: Zodra Hij uit de synagoge kwam, ging Hij met Jakobus en Johannes naar het huis van Simon en Andreas. .a`Iasa eu sat`Iaa iieu moet zo worden vertaald dat duidelijk is dat Jacobus en Johannesgeenmede-eigenaarszijnvanhethuis(THOGM, 55). \.adrukthier gezelschap uit (Robertson, GGNT, 611). ei.t ,kanzowelwordenvertaaldmetgingennaar(NBG,LV,W78,W95, NBV) als kwamen in (SV, Telos, LUV). Mc 1:30e.:.i.aLt aie, sa. s.te :u. cceuca, sat.u u , . ,eucti au a:.tau ,. DeschoonmoedervanSimonnulagneer(opbed)omdatzekoortshad(of:met koorts) en direct spraken ze met Hem over haar. Opmerkingen: e.geeft een nieuwe situatie weer en is hier dus geen temporeel voegwoord. Hetimperfectumsa. s.tebetekentnaast(neer)liggenookziekzijn.De samenstelling sa. s.te :u. cceuca kan daarom ook worden vertaald met she kept herbed,beingsickofafever(THOGM,56).Merkopdathetdeelwoord :u. cceucaeencausaalverbandaangeeft(vgl.Luc.4:38,waarcui. ,a+dativus wordt gebruikt). Blass, Debrunner en Rekopf spreken van een harte Koordination (BDR 471,4). . ,eucti is een praesens historicum. Mc 1:31sat :ec.a i ,.t.iau isa ca, ,,.te ,sat a| s.iau ie :u.e ,,satetse i.t au et ,. Ennadathijwasnaarhaartoewasgegaan,deedhijhaaropstaan(hielphijhaar overeind)nadathijhaarhandhadgegrepenendekoortsverliethaarenzijdiende hen(ofcordinerend:Enhijgingnaarhaartoe,greephaarhandendeedhaar opstaan (hielp haar overeind) en de koorts verliet haar en zij diende hen (vanaf toen). Opmerkingen: In de grondtekst ontbreekt het object bij :ec.a i. Alleen de NBG handhaaft dit: EnHijkwamnaderbij,vattehaarhandenrichttehaarop.Endekoortsverliet haar en zij diende hen. Dat Jezus de schoonmoeder naderde ligt voor de hand, maarerzijnexegetendiemenendatJezusslechtsdekamerbinnenkwam (THOGM, 57). Merkopdathetparticipiumsa ca,hiernhethoofdwerkwoordstaat. Aangeziendeaoristusvanzichzelftijdloosis,moetindevertalingduidelijk uitkomendatdehandeling,uitgedruktdoorhetdeelwoord,voorafgaataandie van het verbum finitum (persoonsvorm). Zie BDR 337,2; Robertson, GGNT, 860; Burton 134,138. Hoffmann&VonSiebenthalsuggererenomhetimperfectum ,.t.i tevertalen met einer Umschreibung mit anfangen/ beginnen (konatief aspect). De NBV doet dat enigszins met de vertaling overeind helpen. 12 Jezus in Kafarnam, menigte zoekt hem (Mc 1:32-38) Mc 1:32`0ta, e.,.ie. i,, e . . eu e te,, .|.ei :e , au e i :a ia, eu , sasa , . ,eia, sateu , eateit,e. ieu, Toen het nu avond (of: laat) was geworden, nadat de zon was ondergegaan, bracht men (steeds) tot hem allen die ziek waren (of: alle zieken) en de bezetenen. Opmerkingen: . eu is de stamaoristus van eu ia (ondergaan).1 Deze kan met een effectief aspect wordenvertaald(nadatdezonwasondergegaan).Detautologieduidtaandat de genezingen n de sabbat plaatsvonden. Zie THOGM, 57-58. sasa , . ,a betekent ziek zijn.Bauervertaalthetdeelwoordeateit,e. ie,alseensubstantief(debezetene). W95 heeft: die van demonen te lijden hadden. The translators handbook on the GospelofMarkmerktopdathetwerkwoordeateit ,eatinMarcusalleenals participium voorkomt (THOGM, 58). Het imperfectum .|.ei heeft een duratief aspect, waarmee wordt uitgedrukt dat mensen zieken bleven aanslepen (THOGM, 58). Mc 1:33sat i e :e t, . :tcui,. i :e , i u ai. En de hele stad was verzameld voor de deur. Opmerkingen: . :tcui,. i iseenparticipiumvanhetmedialeperfectum.DeTelosvertalingen de NBV vertalen met: had(den) zich verzameld. DeNBVvultdemetonymie/hyperboole :e t, inenmaakteralleinwoners van de stad van. Mc 1:34sat. .a :.uc.i :eeu , sasa , . ,eia, :etst at, ie cet, sateate ita :ea.. a.i sateu s |t.i a.t i aeate ita, e t e.tcai au e i. En Hij genas velen die ziek waren van allerlei kwalen en Hij dreef veel demonen uit en hij stond de demonen (steeds) niet toe te spreken, want zij kenden Hem. Opmerkingen: De Telos, W95 en NBG maken van e t e.tcai au e i want ze wisten wie Hij was, alsof er :.teu eu mist (Vgl. Robertson, GGNT, 1034). :etst at, ie cet, is een dativus respectus. Hetimperfectum|t.i iseennieuwevervoeging,waar,geziendesimplext t, |t.t (contractie van |t..) was te verwachten (BDR 69,1; 94,7). Mc 1:35Kat:at. iiu,a tai a iaca , . .i sata : .i .t , . ei e :ei sa s.t:ecu ,.e. 1 NB. . euc.i komt voor in onder meer voor Codex Vaticanus en Bezae. Zie BDR 101,19. 13 Ennadathijsmorgensvroegwasopgestaan,toenhetnogvolledigdonkerwas, ginghijnaarbuitenengingwegnaareeneenzameplaatsendaarbadhij(of cordinerend:ensmorgensvroeg,toenhetnogvolledigdonkerwas,stondhijop []) Opmerkingen: Het bijwoord . iiu,a (van . iiu ,te,) betekent letterlijk in de nacht of in duisternis gehuld. In combinatie met :at(vroeg in de morgen) kiezen we voor de tweede betekenis. :ecu ,.eiseenimperfectummeteenduratiefaspect:daarbleefhijbidden (W78/W95). Mc 1:36satsa.et a.i au e i Lt ai satet.` au eu , En Simon en zij die met hem waren, liepen Hem snel achterna (of: waren Hem snel achterna gelopen) Opmerkingen: Bauervertaaltsaaeta sameteilendsfolgen(Bauer,saaeta sa).Letterlijk betekenthettotrackdown,tohuntdown(THOGM,61)oftopersueclosely (LiddellScott).Telosheeft:haasttenzichHemachterna.OokdeNBGleest gingen hem vlug achterna. De LUV maakt ervan: [zij] volgden Hem spoedig. Robertson merkt op dat composita met saa vaak een voltooid aspect krijgen, zo ookinditvers(vgl.SV:[]zijnhemnagevolgd).OokMoultonziethiereen perfective verb (Moulton-Milligan 2147). satet.` au euslaat terug op degenen die in vers 29 zijn genoemd. Mc 1:37sat.uei au e i sat. ,eucti au ae t :a i., ,eu ct i c.. En zij vonden Hem en zeiden tot Hem: Allen zoeken je (of: vragen naar je). Opmerkingen: ,eu ct i is een praesens historicum. Merk op dat het woord zowel zoeken naar als vragen naar betekent. Mc 1:38sat. ,.t au et , a ,a.i a a,eu.t , a , . ,e. ia, sae:e .t,, t ia sat. s.tsua .t , eu e ,a . ei. EnHijzeitothen:Latenweergensandersheengaan,naardenaburigeplaatsen, opdat ik ook daar verkondig, want daartoe ben ik weggegaan. Opmerkingen: a a,eubetekent ergens anders (anderswohin). Zie BDR 103,4. Het mediale participium van . ,a betekent niet alleen hebben, maar ook naast of naburig (. ,eat betekent o.m. come next to, follow closely (Liddell Scott)). 14 sae:e .t, duidt volgens Bauer op Marktflecken, d.w.z. dorpen met marktrechten (Bauer,sae:e t,).Thayermaaktervan:avillageapproximatinginsizeand numberofinhabitants toacityenLightfootleestereenprovinciestad(je)in.De meestevertalingenmakenernaburige/omliggendeplaatsenofdorpeninde omtrek van. De LUV ziet er steden in, de SV vlekken. .t , gevolgd door een accusatief geeft een doel aan (daartoe). Zie GG 259j. W95maaktvan.t ,eu e,a . ei:wantmetdatdoelbenikweggegaan (NBV:Daarvoorbenikimmersopweggegaan).BeidevertalingenlatenJezus refererenaanvers35.Rieneckervertaalthierechteruitgegaan,omdathijer uitgaan van de Vader in leest (zie ook Lc 4:43). Genezing van een melaatse (Mc 1:39-45) Mc 1:39Kat .isu ccai.t ,a ,cuia,a,a ,au a i.t ,e i ilatataisat a eate ita . sa ai. EnHijgingpredikeninhunsynagogeninheelGalilea,terwijlHijookdemonen uitdreef. Opmerkingen: .t , staat hier in plaats van . i (BDR 205,4). Lc 4:44 heeft hier een omschrijving met .t ti.p.v. met . ,eat (BDR 353,4). . sa aikanalseenzelfstandigparticipiumwordengelezen(sat wordtdan ook). Maar vrijwel alle vertalingen koppelen het deelwoord aan .i. Het meest letterlijkisdattezienindeLeidseVertaling:ZoginghijdoorgeheelGalileain hunsynagogenpredikenenduivelenuitwerpen.Deanderenemen .iniet over,maarmakenvandedeelwoordengelijkwaardigepersoonsvormen:Enhij predikteinhunnesynagogen,doorgeheelGalila,endreefdeduivelenuit (LUV). Mc 1:40Kat. ,.at :e , au e i .:e , :aasaa i au e i [sat,eiu:.a i] sat. ,ai au ae t . a i . , eu iacat. saat cat. EntotHemkwamiemanddieaanlepraleed(of:eenmelaatse),dieHemomhulp riep[terwijlhijopzijnknienviel]entotHemzei(of:terwijlhijtotHemzei):AlsU (het) wilt, kunt U me rein maken. Opmerkingen: Veel vertalingen beginnen met dit vers een nieuwe perikoop en rekenen vers 39 nog tot de vorige (zie ook GNT). . ,.at iseenpraesenshistoricum,datsamenmet:aasaa ien,eiu:.a i een AcP geeft. Veelhandschriftenlezennogau e ina,eiu:.a i(vielvoorhemopdeknien). Zie BDR 151,4. Gould leest satin sat. ,ai au aals subordinatief (ICC, 30). 15 Bauervertaalt:aasa. ainditversmetanrufen,bittenenersuchen.W95 echterleesteromhulproepenin,watookeenerkendebetekenisisvanhet werkwoord (vgl. Thayer: to beg, entreat, beseech). eu iacat. saat cat is een AcI (merk op dat er geen eu iaof eu istaat). saat ,astaatvolgensThayervoor:tocleansebycuring.Vgl.Bauer:reinigen vonkultischverunreinigenden Krankheiten(vgl.Lev.13-14).Reinverklarenkan ook, maar dat is in dit vers niet bedoeld (THOGM, 65). Mc 1:41satc:a,,itc.t , . s.t ia, i ,.t a au eu ae sat. ,.t au a . a, saat ct En omdat (doordat) Hij met ontferming werd bewogen, strekte Hij zijn hand uit, raakte hemaanenzeitegenhem:Ikwilhet,wordrein!(ofcordineren:EnHijwerdmet ontferming bewogen, strekte Zijn hand uit en raakte hem aan en zei tegen hem: []) Opmerkingen: Veeltekstenhebbenhiere ,tc.t ,,ofwel:Ennadathijmetboosheidwas vervuld.Sommigeexegetenhoudenditwoordvoordemoeilijkelezing(b.v. THOGM,66).Immers,hetisnietgoeddenkbaardateenkopiistc:a,,itc.t , doore ,tc.t ,vervangt.Maardeexternebewijsvoeringvoore ,tc.t ,isnietzo sterk.InenkeleanderepassagesinMarcus,waarinJezusbooswordt,ishet woordnietvervangen(Mc.3:5;10:14).Vgl.TCGNT,65.Lohmeyermaaktgeen keuzeenbeschouwtbeidewoordenalskenmerkenvanhetoptredenvande Mensenzoon (Lohmeyer, KEK, 46). c:a,,itc.t ,kancausaalwordenvertaald(THOGM,66:because)ofmodaal (GG 231e: indem). Vgl. W78: Door ontferming bewogen []. Mc 1:42sat.u u , a : .i a :` au eu. :a, sat. saat c. En direct ging de lepra van hem weg en hij werd rein (of: was rein). Opmerkingen: a : .i is hier tropologisch (figuurlijk) gebruikt voor verdwijnende ziekten (Thayer, a :. ,eat). Mc 1:43sat. tca .ie, au a.u u , .. a.i au e i EnnadatHijhemnadrukkelijkhadgewaarschuwd,stuurdeHijhemdirectweg(of cordinerend: en hij waarschuwde hem nadrukkelijk en stuurde hem direct weg). Opmerkingen: . ta eat(+3)betekentvolgensMuller/Thiel,naastdiepbewogenzijnen nadrukkelijkgelasten,ooktoornentegeniemand.Bauersuggereertvoordit vers:anschnauben,ausfahrenofschelten(toesnauwen,uitvarentegen iemandofuitschelden).Rieneckerleesthineinschnaubenofanfahren (aansnauwen, toesnauwen of afsnauwen), terwijl Lohmeyer er anfauchen van maakt (uitvallen tegen). Thayer heeft: to charge with earnest admonition, sternly to charge, threateningly to enjoin. THOGM schrijft dat ook . sa a op woede wijst (p. 68). 16 Het is onduidelijk van waar de man wordt uitgedreven. Een huis? Een synagoge? OfvandepersoonvanJezus?Sommigenwillenereenduiveluitdrijvinginzien, maardatwordtdoorgeenenkeleanderetekstplaatsgesteund,geziende toevoeging au e i (Lohmeyer, KEK, 47). Het is in dit vers zaak de gebruikte tijd in de gaten te houden, omdat het anders onbegrijpelijk wordt hoe het kan dat Jezus eerst iemand wegstuurt en vervolgens nog tegen hem praat (vers 44). Telos maakt ervan: En na hem streng verboden te hebben, liet Hij hem direct van Zich weggaan [waarna vers 44 verder gaat: en zei tothem].W78heeft:TerwijlHijhemwegstuurde,vermaandeHijopstrenge toon:,terwijldeNBVleest:Jezusstuurdehemwegmetdeernstige waarschuwing: Mc 1:44sat . ,.tau a e ae.it e. i.t : ,,a a u :a,.c.aue ie.teia t..t sat:ec. i.,s. :.teusaatceuceu a:ec. a.i \au c ,, .t , au tei au et ,. en Hij zei tot hem: Zie toe dat je tegen niemand iets zegt. Maar ga heen, toon jezelf aandepriesterenoffervoorjereinigingwatMozesheeftvoorgeschreven,huntot een getuigenis. Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum. :eca cca betekent bevelen, opdragen, gebieden, voorschrijven. Hetimperatiefu :a,.isdwingend:awaywithyou(THOGM,68)ofwegwezen (Naardense Bijbel). :.tduidt hier op voor (BDR 229,3). e ae.it e. i.t : ,iseenasyndetonmeteenprohibitivus(BDR,364,2; 431,4; 461,1-2). .t , au tei au et , betekent for a proof to them. Sommigen maken er voor de mensenvan(RSV),maarhetisonduidelijkofau et ,slaatopmenseninhet algemeen,ofopdepriesters.HetisdaarombeteromdevageGriekse omschrijving over te nemen (THOGM, 68,69). Mc 1:45e e. ..a i aesu cc.ti:ea sat eta|t ,.tie ie ,ei,a c.s. tau e i eu iacat |ai.a , .t , :e ti .t c..t i, a ` .a . :` . et, e :et, i sat ,eie :e , au e i :a ie.i. Maarnadathijwasweggegaan,begonhijsteedsteverkondigenenhetwoord(of: verhaal) te verspreiden, zodat Hij niet meer openlijk een stad kon binnengaan, maar Hij was buiten op eenzame plaatsen. En zij kwamen naar hem toe van alle kanten. Opmerkingen: .. ,eat betekent letterlijk uitgaan, maar ook weggaan (Bauer, .. ,eat-1aa).Het is de vraag wie het subject is van ..a i en ae. Elliott meent dat het hier om Jezus gaat, maar dat wordt door vrijwel niemand overgenomen (Zonnenberg, Markus 1:40-45, 7). 17 :ea kanwordengezienalseenonzijdigadjectiefindevierdenaamval(vele dingen), maar is in feite een bijwoord (pluralis) bij verkondigen en duidt derhalve op vaak (THOGM, 69). ee ,e, kan hier ook het nieuws, verhaal, gerucht aanduiden (Bauer, e ,e,-b). Thayermaaktvaneta|t ,.tie ie ,eitoblazeabroadtheoccurrence (rondbazuinen wat er gebeurd is) Vgl. de Naardense Bijbel: uitbazuinen. |ai.a , is een bijwoord bij .t c..t i en betekent openlijk of publiekelijk. :a ie.istaatvoorvonallenSeitenher(BDR104,1).Hetimperfectuminsat ,eie:e ,au e i:a ie.imoetiteratiefwordenvertaald:siepflegtenvon berallher zu ihm zu kommen (GG 195f). Genezing van een verlamde (Mc 2:1-12) Mc 2:1Kat.t c.a i :a ti .t , Ka|aiaeu et` .a i seu c e t . i et sa. ct i. EnnadatHij(lees:Jezus)naenkeledagenweerKafarnamwasbinnengegaan, hoorde men (lett: werd gehoord) dat Hij thuis was. Opmerkingen: :a ti slaat terug op Mc 1:21. Het passivum seu c kan worden vertaald met: hoorden de mensen of hoorde men (vgl. Robertson, GGNT, 1120).Deingevoegdetemporelebijzin(Kat .t c.a i:a ti.t ,Ka|aiaeu et` .a i) maakt het geheel tot een anakoloet (Swete, Mark, 32; Lohmeyer, KEK, 50 nt 1). De Naardense Bijbel leest e t als een aanduiding voor de directe rede (dubbele punt):[]istehoren:hijisinhuis!.Hoffmann&VonSiebenthalwijzendataf (GG 255e; 270a). . i et sabetekent thuis (Bauer, et se ,-1a; Thayer, et se ,-1a; Lohmeyer, KEK, 50, nt 4; ICC, 35; Swete, Mark, 32). Wohlenberg wil daar niet aan, ondanks de externe bewijsvoering,enprefereertdelezing.t , [e i] et seivanA,C,0130,]1.13en1 (Zahn, 73 nt 5). Vgl. BDR 205,4; Robertson, GGNT, 559, 586, 593; TCGNT, 66. Detijdsaanduidinget` .a i(einigeTagenachher(Bauer,eta-AII-2)ofnach einigen Tagen (BDR 223,4); vgl. Robertson, GGNT, 581) kan zowel slaan op de thuiskomstalsophetbekendwordenervan(vgl.NBG:EntoenHijwederte Kafarnamgekomenwas,hoordemennaenigedagen,datHijthuiswas).De meeste commentaren hebben een voorkeur voor de eerste variant (THOGM, 72; Lohmeyer,KEK,50nt4,Swete,Mark,32).Wohlenbergkiestvoordetweede, gezien de eerdere ruime tijdsaanduidingen in vers 35, 39 en 45 (Zahn, 73). Mc 2:2satcui ,cai :eeta c. s. t ,a.t i e.a:e , i u ai, sat. a .t au et , e i e ,ei. En velen kwamen samen, zodat zelfs de [ruimte/plaats] voor de deur [hen] niet meer konbevatten.EnHijsprakhetwoordtothen(of:wastothenhetWoordaante spreken). 18 Opmerkingen: Hetpassiefcui ,caikanhetbestactiefwordenvertaald(zichverzamelen, samenkomen). Vgl. THOGM, 73; Bauer, cuia ,a-pass. :e , + accusatief betekent voor bei Orten und Sachen (BDR 239,4; Robertson, GGNT, 625). ,a.t iishiertransitiefmeta [,ata?]:e , iu aialssubjecteneen weggelatenau eu ,alsobjectenwordtgezegdvaneenruimtediemensen bevat(Bauer,,a. a-3a;vgl.Thayer:[tohave]aspacelargeenoughtoholda certain number of people). Gingrich vat s. t ,a.t i op als there was no longer anyroom.Gouldmaaktervan:sothatnoteventhepartstowardsthedoor(on the outside) would hold them any longer (ICC, 36). De negaties s. t e.versterken elkaar (zie GG 248a; BDR 431,5). . a .t is een imperfectum met een lineair aspect (ICC, 36; Swete, Mark, 33). Mc 2:3sat. ,eiat |. ei., :e , au e i :aautse i at e .iei u :e.cca ai. En er kwamen mensen die probeerden om een verlamde tot Hem te brengen, welke gedragen werd door vier [personen]. Opmerkingen: Erzijnvertalingendie. ,eiaten|. ei.,verbindenalsofheteenaccusativus cumparticipiobetreft:MenkwameenlammebijHembrengen(W78).Maar . ,eat is geen werkwoord van waarnemen, weten of aantonen (GG 233). Hetpraesensparticipium|. ei.,heefteenkonatiefaspect(zieNaardense Bijbel: Er komen er, die een verlamde tot hem willen brengen). Vgl. GG 194d. :aautse iisweliswaareenadjectief,maarhetwordtinhetOTalleen gesubstantiveerd gebruikt (vgl. :aa ue, in vers 9 en :aa.u. ie, (Lc 5:18)). Zijdiedeverlamdekomenbrengen,zijnnietdezelfdealsdegenendiehem dragen (THOGM, 73; Zahn, 74). Hetmed.participiumat e .iei(vanat a:mitsichtragen(Bauer,at a-2)) betekent wordende/ zijnde gedragen. Het staat in dezelfde naamval (accusatief) als het object waarop het betrekking heeft (:aautse i). Mc 2:4sateuia .iet :ec.i. ,sat au aetae i e ,ei a :.c. ,acai i c. ,i e :eu i, sat.euai., ,aa ct e i sa aei e :eu e:aautse , sa. s.te. En omdat zij hem niet tot Hem konden brengen, vanwege de menigte, namen zij het dakeraf(van)waarHijwas,ennadatzijeengathaddengemaakt,lietenzijhet strobed zakken waarop de verlamde lag. Opmerkingen: De bijzin euia .iet :ec.i. ,sat dient causaal te worden opgevat (BDR 418,1; THOGM, 74). Enkelehandschriftenhebben:ec.,,t cati.p.v.:ec.i. ,sat(TCGNT,66).Dit laatste kan ook offeren betekenen, maar dat is hier niet bedoeld (THOGM, 74). i c. ,i (dak) is een accusatief van het inwendige object bij a :.c. ,acai (het dak eraf nemen). Vgl. Ezra Gould: they unroofed the roof (ICC, 36). Wellhausen 19 vermoedt dat sprake is van een verkeerde vertaling vanuit het Aramees (hij denkt dateroorspronkelijkarimhileggraheeftgestaan:siestiegenaufdasDach (cit. in Lohmeyer, KEK, 51 nt. 1). .eu cca betekent letterlijk ausgraben (Bauer), durchgraben, hindurch brechen (Lohmeyer) of to dig through (Thayer-2). M.b.t. een dak kan worden vertaald: to dig out an opening (Louw-Nida). Bauer: die Herstellung e. ffnung dadurch, da man d. Lehm, mit dem d. Dach zur Abdichtung beschichtet war [] ausgrub. Bauer vertaalt esa ae, met d. Bett d. kleinen Mannes. Thayer maakt ervan: a pallet,campbed(arathermeanbed,holdingonlyoneperson).Nederlandse vertalingenlezen:matras(NBG),beddeken(SV,Bakels),baar(LV),bed (LUV,W78,W95),draagbed(NBV),rustbed(Brouwer,Telos)enmat (Naardense Bijbel). Mc 2:5sat t ea ie `Iceu , i:t ctiau a i. ,.ta :aautsa . siei,a|t.iat ceuata atat. EntoenJezushungeloof(of:vertrouwen)hadgezien,zeiHijtegendeverlamde, Kind, je zonden zijn vergeven. Opmerkingen: Sommige vertalingen (NBG, Brouwer) maken de zin t ea i e`Iceu , causaal (daar Jezus [] zag), maar de bijzin is temporeel bedoeld (THOGM, 76). :t ct,kanzowelgeloofalsvertrouwenbetekenen.Bauerlaatbeideopties open: dem Glauben an und dem Vertrauen auf die Hilfe des (irdischen) Herrn in leibl. und seelicher Not (Bauer, :t ct,-2ba). De vocatief . siei verwijst hier niet naar de leeftijd van de verlamde, maar is een uiting van genegenheid. Bauer en Thayer suggereren daarom de vertaling (Mijn) zoon (vgl. SV, LV, LUV, W78). W95 en NBV lezen vriend. Lohmeyer laat Mein Kindstaan,alsuitdrukkingvoneinerNhe,dieinsolchemSinnenurGott zwisschendemSprecherundAngesprochenenstiftenkann(Lohmeyer,KEK, 52). Swete ziet er een aanduiding in voor een discipel (Swete, Mark, 34). a|t.iat iseenGoddelijkpassivum,gesteldindeaoristischepraesens(modus voor iets dat nt is gebeurd; zie THOGM, 76; Burton 13). Swete en Hoffmann & VonSiebenthalstellenvooromereenvoortdurendevergevingintezien(GG 197a; Swete, Mark, 34), terwijl Lohmeyer deze leest als beginnend (Lohmeyer, KEK,53nt1).WohlenbergdenktdatinhetversJezusdezondenvergeeft: EinemorthodoxenIsraelitenmuteausMenschenmundeinsolchesWortwie eineUngeheuerlichkeitvorkommen(Zahn,76).NB.Sommigehandschriften hebbenhetmedialeperfectuma|. aiat([jezonden]zijnvergeven(en vergeten)). Vgl. TCGNT, 66. Mc 2:6 cai e.ti., a i ,aa. ai . s.tsa .iet satetae,t,e .iet . i at , saetat, au a i Nuzatendaaraldietijdenkele(vande)schriftgeleerdenenzijdachtennainhun hart (of: bij zichzelf): Opmerkingen: e.introduceert een nieuwe fase van de handeling. 20 a i ,aa. ai is een genitivus partitivus, waarbij met ,aa. aide klasse van schriftgeleerden is bedoeld (Lohmeyer, KEK, 53 nt 3; GG 166b; ThWNT I, 740f). cai[]sa .ietsat etae,t,e .ietiseenconjugatioperiphrasticummethet duratiefgebruikteimperfectumvan.t t .Deomschrijvingm.b.v.participiakan predicatiefzijnbedoeld(lett.zijwarenzittendeennadenkende)ofals bijwoordelijkebepaling(zijwarendaar,terwijlzijzatenennadachten).Vgl.GG 203,235;BDR353.Mogelijkzatendeschriftgeleerdenindebuurtvande spreker, op een ereplek (Swete, Mark, 35). etae,t,e .ietbetekenttobringtogetherdifferentreasons,toreckonupthe reasons,toreason,revolveinone'smind,deliberate(Thayer).Bauermaakt ervan:erwgen(overwegen,overleggen,nadenkenover).Vgl.Moulton-Milligan: inward deliberation or questioning (1003). In het hart zetelt het denkvermogen, zo meenden zoweljoden als Grieken (ICC, 37; Swete, Mark, 35). Mc 2:7teue, eu a, a.t , ac|.t t , eu iaat a|t. iat a ata, .t.t, e.e ,, Waarom spreekt Hij (lett. deze [man]) zo? Hij lastert God! Wie kan zonden vergeven behalve God alleen? Opmerkingen: Deaccusativusadverbialist moetwordenvertaaldmetwaaromennietmet wat (vgl. W78: Wat zegt die man daar?). Zie THOGM, 78. Als we niet op de punctuatie letten, dan vormt volgens Black a.tac|.t een Arameseuitdrukking(vgl.Lc.5:21),diekanwordenvertaaldmetWhatisthis manthusblasphemouslysaying?(THOGM,78;vgl.Robertson,GGNT,1129). NB. Er zijn handschriften die ac|ta, hebben als substantief bij a.t(vgl. Lc. 5:21), wat kan worden vertaald met Waarom spreekt Hij godslasterlijke dingen? eu iaatbetekenthier:havepower,whetherbyvirtueofone'sownabilityand resources,orofastateofmind,orthroughfavorablecircumstances,orby permission of law or custom (Thayer). Brouwer en Oussoren hebben: Wie is bij machte, zonden te vergeven. De meeste vertalingen maken van de conditionele bijzin .t.t, e.e ,: dan God alleen. Letterlijk betekent de zin behalve n, God (GG 280b; BDR 376). Er is welvoorgesteldomhiertelezen:behalvedeeneGod(ICC,37;THOGM,78). Devraagmet verondersteltoverigenseennegatiefantwoord(Robertson, GGNT, 1025). Mc 2:8sat.u u , . :t,ieu , e`Iceu , a:i.u at au eue t eu a, etae,t ,eiat . i .auet , . ,.t au et , tau a etae,t ,.c. . i at , saet at, u a i, EnomdatJezusdirectinZijnGeesthadbegrependatzijzoinzichzelfnadachten, zei Hij tot hen: Waarom denken jullie over deze dingen na in jullie harten? Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum (enkele handschriften hebben .t :.i). Zie vers 5. 21 . :t,tia csabetekenttoperceive(Thayer)ofbemerken(Bauer)enisgeen versterking van ,tia csa (THOGM, 79). a:i.u at au euiseendativeofsphere(THOGM,79),eensoortmetaforische dativus locativus, die onder meer wordt onderscheiden door Wallace (vgl. Swete, Mark, 36: in Zijn Geest). Maarwellicht dat de constructie ook worden gezien als een instrumentele datief (met (behulp van) Zijn Geest) of een dativus modi (door middel van Zijn Geest). De meeste vertalingen geven het deelwoord . :t,ieu , weer met een indicatief: En Jezus doorzag direct in zijn geest, dat zij aldus in zichzelf overlegden, en Hij zeide tot hen (NBG). Mc 2:9t. cti .u se:a .ei, .t :.t i a:aautsa a|t.iatceu ata atat, .t :.t i . ,.t. sata ei e i sa ae i ceu sat:.t:a .t, Watisgemakkelijker:tezeggentegendeverlamde:jezondenzijnvergeven,ofte zeggen: sta op en pak (of: rol) je strobed op en loop (wat) rond? Opmerkingen: Blass, Debrunner en Rekopf lezen in t[] zoiets als welke van beide (BDR 298,1; Robertson, GGNT, 737). Bauervertaalt:.t:a. a metumhergehenofspazierengehen(THOGM:togo about), wat neerkomt op: loop een rondje, ga een blokje om..u se:e , betekent zonder moeite, gemakkelijk. a|t.iatceu ata atat is een aorististische praesens (BDR 320,2; Burton 13, vgl. echter GG 197a). Zie ook de opmerkingen bij vers 5. Depraesensimperativus. ,.t.(eig.doeopstaan)duidthiereeneenmalige handelingaan(BDR336,5).Sommigehandschriftenhebbenhierdeaoristus . ,.t eu (B L O 28.2427). Zie ook vers 11. Mc 2:10t ia e..t e . e t .euctai . ,.t eut e , eua ia :eu a|t. iat a ata, . :t , , ,- . ,.t a:aautsa Maar omdat jullie weten dat de Mensenzoon (vol)macht heeft om op aarde zonden te vergeven, zei Hij tot de verlamde: Opmerkingen: Vers10iseenvoorbeeldvaneenparenthese,d.w.z.hetinschuivenvaneen grammaticaalzelfstandigezin(GG292d;Robertson,GGNT,4342).Eigenlijk moetvers11duswordengelezenalseenvervolgopt ia e..t e .(maaropdat jullieweten[]zegiktegenjou:staop![]),maargeenenkelevertalingdoet dit. Brouwer maakt er zelfs van: Maar gijzult weten dat de zoon des menschen bevoegd is, op aarde zonden te vergeven. En hij zeide tot den verlamde. Vgl. Ik zal u laten zien (sic!) dat de Mensenzoon volmacht heeft om op aarde zonden te vergeven. Toen zei hij tegen de verlamde (NBV). 2 Elders spreekt Robertson van breviloquence of brachylogy (GGNT, 1203). 22 Gouldsteltvoorom.euctaitevertalenmetauthorityofrightennietmet power(ICC,38).Swetemeentdathetsubstantiefafhankelijkisvande Goddelijke eu iat, uit vers 7 (Swete, Mark, 37). e ut e ,eu a ia :euverwijstnaarhetvisioenvanDanil(7:13-27)enmoet daarommeteenbepaaldlidwoordwordenvertaaldennietalseensemitische uitdrukking die de bezitsgenitief vervangt (THOGM, 81; ICC, 38). Mc 2:11cet. ,a, . ,.t. a ei e i sa ae i ceu satu :a,. .t , e i et se i ceu. Tot jou zeg ik: sta op, pak (of: rol) je strobed op en ga naar (je) huis. Opmerkingen: .t ,e iet se iceubetekentnaarhuis(TCOGM,82).Merkopdatet se ,ook familie kan betekenen (maar geen enkele vertaling maakt deze keuze). cetstaat vooraan en krijgt extra nadruk (TCOGM, 82). Hetactivum. ,.t.(eig.doeopstaan)ishierintransitiefenkrijgtdebetekenis vanhetmedium(ICC,39).Wateropvolgtiseenasyndeton,i.e.een zinsverbinding zonder voegwoorden (BDR 461,1; Robertson, GGNT, 428). a eiiseenimperatiefvandeaoristus,temiddenvantweepraesens-geboden. Mogelijkwijktdemodusaf,omhetingressiefaspecttebenadrukken(pakop, i.p.v. neem mee). Mc 2:12sat ,. sat .u u ,a a,e isa aei. .i. :ec.i:a iai,a c..t cacat :a ia, sateea ,.ti e i .e i . ,eia, e t eu a, eu e. :e. .t ee.i. Enhijstondopendirectnadathijzijnstrobedhadopgepakt,ginghijnaarbuiten, onderhetoog(tenoverstaan)vanallen,zodatallenzichverbaasdenenGod verheerlijkten (met de woorden:) zoiets hebben wij nog nooit gezien. Opmerkingen: Het passief ,. betekent letterlijk: hij deed zichzelf opstaan. Bakels maakt van e t eu a, eu e. :e. .t ee.i: Z hebben wij t nooit gezien.Het bijwoord eu a, is hier gebruikt als object (BDR 434,7; GG 241b). a c. + infinitief duidt op zodat + gevolg (vgl. .t cacateea ,.ti) Zie GG 221a; 259i; 272a. .t cacatbetekentletterlijkauersichgeraten(Bauer,.t ct-2b)ofauer-sich-sein (Lohmeyer, KEK, 51). Roeping van Levi, de tollenaar (Mc 2:13-14) Mc 2:13Kat. .i :a ti :aa i a accai sat:a , ee ,e, ,.e :e , au e i, sat. et eacs.i au eu ,. En Hij ging weer naar buiten naar het meer (lett. dezee) en al het volk (of: heel de menigte) kwam (steeds) naar Hem toe en Hij onderwees hen (voortdurend). 23 Opmerkingen: Jezus verliet zowel het huis als de stad (Swete, Mark, 39). :aa i a accaibetekent hier naar het meer. Vgl. :.t:a.t i :aawat duidt op lopen langs (Gould, ICC, 40). Mc 2:14Kat:aa ,ai .t e.i A.ut i e i eu'A|at eu sa .iei . :te.a itei, sat. ,.t au a a seeu .t et. sata iaca , seeu c.i au a . En terwijl hij voorbij ging, zag Hij Levi, dezoon van Halfes, zitten bij het tolhuis en Hij zei tegen hem: Volg Mij. En toen hij was opgestaan, volgde hij Hem. Opmerkingen: VergelijkderoepingvanLevimetdievanSimonenAndres(:aa ,ai.t e.i)in Mc. 1:16. VermoedelijkisJezusnogindebuurtvanKafarnam.Deplaatsligtopeen belangrijkehandelsroutevanDamascusnaardeMiddellandseZee,vandaarde aanwezigheid van een .a itei. De inkomsten die in het tolhuis werden geheven gingen naar Herodes en niet naar de Romeinen (Swete, Mark, 39). .t e.i A.ut i [...] sa .iei vormt een accusativus cum participio. A.ut iwordtopeenuiterstsummierewijzevervoegd.Deaccusatiefinditvers krijgt een -i, maar D laat de -i weg (BDR 55,5; Grieks 1, par. 22.5). Merkopdate .a iteieenverkleinwoordis,watweechteralszodanigniet vertalen (BDR 111,9). A.ut ie ieu 'A|at euiseenverwantschapsgenitiefmeteenellipsenbetekent letterlijk Levi, de van Alphes (zie BDR 162,3; GG 159c). . ,.t is een praesens historicum. a seeu .t et is wat Hoffmann & Von Siebenthal een Begehrungsstze noemen (feitelijk een bevel). Zie GG 266a. Tollenaars, zondaars en farizeen (Mc 2:15-17) Mc 2:15Kat ,t i.atsaas.t catau e i. i et sta au eu ,sat :eet .a iatsat a aaetcuiai. s.tie a`Iceusatet , aat , au eu cai ,a :eetsat seeu eui au a. Enhetgebeurde(steeds)datHijinzijnhuisaanlagenvele tollenaarsenzondaars lagen mee aan met Jezus en Zijn leerlingen, want er waren velen die Hem volgden (of: want er waren er velen en zij volgden Hem). Opmerkingen: Het GNT rekent deze perikoop nog bij de vorige. ,t i.at krijgt als . ,. i.a en andere onpersoonlijke uitdrukkingen een accusativus cum infinitivo (infinitief = saas.t cat). Zie BDR 393,2; 408,4; Robertson, GGNT, 393,1043.Hetiseen praesenshistoricum(lett.hetgebeurtdat), datbovendien eenduratiefaspectheeft,netalshetbijbehorendeinfinitiefenhettweede hoofdwerkwoord (het imperfectum cuiai. s.tie). Veel vertalingen maken er echter eeneenmaligegebeurtenisvan.Vgl.Enhetgeschiedde,toenHijaanlaginzijn huis (NBG) en Op een keer was hij bij Levi thuis uitgenodigd (NBV). 24 sat in cai,a :eet sat seeu euiau a moetwordengelezenalseen relativum. Vgl. BDR 442.4; GG 252,29. ,a verklaarthierietsachteraf,bywayofappendixtothetrainofthought (Robertson, GGNT, 1190). Zie ook Mc. 1:16. Lohmeyer leest in dit vers dat Jezus in Zijn eigen huis met tollenaars en zondaars aanlag(KEK,55).EckeymeentdathetomhethuisvanLevigaat:in1Kon. 19:19-21 is het de geroepene en volgeling Elisa die de maaltijd aanbiedt. Mc 2:16sat et ,aa.t ,a i1atcat ait ee i.,e t . ct.t.a a ia aaa isat .aia i . .,ei et , aat , au eu e t .aa i .aia i sata aaa i . ct.t, EntoendeschriftgeleerdenenfarizeenzagendatHijmetzondarenentollenaren at, zeiden zij tegen Zijn leerlingen: Waarom eet Hij met tollenaars en zondaren? Opmerkingen: Swete en Gould breken een lans voor een alternatieve interpunctie. Ze laten vers 15ophoudenna:eet .Vers16begintdanmetsat (=ook) seeu euiau a, waardooruitkomtdatJezusdoorzowelleerlingenalstegenstanderswerd gevolgd(Swete,Mark,41;Gould,ICC,42).Lohmeyergeloofthiernietin. a seeu. a wordt volgens hem in het NT steeds gebruikt voor gelovige navolging, in plaats van achtervolgen (KEK, 55). Toch biedt ook hij ruimte voor alternatieve lezingen,omdatdegrotehoeveelheidtekstvariantenvolgenshemlaatzienwie viel an dem unbeholfenen Text gearbeitet ist (KEK, 55).Heteerstee tleidteenindirecteredeinnaeenvormvane a a(i.p.v.eenAcP-constructie),dieeenveranderingvantempuslaatzien(. ct.t).Vgl.Robertson, GGNT, 1029, 1035; GG 233b. Het tweede e t moet hier gelezen worden als tof etat . Eigenlijk staat er te t (BDR299,3;300,4;Swete,Mark,42;RobertsonGGNT,730,917;Lohmeyer, KEK,56nt1).Demeestevertalingennemendevertaalsuggestieover,behalve de NBV (Eet Hij met tollenaars en zondaars?). Mc 2:17sata seu ca, e`Iceu , . ,.t au et , [e t] eu,.tai . ,eucti ett c,u ei., taeua ` etsasa , . ,ei., eu s ei sa. cat etsat eu, a aa aaeu ,. EntoenJezushethadgehoord,zeiHijtegenhen:nietzijdiegezondzijnhebben een geneesheer nodig, maar zij die ziek zijn. Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen, maar zondaren. Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum. Na werkwoorden van beweging kan een finale infinitief volgen ( ei sa. cat). Zie BDR 390,2; Robertson, GGNT, 990. HetspreekwoorddatJezushiergebruiktisookbuitendeevangelin overgeleverd, zoals in Plutarchus, Apophthegmata Laconica, 230f: eu e` ett aet , .|i :aa et ,u ,tat ieuctie :eue. et ieceu i.,etat .ti.t a acti.Diogenes Laertius (Antisthenes vi, I, 6) heeft: ettaet , |ct.aa i ieceu iai .t ct i a ` eu:u. eucti (Swete, Mark, 42; KEK, 56 nt 2). 25 Het vasten van Johannes leerlingen (Mc 2:18-22) Mc 2:18Kat cai etaat`Iaa iieu satet1atcat et ic.u ei.,. sat. ,eiat sat. ,eucti au a etatetaat`Iaa iieu satetaata i 1atcat ai ic.u eucti, ete.cetaateuic.u eucti, EndeleerlingenvanJohannesendeFarizeenwarenaanhetvasten.Enzij kwamenenzeidentegenHem:WaaromvastendeleerlingenvanJohannesende leerlingen van de Farizeen (wl), maar vasten jouw leerlingen niet? Opmerkingen: cai[...]ic.u ei.,iseenconjungatioperiphrasticameteenpraesens-participium(zewarenaanhetvasten).Vgl.Swete,Mark,43.Devormvanhet verbum finitum duidt volgens Wohlenberg niet op een gewoonte (Zahn, 85). . ,eiat en . ,eucti zijn beide een praesens historicum. Sweteidentificeertdezijalsdeschriftgeleerden(ennietalsdeleerlingenvan Johannes of de farizeen). Zie Swete, Mark, 43. De herhaling van het lidwoord in etaat`Iaa iieu satet1atcat et, is bedoeld omhetonderscheidtussenbeidegroepentebenadrukken(Robertson,GGNT, 786-7).Wohlenbergwijsteropdathiernietsat et a i1atcat aimagworden gelezen.Hijmerktookopdaterhandschriftenzijndieindegesteldevraaghet woord aatbij farizeen weglaten (Zahn, 85,86). e.geeft hier een tegenstelling weer (Robertson, GGNT, 1186). Farizeenkendeneenstrikte(mondelinge)wetsopvattingenvasttenvolgens SweteenGouldtweemaalperweek,namelijkoptweedeenvijfdedagvande week(zondagenwoensdag,hoewelWohlenbergerdinsdagendonderdagvan maakt). Vgl. Swete, Mark, 43; Gould, ICC, 44; Zahn, 85. Lohmeyerweet dit nog nietzozeker.Volgenshemisinditverssprakevanvastenopelkewillekeurige dag.Hijzietereenlateredactiein,omdatfarizeengeenscholenhadden(met leerlingen) en omdat het gesprek met Jezus op rabbijnse leest is geschoeid (KEK, 59; vgl. Bacon, Gospel of Mark, 173). Mc 2:19sat.t :.i au et , e`Iceu , eu iaiat etut eteuiu|a ie, . i aeiu|t e, .` au a i . cti ic.u.ti, e cei ,e iei . ,eucti e i iu|t ei .` au a i eueu iaiat ic.u.ti. En Jezus zei tegen hen: zij die op een bruiloft zijn (lett. zonen van de bruiloftskamer), terwijl de bruidegom (nog) met hen is, kunnen toch zeker niet vasten? Zolang als zij de bruidegom bij zich hebben, kunnen zij niet vasten. Opmerkingen: Vragen die beginnen met verwachten een negatief antwoord (KEK, 60). etut eteuiu|a ie,iseengenitivuspossessivus,diefiguurlijkisbedoeld(BDR 162,6).Letterlijkstaaterzonenvanhetbruidsvertrek(bridechamber). Lohmeyer vat euiu|a ie, op als den hochzeitlichen Speisesaal. Met etut eteuiu|a ie,zijndaaromvolgenshem,analoogaan1Makk4:2,mannendieinde eetzaalzijnbedoeld, d.i.allebruiloftsgastendiedaaretenen drinken.(KEK,59 nt4;J.Sukkoth53a;vgl.2Kron.11:2;Mt.22:10;Joh.3:29).OokGould beschouwthenalsvriendenvandebruidegom,diehand-enspandiensten 26 verrichtentijdenshetbruiloftsfeest(Gould,ICC,45).HetklassiekeGriekskent daaroverigenshetwoordiu|.uat voor.GebruiktMarcushiereenuitdrukking van De Doper zelf (vgl. Joh. 3:29 => e|t e, euiu|t eu)? e cei,e iei. ,euctie iiu|t eiiseenaccusativustemporis,diedetijdsduur uitdrukt (BDR 201,4; Robertson, GGNT, 528, 978). Zie voor de gelijkschakeling vanantecedentenbetrekkelijkvoornaamwoorde cei,e iei:Robertson,GGNT, 718, 733. . ,eucti is een beschrijvende praesens (Robertson, GGNT, 879). . i a(terwijl), gevolgd door een indic. praes. is gelijk aan a ,t, eu , . a, euof . ,t eu (BDR 455,5; Robertson, GGNT, 587, 978). Mc 2:20. .u ceiat e. . at e ai a :aa :` au a i eiu|t e,, sate . ic.u ceucti . i . s.t i . a . Maardedagenzullenkomen(of:erzullendagenkomen),dat(lett.wanneer)de bruidegom van hen zal worden weggenomen en dan, op die dag, zullen zij vasten. Opmerkingen: Het vers laat in alle opzichten het einde van het bruiloftsfeest open. e ai duidt op whenever (Thayer) en ook e . . i . s.t i . ablinkt al niet uit in duidelijkheid. Gould ziet hier een oratio variata, both denoting in a general way a period of time (Gould, ICC, 45). . ate aibetekentdagenwaarop,gevolgddoordeconiunctivusfuturalis a :a(aor. P. 3e pers. sing.). Vgl. BDR 382.2. Mc 2:210u e.t ,. :t aa seu,a ,ia|eu. :ta :.t. :t t a tei:aate i.t e. ,at .te: aa a :` au euesatie i eu:aateusat,.t ei c,t ca ,t i.at. Niemand naait een nieuwe (lett. ongevolde) lap op een versleten kledingstuk, anders scheurt de nieuwe lap (lett. het vulstuk)zich los van het versleten (kledingstuk), het nieuwe van het oude, en de scheur wordt (nog) erger (lett. slechter). Opmerkingen: . :t abetekentletterlijkietsgeplaatstopietsanders,m.a.w.eenpatch (Thayer). a se,staatvoorlapofrag(lomp,stukstof)enisafgeleidvan ,iut (Robertson, GGNT, 214). a ,ia|eu betekent ongevold, ongewassen, of nog niet gekrompen. Veelvertalingenmakenvant a tei:aate ieenoudejas.THOGMsuggereert garment(kledingstuk),omdathetgeneriekisgebruikt(ennietincontrastmet ,ta i of onderkleed). Vgl. THOGM, 93. .te. betekent andernfalls, but if not of if otherwise (BDR 376,5; Robertson, GGNT, 1025). at astaatvoorwegnemenenvereisteendirectobject.Hetlijdendvoorwerp ontbreekt hier echter, waardoor het wederkerend (reflexief) kan worden vertaald. THOGMsteltvooromietsintevullen.Vgl.NBG:andersscheurtdeingezette 27 laperietsafhetnieuwevanhetoudeendescheurwordterger(THOGM, 93). Scheuren of aftrekken zijn overigens geen feitelijke betekenissen van at a. Het subject e: aa staat voor e. :t a. Zoals de nieuwe lap op een scheur wordtgelegd, zovormt die lap de vullingvan het versleten kleed. esatie i eu:aateu staatdanvoorthenewcomplementoftheoldgarment(Swete,Mark, 46),hetopgenaaidestuk(Bakels)ofdeingezettelap(Muller/Thiel).Blasswil hiertrouwense s.ie ilezeni.p.v.satie i.Erstaatdanfadenscheinigkeitof versletenheid (Zahn, 87 nt 44; Blass, 35,4). a :` au eustaat voor a :eeut at eu (Swete, Mark, 46; Zahn, 87 nt 44). ,.t ei is een onzijdig comparatief van sase , (,.ta i = slechter, minder waard). THOGMmaaktvansat ,.t eic,t ca,t i.ateneenslechterescheurishet resultaat (THOGM, 94). Vers 21 en 22 zijn typische voorbeelden van een Bildwort (GG 295f). Lohmeyer leesthiernieteennieuwelap,maareenlapgenomenvaneennieuwgewaad. Hetisimmersnietonzinnigomeenmeteennieuwelapeenoudemantelte herstellen het is daarentegen wel raar om een nieuwe gewaad te verscheuren omeenversletenmantelterepareren(zoalsde(Q-)variantvanLucasluidt(Lc 5:36)). Zie KEK, 61. Mc 2:22sateu e.t , a .t et iei i. ei .t , a cseu , :aateu , .te. , .t eet ie, eu , a cseu , sateet ie, a :e uat sateta cset a aet iei i. ei .t , a cseu , satieu ,. Enniemandgiet(lett.gooit)nieuwewijninversleten(leren)wijnzakken,anderszal dewijndewijnzakkendoenscheurenendewijngaatverlorenen(of:netals)de zakken. Maar (doe) nieuwe wijn in nieuwe zakken. Opmerkingen: .t is het futurum van ,iu t (scheuren). Veelvertalingenmakenvan:aateu ,oude[wijnzakken]zijmakenvanhet woordinhetvorigeversookoude [jas].Omdatikvoorversletenhebgekozen (oud is hier niet bedoeld als op leeftijd, maar als veelgebruikt), moet ik dat ook hiervolhouden.Eenversletenwijnzakiseenzakdienietmeerelastischis (THOGM, 95). a a staat in dit vers voor plaatsen, gieten (Gingrich). EnkelehandschriftenvoegenanaloogaanLc5:38nogeenwerkwoordtoeaan het slot van dit vers (a eucti of het van a a afgeleide adjectief . ei): men doet nieuwe wijn in nieuwe zakken. Zie BDR 65,5; Robertson GGNT, 373. Veel Nederlandsevertalingenmakenervan:Nee,jongewijnhoortinnieuwezakken (Groot Nieuws Bijbel). THOGM voegt een vorm van zijn in: but newwine is for freshskins(THOGM,95).Bakelslaathetimperatiefstaan:Nee,jongewijnin nieuwe zakken! De sabbat en de Mensenzoon (Mc. 2:23-28) Mc 2:23Kat . ,. i.eau e i. iet ,ca acti:aa:e.u.cateta a ic:et ai,sat et aatau eu aie e ee i :et.t i t ei., eu , ca ,ua,. 28 En het gebeurde dat Hij op een sabbat door de korenvelden ging en Zijn leerlingen begonnen een weg te maken (of: baanden zich een weg), terwijl ze de aren plukten. Opmerkingen: . iet ,ca actiiseendativustemporis(datiefbetreffendehettijdstip)bijhet meervoud aca aa dat een enkele sabbat aanduidt (Bauer, ca aei-1b). . ,. i.eau e i:aa:e.u.catiseenaccusativuscuminfinitivo(BDR408,4; Burton 360). :aa:e.u eatbetekentletterlijkvoorbijgaan,maarinditvers,incombinatiemet eta (+2),isdoorheengaanbedoeld(Bauer,:aa:e.u eat;BDR223.1; Lohmeyer, KEK, 64 nt 2). Het latinisme e ee i :et.t i betekent een weg maken (iter facere). Vgl. BDR 5,23. Merk op dat :et. a de vorm van een praesens-infinitief krijgt onder invloed van de aoristusvana ,eat(BDR339,5).Tochhebbenveelvertalingen:enzijn discipelen begonnen onder het gaan aren te plukken (NBG). Alleen de LV leest: enbegonnenzijnleerlingenzicheenpadtebanendoorarenuittetrekken. Volgens Gould zit er weinig licht tussen beide vertalingen (ICC, 48). Het Grieks gebruikt het werkwoord t a normaliter voor het plukken van haren of veren. Mc 2:24satet1atcat et . .,ei au a t e. t:eteu cti et , ca acti eeu s ..cti, EndefarizeenzeidentegenHem:Zie(of:Kijkeens!),waaromdoenzijopeen sabbat, wat niet is toegestaan (of: wat niet mag)? Opmerkingen: ..cti is een onpersoonlijk werkwoord (THOGM, 98; vgl. BDR 409,4). Mc 2:25sat . ,.tau et ,eu e. :e.a i. ,ia.t . :etc.i^aut ee .,.tai. c,.isat . :.t iac.i au e , satet.` au eu , En Hij zei tegen hen: hebben jullie nooit gelezen wat David deed toen hij gebrek had en honger leed, hij(zelf) en zij die bij hem waren, Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum. Merk op dat het vraagwoord thier is gebruikt als relativum (BDR 298,7). Mc 2:26:a ,.t c .i.t ,e iet seieu .eu . :t `Ataa a ,t.. a,sat eu ,a eu, , :e. c.a, .|a,.i, eu , eu s ..cti |a,.t i .teu , t..t ,, sat. eas.i satet , cu i au a eu cti, hoe (of: dat) hij het huis van God binnenging ten tijde van hogepriester Abjathar en detoonbroden(lett.debrodenvanhettentoonstellen)at,waarvanhetniet(of: niemand) was toegestaan om te eten, behalve (voor) de priesters, en hij (ze) ook gaf aan hen die met hem waren? 29 Opmerkingen: Blass,DebrunnerenRekopfstellenvoorom:a , telezenalse t(BDR396,5). Vgl. echter GG 273b. . :tbetekent ten tijde van (BDR 234.5). eu cti is een gesubstantiveerd participium (BDR 413,10). De laatste satbetekent ook (BDR 442). Mc 2:27sat . .,.iau et ,e ca aeieta e ia ia:ei. ,. i.esat eu ,e a ia:e,eta eca aei En Hij zei tegen hen: de sabbat is er gekomen ten behoeve van de mens en de mens niet ten behoeve van de sabbat, Opmerkingen: Enkelevertalingenbeschouwen. ,. i.ehieralsaoristusvan.t t (ennietals gebeuren).Ziebv.Desabbatiservoordemens,ennietdemensvoorde sabbat(NBV).Anderevertalingenlezen. ,. i.ealsisgemaakt(NBG).Bakels maakt er is gekomen van. etamet accusativus betekent wegen of fr (BDR, 222.2). Mc 2:28a c. su te , . cti eut e , eua ia :eu sateucaa eu. daarom is de mensenzoon heer, ook van de sabbat. Opmerkingen: THOGM wilsathier lezen als zelfs (THOGM, 100-101; BDR 442.8). The New American Standard Bible heeft: Consequently, the Son of Man is Lord even of the Sabbath.Gouldhoudthetopook(ICC,50),netalsallebekendeNederlandse vertalingen. Hetnaamwoordelijkdeelvanhetgezegdestaatinderegelvooraanindezin (BDR 472,3). a c.+indicatiefbetekentdus,daarom(BDR391,3;Moulton-Milligan,377; Burton 237). Genezing op sabbat (Mc 3:1-6) Mc 3:1Kat .t c .i:a ti.t , icuia,a, i.sat i. s.t a ia:e,.a. ii. ,ai i ,.t a. En Hij ging weer de synagoge binnen. En daar was een mens (of: iemand) die een verschrompelde hand had. Opmerkingen: Niet alle handschriften hebben een lidwoord voor synagoge staan, waarmee de betekenis van de zin neerkomt op zur Kirche gehen (KEK, 67 nt 4). 30 .a. ii . ,ai is een periphrastisch perfectum (met participium van het mediale perfectum)vanat ia(verdorren)enbetekentdorwordenofverschrompelen. Het deelwoord is gebruikt als adjectief. Aangezien het bijvoeglijk naamwoord in dit versnietisvoorzienvaneenlidwoord,enhetbijbehorendesubstantiefwl, vertalenwe.a. ii. ,ai i,.t ameteenrelatievebijzin(Robertson, GGNT, 789, 902; 1122-3; BDR 72,2). Lohmeyer denkt dat hier niet hand maar arm is bedoeld (vgl. 1 Kon. 13:4). Zie KEK, 67 nt 6. Mc 3:2sat:a. eui au e i .tet , ca acti .a:.u c.t au e i, t ia sa,e cacti au eu . En zij beloerden Hem of Hij hem op een sabbat zou genezen, opdat zij Hem zouden aanbrengen. Opmerkingen: :aa. abetekentindegatenhoudenofopletten,maarheeftookde negatieve lading van beloeren. Bakels heeft bespieden en Brouwer maakt ervan scherplettenop.DeDuitseLutherbijbelvertaaltmetUndsielauertendarauf (vgl. KEK, 68 nt 1). Merk op dat het werkwoord in Lc 6:7 een mediale vorm heeft (BDR 316,3). saa,e.u astaatvooraanbrengenofverklappen.THOGM(p.104)heefteen voorkeurvoordejuridischebetekenis,netalsdemeestevertalingen:een beschuldigingtegenhemmochtenhebben(LUV/Brouwer),beschuldigen (W78),aanklagen(NBG/Bakels/NaardenseBijbel).Overigensvolgtopdit samengestelde werkwoord een genitief onder invloed van saa(BDR 181,3). .tet , ca acti .a:.u c.t au e i is een indirecte vraag (BDR 368,3; Robertson, GGNT, 1024, 1045; THOGM, 104). Mc 3:3sat. ,.t aa ia :aa i a i ,.t a . ,eit . ,.t. .t , e. cei. EnHijzeitegendemensdiedeverschrompeldehandhad(of:metde verschrompelde hand): sta op (en kom) in het midden. Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum. Het adjectief . cei betekent midden of in het zicht van allen en is in absolute zin gebruikt (THOGM, 104; BDR 215,5; 264,6; Robertson, GGNT, 775). . ,.t. .t , e. cei wordt in veel vertalingen: Kom in het midden staan (NBG, LV, W95enNBV).DeLuthersevertalinglaathetbijTreedvoor.Brouwermaakt ervan:Staopenkomnaarhetmidden.Oussorenleestzelfstweebevelen: Waakop,naarhetmiddenhier!(vgl.Lohmeyer:Stehauf!IndieMitte!(KEK, 66)). NB. vgl. Lc. 6,8: . ,.t. satc t .t , e. cei sata iaca , . c. Mc 3:4sat . ,.tau et ,..ctiet ,ca actia ,ae i:et cat sase:et cat,u, ica cata :es.t iat, ete.. cta :ai. 31 En Hij zei tegen hen: Is het toegestaan om op een sabbat goed te doen of kwaad (te doen), een leven te redden of te doden? En zij bleven zwijgen. Opmerkingen: . ,.t is een praesens historicum. u,kan ook worden vertaald met levende ziel (Oussoren) of mens (SV). Voor de joodse regels aangaande genezingen op de sabbath, zie KEK, 68. a ,ae i :et cat iseentypischBijbelseuitdrukking.KlassiekGriekskenthiervoor .u.,.. a of .u:et. a (ICC, 52). DeNederlandsevertalingenmakenvansase:et catkwaaddoen.Engelse vertalingen maken onderscheid in to do evil (King James) en to do harm (NAS). Thayer erkent beide betekenissen, maar kiest in verband met dit vers voor to do harm,daaringevolgddoorTHOGM,105enGould,ICC,52(tobenefitorto injury). Lohmeyer meent echter dat met kwaad doen niet zozeer het afzien van genezing is bedoeld, maar het gedrag van de farizeen die hem beloeren en hem willen uitleveren (vandaar doden). Zie KEK, 68 nt 7. a :es.t ia wordt doorgaans gebruikt in een juridische context. Lc 6:9 heeft hier het meer gangbare a :eu a (Swete, Mark, 52). De vergelijkingen in dit vers vormen een synoniem parallellisme (BDR 492,3). Het imperfectum . cta :ai duidt op voortduring van een voorgaande situatie (ICC, 53). Mc 3:5sat:.t.a .ie, au eu , .` e , ,, cuu:eu .ie, . :t:aa c.t , saeta, au a i . ,.t aa ia :a . s.tiei i ,.t a. sat.. .ti.i sata :.sa.ca ,.t au eu . EnnadatHijhentoornig(lett.mettoorn)hadaangekeken,terwijlHijzichdiep bedroefdevanwegedeverhardingvanhunharten,zeiHijtegendemens:steekje (de) hand uit. En hij stak (de hand) uit en zijn hand herstelde volledig. Opmerkingen: cuu:. abetekentmedelijdenhebbenenkomtalleenhierinhetNTvoor.Het mediaalervanstaatvoorzichdiepbedroeven,mogelijkmeteeninward knowledge,ofjuistsharedwithothers,Gouldkiestvoordelaatsteconnotatie denoting the sympathetic character of his grief (ICC, 53; vgl. KEK, 69 nt 5). Merk op dat het participium cuu:eu .ie, hier in het praesens staat (duidt erop dat de bedroefdheid habitual was) en :.t.a .ie, in de aoristus (Swete, Mark, 52). Zie Openbaringen 6:16-17 voor een parallel van .` e , ,. :aa c.t ,saeta,au a ibetekentverharding(lett.verbening),nietzozeer vanhunhartalswelvanhunstandpunten(hethartwasdezetelvanhet verstand, zie Mc 2:6). Vgl. ICC, 53; THOGM 106. De constructie met . :tkomt hier in de plaats van een dativus causae (BDR 196,3). Codex Bezae leest hier i. sac.t , saeta, (Erttung ihrer Herzen). a:esat caat betekent herstellen tot volmaaktheid (merk op dat het passief in het vers een dubbel augment krijgt (BDR 69,3). Mc 3:6sat ..e i.,et 1atcat et.u u ,.a a i'Ha etaia icueu tei. et eeuisa`au eue :a, au e i a :e. cacti. 32 En nadat de farizeen naar buiten waren gegaan met de Herodianen namen zij direct een besluit tegen hem om hem om te brengen. Opmerkingen: Gouldleest:theytookcouncil(ICC,54),maarBauervertaaltet eat cueu tei meteinenBeschlufertigstellen(Bauer,cueu tei).Lohmeyersluitbijdeze laatstebetekenisaan,omdatdevormverraadtdaternietalleenberaadwas, maar dat er ook besluiten werden genomen (KEK, 70 nt 3; THOGM, 107).Griekse woorden die eindigen op -aie , wijzen op behorend tot een partij (Swete: partisanship),zoalshierhetgevalisbija i'Ha etaia i(Gould:adherentsof HerodAntipas(ICC,54),THOGM:partisansandfriendsofHerod(THOGM, 107)).Departijzoumogelijkkunnenbestaanuitvoorstandersvaneenverdere hellenisering van Palestina, maar waarschijnlijker is dat het ging om mensen die naar zoveel mogelijk onafhankelijkheid van Rome streefden (Swete, Mark, 53). e :a,komtmaarweinigvoorinhetNTalsdoelaangevendelijdendebijzinna werkwoorden van b.v. besluiten (Burton 207; Robertson, GGNT, 994). Een menigte bij Jezus, onreine geesten (Mc 3:7-12) Mc 3:7Kate`Iceu , .aa i aa i au eua i.,a c.i :e , i a accai, sat:eu: e, a :e , latata, [ seeu c.i], sata :e , `Ieueata, En Jezus trok zich met Zijn leerlingen terug naar het meer (lett. de zee). En een grote menigte uit Galilea [volgde hem]. En uit Judea Opmerkingen: a ia,e. abetekentweggaanofzichterugtrekken.Hierisdelaatstebetekenis bedoeld,meentGould(ICC,54-5),mogelijkvanwegehetmoordplan(Swete, Mark, 54) of vanwege de ophef die Zijn optredens overal teweeg brachten (KEK, 72).Normalitervolgt.t ,alsvoorzetselnaa ia,e. a,maarhierstaat:e ,(BDR 207,3, 239,3; Swete, Mark, 54; Robertson, GGNT, 596, 624). Lohmeyer meent dat de gebieden die in vers 7 en 8 worden genoemd niet zozeer strekenzijnwaarJezusinZijneigentijdbekendwas,maarwaartentijdevan Marcuschristengemeentenwaren(ooknogbeschreventegendeklokin,met Galilea als centrum, wat de wisseling van voorzetsels moet verklaren). Lohmeyer, KEK, 72; Swete, Mark, 54-55. De vele sat s in de opsomming hebben de functie van het relativum e(van : e,). Vgl. Robertson, GGNT, 1183. Deinterpunctievandezinisonzeker.Wekunneneennieuwezinbeginnenna : e, of latata,. Swete kiest ervoor om vers 8 pas te laten beginnen bij : e, :euofa seu ei.,enderesttotvers7terekenen,gezienderepeterende herhalingenvana :e (Swete,Mark,54).Gouldmeentzelfs:wecanmakethe breakwhereweplease(ICC,55).Metzgerwijtditaan deprolix(uitgesponnen) style of Marks summary statement. Hij, overigens analoog aan Gould, breekt een lansvoordeversievandeCodexVaticanusmet seeu c.i,waarvanhet enkelvoudwordtbepaalddoordemenigteuitGalilea(TCGNT,68;Gould,ICC, 55; THOGM, 108). 33 Mc 3:8sata :e'I.eceu ai sata :e , `Ieeuata, sat:. ai eu`Ieea ieu sat:.tTu ei satLtea ia : e, :eua seu ei., e ca . :et.t ei :e , au e i. enuitJeruzalemenuitIdumeaen(van)deoverzijdevandeJordaanende omgeving van (lett. rond) Tyrus en Sidon kwam een grote menigte tot Hem omdat ze hoorden hoeveel grote dingen Hij deed. Opmerkingen: Deindirectevraaga seu ei.,e ca. :et.tkanwordenvertaaldmetterwijlze hoorden,maarhetisbeteromhiereencausalebijzintemaken.Grammaticaal gezien was hier a seu cai., te verwachten (wat ook enkele handschriften hebben: A02C04 Dgr05 L019 P024 l036 E041 unc9 al pler syrutr arm catttxt etox etcom), maar het gebruik van het praesens historicum duidt erop dat de geruchten over Jezus zich blevenverspreiden(Swete,Mark,55;Burton59;vgl.KEK,72nt5;Robertson, GGNT, 733, 898). `Ieeuata, is de Griekse naam voor Edom, ten oosten van de Jordaan. Robertson denktnietdatdeinwonersvanditgebiedhetArameesmachtigwaren (Robertson, GGNT, 28; vgl. Lohmeyer, KEK, 72). :.t(met accusatief) drukt een rondom uit (Tu ei satLtea ia). In combinatie met eenplaatsbetekentditindebuurtvan,uitdeomgevingvan(Murre,:.t -B1; Robertson, GGNT, 620). Mc 3:9sat .t :.iet ,aat ,au eu t ia:eta tei:ecsa. au a eta e ie ,eit iat acti au e i EnHijzeitegenZijnleerlingendatHemeenbootjeterbeschikkingmoeststaan, vanwege de schare, opdat zij Hem niet zouden verdringen. Opmerkingen: .t :.i t ia heeft hier de betekenis van bevelen (ICC, 55). Het verkleinwoord e :eta tei betekent bootje of schuitje en duidt op een schip waarmee niet werd gevist (Swete, Mark, 55; vgl. echter KEK, 72 nt 6). :ecsa.. astaatondermeervoorvoortdurendaanwezigzijnenklaarstaan. Latijnseversieshebben:perseverare,perdurare,instare,adhaerere,parere, servire en deservire (Swete, Mark, 55). t a betekent letterlijk press or crowd against, throng (Friberg Lexicon). W95 en NBV lezen onder de voet lopen. Mc 3:10:eeu , ,a . .a :.uc.i, a c. . :t:t :.ti au at ia au eua aiat e cet .t ,ei a ct,a,. Want Hij genas velen zodat zij, zoveel als ze ziek waren, zich op Hem storten opdat zij Hem zouden aanraken. Opmerkingen: . :t:t :abetekentopietsvallen,aanvallen(meestalmet. :t +4,vgl.BDR 202,4;Robertsen,GGNT,562).Gouldmeentdathetwoordinditversniet vijandigisbedoeld(ICC,55).Erspreektheftigheidenpassieuit(Swete,Mark, 34 56). Veel vertalingen lezen inderdaad: aandringen op (NBG, Bakels, LUV, W78), zich storten op (Oussoren), werpen op (Brouwers, LV) of overvallen (SV). a ctbetekentletterlijkgeselenstaathiervoorastrongfigurativetermfor diseases(ICC,55);distressingbodilydiseases(Thayer);torment,suffering, illness(Gingrich).Bauermaakterkrperl.Leidenvan.Lohmeyermerktopdat het in Griekse literatuur vaak om een gesel Gods gaat (KEK, 73 nt 1). Swete ziet erookziekteoflijdenin,asaDivinescourgeusedforchastisement(zie Spreuk.3:12;Hebr.12:6;Ps.73:4-5;Jer.5:3;Tob.13:14(18),2Makk.3:34, 9:11; Ps. van Salomo 10:1). Vgl. Swete, Mark, 56. Mc 3:11sat a :i.u aaa a sa aa,e aiau e i. .a eui,:ec. :t:eiau a sat . sa,ei . ,ei., e t cu.teut e , eu.eu . En de onreine geesten, telkens wanneer zij hemzagen, vielen Hem voor de voeten en schreeuwden: Jij, jij bent de Zoon van God. Opmerkingen: a :i.u aaa a sa aaiseenmetonymiavoordemensendiedoorhenzijn bezeten (ICC, 56). e aiau e i. .a euiisvolgensGouldeenwatmerkwaardigeconstructie. Normaalgesprokenvolgtnae aieenconiunctivusgeneralisoffuturalis.Hier lezenweechtereeniteratiefbedoeldimperfectum(ICC,56;BDR367;GG 198c,276i;Robertson,GGNT,118,922,958,973).Swetevultaandate .of e :e . .aet.i logischer was geweest (Swete, Mark, 56). Vgl. Burton, 290, 315. Deimperfecti:ec. :t:eisat . sa,eihebbeneeniteratiefaspect(ICC,56; Robertson, GGNT, 884). Merk op dat :ec. :t:ei duidt op adoratie of aanbidding (Swete, Mark, 56). Mc 3:12sat:ea. :.t a au et , t ia au e i |ai.e i :et cacti. En Hij bestrafte hen zeer (of: vaak) opdat zij Hem niet bekend zouden maken. Opmerkingen: De NBG en W95 lezen :eaals herhaaldelijk of telkens weer. De rest maakt er echternadrukkelijk,scherpelijkofstreng.Lohmeyermeentookdathierniet zozeerhafigmaarheftigisbedoeld(KEK,73nt3).Blass,Debrunneren Rekopf stellen zeer voor (BDR 154,3). au e i |ai.e i :et cacti is een dubbele accusatief (BDR 157,2). Instelling van de twaalf om geesten uit te drijven (Mc 3:13-19) Mc 3:13Kata iaat i.t .t , ee e, sat:ecsa.t at eu , ..i au e ,, sata : ei :e , au e i. En Hij klom de berg op en riep diegene die Hij(zelf) wilde bijzich enzij gingen weg [van de menigte], naar Hem toe. 35 Opmerkingen: :ecsa. eat betekent tot zich roepen (vgl. KEK, 74). a iaat ia.t ,wordtbijhetgaannaarb.v.Jeruzalem(eenhooggelegenstad) vertaaldmetopgaan naar.Maarincombinatie meteen bergmaken de meeste vertalingenerklimmenofbeklimmenvan(FribergLexicon).Letterlijkstaater datJezusopgaatindebergen(lees:hetberggebiedlangshetmeer).De Naardense Bijbel leest dan ook: Dan gaat hij het bergland in (vgl. THOGM, 111). Merk op dat het werkwoord een praesens historicum is (Swete, Mark, 57). Sommigevertalingen makenvanau e ,Hijzelf(NBG, W78, TelosenNaardense Bijbel). Vgl. THOGM, 111; ICC, 56; Zahn, 104. sat a : ei:e ,au e ibetekentletterlijkandtheywentoff[fromthecrowd]to him (THOGM, 111). In de meeste vertalingen staat en ze kwamen naar hem toe. Overigens staat a :. ,eat ook voor overlopen. Mc 3:14sat . :etc.iea e.sa[eu ,sat a :ece eu,a ie ac.i]t iaa cti.`au eu sat t ia a :ec. au eu , su cc.ti EnHijverwierfzich(er)twaalf[dieHijookapostelennoemde]opdatzijbijHem zouden zijn en opdat Hij hen zou uitzenden om te verkondigen Opmerkingen: :et. abetekenthiervolgensBauergewinnen(Bauer,:et. a-ea),terwijl Wohlenberg er bestimmen van maakt (Zahn, 104). Alle overige woordenboeken zoekendebetekenisintoappointorordain(Thayer,:et. a-2),Einsetzungder Jnger durch Jesus, [] wohl nicht im Sinne des autoritativen Schpfungsaktes (ThWNT,VI,472),toassigntoaroleorfunction(Louw-Nida)oftomakeone somethingkingorpriestforinstance(ICC,56).DemeesteNederlandse vertalingen lezen er aanstellen in (vgl. Ex. 18:25, 36:1; 1 Sam. 12:6; Hand. 2:36; Heb.3:2;Op.5:10).LohmeyeropteertechtervoorUndermachteoderschuf Zwlfe,omdatbij:et. aeennaderobjectontbreektendegrammaticale constructie . :etc.i t ia a :ec. unsinnig is (Lohmeyer, KEK, 73,74). Debijzin[eu ,sat a :ece eu,a ie ac.i]isvermoedelijkingevoegdonderinvloed van Lc. 6:13 (TCGNT, 69; Swete, Mark, 58). Gould meent dat het evengoed kan datLucasdezinuitMarcusovernam(ICC,57).AlleenW95,GNB96enTelos vertalen de bijzin. t iaheefthierdebetekenisvanveranlassen(ervoorzorgendat,veroorzaken, teweegbrengen),bewirken(BDR392,6).Beidefinalebijzinnenmett iazijn cordinerend (THOGM, 112). Mc 3:15sat. ,.ti .euctai . sa .ti aeate ita en om macht te hebben om de demonen uit te drijven. Opmerkingen: De finale infinitieven su cc.ti (vers 14) en . ,.ti .euctai zijn cordinerend en zijn beide object bij a :ec. (THOGM, 112; ICC, 57). 36 Mc 3:16[sat. :etc.i eu , ea e.sa,] sat. :. s.i e iea aLt ait E. ei, [En Hij verwierf de twaalf] en aan Simon kende Hij de naam Petrus toe, Opmerkingen: DeTextusReceptuslaat[sat . :etc.ieu ,ea e.sa,]weg.Daarisveelvoorte zeggen, omdat het een herhaling lijkt van vers 14. Toch kan het nodig zijn om de draadweeroptepakkennadebijzinuitvers15(TCGNT,69;THOGM,113). Merkopdatea e.sahiereenlidwoordheeft(anafoor)endusverwijstnaarhet eerdere gebruik ervan in vers 14 (Mark, Swete, 59). De verzen 16 tot en met 19 geven een opsomming van de twaalf discipelen. Alle namenstaanindevierdenaamvalalsbijstellingbij. :etc.ieu ,ea e.sa.Alleen vormtdetoekenningvandebijnaamPetrusaanSimoneenwatstroeve onderbreking in de lijst (er had eigenlijk moeten staan (naar Mt): [:a ei] Lt eia, sat. :. s.i e iea E. ei, of mooier:Lt aia a. :. s.i e iea E. ei (Zahn, 106; ICC,57;Swete,Mark,59)).DeNBVmaaktervan:Detwaalfdiehijaanstelde, warenachtereenvolgensSimon,diehijdenaamPetrusgaf,[].Andere vertalingennegerendevierdenaamval,maarproberenerweleenopsomming van te maken, door na [sat. :etc.i eu , ea e.sa,] een nieuwe zin te beginnen: Hij stelde deze twaalf aan. Simon gaf Hij de bijnaam Petrus (W95). Merk op dat na . :. s.i (compositum met . :t ) een accusatief volgt, in plaats van een datief (BDR 202,4).Letterlijkbetekent. :tt t:plaatsenop,voegenbijofmeegeven.In combinatie met een naam betekent het to give a surname (Gingrich). Mc 3:17sat `Ia saeie ieu Z..eat eusat `Iaa iiie ia e.|e ieu `Iasa eusat . :. s.i au et , e ie a[a] eai,. ,, e. cti ut etei , enJakobus,dezoonvanZebedesenJohannes,debroervanJakobus,enHij kende hen de naam Baonerges toe, dat betekent (lett. is) zonen van de donder. Opmerkingen: Constructiesmete . ctiofeu '. ctivertalenwemetdatbetekent(BDR 132,2; THOGM, 114). euZ..eat eu is een verwantschapsgenitief, met weglating van ut e , (BDR 162,3). Hetgebruikvanut e ,inhetNTisvaakopSemitischewijzeoverdrachtelijk gebruikt. Zie ook Mc.2:14 (THOGM, 114). Blass, Debrunner en Rekopf vertalen ut et ei ,metDonnerschlge(BDR162,8),maarGouldtekentaandat eai,. ,inSyriacooktumultofoproerkanbetekenen(ICC,57),terwijl Wohlenberg de mogelijkheid openhoudt dat de naam een schrijffout is (Zahn, 107 nt 83). Waarnaar ei , verwijst is onduidelijk (Lohmeyer, KEK, 76). Gould denkt dat the name probably describes a fiery, vehement temperament (ICC, 58), maar SwetevermoedtdatdebijnaamafkomstigisasSimonwascalledPeter,from their place in the new order (Swete, Mark, 60). Hieronimus maakte de bijnaam van Jakobus en Johannes ook van toepassing op Petrus (Zahn, 106, nt 82). 37 Merkopdatna. :. s.i(compositummet. :t )enaccusatiefvolgt,inplaatsvan een datief (BDR 202,4). Mc 3:18sat`Aie.ai sat1t t::ei satPaeeat ei sat\aat ei satOaa i sat`Ia saei e i eu'A|at eu satOaeeat ei satLt aia e i Kaiaiat ei enAndreas,enFilippusenBartholomesenMatthesenThomasenJakobus,de zoon van Halphes en Thaddes en Simon Kananes, Opmerkingen: Lt aia is een vergriekste variant van Lu.a i (BDR 53,9). eu 'A|at euiseenverwantschapsgenitief,waarbijut e ,isweggelaten(BDR 162,3). Dediscipelenkomeninalle evangelinvoorindriegroepenvanvier.Deeerste wordtaltijdgeleiddoorPetrus,detweededoorPhilippusendederdedoor Jakobus.Devolgordebinnendiequaternionenwisseltperevangelie,hoewel Judas altijd als laatste wordt genoemd (Zahn, 105; ICC, 58). HetisdevraagwieBartholomesis.Hetvierdeevangelienoemt hem niet. Wel treedt in Joh. 1:46-52 een zekere Nathanal op. Gould denkt dat het om dezelfde discipel gaat: In that case, Bartholomew, which means Son of Tolmai, would be a patronymic, and Nathanael would be the real name (ICC, 58). Westerse teksten vervangen soms Oaeeat ei door A.at ei (zie ook Mt. 10:3). Vgl. TCGNT, 69. Letop:maakvanKaiaiat eigeenKananiet(SV,KJV,Telos(hoewelmet aantekening);vgl.GingrichLexicon)ofinwonervanKana(LUV;vgl.Friberg Lexicon).Danhadernamelijkresp.Kaiait ,,Xaiaiat e,(vgl.Mt.15:22)of Kaiat e, gestaan (THOGM, 115; Swete, Mark, 62). Bauer schrijft dat Kaiaiat ei is afgeleidvanhetArameses : enIJveraarofZeloot betekent(Bauer,Kaiaiat e,). Moulton-Milliganzoekendeoorsprongvanhetwoordjuistin.: (p.320;vgl. Lohmeyer,KEK,75).Hoehetookzij,deLeidseVertalingmaakterKananeer van, W95 en de NBV Kananes. W78 houdt het op ijveraar. Mc 3:19sat`Ieu eai `Icsata , e , sat:a. eas.i au e i. en Judas Iskarioth, die Hem heeft overgeleverd. Opmerkingen: `Icsata ismogelijkafgeleidvanishqerioth(manfromKerioth).ZieTHOGM, 116;ICC,59.Swetegelooftdaarnietin,omdatinJoz.15:25sprakeisvan Kerioth-Hezron.Er bestaatooknogKureiyat,aan de oostkantvandeDodeZee (Joh.6:71).Wohlenbergmeentdateenscheldwoordisbedoeld,datisafgeleid van sicarius (Zahn, 105 nt. 79). satna een betrekkelijk voornaamwoord vertalen we niet. :a. eas.iiseenindicatieveaoristus.Matthes(10:4)maaktereenparticipium van(:aaeeu ,),wateentoekomstigegebeurtenisvanuithetverledenaanduidt. Blass, Debrunner en Rekopf stellen voor om ook Marcus 3:19 zo te vertalen (die Hem later zou overleveren). Vgl. BDR 339,2. Hoffmann & Von Siebenthal lezen echter der ihn verriet (GG 252,29). 38 Jezus en Belzebul (Mc 3:20-30) Mc 3:20Kat . ,.at.t ,et seisat cui. ,.at:a ti[e ]e ,e,,a c. eu iacatau eu ,e.a ei |a,.t i. En Hij ging een huis binnen en weer kwam een menigte samen, zodat zij zelfs geen brood konden eten. Opmerkingen: Tatianus plaatst in zijn Diatessaron aansluitend aan de roeping van de discipelen de Bergrede (die Marcus niet kent), analoog aan Lc. 7 (Swete, Mark, 63).. ,.atiseenpraesenshistoricum.Veelhandschriftenhebbenhetverbum overigensveranderdin. ,eiatomdateenmeervoudhierlogischeris(TCGNT, 70).Jezus gingvolgens Gould niet een huis binnen, maar Zijn huis (ICC, 61). Swete enWohlenbergmenendathethuisvanSimonisbedoeld(Swete,Mark,63; Zahn, 110). Voor .t , et sei, zie: Robertson, GGNT, 792. Bijhetpraesenshistoricumcui. ,.at(hierindebetekenisvanbijeenkomen) heeft het praefix cui- een associative idea (Robertson, GGNT, 627). :a ti verwijstterugnaarMc.3:7(of2:1v,vgl.Swete,Mark,63). VolgensGould kanMarcusmethetanaforischgebruiktelidwoordbije ,e,bedoeldhebbendat dezelfde menigte samenkwam (ICC, 61). THOGM denkt van niet (THOGM, 116). Wohlenberg noemt het onwaarschijnlijk dat het lidwoord hier hoort te staan (Zahn, 109). a ei |a,.t i is een algemene uitdrukking voor eten, vgl. Gen. 3:19; Gen. 43:16; Ex. 2:20 etc. (THOGM, 116; Swete, Mark, 63). Wohlenberg (Zahn,109) meent dat er in de eetkamer geen plek was voor iedereen (sic). Een dubbele ontkenning, waarbij de laatste samengesteld is, versterkt elkaar (e. ):zelfsgeen,ofnieteenmaal.Blass,DebrunnerenRekopfvertalende consecutieve bijzin hier als so da sie nicht einmal essen konnten (BDR 445,3). Merk op dat de vario lectia in NA27 ook .hebben i.p.v. e.(BDR 445,1). De betekenisverandertdaardoorin:sodasienichtvermochtenundnichtaen (BDR 445,3; ICC, 61).Met au eu , zijn vermoedelijk Jezus en Zijn discipelen bedoeld (THOGM, 116). Mc 3:21sata seu cai., et:a` au eu. ei sa cat au e i . .,ei ,a e t .. c. En nadat zijn familie dit hadden gehoord, gingen zij erop uit om Hem te grijpen, want zij zeiden: Hij is gek (geworden) (lett. buiten zichzelf). Opmerkingen: Debeideindicativiin. eisa catau e i. .,ei,a e t.. cduidenop gelijktijdigheid: (sie) machten sich auf den Weg um ihn zurckzuhalten denn sie (od. die Leute) sagten: Er ist von Sinnen (GG 206b).sa. abetekentkrachthebben,maaringressiefkanhetookgrijpenof veroverenaanduiden.Thayervertaaltmet:tolayhandsononeinordertoget him into one's power, Bauer leest: festnehmen, gefangennehmen. THOGM legt 39 uitdathierisbedoelddatmenHemwildereddenvandemenigtediehem lastigviel(enHemnietzozeerwildemishandelen).Vgl.THOGM,117;ICC,62; Swete, Mark, 64. .. ,eat betekent hier erop uitgaan i.p.v. naar buiten gaan (Murre, .. ,eat-1). :a`au eu betekentlett.zijdienaastHemstaan,zijdiebijHemhoren,die Seinen,d.w.z.ZijnvriendenofZijnverwanten,dieAngehrigen(denaaste bloedverwanten),dieVerwandtschaftssippe(Zahn,110).Gouldleestthose descended from him (ICC, 61), terwijl Thayer vertaalt met: those of one's family, i.e. his kinsmen, relations (Thayer, :aa -1ea). Lohmeyer merkt op dat, gezien het gebruikvanhetwoordinMakkabeen,ookaanhangerskanwordengelezen (KEK,77;vgl.Swete,Mark,63),maarinhetlichtvanvers31ishetvolgens THOGMhetbesteommetfamilietevertalen(THOGM,116;zieookICC,61). Wohlenberg merkt op dat in de LXX ook iemands vrouw tot de et:a` au euwerd gerekend (Zahn, 109 nt 87). De handschriften D en W (en de meeste Latijnse versies) hebben e . seucai (of: a seu cai.,):.t au eu et ,aa.t ,sat et et:et .Wohlenbergziethiereen duidelijke ingreep in de tekst om te verhullen dat het familie van Jezus was die zo negatief over Hem dacht (Zahn, 109 nt 87). Lohmeyer meent echter dat deze zin oorspronkelijkeris,omdatzohetvervolgbetertebegrijpenis.Hijdenktdater eigenlijk moet staan: e t seucai :.tau eu , . ei sa cat au e i et,aa.t , satet et:et . .,ei,a e t..,.eu . ,.t(Lohmeyer,KEK,76nt2).Vgl. TCGNT, 70; BDR 237,2; Robertson, GGNT, 614. Dederdepersoonmeervoud. .,eikanhierwatHoffmann&VonSiebenthal betreftookmetmenwordenvertaald(GG255f).Lohmeyeroppertdezelfde mogelijkheid,omdat. .,ei nietperseopet:a` au euhoeftteslaan(KEK,77). Gouldmeentdat. .,eihetzelfdesubjectheeftals. ei(ICC,61).THOGM noemt enkele voorbeelden van vertalingen die het meervoud in verband brengen met de familieleden van Jezus, maar durft niet te kiezen (THOGM, 117). Het is niet duidelijk wat .. c betekent. Lohmeyer vertaalt met er ist von sinnen. De lezing er ist verrckt wordt alleen gesteund door voorbeelden uit de psalmen. MogelijkverwijsthetnaarHijheeftBelzebulendanzouhetwijzenop bezetenheid(Lohmeyer,KEK,77).Wohlenbergleest.. cechteralsgeheel onderscheiden van P..,.eu . ,.t (vers 32). De gekte of het buiten zinnen zijn, die wordt bedoeld met .. c, zou dezelfde zijn als de ijver die de profeten in de LXXtentoonspreidden.EenuitingvandieijverzouzijndatJezusendeZijnen niet konden eten: Sein heiliger Eifer lt ihn des Essens ganz vergessen (Zahn, 110, 111). Variolectialezen.. caat(perfectummediaalvan.t ct)inplaatsvan. . c (vgl. BDR 97,1; 342,2). Robertson beschouwt laatst genoemde aoristus als een gnomische aoristus (Robertson, GGNT, 842, 845). Burton meent dat de aoristus hier een present state uitdrukt en het beste met een present tense kan worden vertaald (Burton 47). Mc 3:22Katet,aa.t , eta :e'I.eceu ai saaa i., . .,ei e t P..,.eu . ,.t sate t . i aa ,eit a i eateit ai . sa .t aeate ita. 40 EndeschriftgeleerdendievanJeruzalemwarenafgedaald,zeiden:Hijheeft Belzebul,en:door(indenaamvan)deleidervandedemonendrijftHijdemonen uit. Opmerkingen: In et,aa.t , eta :e'I.eceu ai saaa i., staat het participium als adjectief bij het substantief. We vertalen dit met een relatieve bijzin (BDR 412,2; Robertson, GGNT, 778, 1106). Jeruzalem geldt hier volgens Lohmeyer als beeldspraak voor diepevijandschaptegenJezus(Lohmeyer,KEK,77).Gouldonderschrijftde typologie, maar vermoedt wel dat het, gezien het lidwoord (anafoor), om dezelfde schriftgeleerden gaat als die eerder in Marcus zijn genoemd. Het gaat dus niet om schriftgeleerdenuitJeruzalem,maaromeendelegatieuitKapernamen omgeving die in Jeruzalem zijn geweest en nu terugkeren (ICC, 62). Swete meent dat het gewoon op schriftgeleerden uit Jeruzalem slaat (Swete, Mark, 64). Beide e ts introduceren hier een uitspraak in de directe rede (THOGM, 118). Hoffmann&VonSiebenthalzieninLatijnseenSyrischevariolectiaeen aischrologie,denegatievevariantvanheteufemisme(etwaswirdabsichtlich anstssigausgedrckt):Beelzebub(HerrderFliegen)inplaatsvanP..,.eu (Baal der Frst). Vgl. GG 296f; Lohmeyer, KEK, 78 nt 1; Swete, Mark, 64. Merk op dat de Codices Sinaiticus en Vaticanus P..,.eu hebben (Robertson