1

ة التمكين اإلسالمية لألمالكريم القرآن ضوء في

SO LALAN KO KAPAKANDATO O

PAGTAW A ISLAMSii ko Sindaw o Qur’an a

Sasakawn

Mohd. as Sayed Mohd. Yusuf

Gonanao ko kapakamaradika o pagtaw

a Islam phoon ko Parintaa Jahiliyyah

Pindiorobasaan i,Alim Hassanor bin Maka Alapa

al Murshid al AmRabitah al Insan al Islamiyyah

Paganay a Tombok1429 - 2008

Manga Pananago’

Pitowa o Mindiorobasa ……………………………………Pitowa o Mizorat ………………………………………….So Maana o Kapakandato a rk

o Ummah Islamiyyah..…………………………………… So Kiapakandato o Ummah Islamiyyah ko Miaipos ago so Kapapantgan (Kilangan a Bandingan) …………………………………..

Gintas a Paganay

SO MANGA LALAN A ONAYAN O KAPAKANDATO ……………………………………….So Paratiaya ko Allãh (al Iman اإليمــان ) ……………………………………………So Galbk a Mapiya (al Amal as Salih الـح الص ( العمل…………………………….So Simba (al Ibadahالعبادة ) …………………………………So Katao (al Ilmالعلم ) ……………………………………..

2

So Jihad sa Lalan ko Allãh الله سبيل في ……………………………………………… الجهاد

So Panolon sii ko Allãh ………………………………………………… الدعوة إلى الله

So Kaphantang (as Sabrالصبـر ) …………………………..

Gintas a Ik Dowa

SO MANGA PANGALANG O KAPAKANDATOالتمكين ..………………………………………………… عوائق

SO MANGA PANGALANG O KAPAKANDATO A PHOON SA LIYO ……………………………………..So Manga Gasta o Yahudi A lankap sii sa Doniya ……………………………..……So Manga Gasta o Nasrani a Crusade a Lankap sii sa Doniya …………………………………..So Kathidawa sa Pamikiran(al Gazwu al Fikri الغزو الفكري) …………………………..So Kipphanolonn ko Agama a Nasrani (التبشير الصليبي) ………………………………..So Kapaganada ko Btad o IslamSa Sbangan (Orientalism - االستشراق) …………………..SO MANGA PAGALANG A PHOON SA SOLDKO KAPAKANDATO ……………………………………1- So Kiabinasaa ko Shariah Islamiyyah o ba

3

Mabaloy a Pangitaban o Muslim ………………….2- So Kasasagomparak o Ummah Islamiyyah ………………………………….3- So Kigagayib o Kapagolowan a Matotoro …………………………………………….4- So Kinibagak o Ummah Islamiyyah sii ko Manga Blangan o Kaoyagoyag ………………..….

5- Manga Pangalang a sii sa Sold a Salakaw …………

Gintas a Ika Tlo

SO MANGA SOSONAN A KATOTOHANI SII KO OKIT KO KAPAKANDATO ……………………………Paganay a Bandingan: Sosonan a Kazalimbtad ……..Ika dowa a Bandingan: Sosonan a Kapagrna ………..Ika Tlo a Bandingan: Sosonan a Kazapankat …………Ika Pat a Bandingan: Sosonan a Tioba a Tpng ……….Ika Lima a Bandingan: Sosonan a Kakowaa ko Manga Sabap …………………..

4

Pitowa o Mindiorobasa

Al Hamdulillah, so langowan o podipodi ago so samporna a bantog na rk o Allāh a Kadnan o langowan a kaadn, so kalilintad ago so kapakaslang na bagian o Nabi tano a Mohammad , ago so manga pamiliya niyan ago so manga bolayoka iyan, na lankap ko langowan a Muslim sa paganay ago sa kaposan.Aya oriyan oto na:Pd sa limo o Allāh sankai a pagtaw a oman modas so panagontaman o isa a Muslim odi na lompokan ko kapphokawa niyan ko darm ankai a pagtaw a oodmn ago sisirangn o komilang ankai a bandaran a taong o manosiya ago so manga parinta a jahiliyyah, na

5

adnan iyan sa bago a panamar a sompat o miapotol a panagontaman sa papata oto a mapayag sa so Allāh na di niyan iprowar ankai a pagtaw o ba onot sa sambr, sa taman sa di niyan madianka so antap iyan a maporo ago so kapnggonanaowa ko doniya a matataap, sa mikasoy siran ko salakob o Allāh sa matinkong siran o pangitaban a mala a aya iran mabaloy a sosonan ko kaoyagoyag iran.Sii ko miaona a pangilay (research) sankai a bandingan na miakambowat so kitab a inisorat o isa a alim sii ko Islam, a so kitab a bithowan iyan sa “So Lalan sii ko Ompongan o Manga Muslim” na so kiapakalankap iyan na miakapokaw ko pangindaw ago miakaoyag ko panamar, sa kapkhaadn o panagontaman o manga Muslim ko pirikharikhaban o doniya, na katii pman a miakasalono ankai a kitab a inisorat o isa ko manga ulama o Islam, a biagowan iyan so miaona a panagontaman o manga panonorat ko giikapagoyaga ko mala a galbk ko agama a so kapakandod o kadato a Islam ko liawaw o lopa, sa miakasonggod pman aya ko andang a panizakay a miaadn o manga kitab a miaona misorat.Giankai a kitab ko paganay a kinisoratn on o simiorat on na iniparoli niyan sa pankat a katao (masteral thesis) sa al Az’har University sa Cairo, na kiabgan sa pithamanan a maporo a daradat (distinction) ko kiapariksaa on o sagorompong a manga ala a ulama. Pdai sa manga papata sa so ummah Islamiyyah na pzakat ko bago a pankat ko katao, sabap sa apiya sii ko manga ala a pompongan a paganadan (universities) sa doniya na gii ron mazabanding ankai a manga katao ago pariksa antaa ka pangilay a matolangd ko manga katao a Islam a kalilimbanan, ko masa a gii nggalbkn o manga parinta a ridoay o Islam sii ko ingd o manga Muslim antaa ka sii ko liyo niyan a di dn makagimamaw ankaya a manga katao

6

ka oba kasabapi sa kapokaw o arimaw a totorogn, sa so panamar iran na mapphagintos iyan so baso o kiaola, sabap sa so pagtaw a Islam na ptharoon iyan so kabaya iyan sa daa ikhalk iyan a insoya a phangisoya ko Sbangan ago so Sdpan.Sii ko kiandiorobasai akn ko kitab i Sayed Qutb a “Katii so Agama” sa basa Mranaw, na miailay akn ankai a kitab a aawidan o isa ko pagari ko ko panolon na pizmbayan akn on ka an akn kandiorobasai sa Mranaw ka miailay akn a tanto a mala i gona so kapakalankap o matatago on a manga katao, sabap sa giankai a kitab na so onayan iyan na phoon sankoto a kitab i Sayed Qutb, ago so sabagi on na phoon ko manga kitab i Abu al A’la al Maududi, ago si Mohammad Qutb, ago si Dr. Yusuf al Qaradhawi ago si Mohammad al Gazali, a palaya ini manga ala a Ulama ko doniya a miakilala so panagontaman iran ko gii kanggalbka ko kazalinbtad o pagtaw a Islam sa makaawa sankai a btad a katatagoan on a pd sa kiabaloy niyan a koyapr a malmk ago kasasagomparak ago kamrmr ko rahasiyan ago so barandiya.Giankai a kiandiorobasai tano sankai a kitab na miakaoma ko oriyan o kiasamporna o diorobasa tano ko manga kitab a onayan o Islam a datar o Qur’an ago so Hadith o Rasūlullāh ago so kitaban o Fiqhi, sa miaona dn so kinisoratn tano ko kitab a “So Atoran o Parinta sii ko Islam” a riankom iyan so kalaan ko bandingan ko kandato sii ko Islam ago so kidayag iyan ko atoran a pithaong o knal o manosiya. Sii ko kiatarotop ankoto a manga kitab sa datar o saglang a salay a miadianka so glangan iyan na miakaoma ankai a diorobasa sankai a kitab a skaniyan i khabaloy a lalan ago padoman ko kapnggalbka ko kapakandod o kadato a Islam ko liawaw o lopa pharoman, sa panagontaman so Muslim sa mala a

7

masabot iyan sankaya a manga kitab a inisorat tano sa basa Mranaw, ka ndodon so pariksa.Pphagarapn ami ko Allāh a makapokaw ankai a panamar ko manga pagariya ko agama sa maoyag iyan kiran so awid a akal ko kanggalbka ko panolon a Islam sa galbk a tarotop a romarankom ago somasabot ko kipndolonaan iyan sankai a masa a somasagad, sa makatondog sii so panamar o manga pd a Ulama sa masomang iran ankai a panagontaman a maito a pinggalbk tano ka an pkhaadn so giikathatabangai ko agama, sa maadn so sagorompong a magawid ko romasay ago iplalakaw niyan sa ayon ko Qur’an ago so Sunnah o Rasūlullāh .Mataan a so siran oto a miphrang siran ko katoona rkami na disomala a toroon ami siran ko manga lalan rkami, mataan a so Allah na pd iyan so manga taw a miphiapiya (al Ankabut 69).

Hassanor bin Maka Alapa (al Alim)Payatas, Quezon City, Philippines19 Dul Hijjah, 1429 (December 17, 2008)

Pitowa o MizoratSo langowan o bantogan na rk o Allāh a so dinianka iyan rki tano so agama tano, ago inikasoat iyan rki

8

tano so Islam a agama, ya Allāh rk ka so bantogan, daa phakagamak ko biokaan ka, ago daa phakaboka ko giamak ka, go daa phakarn ko nganin a inibgay nka, ago daa phakabgay ko nganin a kiompn ka, go daa phakawatan ko nganin a piakarani nka, go daa phakarani ko nganin a piakawatan ka. Ya Allāh phakitabang kami rka ago phangni kami rka sa toroan, ago phangni kami rka sa rila ago pthawbat kami rka, ago pharatiayaan ami ska ago pzarakan kami rka, ago mbantogn ami ska, phanalamatan ami ska sa di ami ska zankaan, ago thawarangn ami ago iphilak ami so taw a sopakn ka niyan.Pzaksian ami a daa tuhan a rowar ko Allāh a isaisa a khi rk ko kadato, ipmbgay niyan so kadato ko taw a khabayaan iyan, ago pngginsingn iyan so kadato phoon ko taw a khabayaan iyan, ago pphakabagrn iyan so taw a khabayaan iyan, ago pphakadapanasn iyan so taw a khabayaan iyan, sii sa tangan iyan so mapiya a skaniyan ko kalangowan a shayi na Gomagaos.Go pzaksian ami a so Mohammad na oripn o Allāh ago sogo iyan, siogo skaniyan o Kadnan iyan sabap ko toroan ago so agama a bnar ka an iyan mapakalankolob ko langowan a agama, apiya pn inikagowad oto o manga pananakoto.Ya Allāh pangalimoon ka ago pakambarakat anka so Mohammad ago so manga pamiliya niyan, go masoat ka hay Kadnan ami ko manga dato ami a so Abu Bakr, so Umar so Uthman ago so Ali ago so manga sahabah langon, ago so manga tabiin ago so mionot kiran sa mapiya sa taman ko gawii a kaphamalas ka.Aya oriyan iyan na:

9

Sabnar a inibgay o Allāh so limo iyan sii ko ummah a Islam, ko kiapilia niyan on sa miaadn a mapiya a pagtaw a piakambowat ko manga taw, ago bialoy niyan a ummah a lmbak a zosokod a maontol ka an mabaloy a saksi ko manga pagtaw, go siogoan skaniyan sa mapiya a nabi ago singgayan iyan sa mapiya a kitab, ago inankosan o Allāh so kaziyapa on, sa pitharo iyan a: Mataan a initoron ami so ad Dikr (so Qur’an) ago mataan a skami na sisiyapn ami skaniyan (al Hijr 9).So Qur’an na limo a mala a inipangalimo skaniyan o Allāh ko pagtaw a Islam, ago bialoy niyan so Qur’an a aya sindadan o mnang iyan ago bantogan iyan. Pitharoo Allāh a: Mataan a skaniyan a Qur’an na bantogan ka ago so pagtaw nka… (as Zukhruf 44).Sabnar a miagontong so manga Muslim sabap sankai a kitab a sasakawn a so tiagoon o Allāh so toroan ago so sindaw, ago so bolong ko manga poso, sa biantak iran ko paganay dn a katoron iyan sa kabantak a pkhawaw san ko pakaig a madnggaw, sa inipondo iran skaniyan ko manga rarb iran, ago bialoy ran a pno o pamamakin’gan iran ago so kailay ran, ago piakadarpa iran ko manga poso iran ago sii ko kaoyagoyag iran sa darpa a mapiya, sa mimbolawas so manga maana o Qur’an sii ko paparangayan iran ago so manga dadabiatan iran sa miapayag so toroan iyan sii ko manga anggawta iran, sa minipaphoro skaniyan o kaoyagoyag iran, ago iniozor o manga ginawa iran.Miatatap so manga Muslim a pzabotn iran so Qur’an sii ko kamamataani ron ago so kaliwanag iyan, ago gii ran nggalbkn sa toroan phoon ko gonanao niyan ago so sindaw niyan, sa miaadn siran sabap roo a manga ala i mnang a di ran tharimaan so kadapanas.. manga babagr a di ran katawan so kalobay.. khisasakawn a di ran ikhasoat so

10

kapakarondan, sa taman sa miangalimbabaan kiran so manga pagtaw, ago somiondong kiran so manga ingd ago so manga parinta.Oriyan iyan na miakasalono ko oriyan iran a sarapiyag a mizagomparak siran ko agama sa manga lompokan a madakl, ago pimbabagowan iran sa madakl a manga bid’ah, sa miakakhap kiran so kitab o Kadnan iran, ko oriyan o kiapakarondan iran ko manga ginawa iran, sa pialagoyan iran so Qur’an ago inibaba iran so darpa iyan sii ko kaoyagoyag iran, sa adn a miaadn a manga tioba a datar o sagpik ko kagagawii a miangirnkirm, a daa kapakalidas on a rowar ko kambalingan ko kitab o Allāh ago so Sunnah o Rasūlullāh , sa daa kapakalidas ko karata iyan inonta o nggolalan ko kakpiti ko Qur’an a so poro iyan na sii ko Allāh na so sabala a poro iyan na sii sa lima iran.So Qur’an na aya onayan o manga katao, ago bowalan o manga knal, sa daa bantogan inonta a skaniyan i lalan on, ago daa mapiya ko doniya ago sii ko akhirat inonta a skaniyan i pthoro on.Sabnar a piayag o Rasūlullāh , a aya mapiya sankai a pagtaw na so somisiyap ko Qur’an, ago ipphangndao niyan ko manga taw, sa pitharo iyan a: Aya mapiya rkano na so taw a piaganad iyan so Qur’an ago inipamangndao niyan (al Bukhari).Sabnar a inibgay o Allāh a manga mama a pd ko miangapipili ko manga oripn iyan a miamaratiaya, a piakikababayaan iyan kiran so paratiaya, ago inibagr iyan kiran so sindaw o katao, ago so kaliwanag o sabot, sa kiababayaan iran so kitab o Allāh sa inipagoyaga iran sa so dn so manga niawa iran, sa domiarkt siran ko kapmbatiyaa on ago so kaphagosaya on, sa mithoday siran ko manga kagagawii a manga atas sa pantag sa kaploba ago

11

kapangokay ko manga katao niyan, taman sa miakasorat siran sii ko langowan a manga katao niyan sa manga kitab a manga atas, sa piayag iran ko manga taw so marimbot on ago piakaliwanag iran so manga rrgn on pmaanaan (mutashabah) sa piakarani ran ko manga akal ago sii ko manga poso. Sa miasoat so Allāh ko panagontaman iran sa bialasan iyan siran ko Islam ago so Qur’an sa mapiya a balas.So kitab o Allāh na bowalan a di dn khati ago di ptharotos, sa imbagy niyan ko oman i manosiya so dianka o kala o pananagoay niyan a so izagb iyan on. Na sii ko kapphakab-lang o manga poso ago pphakaliwanag so manga niawa sabap ko kipag’pdaan sankoto a niawa a lbi a mala, na khaadn so gaga niyan ko kakhakowaa niyan ko niawa o Qur’an a lbi a mala, na so gaga niyan ko kakhababayai niyan ko Qur’an ago so kapnggalbka on na lbi a mablang ago lbi a madalm, so Qur’an na pmbgan ka niyan ko dianka a khibgay nka on, sa pkhalkaan rka oman ka dn batiyaan odi na pamakin’gn ka sa pkhagdam ka on a manga kaliwanag ago manga ilaham ko dianka a kapkhalkai ron ko ginawa nka, sa pkhapayagan ka niyan sa bago oman ka dn pamakin’gn (Sayed Qutb).Sabnar a kiabayaan o Allāh , ago minili ako sa bandingan a pd ko manga bandingan o Qur’an ka an mabaloy a onayan ankai a pangilay a skaniyan so: LALAN KO KAPAKANDATO O PAGTAW A ISLAM ko along o Qur’an a sasakawn.

12

So Kipapatoray o Bandingan ago

so Sabap a Kiapailia ko Ron

Sabnar a miaadn so limo o Allāh a aya miakasonggod a paganay ko kiapilia ko sankai a bandingan, ago iitongn akn aso kaosaya on na pd ko manga bandingan a massndod iyan so pamikiran a Islam imanto. Go paparatiayaan akn a so kapamagosaya on na pd dn ko di mipndowadowa sii ko kaoyagoyag o pagtaw a Islam ka an iyan katokawi o andamanaya i kiapokas on o kapakandadato? Ago andamanaya i kapmbalingan iyan on? Go antonaa i manga okit a onayan ankai a kapakandato? Ago antonaa i manga pangalang iyan? Ago so manga pd a bandingan a mitotompok sankai a osayan.Inibgay rakn a limo o Allāh so bantogan o kinipagpadaan akn ko kitab iyan a maporo, a miaadn ako sii ko kapitapita akn ago sii ko kagabigabi akn a pd akn ankoto a niawa a mala a maggdam akn a khaoyag iyan sii ko ummah a Islam a manga pangindaw a mala, ago kaphagolowanan iyan sa kisampay niyan sa manga antap a mala, ago maphakatikharas iyan so panamar o miamaratiaya sa di siran mataman ko manga btad a daa bali niyan, ago mataan a khapangoyatan iyan siran sa taman sa di iran ikasoat so kapakadadapanas sii ko agama iran ago sii ko doniya iran, ogaid na khisonggod iyan siran pn ko katontota ko andisan a maporo, ago so kapamanik ko pondiyong, ago so kapangonaani ko manga pagtaw.. a skaniyan sii sankoto langon na

13

pthoroon iyan siran ko patot a aya iran manggalbk, ago phrinayagn iyan kiran so manga lalan, ago pthayawan iyan kiran so manga okit.. go ipthalad iyan kiran amay ka tomikharas siran, ago nggalbk siran, ago zabar siran, ago managontaman siran ago kowaan iran a langowan a khagaga iran a pd sa manga sabap, so kathabangi niyan kiran, ago pakapndatoon iyan siran, ago mbalowin iyan siran a manga waris ko lopa iyan sii ko doniya, oriyan iyan na khawarisan iran so sorga iyan sii sa akhirat.Go miaadn ako a titikayan akn so kathidawa a mabasng a so pphakazokhayawn skaniyan o manga ridoay o Islam sa tanto a mabagr, ago so langowan a manga bontal ago manga okit a pkhisogat ko pagtaw a Islam ka an kadai sa bagr so manga Muslim, ago mapkl so pangindaw sii ko manga rarb iran, ago makalankap so katatabana a kagiginawai sii kiran, ka an iran di khiporo so manga olo iran, ago di makakasag so panagontaman iran, sa matatap siran dn ko katatalantang iran sankoto a landng a so kiaologan kiran, sa misampay siran on o btad sa kapzanaw, ago kadadas, ago karopt ko ltlt o manga panayaw o manga pagtaw a so miamagarobanga on sa datar o giikapamagagawa o giimamagatoang ko satiman a lapad.Go datar oto a miaadn ako a pkhan’g akn so manga taw a giimamagosay ko manga ragawr o manga Muslim, ago so kabibinasa o manga btad iran, sa makalibotng so bontal ago lomankap so kidaplak, ago kalkhban so manga pinto o pangindaw ago so galbk, sa phakambowat roo ago so salakaw ron so kaplankap o kakhalobayi ko niawa o katatabana a kagiginawai sii ko ltlt o manga Muslim, sa miaadn tano a lalayon tano pkhan’g so taw a giitharo sa: antonaa i pnggalbkn ko? A da dn a gona oto, miadadas so Islam ago so manga Muslim!.. sa ampl

14

kiran dn so kababantayi ko manga pan’kaw a pkhitalmba a manga btad, sa sii siran bo titindg ko manga kiagbaan ko miaipos a masa o manga Muslim, sa gii ran ipagandisan so manga bantogan iyan sa kapananadm, sa ipphagidayda iran so manga mnang iyan.

Na siabot akn so mas’ala na sangat a mala, a go so btad iyan na piakawanwan, sa miailay akn a so ummah sii ko along ankai a btad a mapitl a so pphangongoyagan on imanto, ago sii ko manga basal a zonosono a pkhisogat ko papatayan iyan sii dn ko sold o walay niyan ago sii ko piaganakanakan o poso iyan, na tanto dn a makapagiino sa maphakandod iyan on so sarig iyan ko Kadnan iyan ago so sosonan iyan.. makapangingindaw sa makaoyag on ko panginam iyan sii ko rarb iyan, ago mapokaw niyan so paratiaya sii ko poso iyan, magiino sa makapagiyasa on ko kakhaokhaog ka an makanggalbk, ago phayagn iyan on so lalan ka an makalalakaw, ago mapakikilalala niyan on so manga tagotao ko lalan ka an iyan masowa o andamanaya i kapnggalbk iyan? Ago anda pagantap?Go miailay akn a so sosonan o Allāh a so inibtad iyan a rk o pagtaw a Islam na aya roo maako langon, ago lbi a madakl a di gioto, na skaniyan na pphakasangorn iyan so manga pamikiran ago pakapnggalbkn iyan so manga gaga, ka an makalalakaw so ummah sii ko along o Qur’an ago so sunnah sii ko lalan iyan a mapayag, ago an makambalay sii ko panagayanan a onayan a so inibtad skaniyan o mimbalay a paganay a so Mohammad , a so tiarotop skaniyan ko oriyan iyan o manga sahabah niyan ago so manga pipiya sankai a Ummah, ka an matarotop so lalakaw a pakamba-barakatn, sa makandod so kasosonor sii ko kaoyagoyag, ago misabap ko idin o Allāh na so

15

kapakandato ankai a pagtaw sa datar o kiathaladi niyan on, sa miaadn so kapasadan o Kadnan akn a sangat a bnar. Na miangni ako sa kazamili sii ko Allāh sa makowa ko so mapiya, ago miangi ako ron sa tabang sii ko kazorat sa nkai a bandingan, ka kalokalo na skaniyan a Kadnan ko na sabap ko limo iyan ago so tabang iyan na ayonan ako niyan ko kapakambowat iyan sii sa ropaan a mapiya, sa maadn roo so mapiya ago so gona, kna oto a ba sii ko Allāh na ba margn.

Mataan a maggdam akn so limo o Allāh ago so kala o gagaw niyan rakn, ko kiaayoni niyan rakn ko kiapilia ko sankai a bandingan sa rk iyan so kapangalimo ago so kapangapdi.Hay Kadnan ko rk ka so bantogan sa datar o kadadait iyan ko kaporo o paras ka, ago so kala o kadato oka, di ko khaisip so manga bantog rka, ska, sa datar o kiabantog anka sa ginawa nka.

So Somiorat

Mohammad as Sayed Mohmd. YusufAl Az’har UniversityCairo, Egypt

16

ة التمكين معنى اإلسالمية لألمSo Maana o Kapakandato a rk

o Ummah Islamiyyah

So Maana o at Tamkin:So katharo a at tamkin (التمكين) na skaniyan so kabgay sa paro a giankoto a paro na skaniyan so kapakagaos, kapakagaga (al qudrah) ago so kabagr ago kabasng.Pitharoo Abu Hayyan a so ptharoon a at tamkin na skaniyan so kadato ago so kapamondas o kapaar sii ko manga kaadn. Go pitharo o al Alusi a: So at tamkin ko pakaasal iyan na so kabaloya ko shayi a ibtad sa darpa a makambkn on, oriyan iyan na inosar sii ko katotompokan on a skanyan so katatap ago so kathakna.

17

So karankom ankanan a manga maana na aya katimbl o maana o at tamkin na so kapakandato ago so kapakakhapaar a tarotop ko liawaw o lopa sa ikokom o Muslim so kitab iyan a Qur’an sa mabaloy so Shariah Islamiyyah a aya niyan pangitaban, sa daa sosondongan iyan a parinta antaa ka kadato ago bagr a salakaw ko bagr iyan ago so kadato iyan ago so parinta niyan a Islam.

So Maana o Ummah Islamiyyah:Pitharoo al Fakhr ar Razi a phoon ko al Qaffal a: Aya pakaasal o Ummah na skaniyan so sagorompog a matitimo sii ko shayi a satiman.Go pitharoo Sayed Qutb a: So Ummah na skaniyan so sagorompong a pphagagama sa paratiaya a satiman a matitimo skaniyan ko manga gakot iyan, ago pphangongo-notan sa kapagolowan a satiman a makaphapasod sankoto a paratiaya (fi dhilal al Qur’an).Na aya ummah a Islam (ummah Islamiyyah) na skaniyan so sagorompong a manga taw a aya agama iran na so Islam, ago ron siran babangnsa ago tomataalok.So pakaasal o katharo a Islam na kinowa ko istislam a skaniyan so kathapapay ago so kapangongonotan ago so kapangalimbabaan ago so katayakop ago so kazalimbo-tawan.So Islam ko maana niyan ko kitab na so: Kapayaga ago so kinggolalann ko nganin a pianothol skaniyan o Nabi sii ko hadith a maporo gowani a izaan ko makapantag ko Islam sa pitharo iyan a: (…so kazaksii sa

18

daa tohan a rowar ko Allãh ago so Mohammad na sogo o Allãh , go itindg ka so sambayang, go ibgay nka so zakat, go phowasaan ka so Ramadhan ago lawiin ka so walay o Allãh sa nggolalan sa hajji amay ka magaga nka so lalan on…)

Aya bantak ko kapakandato o pagtaw a Islam sankai a bandingan na:So kapagosaya ko manga sabap a miakatonay ko kiada o kapakandadato o Ummah Islamiyyah, ago so kapndirogoda ko manga onayan a so khisabap on na magndod so ummah sii ko kapakandato iyan pharoman. Go pagosayin iyan pn so manga balamban o kapakandato ago so kapagosaya ko waraan o lalan ko kapakandato, go datar oto so manga nganin a khibgay niyan so papata ko kakhisampay ko apta a so kapakandato, a langon anan na sii phamagosaya ko sindaw o gonanao o Qur’an a rakhs a isomang on so manga hadith o Rasūlullāh .

19

So Kiapakandato o Ummah Islamiyyah ko Miaipos ago so

Kapapantgan (Kilangan a Bandingan)

Ipoon ko sobra sa sapolo ago pat gatos ragon na tominindg so Mohammad Bin Abdillah sii sa balintad a Makkah, ago sii ko liawaw o palw a as Safa, sa gii niyan tharoon ko manga taw a: Mataan a sakn na iplalang akn rkano a siksa a mabasng, na miaadn ankoto a panolon a romarankom a tamana a paglt sii ko doniya ko kadandan iyan, ko pagltan o miaipos a malibotng ago so zalono a masindaw.

Sa tomininndg so jahiliyyah a sopak sankai a panolon a bago ko kalangowan o bagr iyan, sa lininding iyan so paninggalan iyan ago so manga katohanan iyan ago mianiphatay sa pantag roo sa kapakithidawa a

20

phakasokar, sa piakambowat iyan a sopak ko pphanolon – so Mohammad – so ronda niyan a komokoda ago so ronda niyan a phlalag sa minioma niyan so magarang iyan a potaw, na miatatap so Nabi sii ko panolon iyan sa katatap a lawan ago mabagr a di so kapakabbkn o mala a palaw, a daa phakalobay ron a ringasa, ago daa phakalmk on a gasta, ago daa phakabirayi on a orarig.Sa pitharo iyan ko bapa iyan a: Hay bapa, Ibt ko Allãh ka opama ka btadn iran so alongan ko kawanan akn na so olan na sii ko diwang akn, sa ibagak akn ankai a panolon na di ko dn ibagak sa taman sa di skaniyan pakadaagn o Allãh odi na mitandoray ako ron, na di ko dn ibagak.

Na sii ko paganay a gawii a piayag on o Rasūlullāh so panolon iyan ko Allãh na miaadn skaniyan a tatankdn iyan a mataan a so Allãh na tankd a thabangan iyan ankai a agama, ago tankd a pakipndato iyan ko manga oripn iyan, minsan pn lomalagaday so bagr ago so pangalang a mala a babalakn iyan so panolon ko lalan iyan.Na sii ko oriyan o miakasapolo ago tlo ragon ko kiapanagipoon o panolon sii sa Makkah - a kiataaman on o Nabi ago so manga Muslim so pizoson a siksa, ago mizasaloyana kiran so pimbarang a ringasa - na inisogo o Allãh ko sogo iyan ago so manga Muslim a katogalin iran sa Madinah, na so kiathakna o Nabi ago so manga Muslim sa Madinah na mianagipoon so pankat a paganay ko manga pankatan o kapakandato, sa kiaadnan so manga Muslim sa parinta ago so Islam sa manga tabanga.Sa mianagipoon so kaprompaka a gomaan ko pagltan o bnar ago so batal, sa miaadn so kiapakataban sa Badr, oriyan iyan na miaadn so ndao a mapitl sii sa Uhud, oriyan iyan na so kiathidawa sa al Ahzab, sa miaisaisia so manga arab

21

ko kaphowalasa iran ko manga Muslim, sa miaadn siran a di siran thorogn inonta a pd iran so gomaan iran sa kapananagompot o kapngingilam iran ko gobat o ridoay, na pitharo iran a: Khailay niyo a adn a kakhaoyag tano a khabaloy tano a somasarig a thatakna, a daa ikhalk tano a rowar ko Allãh ? Na adn a mitharo a mama a pd ko manga sahabah a: Hay Rasūlullāh ba dayon sa dayon na giai dn i btad tano a sasawann tano sa kalk? Ba daa phakaoma rki tano a gawii a phakasarig tano ron, sa khibtad tano so manga gomaan tano? Na pitharoo Nabi a: Da a mapthigr iyo a rowar sa di mathay sa taman sa makaontod so mama a pd rkano sii ko lompokan a mala a da dn a kaaawidan iyan a gomaan (potaw), na tomioron so katharoo Allãh a:

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a phakasambiin iyan siran ko lopa sa datar o kiapakasambi o siran oto a miaonaan iran ago tankd a mipndato iran so agama iran a so inikasoat iyan kiran ago tankd a zambian iyan kiran ko oriyan o kaalk iran sa kasasarig, sa pzimbaan ako iran ago di ako iran iphanakoto sa mlk bo, na sa taw a khafir ko oriyan oto na siran oto na siran so manga fasiq(lomiliyo ko agama).(an Nur 55).

Go tioman o Allãh so kapasadan iyan, sa diaag iyan so manga lompokan a isaisa skaniyan, pitharoo Allãh a:

Piakambalingan o Allah so siran oto a manga kafir sa pd iran so gani ran sa da siran makaparoli sa mapiya, sa inamplan o Allah so miamaratiaya ko kiathidawa, sa miaadn so Allah a Mabagr a Mabasng.

22

Na sii ko oriyan o kiaipos o al Ahzab na adn a mianagipoon a pankat a bago ko manga pankatan o kapakandato, sa pitharoo Nabi a: Imanto na ngobatn tano siran sa di tano iran nggobatn.

Sa mianagipoon so panolon a Islam sa pkhowaan iyan so waraan iyan a lankap sa doniya, sa pizoratan o Nabi so manga dato ko sabaad a manga ingd sa ipndolon iyan kiran so Allãh , sa mianginsbangan so panolon o Islam ago mianginsdpan, sa somiold so manga taw ko Islam sa zasagorompong, sa piakitaban o Allãh a Makkah ko sogo iyan ago so miamaratiaya, sa inikayas o Rasūlullāh so manga barahala a lomiliyot sa al Ka’bah sa pmbatiayaan iyan so katharoo Allãh a: …Miakaoma so bnar sa diaag so batal, ka mataan a so batal na miaadn a dadaagn, go so katharo iyan a: Miakaoma so bnar sa di makaphanagipoon (madn) so batal ago daa maphakakasoy niyan (a kaadn iyan, sa piakatoron o Allãh ko Nabi niyan sii ko kianayk iyan sa kanayk a kaodas so katharo iyan a:

Imanto a alongan na tiarotop akn rkano so agama niyo ago dinianka akn rkano so limo akn ago miasoat ako rkano ko Islam a agama.

Sa tomiaalok so Rasūlullāh ko Inampda a Maporo, ko oriyan o kinisampayin iyan ko sogoan (risalah) ago miatonay niyan so inisarig on sa bialasan roo o Allãh sa mala a balas.Sa miakaoma so manga khalifah niyan a miangatotoro (al khulafa ur rashidun) a miasoat so Allãh sii kiran, sa kiakaptan iran so pandi o Islam sa inilalakaw iran a pd iran so manga Muslim sa iniokit iran ko lalan o Rasūlullāh , sa da siran sambi ago da siran alin sa ininggolalan iran so agama iran sa mapiya a kanggolalan sa liankoloban iran so sbangan o doniya ago so sdpan iyan sa aawidan iran so

23

katharoo Allãh sa ipzampay iran ko manga kaadn, sa piakambowat o Allãh a misabap kiran so taw a khabayaan iyan phoon ko kapzimbaa ko manga oripn sa minitogalin ko kapzimbaa niyan ko Allãh , ago phoon ko kasimpit o doniya san ko blangan iyan go phoon ko kapphanalimbot o manga agama san ko kaontol o Islam.Sa miaadn so masa o kiandato iran a so da makalawan sa tlo polo ragon a mababa sii ko omor o masa, ogaid na sii ko timbangan o arga na lbi a mapnd a di so omor o miakatindg a manga imbraturiyyah (empire) a so miatatap a makamomo-ayan ko lopa sa sobra sanggibo ragon, sa miaadn ankoto a manga ragon a maontol a lbi a maporo a manga pondiyong a miatabid skaniyan o kamamanosiyai sii ko lagaday o iringa iyan ko kalangolangon iyan.Sa miaadn so kiapakandato sii sankai a pankat a inisampay sii ko pithamanan a pondiyong iyan a so da dn maraot o ummah sii ko apiya antonaa a masa. Sa datar oto a miaadn so kiapakandato a romarankom, sa riankom iyan so kapamondiong o agama ago so manga simba, ago riankom iyan so kiapakandato sii ko doniya ago so kiapakambayabaya o Islam sa ragat ago sa gilopa, kandato ago kakhaoyagan ago katao ago kazinanad. Sa miailay so Islam ago miagdam so rarad iyan ko langowan a pizasokowan ago pirikharikhaban o kaoyagoyag o manosiya.Sabnar a miagontong so ummah Islamiyyah sii sankai a kiapakandato ko lagaday o manga masa a malndo, sa likaan on o Allãh so manga kabarakat ko langit ago so lopa.Sa mianinggaposan so kadato a matotoro (khilafah rashidah) sa minggolalan ko kinibgan o al Imam al

24

Hassan bin Ali ko kadato a khilafah ko Muawiyyah bin Abi Sufyan ko ragon a ika pat polo ago isa ko hijrah, sa mianagipoon so bago a masa sii ko ummah Islamiyyah.Sii sankai a pankat na da pn makathakna so kaoyagoyag o ummah Islamiyyah sii ko langowan a manga katampar iyan sii ko lbi a maporo sii ko kawankawangan o doniya a so miaadn ko masa o Rasūlullāh ago so sii ko masa o manga khalifah a miakasambi on, ogaid na minsan pn gioto dn na miatatap skaniyan a maporo a lomalankolob opama o dayagn ko langowan a miaknal o manosiya a pd a manga atoran ago kandato ago manga parangay antaa ka manga bandaran.Go mataan a di bnar so minititik sa pamikiran o kadaklan a manga taw a so Islam na miapos dn so masa niyan ko oriyan o masa o Rasūlullāh ago so manga khalifah niyan, sa aya mataan a bnar na aya mianinggaposan na so masa a kababaloy o kadato a Islam a ladiawan, sa so kiada oto na mindod so masa niyan sa kalilid a masa ko kapphanothola on.Na sii ko kiapanagipoon o kiandato o manga Umawi, na mianagipoon so kadato a kapangalandada ko atoran iyan a kapkhawarisi ko kadato ago so kiapanalimbot iyan ko manga kabnar, sa mianagipoon so paganay a ropt ko manga onayan o Islam sii ko okit a giikandato ago so giikanggiragiraya ko tamok… sa miakaonot roo so miazaginton a kiaphokas ko katitimoo o ummah ko kathikayi ko manga galbk o manga dato, ago so manga giragiray ran, sa sii mimbasowi ko manga btad iyan a mattndo.Minsan pn gianan dn na so kala o dianka o kiapakasilay ko masa a Umawi na katatamanan, apiya pn mapayag a mala amay ka idayag ko masa a

25

kiapamondiyong – a so masa o Nabi ago so masa o kilafah rashidah – a so khapayag so langowan a shayi ko kiobay niyan on a karibang a maito, sa miaadn so ummah sa matatago siran ko mapiya ko kasaromag iyan ko paratiaya ago parangay, sa miangolad so manga panaban o Islam sa taman sa inisampay so manga Muslim ko manga pinto a al Qustantiniyyah (Istanbul) sa miamts so panolon o Islam sii sa India sa sbangan, na sii sa katampar sa pagotaraan a Africa sa sdpan, sa miakabagr so parinta o Islam, sa taman sa mimbaloy a bagr a ipkhalk o manga ridoay niyan.Oriyan iyan na miakaoma so manga Abbasiyyun, sa pikhodaan iran so goris a makasisilay a so inadn o manga Umawin, sa miamagoman so kagarang o kiapakasilay sii ko masa iran, sa inomanan iran sa bago a kiapakasilay sa miatatap so kadato a kapangwaris a kapangalandada, sa miamagoman so karata iyan gowani a balowin iran a giiipamagidala so kadato – sa opama o aya masogat o alang o isa na wata a da pn kabaligi na datoon iran – sa miakaprarad oto sa marata ko bagr o parinta Islamiyyah a ioman on so miaadn a pd sa kakhonsikonsi a piakalklk a pantag bo sa kaagawa ko kadato, sa inisampay so mabasng a kadato ko sindadan o lambt iyan, sa miakatonay sa kapamolang sa taw a di khiropa o pamikiran so kakhaadn iyan ko manga Muslim.Na so pman so kathabowakar ko kiaosara ko tamok o Bayt al Mal, na miaadn so khalifah a Abbasi a daa khagdam iyan a marata a kabgi niyan ko pababayok a arab a sambi o bayok iyan a pamoday ago bantog ko dato a arga a magatos nggibo a bolawan a pirak a pd ko tamok o manga Muslim. Liyo san so pd a manga bontal a kiapakasilay a salakaw a so kna o ba giai i blangan o kapagaloya on.

26

Na so pman so kalankapan o ummah na miabaloy a kabblmblngan iyan ankai a marata a kathabowakar na daa khaogn iyan a tomtrn.Sa miaadn a waraan a kakhidozo o parinta Abbasiyyah phoon ko rarad ankai a kiapakasilay, sa miakadansal so kinigobar sa onot ko sosonan o Allãh sii ko kaoyagoyag o kamamanosiyai. Sa somiold so manga Tatar sa Bagdhad a pompongan o kadato a Islam ko ragon a 656 ko hijrah, sa siombali iran so khalifah al Mu’tasim Billah, ago pianombali iran so manga Muslim, ago pianotong iran so manga kitab o katao a so ipammlpl a Baghdad, sa piaganod iran so kalaan on ko lawas a ig a Dijlah, a giya manga kitab oto na rarankomn iyan so lbi a mala a paninggalan o katao sii sa doniya sii ko kiaiposan iyan ago so kapapantagan iyan.Sa sabnar a miaopakat so manga barathotol sa aya sabap ankai a tioba ago kaantiyor na skaniyan so kialipat ago so kiatala ago so kiasawit ago so kiaphapakaitoa ko manga ndao o Islam. Go bnar so Allãh gowani a tharoon iyan a:

Go da maadn so Kadnan ka a ba niyan antiyora so lipongan sa kapanalimbot a so manga taw ron na pphangompiya siran (Hud 117).

Go minitobak sa datar oto so kadato a Islam sa Sdpan, sa kiandatoan o manga taw o kros a ingd a Andalus, sa biogaw iran on so manga Muslim sa okit a pinakamarata a kabibinatangi, sa miaponas so kaaadn o Islam sii sankoto a balintad a pd ko lopa a so miaadn sa miaona a pompongan o katao ago so bandaran ko pinggatos a manga ragon.Sa da maadn so kinitombak o kadato o Abbasiyyah a ba gioto so kiapaninggaposan o Ummah Islamiyyah, ka mataan a miapayag sii ko kibabatog so parinta a

27

Islam a bago a skaniyan so parinta a Uthmaniyyah a miatatap a mindato ko liawaw o lopa sa mararani lima gatos ragon a miagaga niyan sankai a manga masa a kasiapa niyan ko taragombalay o Islam ago mialinding iyan so manga Muslim ko garobat o manga taw o kros (crusade) a giimakazonosono. Sa giankai a parinta na kiasoldan iyan so ingd o manga nasrani sii sa Aurupa, sa piamanaban iyan a rk o Islam a manga lopa ago manga poso na somiold so manga taw sii ko Islam sa poloan ka million a bilangan iran, ago miarn iran so kapakatindg o parinta a Yahudi sii ko lopa o manga Muslim… ago so salakaw san a madakl.Ogaid na gianan ago so salakaw san na di niyan maphakada so kiaadn o madakl a kiapakasilay ko lalan o Islam, mlagid o sii ko parinta odi na sii ko kaoyagoyag o ummah ko along o parinta, sa minioma o kiapakasilay so onga niyan a marata sii ko kialagaday o manga gawii.- Sa miaadn ankoto a parinta a Islam a aya paganay a parinta a da niyan osara so basa a Arab a onayan o basa o parinta.- Sa miaadn so dato (wali) sii ko oman i iqlim a giindato sa masa a katatamanan oriyan iyan na pokasan sa kadato, sa miabaloy oto a masa a kathaban sa tamok a khakowa niyan ko oriyan o kada iyan sa kadato.- Sa sianka o parinta Islamiyyah so kaoyag o niawa o kapagijtihad ago so kambagobago, sa lomiankap so kiabrn ago so kiaori ko manga blangan o parinta a Islam.Sa mianagipoon so kiasold o manga atoran a rapo sii ko parinta Islamiyyah. Sa mianagipoon so masa niyan a kananaasan sii ko masa o Sultan Salim, a so

28

lomiankap so ngaran iyan ko Sulayman al Qanuni (Sulayman the Great) sa kinowa niyan so atoran a Sdpan ko kadato ago inalin iyan so sabaad ko manga pangitaban o kaphagingd.Na so pman so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata na miaadn dn so ummah a inipanalipndaan iyan oto ko khiphapantagn iyan ko manga dato iyan sa miathay dn a masa, na da maadn a ba pd sa pakatatanaan a kapagndod iyan ko kanggalbka on sii ko salatan o kapagolowan a sondaro a so ron makambbkn so parinta a Uthmaniyyah sa masa oto.- Na miasndod so manga Muslim ko agama iran sabap ko kaaadn o manga bid’ah ago manga paratiaya a dadag ago manga kadostaan sa kialibotngan siran o salatan a kandaraynon ago so kinibagakn ko kakowaa ko manga sabap.- Minsan pn gioto dn na da maadn so Islam ko ginawa niyan sii ko manga ginawa iran a darpa a maphamagosay, di sii ko ropaan iyan a paratiaya go di pn sii ko ropaan iyan a sosonan a kandato, ogaid na miatatap a oyagoyag ago masisiyap ko kapakasilay ago so kasambii ron, sa miatatap so barabad o kaompiya a tomatayaw a giimakazonosono ko manga masa a di skaniyan khapadng o manga sambr o sobosobo a pphakadansal ko manga ragon.Sa miakasold so doniya sa pankat a bago ko thotolan iyan ko kiapanagipoon ko qarn (century) a sapolo ago pito ko masa a masihi, sa giobat a Sdpan a Nasrani so langowan a ingd o Islam, sa bithowan oto o manga barathotol sa, manga gobat a kros a kaposan.

29

Na sii sankai a btad na miaadn so tindg a miagalin sa mala a di so masa a miaonaan iyan, sa miakasilay so manga Muslim sa mala a kapakasilay ko kamataani ko Islam mlagid o sii ko kapamimikiran odi na sii ko manga dadabiatan, sa miabinasa so manga sabot sii ko pagtaw a Islam.- Sa miabinasa so sabot ko paratiaya, sa miatins sa sii bo ko giikatharoa ko lapiyat o dowa a shahadah sa di dn pagilayin so kipnggolalann on, sa miakasono roo so kambokbokl a kazanasana a ikagogowad, ago so tindg a kasopak ago so kiapakalobay o tindg ago so kiada o kaphakagaga ago so kaadn o bagr.- Go miabinasa so sabot ko simba a lankap a romarankom, sa miatins ko manga tanda o kambarasimba a katatamanan.- Go miabinasa so sabot ko galbk a mapiya, sa miatins ko manga rakaat ago so manga tasbih ago so manga dowaa.- Go minibagak so manga Muslim ko kadaklan ko manga blangan o kaoyagoyag, ko oriyan o da iran kagagaa ko kaadn o manga okit a kaosara ko manga sabap ka an maparoli so misasabap on a pd sa kapakaozor ko langowan a katampar ko kaoyagoyag.- Sa datar oto a miazapotol so manga gakot o giikaphapa-gariya ko ltlt o ummah Islamiyyah, sa kialobayan so bagr iran ago miada so andisan iran ago so mnang a ipkhasm kiran o sbangan ago so sdpan.Sa miatatap ankai a manga gomagalbk a piakalklk ago so salakaw ron a pkhasoldan iyan so doniya a Islam ago pphangsb dn ko manga onayan iyan sa mabagr a so talikhodan iyan na pangoorianan o bagr a doniya a jahiliyyah, ogaid na da sampayin sa ba niyan mabinasa ko itado niyan, ogaid na sii ko

30

kialagaday o manga masa ago so kiathimo ago so kiapagayan ago so kiatatap ankai a bagr na miakaprarad sa pkhalbatan iyan sa maito maito, sa mapphakasilay niyan ko manga pakaasal iyan sa taman sa kiapakapasangan iyan sa maito bo na papandos iyan so napas iyan sa kaposan.Sa mianagipoon so niawa o Islam a pkhatonggos phoon ko lmbak o kaphagingd a Islam, sa mimbaloy so agama sii sa kaposan a bontal a miamansi a kaaawasan sa niawa, a di niyan khagaga so kapanigr ko kaprompaki niyan ko gobat a mabagr a kabibinatangi a pphakapoon ko langowan a katampar sa pantag sa kapagimataya niyan ko Islam.Sa datar anan a miatimo so kiapakasilay o manga masa a manga llndo, sa miakazosolbiya so sabagi on a pd o sabaad na miakatonay sii sa kaposan sii ko kiada o kapakandadato sa miapokas ko pagtaw a Islam ago so kinigobar iyan phoon ko pondiyong a maporo sa miaolog ko landng a madalm.Na gowani a makaoma so manga garobat o kros a kaposan, a so manga Muslim na matatago sankanan a btad na aya arangan a mala na so kakhidozo iran sa khibgay ran so manga ginawa iran ko kakhadadas, sa minibadas so kaphagingd a Islam sa taban o kiaagawa on o rapo a mananangga, sa miazapotol so manga anggawta iyan ko manga kmr o manga taw a gomiobat.Sa di anan makaphmaana sa ba so pagtaw na ba miabinasa sa tarotop ago so maydan na ba kiaawasi ko kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, ogaid na ski tano na so gii tano kapakanggolalana ko katharo tano ko kapphakalankapa ko kakokom na aya bantak tano roo na so bontal a tomataban sa skaniyan i phakatankd ko mambbtad a kanggalbk sii ko kamataani ron, sa kna o ba so maito a missnggay

31

apiya pn adn a miaadn on a pd sa kissnggay, inonta o maadn ko tangan iyan so kipapaarn ko manga btad.Sa sisiapn o thotol ko manga Muslim a madakl a pd ko manga pankat o kawaraw ago so kabatalo sii ko kiapranga ko manga taw a gomogobat a mianalaingd ogaid na skaniyan na kabatalo o sondaro a tatabann a ithidaw niyan so kaposposan a tidaw niyan ko da niyan pn kathapapay, sa miaadn so paratiaya a somidp dn ko talikhodan o tabothod a sapng, na miaadn a tankd sii ko manga taw so kaphaning-gaposan iran ko kathabana kiran ago so kapakathapapay.Oway miaadn anan a miaadn a da dn a phalagoyan on na khaadn, ka kagiya so manga Muslim na miapakada iran so manga sabap o kapakandato sii ko lopa, sa siambr siran o sobosobo a mabagr sa piokas iyan siran ko darpa a kapagolowan, ka an iyan siran milbad ko liong o tonai o kiaori ago so kapangonotonot ko gomogobat, pitharoo Allãh a: Go da siran lalima o Allãh ogaid na miaadn siran a so manga ginawa iran na phlalimn iran.

Sii ko sold ankai a kilangan a mapontok a miaona na phakarayag a so Ummah Islamiyyah na somiagad sa tlo a manga masa:

1. Masa a kininggolalann a maporo ko Islam, ago so miakaonot on a pd sa kiapakandato a maporo.

2. Masa a kininggolalann ko Islam a kalalayaman, ago so miakaonot on a kiapakandato a kalalayaman.

3. Masa a kiadarodos ago so kialabaw sii ko kiaawat ko kamataani ko Islam, ago so

32

miakaonot on a pd ko kiada o kapakandato ago so kiapakadaag o ridoay.

Sii ko oriyan ankai a kialiot a magaan na khaparo rkitano a kapakakmpta tano sii sa manga titik a katatamanan so manga sabap a onayan a so miakatonay ko kiada o kapakandato o Ummah Islamiyyah, a skaniyan na matitins sankai a phakata-lingoma:

1. So kiapakasilay o kadaklan ko manga Muslim ko sabap a thito o Islam, sa inawaan iran so agama ko kababaloy niyan a manga paratiaya ago manga galbk sa sii siran bo somiong ko manga lapiyat ago so manga maana a mattndo.

2. So kinipanalipndaan ko kitab o Allãh ago so Sunnah o Rasūlullāh , sa lominiyo siran ko Islam sii ko atoran o kaoyagoyag.

3. So kiasagomparak o manga Muslim sa miakabagr so kiazosopaka a kadato ago so kapmaratabat ago so kapagagama, a miaadn ko manga saaf o ummah Islamiyyah.

4. So kalobay o kapagolowan a Islam, ago so kiaosara ko kadato sa pantag sa kamataani ko manga baya a ginawa ago so manga kamapiyaan a ginawa a mattndo, a maaawat ko kamapiyaan o Islam ago so manga Muslim.

5. So kiapatay o niawa o Jihad, ago so kiapakalobay o manga kasankapan iyan.

6. So kinibagakn ko kakowaa ko manga sabap a bagr a barandiya.

7. So kinibagakn o Ummah Islamiyyah ko kitindgn iyan ko romasay niyan sa thito a katonay a pd

33

sa kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata, ago so kipanolonn ko Allãh .

8. So kiabrn ago so kinipilakn ko kapagijtihad.9. So kinindaraynonn ko manga katao a

phakanggay a gona, sa aya bo a panagotiyapn na so manga katao a ongangn a balk, ago manga katao a zasakit.

10. So kialankap o manga sakit a parangay ago kaphagingd.

11. So kiaropt o taragombalay o tinanggisa a Muslim, ago so walay a Muslim, ago so kaphagingd a Muslim.

Sa datar anan a mimbaloy so ummah ko oriyan o kiapokas on o kapakandadato sa miatago sa ragawr a kapapantagan a so da dn a saginda niyan ko kialalakaw o thotol, a skaniyan na ragawr a di khagaga o pansom so kiropaan on, odi na katamanan iyan so manga toos iyan, aya mataan na aya dn a gii ron tharo na so dila o mambbtad o ummah a lbi a mapait. A itotoro oto o hadith o Nabi a: Magaan dn a kaphamagagawa rkano o manga pagtaw, sa datar o giikapama-gagawa o giimamagatoang ko lapad iyan, na adn a mitharo a: Ba phoon sa kagiya maito kami i bilangan sa alongan oto? Na pitharo iyan a: Ogaid na sa alongan oto na madakl kano ogaid na skano na koyapr a datar o koyapr o bagiyaw, sa plowasn o Allah ko manga rarb o manga ridoay niyo so kipkhalkn rkano, na iphansir iyan ko manga poso iyo so al wahn, na adn a mitharo a: Hay Rasulullah antonaa so al wahn? Na pitharo iyan a: So kababayai ko doniya ago so kikagowadn ko kapatay (piakambowat o Abu Daud).

Sabnar a somiagad ko doniya a Islam a manga ragawr a madakl sa miaona, a miaadn so manga Muslim a mapphakada iran on so kapakandadato iran ko lopa, odi na mapphakada iran on so

34

kapakasasarig iran ago so kathatakna iran, odi na mapphakada iran so manga ingd iran ago so manga tamok iran, ogaid na siran sankoto na daa miasinb iran a tpng a lbi a mapitl ago da pn a lbi a mapait a di so kiatpngan iran ago kiazinagadan iran a kapapantagan sii ko langowan o thotolan iran.Ogaid, na datar o kiasagad o manga ragawr a miaona sa miokit sa mapiya, na mataan a giankai a ragawr na phakasagad skaniyan ago so salakaw ron omiog so Allãh , sa matatankd a pakapndatoon o Allãh so Ummah Islamiyyah sa datar o kiapakandato iran sa miaona, ogaid na paliogat rki tano a katokawi tano ko waraan a mattndo a rk ankai a ummah. Ka an tano katokawi o ino phanatas sii ko miaonaan iyan? Ago an tano katokawi sii sa katampar a salakaw o andamanayai kakhaadn o kapakaliyo ron? Sa makowa tano so manga sabap a phakatonay sa - kabaya o Allãh - sii ko kapakaapas.Sa di dn khabaloy so btad a kaphapasiyo a malbod sii sa lalan a madaya a kaddmpasan sa manga obarobar, aya mataan na skaniyan na lalakaw a margn sii sa lalan a mappno a manga sorok ago manga ringasa, a pagokitan skaniyan o miamara-tiaya sabap sankai a agama a rakhs o manga garobat a makaliliyot ko Islam, ago so langowan o manga pangalang a pphagayan sii ko lalan, sa taman sa matarotop so kapakandato o Islam ago so pagtaw niyan, sa mapokas so kiapanangga a ika dowa o Islam, sa datar o kiapokas iyan on sa paganay.Sa paliogat ko Ummah Islamiyyah imanto sa di skaniyan tomarg ko kiagbaan ko miaipos a manga masa sa pantag sa kamboko ago kapanndit, ogaid na wajib so kathabala ko kapapantagan sa nggolalan sa sabot a Islam a makatatanod.

35

Sa so bolong na mapapayag sii ko katokawi ko thatampatan o gdamn a sakit, ago so kaadn o pamomolong a tomankd a biaksa a skaniyan i pnggolima ko kapamolong, oriyan iyan na so kazabar ago so kaphantang ago so kathigra ko kasakit ago so kalipds o bolong a imbtad ko gdamn.Sa wajib ko Ummah Islamiyyah a katokawi niyan ko antaa skaniyan? Go antonaa i romasay niyan? Go andamanayai kathonaya niyan on? Ago antonaa i miakasogat on a so miaolog iyan phoon ko pondiyong o pankatan iyan a maporo, ka an skaniyan mabaloy a koyapr a so pianothol o Nabi ? Go antonaa i okit a khdgn iyan ko kapakaawa iyan ko manga karibatan iyan? Ago andamanayai kapakanggona niyan ko manga tpng o kapakataban ago so katatabana on, ago so kipoporo iyan ago so kibababa iyan, sa datar o orog ago so irat?Go antonaa skaniyan a manga polaos a onayan a so mapphangni skaniyan o kapakandato? Ago antonaa so manga pangalang a so babalakn iyan, ago antonaa i waraan o lalan a khisong ko kapakandato? Ago antonaa i manga papata a phakapayag sankanan a lalan?

36

Gintas a Paganay

SO MANGA LALAN A ONAYAN O KAPAKANDATO

- Lalan a paganay: So Paratiaya (al Iman)

- Lalan a ika dowa: So Galbk a Mapiya (al Amal as Salih)

- Lalan a ika Tlo: So Simba (al Ibadah).

37

- Lalan a Ika Pat: So Katao (al Ilm).- Lalan a Ika Lima: So Jihad (al Jihad)- Lalan a Ika Nm: So Panolon ko Allah

(ad Da’wah ilallah)- Lalan a Ika Pito: So Kazabar (as

Sabr).

Lalan a Paganay

So Paratiaya ko Allãh (al Iman اإليمــان )

So paratiaya i paganay a polaos o manga polaos o kapakandato, ago aya niyan olo a odi maadn na daa arga o salakaw ron a pd ko manga polaos ago so manga kasankapan, phoon sii na miaadn so kiapakaonaa on Allãh ko salakaw ron, sa pitharoo Allãh a:

38

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a pakapndatoon iyan siran ko lopa sa datar o kiapakandato o siran oto a miaonaan iran ago tankd a mipndato iran so agama iran a so inikasoat iyan kiran ago tankd a zambian iyan kiran ko oriyan o kaalk iran sa kasasarig, sa pzimbaan ako iran ago di ako iran iphanakoto sa mlk bo, na sa taw a khafir ko oriyan oto na siran oto na siran so manga fasiq (an Nur 55).

So Osayan o Paratiaya:So paratiaya na giipakanggolalann ko basa sii ko maana a kapangimbnar, sa datar o katharoo Allãh a miakanggolalan ko katharoo manga pagari o Yusuf a: …go kna o ba kami nka bbnara… go pphakatana ankanan a galbk a paratiaya sa batang a lam, ka datar o katharoo Allãh a: Pitharo iran a pharatiaya kami rka a inonotan ka o manga taw a manga bababa… (as Shuara’ 111), go pphakatana sa giinggolalan ko batang a ba’ ka datar o katharoo Allãh a: Paparatiayaan iyo so Allah ago so sogo iyan (maana a bbnarn iyo siran) (as Saff 11).

So pman so paratiaya ko maana niyan ko kitab na miasobag on so manga ulama sa madakl a katharo a so katimbl iyan na:Pitharoo al Imam Ibn al Qayyim al Jawziyyah a: So paratiaya na kamataanan a makambababid a pd ko katokawi ko nganin a minioma o Rasulullah ago so kapangimbnara on sa paratiaya, ago so kapagikrali ron sa katharo, ago so kapangongonotan on sa kabaya ago kapangalimbabaan, ago so kanggalbka on sa masoln ago mapayag, ago so kinggolalann on ago so kipanolonn on ko dianka a kakhaparo niyan.

39

Pitharoo al Alusi a inikalimo o Allãh a: So paratiaya na skaniyan so kapangimbnara ko nganin a minioma o Nabi sa patoray a mazasagintas ko kiatokawan on a mazasagintas ago matitimo ko kiatokawan on a matitimbl, sa gianan i kpit o kalankapan ko manga ulama.Pitharoo ar Ragib a aya paratiaya na so kathapapay o ginawa sii ko bnar sa nggolalan sa kapangimbnar, sa nggolalan sa katimo a tlo a manga shayi a so: Katankd sa nggolalan ko poso, ago kapagikral a nggolalan ko dila, ago galbk a nggolalan ko manga anggawta.Pitharoo o khi rk ko tafsir al Manar a: Aya paratiaya na so kapangimbnar a maththkhs a masasaog o kathapapay o ginawa ago so katarimaa on ago so kazalimbotawan on.Sii ko kandirogoda ko manga katharo a miaona na phakarinayag a skaniyan na marani ko sabaad on ko sabagi ogaid na so katharoo Ibn al Qayyim na aya lbi a marani ko kapakararankom ago so kapakaliliyot ko kamataani ko paratiaya (so Allãh i lbi a Matao).Sabnar a bialoy o Rasūlullāh so pakaasal o paratiaya a nm a manga shayi a miakaoma ko hadith o Nabi a so pianothol o Imam Muslim ko Sahih iyan a phoon ko Umar bin al Khattab a: (Adn a masa a moontod kami ko Nabi sa isa a gawii na miakaoma rkami a mama a mapoti i nditarn a maitm i kapagbok, a daa khailay ron a rarad a kiaplayalayag a daa makakikilala rkami ron a isa bo, sa miontod ko obay o Nabi sa sianday niyan so lb iyan ko lb o Nabi na inibtad iyan so dowa a palad a lima niyan sii ko dowa a bobon iyan, na pitharo iyan a: Hay Mohammad , panothol anka rakn so makapantag ko Islam, na pitharoo Rasulullah a: So Islam na so kazaksi inka sa da a tohan a rowar ko Allah ago mataan a so Mohammad na sogo o Allah, go itindg ka so sambayang, ago

40

ibgay nka so zakat, ago phowasaan ka so Ramadhan, ago nomayk ka sa Baytullah amay ka adn a magaga nka a lalan on, na pitharo iyan a bnar ka, na panothol anka rakn so makapantag ko paratiaya, na pitharo iyan a: So kaparatiaya anka ko Allah ago so manga malaikat iyan ago so manga kitab iyan ago so manga sogo iyan ago so alongan a maori ago paratiayaan ka so okoran ko mapiya on ago so marata on, na pitharo iyan a: bnar ka…).

Gianan, amay ka adn a rk o Islam a manga pakaasal a nm a so tiamanan skaniyan o hadith, na mataan a adn a manga sapak iyan a madakl a initoro skaniyan o Nabi ko katharo iyan a: So paratiaya na lawan sa nm polo a sapak iyan, a aya lbi ron a maporo na so katharoa ko La ilaha illallah, na aya lbi ron a mababa na so kakowaa ko ringasa sii ko lalan, na so kaya na sasoko a pd ko paratiaya.

Datar oto a adn a rk o paratiaya a kapayagan ago masoln – sa datar o kinitoroon on o Ibn al Qayyim, na aya mapayag on na so katharoo dila ago so galbk o anggawta, na aya masoln on na so kapangimbnar o poso ago so kapango-ngonotan iyan ago so kababayai niyan on, sa daa phakang-gay a gona a mapayag a daa masoln iyan – apiya pn minisiyap iyan oto sa rogo ago minipalihara iyan sa tamok – na daa khasanaan a masoln a daa payagan iyan inonta bo igira di khaparo sabap ko di ron kakhagagaa odi na sabap sa kiatgl odi na kalk sa kaantiyor. Sa so di kaadn o galbk sa mapayag a daa makasasapar on na toos ko kabibinasa o batin (masoln) ago so kaadai ron sa paratiaya. Na o kakorangi so galbk na karina sa kakokorangi ko paratiaya, na so kabagr iyan na toos ko kabagr o paratiaya.Sabnar a iniitong o Nabi so paratiaya a pd ko manga pangonaan o manga galbk ko kapakallbi ago so kathagompiya.Miakapoon ko Abu Hurayrah a: Inizaan so Rasulullah o antonaa i galbk a makallbi? Ago antonaa i galbk a mapiya? Na

41

pitharo iyan a so kaparatiayaa ko Allãh ago so sogo iyan, na miatharo a oriyan iyan na antonaa a shayi? Na pitharo iyan a so jihad na aya pondiyong o galbk, na miatharo a oriyan iyan na antonaa hay Rasulullah , na pitharo iyan a: So kahajji a tiarima.

So Pagltan o Iman ago so Islam:So iman ago so Islam na pkhatimo siran a dowa ago gii siran makamblag, sa so pagltan iran na katatagoan sa kalalankap ago kattndo (umum wa khusus) sa langowan a miaratiaya (mu’min) na muslim, na kna o ba langowan a Muslim na mu’min, sa piayag oto o Imam Ibn Kathir ko tafsir o katharoo Allãh a: Pitharoo manga arab sa lomang (a’rab) a miaratiaya kami, na tharo anka a da kano makaparatiaya ogaid na tharoa niyo a miagislam kami… sa pitharo iyan a miasabot sankai a ayat a so paratiaya na lbi a mattndo a di so kapagislam, sa datar oto so kpit o ahl as Sunnah wa al jama’ah, ago mitotoro oto o hadith o Jibril gowani a iiza iyan so makapantag ko Islam, oriyan iyan na so paratiaya, oriyan iyan na so kaphiapiya, sa miphoon ko lankap sa pthabid ko kapkhatndo iyan, oriyan iyan na so lbi ron a mattndo.

So Paratiaya na Katharo ago Galbk:Aya kpit o ahl as Sunnah a pd ko kamonaan ankai a pagtaw ago so miakasalono kiran ago so manga ulama ko hadith ago so kalankapan ko manga taw a miosar ko katao a mantiq (Logic) (mutakallimin) na mataan a so paratiaya na katharo ago galbk, a skaniyan na phkaomanan ago pkhalbatan.So kitotompok o galbk san ko paratiaya na mapayag sii ko kadaklan ko manga ayat ko Qur’an pd on so katharoo Allãh a:

42

Mataan a aya miamaratiaya na so siran oto a igira miaaloy so Allah na malk so manga poso iran go igira biatiya kiran so manga tanda iyan na kaomanan iyan siran sa paratiaya, ago sii ko Kadnan iran na zasarakan siran on * siran oto so ipthindg iran so sambayang ago so pd ko inirizkhi ami kiran na gii ran ngaston (pmbgay siran sa zakat) * Siran oto na siran so miamaratiayaya a bnar… (al Anfal 4).

Go so katharoo Allãh a:

Mataan a aya miamaratiaya na so siran oto a piaratiaya iran so Allah ago so sogo iyan, oriyan iyan na da siran makazanka go miphrang siran sa nggolalan ko manga tamok iran ago so manga ginawa iran sa lalan ko Allah, siran oto na siran so manga taw a miangimbnar (al Hujurat 15).

So manga dalil a pd ko Qur’an ko kapkhaomani ko paratiaya ago so kapkhakorangi ron na tanto a madakl a pd on so:Katharoo Allãh a: …Go daa miakaoman kiran a rowar sa paratiaya ago kambayorantang (kapagislam) (al Ahzab 22).

Go so katharoo Allãh a: …ka an siran pamagoman sa paratiaya a pd o (andang) a paratiaya iran…. (al Fat’h 4).

Go so katharoo Allãh a: …go phamagoman so siran oto a miamaratiaya sa paratiaya….

Pitharoo Sayed Qutb ko kaphagosaya niyan ko paratiaya sii ko surah al As’r a: Skitano na di tano pagosayin so paratiaya sii sankai ko osayan iyan ko kitab ago so fiqhi, ogaid na phamagosayin tano so waraan iyan ago so arga iyan ko kaoyagoyag a: Skaniyan so kakhitompok ankai a kaadn a manosiya a khadadas a maito a katatamanan san ko pakaasal

43

a tatap a so ron miakapoon so kibabatog, oriyan oto na so kakhitompok iyan sii ko kaaadn a miakapoon mambo sankoto a phoonan a pakaasal, ago so kitotompok iyan ko manga waraan a so pkhokomn iyan ankai a kaaadn (al kawn) ago so kitotompok iyan ko manga bagr ago so manga gaga a mapapagns on. Go so kaplithowas phoon ko manga tamana o lawas iyan a maito sa somong ko kaolad o kaaadn a mala, ago phoon ko manga tamana o bagr iyan a malobay sa somong ko kala o manga bagr ago gaga o kaaadn a so daa taman iyan, ago phoon ko manga sarinkot o omor iyan a mababa sa makasong ko kapammts o manga masa a so daa matao ko kawatan iyan a rowar ko Allãh .Go pitharo iyan sa isaa a bandingan a: Mataan a so paratiaya na sindaw… sindaw a madadalm ko poso, ago sindaw a matatago ko manga anggawta, ago sindaw a matatago ko kagdam, sindaw a pkhatayawan iyan so kamataani ko manga nganin, ago so manga arga ago so manga btad a pkhitkaw ago so nganin a matatago ko pagltltan iyan a pd sa kapakathotompok ago kapakababangnsa ago manga kawatan a lt, sa so mu’min na iphagilay niyan ankai a sindaw – so sindaw o Allãh – sa pkhailay niyan so manga kamataanan ago gii niyan izolbiya, ago di phanoraak sii ko lalan iyan, ago di khirpang sii ko manga lakadan iyan.So paratiaya na nono a pphakailay sa kailay a thitho, a bnar a di malalamang, ago di maloloag sa ipthnkayos iyan so khi rk on sii ko lalan sa madadalm sa sindaw, ago matatago sa kasasarig, ago kathatakna. So paratiaya na along a mammts a pphakasirong on so ginawa, ago pphakadkha on so poso, along a khasirongan phoon ko kayaw o ranti o sankaan ago so kaparampang ago so kataap sii ko kalopaan a malibotng a daa padoman iyan.

44

So paratiaya na kaoyagoyag a madadalm ko manga poso ago so manga kagdam, kaoyagoyag sii ko bantak ago so antap.. sa datar oto a skaniyan na kaokhaog a giitharagombalay a phagonga, a daa ba niyan kakhalayon, ago daa ba niyan kakhabrn, a da dn a ikhada iyan ago di khadadas.Tominkayos dn so Sayed Qutb, ko katharo iyan ko paratiaya sa pitharo iyan a: Mataan a so paratiaya na skaniyan i itado o kaoyagoyag a mala a so pphakapoon on so langowan a sapak a pd ko manga sapak o mapiya, ago matatayothon on so langowan a onga a pd ko manga onga niyan, na odi gioto i btad iyan na skaniyan a paratiaya na sapak a maiitas ko kayo niyan a aya btad iyan na so kakhalayon ago so kakhagankil, odi na skaniyan na onga a kasasaytani a daa kaphamts iyan ago kakhatatap iyan.So paratiaya na skaniyan i ponsowan a rarikan (mihwar) a pkhagamit on so langowan a thawd o kaoyagoyag, na odi gioto na skaniyan na maboboka a daa khailot iyan a shayi, a khada a mikakayambr a phagonot ko manga baya a ginawa. Go skaniyan so sosonan a so khatimo iyan so pimbarang a manga galbk, sa phakandodn iyan sa atoran a ipphagayon iyan ago ipthabanga iyan, ago phagokit sa lalan a satiman ago kaokhaog a isa a adn a pphakasonggod on a katotokawan ago antap a mitotolad.Na aya oriyan oto, na pagilangn o Qur’an so arga o langowan a galbk a di pagndod sankoto a pakaasal ago di khailot a khagamit ankoto a ponsowan a rarikan, ago di phakambowat a phoon sankoto a sosonan, sa so pamikiran a Islam na mapayag sii sankoto. Pitharoo Allãh a:

45

Aya ibarat o siran oto a sianka iran so Kadnan iran na so manga galbk iran na datar a ombi a siagozob a ‘ndo sa alongan a panambr sa daa khakowa iran ko nganin a pinggalbk iran a mlk bo, gioto na skaniyan so kadadag a mawatan (Ibrahim 18). Go pitharoo Allãh a:

Go so siran oto a manga kafir na so manga galbk iran na datar a alongalong a matatago sa balintad a thankapn skaniyan o pkhawaw sa ig, sa amay ka maoma niyan na daa moama niyan on a shayi sa maoma niyan on so Allah na itoman iyan on so isipan iyan, ka so Allah na magaan i kapagisip (an Nur 39). Go pitharoo Allãh a:

Go bantakn ami so nganin a pinggalbk iran a pd sa galbk na balowin ami skaniyan a bayank a mikakayontong (a madadadas) (al Furqan 23).

Giakanan a manga ayat na manga titayan a mapayag sii ko kapagilanga ko arga o galbk langon amay ka di makapha-pasod sii ko paratiaya ago di ron mitotompok, ago di ron phakapoon.Na sabap ko di kipndaraynon o paratiaya ago so rarad iyan a bagr sii ko pamikiran o manosiya ago so manga dadabiatan iyan ago sii ko kaoyagoyag iyan na miaadn so Qur’an a so iptholad iyan so sosonan o kaoyagoyag ko manga taw sii ko lopa a makambbkn langon sii ko paratiaya ko Allãh ago so alongan a maori. Go miaadn so manga osiyat ago so manga pangitaban ago so manga atoran a makambobowat ko kitab a langon dn oto na mitotompok ko paratiaya ko Allãh ago so alongan a maori a lbi a mala a dowa a ponsowan a rarikan a phlibt ko mliliota on so kitab a sasakawn.Sa khatoon ka so kasogo odi na so kasapar – a manonompang ko sagorompong a miaratiaya – a

46

makaphopoonan sa nkanan a tawathawag a pkhababayaan ko manga poso aso katharoo Allãh a: Hay so miamaratiaya… odi na matotondog a ropaan a paratiaya a so pkhapayag on so langowan a maana o mapiya ago so kalbihan.So manga ibarat oto na madakl a di so kaisipa on, a pd on so:Pitharoo Allãh a: Hay so miamaratiaya igira miakabalak kano sa sagorompog (a ridoay) na thakna kano … (al Anfal 45).

Go pitharoo Allãh a: Hay miamaratiaya tadmi niyo so Allah sa tadm a madakl (al Ahzab 41).

Go pitharoo Allãh a: …Go kalkn iyo so Allah a so skano na paparatiayaan iyo skaniyan (al Mumtahanah 11).

So Kamataani ko Paratiaya a Pphangnin:So paratiaya a so pphangnin skaniyan o Allãh ago mbalowin iyan a lalan a onayan a pd ko manga onayan o kapakandato na patoray a kabaloy niyan a datar dn o manga ropaan a so tiamanan skaniyan o Allãh a Kadnan o manga kaadn, ago initolad o Rasūlullāh so manga papata iyan.Sa di khabaloy a matag tokaw a pamikiran, ago di pn o ba matag katagoi ko pamikiran sa manga katharo ago manga maana a manonompang ko Kadnan ago so agama ago so simba ago so tawhid ko kiambagibagi iyan, ago so sabot lo tagut ago so jahiliyyah, oriyan iyan na so kakhapno o ginawa o taw a kapammsa odi na kaiikmat sa giai i kiatimoan a rankom ko paratiaya, ago aya pamotosan o yaqin, ago so kasndoda ko manga salakaw sa nggolalan sa manga kaphapawala sa manga tindg a daa onga niyan a manonompang sankai a manga lapiyat.

47

Phoon ko datarai a bontal o paratiaya na pitharoo Shaykh Mohammad al Gazali a: Adn a matatago roo a paratiaya a bota a di niyan khailay so kaoyagoyag, ago di skaniyan khalilini o manga piamakammsa niyan, ago di skaniyan khagawi o manga pagns iyan, sa giankanan a paratiaya na khaparo a kibangnsaan on sii ko apiya antonaa a phoonan a salakaw ko Qur’an a mala a so phagadnn iyan so paratiaya a pphakailay a kna o ba bota, ago so paratiaya a phagtho ago pphakabagr sa nggolalan ko kandirogoda ko kaaadn, ago so kapariksaa ko manga tanda iyan, ago so kapangnala ko manga pagns iyan.“Go adn a paratiaya a boklo a pphagapas sa barombarong, odi na khaoyag sa sold a kamboboriks a di phakaprs sa ba playalayag ko liawaw o lopa, ago di niyan khagaga so kasmpanga ko kamamasaan a btad ago so manga pan’kaw niyan, ago di phamikir sa kazowaka niyan ko rgs ago so bagl… giankanan a paratiaya na khaparo a kibangnsaan on sii ko apiya antonaa a phoonan inonta bo sii ko kitab o Allãh a so inipalantig iyan so manga Muslim sii ko langowan a lalan, a matatago ko talikhodan iran ankai a tawathawag o Allãh a: Hay manga oripn akn a miamaratiaya mataan a so lopa akn na maolad, na sakn bo i simbaa niyo (al Ankabut 56). Go adn a paratiaya a makarorondan a pphagintaw sii ko siyap o manga panagayanan a salakaw. Odi na pkhaoyagoyag a pphamalad sa manga odod… a giankanan a paratiaya na di phaginontolan a pd iyan so risalah o Islam a so bialoy niyan so lima a mipoporo a tomo adi so lima a mibababa, ago bialoy niyan so Muslim a pmbgay a di khowa.Go datar oto a so paratiaya a pphangnin o Allãh na kna o ba paratiaya a kandingandingan, odi na kaphaparahiyasan, odi na katthan sa manga pandi. Mataan a pd ko piakalklk a manga btad a so

48

khapayag ko ummah a Islam so btad a katatap o paratiaya a sii bo mapopork ko manga tamana o bakrng ago so manga rinayagan sii sa pagtaw a khindiditar sa gabar a paratiaya, sa ipphlalis iran so manga tanda iyan a di kiran khalampasan o paratiaya iran ankai a manga rinayagan ago giankai a manga tawathawag ago giankai a manga tanda.Go gianan so piakipananggilaan o Nabi sa pitharo iyan a: Adn dn a phakambowat a pagtaw sii ko kaposan o masa, a manga bago i katharo a bon’g i manga pamikiran, gii ran tharoon so katharoo mapiya ko kaadn (so Nabi ) a pmbatiyaan iran so Qur’an a di khalampasan o paratiaya iran so manga bakrng iran a phliyo siran ko agama sa datar o kapphakaliyo o gasa ko tadaran iyan, apiya anda niyo siran mabalak na pamonoa niyo siran ka mataan a adn ko kapamonoa kiran a balas ki taw a miono kiran sii ko Allãh ko alongan a Qiyamah.

Amay ka so Rasul na piakipananggilaan iyan ankai a soson a manga taw a khaadn siran ko kaposan o masa, na mataan a so Qur’an na inaloy niyan a soson a salakaw a mianagipoon so kiapayag iyan ko kiapanagipoon o kiapakatindg o parinta Islamiyyah sii sa Madinah, a siran so manga munafiq, a minditar siran sa rinayagan a Islam ago inikorisk iran so tanda o paratiaya, ago tomiontot siran sa tontok a kabokhag, sa pipikirn iran a misabap roo na khalimpang iran so Allãh ago so sogo iyan ago so miamaratiaya.Na diniampa o Allãh so ikmat iran ago inisayat iyan so rnding iran sa miapayag ko Rasul ago sii ko miamaratiaya so kamamataani ko btad iran, sa pitharoo Allãh a:

Go pd ko manga taw so taw a gii niyan tharoon a miaratiaya kami ko Allah ago so alongan a maori a kna o ba siran miaratiaya

49

* phlimpangn iran so Allah (ko kialimpanga iran ko sogo iyan) ago so siran oto a miamaratiaya na daa pkhalimpang iran a rowar ko manga ginawa iran ago di ran maggdam (al Baqarah 8-9).

Sii ko maana ankai a ayat na pitharoo Ibn Kathir a: Piakisabotan sii o Allãh so manga ropaan o manga munafiq ka an kiran di khaikmat ko rinayagan iran so miamaratiaya, sa adn a khitana a kabinasa a mala a pd ko di kapananggilai sii kiran ago so kamataani ko paratiaya iran a siran na manga kafir ko satiman a masa, sa pd anan ko manga ala a inisapar oba adn a pangantapn ko manga taw o kandosa a pd sa mapiya.Oway mataan a so parataya na kna o ba tanda a ipoporo, go di pn a katharo a pmbalsn, ogaid na skaniyan na yaqin a thatakna ko poso, ago katao a khapno iyan so rarb, ago lalan a khdgn skaniyan o miamaratiaya.Mataan a skaniyan na kapanagontaman ago kapammgay ago kapananankopan ago kapanarig ago paparangayan ago dadabiatan… palaya dn oto pizakntal o sosonan o Allãh sa kazakntal a maphakatindg iyan so tanda ago khagtas iyan so kaphawala, ago khaoln iyan so manga pinto o kapanakoto ago so kapmunafiq.Mataan a skaniyan so paratiaya a bnar a so pthakna ko poso a kapangimbanar a thatana ago zolapay ko manga anggawta sa nggolalan sa dadabiatan ago kanggalbk. Paratiaya a khatayawan iyan so poso ago mapakapkhaokhaog iyan so kabaya ago mapnggonanao niyan so manga pamikiran, ago khaosar iyan so manga bagr ka an mabaloy a ropaan a kanggalbk a kamamasaan a mapapayag on ka an iyan matatap so kaaadn iyan ago maosay niyan so kamamataani ron.

50

Paratiaya a khaompiyaan iyan so manga poso, ago kharipara niyan so manga ginawa, ago kapmbaalan iyan so piamakammsa ago maptharagombalay niyan so manosiya sa kaadn a salakaw, ago khaanton iyan sa towanga a bago a khaalin iyan so antap iyan ago maphakananaw niyan so dadabiatan iyan ago so kagdam iyan ago so pandapat iyan ko kaoyagoyag.

* * *

So Rarad o Paratiaya ko Kaphagalina ko Manga Ginawa:

Da ko salakaw ko paratiaya i makamimilik ko kaalina ko ginawa o manosiya sa kaalin a tarotop ago maptharagom-balay niyan so manosiya – ko pagltan o kagabigabi ago so kapitapita – sa kaadn a salakaw.So manga dalil roo na lbi a madakl a di so kaisipa on, a skaniyan na mipapayapat ko lagaday o thotol. Sa komowa tano ron sa ibarat a satiman ko da pn so Islam.Siran oto so manga salamankiroo o Fir’aun, sa ilayin tano o andamanaya i kiaalin o kaatawi kiran sa nkanan a kiapagalin, na go andamanaya i kiabankiring o btad o ginawa iran sa nkanan a kabankiring?Sabnar a miaadn so kabaya iran a magigimpis o kabaya sa tamok, pitharoo Allãh a: …Ba adn a rk ami a sokay amay ka maadn kami a madaag ami (so Musa) (as Shu’ara 41). Go miaadn so manga pangindaw iran a mitataalok ko Fir’aun, pitharoo Allãh a: … go pitharo iran a misabap ko bagr o Fir’aun na mataan a skitano na phakadaag tano (as Shu’ara 44).

51

Miaadn a giaan i katharo iran ko da iran pn kaparatiaya, na gowani a kataaman iran so kamis o paratiaya sa mithakna on so manga poso iran ago inizolbiya o manga ginawa iran, na miaadn so smbag iran ko Fir’aun gowani a somndad kiran so pagita iyan a:

… pitharo iran a di ami ska dn phakaadiadin ko nganin a miakaoma rkami a pd ko manga rarayag a tanda ago so miadn rkami (so Allah) na gtas anka so nggtasn ka (nggolawla anka so pnggolawlaan ka)… (Ta Ha 72).

Sabnar a miaalin so antap, ago miabaroba so katharo, sa gianan so pasad o paratiaya, sa inosay ankoto a tindg a piakammsa ago so kiabankiring a phakabngang o Ibn Abbas, sa pitharo iyan a: Kiapitaan siran a manga salamankiro na kiaothowan siran a miamaratiaya na mianigabi siran a manga shahid.Na phoon ko iringa o Islam na komowa tano ron sa dowa a ibarat a rk a sakataw a mama ago sakataw a babay a lomiankap so btad iran ko masa a jahiliyyah oriyan iyan na miakilala so btad iran sii ko Islam.So mama on na so Umar Ibn al Khattab, a so inisampay ron so btad sii ko jahiliyyah sa kasampay a khabaloy niyan so isa ko manga Muslim a gii niyan tharoon a: Wallahi ka o pagislam so himar o al Khattab na di magislam so Umar Bin al Khattab.Ogaid na sii ko along o paratiaya na minisampay so Umar ko pondiong a maporo, sa pphakambowat a phoon on so manga bowalan a matotonkop sii ko langowan a katampar o kaoyagoyag. Ago khisampay ron sii ko kapangalimo sa kambaloya niyan sa ginawa iyan a pagizaan ko btad o kambing sii ko lopa o Islam sa gii niyan tharoon a: Opama o adn a

52

mirpang a koda sa kilid a Iraq na disomala a isomariya rakn sa hadapan o Allãh o ino akn da mimbaal sa lalan iyan.. gianan so mama.Na so pman so babay na skaniyan so al Khansa’, gowani a matay so laki niyan ko jahiliyyah na miapno iyan so kawankawangan a goraok ago diagaw ago kapangangaloy ago kapamoday a bayok ago kamboko, ogaid na sabap ko paratiaya na miaalin iyan so btad iyan sa tarotop, sa miailay tano skaniyan a ipphagtad iyan so manga wata iyan ko jihad sa lalan ko Allãh , sa ipzonggod iyan siran ko kalabok ko maydan a kambonoay a skaniyan na masosoat a thatakna.Pianothol o manga panonothol a skaniyan na kiamasaan iyan so kiathidawa sa al Qadisiyyah ko lt o manga Muslim ago so manga taw sa Faris, ko kababaan o pandi o olowan a batalo a so Sa’d Bin Abi Waqqas a miasoat on so Allãh , a skaniyan oto a al Khansa na pd iyan so manga wata iyan a pat kataw, na miontod kiran na piamandoan iyan siran sa pphangoyatan iyan siran ko kapakithidawa ago so kathakna ko kapakimbonoay, sa pitharo iyan kiran a: Manga ikaritan ko mataan a miagislam kano sa masosoat kano, ago tomiogalin kano a makambabayabaya kano, sa Ibt ko daa tohan a rowar rkaniyan ka mataan a skano na manga wata a sakataw a mama, ago wata kano a sakataw a babay, na da akn ndonsiani so ama iyo ago da akn diampaa so manga kasabala iyo, go daa akn paawingi so maratabat iyo ago da akn barobaa so bangnsa niyo, na sabnar a kiatokawan iyo so inipagtad o Allãh ko miamaratiaya a pd sa balas a madakl ko kapnggarobata ko manga kafir, na knala niyo a so ingd a tatap na tomo ago mapiya a di so ingd a khada, sa pitharoo Allãh a Maporo ago Mala a:

53

Hay so miamaratiaya zabar kano ago zasabara kano ago pagipat kano ko (manga itopang o ingd a Islam) go kalkn iyo so Allah ka an kano makadaag (Ali Imran 200).

Na amay ka kapitaan kano mapita omiog so Allãh sa mapipiya kano, na pangabalaga kano sa kathidawa ko manga ridoay niyo sa matotoro kano ago sabap ko Allãh na sii ko manga ridoay niyo na pphanaban kano, na amay ka mailay niyo so kambonoay a somagompot sa kabasng ago lomagindab sa kadg na thayammumn iyo so apoy niyan, na rompaki niyo so lmbak iyan andai kasolapid o lima a lompokan iyan, ka makadaag kano sa mataban iyo so taban ago so sakasakaw sii ko ingd a tatap a khabalingan.Na gowani a misampay ron a thotol so kiapangasasahid o manga wata iyan sa thmowan na da katkawi na pitharo iyan so: Langowan o bantogan na rk o Allãh a so inisakaw niyan rakn so kiapangasasahid iran, sa pagarapn akn ko Allãh a timoon kami niyan sii ko tampata o limo iyan.Gianan i rarad o paratiaya sii sa isa a mama ago isa a babay na so pman so rarad iyan ko Ummah Islamiyyah na sabnar a minitogalin iyan sa togalin a mala ago miabankiring iyan sa pagtaw a maporo i bandaran a giipanamaran o manga pagtaw a salakaw a kasayani ran on, odi na masaloba iran so lalakaw niyan, sa so pagns oto na katotokawan a skaniyan so paratiaya a so khaalin iyan so manosiya ago kapphandayan iyan so pagtaw.Pitharoo i Yusuf al Qaradhawi a: lalayon ako dn ago khatatap ako sa gii ko katharoa sa aya gonsi o kaatawi sankai a pagtaw ago aya makapmbowat ko bagr iyan na skaniyan so paratiaya, a so miabaloy

54

niyan ankai a ummah sii sa miaona a tindos a mapiya a Ummah a piakambowat ko manga taw. Go kiamataanan iyan on so kapakataban sii ko lbi a manga ala a Empire sii ko liawaw o lopa, minsan pn maito so bilangan iyan ago malobay so bagr iyan.Misabap sankai a paratiaya na miakataban so Ummah ko manga gobat o Tatar a romorompak a pphakapoon ko Sbangan, ago so manga taw o kros a somosolapay a pphakaganat sa kaomag sa Sdpan, na misabap sankai a paratiaya na khagaga niyan imanto so katabana niyan ko pagtaw a miangwaris sankoto a dowa a Empire.

So Paratiaya i di Mipndaraynon a Sarat a Onayan o Kapakandato:So taw a pndirogod ko kitab o Allãh na khatoon iyan a mataan a so Allãh a maporo ago mala ko masa a gii niyan kapagiasaa ko miamaratiaya ko kiporo ago so kapakandato ago so kapakataban na ipmbtad iyan ko bantak o kailay ran a sarat a satiman a onayan a skaniyan so kaadn o paratiaya.

Pitharoo Allãh a:

Go di kano phlmlmk go di kano pmboko ka skano so manga poporo amay ka miaadn kano a miamaratiaya (Ali Imran 139).

Go pitharo iyan a:

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a pakapndatoon iyan siran ko lopa sa datar o kiapakandato o siran oto a miaonaan iran ago tankd a mipndato iran so agama iran a so inikasoat iyan kiran ago tankd a zambian iyan kiran ko oriyan o kaalk iran sa

55

kasasarig, sa pzimbaan ako iran ago di ako iran iphanakoto sa mlk bo, na sa taw a khafir ko oriyan oto na siran oto na siran so manga fasiq (an Nur 55). Go pitharoo Allãh a: …go miaadn a kabnar rkami so katabangi ko miamaratiaya (ar Rum 47).

“ Mataan a so kapasadan o Allãh na makatitindg a rk o manga sogo iyan ago so siran oto miamaratiaya.. sa patoray a maadn so kamataani ko paratiaya sii ko manga poso a so ron pnggolalan ankai a kapasadan. Sa anda dn i katagoo linang a paratiaya ko manga poso na maponas on so salapot o kapanakoto sii ko langowan o bontal iyan sa mabonayon so poso a rk o Allãh ago manonompag sii rkaniyan”.Daa sankaan a mataan a so Ummah Islamiyyah imanto na matatago sa giikaplotng a piakalklk ko kassmpanga niyan ko bagr o kakhafir a so miamilik iyan a langowan a okit ago sabap o bagr a barandiya, sa daa rk on o Ummah Islamiyyah a pd sa manga okit o kapakaombaw a barandiya a phakaampl, na amay ka di niyan kamataanan so kakowaa niyan ko kapakaombaw niyan ko paratiaya na mataan a so gii niyan kapakithidawa – na daa sankaan on – a kalapis a kipantag iyan.Mataan a so paratiaya na khitindg iyan a rk o Ummah Islamiyyah a kabaloy niyan a gomaan a mabagr sii ko kassmpanga niyan ko bagr o kakhafir. Ago skaniyan i gomaan a paganay ago onayan ago phamitas sii sankai a kaprompaka. Da dn phrang so miangaoona ago da dn phrang so miangaoori inonta a aya gomaan iran na so paratiaya, na amay ka maadn so paratiaya na maadn so okit ko kapakataban ago so kapakandato, na amay ka madadas so paratiaya na antonaa i khibgay a gona o manga gomaan ko doniya langon apiya pn matimo?

56

“Misabap sankai a gomaan – gomaan a paratiaya – na riompakan o manga Muslim a miangaoona so langowan a jahiliyyah a so inalangan iyan so lalan iran, sa kiaombawan iran oto langon sabap ko paratiaya iran, sabap sa kagiya tiankd iran so kabbnar o Kadnan iran a so bialoy niyan so kiporo a sakotowa o paratiaya, pitharoo Allãh a:

… …go skano so lbi a manga poporo amay ka miaadn kano a miamaratiaya (Ali Imran 139).

So kaphaporo na sipat o miamaratiaya, ogaid na so kasankapan iyan na katatamanan a mapayag a so amay ka miaadn kano a miamaratiaya.

Gowani a rompakan o manga Muslim so ronda a Furs ago Rum na da siran phaporo sa ba sabap ko kadakl iran i bilangan, ka sabnar a miadn siran a maito i bilangan, go da pn nggolalan sa ba kadakl a tamok, ka sabnar a miaadn siran a pagtaw a mrmr a pphagintaw sa maninit a kaoyagan, go da pn sa ba misabap sa kabagr a sandiyata, ka so manga ridoay ran na makaoombaw kiran kna o ba sii bo ko soson o gomaan ogaid na sii pn ko kaporo o atoran a kathidawa ago so kambarasa ko manga kapandayan ko kambonoay a maaator sa blangan a maolad, go kna pn o ba sabap ko kababaloy ran a manga Arab.Aya mataan na miphaporo siran sabap sa satiman a shayi a skaniyan so paratiaya iran, miphaporo siran sabap ko kaggdama iran sa mataan a siran na miamaratiaya siran a lbi adi giankai a manga jahiliyyah mapiya pn i kadakl o bilangan iyan ago so bagr iyan ago so gomaan iyan ago so bandaran iyan ago so manga atoran iyan ago so manga pangitaban iyan.Oriyan iyan na miaadn so piakammsa a so katawan o Allãh a mataan a khaadn skaniyan ko masa a

57

kapangimporoan o manga taw sa nggolalan ko paratiaya. Sabnar a mianamar ankai a bagr a phapaporo sabap ko paratiaya niyan sii ko kamataani niyan ko ginawa niyan sa mapakamoayan iyan ko doniya o kamamasaan sii ko langowan a blangan a pd ko manga blangan o bagr sa piaganad iyan so katao, ago kinal iyan so manga kapandayan o bagr ago so kathidawa, ago miloto ko langowan o sosonan o gomaan ago piakatindg iyan so maporo a bandaran, na miatankd on sii ko doniya o kamamasaan a kiabaloy niyan a lbi a mala a bagr sii ko iringa o thotol ko liawaw o lopa, na romiompak sa kaomag sa Sbangan ago sa katampar sa Sdpan sa dazang a lbi a magaan ago madilapt a da dn a iring iyan sii ko iringa o kamama-nosiyai sa pphakalankapn iyan so toroan ago so gonanao sa ipthombak iyan so kota o batal sa pphagombasay, sa ipkhayambr iyan so langowan a pangalang a iaalad ko lalan iyan.Go sii ko oman dn i masa a pphakataban on so manga Muslim na da maadn i ba aya pkhapoonan o kaporo iran na kagiya siran na madakl i manga pagtaw, odi na tamok, odi na ronda a sondaro, odi na katao, antaa ka bandaran… aya mataan a pkhapoonan o kaporo iran na so kababaloy ran a miamaratiaya sa thito a paratiaya ago mataan a matatago siran ko bnar, na so manga jahiliyyah a makaliliot kiran na sii ko batal, na oriyan oto na kiaadnan siran sa manga mama ago manga tamok ago manga sondaro ago katao ago bandaran, na kiamataanan iran ko kiaphaporo iran sii sa sold sa sabap ko paratiyaya iran so kiniporo iran sii sa liyo sabap ko langowan a phizoson a bagr ago kadato.

* * *

58

So Paratiaya na Onayan o Langowan o Mapiya:

Go datar anan a pphakarinayag a mataan a so paratiaya na onayan o langowan a mapiya ago sabap o kakhaaparoliya ko manga kabarakat ago so kathoron o manga rizkhi, sa pmbagrn o Allãh ankai a kamataanan, sa pitharo iyan a:

Opama o mataan a so manga taw ko lipongan na miaratiaya siran ago miananggila siran na ibt ka lkaan ami siran sa manga kabarakat a phoon ko kawang ago so lopa ogaid na miakambokhag siran na siniksa ami siran sabap ko nganin a miaadn siran a gii ran panokatn (al A’raf 96).

So Kapakaayon o Ayat ko ayat a miaonaan iyan:Gowani a payagn o Allãh so kiasiksaa niyan ko lipongan a so piakambokhag iran so manga sogo sabap ko miaadn kiran a kiasanka iran ago so kiapanalimbot iran ko manga ginawa iran ago sii ko manga taw, na piayag iyan ko manga taw sa Makkah ago si ko langowan o manga taw so khaadn a pd ko limo iyan sii kiran opma o miaratiaya siran ko manga sogo, ago kinowa iran so manga sosonan o kaoyagoyag, sa pitharo iyan a: Opma o mataan a so taw ko lipongan…

So Maana a Lankap o Ayat:Pitharoo o khirk ko tafsir a al Manar a: Pitharoo Allãh a: Go Opama o mataan a so taw ko lipongan na miaratiaya siran… ko nganin a inidolon kiran o manga sogo kiran ko kasimbaa ko Allãh a isaisa skaniyan sa nggolalan ko inibtad iyan kiran a pd sa manga galbk a mapiya, ago piananggilaan iran so nganin a inisapar iyan kiran a pd sa kapanakoto ago kapaminasa ko lopa a

59

nggolalan sa kapanalimbot ago manga kadostaan, na disomala a lkaan ami siran sa phizoson a pd sa manga kabarakat ko kawang ago so lopa a da iran dn kasawiti sa miaona sa matitimo antaa ka mipaparak, giankai a ayat na adn a pmbagrn iyan a onayan a matatankd sii ko Qur’an a: Mataan a so paratiaya a thito na khikokom iyan so kapagontong ko doniya ko da pn kaadn o maori a alongan, sa datar oto a khikokom iyan so kapkhabnara ko manga kamapiyaan ko doniya sa khakowa o mu’min sa tarotop ago dianka a bontal iyan.Pitharoo Sayd Qutb ko tafsir iyan a Fi Dhilal al Qur’an a: Mataan a so paratiaya ko Allãh ago so kalk on na khaadn iran a dowa so kasolapay o kabarakat a phoon ko langit ago so lopa a kapasadan a phoon ko Allãh , na antaa i lawan sa kapakatotomana sa pasad a di so Allãh ?Go skitano – a miamaratiaya – na pkhakowa tano ankai a kapasadan sa nggolalan ko poso o miaratiaya sa mbnarn tano skaniyan sii dn sa paganay, sa di tano ipagiza i manga sabap iyan, ago di tano pzanka sa saprk mata bo ko kakhitana o kabbnar iyan, sa so manga kabarakat a iibgay a pasad o Allãh ko miamaratiaya ago miamananggila na pizoson ago pimbarang a da skaniyan zakntala o ayat ago da niyan tamani.Na so insarat o maana o titayan a Qur’an na iptholad iyan so solapay a pthoron a phoon ko langowan a darpa, ago so phagmbowat a phoon ko langowan a katampar sa daa taman iyan ago daa gintasan iyan, a skaniyan na kabarakat ko langowan o soson iyan ago so manga bontal iyan, ago so lagowan o warna niyan a pd sa kialayaman o manosiya antaa ka da mititik sa pamikiran iyan.

60

Mataan a so kabarakat a khaparoli a pd o paratiaya ago so kalk ko Allãh na kabarakat a khaparoli sii ko manga shayi ago kabarakat sii ko manga ginawa ago kabarakat sii ko manga kagdam, ago manga kabarakat sii ko manga pipiya ko kaoyagoyag ago manga kabarakat a maphakatho iyan so kaoyagoyag ago khiporo iyan.Go datar anan a pkhagdam tano so di kipndaraynonn ko paratiaya sii ko kaoyagoyag o pizakatawan ago so kipapatoray niyan sii ko katharagomabalaya ko pagtaw (ummah) ago so kawawajib iyan a paliogat ko kakowaa ko kapakandato a so inibgay a pasad o Allãh a Kadnan o manga kaadn.

* * *

Sii ko Kaposan Ankai a Pangilay na Ptharoon ko a:

Mataan a so paratiaya na skaniyan i bandingan a paganay ago onayan a rk ankai a Ummah. Na amay ka minibagak so manga Muslim sii ko salakaw kiran sii ko kiakowaa ko manga okit o kaoyagoyag a maradika a sasakawn na aya phagndodan oto na so kiapakasilay ran ko kasabota ko Islam sa sabot a mapiya ago sabap ko kalobay o paratiaya iran ko manga sosoanan iyan ago so manga arga iyan ago so manga iringa iyan.Na daa okit ko kaompiyai ko btad iran ago so khabolosan iran inonta o misabap ko paratiaya sa makaayon ko bontal a kiapayaga on o Allãh ko kitab iyan ago so Sogo iyan sii ko Sunnah niyan. Ago mabaloy so paratiaya a bagr a pzonggod sii ko kanggalbk ago gaga a phakakaog ko

61

kaptharagombalay ago phakaoyat a waraan ko kapamondiyong.Sa gawii a kaompiyaan o Ummah so paratiaya niyan sa masabot iyan sa sabot a malingaw a somasarig sa datar o kiabayai ron o Allãh ago kamataanan iyan a mimamasa a oyagoyag ko parangay niyan ago sii ko manga bagr iyan ago mipkhaokhaog iyan sii ko oman i darpa ago masa sii sankai a liwaw o lopa na khabaloy skaniyan a ummah a ropaan a galbk a sasarigan sankai a paratiaya a so aya niyan phagokitan ago aya niyan sosonan.Na sii sankai na khabaloy so ummah a patot a kabaloy niyan a phakiwarisan on o Allãh so lopa sa kapndatoan iyan ago ptharagombalayin iyan, sa gioto so talad ago kapasadan o Allãh Mataan a so Allah na di niyan ndoratn so kapasadan iyan.

Lalan a Ika Dowa

So Galbk a Mapiya (al Amal as Salih الـح الص ( العمل

62

Phakaoma so galbk a mapiya sa sii ko ika dowa a pankat a makatotondog ko paratiaya sii ko manga onayan o kapakandato, sa datar o kiapakaoma niyan ko katharoo Allãh a:

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a pakasambiin iyan siran ko lopa sa datar o kiapakasambi o siran oto a miaonaan iran ago tankd a mipndato iran so agama iran a so inikasoat iyan iyan kiran… (an Nur 55).

So galbk al amal na skaniyan so kanggalbka ko shayi sa nggolalan sa babantakn a pamikiran, na so mapiya as Salih na skaniyan so nganin a phakanggay a gona, a phoon oto ko katharo a as salah a skaniyan so kapaginontolan ago so kapakalidas ko paawing.Pitharoo Ibn Hajar a: So salah na ropaan a mararankom iyan a langowan a parangay a mapiya.So paratiaya ago so galbk a mapiya na makapag’pda a di makapmblag, sa ba bo di langon a kapkhaaloy o paratiaya na misasarta on so galbk a mapiya, a gioto na makatotoro ko kapakazosolbiya iran a di siran makapmblag, sa madakl a ibarat anan sii ko kitab o Allãh , pitharoo Allãh a:

So siran oto a miamaratiaya ago minggagalbk sa manga pipiya na rk iran so mapiya ago so mapiya a khadnodan (ar Ra’d 29).

Go pitharoo Allãh a:

Go inisold so siran oto a miamaratiaya ago minggalbk siran sa manga pipiya sa manga kasorgaan a pphamanoga so kababaan

63

iyan so manga lawas a ig sa tatap siran on sa nggolalan ko idin o Kadnan iran, a aya smang iran on na so salam (Ibrahim 23).

Go pitharoo Allãh a:

… Ibt ko masa * Ka mataan a so manosiya na madadalm sa kalapis * Inonta bo so siran oto a miamaratiaya ago minggalbk sa manga pipiya… (al Asr).

“ Sa datar anan a pkhatoon tano a so paratiaya na di khablag ko galbk a mapiya, ka kagiya so galbk a mapiya na onga o paratiaya, ago aya niyan payagan a pkhailay o manga taw. Sa anda dn i kaaloy o paratiaya sii ko Qur’an odi na alowin so miamaratiaya na maaloy mambo so galbk a skaniyan i diorobasa a moayan ago galbk a kanggolalan a rk o paratiaya, ago di khamataanan so kabbnar o paratiaya odi ron misabap. Sa kna o ba so btad na matag kagdam, aya mataan na kagdam a pagantonn sa kaokhaog sa pantag sa kapagadn sa btad a kamamsaan a makaaayon ko pamikiran a Islam ko kaoyagoyag.Pitharoo Sayed Qutb a: So galbk a mapiya na skaniyan i onga a waraan o paratiaya, ago kaokhaog a kalalawasi a so magphoon sii ko masa a pthakna on so kamamataani ko paratiaya sii ko poso.. sa so paratiaya na kamataanan a katarima a giikhaokhaog. A anda dn i kathampat iyan sii ko darm na makakhaokaog sabap ko ginawa niyan sii ko kamataani niyan ko ginawa niyan sii sa liyo sa bontal a galbk a mapiya.Gianan so paratiaya.. a di khaparo o ba matatap a brn a di pkhaokaog, a matotonkop a di khapayag sa ropaan a oyagoyag ko liyo o lawas o miaratiaya. Sa amay ka di khaokhaog sa kaokhaog a waraan na skaniyan na paratiaya a maatay odi na di bnar, na phoon sii na pphakarayag so arga o paratiaya.

64

Mataan a skaniyan na kaokhaog ago galbk ago katharagombalay ago kaporon.. a palaya dn oto manonom-pang ko Allãh a Kadnan o manga kaadn, mataan a kna skaniyan a paratiaya o ba kakhorips ago kamboriks a khatonkop ko manga pgns o darm o manosiya, go kna pn o ba manga niyat bo a mapiya a so di khapayag ko blangan o kaokhaog, sa giai i waraan o Islam a mapayag a so phakabaloy ron sa bagr a ptharagombalay a mala sii ko piaganakanakan o kaoyagoyag.So galbk a mapiya a makaphapasod sa paratiaya a mabagr na phakaadn sa rk o kaoyagoyag a mapiya a so inibgay a pasad o Allãh ko kiatharoa niyan sa:

Sa taw a nggalbk sa mapiya a pd sa mama antaa ka babay a skaniyan na miaratiaya na tankd a oyagn ami skaniyan sa kaoyagoyag a mapiya ago tankd a ibalas ami kiran so balas iran sabap ko kapiya o nganin a gii ran nggalbkn (an Nahl 97).

Pitharoo Ibn Kathir sii sankai a ayat a: Gianan na kapasadan a phoon ko Allãh a bagian i taw a nggalbk sa mapiya, a skaniyan so galbk a moonot ko kitab o Allãh ago so Sunnah o Nabi niyan a pd sa mama ago babay a pd ko mbawataan o Adam, a so poso iyan na mapaparatiaya ko Allãh ago so Sogo iyan sa pagoyagn skaniyan o Allãh sa kaoyag a mapiya sii ko doniya ago mbalasan iyan sa lbi a mapiya ko nganin a pinggalbk iyan sii ko alongan a Qiyamah, sa so kaoyag a mapiya na mararankom iyan so manga bontal a kapakaddkha sii ko apiya antonaa a katampar a kiaadnan on.Sa miasobag so manga kpit o manga pananafsir sii ko antap ko kaoyag a mapiya ino ba skaniyan na sii ko doniya antaa ka sii ko akhirat? Na pitharoo sabagi kiran a skaniyan na sii ko akhirat, sii ko sorga a kagiya kaoyagoyag oto a daa kapatay ron, ago

65

kakhawasa a daa kamrmr on, ago kapipiya ginawa a daa kasasakit on, ago kadato a daa ikhada iyan ago kapagontong a daa karomasayan on.Na pitharoo sabagi kiran a sii oto ko doniya, sa khaadn sa madakl a manga bontal iyan, a pianothol skaniyan o Ibn Kathir ko tafsir iyan:Paganay ron: Skaniyan so rizki a halal a soti sa inibangnsa niyan oto ko Ibn Abbas.Ika dowa: Skaniyan so kapagontong a inibangnsa niyan pn ko Ibn Abbas.Ika tlo: Skaniyan so kapanginsokor ago so kasosoat ko inibgay o Allãh a bagi sa inibangnsa niyan ko Ali Bin Abi Talib.Ika pat: Skaniyan so rizkhi a halal ago so simba ko doniya, sa inibangnsa niyan ko ad Dahhak.Ika lima: Skaniyan so kanggalbka ko kapangongonotan ago so kaliliwanagi ron ko rarb iyan a inibangnsa niyan pn ko ad Dahhak.Oriyan iyan na pitharoo Ibn Kathir sa osayan iyan sankai a manga katharo a: Aya ontol na so kaoyag a mapiya na mararankom iyan ankai langon.Sa piakarayag o Abu Hayyan a so kaoyagoyag a mapiya na khaadn sii ko doniya, sa pitharo iyan a gioto i pamikiran o kalankapan ko manga ulama ago aya makatotoro roo na so katharoo Allãh a: Go tankd a ibgay ami kiran so balas iran sa aya maana oto na sii ko akhirat.Sa ptharoon ko a sa daa makaarn ko katimoa ko dowa a katharo sa khaparoli so kaoyagoyag a mapiya a rk o miamaratiaya sii ko doniya ago sii ko akhirat sa daa margn ko kalbihan o Allãh .

66

Sa gianan na kinowa a dalil o al Fakhr ar Razi ankai a ayat sa so galbk a mapiya na salakaw ko paratiaya. Sa pitharo iyan a: So Allãh na bialoy niyan so paratiaya a sarat ko kakhabaloy o galbk a mapiya a khatankd iyan so balas, na so sarat o shayi na salakaw sankoto a shayi.

Sii ko Along Ankai a Ayat na pitharoo Sayed Qutb a:Giankai a ayat na pthankdn iyan so manga onayan a phakatalingoma:

1. So galbk a mapiya na paliogat a adn a onayan iyan a pakaasal a ron makambbkn a skaniyan so onayan o paratiaya ko Allãh (skaniyan na miaratiaya) na sii ko kada ankai a onayan na daa phakatindg a taragombalay, ago sii ko kada ankai a khoyaptaan na daa khatimo a sagomparak, sa skaniyan na bayank a datar a ombi a siambr a mabagr a sobosobo sa gawii a panambr. Na so paratiaya na skaniyan i rarikan a onayan a so ron pkhabintng so manga thawd a khoyaptaan, na odi gioto na khabaloy skaniyan a makakakas a daa kabibins iyan. So paratiaya na skaniyan i phakaadn ko galbk a mapiya sa phakasogo on ago so antap iyan.

2. So galbk a mapiya a pd iyan so paratiaya na aya balas iyan na so kaoyagoyag a mapiya sii sankai a lopa.

3. Mataan a so kaoyagoyag a mapiya sankai a doniya na di niyan khakorangan so balas a mapiya ko akhirat.

4. Sa giankoto a balas na khaadn sa lbi a mapiya a nganin a pinggalbk skaniyan o miamaratiaya sii ko doniya, sa mararankom anan so kaplpasa

67

kiran o Allãh ko manga dosa iran na sayana dn a mapiya a balas!!

Sabnar a piakaolad o Islam so goliling o galbk a mapiya ka an iyan marankom a langowan a shayi, ago matinkong iyan a langowan a okita, sa makaphlagid on so nganin a tiamanan skaniyan o kitab ko okit a kapnggalbka on ago so lanka iyan, ago so inibagak iyan sabap ko kambidabida o manga masa ago so manga darpa a pnggalbkn skaniyan o ginawa o manosiya ka an iyan on mibtad so manga koray o koris iyan a mapaparatiaya sa mitoyok iyan oto ko kaoyagoyag sa mawit iyan ko antap a so kiabayaan on Allãh .Sa so galbk a mapiya na maolad i goliling sa dianka a kharankom iyan a langowan a shayi sii ko kaoyagoyag sa pnggalbkn iyan sa nggolalan sa ingaran o Allãh .Sabnar a iniitong o Islam a manga galbk a mapiya a di mitititik sa pamikiran o manga taw o ba oto baloya o agama a galbk a mapiya ago kapakarani ko Allãh , sa bialoy niyan a langowan a galbk a khiponas iyan sa lo’ a taw a makamboboko, odi na kaphakakhapan iyan a margn a isa a taw a kapipiloan, odi na imbagr iyan sa panizakay a taw a mialalim, odi na iphokas iyan sa ako o taw a kadadaoban, odi na imbayad iyan sa otang a makambabayadan, odi na ithoro iyan sa taw a madadadag, odi na ipagndao niyan sa taw a daa sowa iyan, odi na ipagrn iyan sa marata a khisogat sa kaadn, odi na ringasa sa isa a lalan, odi na phakabgay sa gona sa langowan a kaadn a mawasa i poso (oyagoyag) .. na bialoy oto langon o Islam a galbk a mapiya sa taman ko tnday a kababaloy o niyat on a bonayon a manonompang si ko kabaya o Allãh .

68

Sa pagalowin akn so sabaad a manga hadith a makapnggonanao roo:- Pianothol o Imam Muslim a phoon ko Abu Hurayrah a phoon ko Nabi a: Langowan a anggawta o manga taw na adn a sadaqah niyan oman gawii a pzbang on so alongan a gii niyan pakapaginotolaan so lt o dowa kataw na sadaqah, go so kapthabangi niyan ko mama sii ko ayam iyan sa pphakarorann iyan na sadaqah, so katharo a mapiya na sadaqah go lagowan a lakadan a iphlalakaw niyan ko sambayang na sadaqah, go so kaphagoginasi niyan ko lalan na sadaqah.

- Go pianothol o Imam Muslim a phoon ko Anas a pitharoo Rasulullah a: Da a pd sa Muslim a mamola sa pamomolan odi na mbasok sa ibabasok na adn a makakan on a papanok odi na manosiya odi na binatang inonta a maadn on oto a rk iyan a sadaqah.

- Datar o kiapanothola on o dowa a shaykh a phoon ko Abu Hurayrah a phoon ko Rasūlullāh a: Adn a mama a phlalakaw sa lalan na miaoma niyan a sapak a sorok ko lalan na inisaplid iyan na mianalamat ko Allãh na rinilaan iyan, go sii sa kiapanothola on o Imam Muslim na: Siagadan a mama a sapak a kayo sii ko lmbak o lalan na pitharo iyan a: Wallahi ka ikilid akn ankai a sapak sa awatn akn ko manga Muslim sa di niyan siran masiksa na minisold iyan oto sa sorga.

- Go pianothol o Imam Muslim a: Adn a mama a phlalakaw sa lalan na riaot a kawaw na miakaoma sa tabay na tomipad on na mininom on, oriyan iyan na tominimbawaw na minitkaw a aso a midodola a dila iyan a pkhn iyan so bayank sa kapkhawaw niyan, na miatharoo o mama a inisampay sankai a aso so minisogat rakn a kawaw, na tomipad ko tabay na inisagb iyan on so talompa iyan na piakainom iyan so aso na pianalamatan iyan so Allãh na rinilaan iyan, na pitharo iran a hay Rasulullah apiya sii ko manga binatang na adn a balas tano ron? Na pitharo iyan a: Sii sa langowan a atay a mawasa (oyagoyag) na adn a balas on.

Sa datar anan a pphakarayag a mataan a so kawankawangan o mapiya ago so gona a so

69

pkhaoyag so Muslim ko goliling iyan na kna o ba sii bo ko manosiya, ogaid na pphakablang sa pkharankom iyan a langowan a kaadn a oyagoyag sii ko kibabatog, sa datar oto a pphakarayag a mataan a so galbk a mapiya na skaniyan so kanggalbka ko sosonan o Allãh sii ko btad o kaoyagoyag, a skaniyan na di matitins ko blangan a satiman ko manga blangan o kaoyagoyag ogaid na pphamts sii ko langowan a maydan, ago langowan a galbk. Na so mu’min na papaliogatan sa kanggalbka niyan ko paratiaya niyan ago inggolalan iyan so sosonan o Allãh sii ko langowan a manga btad o kaoyagoyag iyan ko maito on ago so mala on, sa langowan a galbk na maiitong ago langowan a maito ago mala na mimbbts, pitharoo Allãh a: sa gawii a matoon o oman i ginawa so nganin a mianggalbk iyan a pd sa mapiya a midadarpa ago so mianggalbk iyan a pd sa dosa.

Di matitins so kinggolalann ko sosonan o Allãh sii ko sambayang go so powasa ago so zakat ago so hajj… ogaid na wajib a mamts ago lomankap ko kapphakaolad o manga blangan ago so kapphamts o manga masa a goso kaphagozor iyan, sa so sosonan (manhaj) o Allãh na aankosan iyan oto langon, ka mataan a so manga pan’kaw o kaoyagoyag ago so manga btad iyan na giimbagobago, sa di zold sa goliling a isip, na so sosonan o Allãh na khaankosan iyan oto langon sa taman ko alongan a Qiyamah.Na so katinsa ko kapagagama sii ko sabaad ko manga soson o kapangongonotan a miakanal ko manga salaf, na kapakargn oto ko kamataani ko agama ago kaponasa ko galbk iyan ago so manga rarad iyan, ago kabgi oto ko shaytan sa blangan a maolad a gii ron makaphaso sa sa dn sa kabaya iyan.Na aya pagampaganay a misogat ko ginawa o kamamano-siyai a pd sa kabinasa na so kaphangantapa niyan sa so manga pipiya na di niyan

70

khalampasan so manga toladan o manga simba a pphanotholn, sa amay ka adn a makowa on o taw sa khabaya sa pangoman na kasowin iyan so sambayang ago kasowin iyan matiya so manga parakala ka kagiya daa katawan iyan a pd a galbk a mapiya a salakaw roo, a di niyan katawan a so blangan o manga pipiya na mararankom iyan so lagowan a kaokhaog iyan ago so kattrn iyan, sa khabankiring iyan sa bagr a khasomang iyan so mapiya, ka kagiya so kaompiya na kapagalin a ginawa a rankom a ipthgl iyan ko pd iyan so kababayai niyan ko katarotop ago so kasigi sa kanggolawla sa kapangalimo ago kakhapiyaan, sa gii khliklid ko doniya a skaniyan na Muslim a so paras iyan na makababantak ko Allãh a Kadnan o manga kaadn, pitharoo Allãh a: Sa taw a ithapapay niyan so paras iyan (ginawa niyan) sii ko Allah a skaniyan na giiphiapiya na sabnar a kiakpitan iyan so kawar a mabagr ago sii ko Allah na magndod on so khabolosan o manga btad (Luqman 12).

Go sabnar a inaloy o Allãh a pd ko di mipndaraynon a ropaan o ummah a miapatot on so kaphangwarisi ko doniya so ropaan a kathagompiya (as Salah) pitharoo Allãh a: Sabnar a inisorat ami ko az Zabur (so Qur’an) ko oriyan o Tawrah a so lopa na phangwarisan skaniyan o manga oripn akn a manga pipiya (salih) (al Anbiya 105).

Pitharoo Imam Ibn Kathir sii ko maana o ayat a pphanotholn o Allãh sii sankai a ayat so nganin a tiankd iyan ago gitas iyan a rk o manga oripn iyan a manga salih a pd sa kapagontong sankai a doniya ago sii sa akhirat ago so kaphangwarisi ko lopa sii ko doniya ago sa akhirat ka datar o katharoo Allãh a: … mataan a so lopa na rk o Allãh a phakiwarisan iyan ko taw a khabayaan iyan a pd ko manga oripn iyan na so khabolosan na rk o miamananggila (al Anbiya’ 105). Sa pianothol o Allãh a gianan na misosorat sii ko manga kitab a

71

piakanggolalan iyan ago sii ko okoran iyan a skaniyan na khaadn sa da dn a sankaan on.So pman so mapipikir ko katharo a az Zabur ago so ad Dikr sii ko ayat a miaona na pianothol skaniyan o al Fakhr ar Razi a:Paganay ron: So az Zabur na skaniyan so kitab a initoron, na so ad Dikr na so kitab a skaniyan so onayan o kitab sii sa langit a misosorat on so lagowan a miaadn ago so nganin a khaadn.Ika dowa: So az Zabur na skaniyan so Qur’an na so ad Dikr na skaniyan so at Tawrah na so kiaadn o az Zabur a miaaloy ko oriyan o ad Dikr sii sankanan a katharo na miaori ko atoran kna o ba sii ko masa niyan.Ika tlo: So az Zabur na so kitab o Daud na so ad Dikr na so al Lawh al Mahfudh.

Pitharoo al Imam at Tabari ko oriyan o kiaaloya niyan ko manga tindg a pizoson a: Aya taralbi ko manga katharo sii rakn na so pitharoo Said Bin Jubayr ago so Mujahid ago so miakadatar kiran sa kpit sii sankoto a aya maana niyan, na sabnar a inisorat ami sii ko manga kitab ko oriyan o amoran o kitab a so inisoraton o Allãh a langowan a khaadn ko da pn kaadna ko manga langit ago so lopa a mataan a so lopa na khaphangwarisan skaniyan o manga oripn akn a manga pipiya (salih).

Inaloy o al Imam ar Razi sii ko bantak ko “lopa” a tlo a manga kpit:Paganay ron: Skaniyan so lopa o sorga sabap ko dalil a katharoo Allãh a: … go piakiwarisan iyan rkami so lopa a pndarpa kami ko sorga sa sa dn sa kabaya ami… (az Zumar 74).

72

Ika dowa: Skaniyan so lopa a sosotin (giya Bayt al Maqdis).Ika tlo: Skaniyan so lopa o doniya sabap ko dalil a katharoo Allãh a:

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miamaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a phakasambiin iyan siran ko lopa sa datar o kiapakasambi o siran oto a miaonaan iran ago tankd a mipndato iran so agama iran a so inikasoat iyan iyan kiran… (an Nur 55).

Pitharoo al Imam at Tabari sii ko maana o “lopa” a skaniyan so lopa o manga pagtaw a kafir a kaphangwarisan skaniyan o ummah o Mohammad sa giankanan a katharo na miakapoon ko Ibn Abbas, a miasoat so Allãh sii rkaniyan.Ptharoon akn a: Da a phakasapar ko katimoa sankai a manga katharo a miaona sa pakapndatoon o Allãh so manga oripn iyan a manga salih sii ko doniya, sa khawarisan iran so lopa a pd on so lopa a sosotin ago so manga lopa o pagtaw a kafir oriyan iyan na so akhirat sa phakiwarisan iyan kiran so sorga, sa daa margn ko kapnggolalan o kalbihan o Allãh .Sabnar a inaloy o Ibn Kathir sii ko al Bidayah wa an Nihayah a so Sa’d Bin Abi Waqqas a olowan o sondaro o Islam ko kiathidawa sa al Qadisiyyah gowani a pangosiatan iyan so manga Muslim ko da pn so kathidawa a inaloy niyan kiran so ayat a: Sabnar a inisorat ami ko Zabur (Qur’an) ko oriyan o Tawrah a so lopa na phangwarisan skaniyan o manga oripn akn a manga pipiya (salih) (al Anbiya 105).

Sii ko along ankai a ayat na pitharoo i Sayed Qutb a: (… sa masa a matimo so paratiaya o poso ago so kakasag o galbk a mapapayag ko kanggalbk sa

73

manga pipiya sii ko ummah, na gioto i kaphangwarisi ko lopa sii ko apiya antonaa a masa a pd ko manga masa o thotol. Ogaid na sii ko masa a kapakamblag ankanan a dowa a onayan na so timbangan na khabinasa sa khigantowal, sa khaolawla a aya phakataban na so lompokan a makokowa niyan so manga okit a barandiya, ko masa a kipanalipndaan on o manga taw a ipapayag iran omanti a siran i miamaratiaya, ago si ko masa a kaawasi ko manga poso o miamaratiaya sa paratiaya a thito a so pphakasonggod ko kanggalbk sa manga pipiya, ago so katharagombalaya ko lopa ago so kitindgn ko manga patoray o kadato (khilafah) a so inisana skaniyan o Allãh sii sankai a manosiya.Go daa patoray ko khi manga rk ko paratiaya a rowar sa katankda iran (kamataani ran) ko mitotoro o paratiaya iran, a skaniyan so kanggalbk sa mapiya (amal salih) ago so kitindgn ko manga ppnd a patoray o kadato (khilafah) ka an kamataani so kapasadan a talad a inibgay o Allãh , sa mamondas sa nggolalan so sosonan iyan a di kharn ago di khabalambanan: Matan a so lopa na khapangwarisan skaniyan o manga oripn akn a manga pipiya i amal.

Pitharo o Shaykh Mohammad al Gazali a: Rk tano a kiizaan tano ko: Ino so kathagompiya (salah) a so pphakisabotan ankai a ayat ba skaniyan so kakhagagaa ko kazambayang, kaphowasa, ago so di kakhagagaa ko kanjihad, ago so kapagmbaali ko manga kasankapan iyan a so khaoyag so paratiaya ko atag o along iyan? Ba skaniyan so kababaya sa pangn’nkn, ago so di kakhagaaga ko kaoyaga ko manga lopa a kabibiyaan, ago so kapakandakla ko manga pamomolan a mangngtho.“ Mataan a so Allãh na gowani a pakitanodan iyan ko manga oripn iyan a so lopa na kaphangwarisan o

74

manga oripn iyan a manga pipiya, na mataan a aya maana ankoto a kazisipata iran ko mapiya (salah) na lbi a maolad ago romarankom a di so manga rakaat o sambayang a pthonayin o mu’min, odi na so manga gawii a gii niyan phowasaan.Mataan a skaniyan na katao a maolad i kawankawangan a rarankomn iyan a langowan a shayi a matatago ko khagaga o manosiya, ago kaontol oto a katatamanan so manga blangan iyan, a daa kharomasay ron a malobay, ago daa khatgl on a malalalim.. ago kapakasasarig oto a tarotop phoon ko kaor, ago so kawan, ago so manga pan’kaw o imanto ago so mapita.. go kasiapa oto ko kamamaradika o pamikiran ago so darm a phagthoon so manga kapasangan, ago pkharinayag on so manga kalakiyan, sa khadianka on so mnang a kaatawi sa khapalihara on so manga oganapa o parinta a lankap ago so mattndo on”.Khagaga tano sabap roo a katharoa tao sa: Mataan a so galbk a mapiya na mararankom iyan a langowan a galbk a so khaadn on so niyat a linang a tolabos a pantag ko kabaya o Allãh a di kasasaogan sa manga rarad a pd ko kadodoniyai, go daa baya on a ginawa, a mararankom iyan so katharagombalaya sankai a doniya, ago so kathagompiya o lopa, ago so kipaarn ko mbala a panga niyan.So kapnggalbka ko manga pipiya sa makanggolalan sankai a sabot na skaniyan i khisold ko kambolongi ko manga ragawr a so gomgpha sii ko rarb ankai a kaphagingd a Islam, ago skaniyan i lalan ko lagowan a kapakaozor, ago polaos o langowan a kisalawo’ ago skaniyan bo i lalan a isaisa sa pantag ko kisampay ko kapakamarnang (kapakandato) ago so kakharbasa ko onga niyan.

75

Na so di kasabota ko galbk a mapiya a nggolalan sankai a maana, ago so di ron kitindgn sa phakapoon sankai a sabot, ago so di ron kasiapa o Ummah Islamiyyah ago so kaawidi niyan on sa matolangd, ago ipangoyat iyan so kanggalbk sa mapiya sa ropaan a makaphrarad, na khatatap dn ankai a ummah a mipphrgo niyan so manga ragawr o kapphango-ngonotan iyan ko parinta a jahiliyyah ko kasaromag iyan ko kaoyagan, kanditar, kapamolong, ago so giikapamimikiran.Sa gawii a masabot o Ummah Islamiyyah so galbk a mapiya sa nggolalan ko maana niyan a thito a romarakom, ago nggalbkn iyan sa nggolalan sankai a ropaan sa kanggolalan ago kanggalbk, na khapno iyan so kawankawangan o kaoyagoyag, ago kharankom iyan so manga bagr o ummah, na skaniyan a ummah sankai a btad na miapatot a kapangwarisi niyan ko lopa, ago so kapakapndatoa on o Allãh sa datar o kinibgan iyan on a pasad … go miaadn so talad o Kadnan akn a bnar (a khatoman dn).

Lalan a Ika Tlo

So Simba (al Ibadahالعبادة )

So simba (al Ibadah) na skaniyan i onayan a ika tlo ko manga onayan o kapakandato, gioto na ayon ko atoran iyan sii ko ayat a sasakawn a:

76

Inibgay a pasad o Allah ko siran oto a miamaratiaya a pd rkano ago minggalbk siran sa manga pipiya a tankd a phakasambiin iyan siran ko lopa sa datar o kiapakasambi o siran oto a miaonaan iran ago tankd a pakipndato iyan kiran so agama iran a so inikasoat iyan kiran ago tankd a zambian iyan kiran ko oriyan o kaalk iran sa kasasarig, sa pzimbaan ako iran ago di ako iran iphanakoto sa mlk bo, na sa taw a khafir ko oriyan oto na siran oto na siran so manga taw lominiyo ko agama (fasiq) (an Nur 55). Go pitharoo Allãh a: …go miaadan a kabnar rkami so katabangi ko miamaratiaya (ar Rum 47).

So Osayan o Simba:So simba ko maana niyan ko basa, na so kapangongonotan a rakhs o kapangalimbabaan sa bontal a kapmaslaa ko piangalimbabaanan, sa pd roo so katharo a tariqun muabbad aya maana niyan na, lalan a madaya amay ka miaadn a mapapantar sabap ko kadakl o kiadlga on, kiaokiti ron o manga palad a ski.Sii ko maana niyan ko kitab, sa datar o kiaosaya on o Ibn Taymiyyah a inikalimo o Allãh a skaniyan so: Ingaran a tomitimo ko langowan a shayi a khababayaan skaniyan on Allãh ago khasoat on a pd sa manga katharo ago manga galbk a masoln ago mapayag.So simba ko Allãh na skaniyan so kapasadan a andang a so kinowa skaniya o Allãh sii ko mbawataan o manosiya ago piamola niyan ko waraan iran a kamamanosiyai, pitharoo Allãh a: Ba ko rkano da mibgay a pasad hay mbawataan o Adam a di niyo zimbaa so shaytan ka mataan a skaniyan rkano na ridoay a mapayag * sa simbaa ko niyo ka gianan so lalan a mathito (Ya Sin 60-61).

Sa giankanan a kapasadan a miaadn ko pagltan o Allãh ago so kaadn iyan na skaniyan so iniropa o

77

Qur’an sa bontal a pakabngang gowani a tharoon o Allãh a: Go gowani a kowaan o Kadnan ka phoon ko mbawataan o Adam phoon ko manga bkhokong iran so manga moriataw iran (sa piakanggagayan iyan siran) sa piakazaksi iyan siran ko manga ginawa iran (na pitharo iyan kiran a:) Ba di sakn so Kadnan iyo? Na pitharo iran a: Nkaino di, a ska dn so Kadnan ami, sa pizaksian ami (sa miaolawla oto) ka oba niyo tharoa ko alongan a Qiyamah a mataan a skami makapantag san na kalilipatan ami (a di ami katawan (al A’raf 172).

So simba na skaniyan i paganay a galbk o manosiya ago onayan sii sankai a lopa, pitharoo Allãh a: Go da ko adna so jinn ago so manosiya a rowar sa an ako iran masimba (ad Dariyat 56). Ago skaniyan i antap a so misabap on na siogo o Allãh so manga sogo iyan ago initoron iyan so manga kitab iyan, go skaniyan i tawathawag a paganay a so miaadn a ipphananawag o oman i nabi sii ko pagtaw niyan.Pitharoo Allãh a: Go sabnar a somiogo kami sa oman i pagtaw sa sogo (sa pitharo iyan a) simbaa niyo so Allah ago pakawatani niyo so tagut… (an Nahl 36).

Go pitharoo Allãh a: Sabnar a siogo ami so Nuh ko pagtaw niyan na pitharo iyan a: Hay pagtaw akn simbaa niyo so Allah… (al A’raf 59).

Go pitharo iyan a: Go sii ko Ad (na siogo ami kiran) so pagari ran a so Hud na pitharo iyan a: Hay pagtaw akn simbaa niyo so Allah… (al A’raf 65).

Go pitharo iyan a: Go sii ko Thamud (na siogo ami kiran so) pagari ran a Salih, na pitharo iyan a: Hay pagtaw akn simbaa niyo so Allah… (al A’raf 73).

Go pitharoo Allãh a: Go sii sa madyan (na siogo ami kiran) so pagari ran a Shu’ayb na pitharo iyan a: Hay pagtaw akn simbaa niyo so Allah… (al A’raf 85).

78

Go sii ko Surah al Fatihah a skaniyan i miapili a pmbatiayaan sii ko oman i rakaat o sambayang a giikhasokasowin o Muslim a: Ska bo i zimbaan ami ago ska bo i phangniyan ami sa tabang (al Fatihah 5).

Sa datar anan a pphakarayag a mataan a so simba na pd ko lbi a manga ala a kamataanan ko doniya a so di phakathtito so kaoyagoyag o manosiya sii ko lopa amay ka di skaniyan kamataanan, ago di matonay sa tarotop, mlagid sii ko kaoyagoyag o pizakatawan antaa ka sii ko kaoyagoyag o sagorompong, odi na sii ko kaoyagoyag o kamamanosiyai langon, sii ko langowan o manga pankatan iyan ago so manga masa niyan.So kaaadn o manosiya na adn a antap iyan a mattndo, a mapapayag sa galbk o taw a initindg iyan ago tionay niyan skaniyan, sa amay ka tomann iyan oto na sabnar a kiamataanan iyan so antap o kiaadn iyan, na sa taw a sankaan iyan oto na sabnar a bininasa niyan so antap o kaoyagoyag iyan, sa mimbaloy a daa galbk iyan sa miapotol so kaoyagoyag iyan a kaaawasan sa bantak, ago maada on so maana niyan a pakaasal a so ro iyan khakowa so arga iyan a paganay.. sa sabnar a romidot sa miawa ko waraan a so miniliyo niyan ko kiapakasong iyan ko kibabatog, sa sii sakniyan phaninggaposan ko kadadas a mamantk a so pkhasogat iyan a langowan a kaadn a phrdot sa phagawa ko sosonan o kaoyagoyag, a gioto i makaiikt on ago makasisiyap on a so khatankd iyan on so katatap.Giankai a mala a galbk (wadhifah) a mattndo a so magagakot iyan so jinn ago so manosiya sa mikakampt iyan ko waraan o kaaadn (kibabatog) na skaniyan so kasimbaa ko Allãh , odi na skaniyan so kathaoripn sii ko Allãh . Sa khaadn roo a adn a tohan ago adn a oripn, Kadnan a pzimbaan, ago oripn a

79

pzimba, sa makathito so kaoyagoyag o oripn langon sa makapagonayan sankai a sabot a miaaloy.

So Kaporo o Simba ago so Kathaoripn ko Allãh :Pitharoo al Fakhr ar Razi a inikalimoo Allãh a: Knal anka a mataan a so simba ago so kathaoripn sii ko Allãh na tindg anan a lbi a maporo a mala i pankatan, sa itotoro skaniyan a manga ayat ko Qur’an:Ayat a paganay: Pitharoo Allãh a: Go simba anka so Kadnan ka sa taman sa maoma ka o kapatay (al Hijr 99). Sabnar a siogo o Allãh so Mohammad sa katatapa niyan ko simba sa taman dn ko kaomaa on o kapatay, sa aya maana oto na di dn khapakay so kabinasaa ko simba sii sa shayi a pd ko manga waqto (masa). Sa gianan na karina a mala ko kaporo o btad o simba.Ayat a ika dowa: Pitharoo Allãh a: Miasotisoti so piakapanglm iyan so oripn iyan sa kagagawii… (al Isra 1). Opama bo ka di so simba na thito a maporo i pankatan na di skaniyan i ropa o Allãh sa nggolalan sankai a ropaan sii ko pithamanan a maporo a darpa ko kiami’raj o Nabi .Ayat a ika tlo: So katharoo Allãh a pphanotholn iyan so nabi Isa alayhi as Salam a: mataan a sakn na oripn o Allah… (Maryam 30). A gianan i paganay a katharo a miatharo iyan.Sa miaadn so Imam Ali bin Abi Talib a miasoat so Allãh rkaniyan a gii nyan tharoon ko gii niyan kapangangarapan ko Kadnan iyan a: Ampl rakn dn a bantogan a kabaloy akn rka a oripn, ago ampl rakn dn a pankatan a kabaloy nka rakn a Kadnan. Hay tohan ko mataan a miatoon akn ska a tohan sa datar

80

o kiabayai ko ron, na baloy ako nka a oripn sa datar o kiabaya inka on”.

So Simba na Kabnar o Allãh ko Manga Oripn Iyan:Sabnar a miakaoma oto a bathk ago mapayag sii ko hadith o Nabi a phoon ko Muad Bin jabal a: Adn a masa a somsgd ako ko Nabi ko kakhokoda ami sa himar, a daa lt akn ago so lt iyan a rowar ko kaposan o bankil, na pitharo iyan a: Hay Muad, na tig akn, a katii ako hay Rasulullah a rk ka so kapagontong, na tig iyan a: lomialakaw kami sa maito a masa, na pitharo iyan a: hay Muad, na tig akn, a katii ako hay Rasulullah a rk ka so kapagontong, oriyan iyan na lomialakaw kami sa da mathay a masa, na pitharo iyan a: hay Muad, na tig akn, a katii ako hay Rasulullah a rk ka so kapagontong, na pitharo iyan a: Ino katawan ka o antonaa i kabnar o Allãh sii ko manga oripn iyan? Na pitharo akn a: So Allah ago so sogo iyan i lbi a matao ron. Na pitharo iyan a: Aya kabnar o Allah ko manga oripn iyan na so kasimbaa iran on ago di ran ipanakoto sakniyan sa mlk bo. Oriyan iyan na lomialakaw kami sa da mathay a masa na pitharo iyan a: Hay Muad, na tig akn, a katii ako hay Rasulullah a rk ka so kapagontong, na pitharo iyan a: Ino katawan ka o antonaa i kabnar o manga oripn sii ko Allãh amay ka nggolawlaan iran oto? Na tig akn a: So Allãh ago so sogo iyan i lbi ron a matao. Na pitharo iyan a: Mataan a aya kabnar o manga oripn sii ko Allãh na so di niyan kiran kasikaa (pigayonan a pianothol o al Bukhari).

So Kathaoripn ko Allãh sa Skaniyan bo na Pondiyong o Kamaradika o Manosiya:Adn a phangantap a taw sa so kathaoripn ko Allãh na kakorang ko pankatan o manosiya ago kapakasimpiti ron oto, na gianan na pangantaa di bnar, ka so kathaoripn ko Allãh na skaniyan ko lawas iyan na pondiyong o kamamaradika o manosiya, na so pman so gii kathaoripn o manosiya

81

ko salakaw ko Allãh na skaniyan so kapakarondan ago so kapakadapanas.“So mansoiya na patoray ron a kaadnan sa kathaoripn, sa odi oto maadn a sii ko Allãh sa skaniyan bo na khaadn a sii ko salakaw ron. So kathaoripn ko salakaw ko Allãh na phkhn iyan so kamamanosiya ko manga taw, ago so pankatan iran, ago so kamamaradika iran, ago so manga kalbihan ran, oriyan iyan na khn iyan (a kathaoripn) so manga tamok iran, ago so manga kamapiyaan iran a barandiya sii sa kaposan. Na so kathaoripn ko Allãh sa skaniyan bo na khabokaan iyan so manga taw a manga maradika siran a khisasakawn a manga ala i pankatan a manga poporo i mnang, ago khamaradika iyan siran ko kathaoripn ko manga oripn, sa khabaloy siran a sii siran bo pthaoripn ko Allãh ” (Sayd Qutb).“Go gianan na skaniyan so kapakamaradika o manosiya sii ko kamamataani ron a mala… go giyai na skaniyan so toroan a phoon ko Allãh a so ipthoro iyan ko manga taw ko lopa sa nggolalan ko paratiaya a kapakaisaisaa ko Allãh (tawhid). Go giyai na skaniyan so limo o Allãh a so ipmbgay skaniyan o Allah sii ko manga oripn iyan. A so mamimilik o khi manga rk ko paratiaya a kapakaisaisaa ko Allãh a ithoro iran ko kamamanosiyai, sa iphangonakona iran on sii rkaniyan sa datar kinipangonakonaan on o miangaoona kiran kagaigai, sa tiarima skaniyan o kamamanosiyai.Sabnar a pitharoo Rib’i Bin Amir a sogo o manga sondaro o Islam sii ko Rustum a olowan o ronda o Furs a skaniyan na phagizaan iyan a: Antonaai minioma niyo sii? – manga katharo a maito a iphropa niyan so waraan ankai a paratiaya ago so waraan o kaokhaog a Islam a so miakambowat on, ago datar oto a iphropa niyan so waraan o sabot on o manga

82

taw niyan, ago so kasasabota iran ko kamamataani ko sangan iran sankoto a galbk. Na pitharo iyan a: So Allãh i somiogo rkami, ka an ami miliyo so taw a kiabayaan iyan phoon ko kapzimbaa ko manga oripn sa mawit ami ko kasimbaa niyan ko Allãh sa skaniyan bo, go phoon ko kasimpit o doniya sa makasong ko blangan iyan, ago sii ko akhirat, go phoon ko kapphanalimbot o manga agama sa mawit ami ko kaontol o Islam (al Bidayah wa an Nihayah).Sii sankai a manga katharo a maito na pphakabkn on so onayan ankai a paratiaya ago pkhapayag on so waraan o kaokhaog a Islam a so ron makapopoon, ago aya niyan pasodan. Mataa a skaniyan so kilion ko taw a kiabayaan o Allãh ko kapzimba niyan sa manga oripn sa mawit ko kasimbaa niyan ko Allãh a isaisa, ago so kapakandoda ko btad iran sii ko Allãh sii ko kaoyagoyag ago sii ko kapatay, sii ko doniya ago sii ko akhirat, ago mabothong so Allãh ko kababaloy niyan a tohan a zimbaan ago makowa niyan so manga paratobowan o katotohani sa skaniyan bo.So khi manga rk ko paratiaya a tawhid ko masa a kambalingan iran imanto sii rkaniyan, ago sii ko masa a kiporoon iran ko pandi iyan, na khakowa iran so kaptharoa iran ko kamamanosiyai langon ko nganin a pitharoo Rib’i Bin Amir. So mansoiya – sii sankai a katampar – imanto na datar dn o miaadn ko gawii a kiatharoa o Rib’i Bin Amir ko katharo iyan.. a mataan a so kamamanosiyai na mikakagm skaniyan ko kapzimbaa ko manga oripn. Na so tawhid ko maana niyan a lankap na skaniyan so khiliyo niyan so taw a kiabayaan o Allãh ko kapzimba sa manga oripn sa khawit ko kasimbaa niyan ko Allãh sa skaniyan bo, Na misabap roo na phakamaradika so manosiya, ogaid na gioto dn i kinimbawataan ko manosiya sa miakamaradika.

83

So Sabot ko Simba sii ko Islam:

Pitharoo Imam Ibn Taymiyyah a inikalimoo Allãh sii ko osayan ko maana o simba a skaniyan so ingaran a lomilimod ko langowan a nganin a pkhababayaan o Allãh ago ikhasoat iyan a pd sa manga katharo ago manga galbk a masoln ago mapayag. Sa so sambayang, so zakat, so powasa, so hajj, so kabbnar i katharo, so katonaya ko sarig, so kaphiapiyai ko mbala a loks, so kapakikhoyapta o manga tonganay, so katoman sa pasad, so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, so jihad ko manga kafir ago so monafiq, so kaphiapiyai ko siringan, ago so kikapdiin ko wata a ilo, ago so manga miskin, ago so makakalang sa lalan, ago so manga oripn a manosiya ago binatang, ago so kapamangni, ago so kababayai ko Allãh ago so sogo iyan ago so kikalkn ko Allãh , ago so kapanarig on, ago so kabonayaona ko pangni sii ko Allãh , ago so kaphantang ko manga kokoman iyan ago so kapanalamati ko manga limo iyan ago so kasoat ko gitas iyan a kokoman ago so kazalimbotawan on ago kapangangarapan ko limo iyan, ago so kikalkn ko siksa iyan… ago so manga datar oto na palaya dn pd ko simba.Aya mataan na piakanggolalan so lapiyat a simba (ibadah) sii ko kathaoripn, sabap ko kababaloy niyan a ropaan a pd ko manga ropaan o kapangongonotan ko Allãh sii sa btad a pd ko manga btad. Bontal a di niyan kharankom langon so itotoroo o simba ogaid na pphakaoma skaniyan a phagonot kna o ba pakaasal.Ogaid na gowani a makalogaw so mitotoro a maana o agama, ago so mitotoro o simba sii ko manga

84

ginawa o manga taw na mimbaloy siran a aya kapzabota iran on na so kasimbaa ko salakaw ko Allãh a so khiliyo niyan so manosiya ko Islam sa khabaloy niyan a jahil na skaniyan bo so kibgan ko manga simba a kathaoripn ko salakaw ko Allãh , ago andai kapananggilai o manosiya sankai a ropaan na miakawatan skaniyan ko kapanakoto ago mimbaloy a Muslim. (Sayed Qutb).“Sa gianan na antaan a pamikiran a binasa, ago kasambi oto sii ko mitototoro o lapiyat a simba (ibadah) a so khisold skaniyan o Mslim sii ko Islam, odi na khiliyo niyan on. Sa giankanan a mitotoro a maana na skaniyan so kabaloya ko Allãh a tohan sa tarotop sii ko langowan a btad, ago so kasankaa ko kapangintohana ko salakaw ko Allãh , sii ko langowan a btad, a gioto so inaloy o Rasūlullāh a iphagosay niyan ko katharoo Allãh a: Kinowa iran so manga ulama kiran ago so manga barasimba kiran a manga katohanan a salakaw ko Allah… sa miaadn so Nabi a pmbatiyaan iyan ankai a ayat ko kiapakasold o Adi Bin Hatim, na pitharo iyan a: Da iran simbaa siran, na pitharoo Nabi a: Nkaino da, a hiaram iran sii kiran so halal, ago hialal iran kiran so haram, na inonotan iran siran, na gioto i kiasimbaa iran sii kiran.Da ko pamikiran a Islam (tasawwur islami) i kaokhaog a manosiya a di ron pnggolalan so maana o simba odi na di ron phlobaan so kamataani sankai a ropaan. So sosonan a Islam langon na aya apta iyan a so kamataani ko maana o simba sa poonan ago sa kaposan. Na so kaokhaog o manosiya na di khabaloy a mazisipat iyan so sifat a simba, a khamataanan iyan ankai a apta – a so pthamanan o Qur’an a skaniya i apta o kaaadn o manosiya – inonta sii ko masa a matarotop ankoto a kaokhaog a makaaayon ko sosonan o Allãh , sa khatarotop misabap roo so kathankda sa so katotohani na rk o

85

Allãh a tolabos, sa pakanggolalann on sa ron bo so maana o kapthaoripn on, na odi gioto i btad iyan, na khaadn a kaliyo ron ko maana o simba, ka kagiya kaliyo ko maana o kathaoripn, a aya maana oto na kaliyo ko apta o kaaadn o manosiya sa datar o kiabayai ron o Allãh , sa aya onga oto na kaliyo sii ko agama o Allãh (Sayed Qutb).Na so kamamasaan na opama ka so kamataani ko simba na skaniyan so matag katonay sa manga galbk a tanda o agama a kasimba, na di makhipantag o sagorompong a manga rasul ago so manga galbk iran, ago di makhipantag o langowan ankai a manga panagontaman a margn a so inibgay skaniyan o manga rasul, ago di masmpang ankai a langowan a siksa ago manga sasakit a so kiarompakan skaniyan o manga pphamanolon ago so miamaratiaya ko kialagaday o manga masa.Na aya miakhipantag ankai a arga a mala na skaniyan so kiliyon ko manosiya ko katimbl iyan phoon ko kapzimbaa iran ko manga oripn, sa mikasoy siran ko kasimbaa iran ko Allãh sii ko langowan a btad, ago makaokit siran ko sosonan o Allãh sii ko kaoyagoyag iran ko doniya ago sii ko akhirat sa mlagid.

Mataan a so simba sa datar o kiapayaga on o Allãh ko kitab iyan a initoron na makararankom sa manga btad a tlo:

1. So paratiaya a mabagr sa mataan a so Allãh na isaisa sii ko lawas iyan ago sii ko manga ingaran iyan ago sii ko manga sifat iyan ago sii ko manga galbk iyan.

2. So kasangor ko Allãh sa skaniyan bo sii ko manga tanda a kasimba a so inipaliogat iyan ko manga oripn iyan, ago so kasangor on sii ko

86

langolangowan o kaokhaog sii ko darm ago so manga kaokhaog sii ko manga anggawta, ago so langowan a kaokhaog sii ko kaoyagoyag, na go so kalowasa ko langowan a kagdam a salakaw, ago sii ko langowan a maana a salakaw ko maaa o kathaoripn sii ko Allãh .

3. So kinggolalann ko nganin a initoron o Allãh a pd sa kahalal ago kaharam ago so kapakapiya ago so kapakarata ago so kapakay ago so kasapar.

Na apiya antonaa a btad a pd sankai a tlo i miabinasa na skaniyan na phakabarnkas ko kamamataani ko tawhid, ago khisold oto ko kapanakoto a so khiliyo niyan so taw phoon ko Islam.Giankai a simba – sii sankai a bontal – na skaniyan so khiliyo niyan so manosiya phoon ko kapanakoto sa khabaloy niyan siran a manga Muslim, sa gianan so kambonayon (ikhlas) sii ko taman iyan a maito a so di tharimaan o Allãh ko manga taw so lbi ron a maito, ago di phakatindg sabap ko salakaw ron so kamataani ko Islam sii ko sold o manga ginawa go di pn sii ko btad o kaoyagoyag.

So galbk o manosiya sii ko kaoyagan iyan na simba, sa nggolalan sa manga sarat:So Islam na bathk sii ko kiakowaa niyan ko galbk o manosiya ko kaoyagan iyan, ago so doniya iyan, ago so gii niyan kanggalbk sa pantag ko ginawa niyan, ago so pamiliya niyan, a pd ko manga pinto o simba, ago iphakarani sii ko Allãh , sa sabnar a piayag o Nabi ankai a kamataanan ko manga sahabah niyan gowani a makasoln kiran.Phoon ko Ka’b Bin Ajrah a: Somiagad a mama ko Nabi , na miailay o manga sahabah o Rasulullah so kabagr iyan ago so

87

kakasag iyan, na pitharo iran a:Hay Rasulullah , opama ka gianan na sii ko lalan ko Allãh ? Na pitharo iyan a: Amay ka lominiyo sa pantag sa pnggagamokay sa pantag ko wata iyan a maroni na skaniyan na sii ko lalan ko Allãh , na amay ka lominiyo sa pnggagamokay sa pantag sa dowa a loks iyan a miamangitolod so omor iran na skaniyan na sii ko lalan ko Allãh , na amay ka lominiyo sa pnggagamokay sa rk o ginawa niyan sa pantag sa kapindiayara iyan na skaniyan na sii sa lalan ko Allãh , na amay ka lominiyo sa pnggagamokay sa kapakiilaylayin ago kazalibantog na skaniyan na sii ko lalan o shaytan (piakambowat o at Tabarani).

So Qur’an na pmbgan iyan so kapanizakay sii ko pikhilidan o lopa sa pantag sa kaploba sa pagpr sa ngaran a mapiya a matanos a khibgay niyan so maana a kasosoat o Allãh sa pmbthowan iyan oto sa ” kaplolobaa ko pd ko kalbihan o Allah”, pitharoo Allãh a: Igira miatonay so sambayang na pharaparak kano ko lopa na ploloba kano ko pd ko kalbihan o Allah…) (al Jumuah 10). Go giipakazompatn o Qur’an so manga taw a giimlayalayag sa pantag sa kazokat ago so manga mujahidin sa lalan ko Allãh sa lapiyat a satiman, pitharoo Allãh a: …go adn a manga salakaw a gii siran mlayalayag ko lopa a pphloloba siran sa pd ko kalbihan o Allah go manga salakaw a gii siran makithidawa sa lalan ko Allah (al Muzammil 20).

Sa datar anan sii ko kalamalama o Islam a khagaga o oman i taw a a adn a galbk iyan a kabaloya niyan ko galbk iyan a kapangaoyagan a simba, ogaid na nggolalan sa manga sarat:

1. Mabaloy so galbk iyan a mapapakay sii ko Islam, na so pman so galbk a pzankaan o agama na di khabaloy a simba, ko apiya antoaa a btad, pitharoo Nabi a: (… Mataan a so Allãh na Soti a daa tharimaan iyan a rowar sa soti…).

88

2. So kisarta on o niyat a mapiya, sa phniyatn o Muslim so kapindiyaraa niyan sa ginawa niyan, ago so kaampli niyan ko pagprn iyan ago so kabgi niyan sa gona ko pagtaw niyan, ago so katharagombalaya ko lopa, sa datar o kinisogoon on o Allãh .

3. So katonaya niyan ko galbk sa kaiimpidan ago kaphiapiya, pitharoo Nabi a: Mataan a so Allãh na inipaliogat iyan so kaphiapiya ko kalangowan a shayi….).

4. So kasiapa niyan ko galbk iyan ko manga tamana o Allãh , sa di mlalalim, ago di ndonsiyan, ago di mangakal, ago di manalimbot.

5. Di ron makasndod so galbk iyan a kapangaoyagan ko kapzimbaa niyan ko Allãh , pitharoo Allãh a: Hay so miamaratiaya di kano khasndod o manga tamok iyo go di pn so manga wata iyo sa (ba kano iran marn) ko katadmi ko Allah (so kasimbaa on) na sa taw a nggolawlaa roo na siran oto so miangalalapis (al Munafiqun 9).

So Kiapakasilay o sabaad ko Manga Sabot sii ko Maana o Simba:

Pd ko piligro a kiapakasilay a so minitaloga on so manga sarapiyag a miaori a pd ko manga Muslim na so kiapakasilay ran sii ko kiphropaan ko sabot o maana o simba.. sii ko masa a kapakapndayaga a o manosiya ko pagltan o sabot a rankom a maolad a madalm a so miaadn so manga sarapiyag a paganay ko manga Muslim a pzabotn iran ko btad o simba, ago giankai a sabot a malobay a so pzabotn skaniyan o manga sarapiyag a Muslim a kapapantagan, na di niyan iphammsa o andamanaya i kiaolog ankai a Ummah phoon ko pondiyong iyan sa mimbaloy a

89

minikagm sii ko tonai a so pphagintawan iyan imanto a masa, ago andamanaya i kiapakatpad iyan phoon ko pankatan a kapangonaan ago so kapagoolowani ko kamamanosiyai langon sa mimbaloy a skaniyan ankai a koyapr ago giipamagagawn o manga pagtaw sa phagimatayin iran skaniyan ko langowan a katampar sa datar o kaphagimataya o manga arimaw ko dakp iran a binatang.Miaadn so sabot ko simba sii ko kagdam o pagtaw a miaona a so simba ko Allãh na skaniyan i apta o kaoyagoyag o manosiya lagon, sa datar o kiasabota iran on ko katharoo Allãh a: Go da ko adna so jinn ago so manosiya a rowar sa anako iran masimba (ad Dariyyat 56). Sa mataan a giankai a ayat na makamomoayan ko kagdam iran sa maana a mala ago tanto a madalm ago romarankom ko langowan a kaoyagoyag o manosiya.. na aya miakambowat roo na da mapork so sabot ko simba sii ko kagdam iran sa ba sii bo ko blangan o manga rinayagan o simba sa ba gioto bo, sa datar o kiapork iyan sii ko kagdam ankai a pagtaw a miaori a kapapantagan a Muslim.Sabnar a miaadn so paganay a sarapiyag a pzabotn iran so kaoyagoyag langon a skaniyan na simba a mararankom iyan so sambayang ago so manga simba ago mararankom iyan so galbk langon, ago mararankom iyan so kotika a kaddkha sa datar oto, sa daa shayi ko kaoyagoyag o manosiya i ba makaliliyo ko goliling o simba.. mataan a skanyan na manga kotika ko oriyan o kotika sa manga sosonan a pimbarang a pd ko simba, langon dn simba apiya pn miakambidabida so manga sosonan iyan ago so manga blangan iyan.Na sabap sankanan a sabot a madalm ko maana o simba na kiamataanan ankoto a pagtaw sii ko miaipos ko masa niyan so kiamataanan iyan a pd sa miangapapasad sii ko langowan a katampar. Sii ko

90

masa a kapnggalbka o ummah ko thito a paratiaya niyan ago so simba niyan a linang, Ago miaadn so parangay sii ko kagdam iyan a sagintas a pd ko simba a mipapaliogat sii ko Muslim, na minitkaw a miaadn a manga galbk a lbi a mala a di mapkhasokasoy ko lagaday o thotol. Sa sii ko minos sa saopak sa isa ka qarn na miamts so panaban o Islam ipoon sa Hind (India) sa katampar sa sbangan na tomiaros sa katampar sa kalodan a Atlantic sa sdpan, a skaniyan na kagaan a piakammsa a daa saginda niyan ko lagaday o thotol langon. Sa da maadn so sokatan sa ba skaniyan bo so lopa a piamanaban iran, ogaid na miaadn so sokatan a lbi a mala a skaniyan so manga poso a so miatoro sii ko sindaw o Allãh na somiold siran ko agama o Allãh sa zasagorompong.Go da maadn ankoto o pagtaw i ba niyan magaga so kapakapa-gombasaya ko manga kota o kapanakoto, ago so kapagarata on sa datarai a kalbod iyan, ago datarai a kagaan iyan, ago da maadn i ba niyan magaga so kapayaga sii sankoto a ladiawan a maporo a so miapayag iyan sii ko doniya o kamamasaan, ko kiapakatindga niyan ko kaontol sii ko lopa ago so kalolompiyo o kapakindolona ago so kipthomann ko manga kapasadan ago so kawaraw o ginawa, ago so kababatalo a daa saginda niyan sii ko kalamalama o kathidawa ago sii ko goliling o kalilintad sa mlagid, go da maadn i ba niyan magaga so kaptharagombalaya ko kaokhaog iyan a katao a mala, go di pn so kaokhaog iyan a bandaran a mamomon-diyong.. na da maadn i ba niyan oto khagaga langon go da pn sii ko maito on, opama o daa ankanan a kagdam a madalm sii rkaniyan a mataan a skaniyan sii sankoto na ipthindg iyan so simba a so inadn skaniyan o Allãh sa pantag on, ago ipthindg iyan sa datar dn o kagdam iyan ko kipthindgn iyan ko sambayang.

91

Datar anan, a miaadn so simba sa pamikiran ago sabot ago galbk sii ko manga sarapiyag a Muslim a paganay, na antonaa so maana o simba sii ko pamikiran o manga Muslim Imanto a masa, ago antonaa i btad iran?Mataan a skaniyan sii ko kadaklan ko manga Muslim imanto na di niyan khalampasan so matag manga sambayang oman gawii ago manga dowaa, ago so salakaw ron a pd ko manga ropaan o simba a katotokawan sii ko manga musim iyan a mattndo, sa di nyan khalampasan sii ko kadaklan kiran so blangan o masjid ago so poso, sa da dn a kisozophon iyan ko oriyan oto sa kaokhagog a pd ko manga kaokhaog o kaoyagoyag, ago sii ko apiya antonaa a maydan a pd ko manga maydan o kanggalbk.Mataan a giankai a simba – sii sankai a bontal a papagtin a malobay – a so pzabotn skaniyan o manga Muslim ago gii ran nggalbkn, na opama o tindgn skaniyan o ummah a Islam na di niyan siran dn milidas ko nganin a kaaadnan kiran, ago di niyan siran dn miporo phoon ko landng o kapakadapanas ago so kapakarondan a so kiabaloyan kiran ka kagiya giankai a simba a gii ran nggalbkn na kna o ba skaniyan so simba a so inipaliogat skaniyan o Allãh ago inisorat iyan a pd iyan so bagr ago so kapakandato a rk o manga taw a iphamayandg iran.Pitharoo Ustad Mohammad Qutb a: Mataan a skitano na amay ka tharoon tano ko isa a pd ko manga taw a: Song ka sii ka tharagomalayin ta so Islam ago song ka sii ko simba ko Allãh , ka kagiya matatago san so langowan a bnkas a tabal ko manga awid a akal o manosiya langon, na mataan a ptharoon iyan a: Katii man so Islam a maaadn, ago katii so manga simba a makatitindg, na sii sankoto na aya madakl ko manga taw i kaoori na so manga Muslim, go aya

92

madakl ko manga taw i ragawr ko kakhaoyagan ago kandato na so manga Muslim, ago aya lbi a maratai a manga taw i parangay na so manga Muslim! Na sabap san na phloba tano sa makabolong ko awid a akal tano sii ko salakaw ko Islam ka kagiya – skaniyan a Islam na maaadn a da makabolong – a daa rarad iyan sii ko kaoyagoyag o manosiya a di niyan khagaga so kabolongi ago so kabnkasa ko manga awid a akal iran.Paliogat a mabaloy tano a balsn tano so karibatan tano sii ko manga ginawa tano, ago sii ko manga taw, sa tharoon tano kiran – sa maawat ko bandingan ko kapakambowat ko kokoman sii sankai a pagtaw a pd ko maga taw – a: Mataan a so maaadn imanto sii ko kaoyagoyag o manga taw a pd ko simba – sankai a bontal iyan a lomalankap a papagtin – na kna o ba skaniyan so agama a so initoron skaniyan o Allãh a Kadnan o manga kaadn, go kna pn o ba skaniyan so simba a inisogo iyan sa mataan a paliogat a kaompiyai ago kapakaatoda ko sabot ko Islam, ago so sabot ko simba, oriyan iyan na so kapakatindg sa taragomabalay a bago sa makaphasod ko sindaw o manga sabot a ontol a rk o Islam ago so simba niyan.Oriyan na tharoon tano kiran a: Mataan a so minitana ko manga Muslim a pd ko kiaori ko bandaran, ago so katao, ago kazondaro, ago kandato, ago kapanamok, ago kakhaoyagan, ago kaphagingd, ago kapamimikiran, ago kapniniawa… na da maadn sa ba aya sabap iyan na kagiya manga Muslim siran, go kna pn o ba aya manga sabap iyan na so iringa a thotol, go kna pn o ba pantag sa kakhaoyagan, na aya mataan a sabap iyan a pakaasal na skaniyan so kiabinasa o kapamimikiran o manga Muslim, ago so kiaantiyor o paparangayan iran, ago so kiaantona ko Islam sa miapokas ko langowan a katatagoan on (Mohammad Qutb).

93

Sa gawii a mabaloy so katharoo Allãh a: Go pagiasai niyo siran sa miagaga niyo a pd sa bagr ... a simba, na daa phakaprs a isa bo ko kaagawa niyan ko lopa o manga Muslim, ago so kathabana ko manga tamok iran.Sa gawii a mabaloy (so kapaganada ko katao a paliogat) a simba na da dn a khaadn roo a kakhaori ago kibagak ko katao, sa khaadn so pagtaw a Islam a skaniyan so pagtaw o katao a so miamaganad a Aurupa ko manga paganadan iyan.Sa gawii a maadn so katharo Allãh a: … lalakaw kano ko manga pkhilidan o doniya ago kan kano ko pd ko rizki niyan… a simba, na khaadn so manga kaphagingd a Islam a lbi a kawasa ko manga kaphagingd ko lopa.Sa gawii a maadn so katharoo Nabi a: (langon kano pphagipat ago langon kano pagizaan ko pphagipatn iyo) a simba ago maadn so dato a maggdam iyan a skaniyan na pphagipat, ago so Allãh na pagizaan iyan ko pphagipatn iyan, na mtaan a daa maadn a awid a akal o mrmr sii ko kaphagingd o manga Muslim.Sa gawii a maadn so katharoo Allãh a: … go ndolonaan iyo siran (a manga karoma a babay) sa nggolalan s amapiya… a simba na daa maadn a awid a akal o babay a Muslimah, ka kagiya langowan a kabnar a inisogo skaniyan o Allãh ko babay ago so rk iyan na khatonay ron sa onot ko Allãh ago kasimbaa on.Di dn pthagompiya so kaposan ankai a pagtaw inonta o misabap ko nganin a inithagompiya o poonan iyan: Sa patot a mapakaontol so manga sabot sa paganay, oriyan iyan na pakatindgn a taragombalay a bago a makaphasod sankoto a manga sabot a onot ko Islam.Sa datar anan a pphakarayag a so bandingan ko simba na bandingan a paratiaya, ago Islam..

94

bandingan a paratiaya a phakatindg on odi na di phakatindg, go bandingan a Islam a khamataanan odi na di khamatananan, oriyan oto na skaniyan na bandingan a sosonan o kaoyagoyag a kamamasaan a makatitindg sa bitikan (shariah) ago atoran ago manga kokoman ago sii sa manga btad ago manga katitimo a so khamataanan on so bitikan (Shariah) ago so atoran ago ipnggolalan on so manga kokoman.Go datar oto a so bandingan ko simba na kna o ba bandingan ko manga tanda a simba ogaid na bandingan a kathaoripn ago kapangongonotan sii ko Allãh .Na pantag sa kamataani o pagtaw a Islam imanto ko kapasadan o Allãh ko kapakandato na mataan a paliogat on a kaimpita niyan ko kaoyagoyag iyan sa impitan a bago a makanggolalan ko sosonan o Allãh , ka an mabaloy skaniyan a palaya dn simba ipoon ko kotika a kapaliogati ron na taman ko kotika a kapandos o napas iyan ko kapatay, sa di ron dn pagawa apiya saprk mata ko masa a kapakatatanod iyan, ago di niyan dn ithitik sa ginawa niyan a manosiya sa saprk sa ba niyan phamikira a magawa ko Islam, ago da pn a soson a pd ko manga soson a galbk a pnggalbkn iyan oba niyan pokasa a ginawa niyan ko goliling o simba, sa onot ago pananto ko katharoo Allãh a: Tharoa anka a so sambayang akn ago so korban akn go so kaoyagoyag akn ago so kapatay akn na rk o Allah a Kadnan o manga kaadn (al An’am 162).

Lalan a Ika Pat

95

So Katao (al Ilmالعلم )

So katao na pd ko di mipndaraynon a onayan o kapakandato o pagtaw a Islam, ka kagiya pd sa mustahil o ba adn a pakandatoon o Allãh a pagtaw a daa sowa iyan, a mibabagak ko lalakaw o katao.Sabnar a inator akn so katao sii ko manga onayan o kapakandato ko oriyan o paratiaya ago so galbk a mapiya ago so simba, ka kagiya so katao na tabanga o paratiaya, ago onayan o galbk a mapiya, ago gonanao o simba.So taw a phagilay ko Qur’an na khapayag on sa maliwanag a skaniyan na mammlpl sa manga ayat a ipphoro iyan so btad o katao ago pzogo ko kapaganada on ago so kaparoliya on, ogaid na aya pagampaganay a ayat a pd ko kitab o Allãh na pzogo ko katao ago so kabatiya, pitharoo Allãh a: Batiya ka sa nggolalan ko ingaran o Kadnan ka a so miangadn (al Alaq 1).

Go datar oto a pmbalowin o Qur’an so katao a ibabala iyan ko kakhafir a skaniyan so kada a plng ago so kadadag, pitharoo Allãh a: Tharo anka a ba makaphlagid so siran oto a manga tatao ago so siran oto a daa katao iran, mataan a aya makaphananadm na so manga lalantas i pamikiran (az Zumar 9).

Mataan a aya bo a shayi a isaisa a inisogo o Allãh ko Rasul iyan a kapangni niyan on sa pangoman na so bo so katao, pitharoo Allãh a: …Go tharo anka a Kadnan ko omani ako nka sa katao (Ta Ha 114). Sa datar oto a aya paganay a paratobowan a inisnggay ron o Allãh so Adam na skanyan so katao, pitharoo Allãh

96

a: Go inipangndao o Allah ko Adam so langowan a ingaran… (al Baqarah 31).

Piakisabotan o Allãh sii ko Qur’an a so katao na dalil sii ko langowan a mapiya, sa sii ko katharoo Allãh a: Pitharoo o sakataw a mama a adn a matatago on a katao ko kitab a sakn i thalingoma rka on (ko panggaw o Balqis)… (an Naml 40). Sa piakitanodan roo a skaniyan oto a mama na miagaga niyan so mala a galbk sabap ko bagr o katao, go sii ko katharoo Allãh a: go pitharoo siran oto a bigan siran ko katao a doandoan kano so balas o Allah na aya mapiya… (al Qasas 80). Piakitanodan iyan a so kala o pankatan o akhirat na khatokawan sabap ko katao, go sii ko katharoo Allãh a: …go giankoto a manga ibarat na ipmbgay ami ko manga taw a daa zabot on a rowar ko manga tatao (al Ankabut 43). Piakitanodan iyan a di zabotn so manga bantak o katharo inonta o misabap ko katao.Go sabnar a bialoy o Allãh so manga ulama a sii sa pankatan a paganay ko oriyan iyan a Mahasoti a Maporo sii sa dowa a ayat a: So katharoo Allãh a: go daa matao ko maana niyan a rowar ko Allah, ago so miamangsb ko katao… (Ali Imran 7). Go so katharoo Allãh a: Tharo anka a miakaampl so Allah a saksi ko lt akn ago so lt iyo ago so taw a ndodon so katawi ko kitab (ar Ra’d 43).

Pitharoo al Imam Ibn al Qayyim sii ko kitab a al fawa’id a: Aya lbi a mapiya a miasokat skaniyan o manga ginawa, ago miaparoli skaniyan o manga poso ago minikowa skaniyan o oripn ko pankatan a maporo sii ko doniya ago sa akhirat, na skaniyan so katao ago so paratiaya, sabap roo na piakapagpda iyan siran sii ko katharo iyan a: Go pitharoo siran oto a bigan siran ko katao ago so paratiaya a sabnar a miatatap kano sii ko kitab o Allah sa taman ko gawii a kaphangoyag … (ar Rum 56). Go so katharo iyan a: … Iphoro o Allah so siran oto a miamaratiaya a pd rkano ago so siran oto a bigan siran ko katao sa manga pankatan… (al Mujadilah 11).

97

Go pitharoo al Imam al Fakhr ar Razi ko tafsir iyan a: Iniropa o Allãh so manga ulama sii ko kitab iyan a maporo sa lima a manga sifat:Paganay ron: So paratiaya iran go so miamangasb ko katao na gii ran tharoon a piaratiaya mi skaniyan… (Ali Imran 7).

Ika dowa: So Tawhid ago so kiazaksi (shahadah) mizaksi so Allah a mataan a daa tohan a rowar rka niyan ago so manga malaikat (na mizaksi siran) ago so adn a manga katao niyan (na mizaksi siran) a so Allah na ipamamayandg iyan so kaontol, daa tohan a rowar rkaniyan a so Mabagr a Maongangn (Ali Imran 18).

Pitharoo Abu Hamid al Gazali a osayan ankai a ayat a: Ilay anka o andamanayai kiapanagipoon o Allãh ko ginawa niyan, na initondog iyan on so manga malaikat iyan, na inipakatlo niyan on so taw o katao? Sa ampl rka dn misabap san a rk o katao ago so manga tatao a pankatan ago kalbihan ago bantogan.Ika tlo: So kalk ago so kagoraok, …mataan a so siran oto a bigan siran ko katao ko onaan iyan na igira pmbatiyaan kiran (so kitab o Allah) na pkhitaps siran ko manga baka iran a khisosojud * Sa gii ran tharoon a miasotisoti so Kadnan ami a mataan a miaadn so kapadasan o Kadnan ami a mapnggolawla dn * Go pkhitaps siran ko manga baka iran a pnggoraok siran ago pkhaomanan iyan siran sa kapananankopan (al Isra’ 107-108-109).

Ika lima: So kalk (al Khashyah) …mataan a aya pkhalk ko Allah na so manga oripn iyan a manga tatao (manga ulama)… (Fatir 28).

Amay ka gianan i kapkhailya o Qur’an ko katao ago so manga tatao na mataan a so kailay o Sunnah o Nabi na di roo mamiminos ko btad iyan, ogaid na minisampay ron sii ko dianka a kaparalo, sa pitharoo Nabi a: So kaplobaa ko katao na paliogat…).

98

Go bialoy o Rasūlullāh so lalan o katao a mitotompok ko lalan ko sorga, sa pitharo iyan a: Sa taw a mokit sa lalan a pphlobaan iyan a katao na lbodan skaniyan o Allah sa lalan a khisong iyan ko sorga (pianothol o at Tirmidi).

Go bialoy niyan so kapliyo sa kapthontota on a kaliyo sa lalan ko Allãh , sa pitharo iyan a: Sa taw a lomiyo sii ko kaphloba sa katao na skaniyan na sii ko lalan ko Allah sa taman sa makambalingan (pianothol o at Tirmidi).

Go bialoy niyan so pankatan o manga ulama a marani ko pankatan o manga nabi, sa pitharo iyan a: So manga ulama na pphangwaris ko manga Nabi (piakambowat o al Bukhari).

Sa miaadn so Nabi a sisiapn iyan so langowan a okit sa pantag sa kaponas o kada a plng zorat sii ko manga ummat iyan, sa pd roo so kiabaloya o Nabi a sanggar o sabaad ko manga biyag ko kiathidawa sa Badr a pd ko manga mushrik so kapangndaowa niyan ko sapolo a pd ko manga wata o manga Muslim sa kabatiya ago kazorat.Sa datar anan, a pphakarinayag – sa daa imbagak iyan on a blangan o sankaan – a mataan a da dn a pd sa agama a ba niyan inisogo so kapakaozor ko katao sa datar o kinisogoon on o Islam a so piangndao niyan so pagtaw niyan a kapagoradoradi ran ko katao sa samporna a kapagorad, sa zasakoyaan iran sa pamagopisaan iran, sa talingomaan iran sa datar o kapthalingoma a pphangabaya san ko pkhababayaan iyan.Giankanan a ilmo a so ipphannkat o Islam ko manga pagtaw niyan na skaniyan so ilmo ko doniya ago so akhirat, so ilmo a khazoti niyan so ginawa ago khiporo iyan so niawa, ago kaphakitokawan iyan ko Muslim so kabnar on o Allãh , oriyan iyan na so ilmo

99

a so khabaloy niyan a darpa a mapiya so kaoyagoyag sa nggolalan ko kaknala ko katao ago so bandaran.Sabap roo na da mapakamblag o Qur’an so pagltan o katao ko doniya ago so katao ko agama, ogaid na inipannkat iyan siran langon, go sabnar a tinimo o Allãh a madakl a pd ko manga katao ko doniya sii sa dowa a ayat, a gioto na pphakitanodan iyan ago ipzogo iyan so kathontota on ago so kaparoliya on ago pmbalowin iyan a lalan sii ko katokawi ron ago so kakhaadn o kalk on o oripn iyan.Giankoto a dowa a ayat na siran so katharoo Allãh a: Ba nka da mailay a mataan a so Allãh na miakatoron phoon sa kawang sa ig na inipakaliyo ami skaniyan sa manga onga a mbidabida so manga warna niyan, ago sii ko manga palaw na manga lalan a manga popoti ago manga ririga a mbidabida so manga warna niyan ago mitataralo so kaitm iyan * Go pd ko manga taw ago so manga binatang ago so manga ayam so mbidabida so manga warna niyan sa datar oto, mataan a aya pkhalk ko Allah na so manga oripn iyan a manga tatao (ulama) mataan a so Allah na Mabagr a Paririla (Fatir 27-28). Sii ko kiaaloya ko kiapakatorona niyan ko ig a phoon sa kawang na insarat sii ko katao ko kawang (falak) ago so kitotompok o kawang sii sa lopa. Na sii ko kiaaloya ko manga onga a mbidabida i warna na insarat sii ko katao ko mangngtho (Botany), na sii ko kiaaloya ko manga palaw na insarat ko katao ko waraan o lopa (Geology) na sii ko manga taw ago so manga binatang ago so manga ayam ago so kambidabida o oman i isa kiran na insarat sii ko katao ko binatang (Zoology) ago so katao ko kaoyagoyag (Biology).Na sii sankai a kiatimo a piakammsa na khagaga tano a kasirapa tano sa mataan a so Allãh na ipzogo iyan ko manga taw so kapangadii ko doniya, ago pphangoyatan iyan siran roo, sa pmbalowin iyan so manga taw a kominal sii ko manga pagns iyan a

100

siran i manga taw a kominal sii rkaniyan a Allãh ago mala on i kalk.Na sabap roo na mataan a so goliling o katao sii ko Islam na lbi a maolad a di khatamanan, ago romarankom a di khatinkong sa isa a soson odi na katampar, sa so Muslim na phaganadn iyan a langowan a nganin a phakanggay ron a gona, ago langowan a maphangindaw niyan, ago langowan a katao a khabaloy niyan skaniyan a mabagr a mapagiiyasa.Ogaid na so Muslim na katawan iyan a so katao na daa gona niyan ago daa rarad iyan amay ka di makanggonanao sii ko kamataanan a paganay a skaniya so kaknala ko Allãh a miasotisoti a Maporo. Ka antonai gona o kiaknala o manosiya ko manga paratobowan o doniya ago so manga waraan o manga nganin a katawan iyan, amay ka kalilipatan iyan so miangadn sankai a manga shayi a pphaganadn iyan a so inibgay niyan ko langowan a shayi a inadn iya so waraan iyan, oriyan iyan na minggonanao. Giankanan a katao na da niyan mitindg so sangan iyan ago da niyan matoro so manosiya sii ko apta o kaaadn iyan, ago so kamataani ko galbk iyan sii sankai a kaoyagoyag.Sabap san na pphakalankapn o Qur’an so kiapatay o manga bandaran o manosiya a somosopak a so inibagak iyan siran sa datar o sarnkap a binatang a daa bali niyan, a di khalampasan o manga knal iran so barandiya ago so manga rinayagan iyan sa di siran phakalsb ko atay o manga kamataanan, odi na ba iran masabot so manga maana. Pitharoo Allãh a: Ba siran da makapamimikiran ko manga ginawa iran a da adna o Allah so manga kawang ago so lopa ago so nganin ko pagltan iyan inonta a minggolalan ko bnar ago taalik a mappnto… (ar Rum 8).

101

Mataan a pkhailay tano so manga bandaran a barandiya sii ko masa tano a pphakalsb sii ko kadaklan ko manga paratobowan o katao a barandiya, ago pkhisampay sa manga kawankawangan a maporo sii ko pithibarang a manga blangan iyan, ogaid na so pandapat iyan ko kaoyagoyag ago so knalan iyan ko kamataani ko kibabatog ago so apta iyan na di phakalampas ko kababaloy niyan a knalan a antaan a pamikiran a masasaog skaniyan a manga kabokhagan ago manga sarag a akal, odi na kasasanka ago kadadapay. Na di makaphagayon so kiapakaozor iyan ko katao ago so kipantag iyan ko kasabota niyan ko manga kamataanan, ago so kikoyapt iyan ko Allãh a miadn ko kibabatog ago so manosiya, na so pman so Islam na mataan a phagatorn iyan a langowan a kamataanan, ago gii niya tharagombalayin so marigay o katao sii ko onayan o paratiaya (yaqin) ko kaaadn o Allãh , ago so kapakasangora ko kaoyagoyag sii ko kaonoti ron.

* * *

So Tindg o Islam ko Katao a Bago:

So pman so trindg o Islam ko katao a Bago na mataan a mbagrn tano a so Islam na da dn tindg sa salongan bo sa ba niyan pagalangi so kapphakaozor o katao, Mataan a pthakdirn iyan so manga panagontaman a pamikiran sii ko manosiya sii sa pankatan a ipphoro iyan sa taman sa makarpng ko pankatan o malaikat. Da a pd sa agama a ba kiawatani sa lalakaw a ba niyan kalawani so Islam sii ko kapmbagra ko kapakatataban o akal, na aya phakatondog on na so kapakataban o katao sii ko langowan a rinayagn o kaoyagoyag.

102

Sabnar a tiankd o manga fuqaha o ummah a langowan a katao a mapangingindaw o manga Muslim sii ko agama iran odi na sii ko doniya iran na so kapaganada on ago so kaimpidi ron na paliogat a ampl a khadosa so Ummah ko kadandan iyan amay ka indaraynon iran, ago khadosa ko katndo iyan so manga olowan ambabaya ko btad o pagtaw amay ka ipilak iran.Sabnar a pinggalbk o manga ridoay o Islam so kaphagalina iran ko pamikiran o Islam ko kasaromag iyan ko katao a bago, sa pndadagn iran so manga taw sa gii ran tharoon a so kandod ko Islam na kandod ko manga masa a kiaori ago so kargn o kapphagintaw.Sa piakambowat o Sayed Qutb ankai a kabokhagan ago simbag iyan sa pitharo iyan a: Adn a sagorompong a pd ko manga taw a pndadag a giimangakal a manga ridoay o kamamanosiyai a ipmbtad iran so sosonan o Allãh sii ko sabala a papak o timbangan, ago so kapandayan o manosiya – sii ko doniya o barandiya – sii ko sabala a papak iyan, oriyan iyan na gii ran tharoon a: Pamili ka, pamili ka, sa o aya philiin ka na so sosonan o Allãh ko kaoyagoyag ago so kakhibagak ko kakowaa ko langowan a miaporon o lima o manosiya sii ko doniya o barandiya, antaa ka aya khowaan ka na so manga onga o katao a kamamanosiyai sa iphilak ka so sosonan o Allãh .Gianan na akal a maligt a marata. Ka so btad o mas’ala na kna o ba datar anan sa taplk. Ka so sosonan o Allãh na kna o ba ridoay o miapakambowat o manosiya, aya mataan na ipzonggod iyan oto ago pthoroon iyan sa antap a mapiya, ka an mitindg o manosiya so pankatan o kapakandato iyan ko liawaw o lopa, a gianan so pankatan a inibgay ron o Allãh ago piakitanggong

103

iyan on, sa inibgay niyan on so manga bagr a matotonkop a khidatar iyan ko wajib a ipapaliogat on sii rkaniyan.

Mataan a so pangoyat a so miatmo skaniyan o katao, ago so kaploloba a katao a phoon ko agama Islam sii ko paganay a manga Muslim na mianinggaposan sankai a onga a kabilangataw a katao a phakasirang sii ko manga masa o Umawin ago so Abbasin, ago so manga masa o kadato a Islam sii sa Andalus (Spain).

So manga Muslim a manga arab na siran i paganay a mosar ko ptharoon a kompas sa bontal a mabagr sa pd iyan so manga toladan o kalodan sii oto ko gii ran kapragaragat ko manga kalodan ko doniya, sa rk o manga Muslim so kalbihan a paganay ko kiambaali ko manga soson a karatas sa pimbalay o Yahya al Barmaki a wazir o Khalifah a Abbasi a so Harun ar Rashid so paganay a pphangmbaalan sa karatas sii sa Baghdad ko ragon a 800 C.E. Sa miiitong so manga Muslim a siran i paganay a tharagombalay ko katao ko kapagitong, ago inibtad iran so panayaganan o katao ko kapagingeneer, ago so kapagitonga ko manga katao a kanggogoris (kapmapa) ago siran i paganay a makambaal ko ptharoon a al Barud a gioto so datar o laila a pphakalbad sa panglo a mabagr.Sa mianggonanao o bandaran a Islam so kamamanosiyai sa miawit iyan ko lbi a mapiya, ago kiabgan iyan sa manga ulama ago manga guro sii ko pithibarang a manga katao ko kalangolangon iyan a datar i:

- Ibn Khaldun a biaksa ko katao ko kaphagingd ago so thotol ago so iringa ko katharagombalay a kamamanosiyai.

104

- Abu Zakariyya ar Razi sii ko katao ko kapamolong.

- Abu Bakr al Khawarizmi sii ko katao ko kapagitong ago so katao ko kawang ago so manga bitoon.

- Ibn al Haytham sii ko katao ko waraan ago so katao ko kapakailay o mata.

- Abu Zakariyyah al Awwam sii ko katao ko btad o mangngtho.

- Abu al Qasim az Zahrawi sii ko katao ko kapangabri.

Go nggibowan a salakaw kiran a idadakat o thothol so manga ingaran iran, a pphamagosayin o manga oontol so manga rarad iran a katao a so minibagak iran, ago so manga kitab a minipanorat iran sii ko pithibarang a blangan o manga katao, ago so manga kitab iran a so miapangndao niyan so doniya.

Sa tatap dn so doniya a pphamakaig sii ko kalodan o manga katao iran, ago pphakasirop ko bowalan o katao iran ago so manga rarad iran. Mataan a giya ingd a Aurupa na katawan iyan oto sa tarotop a katao, ago mataan a so manga mama niyan ago so manga ulama iyan na kapzaksian iran ankoto a kalbihan o manga Muslim.

So phakatalingoma na imbgay akn so manga saksi iran:Pitharo i Brifult ko kitab iyan a so katharagomabalaya ko kamamanosiyai a: Sabnar a miaadn so katao a aya mala a di mipndaraynon a minioma skaniyan o

105

bandaran a Arab sii ko doniya a bago… go da maadn so katao sa ba skaniyan bo i miakandod sa Aurupa ko kaoyagoyag. Ogaid na adn a manga giimrarad a salakaw a madakl a pd ko manga rarad o bandaran a Islam a minibgay niyan so paganay a sindaw niyan sii ko kaoyagoyag a Aurupa. Go daa katampar a isa a pd ko manga katampar o kiapakaozor a Aurupa inonta a khaparo so kapakandoda ko pakaasal iyan sii ko manga rarad o katao ago kabilangataw a Islam sa bontal a gtas.Go pitharo i Rechard Kohl a: Makambabayadan a Aurupa sa manga nganin a madakl ko Asbaniya a Arab (aya bantak iyan na giya Andalus) gowani a awidan o Cortubah (Cordova) so palitaan o katao sii sa masa a miaadn on so katao sii ko manga ingd sa Aurupa a simag a maito a datar o tontong a pkhapadng, mataan aso pamikiran a phakaadn a so miagaga niyan a kapakatindga niyan ko maporo a taragombalay a datar o Qasr al Hamra (al Hambra) ago so pimbalay niyan a masjid a datar a Jami’ Qurtubah (Cordova Mosque) na pkhabgan tano niyan sa ibarat ko kambida a mala a mawatan ko lt ankai ago so lt o kadaa plng a lomalankap sii sa Ifrinji (Aurupa) ago so salakaw kiran.Ptharo i Charles Singer a: Mataan a so morit sa katao a mala i anogon ko katao, a mangingindaw ko kapakakowa sa katao a so di sakaniyan khasoat o kapaganad sii ko manga paganadan sa Aurupa, a so pkhasinggawt so akal iyan o manga thotol a giimindadaliay makapantag ko piamakammsa o katao ago so ongangn a Arab na mataan a pzong ko kaphaganad sa katao ko manga paganadan sa Tulaytila ago sii sa Qurtubah (Cordova).Pitharo i Sartun a: Kiamataanan o manga Mislim - manga papasang sa Sbangan - so lbi a manga ala a paninggalan sii ko manga masa a lmbak, sa

106

minisorat iran so manga ala a panoratan i gona, ago aya on madakl i pakaasal ago margs on i kasankapan a minggolalan sa basa Arab.. sa miaadn ankai a basa ipoon ko kialmbaki ko qarn a ika walo ko miladiyyah (C.E) na taman ko kiapaninggaposan o qarn a 11th a skaniyan i basa o katao ago so kapakaozor o soson o manosiya. Sa miaadn a paliogat ko apiya antaa manosiya a khabayaan iyan a migpa iyan so kabilangataw a katao ko masa niyan, ago so manga bago a ropaan iyan a kapaganada niyan ko basa Arab.Sa pagposn akn ankai a manga saksi sa nggolalan sa kidakatn akn sa isa a titik a phakatoro sii ko nganin a miaadn on so Doniya a Islam ko giikapagolowani ko manga pagtaw sii sa masa a miaadn so manga ala a ingd sa Aurupa a giimangapoap sii sa manga lilibotng a kada a plng a komokolambo.“Sii ko poonan o qarn (century) a ika 13th na miaadn so parinta a Islam a minisampay ko pondiyong a maporo ko katao ago so kambilangataw, a pd oto a miakatawag ko George a King sa Inglitra (England) sa mangangarapan sii ko Khalifah o manga Muslim sa karatimaa niyan sa sogo a pd ko manga bagowataw a manga poporo i bangnsa sa Inglatira sa makapaganad siran sa katao sii ko manga pompongan a paganadan (Universities) sa Andalus.Sa pizoratan o King sa England so Khalifah sa pitharo iyan a:Phoon ko George a king sa England sa makaoma ko Khalifah o manga Muslim sii sa Kingdom a Andalus, a so khi rk ko kala a so Hisham III, oriyan o slalsa na:Sabnar a mian’g ami so kiapakaozor a mala a so kasasawitan so solapay niyan a malingaw o manga paganadan a katao ago so manga kapandayan sii ko

107

ingd iyo a matataragom-balay; na kiabayaan ami ko manga moriataw ami a kapakaspik iran ko manga sowa sankai a manga kalbihan ka an mabaloy a poonan a mapiya sii ko kapzayani ko rarad iyo sa pantag sa kapakalankapa ko manga sindaw o katao sii ko ingd ami a so malilibt skaniyan o kada a plng sii ko pat a pikhilidan iyan, sa bialoy ami so wata a babay o babay ami a si Prencess Douvant a skaniyan i olowan ankai a sogo a pd ko manga wata a babay o manga barabangnsaan sa Inglitra - ka an iyan mipagandisan so kazioma niyan ko rnding o panggaw (arsh) ago so kaphangni niyan sa gagaw a mabaloy skaniyan ago so manga pd iyan a maparoli ran so siyap iyo ago so siyap o manga somisiyap ko marigay - sa piakaawid akn so Bai a Prencessa sa pammgayan a maito sa pantag ko kadato iyo a maporo, a pagarapn akn so kisakawn ka on ko katarima iyan.. rakhs o slasla ago so kabaya a linang…

So khadam iyo / George

Sa tiarima o Khalifah sa tianto niyan so pangindaw niyan, sa inisogo iyan so kapangndaowa ko manga bagowataw a English sa pinggastowan siran ko tamok o Bayt al Mal o manga Muslim.Sabnar a miaadn a gianan i btad o Ummah Islamiyyah gowani a maadn a kkpitan iyan so kitab o Kadnan iyan, ago so Sunnah o Nabi niyan. Sa wajib ko manga Muslim a kailaya iran ko btad iran imanto ko lt o manga pagtaw ago idayag iran oto ko kiaadnan kiran ko masa iran a paganay sii ko thothol iran a mala, ka an kiran makarinayag a mataan a so kiandaraynon iran – sa kna o ba so kiakorangi kiran na sii ko manga ndao o Islam – na skaniyan i

108

kiasabapan ko kiaori a kapapantagan sii ko blangan o katao.Na amay ka kiarongawan tano so sabaad ko manga ibarat a masindaw a rk o Ummah Islamiyyah sii ko masa niyan a masindaw, na daa marata a katindg tano sii ko sabaad a manga btad iyan a phakabgay sa rata a ginawa sii sankai a blangan sii sankai a masa tano a kapapantagan, ka an tano mailay o anda so manga Muslim imanto sii ko katao a so inisogo skaniyan kiran o kitab iran ago so Sunnah o Nabi ran?Mataan a so manga Muslim imanto na sii siran ko ikog o lalakaw, ago ipmbtad siran o manga pagtaw sa sii siran pd ko manga pagtaw a gopn pkhabagombar a totorogn, odi na sii ko maana niyan a marayag na pagtaw a mibabagak sa oriyan. Go phakisabotan o kaposan a isipan a so ummah a arab na ndodon so 42 ka million a taw a di phakabatiya go di phakasorat, a gioto so pmbthowan ko basa arab sa ummi, a aya maana niyan sii na so di kapakasorat ago di kapakabatiya, sii ko masa a aya ptharoon a ummi sii ko ingd o manga Apon (Japan) na skaniyan so taw a di matao tomombok (zorat) sa Computer.Mataan so basa tano a arab na maito bo na da dn a matoon on a pd sa manga katao ko kapamolong, so kapanakt sa bolong, so katao ko kaoyagoyag (Biology) ago so manga sapak o katao ko kapagengeneer, ago so kimiya (Chemestry) ago so katao ko kawang, ago so katao ko Electronic ago so manga kapandayan ko kathidawa sa kalopaan a go sa ragat ago sa kawang, ba misabap sankai a kiaawas na khasiyap tano so agama tano ago khalinding tano so paratiaya tano, ago kharn tano so manga ridoay tano, ago khapalihara tano so ingd tano?

109

- Anda so katao a so khaogopan tano niyan, sa khaadnan tano niyan sa pamoronan a makambibisa?

- Anda so katao a khasiyap iyan so paratiaya tano, a khabaloy niyan so lima tano a lima a mipoporo?

- Anda so katao a so khabaloy tano niyan a maphamonkal tano so lopa sa maptharagombalay tano sa datar o inikidia on o slakaw rki tano?

- Anda so katao a so khakokom iyan so kitotompok tano ko kitab tano, ago khitogalin tano niyan ko kawang iyan a mammts ko pagltan o langit ago so lopa?

Mataan a so ilmo a pipikirn o kadaklan ko manga Muslim imanto na shayi a salakaw a marani ko kathapapay ago so kadadas ago so kapatay, a gioto so tatap a kapakadapanas.So katao ko kapamolong ago so kagpagengeneer ago so katao ko fiziya’ (physics) ago so kimiya’ ago so katao ko kolpong (atomic) ago so katao ko bagr a nawawi (nucliar energy) ago so salakaw ron a manga katao a pangindaw o Muslim, na gianan na da on mibgay so kabnar iyan, sa miasndod so manga Muslim ko bithowan iran sa manga katao o agama ago miangolad siran on sa kapangolad a da maadn sii ko manga salaf (miangaoona a manga ulama) a aya patot kiran na so kasndoda iran ko manga ginawa iran ko nganin a di ran mipndaraynon a khiporo iyan so btad iran sii ko btad o agama iran ago so doniya iran.Mataan a so kiaphokas ago so kiatalikhodi ko doniya ago so manga katao niyan na kasalaan ago dosa a mala sii ko kabnar o Islam ago so manga taw niyan.

110

Go so kabagra ko bnar a so iniporo tano o Allãh misabap on na di khatarotop sa ba nggolalan ko katao a kakokorangan ago so itongan o agama sa skaniyan na manga tanda a daa sold iyan.So simba ko kakhaadn iyan a so kimbitiyarain ko Allãh sa masoln si sa samabyang a giimananankopan na khaadn a datar oto sii ko kapphaganada ko katao niyan a mala sii ko doniya iyan a maolad.Mataan a so bagr tano a akal na mabibinasa, ka kagiya pphanayansayan tano sa di tano phagijtihad… pzayanan tano so salakaw rki tano sa di tano pmbago.. pthogalin tano sa katao sa di tano pmbaas.. phlangag tano sa di tano phamimikiran,, sa so manga atoran tano a kapangndao a lomalankap na pphakaogop ko kaphagadna sankai a akal a mabbrn, sa pphamakaliyo sa manga taw a matag gomagalbk, sa daa maphakaliyo niyan a manga taw a pzinanad ko salakaw ron. So manga morit ko manga madrasah tano ago so manga jami’ah tano na kalangag a galbk iran sa sabaad a manga kitab a ipphangndao sa amay ka makaoma so kathpnga (examination) na isorat iran ko pandangan o karatas, oriyan iyan na kalipatan iran dn ankoto a katao.Sa apiya so kabatiya… na di tano igagatang sa di tano khabayaan a kapakabatiya tano ka kagiya so kabatiya na khapatorayan tano niyan sa panagontaman ago kapamimi-kiran sa pphakalbin tano ron so bokl.Pitharo i Mushi Dayan sa isa gawii ko pagtaw niyan a Yahudi a pianginsoyaan iran sabap sa adn a miatharo iyan a pd sa pagns ko manga galbk iran na inikawan iran o ba katokawi o manga arab, na pitharo yan a:

111

Pakapipiyaa niyo a ginawa niyo ka mataan a so manga arab na pagtaw a di mbatiya.Aya piakammsa ko pagtaw a aya dn a paganay a tomiyoron ko kitab iyan na so katharoo Allãh a: Batiya ka… na di niyan pphiapiyaan so kabatiya, na o batiya na di niyan pphiapiyaan so kapakasabot iyan, na o makasabot na di niyan pphiapiyaan so kanggalbk, na o nggalbk na di niyan pagimpidan so galbk iyan odi na manatas on.Anda dn anan ko nganin a kiaadnan ko doniya a Islam sii ko poonan iyan a paganay a so miaadn skaniyan a qiblat o katao a miaadn so manga morit sa Aurupa a pphakaoma siran sa pantag sa kaphaganad iran sa katao ko manga Muslim?Pitharoo i Ustad Abul Hassan an Nadwi a: Mataan a so doniya a Islam na amay ka kabayaan iyan a kapagndod iyan ko kiaiposan iyan a maporo on so pankatan iyan ago mala on so bantogan iyan, ago amay ka kabayaan iyan a kitarosn iyan ko bobolos o kaoyagoyag ago amay ka mapangingin-daw niyan so kapagolowan ago so kandato, go amay ka kabaya iyan a kamataani niyan ko kapasadan o Allãh ko kapakandato iyan, na paliogat ago patoray sabap roo so kapakapagolowan iyan ko katao, a gioto na kna o ba btad a malbod.Mataan a skaniyan na mangingindaw sa kapamimikiran a madalm, ago kaokhaog a kadakat sa katao ago kapanorat a maolad, ago kasayaw a mala sii ko langowan o manga blangan a katao, mataan a skaniyan na galbk a mapnd a khidaplak iyan so manga babagr, sa wajib a kathatabanga o kalangowan o Muslim ko khitindgn on, ago paliogat dn a kapagolowani sankai a mala a galbk o khipagiikhlas a pd sankai a Ummah sii ko langowan a manga blangan ago so manga katao a mattndo so

112

blangan iyan, sa mbtad siran sa sosonan a kapangndao a khatimo iyan so manga kokoman a gikb muhkam sii ko Qur’an ago so Sunnah, ago so manga kamataanan o agama a so di dn khaalin, ago so manga katao a kapapantagan a phakanggay a gona. Sa indakat iran so manga katao a bago sa rk o manga kangodaan a Muslim sa sii makapagonayan ko Islam, ago nggolalan ko niawa o Islam, a madadalm on so langowan a pangindaw o manga kangodaan a so khiator iran ko kaoyagoyag iran ago khisiap iran ko katataragombalay ran ago khasanaan iran sa di ran dn mapangindaw so rk o salakaw kiran, sa khiliyo iran misabap on so manga gadong a matotonkop ko tiyan o manga lopa iran ago kapnggonaan iran so manga kamapiyaan o ingd iran.Sa misabap roo na phakaozor so doniya a Islam, sa khatonay niyan so romasay niyan, sa khasabt iyan so doniya ko kakhitobak a so misosogat on, kna o ba so kapagolowan na ba khisabap sa kazandag, ogaid na skaniyan na mapitl a galbk a mangingindaw sa panagontaman ago panamar ago panizakay ago kaprasarasay ago kapaniphatay ago kanjihad ago kapagiyasa a matolangd.

Lalan a Ika Lima

So Jihad sa Lalan ko Allãh الله سبيل في الجهاد

So jihad sa lalan ko Allãh na pd ko di mipndaraynon a manga polaos o kapakandato o Ummah Islamiyyah.So bandingan ko jihad ko kasabota ko langowan a katampar iyan na btad a di khagaga ankai a pangilay a mapontok o ba iyan marankom, gioto a kagiya so

113

btad o jihad sii ko Islam na lbi a mala a skaniyan na sagintas a di dn khablag ko paratiaya a Islam ago sii ko galbk o Islam.Ogaid na omiog so Allãh na khilangn akn so dianka a khailay akn a khasakodowan iyan so bandingan odi na mas’ala a so khabayaan akn so kathankda on, a skaniyan a mtaan a so jihad sa lalan ko Allãh na polaos a onayan a pd ko manga polaos o kapakandato o pagtaw a Islam ago mataan a so jihad ago so kapakandato na makapagiikta sa kapakathotompok a mabagr sa daa kapakandato amay ka daa jihad, na amay ka matoman so jihad na maadn so kapakandato sa idin o Allãh .

So Osayan o Jihad:So al jihad sii ko basa na kinowa ko al jahd odi na al juhd, a aya maana niyan na so margn ago mapitl (al mashaqqah) ago so kasndad ko kimbgan ko panagontaman ago so gaga a bagr a pd sa katharo odi na galbk. (Ibn Mandhur, Lisan al Arab).Sii ko maana niyan ko kitab na so: Kaosara o Muslim ago so kibgan iyan ko gaga niyan sii ko kathabangi ko Islam sa pangilay ko kasosoat o Allãh .“So jihad na katharo a adn a maana niyan a mablang ago makapal. Sa makapmamaana sa kaantona ko bagr ago so kibgan ko panagontaman sii ko kapagrna ko bagr o ridoay, ko kiazoson o manga kalamalama niyan, ago so kiambida-bida o manga soson o ridoay, a pd sa kaplotng a gomaan, na taman ko kapagipata ko pikhilidan o manga ingd a Islam, so kanjihad sa nggolalan sa tamok ago so katharo ago so poso, ago so kapranga ko ginawa ago so shaytan a langon dn oto na manga kalamalama o pizoson a pd ko jihad.

114

So bandingan akn ko jihad sankai a pangilay na mararankom iyan so jihad ko maana niyan a lankap a so mararankom iyan so manga soson a miaona langon.

So Jihad na Sosonan o Kaoyagoyag:So jihad – ko bntal iyan a lankap – na sosonan (lalan) o kaoyagoyag: “Sa da sa gaga o manosiya o ba niyan sankaa so jihad inonta bo igira sianka iyan so kaoyagoyag sa khabaloy skaniyan a sii ko itongan o miamatay (…) so kaoyagoyag na kaplotng a tatap ko ltlt o manga oyagoyag. Sa oda ankanan a kaplotng na di makaozor so kaoyagoyag, ago di miporo so btad o manga oyagoyag a kaadn.Pitharoo Allãh a: …Oda so kinirnn o Allah ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na disomala a mabinasa so lopa… (al Baqarah 251).

Phoon sankanan a kiphagrnn o Allãh ko sabaad ko sabagi ko giikaplotng na pkhalamba so mapiya a phakanggay a gona, na pkhada so malobay a di phakanggay a gona …So pman so koyapr na khadadas a maada, na so pman so nganin a phakanggay a gona ko manga taw na khatatap sii ko lopa (ar Ra’d 17).

So Jihad na Phanarotop ko Kamamamataani ko Paratiaya:Mataan a so kamamataani ko paratiaya na di dn katarotop so dianka iyan sii sa isa a poso taman sa di mabinntay ko kaphranga niyan ko manga taw sii ko btad ankai a paratiaya.. so kapranga kiran sa nggolalan ko poso sa ikagowad so manga galbk iran a batal ago so jahiliyyah iran a marata, ago so kathkhsa sa kithogalin kiran phoon on sa makasong siran sii ko bnar ago so Islam. Go so kapranga kiran sa nggolalan ko katharo ago kapanampay ago

115

karinayag, ago so kasankaa ko batal a gii ran nggalbkn a di bnar, ago so katankda ko bnar a so minioma skaniyan o Islam, ago so kapranga kiran sa nggolalan sa lima sii ko masa a kapagalangi ran on sa nggolalan sa bagr a phanalimbot ago kapamgs a phlalalim, na kagiya khabinntay (ankoto a paratiaya niyan) sii sankoto a kaphrang sa pantag sa kathphngi ron ago so kapagokit iyan sa ringasa ago so kaphantanga niyan sii ko tiyoba ago so ringasa, ago so kaphantanga niyan ko katabana on, ago so kapphantang iyan ko masa a kapakataban iyan, na so kaphantang ko kapakatataban na lbi a margn a di so kaphantang ko masa a katatabana on. Oriyan iyan na thondogn iyan so paratiaya niyan sa di dn pzanka, sa phamantk a di dn phanilay, sa phannkayos ko lalan o paratiaya sa matotoro a pphamanik”(Sayed Qutb).“So taw ko masa a kaphranga niyan ko manga taw sii ko btad ankai a paratiaya na pphrangn iyan mambo so ginawa niyan sii dn ko masa a kapphranga niyan ko manga taw, sa pphangallkaan on sii ko paratiaya a manga kawankawangan a so di ron dn khalkaan ko salakw sankai a okit, sa khisampay skaniyan ago misabap ko manga kagdam iyan ago so manga pandapat iyan ago misabap ko manga adat iyan ago so waraan iyan ago so manga kazasariat iyan ago so manga tarima iyan a so da maadn i ba on misampay ko salakaw sankai a tpng a margn a mapitl a kiaokitan iyan”.Sa gianan na pd ko waraan a so iniwaraan o Allãh ko manosiya, a bialoy niyan so kapiya ankai a waraan a sii ko kaphrang sa pantag sa katankda ko sosonan o Allãh ko kaoyagoyag o manosiya sa nggolalan sa panagontaman a kamamanosiyai, ago sii ko manga tamana o gaga o manosiya sa datar oto.

116

Oriyan iyan na giankai a kaphrang ago so makaoonot on a pd sa manga tioba na skaniyan i okit a galbk ko kapkhapasiri (kapkhalompiyo) o manga saaf ko oriyan o kialompiyo o manga ginawa, ago pantag sa an malompiyo so sagorompong a miaratiaya sa mada on so manga taw a pphaminasa ago so pphangalang ago so pphangmbaal sa manga kabokhagan a btad, ago so manga taw a manga lolobay i ginawa ago manga poso ago so manga taw a manga monafiq ago so makiiilaylayin.

So Pankatan o Jihad sii ko Islam:So jihad sa lalan ko Allãh na pd ko lbi a mala ago piakalklk a onayan (rokon) o Islam, ago skaniyan na sii ko lbi a maporo a pankatan ko oriyan o paratiaya ko Allãh . “sa da a khatoon ka a atoran odi na bandingan a agama odi na kadodoniyai a siniap iyan so btad o jihad ago so kazondaro ago so kapthimoa ko pagtaw ago so kaplimoda on langon sa isa a saaf sa pantag sa kaziyapa sa nggolalan ko langowan a bagr iyan sii ko bnar, sa ba datar o khatoon ka skaniyan sii ko agama Islam ago so manga ndao niyan”.So manga ayat o Qur’an ago so manga hadith o Rasūlullāh na somosolapay ko langowan ankai a manga maana a maporo, sa ipndolon iyan sa nggolalan sa mapayag a okit, ago masagogod a katharo sii ko jihad ago so kapakithidawa ago so kazondaro, ago so kapphakabgra ko manga okit a kalinding ko langowan a manga sosonan iyan”. (Hassan al banna).

So taw a pndirogodn iyan so kitab o Allãh na khatoon iyan so saginsing o jihad a mapayag ago matanog sii ko madakl a pd ko manga surah niyan ago so kadaklan ko mannga ayat iyan. Sa so manga

117

ayat a jihad sii ko Qur’an na mammts ko kapammts o panolon (da’wah) ago so kalalagaday o kapanampay (tablig) ago so kattnkayos o galbk a risalah, sa taman dn sa miadianka so panagontaman o Rasūlullāh (risalah) sa miapotol so kapthoron o wahi, sa miakatogalin so Rasul sii ko Inampda a Maporo, na sii sankoto na miaadn a so langowan a onayan o jihad sa lalan ko Allãh na miatarotop iyan sa dianka sii ko sosonan o Allãh – a manga ayat ago manga hadith – ka an iyan midawag a lbi a mala a bontal a masindaw a maaator a rk o jihad sii ko kaoyagoyag o manosiya langon sii ko liawaw o lopa”.Apiya sii ko manga surah a tomioron sa Makkah na da kapokasi ko kapkhaaloy ron o jihad a katawan a so manga Muslim sii sa Makkah na da siran makabindas sa pdang sii ko kaprompaki ko ridoay, ogaid na giankai a katharo a mapiya na tatap a kaaawidan iyan so maana a mala a skaniyan so kaantona ko panamar ago so bagr sii ko kaphranga ko ridoay, ago so kaphranga ko ginawa ago so kaphranga ko shaytan.Sii ko Surah al Furqan – a skaniyan na surah a tomioron sa Makkah – na gii ron tharoon o Allãh a: Na di nka pagonoti so manga kafir sa jihad anka siran on sa jihad a mala (al Furqan 52).

Go siiko Surah al Ankabut – a skaniyan na surah sa Makkah – na pitharo on o Allãh a: go so siran oto a miphrang siran (miromasay siran) ko katoona rkami na tankd a thoroon ami siran ko manga lalan rkami, go mataan a so Allah na babid iyan dn (pd iyan) so manga taw a giiphiapiya (al Ankabut 69).

Na so pman so manga surah a Madinah na mammlpl ko kapkhaaloy ron o jihad a rakhs a adn a titinsn iyan on a mattndo a bontal iyan a skaniyan so kathidawa a kambonoay.

118

Sii ko Surah al Baqarah na so katharoo Allãh a: Inipaliogat rkano so kambonoay a skaniyan na ipkhagowad iyo, na adn a ipkhagowad iyo a shayi a skaniyan i mapiya rkano, ago adn a pkhababayaan iyo a shayi a skaniyan i marata rkano, so Allah i Matao a skano na daa katawan iyo (ayat a 216).

Na sii ko Surah Ali Imran na: Antaa ka ba niyo initong a zold kano ko sorga a da pn katokawi o Allah so siran oto a minjihad siran a pd rkano ago katokawan iyan so manga papantang (ayat 142).

Na sii ko Surah an Nisa’ na: Pakithidawa sa lalan ko Allah so siran oto a iphamasa iran so kaoyagoyag ko doniya ko akhirat na sa taw a makithidawa sa lalan ko Allah na go mabono odi na makadaag na matatankd a mbagan ami skaniyan sa balas a mala (ayat 74).

Na sii ko Surah al Ma’idah na: Hay miamaratiaya sa taw a mbasowi a pd rkano (mmortad) ko agama niyan na tankd a adn a ithalingoma o Allah a pagtaw a pkhababayaan iyan siran, ago pkhababayaan iran skaniyan, a manga llmk ko miamaratiaya a manga babasng ko manga kafir a gii siran phrang sa lalan ko Allah sa daa ikhalk iran a insoya a phanginsoya… (ayat 54).

Na so Surah al Anfal na langon dn pzogo ko kapakithidawa, ago inisogo iyan so kapanatap on, ago payagan o kadaklan ko manga kokoman iyan, na sabap roo na kinowa skaniyan o manga Muslim a miangaoona – a sii kiran so kasosoat o Allãh – a aya iran pmbatiyaan lalayon ko manga gawii ran ago sii ko gii ran kapakithidawa sa pmbatiyaan iran anda dn i kapanagompot o kambonoay sa komarab so apoy niyan, a madadalm sankoto a surah so katharoo Allãh a: Go pagiasai niyo sira sa miangaga niyo a pd sa bagr ago so kakhoda sa koda a iphangangalk iyo skaniyan ko ridoay o Allah ago ridoay niyo … (ayat a 60). Go so katharoo Allãh a: Hay Nabi pangoyat inka so miamaratiaya ko

119

kapakimbonoay… (ayat 65). Go so salakaw roo a pd ko manga ayat a sasakawn.Go datar oto so Surah at Tawbah, a ndodon so katharoo Allãh a: Pakithidawa kano ko siran oto a di ran paparatiayaan so Allah ago di pn so alongan a maori… (ayat 29). Go so katharoo Allãh a: Lalakaw kano sa kakasag ago kabokl ago phrang kano sa nggolalan ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo sa lalan ko Allah, ka gioto rkano i mapiya amay ka miaadn kano a katawan iyo (ayat 41).

Go so katharoo Allãh a: Mataan a so Allah na piamasa niyan ko miamaratiaya so manga ginawa iran ago so manga tamok iran sa mataan a rk iran so sorga, gii siran makithidawa sa lalan ko Allah sa pphakabono siran ago pphangabobono siran, kapasadan a inipaliogat iyan sa ginawa niyan a thito a bnar a matatago ko tawrah ago so Injil ago so Qur’an, na antai makalawan sa katoman sa pasad a di so Allah, na kababayaan iyo so dagangan iyo a so piphasa niyo a gioto so kapagontong a mala (ayat 111).

Go so Surah Mohammad a so pmbthowan pn sa surah a kambonoay, na ndodon so katharoo Allãh a: Amay ka mabalak yo so siiran oto a manga kafir na tidawa niyo so manga lig iran… (ayat 4).

Go so Surah as Saff, na ndodon so katharoo Allãh a: Hay so miamaratiaya ba ko skano pnggonanaowa sa dagangan a khilidas kano niyan sa siksa a masakit * Paratiayaa niyo so Allah ago so sogo iyan ago phrang kano sa lalan ko Allah sa nggolalan ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo ka gioto i mapiya rkano amay ka miaadn kano a katawan iyo (ayat 10-11).

Sa datar anan a pphakarayag rki tano so kiaawidn a akal o Qur’an ko btad o jihad ago so kaphagosaya on ago so kipphangoyatn on, ago sii ko sabaad a manga darpa na iphropa niyan sa so jihad na skaniyan dn so kaoyagoyag, sa datar o kiaaloya on o manga pananafsir sii ko katharoo Allãh a: Hay so

120

miamaratiaya smbaga niyo so Allah ago so Rasul igira tiawag kano iran ko nganin a phakaoyag rkano… (ayat 24).

Pitharoo al Imam al Fakhr ar Razi a inikalimo o Allãh sii ko tafsir iyan ko oriyan o kiaaloya niyan ko sabaad a manga bontal sii ko maana o katharo iyan a: ko nganin a phakaoyag rkano na so kadaklan na aya kpit iran on na aya bantak roo na so jihad, oriyan iyan na inaloy niyan sii ko sabap a kiabthowi sa jihad ko kaoyagoyag sa madakl a bontal a alowin tano so dowa on timan a:Paganay ron: Na so kalobay o isa ko dowa a mridoay a giithidawa na kaoyagoyag o isa on a mabagr. Sa so btad o manga Muslim na pphakabagr ago pphakala sabap ko jihad iran ko manga kafir.Ika dowa: Mataan a so jihad na sabap o kakhaparoliya ko kashahid, a so khawajib iyan so kaoyagoyag a tatap.Pitharoo Allãh a: Go di nka iitonga so siran oto a miabono siran sa lalan ko Allah a miamatay siran, ogaid na manga oyagoyag siran sii ko Kadnan iran a phrizkhiyan siran (Ali Imran 169).

Pitharo Ibn al Qayyim ko kaharoo Allãh a: ko nganin a phakaoyag rkano a aya maana oto na so kathidawa a so iniporo kano o Allãh misabap on ko oriyan o kapakadadapanas iyo ago piakabagr kano niyan ko oriyan o kalobay niyo, ago miarn kano niyan ko ridoay niyo ko oriyan o kappgsa iran rkano.. sa giankanan a katharo na pianothol iyan a phoo ko Urwah Bin az Zubayr, oriyan iyan na pitharo iyan a: Pitharoo al Wahidi a so kalankapan ko manga ulama ko tafsir na so maana o ko nganin a phakaoyag rkano na skaniyan so jihad a gioto i katharo o Ibn Ishaq ago pinili skaniyan o kalankapan ko manga ulama ko tafsir.

121

Inosay o Ibn al Qayyim ankai a manga katharo sa pitharo iyan a: So jihad na pd ko lbi a mala a phakaoyag kiran sii ko doniya, ago sii ko kaoyagoyag ko kobor (al barzakh) ago sii ko akhirat.Sa so sii ron ko doniya na kagiya so bagr iran ago so kakhapgsa iran ko ridoay ran na misabap ko jihad.Na sii pman ko al Barzakh na so kiatharoa o Allãh ko: Go di nka iitonga so siran oto a miabono siran sa lalan ko Allah a miamatay siran ogaid na manga oyagoyag siran sii ko Kadnan iran a phrizkhiyan siran (Ali Imran 169).

Na sii pman ko akhirat na kagiya so kipantag o manga mujahidin ago so manga shahid ko kaoyagoyag on ago manga limo on na lbi a mala a di so kipantag o salakaw kiran.Sa datar o khipropaan o Qur’an ko jihad sa skaniyan na kaphasai ko pagltan o Allãh a Maporo ago Mala ago so lt o Muslim, a gioto so katharoo Allãh a: Mataan a so Allah na piamasa niyan ko miamaratiaya so manga ginawa iran ago so manga tamok iran sa rk iran so sorga a gii siran makithidawa sa lalan ko Allah… (at Tawbah 111).

So Maana a Lankap o Ayat a Maporo:Pitharoo i al Maragi a inikalimo o Allãh a: Gianan na pangoyat a phoon ko Allãh sii ko jihad sii sa lbi a mapiya ago matanos a bontal, sa kiabayaan o Allãh a kabalasi niyan ko miamaratiaya ko kinibgan iran ko manga ginawa iran ago so manga tamok iran sii ko lalan on, sa pakipmbagian iyan kiran so sorga a skaniyan so ingd o manga limo ago so kasosoat a tatap a tanitiasa – pangalimo oto ago sakasakaw a phoon ko Allãh – sa ropaan o taw a miphasa sa shayi a rk iyan sa inibgay niyan ko salakaw ron.. sa aya iniphasai niyan na so Allãh na aya piphasa na so kibgan ko ginawa ago so manga tamok.. na aya

122

arga na so nganin a daa mata a miakailay ron ago daa tangila a miakaontaling on ago da mititik sa poso a manosiya, sa bialoy o Allãh ankanan a kapasadan a kiaphasai a midadakat sii ko langowan o manga kitab a phoon sa langit. Sa sii sankanan so pithamanan a mala a laba ago so kapagontong a mala, sa langon dn oto na kapdi a phoon ko Allãh ago sakasakaw ko manga oripn iyan a miamaratiaya a skaniyan i makamimilik ko manga ginawa iran, ka skaniyan i miadn on, ago so manga tamok iran a skaniyan i rominizki kiran on.Sa piakaona o Allãh so manga ginawa sii ko manga tamok sa mianagipoon ko lbi a maporo, ago so daa sambi iyan amay ka mada, sa pitharoo oto o Abu Hayyan sii ko al Bahr. (kapasadan) gioto na masdar a aya maana niyan na piagtadan iyan siran sa kapasadan.kabnar a ropaan oto o masdar ko basa arab.sii ko at Tawrah ago al Injil ago al Qur’an pitharoo an Nasafi a skaniyan na dalil a mataan a langowan a taw o agama na siogo siran sa kapakithidawa ago bigan sira on sa kapasadan a mapiya – go inioman iyan on – ago daa khailay nka a pangoyat sii ko jihad a lbi ron sa kapiya.go antai lbi a makatotomana sa pasad a di so Allah pakaiza sa bontal a katankd (istipham taqrir) a aya maana niyan na daa isa bo a lbi a makatotomana sa pasad ko inibgay niyan a pasad a ba niyan kalawani so Allãh .na kababayan iyo pitharo al Qurtubi a: Payaga niyo so kiababaya sabap roo, so so katharo a “al Bisharah” na skaniyan so kapayaga ko kiababaya sii ko thotol a mapiya.

123

Pianothol o al Fakhr ar Razi a phoon ko al Hassan a pitharo iyan sankai a ayat a: Pamakin’g kano! A rk o Allãh a kapamasa a makalalaba, ago timbangan a makappnd, a iniphasai niyan on a langowan a mu’min, ibt ko Allãh ka daa isa bo a mu’min ko liawaw o lopa inonta a miakasold sii sankai a kaphasai.Pianothol o an Nasafi a: Somiagad a mama a a’rabi (arab sa lomang) ko Rasūlullāh a pmbatiyaan iyan ankai a ayat, na pitharo iyan a: Kaphasai a ibt ko Allãh ka makalalaba a di ami mbarnkasn, ago di kami phangni sa kabarnkas iyan, na lominiyo ko kathidawa na miashahid on.

Pitharoo al Fakhr ar Razi a giankai a ayat na romarankom sa madakl a sosonan a manga tankdan a siran so:Paganay ron: So katharoo Allãh a: mataan a so Allah na piamasa niyan… sa aya miamasa na so Allãh a masosoti ko kapamokhag ago so kandonsiyan, sa gioto i paganay a tanda ko kiabagr ago kiatankd o kapasadan a kaphasai.Ika dowa: Biathk o Allãh so kizampayin iyan sankai a balas sa nggolalan sa kaphasa ago kapamasa, sa gioto na kabnar a mababagr.Ika tlo: So katharoo Allãh a: kapasadan a patoray ron sa so kapasadan o Allãh na bnar a tankd.Ika pat: So katharoo Allãh a: bnar a gioto na so kiabagra ko kamamataani ron.Ika lima: So katharoo Allãh a: sii ko at Tawrah ago sii ko al Injil ago so al Qur’an sa minggolalan oto sa okit a kiazaksii o langowan a kitab o Allãh ago so

124

langowan o manga nabi ago so manga rasul sii sankai a kiaphasai.Ika nm: So katharoo Allãh a: antai a lbi a makatotomana sa pasad a di so Allah gioto so sindadan o tarotop a kiabagr iyan.Ika pito: So katharoo Allãh a: Kababayaan iyo so kapasadan iyo a so piphasa niyo skaniyan, a gioto so kapagontong a mala a gioto so kiapakasndada ko kiabagra on.Sii ko along ankai a ayat na pitharoo i Sayed Qutb a: Mataan a giankai a titayan a mala na pzawaaan iyan so kamataani ko kapakathotompok o miamaratiaya ko Allãh ago so kamataani ko kapasadan a so inibgay ran skaniyan sabap ko kiamuslim iran ko lagaday o kaoyagoyag.Sa taw a phasaan iyan ankai a dagangan ago initoman iyan na skaniyan so miamaratiaya a bnar a so pnggolalan on so ropaan a miaratiaya (mu’min) sa khapayag on so kamataani ko paratiaya, na odi gioto na skaniyan na tontot a mangingnindaw sa kambnara on ago kathankda on.So kamataani sankai a pasa iyan - odi na giankai a kiaphasai sa datar o kinibthon on o Allãh sa sakasakaw a phoon rkaniyan ago kalbihan ago kapdi – na mataan a so Allãh na sabnar a inisnggay niyan a rk o ginawa niyan so miamaratiaya ago so manga tamok iran, sa piananamokan iyan siran, sa da dn a mialamba kiran on a shayi… ago da dn a miasama kiran a khapakay a lambaan iran a di ran pnggaston ko lalan ko Allãh .. go daa mialamba kiran a kazamili ago kambaya-baya sii ko imbgay ran ago so plambaan iran.. di, ka mataan a gioto na dagangan a miaphasa dn, a rk o miamasa on so kapnggiragiraya niyan on sa sa dn sa kabaya iyan sa ayon ko nganin a ithgl iyan ago ayon ko thamanan iyan, sa da dn a

125

rk roo o miphasaa a kapaar a rowar sa kaphankayos iyan ko lalan a itotolad sa di dn phaningidingil ago di dn magiza ago di dn phamawal, ogaid na phangongonotan ago pthapapay, sa aya arga na so dn so sorga, na aya lalan na so jihad ago so kapakithidawa na aya kaposan iyan, na so kapakataban odi na so kashahid.Na sa taw a phasa sii sankai… sa taw a itaros iyan so kapasadan ko kiaphasai… sa taw a miasoat ko arga… ago inibgay niyan so piamasa ago tomioman, an skaniyn so mu’min, so maga mu’min na siran so miamasa kiran so Allãh na piphasaan iran, na pd sa limo o Allãh a kiaadni niyan ko dagangan sa arga, na oda oto na skaniyan i migay ko manga ginawa ago so manga tamok, ago skaniyan i khirk ko manga ginawa ago so manga tamok, ogaid na siakaw niyan ankai a manosiya sa bialoy niyan skaniyan a khabaya sa arga, go inisakaw niyan on sa bialoy niyan skaniyan a pnggtas sa kapasadan ago gii niyan pakanggolalann – sa siran dn i mindolona ago so Allãh – ago siyakaw niyan sa inisankot iyan skaniyan ko manga kapasadan iyan sa bialoy niyan so kathomana niyan on a aya taks o kamamanosiyai ron, na so kambarnkas iyan (a manosiya) na aya taks o kiambasowi iyan ko doniya a binatang, sa datar o kiabaloy niyan ko lalan o isipan ago so balas a skaniyan so kabarnkas odi na so katoman.Mataan a skaniyan na kaphasa a piakalklk – a daa sankaan on – ogaid na skaniyan na matatago sii sa lig o langowan a phakagaga on a di ron dn khapokas inonta bo o misabap ko kaolog o paratiaya niyan.Amay ka so Qur’an a sasakawn na miapayag so manga ayat iyan ago so manga surah niyan sii ko kaphrinayaga ko bandingan ko jihad sa ropaan a mapayag, na mataan a so Sunnah o Nabi na inirokot iyan ankanan a jihad sa rokotan a mala, sa

126

pianothol o Nabi a so jihad na skaniyan i pondiyong o monara o Islam sa pitharo iyan a: (…a pondiong o monara niyan na so jihad…).

Go daa inadn iyan a galbk a khatimbang iyan so jihad sa lalan ko Allãh , sabnar a inizaan so Nabi o: Antonaa i phakatimbang ko jihad? Na pitharo iyan a: Di niyo skaniyan khagaga, na kiasoy ron o pphangingiza sa miakadowa odi na miakatlo, na langon dn oto na gii niyan tharoon a: Di niyo skaniyan khagaga, oriyan iyan na pitharo iyan ko ika tlo a: Aya ibarat o mujahid sa lalan ko Allãh na datar o giiphowasa a giimanambayang a giimananankopan sa nggolalan ko manga ayat o Allãh a di indaplak ko sambayang go di pn ko poawasa sa taman sa di makambalingan so mujahid sa lalan ko Allãh (pianothol i Muslim).

Go pianothol o Nabi a mataan a so Allãh na ipphoro iyan so oripn sa nggolalan ko jihad sa manga pankatan a daa khisampay ron a okit a salakaw ron a pd sa galbk. Phoon ko Abu Said al Khudri a: Mian’g akn so Rasulullah a gii niyan tharoon a: Sa taw a masoat ko Allãh a Kadnan, ago so Islam a agama, ago so Mohammad a sogo na miawajib on so sorga, na miammsa on so Abu Said, na pitharo iyan a: Kasoy anka rakn skaniyan hay Rasulullah na kiasoy niyan on oriyan iyan na pitharo iyan a: Go adn a salakaw ron a iphoro iyan misabap on so oripn sa magatos a manga pankatan sii ko sorga a aya pagltan o dowa a pankatan na datar o pagltan o langit ago so lopa. Na pitharo iyan a: Antonaa skaniyan hay Rasulullah? Na pitharo iyan a so jihad sa lalan ko Allãh , so jihad sa lalan ko Allãh , so jihad sa lalan ko Allãh (pianothol i Imam Muslim).

Sabnar a miaadn so kaoyagoyag o Nabi ipoon ko poonan iyan na taman ko kaposan iyan a maririnkit a makathotom-potompok a pd ko jihad sa lalan ko Allãh . So phamariksa ko manga kitab a Sirah na khatoon iyan a so Nabi na miakapangpd sa kathidawa sa lalan ko Allãh sa dowa polo ago pito a

127

kathidawa (gazwah) ago somiogo sa manga ronda a sondaro (sariyah) sa pat polo ago pito a ronda.Go pitharo iyan a: Ibt ko makapapaar ko ginawa ko ka oda a manga mama a pd ko manga mu’min a di phakapiya so manga ginawa iran a kapakathalimbagak iran rakn – ago daa khatoon akn a ithanggong akn kiran – na di ako thalimbagak sa isa a ronda a makipthidawa sa lalan ko Allãh , ibt ko makapapaar ko ginawa ko ka miazimalaw akn a mabono ako sa lalan ko Allãh , oriyan iyan na oyagn ako oriyan iyan na mabono ako, oriyan iyan na maoyag ako, oriyan iyan na mabono ako, oriyan iyan na maoyag ako oriyan iyan na mabono ako (pianothol i al Bukhari).

Go pitharo iyan a: Sa taw a matmo niyan so Allãh a daa rarad on a pd sa jihad na matoon iyan so Allãh a adn a matatago rkaniyan a kabinasa (pianothol i at Tirmidi).

Phoon ko miaona a pd ko manga titayan ago so salakaw ron, na pphakarayag sa mapayag a mataan a aya waraan ankai a agama na so jihad, ago skaniyan i missnggay a paratobowan o Ummah Islamiyyah, sabap roo na da skaniyan dn bagakn o manga Muslim ago da iran ndaraynonn sii ko apiya antonaa a masa a pd ko manga masa iran – ko da pn ankai a masa a kapapantagan – sa taman ko manga ala a ulama ago so manga gii kiran thasawwuf, na miaadn siran sii ko maporo a kapniniawa ko giikapagiyasa sa amay ka mananawag so pphananawag ko jihad na maadn siran a sii ko manga saaf a paganay a pd o manga batalo.Sa miaadn so Abdullah Ibn al Mibarak – a so mala a ulama ko fiqhi a barasimba – a giimamangpd ko kadaklan ko manga masa niyan ko kanjihad, sa miaadn so al Badr al Ayni a ulama ko fiqhi (faqih) ago pahahadith (muhaddith) a miosay ko sahih o al Bukhari a giimakithidawa sa saragon ago pphangndao sa katao sa saragon ago giimnayhajji sa saragon. Sa miaadn so al Imam as Shafii a biaksa ko

128

kapamana sa so sapolo a pana iyan na di dn kharibat ko kapphakasogat iyan.Sa datar oto a miaadn so manga ulama a miangaoona a miasoat so Allãh sii kiran, na anda so Ummah Islamiyyah imanto sankanan a thotolan?Oway, anda so Ummah Islamiyyah imanto sii ko tindg o jihad sa lalan ko Allãh ? A so bialoy skaniyan o Allãh a Maporo ago Mala a toos a pakaasal ko manga toos iyan, ago onayan a mala sii ko giikambalaya ko katataragombalay niyan ago so katatatap o kaaadn iyan? Ago sabap o kiatindos iyan ka an mabaloy a saksi sii ko manga pagtaw.Pitharoo Allãh a gii niyan imbitiarai so Ummah Islamiyyah a: Go njihad kano sii ko Allah sa thito a kanjihad, skaniyan so tinindos kano niyan ago daa inadn iyan a patoray rkano sii ko agama apd sa maragn, a agama o ama iyo a Ibrahim, skaniyan so bithowan kano niyan sa manga Muslim sa miaona, ago sii sankai, ka an mabaloy so Rasul a saksi rkano, ago mabaloy kano a manga saksi ko manga taw… (al Hajj 78).

So Qur’an na bathk sii sankai a titayan a mataan a so jihad sa lalan ko Allãh na paliogat ko manga Muslim, sa datar o kinipaliogatn iyan kiran ko sambayang ago so kaphowasa ago so zakat ago so hajj. (…) sa siawaan o Allãh so pagns sankai a kinipaliogatn iyan on ago so ongangn sankoto a kiawajiba niyan on a so inipatoray niyan ko manga Muslim sa piayag iyan kiran a mataan a skaniyan na tinindos iyan siran ago pinili iyan siran a salakaw ko manga taw ka an siran mabaloy a manga pipiya ko manga kaadn iyan ago khisasarigan ko Shariah niyan ago manga khalifah niyan ko lopa iyan, ago phamangwaris ko Sogo iyan sii ko panolon iyan. (Hassan al Banna).

129

“Go so ayat – a miaona – na tinimo iyan a langowan a manga sosonan a kanjihad ago so manga pinto iyan. Ko kapakithidawa ko ridoay ago so kapagiasa sankoto, ago so kibgan ko tamok ago so ginawa, ago so kapranga ko manga baya a ginawa ago so kapranga ko shaytan, ago mararankom iyan so kanjihad sa katharo ago kambilangataw ago kapamimikiran ago kandato ago kakhaoyagan.. jihad a tarotop a kharankom iyan so gaga o ummah langon, ago kharankom iyan so manga kapasang iyan ago so manga bagr iyan, sa gioto i pakaasal o maana o jihad a so: Kaantona ko kapasang ago so gaga. Go skaniyan na maana a tatap a mammts a di dn tharg.Na so jihad sankanan a maana a romarankom na paralo a tinanggisa (fardh ayin), na so pman so kapakithidawa – a skaniyan na soson a pd ko manga soson o jihad – na skaniyan na paralo a ampl (fardh kifayah) ago di khipaliogat sa tinanggisa inonta bo sii ko manga btad a phakatalingoma:

1- Igira miakambaratmowa so dowa a saaf o Muslim ago so manga kafir.

2- Amay ka gomobat so manga kafir sa soldan iran so kawali o manga Muslim ago so ingd iran, sa miawajib ko manga taw ron so kanjihad.

3- Amay ka mananawag so dato o manga Muslim ko kapakithidawa na wajib so katabangi ron.

So Jihad na patoray sabap ko Kapakatindg o Panolon ago so Kakhatatap iyan, ago skaniyan na okit a pd ko manga okit iyan:So agama Islam na kalankapan a rabray sa pantag sa kapakamaradika o manosiya sii ko lopa phoon ko

130

kathaoripn ko manga oripn, sa nggolalan oto ko kapakalankapa ko katotohani ko Allãh sa skaniyan bo, ago skaniyan bo i mimbiat ko manga kaadn.Aya maana oto, na so kapakalankapa ko garobat a rankom sii ko kapkhokom o manosiya sii ko langowan a manga bontal iyan, ago so manga ropaan iyan, ago so manga btad iyan, ago gioto so kasopak a tarotop sii sa langowan a btad sii ko pirikharikhaban o doniya a aya pkhokom on na so manosiya sa ropaan a pd ko manga ropaan.Sa pakatindgn so kadato o Allãh sii ko lopa, sa ponasn so kadato o manosiya, ago ginsingn so kadato phoon ko manga taw a giasab iran, sa pakandodn ko Allãh sa skaniyan bo, sa aya makandato na so Shariah Islamiyyah sa skaniyan bo, sa langon dn oto na di khatarotop oba aya bo a zanai na so kapanampay ago karinayag ka kagiya so manga taw a giiphaapaar ko lig o manga manosiya a inagaw iran so kadato o Allãh sii ko lopa na di ran iphangonot i ba iran mibgay ankoto a kapaar sa ba giya bo a kanggolalan iyan sa kapanampay (tablig) ago karinayag, ka o giyoto na sayana a malbod so manga galbk o manga sogo a sii kiran so kalilintad, sii ko kaphakamoayana ko agama o Allãh ko lopa.Oriyan oto na di dn khapalagoyan sii ko Islam a kalontana iyan sii ko lopa sa kaphonasa niyan sa langowan a btad a sosopakn iyan so minioma niyan a Islam, sabap roo na minipatoray ron a kazmpanga niyan ko langowan a bagr ago basal a mabagr a so pakapthaoripnn iyan so manosiya sii ko salakaw ko Allãh , a so khaalangan iyan siran sa ba iran man’g so payagan o Islam ago so toroan iyan, ago kagiya an iyan mapakatindg so atoran iyan a kaphagingd ago kakhaoyagan ago kandato a so ppharon iyan ko kaokhaog a kapakamaradika so kapakalontana a galbk sa kabokaan sa sankot.

131

Go da maadn o ba pd sa bantak o Islam ago di pn pd ko galbk iyan o ba niyan tgla so manga taw ko kaparatiayaa iran ko paratiaya niyan, ogaid na skaniyan a Islam na aya babantakn iyan sii dn sa paganay na so kaponas o manga atoran ago so manga parinta a aya kapopoonan iyan na so pamikiran a kapkhokoma o manosiya ko izik iyan a manosiya, ago so kathaoripn o manosiya ko izik iyan a manosiya, oriyan iyan na so Islam na mbokaan iyan so pizakatawan a manga maradika siran ko kamataani ron sa kaphamili iran sa paratiaya a so khabayaan iran sa nggolalan ko pili iran ko oriyan o kiaankat o gimpis a kandato sii kiran, ago sii ko oriyan o kian’ga iran ko payagan a masindaw a pantag ko manga niawa iran ago so manga akal iran.Na so taw a katawan iyan so waraan ankai a agama na khasabot iyan a pd iyan so kawawajib o kapakalontana a kaokhaog o Islam sii ko bontal a kanjihad sa nggolalan sa gomaan a pd iyan so kanjihad sa nggolaaln sa karinayag.. ago khasabot iyan a gioto na da maadn a kaokhaog a kalinding sii ko maana niyan a masimpit a so pzabotn imanto ko katharo a kathidawa a linding – sa datar o kasasabota on o siran oto a manga taw a tiaban siran ko kasaromag iyan ko akal ago so niawa sa kassmpanga iran ko gimpis o kamamasaan a btad, ago sii ko hadapan o gobat o manga taw a miamangins-bangan (orientalists) a mangikmat sa iphropa iran so kaokhaog o jihad sii ko Islam – aya mataan na miaadn a kaokhaog a karompak ago kalontana sa pantag sa kaphakamaradikaa ko manosiya sii ko lopa sa nggolalan sa manga okit a makatitinki ko langowan a manga katampar o btad o kamamanosiyai.Pitharoo i Ustad Adnan an Nahwi a: Skitano – a langowan a pagtaw o Islam – na di tano khabayaan

132

so kathidawa sa pantag bo sa kambonoay, ago di pn o ba pantag bo sa kapholang. Ago datar oto a kna tano o ba ridoay o isa a pd ko manga manosiya sii ko kapakapoon iyan, ogaid na adn a rk tano a manga ridoay ko ltlt o manga taw, a siran oto so manga taw a manga ridoay o Allãh , a siran oto so pmbiyag ko sorazab o kathidawa, ago phlalakaw siran ko lopa sa kapaminasa, ago pziksaan iran so manga taw sabap ko paratiaya iran ago phagalangan iran so lalan o Allãh .. so mu’min na phannkayos ko panolon iyan sa giinjihad ka an iyan maola so okor o marata ago so kapaminasa ago mapadng iyan so apoy o kaphringasaa ko Muslim sabap ko paratiaya niyan ko Allãh , sa makataros so panolon a Islam a phkhdgn iyan so lalan iyan, na amay ka somanka siran, sa pnggalbkn iran so kapakakadga ko apoy o fitnah ago so kaphaminasa ko lopa, na mataan a da dn a kakhalidasi ko kambonoay, sa datar o gii ran on katharoa a aya kaposan o bolong na so kapagiyawa on ko apoy.“So jihad sa lalan ko Allãh na kna o ba antap a mabblag ko panolon sii ko Allãh , ogaid na mizosophon on ago mikakampt on sa tarotop.. sa khaadn so kathidawa sa pantag ko da’wa ago itharg sa pantag ko da’wah, na sabap roo na skaniyan a jihad na okit a pd ko manga okit o kapanolon sii ko Allãh , ago bagr a pd o manga bagr iyan sa pantag sa kiliyo o manga taw phoon ko kapzimbaa niyan ko izik iyan a oripn, sa makasong ko kasimbaa niyan ko Allãh a isaisa. Ago kagiya an makatnkayos so sarapiyag a mu’min sa misampay niyan so da’wa sa nggolalan ko langowan a bagr iyan, ago makalintad so lalan iyan sa taman sa mabaloy so katharoo Allãh a aya lbi a maporo.Ago skaniyan a jihad na okit a pd ko manga okit o kasiyap o panolon, ago so kapalihara o panolon, ago

133

so kasiyap o manga Muslim ko manga ginawa iran, ago so manga ingd iran, ago so manga kakawasaan iran, ago so sosonan iran.. ago datar oto a skaniyan a jihad na okit sa pantag sa kisonggod o da’wa sii ko lopa sa taman sa makasampay ko manga taw sa kalangolangon, sii ko masa a di phakanggay a gona so ongangn ago so thoma a mapiya, ago di phakaampl so kaphrang a katharo (kapamando) ago so karinayag, go sii ko masa a pagalangan so panolon sii ko apta iyan, ago khlban on so manga lalan sa di niyan kapakaokit ago pnggalbkn so manga panamar sa pantag sa kaphkhla on sa kadaan sa napas.”“Sa amay ka mapokas so kathidawa – a so skaniyan na ropaan a pd ko manga ropaan o jihad sa lalan ko Allãh – sii ko da’wa sa nggolalan sa ropaan odi na so salakaw ron, ago amay ka mapakada iyan so manga antap iyan a paratiaya ago so manga paratobowan iyan a katotohani na sabnar a miadadas iyan so kamamataani ron ago so thito a btad iyan, sa mimbaloy a kathidawa a datar dn o giikathitidawa o manga taw sii ko lopa, a kapanalimbot ago kapamaba ago kapangagaw sa ingd ago kathaban sa tamok ago manga kasalaan ago kapmaratabat a jahiliyyah, a so Islam sii sankoto na angiyas on sa langowan a angiyas.

So Jihad a Islam na daa Kapamaba on:Gowani a maadn so antap o jihad sii ko Islam a lbi a mapiya a antap, na miaadn so okit iyan a datar oto a lbi a lompiyo ko manga okit, sabnar a hiaram o Allãh so kapamaba sa pitharo iyan a: Go pakithidawa kano sii ko lalan ko Allah ko siran oto a gii siran rkano makithidawa go di kano phamaba, ka mataan a so Allah na di niyan khababayaan so manga taw a tamaba (al Baqarah 190).

134

Go inisogo o Allãh so kapaginontolan ko ridoay, sa pitharo iyan a: …Go di kano mapakandosa a rarangit sa isa ka kawm sa di kano makapaginontolan, paginontolan kano ka skaniyan i lbi a marani ko kalk ko Allah… (al Ma’idah 8).

Sa datar oto a inisapar iyan so kandorat sa pasad, sa pitharo iyan a: Amay ka adn a ikawan ka sa isa ka kawn a kandorat sa pasad na romag anka kiran so kapasadan sa katokawan iran so kiabarnkas iyan sa mlagid kano ron, mataan a so Allah na di niyan khababayaan so manga padodorat sa pasad (al Anfal 58).

“So manga Muslim ko masa a gii ran kapakithidawa sa lalan ko Allãh na di siran phamaba, ago di siran phanalimbot ago di siran pthabowakar ago di ran pthabann so manga tamok, ago di ran ndiamann so manga shayi a pagaadatan, siran ko manga kathidawa na manga pipiya siran a giimakithidawa ago datar oto a sii ko kapakiphasada iran sa kaplintada na mapiya siran i katoman.Phoon ko Buraydah a miasoat on so Allãh a: Miaadn so Rasūlullāh a igira tomindo sa amir (olowan ko sondaro) odi na sii ko salompok a ronda (sariyyah) na iwasiyat iyan on ko katndo iyan so kalk ko Allãh ago so manga pd iyan a pd ko manga Muslim sa mapiya, oriyan iyan na tharoon iyan a: Pakithidawa kano sa ingaran o Allãh sii sa lalan ko Allãh , pakimbonoay kano sa nggolalan sa lalan ko Allãh , pakithidawa kano ko taw a siopak iyan so Allãh , pakithidawa kano sa di kano phakasobra ago di kano pndorat ago di kano khowa sa diyaman ko miapatay niyo ago di kano mbono sa wata a maito (pianothol i Muslim).

Anda ankai a limo phoon ko gobat o manga taw a manga donsiyan, ago so manga garobat iran a piakasisingay, ago anda so kitaban iran a lankap ko manga ingd phoon sankai a kaontol o Allãh a rankom?.

135

Pd ko Paratobowan o Jihad a skaniyan na sii sa Lalan ko Allãh :So taw a pndirogod ko kitab o Allãh na khatoon iyan a so katharo a sii sa lalan ko Allāh “fi sabilillahiفي

الله na pkhowa sa maana a madalm ago maana ” سبيلa maolad, sa sii ko kalaan ko manga ayat o Jihad na pphakaoma so lapiyat a “al Jihadالجهاد ” a kasosompatan sa “fi sabilillahi الله سبيل odi na ” في“fillahi الله .” فيناodi na “fina ” في

Pitharoo Allãh a: …Go phrang kano sabap ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo sii sa lalan ko Allah… (at Tawbah 41).

Go pitharo iyan a: Go phrang kano sii ko Allah sa thitoa kaphrang on (al Hajj 78).

Go pitharo iyan a: Go so siran oto a miphrang siran rkami, na tankd a thoroon ami siran ko manga lalan rkami (al Ankabut 69).

Na amay ka da makambowat so datarai a katharo na mataan a khaadn a masasabot on sa arang a khatatap so jihad sii ko Islam a jihad sa lalan ko Allãh sa ron bo, sa kna o ba sii sa lalan a shayi a salakaw.Sabnar a inizaan so Rasūlullāh makapantag ko mama a giimakithidawa sa kawaraw, ago giimakithidawa sa kapakiilaylayin, o anda roo i sii sa lalan ko Allāh ? Na pitharo iyan a: Sa taw a makithidawa sa pantag sa an mabaloy so katharoo Allah a skaniyan i lbi a maporo na skaniyan i sii ko lalan ko Allah.

“So jihad sa lalan ko Allãh na pantag sa an matankd so sosonan o Allãh a makamoayan ko lopa, ago makalankap so kadato iyan ko manga manosiya, ago mikokom so Shariah niyan ko kaoyagoyag ka an kamataani so mapiya ago so kaompiya ago so kapakaozor o manosiya a gioto i

136

ropaan o sagorompong a miaratiaya a so pphiliin iyan a Allãh ka an iyan mapakang-golalan misabap on sii ko lopa so nganin a khabayaan iyan, ago siran na gii siran phrang sa lalan ko Allãh ago sii ko atag o pandi iyan, kna o ba sii ko lalan ko manga ginawa iran go kna pn o ba sii ko lalan o pagtaw iran, go kna pn o ba sii ko lalan ko ingd iran go ka pn o ba sii ko lalan ko soson iran ago kna pn o ba sii sa atag a apiya antonaa a pandi a salakaw. Ogaid na sii bo ko lalan ko Allãh sa pantag sa kapmataani ko sosonan o Allãh ago so kathankda ko kadato iyan ago so kinggolalan o kitaban iyan ago so kapakamoayan o kamapiyaan a rk o manosiya a lankap, sa mataan a siran na da dn a rk iran sii sankai a btad a mlk bo, ago da dn a kipantag on o manga ginawa iran aya mataan na palaya dn oto rk a tolabos o Allãh ago sii ko lalan ko Allãh sa da dn a sakotowa iyan on ago daa tompok iyan on.

So Jihad ago so Bagr:Daa sankaan a mataan a so jihad sa lalan ko Allãh na mangingindaw sa bagr, ago aya dn a pangindaw niyan na langowan a bagr ko kiazosonan iyan ago so kiathibarang iyan. Sabap roo na iniawid a akal o Islam so kakowaa ko bagr sa taman sa inisampay niyan ko pankat a kawawajib sii ko Ummah Islamiyyah ka kagiya so jihad na di khadianka o di ron misabap, na so nganin a di khatarotop so wajib o di ron misabap na skaniyan na wajib mambo a datar iyan, sa datar o kiatharoa on o onayan a kitab a usul.So Islam na da niyan pakalipati ankai a katampar sii ko apiya antonaa a btad a pd ko manga btad iyan, sa bialoy niyan so bagr a aya niyan tanda sii ko langowan a manga atoran iyan ago so manga pangitaban iyan, ago bialoy niyan a paliogat a magigikb a pd ko manga patoray niyan sa da niyan

137

bidaan ko kipapatoray o sambayang ago so powasa, ago daa atoran ko doniya a ba niyan siniyap ankai a katampar sa datar o kiasiyapa on o Islam.Sa miakaoma oto a matatankd sa mapayag sii ko Qur’an, sa miatoon on so kinisogoon iyan ko kapagiyasa sa bagr sa ropaan a paliogat, pitharoo Allãh a: Go pagiyasai niyo siran sa nganin a miagaga niyo a pd sa bagr, ago so kakhoda sa koda a iphangangalk iyo skaniyan ko manga ridoay o Allah ago manga ridoay niyo ago adn a manga salakaw (a taw a ridoay niyo) a kna o ba siran na di niyo siran katawan, a so Allah i matao kiran, go so nganin a gii niyo manggasto a pd sa nganin sii sa lalan ko Allah na ithoman rkano (so balas) iyan sa di kano dn khalalim (al Anfal 60).

So Kapakaaayon o Ayat ko Miaonaan Iyan:Pitharoo Imam al Fakhr ar Razi a: Knal anka a mataan a so Allãh na gowani a ipaliogat iyan ko sogo iyan so kidndgn iyan ko manga taw a miarnkas ko kapasadan iyan, ago romagn iyan so kapasadan ko taw a inikawan iyan so kabarnkas iran, na inisogo o Allãh sii sankai a ayat so kapgiyasa sa bagr a pantag sankai a manga kafir.

So Osayan o Ayat a Sasakawn:Aya kapagiyasa na so kariparaa ko shayi sa pantag ko phakatalingoma, sa so kinisogoon o Allãh ko kaphagiyasa sa bagr na wajib a langowan a sipat sa akal a iphakabagr o Muslim na mapnggolawla niyan, sa da dn a imbagak iyan on a okit ko kakowaa ko bagr inonta a pnggalbkn iyan, sa so miaaloy a bagr na gioto so langowan a khasabapan ko kakhaparoliya ko bagr. Sa inosay oto o al Fakhr ar Razi sa manga bontal:Paganay ron: Aya bantak ko bagr na skaniyan so langowan a phizoson a sandiata a mabagr.

138

Ika dowa: Miakambowat a so Nabi na biatiya iyan so ayat sii ko mimbar sa pitharo iyan a: Tanodan a aya bagr na so kapamana, pitharo iyan sa miakatlo.Ika tlo: Pitharoo sabagi kiran a so bagr na skaniyan so manga kota.Ika pat: Pitharoo o manga ulama ko basa a so bagr na mararankom iyan so langowan a nganin a iphakabagr ko kapakithidawa ko ridoay, ago so langowan a kasankapan ko kapakithidawa ago so kanjihad, na skaniyan na mararankom o ptharoon a bagr, sa so katharoo Nabi a so bagr na skaniyan so kapamana, na di niyan maphakada so salakaw ko kapamana a matatarima a pd on, sa datar o kiatharoa niyan sa: So hajji na so kauquf sa Arafah, go so katharo iyan a: So agama na so kapamagosiaya, sa di niyan maphakada so kakowaa ko salakaw ron, sa ba dn oto makatotoro sa so miaaloy na skaniyan na sagintas a onayan a di ron khablag, sa datar anan sii sankanan a kakowaa ko bagr.Ptharoon akn a: Phakaogop sii sankai a maana so kiapakambowat o katharo a bagr (quwwah) sa bontal a di masasarino (nakirah) sa miarankom iyan a langowan a gomaan a katotokawan odi na khatokawan ko lagaday o masa a giimbagobago sa mararankom iyan so kapagiyasaa ko manga diplano ago so manga ala a timbak ago so manga ala a tanki… ago so langowan a gomaan a adn a rarad iyan a mala ko kathidawa.Aya maana o kakoda sa koda na pitharoo an Nasafi a skaniyan na ngaran o koda a so giiipagipat sa lalan ko Allãh , sa pitharoo khi rk ko Tafsir a al Manar a so katharo a “ribat” sii ko pakaasal o basa na so tali a iphagikt ko binatang, sa aya ptharoon a ribat al khayl

139

na so kataronkoa sankoto a manga koda ago so kapananamokana on sa pantag sa jihad.Na aya maana o “iphangangalk iyo skaniyan” na iphakaron-dan iyo ago iziksa iyo ko manga ridoay, sa datar oto mambo sii ko al Qurtubi ago so Ibn Kathir ago so al Maragi a aya maana niyan kiran na so kapangangalk ko ridoay.Go aya maana o katharo iyan a: go adn a manga taw a salakaw a kna o ba siran” na pitharoo at Tabari a siran so langowan a ridoay o manga Muslim a salakaw ko inisogo ko Nabi so kidndgn kiran ko talikhodan iran, sa aya maontol san a kpit na so mitharo sa giankoto a manga ridoay na siran so manga nunafiq a somasaog siran ko manga Muslim a di siran makikilala sabap ko kapapayaga iran ko kamumuslimi kiran.Pd sa hikmah ko kapagiyasa sa bagr na kagiya so manga kafir na amay ka katokawan iran a so manga Muslim na mapagiiyasa siran ko kanjihad ago matatarotop iran so pizoson a sandiyata ago so manga kasankapan ko kapakithi-dawa na giankoto a manga kafir na ikhalk iran so manga Muslim sa di ran khaprs so kagobata iran ko manga ingd iran, sa giankoto a kalk iran na adn a maphakambowat iyan a skaniyan so:

Paganay ron: So manga kafir na di ran khaprs so kasoldi ran ko ingd o manga Muslim.Ika dowa: Amay ka makala so kalk iran ko manga Muslim na phakasonggod kiran oto sa kabgay ran sa bois (jizyah) sii ko manga Muslim.Ika tlo: Go khasalak a khabaloy oto a phakatawag kiran ko kaparatiayaa iran ko Allãh sabap ko kapkhailaya iran ko kabagr o manga Muslim.

140

Ika pat: Di ran tabangan so kalankapan a manga kafir ko kapnggarobata ko manga Muslim.Ika lima: Khabaloy oto a sabap a iphagomarg o parayasan o ingd o Islam.Giankai a ayat na makatotoro sii ko mataan a so kapagiyasaa ko langowan a soson a bagr a pd sa kapamana ago gomaan ago so kakhoda… ago so salakaw ron na paliogat, ogaid na sii maapd ko paliogat a ampl.Sii ko along ankai a ayat na pitharo i Sayed Qutb a: So Islam na ipzogo iyan so kapagiyasaa ko langowan o bagr sii ko kiazoson o manga barangan iyan ago so manga bontal iyan ago so manga okit iyan… di dn dowadowa ko Islam a kapakaadn iyan sa bagr a khilontana iyan ko lopa sa pantag sa kaphakamaradikaa niyan ko manosiya.

So Kipapatoray o bagr sii ko kasaromag iyan ko galbk ko Da’wah a Islam na matitins sa manga btad:Btad a paganay: So kapakasarig o siran oto a philiin iran ankai a paratiaya sii ko kamaradika iran sii ko kaphilia iran on sa di siran on marn ago di siran on alangan, ago di siran masiksa ko oriyan o kaparatiayaa iran on.Btad a ika dowa: So kapangangalka ankai a bagr ko manga ridoay o Islam sa di ran dn mapamikir o ba iran phamabai so manga pagaadatan ko Islam.Btad a ika tlo: So kisampay o kalk sankai a manga ridoay sa di ran mapikir so karma iran ko agama Islam a skaniyan na phlontana sa pantag sa kizampayin iyan ko katharoo Allãh sii ko manosiya sii ko kalangowan o lopa.

141

Btad a ika pat: So karopta ankai a bagr ko langowan a bagr ko lopa a so pkhowaan iyan a rk o ginawa niyan so ropaan a kapangintohan a salakaw ko Allãh a Kadnan o manga kaadn.Na sabap sa so Ummah Islamiyyah na ummah a barajihad, na wajib a mabaloy ankai a Ummah a mabagr ka an iyan magaga so khitindgn iyan ko galbk iyan a miasanday ron, sabap roo na inisogo o Nabi ko miamaratiaya a kabaloy ran a manga babagr, ago maparoli ran so langowan a khasabapan ko bagr, sa pitharoo Nabi a: So mu’min a mabagr na tomo ago lbi a pkhababayaan sii ko Allah a di so mu’min a malobay… (pianothol i Muslim).

Sayana a makapagiino so manga Muslim imanto sa kapakakowa iran sa langowan a sabap o kakhaadn o bagr, ka mababaak iran a atoran a doniya ago bagr a lankap a daa katawan iyan a rowar ko basa o bagr, sa wajib kiran a karma iran ko potaw sa datar iyan a potaw, ago mabalak iran so ndo sa lawan on a sobosobo, sa makithidawa siran ko bagr o kakhafir sa langowan a khagaga iran, sa sa dn sa kapasang iran, ago osarn iran so langowan a kiasawaan o knal o manosiya a inosar iyan on so katao niyan sii sankai a masa a pd sa gomaan ago igagama ago kapagiyasa a pantag sa kathidawa, sa di siran roo dn ndaraynon ago di siran on zanasana.So manga Muslim na papaliogatan siran sa kabaloy ran a manga babagr ago timoon iran a langowan a khagaga iran a pd sa manga okit a bagr ka an siran mabaloy a ipkhasm ago ipkhalk sii ko lopa, ka an mabaloy so katharoo Allãh a aya lbi a maporo, ago mabaloy so agama a tanan dn rk o Allãh ago manonompang on.Gianan a, sabnar a pinggalbk o manga ridoay o Islam sii ko kiazoson o manga ngaran iran ago so manga

142

bontal iran a kalamanga iran ko bontal o jihad a Islam, na aya phakatondog on na so bontal o Islam a bnar sa taman sa miaparampang iran so manga taw, sa miakaapas siran sii sankai a paroparo iran sa kapakaapas a mala sii ko manga ingd iran, sa taman sa inisampay so btad roo sa mimbaloy so katharo a jihad sii kiran a makatotoro sa kabasng o waraan ago so parangay ago kabibinatangi ago kapakatoga sa rogo o manga angiyas.Miaadn a pd ko manga okit iran ago so akal o manga okit iran, ago so kaphlamanga iran ko manga bontal o manga kamataanan a oman tomaginting sa kan’g o manga taw so lagam o katharo a “jihad” na mapayag ko kailay ran a ropaan a sagorompong a pd sa manga taw a pphaminasa, a khibibindas sa pdang a komakarab ko manga rarb iran so apoy o kapmaratabat ago rarangit, a tomatarsik sa manga kotokoto a apoy so manga mata iran sa pantag sa kapamono ago kathaban sa tamok, a aya ipphlalis iran na so tawathawag a “Allahu Akbar” sa sa dn sa khailay ran a kafir na pzikhmn iran sa pakaphamiliin iran ko kaphagislam iyan sa makalidas antaa ka mbadasan so tngo iyan sa pdang sa lomantap so olo niyan.Pitharo i Abul A’la al Maududi a: So pman so kabibinasa o pamikiran tano ago so kabababal iyan na inisampay so btad sa giankoto a bontal a paltik a inaloy tano sa onaan na sabnar a minidkt rkitano, sa miasogat tano a kaya ago kazndit, sa miakambalingan tano a pphangni tano sa sndod sa taman imanto, sa pzambian tano so katharoo Allãh , ago pphangalinn tano so katharo ko manga darpa iyan, sa gii tano kiran tharoon a: Da a kizosophon ami ko kathidawa hay manga dato, ka mataan a skami na pphamanolon a aya ipndolon ami na so agama o Allãh , a agama a kasasarig ago kalilintad

143

sa nggolalan sa ongangn ago thoma a mapiya, sa ipzampay ami so katharoo Allãh sa datar o kipzampayin on o manga barasimba ko manga nasrani. Sa giai i panolon ami sa di khasobraan ago di khakorangan.So pman so pdang ago so kapakithidawa na mlindong kami ko Allãh o ba adn a kizosophon iyan on. Inonta bo o ba tharoa a: Skitano na dinimpisa tano a ginawa tano ko masa a kapamabai rkitano a isa a taw. Gioto pn na siagadan a manga ragon a manga atas. Na imanto pman na piayag tano so kapakaangiyas tano phoon roo. Na misabap roo na miaponas tano so jihad. Gioto so jihad a pkhararangitan a so gii ron nggalbkn o pdang so galbk iyan, sa taman sa di niyan marimorng so pamikiran iyo ago di kano niyan kaspokan sa torog ko manga igaan iyo. Sa da so jihad imanto a rowar sa kitatarosn ko panagontaman sa nggolalan sa katharo ago kazorat, na so pman so timbak ago so manga tanki ago so manga gomaan.. ago so salakaw ron a pd ko kasankapan o kathidawa ago so kaosara on na skano i lbi ron a patot ago skano i taw niyan.Giankai a bontal a so initogalin skaniyan o al Maududi na skaniyan i bontal a ontol a makaaayon ko btad o Ummah Islamiyyah sa tarotop, sa miabaloy tano a pkhailay tano so sabaad a pthontotn iran a manga taw siran o katao (giimamagolama) a iiitong iran so rokon a kanjihad sa lalan ko Allãh a makaliliyo to ko atastanggongan iran a kapagagama, sa pkhailay tano so manga sosonan o kapaganad sii ko manga ingd o manga Muslim a kaaawasan sa manga ayat a jihad ago so manga thototolan ko manga batalo ko Islam, sa di dn oto khitoro sa marani antaa ka sa mawatan, ka an matharagombalay so sarapiyag a maawat ko lbi a

144

mala i arga a shayi sii ko agama niyan a skaniyan so jihad sa lalan ko Allãh .Da kalipati ankai a katampar sa mbobosan sa bayank ka an mabaloy a mananangga ko manga Muslim, na antai khi rk ko kamapiyaan on?Sabnar a minisogat ko manga Muslim so nganin a piakipananggilaan kiran o Rasūlullāh gowani a tharoon iyan a: Amay ka ipligto o manga taw so dinar ago so dirham, sa phapasai siran sa al inah, ago kowaan iyo so manga ikog o sapi (ilat ko kambasok) sa ikasoat iyo so ibabasok, ago ibagak iyo so jihad sa lalan ko Allah, na sogoan kano niyan sa kapakadapanas a di niyan rkano plowasn sa taman sa di kano komasoy ko btad o agama niyo…) (pianothol o Imam Ahmad).

“Mataan a so kazalimbtad a Islam a so mapangingindaw skaniyan o Ummah a Islam na di khaparo so kamataani ron oda a jihad, ago oda a sarapiyag a mababarasa ko kanjihad, sa so galbk a kazalimbtad na galbk a margn, ka so bagr a mapayag ago masoln a makagagamak ko dndman o kadato sii ko doniya tano na bagr a marata, a piagiyasa skaniyan o manga ridoay o Islam sii sankai a masa, ipoon dn ko masa a miathay. A gii skaniyan nggalbk sa gagawii dawndaw sa pantag sa kapngawa niyan ko sowara o Islam sa nggolalan sa phizoson a manga okit. Na so kaphonasa sankai a bagr ago so kaphakatindga ko Islam ko darpa iyan na kna o ba btad a malbod, ka skaniyan na di niyan dn ngganatan so darpa iyan sa taman ko kaposan a sambr o napas iyan. Sabap roo na mapangingindaw sa paganay ko onaan o langowan a shayi so kazinanad a jihad a adn a maphakambowat iyan a manga ladiawan a pd ko manga mujahidin, a pkhababayaan iran so kapatay sa datar o kapkhababayai o manga taw ko kaoyagoyag, sa sii siran phangongoyagan ko awid a akal o Islam ago so manga boko iyan ko gagawii dawndaw iran.

145

Paliogat dn a adn a mambalay a onayan a mabagr a matibay a khagaga niyan so kapanobay niyan sii sankai a giikaplotng, ago zmpangn iyan so kaprompaki niyan ko manga pagns a kakhonsikonsi ankai a bagr a somosopak, sa pnjihad sii ko langowan o blangan ago so langowan a panmpang, sa imbgay niyan a arga o kapakandato o agama o Allãh sii ko lopa so pd ko sarapiyag o manga moriataw niyan a manga shahid.Mataan a aya wajib sii ko Ummah Islamiyyah imanto ka an makaozor ago makaona ago miporo sii ko manga towak o bantogan na so kaphrang iyan sa nggolalan ko tamok iyan ago so ginawa niyan ko jihad a so inisogo on o Allãh sii ko Qur’an sa madakl. So kanjihad sa tamok ago ginawa na skaniyan so katao a lbi a maporo a so ipthawag o manga katao langon, sa amay ka mapaganad o Ummah ankai a katao ago masowa iyan na makasondong on so langowan o katao ago so manga knalan.

Sii ko Kaposan o Osayan akn ko bandingan ko Jihad na ptharoon akn a:Mataan a so jihad sii sankai a Ummah na mannnkayos sa taman ko alongan a Qiyamah, ago aya missnggay a paratobowan ankai a Ummah a Islam na mataan a skaniyan na Ummah a barajihad. So jihad na aya niyan niawa, ago sii ko kaadn iyan na ron so kaoyagoyag iyan, na sii ko kada iyan na gioto dn so kiapatay niyan, sa so thotolan ko Ummah Islamiyyah na aya mapiya a saksi sankoto, ago mataan a so kazalinbatd a zisimalawn o Ummah na di khaparo so kamataani ron oda a jihad, ago o daa sarapiyag a pagtaw a barajihad a pkhababayaan iran

146

so kapatay sa datar o kapkhababayai o manga taw ko kaoyagoyag.Paliogat ko Ummah imanto amay ka kabayaan iyan so kapakandato iyan a:

- Kandod iyan ko lalan o jihad sa lalan ko Allãh sa okit a bago ko oriyan o kiapakasilay niyan ko lalan on, sa mimbaloy so kiaawat iyan ko jihad a kawatan o dowa a sbangan.

- Iphoro iyan so pandi o jihad sa lalan ko Allãh ko oriyan o kinibabaan iyan on sa aya iniporo iyan a sambi iyan na so pandi o kathapapay ago kadapanas.

- Balowin iyan so jihad sa lalan ko Allãh a sii ko manga atoran o manga galbk iyan ago goris o kaoyagoyag iyan ko oriyan o kiaawat iyan, sa inisambi iyan on so kapanolon sa kalilintad a malobay a makadadapans a isosondong iyan so bn’ng iyan ko manga taw a pphangarasi ago so manga pananakoto, a ipndawag iyan a lima niyan ko kapagamonga niyan ko manga lima o manga taw a talibono a masasalapot a rogo o manga pagari tano a manga Muslim.

Daa khailay akn a pankat sii ko thotolan ko Ummah Islamiyyah a lbi a makapangingindaw sii ko kanjihad sa lalan ko Allãh a ba niyan kalawani ankai a pankat a kapapan-tagan gioto na sabap sa manga btad a siran so:

1. So Ummah Islamiyah imanto na makadadapanas ko salakaw ron a pagtaw.

2. Miamagogopa so manga ridoay o Islam sa kapnggbaa iran ko Ummah Islamiyyah ko oriyan o kiapayaga iran ko kariridoa iran ko Islam sa iniporo iran so pandi a: “Talasn iyo so

147

Islam ago polanga niyo so pagtaw niyan” go so pandi a : Pamonoa niyo so manga Muslim”.

3. An maparo so manga Muslim ko kipzampayin iran ko panolon ko Allãh sii ko manga taw langon, sa da dn a sankot iyan ago daa pangalang iyan. Na aya kaposan iyan na:

Mataan a wajib ko Ummah Islamiyyah a kapamakin’ga niyan ko tawathawag o Kadnan o manga kaadn a so ipthoro iyan a lbi a mala a dagangan ago aankosan iyan so mala a laba sii ko doniya ago sa akhirat.Hay so miamaratiaya ba ko skano pnggonanaowa sa dagangan a khilidas kano niyan sa siksa a masakit * paratiayaa niyo so Allah ago so sogo iyan ago phrang kano sa lalan ko Allah sa nggolalan ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo ka gioto i mapiya rkano amay ka miaadn kano a katawan iyo (as Saff 10-11).

148

Lalan a Ika Nm

So Panolon sii ko Allãh الدعوة إلى الله

Piamagosay tano ko manga bandingan a miangaoona so manga di mipndaraynon a manga onayan o kapakandato a datar o paratiaya, so kanggalbk sa mapiya, so simba… sa phakaoma so panolon sii ko Allãh (ad Da’wah) a pd ko manga onayan o kapakandato, ka kagiya so miangaaloy a pd ko onayan o kapakandato na daa okit ko kithindgn on inonta o makanggolalan ko okit o Da’wah.So bandingan ko da’wah sii ko Allãh na malndo, a di khaparo o ba marankom ankai a pangilay a mapontok, sa omiog so Allãh na maloy tano ron sa manga titik a onayan:

So Bantak ko Panolon sii ko Allãh :“Aya bantak ko panolon sii ko Allãh na so kipanolonn ko Islam, sa so Islam i bandingan o Da’wah ago aya niyan kamataanan”.

149

So lapiyat a “ad Da’wah” na makaaawid sa manga maana a madakl, sa sii ko kaphanondoga tano ko manga maana niyan sii ko kitab o Allãh ago sii ko Sunnah o Rasūlullāh ago so okit a kiapagintaw niyan (sirah) na khatoon tano a giankai a manga maana na maito bo na khatimo iyan so galbk a Islam langon, sa matitimo iyan so kapanampay (al Balag) ago so karinayag (al Bayan) go so katmo ago so kambalay, ago so kazinanad ago so kapagadn ago so jihad ago so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata…). Sa langon oto ago so salakaw ron sa pantag sa kiliyo o manga taw phoon ko manga lilibotng sa makasong siran ko maliwanag sa sogoan o Kadnan iran sii ko lalan o Mabagr a Babantogn.

So di Kipndaraynonn ko Da’wah ago so Kikokoyapt iyan ko Kapakandato:So kipanolonn ko Allãh na skaniyan so onayan a mabagr ko kambalaya ko kota o Islam, go skaniyan so pangindaw a mala sii ko kapakandod o niawa o Islam sii ko kaoyagoyag pharoman, ago skaniyan na pd ko polaos o kapakandato o Ummah Islamiyyah.Sii ko di ron kipndaraynonn na pitharo i Sayed Qutb a: Mataan a skaniyan na btad a lbi a mala a piakasmsm, a misasankot on so btad o kaoyagoyag o manga taw ago so kaphatay ran.. so btad o kapagoontong iran ago so karoromasay ran.. so btad o kambalasi kiran ago so kaziksaa kiran.. go misasankot on so khabolosan o kamamanosiyai sa adn oto a isampay kiran so panolon sa tarimaan iran sa magontong siran ko doniya ago sa akhirat.. odi na di kiran misampay so panolon na mabaloy a sabap o karomasay niyan ko doniya ago sa akhirat, sa so kadadadag iyan na misasankot sa tngo o taw a pialiogatan ko kapanampay na da niyan misampay.

150

So kitotompok o da’wah sii ko Allãh ko kapakandato na mapayag ago mabagr, sa so kapakandato a pangindaw o ummah a mapapayag ko kambalay sa kaphagingd a Islam, ago so kapakatindg o kokoman a Islam a matotoro ago so kidadayon o kaoyagoyag a Islam a ontol, na di dn dowadowa a kaonai ron a “kaokhaog a Islam” a kaokhaog a somasabot a romarankom, kaokhaog a magphoon ago iphanolon iyan ago phagiasaan iyan on so manga mama niyan ago so manga tabanga iyan.So kapamimikiran a mapontk na maphakiilay niyan rkitano sa mapayag a so pagtaw a Islam na sabnar a biolong ago miasmo ko miaspik iyan a pd ko barandiya a Sdpan ago so manga atoran iyan, a so da dn makaayon sa salongan bo ko pamikiran o Muslim ago so waraan iyan. Sa mimbaloy so manga poso ago so manga pamikiran a sii sa tarotop a kapagiiyasa sa pantag ko lalakaw a kapagndod pharoman sii ko goliling o Islam sa kambagobago. Ogaid na so lt iyan ago so lt o kisampay niyan ko ingd a kalilintad na adn a lalan iyan a khadlg on, na paliogat dn a so lalan na adn a manga tagotao niyan, a giankoto a tagotao na mapapayag ko panolon sii ko Allãh , panolon a bnar a galbk a romaran-kom, a so ithindg so manga atastanggonagan iyan o manga taw a pphanolon a pphangompiya.So Panolon sii ko Allãh na patoray a kamamanosiyai, a misabap on na pmbatang so timbangan o kaoyagoyag, sa sabnar a iniropa oto o Rasūlullāh sa ropaan a mapiya gowani a tharoon iyan a: Aya ibarat o mamamayandg ko manga tamana o Allah ago so minitaloga on, na datar a isa ka kawm a miripa siran ko kapagda sa padaw (o anda siran on khatampar) na mimbaloy so sabaad kiran a sii sa liawaw, na so sabagi kiran na sii sa baba, na so matatampar sa baba na oman siran somagb na sagadan iran so matatampar sa poro, na pitharo iran a: Opama o lbowi tano so

151

kipantag tano sankai a padaw di tano maringasa so taw sa kaporoan, na opama o bagakn iran (a manga taw sa liawaw so kaplbowi ran ko kipantag iran) na maantiyor siran langon, na amay ka rnn iran siran (ko kaplbo) na palaya siran makalidas ko kabinasa (pianothol i al Bukhari).

So Kokoman o Kipanolonn ko Allãh :Amay ka miaadn so Panolon a paliogat a kamamanosiyai na datar oto a patoray a kitab. Pitharoo Allãh a: Adn a pd rkano a ummah a ipndolon iran so mapiya ago ipzogo iran so kamapiyaan ago ipzapar iran so marata a siran oto na siran so miamakadaag (Ali Imran 104). Go pitharoo Nabi a: Panampayin ako niyo apiya sasatiman a ayat…, so ayat ago so hadith na miakanggolalan sa bontal a kasogo, na so kipanolonn ko Allãh na isa ko manga paliogat o Islam, a skaniyan na paliogat a ampl.. sa amay ka adn a nggalbk on ko manga Muslim na mapokas kiran so dosa ko kalankapan kiran.Pitharoo Mohammad al Gazali a: Mataan a so kanggalbk ko Islam na pantag sa kaadn o mnang ago kaatawi a Islam a so mititindg iyan ko kababaloy niyan a paratiaya ago parangay, ago pantag sa kaadn o kaphagingd a so ipnggolalan iyan sa nggolalan sa pamikiran ago parangay, ago pantag sa kaadn o parinta a so ipnggolalan iyan sa mokit ko Shariah niyan ago so sosonan iyan ago pangitaban, ago pagawidan iyan so panolon iyan sa izampay niyan ko manga taw sa pantag sa kapakatindg o bnar ago so kaontol sii ko manga kaadn.Mataan a giankanan a galbk ago so nganin a mapagiino niyan ago so mitotompok on ago so nganin a mapphangni niyan, na paliogat a kaiislami a di dn khada sa taman sa di makatindg so bagr a parinta a so pthandingann iyan so khitindgn sankai a mala a atastanggongan ago khasiyap iyan so manga

152

btad o manga Muslim.. na taman sa giankai a bagr a parinta na di maaadn na mataan a langowan a kandaraynon odi na kaggnk o manga Muslim na skaniyan oto sii ko kitab o Allãh na dosa a di niyan phakadaan inonta o maadn so kanggabk a magaan sa pantag sa kitindgn ko manga patoray o kanggalbka ko Islam.So Islam na di niya zanaan ko Muslim a kabaloy niyan sii ko ginawa niyan a mapiya a matotoro, aya mataan na aya khabayaan iyan on na so kabaloy niyan a taw a mangompiya (muslih) a pthoroon iyan so salakaw ron, a skaniyan misabap roo na iphaliogat iyan so kipanolonn ko Allãh sii sa langowan a Muslim a phakagaga on, na so kapayaga ko sabap oto na madakl a bontal iyan a so:Bontal a paganay: Mataan a so Allãh na siogo iyan so sogo iyan a so Mohammad sii ko manga taw langon: Tharo anka a hay manga manosiya mataan a sakn na sogo o Allah sii rkano langon (al A’raf 158). Na so risalah niyan na tatap sa taman ko gawii a kaphamalas, a aya antap iyan na so katoroa ko manga kaadn ko kalangolangon iran ka an iran mapagontong so mapiya sii ko dowa a ingd. Na sabnar a inisampay o Rasūlullāh so sogoan o Kadnan iyan sa bontal a lbi a tarotop sa tominkayos skaniyan sa tomiaalok on a somosoat a masosoat, na miaadn a patoray ko manga Muslim so kanggalbk iran ko oriyan iyan sa kisampayin ko panolon o Islam sii ko manga taw ko lopa.Bontal a ika dowa: Mataan a so katatatap o kapanakoto (shirk) ko lopa na makaphrarad sa magaan ago matataalik sii ko manga maana o Islam a makatitindg sii ko apiya anda a katampar ko manga katampar o lopa.. na so kitindgn o Muslim ko kadolona ko manga taw o kapanakoto sa matoro

153

siran ko Allãh na khapatong iyan ago khalinding iyan so manga karataan o kakhafir.Bontal a ika tlo: So karna ko kabinasa ago so kasiksaa ko manga Muslim, pitharoo Allãh a: Go kalkn iyo a morka (fitnah) a di niyan khasogat so siran oto a mianalimbot a pd rkano sa ba siran bo, go knala niyo a mataan a so Allah na Mabasng i siksa (al Anfal 25). Pitharoo Ibn Abbas a: Siogo o Allãh so miamaratiaya a di ran katankda ko marata sii ko darpa iran sa lomankap kiran so siksa sa masogat so mapiya kiran ago so marata kiran. Go sii ko Sahih o Muslim a phoon ko ina o miamaratiaya a Zaynab Bint Jahsh a inizaan iyan so Rasulullah o: Ino ba tano khaantiyor a matatago rkitano so manga taw a manga pipiya (salih)? Na pitharo iyan a: Oway, amay ka makadakl so marata (Sahih Muslim).

Mataan a so taw a pphariksa a phagimolng ko manga btad o Ummah Islamiyyah – a so kiabayaan o Allãh a kabaloy niyan a mapiya a ummah a piakambowat ko manga taw – na khasandngan iyan so kabibinasa a sabnar a romiabray sii sa langowan a katampar ko manga katampar o kaoyagoyag iyan a khipatoray niyan ko langowan a Muslim a kanggalbk iyan sa pantag sa kaalin ankai a btad, sa makatindg so kokoman o Allãh sii ko liawaw o lopa.. na aya pd a lbi a mabagr a okit sii ko kakowaa roo na so kipanolon ko Allãh .So Kipanolonn ko Allãh na Romasay o Ummah Islamiyyah:So Panolon ko Allãh , na galbk o manga sogo o Allãh langon, ago mipantag on na siogo siran o Allãh sii ko manga taw sa pphamanothol siran ko mapiya ago ipphanga-ngalk iran so siksa. Na sabnar a inipangalimo o Allãh ankai a pagtaw sa kiasogoa niyan on ko kaposan o manga sogo ago bialoy niyan so risalah niyan sii ko kamamanosiyai a lankap, ago

154

daa bailaoy niyan ko oriyan iyan a nabi a zogoon iyan ko manga taw, pitharoo Allãh a: Da maadn so Mohammad a ama a isa a pd ko manga mama rkano ogaid (na skaniyan na) sogo o Allah ago tombok (kaposan) o manga Nabi (al Ahzab 40).

Sabnar a siakaw o Allãh ankai a Ummah ago iniporo iyan so btad iyan ko kiabaloya niyan on a tompok o nabi niyan sii ko giikanggalbka ko panolon (da’wah), pitharoo Allãh a: Tharo anka a giai so lalan akn a ipphanolon akn so Allah sa nggolalan sa toroan sakn ago so taw a inonotan ako niyan… (Yusuf 108).

Pitharoo at Tabari sii sankai a ayat a pphanotholn a phoon ko Ibn Zayd a: Giai so btad akn ago lalan akn odi na sosonan akn, a ipphanolon akn so Allãh sa nggolalan sa toroan, sakn ago so taw a mionot rakn. Pitharo iyan a: Go bnar Ibt ko Allãh ko taw a inononotan iyan so Rasūlullāh a kapanolon iyan sa datar o kiapanolon iyan, sa pamakitadm iyan so Qur’an ago so kapamando iyan, sa isapar iyan so manga kadostaan a kapzopaka ko Allãh .Aya maana o (sabiliسبيلي ) na so lalan akn, so sabil ko pakaasal o basa na skaniyan so lalan, pitharoo ar Razi. Na aya maana o (ala basiratinيرةeeعلى بص ) na nggolalan sa tankd ago bnar a toroan, pitharoo al Qurtubi.

Sabnar a sioti o Allãh sii ko Qur’an iyan so manga taw a mamamayandg sii sankai a btad a mala: Sa inisogo iyan so kipanolonn on, sa pitharoo Allãh a: Go antai taw a lbi a mapiya i katharo a ba niyan kalawani so taw a inidolon iyan so Allah ago minggalbk sa mapiya ago pitharo iyan a sakn na pd ko manga Muslim (Fussilat 33).

Sabnar a piakambowat o Allãh ankai a Ummah ka an iyan matonay a galbk a mattndo a daa pialiogatan on a ummah sa miaona, ago daa miapagiyasa on a

155

ummah sii ko thotol, pitharoo Allãh a: Oriyan iyan na piakiwarisan ami so kitab ko siran oto a tinindos ami a pd ko manga oripn ami… (Fatir 32).

Sa aya rinayagan ankai a ayat na mataan a so ummah a Islam na miatindos ko manga pagtaw, ago mataan a skaniyan na pagizaan ko makapantag ko kiapangwarisan iyan a mala i arga a so miaromag on, a mataan a so patoray niyan sii ko Allãh na lbi a mapnd, sabap sankoto a kiapili a lbi a maporo, ago sii ko hadapan o kitab a lbi a mala (so Qur’an) a so mianinggaposan on so wahi, a inipaliogat ago inisarig sankai a ummah so kaphaganada on ago so kaphakalankapa on ko manga taw ago inipaliogat iyan a kaoyag ankai a pagtaw sa misabap on ago ron mambo khaoyag (Mohammad al Gazali).Oway, mataan a so pagtaw tano na kiawarisan iyan so pankatan o kizampayin ko panolon ko oriyan o kiawafat o Rasūlullāh , ka kagiya skaniyan na kiawarisan iyan so kitab (Qur’an) a so minioma niyan ka an iyan miliyo so manga taw phoon ko manga lilibotng sa makatogalin san ko sindaw. Na aya paliogat on a lbi a mala ago aya otk ago pamotosan o kaadn iyan na so kapagolowan iyan sa ingaran o Allãh ko lalakaw o kamamanosiyai sa kapagolowan a khasiyap iyan ko doniya so toroan ago so kalk ago so kapindiyara ago so kakhawasa, ago khasiyap iyan so bandaran iyan ko kapakasilay ago so kagakd ago so kapamaba ago so kapaminasa.Amay ka miaadn so panolon sii ko Allãh a romasay o Ummah Islamiyyah, na mataan a giankai a Ummah na di phakatindg inonta o misabap ko romasay niyan a so inipatoray ron o Allãh , ago inisana on o Nabi niyan a skaniyan na romasay (risalah) a mabagr a marayag a somisindaw, a daa kiatokawan o doniya a romasay a lbi a maontol ago da pn a lbi a mapiya sii ko kamamanosiyai a skaniyan dn so romasay a so

156

inawidan o manga Muslim sii ko manga panaban iran a paganay, a so tinins skaniyan o isa ko mamamankolong on a so Rib’i Bin Amir sii ko darpa o Rustum ko kiatharoa niyan sa: So Allãh i somiogo rkami ka an ami miliyo so taw a kiabayaan iyan phoon ko kapzimbaa ko manga oripn sa aya masimba niyan na so Allãh a skaniyan bo, go phoon ko kasimpit o doniya sii ko kablang iyan ago sii ko akhirat, go phoon ko kapphanalimbot o manga agama sa makasong sii ko kaontol o Islam.

Sabnar a kiabayaan o Allãh ipoon dn ko kiapakambowata niyan ko Ummah ko kibabatog a kinitompokn iyan on ko khabolosan o kamamanosiyai langon, na amay ka maadn a ititindg iyan so romasay niyan si ko bontal iyan a kapphangniya on na khamataanan iyan so mapiya a rk iyan ago rk o kamamanosiyai ko talikhodan iyan, na amay ka indaraynon iyan so romasay niyan na mapayag so jahiliyyah, sa mangondato ko lopa, ago iphaapaar iyan na khaadn sii sankoto a morka ago kaantiyor a mala.Pitharo i Sayed Qutb sii ko katharoo Allãh a: Go pd ko inadn ami a pagtaw (ummah) a ipthoro iran so bnar ago gi siran on maginontolan (al A’raf 181). Da maadn so kamamanosiyai i ba niyan makhipantag so sakasakaw a so inisakaw ron o Allãh opama o da on maadn a tatap on – sii ko lbi a manga lilibotng a manga masa – ankoto a sagorompong a pd ko Ummah a thatatap ko bnar a gii niyan nggalbkn sii ko langowan a masa, a sisiyapn iyan so sarig o Allãh sii ko lopa, a somasaksi sabap ko kapasadan iyan ko manga taw.Na aya ropaan (sifat) ankai a Ummah a so di dn khapotol so kaaadn iyan ko lopa – apiya pn i bilangan iran na mataan a siran na (pagtaw a ipthoro iran so bnar) sa siran oto na pphanolon ko bnar a di siran dn tharg ko gii ron kipanolonn, sa di siran pmboriks sa

157

ginawa iran, ago di siran pmblag ko bnar a so ipphanolon iran a katawan iran ago aawidan iran ago ipthoro iran ko manga salakaw kiran. Sa rk iran so kapagolowan sii ko manga taw a makaliliyot kiran a pd ko khikadadadag sankoto a bnar, a so lilipatan iran ankoto a kapasadan. Go adn a galbk iran a smbag a di pthaman ko katawi ko bnar, ogaid na plampasan iyan sa makaoma ko kipanolonn on ago so kitoroon on sa lomankap ko kamamanosiyai.

So Kipanolonn ko Allãh , ago so manga Antaan a Pamikiran o manga taw a Giimlbolbod ko Panolon:Pphangantapn o kadaklan a mataan a siran na pipharo kiran so kaontod sa di ran pnggalbkn so galbk a Islam ago so kipanolonn ko Allãh , gowani a tankdn o manga fuqaha a mataan a so panolon ko Allãh na amay ka itindg skaniyan o sabagi na mapokas so patoray ko kalankapan a lamba. Na so btad na kna o ba datar o kiapikira iran on, ka mataan a so kitindgn ko panolon na skaniyan so kaparoliya ko shayi a isosogo sa makamoayan ko doniya o kamamasaan, ago minggolalan o manga taw a sosogoan on.Na amay ka so pagtaw a sosogoon ko kipnggolalann on na totorogn ko kalilipati niyan on sa aya phagonotan iyan na so manga baya a ginawa niyan, sa matatala ko manga kadostaan iyan, na khatatap so kadandan o manga Muslim a matatago siran sankoto a paliogat sa miawajib kiran so kaogopi ko manga taw a pphanolon sii ko Allãh , sa kaomanan iran so bagr iran ago mapakandakl iran so pagtaw niyan a panolon sa misampay siran misabap on ko kakowaa iran ko kikalkn kiran o salakaw kiran ago makaprarad siran sa mabagr sa kabadot o sagorompong a somosopak a baradosa phoon ko

158

pagtaw sa kapzopaka iran ko Shariah o Allãh , na amay ka mabadot ankai a sagorompong na ankosan o salakaw kiran sa kapakagnk iran.. sa mapokas kiran so paliogat, na sii pman ko onaan oto – so da pn kada o marata a pagaratn ko manga taw – na di kiran dn khapokas so kapapaliogati kiran ko kanggalbka ko panolon sii ko Allãh .Na sa taw a mamariksa ko btad o manga Muslim imanto na matoon iyan a so panamar a ipmbgay sii ko panolon na tatap a maito ko dianka a mapagiino, sa pantag sa kapakatarg o taw a pzopak ko manga dosa a pd kiran.. na phoon sii na mataan a di khaankosan so Muslim imanto – sii ko apiya antonaa a sndod – o ba ontod sa di nggalbk ko panolon sii ko Allãh .Go di khapakay sii ko isa ko manga taw a domadarkt sa ba niyan daawaan so manga gabk a pd sa simba a gioto i di niyan kapakaphanolon sa phagni sa sndod sii ko Allãh , sa ba niyan tharoa so katharo a miakapoon ko manga taw a manga lolobay i paratiaya a so gii ran katharoa ko: “Ya Allãh mataan a giai na marata a di ko ikhasoat, ago di ko khagaga so karna on”.Pphanotholn o Tabii a so Amir as Sha’bi a adn a manga mama a lominiyo siran phoon sii sa al Kufah sa sominibay siran sa drpa a marani sa gii siran on mbarasimba, na minisampay oto ko mala a sahabi a so Abdullah Ibn Mas’ud, a miasoat so Allãh sii rkaniyan na siongowan iyan siran na miababaya siran ko kiapakaoma niyan kiran, na pitharo iyan kiran a: Antonaa i miakasonggod rkano ko pinggolawla niyo? Na pitharo iran a: Kiababayaan ami a kaliyo ami ko kalilid a manga taw na pmbarasimba kami. Na pitharo iyan kiran a: Opama ka so manga taw na nggalbkn iran so datar o pinggalbk iyo, na antawaa i taw a makipthidawa ko

159

ridoay? Sa di ko skano dn pagawaan sa taman sa di kano komasoy ko ingd iyo.Mataan a bnar so Ibn Mas’ud, ka opama o langowan a pagtaw na masndod ko simba iran sa somibay siran ko manga rogo o masjid iran sa ibagak iran so kalamalama o panolon sii ko Allãh na antaa i makipthidawa ko ridoay? A kharn iran so pthakabor, go antaa i zapar ko salimbot ko kaphlalalim iyan? Go antaa i taw a zogo ko mapiya ago zapar ko marata? Go antaa i phanolon sii ko Allãh ? Go antaa i phagolowan ko Ummah a Islam sii ko kisampay ko kalbihan ago so sindaw, sa mapayag iyan so lalan a mathito.Mataan a paliogat ko Ummah a katankda niyan sa mataan a so panolon sii ko Allãh na di phakatindg sii ko manga btad a kaplbolbod (rukhas) ago di phakatindg sa nggolalan sa kaploba sa manga sndod a sankot, aya mataan na phakatindg sa makambkn sii ko kibgan ko ginawa ago so tamok ago so kakhorbana ko ginawa, ago kaploba sa kashahid ago kambts ko manga balas o galbk sii ko Allãh .Mataan a so thotolan ko Islam na di niyan phakilipatan so Sumayyah, so Bilal, so Khabbab Bin al Aratt, so Mus’ab Bin Umayr, so Khubayb Bin Adiy… ago so salakaw kiran a so pkhalipatan so manga ingaran iran, ogaid na sii ko Allãh na midadakat siran ko panoratan o manga taw a miangatatap so bantogan iran.

Pd ko di Mipndaraynon a Ropaan o Kipanolonn ko Allãh so Kisogoon ko Mapiya ago so Kisaparn ko Marata:So ptharoon a al Ma’ruf na skaniyan so mapiya a so makaaayon ko waraan o Allãh a so iniwaraan iyan ko manosiya, ago miaknal ko kitab so kapiya niyan. Na so al Munkar na skaniyan so marata a so

160

maphakada iyan ankoto a waraan a mapiya, ago miaknal ko kitab so karata iyan.Na so Qur’an na gowani a iphropa niyan so manga Muslim sa siran na lbi a mapiya a ummah na mataan a isasarat iyan kiran sa pantag sa kabaloy ran a mapatot kiran ankai a pankatan a kabaloy ran a pd ko siran oto a manga taw a ipthindg iran so paliogat kiran a pd ko panolon sii ko Allãh ago so kipzogoon ko mapiya ago so kipzaparn ko marata, gioto sii ko katharoo Allãh a: Miaadn kano a lbi a mapiya a ummah a piakambowat ko manga taw a ipzogo iyo so mapiya ago ipzapar iyo so marata ago paparatiayaan iyo so Allah… (Ali Imran 110).

Pianothol o at Tabari sii ko tafsir iyan a phoon ko Qatadah a: Biatiya o Amirul Mu’minin a so Umar Ibn al Khattab ankai a ayat, oriyan iyan na pitharo iyan a: Hay manga manosiya sa taw a ikababaya iyan a kabaloy niyan a pd sankoto a pagtaw na tomana niyan so sarat on o Allãh .

Pitharoo al Fakhr ar Razi sankai a ayat a: Piakaona o Allãh so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata sii ko paratiaya ko Allãh sii ko kiaaloy niyan, a so paratiaya ko Allãh na paliogat a kaona niyan sii ko langowan a kapangongonotan, ka kagiya so paratiaya ko Allãh na kapag’pdaan o langowan a pagtaw a miaratiaya, oriyan iyan na piakalbi o Allãh ankai a Ummah sankoto a manga ummah a palaya dn mapaparatiaya, na di khabaloy so paratiaya a kapag’pdaan iran langon o ba aya phrarad ko kaphakalbi o isa sankai a manga ummah ko salakaw ron, ogaid na aya makaphrarad a khasabapan ko kaphakalbi o ummah na so kabaloy niyan a skaniyan i lbi a mabagr ko btad ago so galbk ko kipzogoon ko mapiya ago so kipzaparn ko marata, a di so salakaw a manga pagtaw a mapaparatiaya ko Allãh .Sabnar a bialoy o Allãh so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata a mbidaan o pagltan o

161

miamaratiaya ago so manga monafiq, sa pitharoo Allãh a: …So manga monafiq a manga mama ago so manga monafiq a manga babay na so sabaad kiran na pd o sabagi a ipzogo iran so marata na ipzapar iran so mapiya… (at Tawbah 67). Oriyan iyan na pitharo iyan ko oriyan ankai a ayat sii dn ko isa a surah a katatagoan on so: …Go so miamaratiaya a manga mama ago so miamaratiaya a manga babay na so sabaad kiran na manga salinggogopa o sabagi, a ipzogo iran so mapiya ago ipzapar iran so marata… (at Tawbah 71). Sa miakatoro oto sa so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata na pd ko lbi a mattndo ko manga ropaan o miamaratiaya ago sarat a pd ko manga sarat o paratiaya.Sabnar a bialoy o Allãh a sarat ko kapakandato ko lopa, ago so kabnar ko kapakambayabaya on ago so kaptharagom-balaya on a kna o ba so matag kamboriks sii ko manga masjid sa pantag sa sambayang, go kna pn o ba so bo so kabgay sa zakat, ogaid na tiankd iyan so kipapatoray a kitompok ankai a manga btad a simba ko kapnggalbka ko kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata, sa pitharoo Allãh a: …Ibt ka thabangan o Allah so taw a thabangan iyan skaniyan, mataan a so Allah na mabagr a mabasng * A siran oto so amay ka pakandatoon iyan siran ko lopa na pakatindgn iran so sambayang ago ibgay ran so zakat ago isogo iran so mapiya ago isapar iran so marata, go rk o Allah so khabolosan o manga btad (al Hajj 40-41).

Sabnar a inaloy o Qur’an al Karim a mataan a aya kakhatatap o manga pagtaw ago so kakhaantiyor iyan na misasankot ko kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata ko kaadn iyan ago so kaada iyan, ago so kipilakn sankai a niawa a tomatarima na maphakatoron iyan so morka o Allãh sii ko manga taw a ndadaraynon, ago phakatonay oto sii ko kakhadadas ankai a manga pagtaw ago so kakhitaps iyan.

162

Go pphakarayag ankai a maana sii ko katharoo Allãh a: Pimorkaan so siran oto a mikhafir siran a pd ko mbawataan o Israel sa minggolalan ko katharoo Daud ago so Isa a wata a mama o Maryam, gioto na sabap ko kiasopak iran ago miaadn siran a gii siran mamaba * Miaadn siran a di siran pzasaparai sa marata a pinggalbk iran, na miakaratarata so nganin a miaadn siran a gii ran nggalbkn (al Ma’idah 78-79).

Sabnar a biatiya o Nabi ankai a ayat sa pitharo iyan a: Ibt ko makapapaar ko ginawa ko ka misogo iyo dn so mapiya go misapar iyo dn so marata ago khasaparan iyo so taw a giimaminasa, ago mapakandod iyo skaniyan sii ko bnar sa kapakandod, odi na ibadas o Allãh so poso o sabagi rkano ko sabaad, ago pmorkaan kano niyan sa datar o kiapmorkai niyan kiran (pianothol o at Tabarani a phoon ko Abu Musa al Ash’ari).

Go datar o kiapanothola on o Hudayfah a miasoat on so Allãh a phoon ko Rasūlullāh a: Ibt ko makapapaar ko ginawa ko ka misogo iyo dn so mapiya ago misapar iyo dn so marata odi na marani dn a kazogoi rkano o Allãh sa siksa a phoon on oriyan iyan na mamangni kano ron (sa kapokas iyan rkano) na di niyan rkano tarimaan (pianothol i at Tirmidi).

Sabnar a miakaoma so kiawajiba ko kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata sa ropaan a mabagr sii ko hadith a so pianothol skaniyan o Imam Muslim a phoon ko Abu Said al Khudri – a miasoat on so Allãh – a pitharo iyan a: Mian’g akn so Rasūlullāh a gii niyan tharoon a: Sa taw a makailay a pd rkano sa marata na alina niyan sa so dn so lima niyan, na amay ka da niyan magaga na nggolalan ko dila iyan (katharo iyan) na amay ka da niyan magaga na nggolalan ko poso iyan a gioto so lbi a malobay a paratiaya.

Sabnar a piakablang o al Imam an Nawawi – a inikalimo o Allãh - so hadith ko kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata sii ko osayan iyan sankai a hadith, sa bitadan iyan sa pinto a bithowan iyan sa pinto a so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko

163

marata na pd ko paratiaya, ago so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata na dowa siran a wajib.Go pitharo iyan a: So katharoo Nabi a: “alina niyan” na kasogo oto a paliogat, sa minggolalan ko kiaompong o ummah. Sa miakapagayonayon ko kawawajib o kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata so Qur’an ago so Sunnah ago so kiaompong o Ummah.Go pitharo iyan a: So kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata na paliogat a ampl amay ka itindg skaniyan o sabagi kiran na mapokas so dosa ko malalamba kiran, na amay ka ibagak skaniyan o kalangowan iran na madosa so oman i isa kiran a khagaga niyan so kanggalbka on na da niyan nggalbka sa daa sndod iyan ago daa kalk iyan.Go khipatoray ron pn amay ka so marata na sii sa isa a darpa a daa matao ron a rowar rkaniyan odi na daa phakagaga on malin a rowar rkaniyan.Go inioman iyan on a: Kna o ba so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata na ba sii bo patoray ko manga dato, ogaid na gioto na sangan o langowan a Msulim ko pizakatawan kiran. Pitharoo Imam al Haramayin a: Aya dalil on na so kiaompong o manga Muslim.Oriyan iyan na pitharo iyan a: Go knal anka a giankanan a pinto a kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata na sabnar a miadadas dn so kalaan on ko masa dn a miathay sa daa mialamba on a pd ankai a manga masa a rowar sa manga ropaan a maito a tanto, a skaniyan na pinto a mala, a skaniyan na onayan o btad ago aya on makapapaar, na amay ka makadakl so marata na lankoloban o siksa so mapiya ago so marata.

164

Sa amay ka di ran saparan so phanalimbot na marani dn a kapakalankapa kiran o Allãh ko siksa iyan. Pananggilai o siran oto a phagrnn iran so sogoan iyan (a Allah) a kasogata kiran a morka odi na masogat siran a siksa a masakit (an Nur 63). Sa patoray ko taw a phloba ko akhirat ago so pphanizakay sa kakowaa niyan ko kasosoat o Allãh a kasiapa niyan sankai a pinto, ka kagiya so gona niyan na mala, ago knala niyan a so balas na sii khailay ko dianka o kala o dokaw, sa di niyan ikalk so taw a zanka on, ka mataan a so Allãh na pitharo iyan a: …ibt ka thabangan dn o Allah so taw a tabangan iyan (so Allah)… (al Hajj 40). Go pitharo iyan a: …Sa taw a manarig ko Allah na sabnar a tioro sa lalan a mathito (Ali Imran 101). Go pitharo iyan a: Go so siran oto a miphrang siran sii rkami na matatankd a thoroon ami siran ko manga lalan rkami….Pitharoo o khirk ko kitab a “Tanbihul gafilin” a: Makapago-ongaya so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata sa lima a manga shayi:Paganay ron: So Katao (al Ilm) ka kagiya so daa sowa iyan na di niyan khisogo so mapiya ago khisapar so marata sa okit a mapiya.Ika dowa: Aya bantakn iyan on na so soasoat ko Allãh .Ika tlo: So kikapdiin iyan ko taw a zogoon iyan, sa nggolalan sa mananaw ago kaphagariya, ka kagiya so Allãh na pitharo iyan ko Musa ago so Harun gowani a sogoon iyan siran ko Fir’aun a: Tharo kano ron a dowa kataw sa katharo a mananaw… (Ta Ha 44).

Ika pat: So kabaloy niyan a mapantang a matigr ka kagiya so Allãh na pitharo iyan ko thotolan ko Luqman ago so wata iyan a: …Go sogoon ka so mapiya ago saparn ka so marata ago zabar ka (phantang ka) ko nganin a miakasogat rka… (Luqman 17).

165

Ika lima: So kabaloy niyan a gomagalbk ko nganin a ipzogo iyan ka an di phakasold ko katharoo Allãh a: Ba niyo pzogoon ko manga taw so mapiya na kalilipatan iyo so manga ginawa niyo… (al Baqarah 44).

So Manga Sankaan (shubhat) ko Makapantag ko Panolon ko Allãh , ago so karna on:A. Phangantapn o manga taw sa antaan a pamikiran so katharoo Allãh a: Hay so miamaratiaya patoray rkano so manga ginawa niyo a di kano khabinasaan o taw a miadadag amay ka miatoro kano.. (al Ma’idah 105). Sa khowaan iyan oto a sankot sa di iyan kapnggalbk ko da’wah sii ko Allãh sa ppharon iyan so kadadarkt iyan a di pnggalbk ago giimbokbokl, sa aantapn iyan a giankai a ayat na popokasan iyan sa paliogat ko panolon sii ko Allãh , sa taman sa kababaloy niyan sii ko ginawa niyan a mapiya a matotoro.Gianan na antaan a pamikiran a miakalsb sii ko sabaad ko masa o Abu Bakr, sa miangosiyat ko manga taw sa pitharo iyan a: Hay manga manosiya, mataan a pmbatiyaan iyo ankai a ayat sa ipmbtad iyo ko salakaw ko darpa iyan a Paliogat rkano so manga ginawa niyo sa di kano khabinasaan o taw a miadadag amay ka miatoro kano… a mataan a mian’g akn so Rasūlullāh a gii niyan tharoon a: Mataan a so manga taw na amay ka mailay ran so salimbot na go iran di sapari na marani dn a kapakalankapi kiran o Allãh sa siksa.

Go khaimolngan a sii sankai a ayat na adn a phakabagr on sa kawawajib o kipanolonn ko Allãh sii ko langowan a Muslim, ago maphakada iyan so antaan a pamikiran a so kkpitan o manga taw a boklo, gioto a mataan a so Allãh na pitharo iyan ko ayat a: amay ka miatoro kano, sa so kakhatoro o taw na khatarotop sa nggolalan ago misabap ko katonaya ko wajib (paliogat) samanoto na odi ran nggalbka so

166

kipanolonn ko Allãh na di siran khatoro na di siran phakalidas ko binasa o salakaw kiran.Na amay ka itindg o Muslim so nganin a miawajib on a pd ko kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, sa datar o kinitindgn iyan ko salakaw ron a pd ko manga wajib, na di skaniyan khabinasaan o kadadadag o taw a madadadag.Go pitharoo al Imam an Nawawi sii ko kiasmbaga sankai a sankaan a: Da sii ko ayat so phakasopak ko skaniyan i matatankd ko kawawajib o kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, ka kagiya so kpit a mapiya ko manga ulama ko maana o ayat na: Mataan a skano na amay ka nggalbkn iyo so nganin a inipatoray rkano na di kano kabinasaan o kiandaraynon o salakaw rkano, sa datar o katharoo Allãh a: Go daa khaawidan a baradosa a dosa a salakaw ron… (Fatir 18).

Na amay ka itindg o Muslim so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, na da paratiaya so taw a pianompangan iyan na daa insoya ko taw a somiampay ko oriyan oto sabap ko kiabaloy niyan a tionay niyan so nganin a mipapaliogat on, ka mataan a aya patoray ron na so kasogo iyan sa mapiya ago so kasapar iyan sa marata, kna o ba aya patoray ron na so katarima o sogoan iyan.B. Sa adn pn a khaptan o sabagi a sankaan a salakaw a skaniyan so: Katharo iran a so batal na lomiankap ko doniya na di khaadn so kapanolon a phakanggay a gona sa mlk bo.Na simbag o al Imam an Nawawi ankai a sankaan sa: Di khapokas so kipapatoray o kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata ko lig o taw a pialiogatan sabap ko kababaloy niyan a di phakanggay a gona so kasogo ago kasapar sii ko pamikiran iyan, ogaid na

167

wajib on so kanggalbka niyan on ka kagiya so kapamakatadm na phakanggay a gona ko miamaratiaya.Sa aya wajib ko Muslim na so kitindgn ko btad o panolon ko Allãh mlagid o miaparoli so bantak on ago tomiarima so manga taw antaa ka da. So taw a pphanolon ko Allãh na kna o ba on papatorayin – ko apiya antonaa a btad – so katantowa niyan ko onga o galbk iyan amay ka skaniyan na tionay niyan so panagontaman iyan ago pinggalbk iyan so pithamanan a khagaga niyan ago inosar iyan so langowan a sabap ago okit, ago skaniyan na kna o ba papaliogati ko katoroa niyan ko manga taw, ogaid na aya piangni ron na so kibgan iyan ko manga okit ago manga sabap a katoroo manga taw.Pitharoo Allãh ko gii niyan kimbitiarain ko Nabi niyan a sasakawn a: Ba nka mbonoa a ginawa nka ko di ran kakhabaloy a miamaratiaya (as Shuara 3).

Go pitharo iyan a: Pamakatadm ka ka mataan a ska na pphamakatadm * Kna ka kiran a phapaar (al Gashiyah 21-22).

Sa anda dn i kasabota san o panonolon na daa marata on ko kazankaa on o manga taw ago so kapagawai ran ko panolon iyan ko Allãh , amay ka mataan a minibgay niyan so nganin a ipapaliogat on sa minggolalan sa sarig.Sabnar a miaggolawla ankai a sankaan sa manga pagtaw a miangaoona, a pianothol rkitano o Allãh so btad iran, ago andamanayai kiasmbaga kiran o manga panonolon ko Allãh sankoto a sankaan iran, pitharoo Allãh a: Go gowani a tharoon a sagorompong a pd kiran a ino niyo phagosiati a pagtaw a so Allah i magantiyor kiran odi na ziksa kiran sa siksa a mabasng, na pitharo iran a an kami makakowa sa sndod ko Kadnan iyo (sa inosiatan ami siran) ago oba siran makapananggila * Na gowani a ibagak iran (lipatan

168

iran) so nganin a piakitadman kiran na siabt ami (ko siksa) so siran oto a ipzapar iran so marata na siniksa ami so siran oto a mianalimbot sa siksa a mabagr sabap ko nganin a miaadn siran a phliyo siran ko agama (al A’raf 164-165).

So dowa a ayat na initoro iran a so manga taw ko lipongan na tlo ka dinis: Salompok a mindosa, ago salompok a somianka ko kiandosa iran ago inosiyatan iran siran, na salompok a tomirn siran sa da siran ndosa na da siran pn sapar, ogaid na pitharo iran ko salompok a somiapar ko marata a: ino niyo phagosiati a pagtaw a so Allah i magantiyor kiran… na pitharoo o salompok a somiapar a pinggolawla mi oto sa pantag sa kinitindgn ami ko wajib ago kapangni sa sndod ko Allãh ago kalokalo na tomarima siran ko thoma ago so panolon ami. Sii sankanan na insarat sii ko mataan a amay ka adn a matatago roo a panginam sa katarima iran ko panolon na paliogat dn so katatapa on ago so kalalayona on ka an maantiyor so taw a khaantiyor sa nggolalan sa tanda, ago an maoyag so taw a khaoyag ko toroan sa nggolalan sa tanda.K. Adn pman a phangantap a sabagi a so kawawjib o kapanolon ko Allãh na di ron khipatoray ka kagiya skaniyan na kna o ba pd ko manga mama o agama, sa giankanan a wajib na paralo a ampl a sii bo mipapatoray ko manga ulama, sa aya sasanaan iyan na so katharoo Allãh a: adn a pd rkano a ummah a ipndolon iran so mapiya… (Ali Imran 104). Sa aya babantakn iran a maana o batang a “min” ko ayat a “minkum” na so maana niyan a “pd odi na sabagi”.So smbag sankai a sankaan na phakarayag sabap ko tafsir o ayat ago so kapayaga ko bantak on.Pitharoo al Imam Ibn Kathir sii ko tafsir iyan a: Adn a khaadn roo a sagorompong a pd sankai a Ummah a

169

gagalbkn iyan ankanan a btad, apiya pn skaniyan na wajib sii ko oman i isa a Muslim.Pitharoo al Imam al Fakhr ar Razi sii ko katharoo Allãh a: Pd rkano minkum a dowa a katharo:Paganay ron: So batang a “min” sii na kna o ba aya maana niyan na so sabagi odi na pd (tab’idhتبعيض ) ogaid na aya maana niyan na karinayag (bayanبيان ) ka datar o katharoo Allãh a: ..pananggilai niyo so marzik a pd ko manga barahala… (al Hajj 30). Go phagndod so kababaloy o maana niyan a pantag sa karinayag on kna o ba maana a sabagi a dowa btad:Paganay ron: So Allãh na inwajib iyan so kisogoon ko mapiya ago so kisaparn ko marata sii ko kalangowan o pagtaw ko katharo iyan a: Miaadn kano a mapiya a pagtaw a piakambowat ko manga taw a ipzogo iyo so mapiya ago ipzapar iyo so marata… (Ali Imran 110).

Ika dowa: Mataan a da dn a pd sa Muslim a kiapaliogatan inonta a miawajib on so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata sa adn oto a nggolalan ko lima niyan, odi na so dila iyan, odi na nggolalan ko poso iyan sii ko apiya antonaa i masosowa iyan.Na amay ka miatankd anan na tharoon tano a aya maana o ayat na: Adn kano (baloya niyo a ginawa niyo) a ummah a pphanolon ko mapiya a pzogo ko kamapiyaan a pzapar ko marata.

Ika dowa: So batang a “min” na pantag sa maana a sabagi ka kagiya pd ko manga taw so taw a di niyan khagaga so kitindgn ko btad o panolon (da’wah) ago di pn so kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata. Sa so khikpit sankanan a katharo na aya tindg iran na so maana a sabagi sii na makasasangor ko manga ulama, ago kagiya so kapanolon sa mapiya na isasarat on so kaadn o katao, sa miatankd a

170

giankanan a paliogat na sii pakasasangora ko manga ulama, kna o ba sii ko manga taw a daa sowa iyan, na so manga ulama na sabagi ko Ummah.Na sii sankai a pamikiran ko katarimaa sa so panolon na wajib a ampl, na mataan a so sarat ko kaphakaliyo ko patoray o paliogat a ampl na so kaparoliya ko kiapakaampl sa minggolalan ko taw a minggalbk on, na amay ka so kapakaampl na da maparoli na wajib so kitindgn sankanan a wajib o langowan a Muslim ko dianka o khagaga niyan on, ago so katao niyan ago so darpa iyan.C. Adn pn a khaptan o sabagi a sankaan a salakaw a khaadn a sabap ko sabot a marata ko ayat a: Daa phaliogatan o Allah a ginawa inonta ko gaga niyan… (al Baqarah 286). Sa khowa skaniyan sa sabap a so kipanolonn ko Allãh na khasabapan iyan sa dokaw ago mapnd a galbk a di niyan khabaog.So mataan na gianan na daawa o manga taw a manga lolobay i paratiaya a mongapongay i agama, na mataan a so dokaw a mapipikir iran na khabgan iyan siran sii ko kapnggalbk iran sa kapakakowa ko manga antap iran a kadodoniyai a daa bali niyan ka datar o kapakaparoli sa laba a barandiya a maito, na aya mapiya kiran na so katanggong iran sa nganin a pd sa dokaw sii ko kipndolonn iran ko Allãh , a matatago sankanan a kandokawi kiran a balas a mala a khakowa iran.Oriyan iyan na anda ankai a dokaw a so mapipikir iran? Ba sii ko katharo a mapiya, ago so kapamando sa mapiya na adn a dokaw ron? Odi na lopay?.. ba sii ko kapagndaowa ko daa sowa iyan ago so katoroa ko makasisilay na adn a paligro ron? Odi na margn on? Odi na so kakilanga ko Islam sa ropaan a mapiya na adn a paliogat on a pd san nganin a di khabaog?

171

Na sii ko kibtadn on sa adn a dokaw ron sii sankoto na mataan a paliogat ko Muslim a katatadmi niyan sa mataan a giai so romasay niyan, ago so bantogan iyan na misasankot ko katonaya niyan on, na so manga taw o batal na pndokawan siran sii ko okit a kapphakalankapa iran ko marata iran, ago ipmbgay ran sii sankoto a langowan a mala i arga ago pkhorbann iran ko okit on a langowan a nganin a mamimilik iran. Sa katii so katharoo Allãh a pphakatanodn iyan so miamaratiaya sii sankai a btad a: … Amay ka maadn kano a pkhasakitan kano na mataan a siran na pkhasakitan siran (a manga ridoay niyo a kafir) sa datar o kapkhasakiti rkano, go aarapn iyo ko Allah a nganin a di ran aarapn (so kasahid sa lalan on) go miaadn so Allah a Matao a Maongangn (an Nisa’ 104).

So kaphaninggaposan o katharo akn sankai a pangilay na simalaw akn a kithoroon akn sa makmpt ko sabaad a manga titik a di mapindaraynon a mitotompok ko kipanolonn ko Allãh a skaniyan so: So kipanolonn ko Allãh na di matitins sa ba sii bo ko kapamando ago katharo sa lalag, ogaid na patoray a kakowaa ko langowan a okit a khaparo ago mabagr sa pantag sa kizampayin ko panolon ko Allãh ago so kapnggalbka on. So manga taragombalay a kaokhaog a panolon na di phakaampl sa ba skaniyan bo sii ko khitindgn ko patoray o panolon sa patoray dn so katimo o manga panagontaman ago so kabgi sa masa ko manga panonolon a kna o ba siran miatndo o parinta sa kapakanggalbk iran, sa onot ko katharoo Allãh a: Go thatabangai niyo so mapiya ago so kalk ko Allah… (al Ma’idah 2).

So kandakl o manga panmpang ko panolon, ago so kazoson o manga bagr iyan na di phakaadn sa awid a

172

akal, ka so kambidabida na sosonan o Allãh sii ko manga kaadn iyan, sa paliogat ko langowan a giinggagalbk ko Islam a kathatabanga iran sii ko kiaompongan kiran, na mbbgaya siran sa sndod ko manga btad a miaoparik siran on. Paliogat ko pphamanolon ko Allãh a kabaloy ran a sii ko pankat a domadait kiran sii sankai a kapnggalbk a mala sa makanggomaan siran ko katao, ago makanditar siran sa ropaan a katigr, ago makatanggong siran sa kaphantang, sa makamaradika siran ko langowan a manga patong a so pphakailot kiran sii ko lopa, ago mapphakaontod iyan siran sii ko katharoa ko bnar, ago patoray a mapayag iran so Islam ko manga taw langon sii ko ropaan iyan a mala ka an maadn so panolon sa datar o kiabayai ron o Allãh a kakhaadn iyan sa pangalimo ko manga kaadn.

Lalan a Ika Pito

173

So Kaphantang (as Sabrالصبـر )

So Kazabar sii ko maana niyan ko basa na so kataronko ago so kataplk ago so kapromasay.Pitharoo kominal a so Ibn al Qayyim ko osayan iyan a: Skaniyan so kataronkoa ko ginawa sa mapokas iyan ko katkawi ron ago so kanggani ago so kakompna ko dila ko katharo sa panon, ago so kataronkoa ko manga anggawta sa ba makanggolawla sa kaprimorng.Sabnar a bialoy akn so bandingan ko kaphantang a sii sa pankat a kaposan ko kiandirogoda ko ko manga onayan o kapakandato, ka kagiya oman i onayan a pd ko manga onayan o kapakandato a miaona na mangingnindaw sa kaphantang, ago mipapatoray niyan ka so kiphamayandgn ko paratiaya ago so kanggalbk sa mapiya ago so kalindinga ko bnar ago so kaontol na pd ko manga rrgn a khasmpang skaniyan o pizakatawan ago so sagorompong, na paliogat dn so kaadn o kazabar sii ko kaphranga ko ginawa ago so kapranga ko manga salakaw ago so kazabara ko ringasa ago so siksa, ago so kapphantang sa kapagrna ko batal, ago so kabnkas o marata, ago so kathigr ko kawatan o lalan ago so kapkhapadng o manga tagotao ko ipagokit ago so kawatan o apta.So kaphantang na pd ko lbi a mala a waraan ago btad a so mbantogn skaniyan o Qur’an ago pkhasowin iyan so kipzogoon iyan on sa taman sa inisampay sa pito polo a darpa sii ko Qur’an, skaniyan so loto a so di dn mipndaraynon sii ko kazmpanga ko langowan a mapitl ago margn.Pitharoo Allãh a: Go pamangni kano sa tabang ko Allah sa nggolalan ko kazabar ago so kazambayang (al Baqarah 45).

174

Go pitharoo Allãh a: Hay so siran oto a miamaratiaya pamangni kano ko Allah sa tabang sa nggolalan ko kazabar ago so kazambayang, mataan a so Allah na pd iyan so manga taw a barasabar (al Baqarah 153).

Go pitharoo Allãh a: Hay so siran oto a miamaratiaya zabar kano ago zasabara kano ago pagipat kano ko ingd o Islam… (Ali Imran 200).

Sabnar a inisampay so di ron kipndaraynonn a miabaloy skaniyan a ropaan a pat a rk o sagorompong a miakalidas ko kalapis.Pitharoo Allãh a: Ibt ko masa * ka so manosiya na madadalm sa kalapis * Inonta bo so siran oto a miamaratiaya ago minggalbk siran sa manga pipiya ago inipamagosiata iran so bnar ago inipamagosiata iran so kazabar (al As’r).

Sabnar a inisampay so kinisogoon ko kazabar ko sagorom-pong a Muslim sii ko Qur’an sa dianka a rinayagan a mapayag, sabap oto ko kapagiinowa o Ummah Islamiyyah ko kazabar sii ko langowan a manga btad iyan na miaadn a patoray so kapamakitadmi ron sa nggolalan sankai a maana oman dn kalipatan.Go pd sa kaiimolngan a so kinisogoon ko kazabar sii ko Qur’an a pthoron sa Makkah na miaadn a lbi a madakl, ago sii dn ko manga pgangan o manga surah a paganay a mamanoron na miaadn so giikakhasokasoy o kaphagaloya ko kazabar ago so kipzogoon ko kakpiti ron a mapayag a tanto, ka kagiya so sagorompong a Muslim sii sankoto a masa na miaadn a sapankat a kalobay ago katharagombalay ago so kaito o bagr a barandiya.Sa aya ibarat iyan na pinggonanao o Allãh so Nabi niyan sii ko kazabar sii ko Surah al Muzammil ago so

175

surah al Muddatthir, a siran a dowa a surah na pd ko paganay a manga surah a tomoron ko Nabi .Pitharoo Allãh a: Go pantang anka so nganin a gii ran panaroon ago awa inka siran sa kaawa a mapiya (al Muzammil 10).

Go so katharoo Allãh a: Go sii ko Kadnan ka na zabar ka on (al Muddatthir 7).

Pitharoo o Shaykh Mohammad al Gazali a: So kazabar na pd ko manga onayan o kamamamai a mikhasad, ago so kabatalo a maporo, ka mataan a so manga ppnd o kaoyagoyag na di skaniyan khatanggong o kazandag, ago so patoray o kaoyagoyag na di skaniyan kithikharas ago di khitogalin sa kazapankat inonta o manga mama a manga ala a manga babagr ago manga batalo a manga papantang.Na so kalanat ago so kathigr ago so kanayaw.. na manga paparangayan a makaayon ko sosonan o doniya a makatitindg, ago so manga atoran iyan a tatap, ka so ibabasok na di magtho ko masa dn a kapamolaa on ago di phakaonga ko masa dn a katho iyan ogaid na patoray so kalanat ago so kanayaw sa manga olanolan sa taman sa mapragon so ongan niyan a mababantak.So wata na khatatap a ikaogat ko kandangan o ina iyan sa manga olanolan sa taman sa madianka so kiaadna on, sa piakitokawan rkitano o Allãh a mataan a inadn iyan so doniya sa nm a manga gawii, a di ron margn so kaadna niyan on sa saprk mata odi na magaan a di gioto.Pitharoo al Imam al Fakhr ar Razi sii ko tafsir o katharoo Allãh a: …Go panothol anka ko manga taw a barasabar (al Baqarah 155). A inaloy o Allãh so kazabar

176

sii ko Qur’an sa sobra sa pito polo a darpa, sa sianday niyan on so kadaklan ko manga pipiya.Pitharoo Allãh a: Go miaadn kami a pd kiran sa manga Imam (olowan) a ipthoro iran so sogoan ami gowani a phantang siran (zabar siran)… (as Sajdah 32).

Go pitharoo Allãh a: Go miadianka so katharoo Kadnan ka a lbi a mapiya sii ko mbawataan o Israel sabap ko nganin a siabar iran (al A’raf 137).

Go pitharoo Allãh a: …Go tankd a imbalas ami ko siran oto a mizabar siran so balas iran sabap ko lbi a mapiya a miaadn siran a gii ran nggalbkn (an Nahl 96).

Go pitharo iyan a: Siran oto so imbgay kiran so manga balas iran sa makadowa sabap ko nganin a siabar iran (al Qasas 54).

Go pitharo iyan a: Mataan a ithoman ko manga barasabar so balas iran sa da dn a itong iyan (az Zumar 10).

Go inibgay niyan a pasad ko manga barasabr a skaniyan na pd iran, pitharo iyan a: …go zabar kano ka mataan a so Allah na pd iyan so manga barasabar (al Anfal 46).

Go inisankot iyan so kapakataban sii ko kazabar, sa pitharo iyan a: Nkaino di, a amay ka zabar kano ago mananggila kano ago madarakp kano iran sankai na pagomanan kano o Kadnan iyo… (Ali Imran 125).

Go adn a tinimo iyan a rk o manga barasabar a manga btad a da niyan timoa ko salakaw kiran, sa pitharo iyan a: Siran oto na sii kiran so manga limo (salawat) a phoon ko Kadnan iran ago gagaw, ago siran oto na siran so miangatotoro (al Baqarah 157).

Sa datar anan a pphakarinayag so di kipndaraynonn ko kazabar a mala sii ko Islam sa daa piakammsa a katharoa on o Imam Ali Bin Abi Talib ko: So kazabar na pd ko paratiaya sa datar o pankatan o olo sii ko lawas, na daa mapiya sa lawas a daa olo niyan.

177

Pitharoo Sayed Qutb a: So kazabar na skaniyan so balotoan ko lalan sii sankai a panolon, ka kagiya so lalan iyan na mawatan a margn a mappno a manga balamban ago pangalang ago manga sorok a kaddmpasan sa manga rogo ago manga wangay ago manga ringasa ago tioba, na so kazabar na mapangingindaw sa madakl a manga shayi.- So kazabar sii ko manga baya o ginawa, ago so manga panginam iyan ago so kalobay niyan ago so di niyan kaphakatigr sa giinggagaan, ago so kapzabar iyan ko kagaan o kapmbokla on sa magaan.- So kazabar ko kabaya a ginawa o manga taw, go so kalobay ran, go so kadaa plng iran, ago so kandadaraynon iran, go so kapakasisilay o manga waraan iran, ago so kapnggagaan iran ko kapropoa iran ko manga onga o panagontaman ko da on pn kalotoi.- So Kazabar ko kapagrna ko kaphakala o marata, ago so gasta o kapangalandada.- So kazabar ko kaito o pphananabang, ago so kalobay o phagogop, ago so manga rarasay a khabalak ko lalan ago so manga waswas o shaytan sii ko manga masa a margn ago masimpit.- So kazabar ko kapait o Jihad sii sankai langon, ago so pkhabonkatan iyan sii ko ginawa a pd sa kazasariat a pizoson a pd sa masakit ago gani ago karimorng, ago so kalobay o sarig ko sabaad a mamga masa sii ko mapiya, ago so kaito o arap sii ko waraan o manosiya.- So kazabar ko oriyan oto sii ko kakompna ko ginawa sii ko masa a kapakagagaga ago so kapakatataban ago so kaalawa ko kapakadadaya sa okit a kapangalimbabaan ago kapanalamat (…) ago

178

so katatap ko kapakadaya ago sii ko mapitl sa matatap so kikokoyapt ko Allãh , sa ron pakandoda so langowan o mambbtad sa kathatana ago sarig ago kapananankopan.So kazabar sii sankai langon - ago sii ko datar iyan - a pd sa khabalak o phagokit sankai a lalan a mawatan na di skaniyan khiropa o kamataani ko manga katharo. So manga katharo na di niyan khitogalin so mitotoro a thito ankai a manga rrgn a karomasayan. Aya mataan na khasabot ankanan a mitotoro iyan o taw a miaromasay ko manga rrgn ko lalan ago kiataaman iyan so kararas iyan ago minizolbiya iyan ago kiazinagadan iyan sa palaya iyan dn miniprompaka so manga pipitl iyan ago so manga rrgn iyan sa so dn so ginawa niyan.So Qur’an ko kadaklan ko manga ayat iyan na pphanotholn iyan ko Nabi niyan ago sii ko Ummah Islamiyyah so nganin a inikaromasay o manga nabi ago so maga sogo sii ko kapphanolon iran, ago andamanayai kianggomaana iran ko kazabar sa taman sa piakandato siran o Allãh , pitharoo Allãh a: Go sabnar a adn a piakambokhag a manga sogo ko miaonaan ka (hay Mohammad) na mizabar siran ko nganin a piakambokhag siran on ago riningasa siran sa taman sa miaoma siran o panabang ami, go daa phakasambi ko manga katharoo Allah, go sabnar a miaoma ka a pd ko manga thotolan ko manga sogo ( al An’am 34).

Sii ko along ankai a ayat na pitharo i Sayed Qurb a inikalimo o Allãh a: Mataan a so lalakaw o panolon (da’wah) sii ko Allãh na mangngsb ko miaonaona a manga btad, a lomolomang ko manga snkr o masa, a tomtnkayos ko lalan, a mathito i lalakaw, a mabkn i lakadan, a phagalangan so lalan iyan o manga baradosa a phoon ko langowan a lompokan, na pkhasogat o ringasa iyan so pkhasogat iyan a pd ko manga taw a pphamanolon sii ko Allãh , sa

179

pndogayas so rogo, ago pkikayambr so manga anggawta, na so lalakaw na tomtnkayos dn sii ko lalan iyan a di phanilay ago di khalobayan, ago di pmbasowi, ago di khabankiring.. na so khabolosan na skaniyan dn so kharombaan, minsan pn miakalndo so masa, ago mapiya pn miakawatan so lalan a pndlgn, na mataan a so panabang o Allãh na tatap dn a matatago a phnayaw ko kaposan o lalakaw.So thotolan ko manga nabi na mappno a kazabar siran i manga ala ko manga taw i tioba ago siran i lbi kiran a manga ala i kazabar, ago lbi a mala kiran i balas.Komowa tano sa ibarat a satiman ko nabi a pd ko manga nabi o Allãh a tinioba sa mala a tioba ogaid na miphantang skaniyan sa kaphantang a mabagr sa taman sa miadarakp skaniyan o panabang o Allãh ago piakandato iyan ko lopa.Skaniyan so Nabi Yusuf - alayhi as salam - a so tionay niyan so kaoyagoyag iyan sa maririnkit a manga tioba ago manga pipitl na pinggomaan iyan so kazabar sa taman sa siabt skaniyan o Allãh a makatataban, sa da skaniyan mapangangalk o manga okit o pagita ago da skaniyan magawi o phizoson a pangrar sii ko kapakadadaya ago sii ko kamotowan.Na miaadn a aya balas iyan sabap ko nganin a siabar iyan na so: Go datar oto a piakandato ami so Yusuf ko lopa a pndrang on sa sa dn sa kabaya iyan, imbgay ami so limo ami ko taw a khabayaan ami, sa di ami pagilangn so balas o manga taw a giphiapiya (Yusuf 56).

Sabnar a tomioron so surah Yusuf a so kaaawidan iyan so thotolan on sii sa masa a malitng sii ko thotolan ko panolon a Islam, gowani a tomoron ko

180

poso o Rasūlullāh ko oriyan o kiawafat o bapa iyan a so Abu Talib a so inibgay niyan a pasad so kaziyapa niyan on ago so kaplindinga on, sa tianggong iyan so manga sasakit iyan sa taman sa kaposan, ago so kiawafat o Ina o miamaratiaya a so Khadijah a karoma o Nabi , a so miaratiaya on ko masa a kiasankaa on o manga taw, ago binar iyan ko masa a kiapakambokhaga on o manga taw ago inisakodo niyan on so tamok iyan ko masa a pikawiswisan o manga taw niyan.Sabnar a kiamasaan ankai a masa a malitng a so initoron on ankai a surah o Yusuf so garobat a mabagr sii ko Rasūlullāh ago so siran oto a miamaratiaya a pd iyan, a so maiinam o Quraysh sii ko Rasūlullāh ko oriyan o kiawafat ankai a dowa a sariga iyan so kapakasakiti ran on sa minisogat iran on so sabaad a pphananggilaan iyan a pd sa ringasa, na miaadn so surah Yusuf a bolong a phakapiya ko manga pali o Rasūlullāh ago so miamaratiaya a pakadadapanasn.Sa inaloy o ayat sii ko surah so waraan o panolon o manga sogo ago so manga romasay ran, ago so pkhabaak iran a pd sa siksa ago margn, ago pangangalk ago sanaat, a mataan a giai na sosonan a pd ko manga lalan o Allãh a daa phakalidas on a isa bo apiya pn skaniyan na nabi a sosogoon, sa daa pd sa sogo inonta a piakambokhag skaniyan o pagtaw niyan ago riningasa iran ago pinggalbk iran so kabonoa iran on, ogaid na so manga sogo langon na miaadn siran a gii siran zabar sii ko manga rrgn ko lalan o panolon sa pthanggongn iran so phizoson a siksa sa di siran pmbasowi ago di siran mbaroba na minsan pn mabasng so ringasa na phagalawn iran a kapantang ago gii ran imbts ko Allãh na miaadn a so kapakataban na aya iran inampda sii sa kaposan, Taman sa amay ka idaplak so manga sogo sa tankdn iran a

181

(manga taw a siogoan kiran) a piamrakan siran na maoma siran (a manga sogo) o panabang ami na ilidas ami so taw a khabayaan ami sa di dn kharn so siksa ami ko pagtaw a manga baradosa (Yusuf 110).

Go datar oto a pphanotholn o Qur’an sii ko Ummah Islamiyyah so btad o pagtaw a miaadn a pakadadapanasn ogaid na mizabar sii ko sanaat a misosogat on sa taman sa piakawaris siran o Allãh ko lopa o ridoay ran ago piakandato iyan siran sa sabaad a masa, mataan a siran so mbawataan o Israel a so pitharo kiran o Musa a: Pamangni kano sa tabang ko Allah ago zabar kano, ka mataan a so lopa na rk o Allah a phakiwarisan iyan ko taw a khabayaan iyan a pd ko manga oripn iyan, sa so khabolosan na rk o miamananggila (al A’raf 128).

Inipangndao kiran o Musa a so khi manga rk ko panolon na daa apasa iran a rowar sa sasatiman a skaniyan so apasa a mabagr a kasasarigan, a sariga a satiman a skaniyan so dokapila a mabagr ago wajib kiran so kazabar sa taman sa iidin o Allãh so tabang iyan sii ko waqto a ppntoon iyan sabap ko ongangn iyan ago so katao niyan, sa di siran pnggagaan, ka siran na di ran khasarzban so gayib ago di ran katawan so mapiya, ago mataan a so lopa na rk o Allãh na phakiwarisan iyan ko taw a khabayaan iyan a pd ko manga oripn iyan sa makaayon ko sosonan iyan ago so ongangn iyan, sa di pagilaya o manga pphamanolon so manga rinayagan o manga btad a so aya kakhailaya on o manga taw a phagilay na so tagut na makambbkn ko lopa sa di ron phagikaika.. a so khirk ko lopa ago so makamimilik on na skaniyan i pthankd o andaa masa i kambogawa niyan ko giimangalandada, sa sambian iyan siran sa salakaw kiran a pagtaw, sa so khabolosan na rk o manga taw a miamanang-gila ko dosa, miakalndo so masa antaa ka miakababa, na di dn khipansir sa poso o manga taw o panolon so kawan ko khabolosan, ago di siran

182

khaikmat o thatakna a btad ago so giikazorondayong o manga tagut sii ko manga ingd, sa ba iran pagantapa sa siran na tatap ko lopa, aya mataan na khaoma dn so masa a phagombasay so ronda iran ko kakharompaki niyan ko sosonan o Allãh a di ndaagn ago di thabann.Go datar oto a piayag o Allãh sii sa darpa a salakaw ko kitab iyan a maporo a pinili iyan ko mbawataan o Israel a manga olowan a aya mala a sifat iran na so kazabar ago so kabagr o yaqin.Pitharoo Allãh a: Go miadn kami a pd kiran sa manga imam a ipthoro iran so sogoan ami gowani a zabar siran, ago miaadn siran sabap ko manga tanda ami a tatankdn iran (as Sajdah 24).

Sii sankoto na adn a piakitokawan iyan ko sagorompong a maito sa masa oto sii sa Makkah, ago rk o Ummah Islamiyyah sii ko langowan a masa ago darpa a kapzabar iyan sa datar o kiazabar o miangapipili a pd ko mbawataan o Israel, ago datar oto a madadalm ko ayat so kapthankda ko okit o kandato ago so kapagolowan a skaniyan so kazabar.Sa pitharoo an Nasafi a sii sankai a ayat a adn a dalil on sa mataan a so kazabar na aya onga niyan na so kapndatoi ko manga taw.Na so pndirogod ko kitab o Allãh na khatoon iyan a so kapasadan ko kazabar na misasarta on lalayon so kipzogoon ko kazabar a gioto na sii ko manag darpa a madakl.Pd on so katharoo Allãh a: …Zabar ka, mataan a so khabolosan na rk o miamananggila (Hud 49).

Go pitharoo Allãh a: Sabnar a miaona dn so katharo ami ko manga oripn ami a manga sogo * Mataan a siran na siran so tatabangan * Go mataan a so sondaro ami na siran so phakadaag (as Saffat 171-173). Oriyan iyan na miakaoma a

183

makatotondog on so katharoo Allãh a: Talikhod inka siran sa di bo mathay a masa (as Saffat 174).

Pitharoo Ibn Kathir a: Sabar anka so siksa iran, sa nayaw ka sa kotika a di mathay, ka matatankd a mapmbagian ka so khabolosan ago so tabang o Allãh .Go pitharoo Allãh a: Mataan a skami na thabangan ami so manga sogo ami ago so siran oto a miamaratiaya sii ko kaoyagoyag ko doniya ago sii ko gawii a kapakatindg o manga saksi (Gafir 51).

Sa miakaoma ko oriyan iyan so katharoo Allãh a: Zabar ka ka mataan a so talad o Allah na sangat a bnar… (Gafir 55).

Sa datar anan a pthankdn o Qur’an a mapiya pn mialanggay so masa ago mapiya pn malombat so kaphakaoma o tabang o Allãh ago so kapakandato ago mapiya pn pkhagokt so mambbtad, ago mapiya pn giimbaropa so manga sabap na mataan a so talad o Allãh ago so kapasadan iyan na daa sankaan a phakaoma dn, ka kagiya kapasadan o makamimilik ko langowan taman.

Adn a Titik a di mipndaraynon a wajib a pakarayagn:A skaniyan a mataan a so kazabar - sii ko sabot on o Islam - na kna o ba aya maana niyan na so kasanka ago so kadarkt sa pantag sa kapnayawa ko kapakaslang sa di dn kowaan so manga sabap, aya mataan na skaniyan so kakompna ko ginawa ko kaonoti ko baya a ginawa niyan ago so kathapapay ko kalk, sa skaniyan a kazabar na so kabarasaa ko ginawa sii ko karompaki ko manga rrgn ago so manga pipitl, ka matan a so Ummah Islamiyyah na di niyan dn khakowa so nganin a khabayaan iyan inonta

184

o misabap ko kapanginsabar iyan sa tanggongn iyan so langowan a margn sa pantag sa kisampay ko simalaw.Sabnar a mizabar so Nabi ago so manga Muslim a pd iyan sii sa Makkah ko manga tioba on ko masa a inokitan iyan a langowan a lalan sa pantag sa kaphloba sa lopa a masibokar a ron phakatkas, sa mapamola niyan on so panolon iyan sa taman sa miaadn so kiatogalin sa al Madinah al Munawwarah sa miapakatindg iyan on so parinta o Islam.Imanto.. na so Ummah Islamiyyah na dadaraan iyan i kasbang o panabang o Allãh ago so kapakandatoa niyan on ko pagtaw a Islam, na mataan a paliogat on a kanggomaan iyan sii ko lalakaw niyan a pakambabarakatn – sii ko kapzong iyan ko kapakandato iyan – sa gomaan a kazabar, a so gomaan o Ummah a Islamiyyah ko paganay a masa niyan gowani a kalolombokan o manga Muslim so pimbarang a siksa, a datar o Bial, Khabbab, Suhayb, Ammar, Yasir, Sumayyah, ago so salakaw kiran… na so Nabi a daa mamimilik iyan a khitabang iyan kiran a rowar sa kapzogoa niyan kiran ko kazabar, sa pphagtadan iyan siran sa kapakaslang ago pphanotholn iyan a rk iran so sorga.“Da maadn so kazabar a aya iran gomaan ko kallmki kiran, ka mataan a so manga gomaan na ndadakl sii ko tangan o manga Muslim sa masa oto, ogaid na so panolon na da on panarig sii sankoto a pankat iyan a mattndo, ko kasasagom-pot o ringasa ago so kapridoay, ogaid na miaadn a aya gomaan o sagorompong a paganay ko manga Muslim na so kazabar ago so katanggong, ago so kanggalbk a tatap, ago so kandirogod a lalayon ago so kapanambayang ko manga kagagawii ago so kapagiyasa ago so kambarasa. Sa madadalm siran ko kapananankopan ko Allãh ago kapanarig a

185

sanang ago simba a mabagr ago panizakay a di indaplak.Na daa sankaan a so giinggalbk a tomatankd a pd ko manga pagtaw o Ummah Islamiyyah ago so siran oto a giimanizakay ko kamataani ko kapakandato, na matatankd a pagalangan siran o manga balamban a pphagayan ko manga lalan, ago sagozobn siran o ripors o tioba ago so manga tpng ago pthimotimoan siran o bagr o marata..na daa patoray kiran a rowar sa kapanarig iran ko Allãh ago mbalotoan siran ko kazabar, balabaw sankai a masa a kapapantagan ago so phakasalono sii ko iringa ankai a pagtaw, a skaniyan na masa a mabasng a bithowan skaniyano Nabi sa manga gawii o kazabar gowani a tharoon iyan a: Mataan a adn ko talikhodan iyo a manga gawii, a so zasabar on na datar o gomagamak sa waga a apoy, a so taw a gii ron nggalbk sa mapiya na adn a balas iyan a datar o balas a lima polo a taw, na pitharo iran a: Hay Rasulullah , lima polo kiran antaa ka lima polo rkami? Na pitharo iyan a: Lima polo rkano (pianothol i at Tirmidi).

“Na daa paliogat ko oman i Muslim a rowar sa katanggonga niyan ko manga rrgn sa di magogowad, sa nayawn iyan so onga o galbk iyan mapiya pn mawatan, sa sangoran iyan so manga awid mapiya pn mapnd, sa sabap sa poso a daa khisogat on a sankaan ago akal a daa khipansir on a kalmk, sa wajib a matatap skaniyan a katatagoan sa madakl a sarig a thatakna, sa di khalimpa o gabon a pzagad ko kawang apiya pn pizonosonoan iyan, ogaid na khatatap a tomatankd sa so manga papata o kapakataban ago so liawanag na tankd a phakaoma, ago pd sa kaongangn so kapnayawa on sa kananay ago kalanat ago tankd”.“Go daa sankaan a so kabalaka ko manga pan’kaw o masa sa nggolalan sa pamikiran a maliwanag ago kapagiasa a tarotop na aya lbi a phakanggay a gona

186

ko manosiya, ago aya malbod a kakhabinsa niyan ko manga btad iyan, pitharoo Allãh a: Amay ka zabar kano ago mananggila kano na mataan a giyoto na pd ko matthkhs a manga btad (Ali Imran 186).

Mataan a so kazabar – ko manga tioba – na mapiya pn miathay na phaninggaposan ko kapakataban, sa khaadn so khabolosan a rk o miamananggila, ko oriyan o panagon-taman ago so kadakl o manga tpng. Sa gianan i lalan o manga nabi, a panolon,.. tiyoba.. kaphantang… na sii sa kaposan na kapakataban a mabagr, pitharoo Allãh ko gii niyan kimbitiarain ko Nabi niyan ko oriyan o kiapanothola niyan ko thotolan ko nabi Nuh ago so kiapakindng’ga iyan ko pagtaw niyan sa miathay a masa ago so kiaphantang iyan a: Gioto na pd ko manga thotol a gayib a iphagwahi ami skaniyan sii rka, a da ka maadn a katawan ka skaniyan ska ago di pn so pagtaw nka ko onaan anan, na zabar ka ka mataan a so khabolosan na rk o miamananggila (Hud 49).

“Khaadn so kaphromasay a mala, na so manga sasakit na makapzasagindai, ogaid na wajib rkitano so katnkayos ko lalan ago lomontana tano sa itoman tano so patoray rki tano a galbk, sa skitano i phakalaba sii sa kaposan, sa pd tano so kaphantang sa phakatoa so inimbasok sa makaphragon tano sa idin o Allãh a Kadnan o manga kaadn”.

Sii ko kaposan ankai a pangilay na ptharoon akn a:Mataan a so Allãh na pithaladan iyan so Ummah Islamiyyah ko kapakapndato iyan, na so kapasadan o Allãh na di pndorat. Na a may ka aya ndorat so miamaratiaya ko di niyan kakowaa ko manga sabap o kapakandato, sa da iran maadn so manga onayan iyan na andamanayai kakhisampay ran ko kapakandato iran? Odi na andamanayai kakhamataani ran on?

187

Andamanayai kaphamikira sa kapakapndatoa o Allãh ko pagtaw a Islam a da niyan matoman so paratiaya sa nggolalan sa katharo ago parangay ago sosonan a kaoyagoyag… sa da niyan mapayag ankai a paratiaya sii sa ropaan a galbk a mapiya a ipthagompiya skaniyan o kaoyagoyag..Ago da iran mapakatindg so simba iran ko Allãh , a so simba a ontol a romarankom a so phagatorn iyan so kaoyagoyag o Muslim sii sa langowan a maroni ago mala ipoon ko masa a kapaliogati ron na taman ko masa a kakhapandos o napas iyan..Go da iran pn matankd so kaphayaga iran ko kaaadn iran sii ko kalamalama o katao..Go da iran pn matankd so kapnjihad iran sii ko Allãh sa thito a jihad..Go da iran pn mitindg so sangan iran a romasay a so iniporo siran o Allãh sabap on, a skaniyan so kandolona ko manga taw sa kasimbaa iran ko Allãh sa miliyo siran phoon ko manga lilibotng sa makasong siran ko sindaw..Go da iran pn misangan so thito a kazabar ago so kabaloy niyan a lalan ko kapangni sa tabang ko Allãh ..Giankai a manga onayan ago so salakaw ron na mititindg iyan so sosonan o Allãh a so patoray ko Ummah Islamiyyah a kaokit iyan on, da dn a miakaisa bo a miokit ankai a Ummah sii ko sosonan o Allãh ago inikokom iyan ankai a sosonan sii ko kaoyagoyag iyan ago inikasoat iyan sii ko langowan a btad iyan inonta a kamataanan iyan so kapasadan o Allãh ko kapakandato iyan ago so kapakasarig iyan.

188

Na da dn a miakaisa bo a siopak on o Ummah ankai a sosonan inonta a mibagak skaniyan ko ikog o lalakaw ago makarondan sa makadapanas, sa mapokas skaniyan ago kabokaan iyan so dndman o kadato ago so bagr sii ko kamamanosiyai sa misogat on so kalk ago so sawan sa singgawtn skaniyan o manga ridoay niyan sa mabagr.Tanodan a so talad o Allãh na mamamantk, na so sarat o Allãh na katotokawan, na sa taw a kabaya iyan a makowa niyan so pagtad na tomana niyan so sarat, pitharoo Allãh a: Antaa i makalawan sa kapakatotomana sa pasad ko diandi iyan a di so Allah (an Nur 55).

189

Gintas a Ika Dowa

SO MANGA PANGALANG O KAPAKANDATO

التمكين عوائقDowa a Pangilay Ron:Pangilay a Paganay: So Manga Pangalang o kapakandato sii sa Liyo a mararankom iyan so:

1. So kapphaminasa o manga Yahudi sa Doniya.2. So kapphaminasa o Salibiyyah a Nasrani sii sa

Doniya.3. So Kathidawa a Pamikiran.

Pangilay a Ika Dowa: So Manga Pangalang o Kapakandato sii sa Sold a romarankom sa:

1. So Kiabinasaa ko Kanggolalan o Shariah Islamiyyah.2. So Kasasagomparak o Saaf o Ummah Islamiyyah.3. So Kigagayib o Kapagolowan a Matotoro.4. So Kinibagak o Ummah Islamiyyah sii ko Manga

Blangan o Kaoyagoyag.5. So Manga Pangalang sii sa sold a salakaw.

190

So Bantak ko Manga Pangalang o Kapakandato:Skaniyan so nganin a khaalangan iyan so lalakaw o kapakandato o Ummah Islamiyyah mlagid o giankai a manga pangalang na phoon sa liyo antaa ka sii sa sold.So lalakaw o kapakandato o Ummah Islamiyyah na kna o ba malbod ka skaniyan na maliliyot a madakl a pd ko manga pangalang ago manga piligro, sa skaniyan oto a lalakaw na pthnkayos ko ltlt o manga kakhonsikonsi sii sa liyo o manga ridoay niyan ago so manga galbk a pangalang sii sa sold.Giai i waraan o manga panolon ago so manga romasay.. sabnar a siaparan so manga nabi sii sa miaona ko katonaya iran ko panolon iran ogaid na tominkayos siran ko lalan a mawatan sa tatanggongn iran so gii kiran kapakambokhaga sa pzapangn iran so pangalang. Pitharoo Allāh a: Sabnar a adn a piakambokhag a manga sogo ko miaonaan ka na mizabar siran ko nganin a piakambokhag siran on ago rinigasa siran sa taman sa miaoma siran o panabang ami, daa phakasambi ko manga katharoo Allah… (al An’am 34).

Sabnar a piphoonan o Rasūlullāh so panolon iyan a so manga balamban a pangalang na masasangat iyan a daa itongan iyan sa kadakl, sa tominindg so jahiliyyah langon sii ko antap o panolon iyan sii ko langowan a mama niyan ago so manga gomaan iyan ago so manga adat iyan… ogaid na so panolon na tominkayos sa pkhdgn iyan so lalan iyan, sa da

191

thangn ago da targ minsan pn mabasng so kaphagrna on ago so kasakit o kapmbinasaa on ago so karata o okit a phagosarn ko kagbaa on, ago so karata o ikmat ago so gasta a pphakaantapn on, sa inosar o kakhafir so langowan a kasankapan iyan ago so gaga niyan ago so kapasang iyan ago so tamok o manga kawasa niyan ago so bagr o manga kangodaan iyan.Ogaid na antonaa i khibgay a gona ankoto ko hadapan o bagr o Allãh a Kadnan a miangadn a so inako niyan so kathabangi niyan ko agama niyan ago so kapakapndato o pagtaw ankai a agama, So Allah na mammgs ko btad (sogoan) iyan ogaid na so kadaklan ko manga taw na di ran katawan (Yusuf 21).

So Manga pangalang ko kapakandato na mimbagi sa dowa bagi: Pangalang a phoon sa liyo, ago pangalang a sii matatago sa sold.Sa paliogat ko Ummah a Islam a karna niyan sii ko ipmbtad on a phoon sa liyo ago so pangalang a makapopon sa sold sa taman sa magaga niyan so kazmpanga ko gasta ago masapang iyan so pangalang.Sa onaan tano mosay so manga pangalang a phoon sa liyo.

192

Pangilay a Paganay

SO MANGA PANGALANG O KAPAKANDATO A PHOON SA

LIYO

Pangonaan:Ipoon dn ko paganay a masa a so piakalankap on o Islam so kaaadn iyan na makassmpang dn sa kakhonsikonsi a phoon ko ridoay niyan a di dn tharg ago di ndkha, sa so kaphamagosaya ko manga gasta ago so manga pamikiran a marata a so phagalangan iyan so Islam na phakatas so bandingan iyan.. sa so iringa o Islam na mappno a manga kiaprompaka a rk iyan ago so ridoay niyan, na oman dn oto maolawla na pkhaadn so Islam a aya pphakataban a domadaag sa kaposan.

193

So manga pangalang ko kapakandato a phoon sa liyo a so mapapayag ko manga gasta o manga ridoay o Islam na di khaparo o ba masanka so kaaadn iyan odi na so rarad iyan sii ko lalakaw o galbk a Islam, sa datar oto a di khapakay a kabaloy tano ron sa mashjab??? A ron tano zambirn so manga karibatan tano ago so kandadaraynon tano. Sii sankai a maana na pitharo i Dr. Yusuf al Qaradhawi a: “Adn a taw a ipphangangalk iran so btad o bagr a phoon sa liyo ago so rarad iyan, sa pkhapayag a datar o ba ski tano na daa kapakambabayabaya tano. Na adn a taw a gii iran tharoon a daa rarad san a phoon sa bagr a liyo, sa ski tano i phagmbaal ko btad tano sa nggolalan ko manga lima tano. Na aya mataan a bnar na adn a manga rarad a phoon sa liyo a makaphrarad sa mabagr sii ko kadaklan ko manga btad tano a so pkhagimpis tano niyan sa kagimpis a mapayag ko sabaad a masa na masoln ko sabagi”.

Pitharo i Sayed Qutb a: So taw a khasowin iyan so pianothol o Qur’an ko kiapakithidawa o manga taw a tioronan sa kitab ko Islam ago so manga Muslim ko surah al Baqarah, go so Ali Imran, go so surah an Nisa’ ago so al Ma’idah.. ago so salakaw kiran na khasima iyan so blangan a maolad a so piakanggolalan iran on so kiathidawa a sopak sankai a agama sa kasanka a marata.So taw a zalosawn iyan so thotol ko oriyan oto ipoon dn ko gawii a kiapayag o Islam sii sa al Madinah, ago adn a miapakatindg iyan a parinta niyan na taman dn sankai a masa a kapapantagan, na khasabot iyan i kablang o kasasanka a phagalangan iyan ankai a agama ago babantakn iyan so kapadnga niyan on sii ko kaaadn iyan, a giankai a manga galbk na phoon ko manga yahudi. Sa inosar o Sahyuniyyah a yahudi (zionism) ago so salibiyyah a nasrani (Crusade) sii ko masa a bago so phizoson a garobat ago so gasta a pira dn takp sa kabagr a di so inosar iyan ko lagaday o manga masa a miangaiipos ago sii sankai a masa

194

ko katndo iyan, sa pphanamaran iyan so kaponasa niyan sankai a agama ko katimbl iyan, ago iitongn iyan a mipthidawa iyan sa kathidawa a gintas a kaposan, sabap roo na phagosarn iyan a lagowan a manga okit a so tipngan iyan ko manga masa a miangaiipos, sa inioman iyan on so nganin a inosar iyan sankai a masa sa tinimo iyan langon.Gianan na bbnarn skaniyan o katharoo Allãh a:Adn a mizimalaw a madakl a pd ko tiyoronan sa kitab a oba kano iran bo maphakandod ko oriyan o kiaparatiaya niyo a manga kafir, sa dnki a phoon ko manga ginawa iran… (al Baqarah 109).

Go so katharoo Allãh a:Go tatap siran dn a gii siran rkano makithidawa sa taman sa mapakandod kano iran sa awaan iyo so agama niyo amay ka magaga iran… (al Baqarah 217).Gianan, ago so manga pangalang o kapakandato a phoon sa liyo na madakl, ogaid na phagndod skaniyan ko katimbl iyan sa tlo a manga pangalang a onayan a skaniyan so:

1. So manga gasta o Yahudi sa doniya.2. So manga gasta o Salibiyyah a nasrani sii sa

doniya.3. So kathidawa sa pamikiran.

Mamangni tano ko Allãh sii ko kapndirogoda sankai a manga pangalang sa bgan tano niyan sa bagr sa kapakisaboti tano ron.

195

Paganay ron:

So Manga Gasta o Yahudi a Lankap

sii sa Doniya

Miiitong so manga gasta o Yahudi sii sa doniya a pd ko lbi a piakalklk a manga balamban ago pangalang a phoon sa liyo a so phagalangan iyan so lalakaw o kapakandato, gioto, a kagiya so manga yahudi na pd ko manga taw a mitataralo i kariridoa ago kapkhararangiti ko Islam ago so manga Muslim, sa aya dn a mizaksi on na so Allãh , gowani a tharoon iyan a: Tankd a khatoon ka dn a aya taralo ko manga taw i

196

kariridoa ko siran oto a miamaratiaya na so manga Yahudi ago so siran oto a mianakoto siran… (al Ma’idah 82).

Siran na pnggarobatn iran so Islam ago so pagtaw niyan sa mabasng a garobat, sa ipphondo iran a rk ankai a garobat a langowan a bagr ago phagosarn iran on a langowan a kapasang, ago ipzakodo iran on a langowan a okit.Sabnar a pianothol o Qur’an so kadaklan ko btad o manga Yahudi, sa inosay niyan so ginawa iran a marata. Sa kna o ba salak a kapzakntala o Qur’an sankai. Ka mataan a adn a thotolan a isa a ummah a pd ko manga pagtaw a da niyan kamasai so kiamsaan o thotolan ko mbawataan o Israel a pd sa katgas ago kasasanka ko manga taw a pphanolon ko toroan, sa piamono iran ago pianombali iran ago ping-gagabas iran so kadaklan ko manga nabi. Sa mikhafir siran sa lbi a marata a kakhafir, ago miamaba siran sa mabasng a kapamaba, ago somianka siran sa pithamanan a piakasisingay a kasanka ago kandosa, ago adn a miaadn kiran sii ko kalangowan ankai a manga kalamalama a manga galbk a marata a da dn a datar iyan a marata a galbk.Misabap roo na piakaona o Allãh so manga Yahudi sii ko kariridoa iran ko manga Muslim sii ko salakaw kiran.Pitharoo Imam Ibn Kathir sii ko tafsir iyan a: Da oto a rowar sa kagiya so kiakhafir o manga Yahudi na kakhafir a kasanka ago karikor, ago kabinasaa ko bnar, ago kalalima ko manga taw, ago kakorangi ko manga taw a manga ala i katao, sabap roo na piamono iran so kadaklan ko manga nabi sa taman sa pianamaran iran a kapataya iran ko Rasūlullāh sa kna bo a miakapira, ago diotiyan iran skaniyan ago piangataowan iran ago piangondoy ran on so manga

197

datar iran a manga pananakoto – a sii kiran so manga morka o Allãh a makathotondotondog sa taman dn ko alongan a Qiyamah-.Pianothol o imam Fakhruddin ar Razi sii ko tafsir iyan a: Aya kpit o Yahudi na so kipapatorayin iran ko kisampay o marata sii ko langowan a taw a somosopak kiran ko agama sa pagosaran iran sa apiya antonaa a okit, sa o magaga iran a makabono siran na gioto dn, odi na okit a kagasab sa tamok, odi na kapamankhaw, odi na soson a kapangikmat ago kagasta ago kapagakal.Go pitharoo Abu Hayyan a: Piakaona o Allãh so karirido o Yahudi sii ko salakaw kiran ago bialoy niyan a lbi a mabasng ago mabagr, sabap sa miabarasa siran ko gii ran kapakam-bokhaga ko manga nabi ago so kapphamonoa iran on ago so kapzopak iran ago so gii ran kandosa, ago so kaggdama iran ko morka o Allãh ago so kiaphaotowa iran ko kapakadapanas ago so kapakarondan, sa miakamaradika so gii ran kapakiprodoay ago so gasta iran ago so dnki ran ago so karata iran i parangay.Na sii ko kiniropaan kiran o Allãh sa siran i lawan a mabasng i kapakipridoay ko manga Muslim na gioto dn i kiapakigdami sa siran na manga taw a margn a kaptharimaa iran ko bnar, na sabap roo na maito a tanto a kapphagislam o yahudi.So manga Yahudi na siran i paganay a pagtaw a romompak ko panolon o Islam ago rinido iran ago giasta iran ago giarobat iran sii sa Madinah ago sii sa polo a Arabia langon.. sa miaadn siran a garobat ko sagorompong a Muslim ipoon ko paganay a gawii niyan.

198

Siran oto so rinitan iran so kapmonafiq sii sa Madinah ago inomanan iran sa manga okit a gasta sii ko Islam ago so manga Muslim.. go siran so miangoyat ko manga Mushrik ago piamgan iran siran sa manga kapasadan ago inikhonsikonsi iran sa kagarobata iran ko sagorompong a Muslim.. go siran i mithandingan ko kathidawa a kapamaka-lankap sa manga thotol a di bnar ago kaantiyor a tiago iran ko saaf o manga Muslim, ago pinggalbk iran so kalankap o manga sankaan ago so kaadn o manga karibatan sii ko paratiaya ago sii ko kapagolowan. Gioto na sii ko masa a romirirong siran a da siran pn phayag sii ko kathidawa a mapayag. Sa miaadn a di dn khapalaygoyan so kakhasawai kiran ko sagorompong a Muslim ka an iyan katokawi o antaa so ridoay niyan? Ago antonaa i waraan iran? Ago antonaa i thotolan kiran? Ago antonaa i manga okit iran? Ago antonaa i kamataani ko kathidawa a so zinbn iyan a pd iran?Sabnar a katawan o Allãh a siran na tankd a khaadn siran a manga ridoay ankai a pagtaw sii ko thotolan langon, sa datar o kiaadn iran a manga ridoay o toroan o Allãh sii ko miaipos kiran langon, na piayag o Allãh sankai a ummah so btad iran langon sa miabaloy a kabobonkarasan ago so langowan a manga okit iran na kasasawaan a mapapayag.Misan pn so Islam na piakaloagan iyan so manga Yahudi ko oriyan o kiapakasimpiti kiran o langowan o agama ago so manga tioba ko lagaday o thotol, ogaid na aya inibalas iran ko Islam ago so manga Muslim na so ikawalo a dlm, sa giasta iran sa pithamanan a marata a gasta ko paganay dn a gawii niyan, sa tinimo iran so lagowan a bagr sa pantag sa kabinasa o parinta a Islam agopn pphagoyaga sa piangondoy ran so manga Arab sa plo a Arabia a manga pananakoto sa pantag sa kagarobata iran ko

199

manga Muslim, pitharoo Allãh a: …Go gii ran tharoon ko siran oto a manga kafir a giai na aya lbi a matotoro (so Quraysh) a di so siran oto a miamaratiaya sa okit (an Nisa’ 51).

Na gowani a daagn siran o Islam sa minggolalan ko bagr o bnar, na mimbago siran sa manga okit a salakaw sa minggolalan sa gasta a kapangondoy ago kapangmbaal sa kabokhagan a ipthmpo iran ko manga kitab o Islam sa daa miakalidas sankoto a marata a galbk iran a rowar ko Qur’an a so siangan o Allãh so kaplindinga on.. go miangondoy siran sii ko sold o saaf o manga Muslim sa piakasorazab iran so manga fitnah (rido) sa minggolalan ko kiaosara iran ko manga taw ago pn somiold ko Islam ago so lagowan a Muslim a korang so sabot iran ko Islam.. ago piangondoy ran so manga taw a romirido ko Islam sii ko langowan a darpa ko doniya, sa taman sa mianinggaposan siran sankai a bago a masa a piagolowanan iran so manga kathidawa a sopak ko Islam sii ko langowan o darpa ko doniya, sa siran i phagosar ko manga lompokan a nasrani sii sa doniya sa kapnggarobata ko manga Muslim, siran i pphangmbaal ko manga btad sa kapkhaadn o manga rido ago pphangmbaal siran sa manga batalo, sa pnggarobatn iran so manga onayan ankai a agama.Aya mianimo sa bagr ko kialimoda ko manga lompokan o manga arab a sopak ko parinta Islamiyyah sa Madinah ago so sagorompong a pd ko manga yahudi a Banu Quraydhah ago so salakaw kiran ago so manga Quraysh sii sa Makkah ago so manga pithikaloksan a arab a salakaw sa polo a Arabia na taw a yahudi, go so miangadn sa manga kabokhagan a thotol a miangondoy ko sabaad a manga Muslim a kiasabapan ko kiabonoa ko Khalifah Uthman Bin Affan ago so miakatondog on a manga morka ago rido na taw a Yahudi.

200

Go so manga taw a miagolowan ko kapangmbaal sa manga kabokhagan a hadith a inibangnsa ko Rasūlullāh ago sii ko manga thotol ago so manga iringa na taw a Yahudi, ago so miakasorazab ko kiaadn o kapmaratabat sa bangnsa sii ko parinta a khilafah a kaposan (Dawlah Uthmaniyyah sa Turkey) ago so manga galbk a kambaklid a mianagipoon ko kiapokasa ko Shariah lslamiyyah ko kababaloy niyan a parinta sa sambian sa salakaw a pangitaban a salakaw ko masa o Sultan Abdul Hamid, a so mianinggaposan ko kiapkadaa ko kadato a Islam sa minggolalan ki Kamal Ata Turk na taw a Yahudi, ago so langowan a miakatondog roo a pd sa kathidawa sii ko paganay a tmos o kaokhaog a Islam sii ko langowan o darpa sankai a doniya na manga taw a Yahudi.Oriyan iyan na so langowan a pamikiran a katao a miakam-bowat ko doniya a datar o pamikiran a barandiya a kasosopak sa kapangintuhan na taw a Yahudi, go so pamikiran sa so manosiya na phoon sa binatang a mababa a miagozorozor sa taman sa minitakap sa mimbaloy a manosiya na taw a yahudi, go so langowan a pamikiran a phakabinasa a pnggarobat ko manga adat a sasakawn na taw a Yahudi.So langowan a pamikiran (theory) ko atoran o kandato ago kaphagingd a inipamankolong o manga taw sa Aurupa a kiasabapan ko kianggogobata iran ko Sbangan a Islam na pamikiran a Yahudi.Miaadn so kathidawa a so piakasorazab skaniyan o manga Yahudi a sopak ko Islam a lbi a matas i masa ago mablang i darpa a di so manga kathidawa a inigobat ko Islam a phoon ko salakaw kiran a manga ridoay niyan. Amay ka man’g tano so Allãh a pitharo iyan ko Qur’an a: Mataan a khatoon ka dn a aya mitataralo a manga taw i kariridoa ko siran oto a miamaratiaya na so manga

201

yahudi ago so siran oto a miamanakoto… (al Ma’idah 82). Sa piakaona niyan so Yahudi sii ko manga taw a miamanakoto, na sii ko kiasalosawa tano sankanan a btad a thotol na khasabot tano so hikmah o Allãh sii ko kiapakaonaa niyan ko manga Yahudi sii ko siran oto a manga pananakoto ko kariridoa ko Islam ago so manga Muslim.Mataan a siran ankai a kaadn a marata a madadalm so dnki ko manga rarb iran sa kapmbinasaa iran ko Islam ago so pagtaw o Islam, sa pphakipananggilaan o Allãh ko Nabi niyan ago so taw o agama niyan, sa daa phakadaag sankai a smpo a marata a pphaminasa a rowar ko Islam ago so manga taw niyan amay ka maadn siran a maphatot kiran a kabaloy ran a thito a pagtaw o Islam, sa da dn a phakasabt ko doniya phoon sankai a marata a kaadn a rowar ko Islam sa gawii a mangndod so pagtaw niyan sii rkaniyan.

So Manga Paparangayan o Manga Yahudi sii ko Qur’an:Sabnar a piakasolapay o Qur’an so kaphagaloya niyan ko manga rarata a parangay ran ago so manga ropaan iran a marata ago so manga waraan iran a piakasisingay ka an mabaloy so Ummah Islamiyyah a kapananggilaan iyan siran sa mapayag kiran so btad ankai a bangnsa a marata ago so ikmat iran a phakaantiyor.Sii ko manga ayat o Qur’an na payagn tano so sabaad sankai a manga ropaan iran:1. So kapzankaa ko Allãh ago so giikapakambokhaga ko manga sogo, ago so kapzankaa ko wahi, pitharoo Allãh a: Sabap ko kapmbarnkas iran ko kapasadan iran ago so kapzankaa iran ko manga ayat o Allah ago so kapphamonoa iran ko manga nabi sa

202

daa kabnar iran ago so katharo iran a so manga poso ami na kabobonkosan (na pimorkaan ami siran) ogaid na tiombokan o Allah so manga poso iran sabap ko kiakhafir iran sa di siran pharatiaya inonta a maito (an Nisa’ 155).

Go so katharoo Allãh a: Go pitharoo manga Yahudi a so lima o Allah na mapapatong, (siran) i miapatong so manga lima iran ago pimorkaan siran sabap ko nganin a pitharo iran… (al Ma’idah 64).

Go pitharoo Allãh a: Sabnar a mian’g o Allah so katharo o siran oto a pitharo iran a mataan a so Allah na mrmr, na ski tano na manga kawasa… (Ali Imran 181).2. So Kapmonafiq, Pitharoo Allãh a: Go igira miabalak iran so siran oto a miamaratiaya na tharoon iran a miaratiaya kami na amay ka makasibay siran ko manga olowan iran na tharoon iran a skami na pd iyo ka mataan a giiami zandagan so miamaratiaya (al Baqarah 14).

3. So Kapndadag iran, ago so kapphagmaa iran ko bnar ago so kipzaogn iran on ko batal, pitharoo Allãh a: Go di niyo pzaogn so bnar (so Tawrah) sii ko batal (so piangantang iran a kitab) sa pphagmaan iyo so bnar (so kananabii ko Mohammad) a skano na katawan iyo (al Baqarah 42).

4. So Dnki ago so kasiig ago so kagakd, pitharoo Allãh a: Di zisimalawn o siran oto a miamangonkir a pd ko tioronan sa kitab go di pn so manga pananakoto (ko manga Arab) o ba adn a itoron rkano a pd sa mapiya a phoon ko Kadnan iyo… (al Baqarah 105).

Go pitharoo Allãh a: Pizimalaw o kadaklan ko tioronan sa kitab a oba kano iran bo maphakandod ko oriyan o kiapaparatiaya niyo a manga kafir kano, sa dnki a phoon ko manga ginawa iran… (al Baqarah 109).

5. So Katatalaw ago so kalk ago so kadoya, pitharoo Allãh a: Pitharo iran a hay Musa mataan a adn a matatago on a manga pagtaw a manga ttgas na mataan a di kami ron dn zold sa taman sa di siran on makaliyo, na amay ka makaliyo siran on na

203

mataan a zold kami ron (sa ingd a Bayt al Maqdis (al Ma’idah 22).

Go pitharoo Allãh a: Mataan a skano i taralo a ipkhalk iran sii ko manga rarab iran a di so Allah, gioto a mataan a siran na agtaw a daa zabotn iran * Di kano iran ipthidawa langon inonta o sii sa manga darpa a kakhokotaan odi na sii ko talikhodan o manga panglban (kota) a so bagr iran ko ltlt iran na mabasng (gii siran thitidawa sa sold) a aya kapipikira niyo kiran na maiisaisa siran a so manga poso iran na mbidabida (i antap) gioto na kagiya siran na pagtaw a di siran phamimikiran (al Hashr 13-14).

6. So Kaligt ago so kapipikto, pitharoo Allãh a: Oriyan iyan na tomigas so manga poso iyo ko oriyan oto sa skaniyan a poso na datar o ator odi na lawan on sa katgas… (al Ma’idah 13).

7. So Kapmbarnkas iran sa manga kapasadan ago manga diandi, pitharoo Allãh a: Sabap ko kapmbarnkas iran ko manga kapasadan iran na pimorkaan ami siran… (al Maidah 13).

Sa datar anan a pphakarayag so manga paparangayan o manga Yahudi a marata ago so manga waraan iran a piakasisingay a phoon ko Qur’an a so daa phakaoma on a pd sa ribat, ka an makilala o Ummah Islamiyyah ankai a pamikiran o Qur’an a mapayag ko btad o Yahudi.

So Khoyaptaan o Yahudi ago so Salakaw kiran:Makatitindg so khoyaptaan o Yahudi ko manga taw a salakaw kiran sii ko kapamrak ago kapangakal ago kapmonafiq ago kapamankhaw ago kapamono ago kazina ko manga babay a kna o ba yahudi.. sa timpowan iran so Allãh sa kabokhag, sa pitharo iran a: So Israel na piangni niyan ko tohan iyan a ino ka pagadn sa kaadn a salakaw ko pagtaw nka a miapili “so manga yahudi”? na

204

pitharo iyan a: Kagiya an iyo kakhodai so manga likod iran, ago masosop iyo so manga rogo iran, ago matotong iyo so manga pangomaan iran ago masalapot iyo so manga sosotin iran ago mabinasa niyo so manga taragombalay ran.

Pitharoo isa ko manga mama o agama ko Yahudi a: Mataan a so Allãh na piakipangondatoan iyan ko manga Yahudi so manga tamok o manga pagtaw a salakaw ago so manga rogo iran, sa rk o Yahudi so kabnar ko kagasaba ko manga babay a kna o ba miamaratiaya (kna a yahudiyah).

Sa datar anan a pipikirn iran a siran i miangapipili a tindos a pagtaw ago kakasi o Allãh ko manga kaadn iyan, sa gii siran makindolona ko salakaw a manosiya sii sankanan a onayan.So Manga Okit o Yahudi ko Kisampay niyan ko Manga Antap iyan:So manga Yahudi na pagtaw a mapasanag ko kabtad sa manga plano sa patag sa kisampay ran ko manga antap iran, sa di siran pkhaokhaog inonta a nggolalan sa plano a mabagr a mibbtd iran, sa sii sankoto a masa na di ran phananggilaan so kakdga ko manga lalan a marata ago marzik sa pantag sa kisampay ran ko bantak iran, sa so antap sii kiran na ppharon iyan so okit a izong iran on.

Katii so pd ko manga okit o Yahudi ko kisampay ran ko manga antap iran:

1. So kipaarn iran ko kakhaoyagan sii sa doniya.2. So kapanginsop iran ko okit a kandato sii sa

doniya.3. So kabinasaa ko manga agama ago so

kapakalankapa ko manga pamikiran (theories) a kasopak sa kapangintohan ago so manga onayan a phakabinasa a paparangayan ago so manga arga (values).

205

4. So kipaarn ko langowan a payagan a panoratan ago so kapammbar sa manga kitab ago so kalankapan a kapamakatokaw a lankap (mass media) sii sa doniya.

5. So kasanai ko manga atoran a pagns a di mapayag.

6. So kapakanlapa ko kaoparik ago so kaphagadna ko kathitidawa o manga pagtaw a salakaw kiran.

7. So kapangadn sa manga tanda a masindaw sa pnggalbkn so katimo on o manga manosiya sa aya iran maparatiaya.

8. So kipaarn ko manga pompongan a paganadan (universities) sii sa doniya.

9. So kipaarn ko manga kangodaan a mama ago babay sa nggolalan sa manga opakat a kaphapagariya sii sa doniya sa pantag sa kabinasaa ko paparangayan iran.

Go so salakaw san a tanto a madakl a pd sa manga okit a marzik a so phagozor ago giimagalin sa kapkhaalin o manga masa ago so manga darpa.So Protocol o Manga Rarata a Yahudi a Pmbthowan sa Zionism (Sahyuniyyah):Aya maana o Protocol sii ko basa: Na so tiankd a kiaopakatan odi na so miatankd ko kiapamagodasa odi na bandingan odi na sorat a pantag sa antap a mala a galbk a pnggalbkn, sii pman ko mana aniyan ko kitab na skaniyan so pamikiran a midadakat a pantag sa kapndatoi sa doniya sa nggolalan sa manga atoran a Yahudi a pagns sa makaoit sa pithbarang a lalan a mizoson.

Sa aya kiatinsan ko thotolan ko Protocol na so manga Yahudi na miadn siran sa kiathimotimo a pagns sii sa

206

bandaran a Bal sa Switzerland ko ragon a 1897 C.E. a pamikiran o yahudi a si Theodor Herzl, sa mianinggaposan siran ko kiatankda ko pamikiran a pagns, sa miagaga a sakataw a babay a taw sa Swiss a kapakakowa niyan ko sabaad a manga panoratan ankai a kiaplimod sa miakowa ankoto a manga kasoratan o sakataw a mamponay sa katao (scientist) a taw sa Russia a si Syrgy Nylus a so inikabngang iyan so kapipiligro ankoto a kapasadan sa piangadian iyan ago inosay niyan oriyan iya na piakalankap iyan sii ko kazold ankai a qarn a ika saplo ago siyaw.Aya antap a onayan o manga Yahudi a so miapgang iran sankoto a kiathimotimo ko Protocol na so kapnggalbka iran ko kandatoi ran sa doniya langon, sa aya kokoman iyan na kokoman a masoln odi na sii sa kapayagan sa nggolalan sa lima a potaw (bagr a sandiyata), sa da dn a makalidas a parinta sii sa doniya sa ba mapokas sa khkhm iran.Pitharo iran ko pgangan a paganay ko Protocol a: Wajib a kabaloy o tanda tano a so kaosara ko langowan a okit a bagr, sa aya onayan a pangitaban tano na so katgas sa paganay, oriyan iyan na di tano thangn sa kapamasaa tano ko manga ako a btad, ago so kandorat ko kapasadan amay ka gioto na khasakodowan iyan so antap tano ago so galbk tano a onayan.

Sa pitharoo o manga Yahudi a kinipagawaan iran sa nkoto a Protocol, ogaid na so kamamataanan ago so pphamangitkaw a btad na pthankdn iyan so kiapagakal iran sa datar o kiatankd o kinitana ankai a Protocol ago so gii ran on kanggalbka, sa pkhailay tano imanto so rinayagan o kanggogolalan iyan sii ko kadaklan ko manga ingd balabaw sii ko manga ingd a Islam a so ibbtad iran so plano sa kisampay ran ko mala a taginpn iran a so kapakatindg o parinta a Israel a mala a ipoon sa lawas a ig a Nayl sa Misir na taman sa lawas a ig al Furat sa Iraq.

207

“Go knala o kalankapan a so manga Yahudi na pagtaw a pmbtad sa manga pamikiran a galbk (plano) sa pantag sa kisampay ran ko manga antap iran sa di siran magisg inonta o makaayon ko ibbtad iran a pamikiran odi na sosonan, na ipoon sii na mataan a paliogat ko manga Muslim a kabalaka iran ko pamikiran sa datar iyan a pamikiran ago so atoran na sangbaan a atoran a lagid iyan ago so katao na balakn a katao, ka kagiya so atoran a yahudi na di khaparo o ba balaka sa nggolalan sa galbk a di maaator a so pphagintawan imanto o doniya a Islam”.Go so paratiaya a soti a so paparatiayaan skaniyan o manga yahudi na di khaparo o ba balaka sa nggolalan ko kaawai o Muslim ko paratiaya niyan a gianan i misosogat imanto ko manga Muslim.Go so galbk a matordo a phoon ko manga Yahudi sii ko langowan a katampar o doniya na di khabalak a btad a kazanasana ago kambokbokl a gianan i btad o manga Muslim imanto.Go so giikathatabanga a so giinggalbkn o manga Yahudi ko oman i isa kiran ko langowan a ingd sa doniya na di khaparo o ba balaka a btad apd sa kasagomparak ago kathitidawa a so ron pphangongoyagan so Islam ago so manga Muslim sa doniya imanto.Go aya arap tano ko manga olowan o manga Muslim na so kadiankaa iran ko kala ankai a piligro a yahudi a babantakn iyan so Ummah Islamiyyah ago so pagtaw a Arab.. na sii ko along ankai a dianka na khaadn so kaokhaog a zopak ko pamikiran a yahudi ko da pn kaipos o masa.

208

Ago sii ko da tano pn kapakaotantang sa kagoraok a babay sa sakataw a dato a so da mabatak sa datar o kiabataka ko manga batalo…!

Ika Dowa:So Manga Gasta o Nasrani a

Crusade a Lankap sii sa Doniya

209

So Pmbthowan sa salibiyyahليبيةeeeص (crusade) na kaokhaog a gobat a miakatindg sa Sdpan a Aurupa ko masa a lmbak. Na inisampay ko pondiong iyan ko manga kaposan o qarn a ika sapolo ago isa (11th

Century C.E.) a ika lima gatos ragon ko Hijrah, a biantak ankai a kaokhaog a gobat a Aurupa a nasrani so Sbangan a ingd o Islam, sa inosar iyan so kagdam ago tanda a agama a nasrani, sa aya okit iyan na so bagr a sondaro sa pantag sa kisampay ran ko antap iran, sa bialoy ran so kross a aya iran tanda ko manga nditarn iran.Sa sipik so katharo a Salibiyyah sii ko kross a sii ko maana niyan ko nasrani na so kayo a ron siola so Masih ko paratiaya iran on, sa inibangnsa ankai a kaokhaog sii ko kross ka kagiya langowan a miangpd sankoto a gobat na pialiogatan sa kapamanaiya niyan ko bankala iyan sa kross a warna mariga.Sa mititndg ankoto a salibiyyah so Sdpan a nasrani ago so langowan a simbaan a mipapayapat sii ko langowan o katampar ko doniya sii ko kiazosonan o manga kpit iran.Amay ka so btad o kamamasaan ko thotol na siniyap iyan a rk o Yahudi so tindg iran a marata ko kiphapantagn iran ko Islam ipoon dn ko paganay a gawii a so miakasold on so Islam sii sa Madinah, sa ropaan a manga gasta a da dn mapos so lagaday niyan sa taman dn sankai a masa a kapapantagan.. na mataan a giankai a btad na miasiyap iyan ko manga nasrani a khithatanda sa kros (crusade) a mataan a kominowa siran sa tindg a kariridoa iran ko Islam ipoon dn ko kiathidawa sa al Yarmuk (a minitana ko gawii a Ithnin a ika lima ko Rajab a ragon a 15 ko hijrah ko kapagoolowan i Khalid Bin al Walid) a giankoto a katidawa na aya minizogata o manga

210

Muslim na so sondaro a Roman a nasrani sa diaag siran o manga Muslim.Sa miapayag so dnki o manga nasrani sii ko Islam ago so pagtaw niyan sii ko manga kathidawa a bithowan sa hurub salibiyyah (crusade wars) a lomiagaday sa miakadowa gatos ragon so masa niyan, go miapayag pn sii ko manga kathidawa a kappholanga iran ko manga Muslim a piakanggolalan o manga nasrani ko kiabogawa iran ko manga Muslim sii sa Andalus (Spain), oriyan iyan na so manga gobat a kapangagaw sa ingd (impelialism) ago so kipphanolonn ko agama a nasrani (christian missionary) ko manga ingd a Islam sii sa Africa, sa paganay ago sii dn sa doniya sii sa kaposan.Sa inosar o manga taw o kros (salibiyyun) a langowan a manga okit sii ko kamataani ran ko manga antap iran sii ko kabinasaa iran ko Islam. Ago so manga Muslim, a pd sa kathidawa a sondaro, ago okit a kipphanolonn ko agama a nasrani, sa da pn paninggaposan so qarn a ika sapolo ago siyaw (19th

Century) na miaadn siran a kiaganggaman iran ago miaagaw iran so langowan a lopa o Islam, sa aya bo a liyo ron na giya Turkey ago so sabaad ko manga ingd sa bibir a polo a Arabia.Sabnar a piamakay o gobat a salibiyyah a langowan a shayi sii ko lalan iyan, sa pingg’gba iran so manga masjid odi na biankiring iran sa manga simbaan iran, ago pianotong iran so manga kitab o manga Muslim oriyan iyan na aya dn a tiotong iran na so pagtaw o Islam.Sa aya dn a pphakasonggod kiran a onayan ago paganay ko gii ran kanggogobat na so dnki ran ago so siig iran ko Islam ago so manga Muslim, sa piakarinayag o Allāh ankai a pphakasonggod kiran sa madakl a manga ayat ko Qur’an a pd on so:

211

Pizimalaw o kadaklan ko manga taw a pd ko tioronan sa kitab a oba kano iran bo maphakandod ko oriyan o paratiaya niyo sa mabaloy kano a manga kafir sa dnki a phoon ko manga ginawa iran.. (al Baqarah 109). Go pitharo iyan a: Di rka dn masoat so manga yahudi go di pn so manga nasrani sa taman sa di nka onotan so agama iran.. (al Baqarah 120). Go pitharoo Allāh a: …Go tatap siran dn a gii siran rkano makithidawa sa taman sa mapakandod kano iran (sa awaan iyo so Islam) amay ka magaga iran... (al Baqarah 217).

Sabnar a tiarima o manga olowan ko salibiyyah ago so manga taw a pphamimikiran a pd iran ago so manga panonorat iran a mataan a aya kariridoa iran ko manga Muslim na matitins sii ko tindg a paganay sii ko katampar a paratiaya, apiya pn pkhowa so manga kathidawa sa manga rinayagan a salakaw ago manga bontal a pimbarang:

Mgay tano sa iabarat a satiman a saksi sankan a katharo:“Oriyan o kiapakasibay a al Jaza’ir (Algeria) na mitharo so isa ko manga ala a Orientalist sii ko kalilimod sa Mdrid a aya bandingan iyan na so: Ino tano giinggalbka a katatap tano sa Algeria? Na simbag iyan ankanan a pakaiza sa osayan a mablang a:“Mataan a da tano maadn a inosar tano so saopak sa miliyon a sondaro ko kiagobata tano sa Algeria sa ba pantag bo ko arak (tmk a anggor a giimbaloy a arak (pakabrg) a Algeria ago so manga lopa iyan a kabagabagas (desert) odi na so manga zayton iyan a lana,, ogaid na aya mataan na kagiya babalowin tano a ginawa tano a pagalad a klb a Aurupa a so phagrnn iyan so bagl o Islam a pndansal sankai a manga ingd sa Sdpan a giinggalbkn o manga taw sa Algeria, ago so manga pagari ran a manga Muslim a matatago sankai a tpik a ragat a kalodan a lmbak (bahr mutawassit - mediterranean sea), a so aya bantak iyan na so kaphakandoda iran sa Andalus a so miapkada iran, ago so kazold iran sii sa Fransa sa

212

rompakan iran a Aurupa a malobay, sa kamataanan iran so bantak iran ko kandadato o manga Umawin sa kabankiringa iran sa ragat a Mediterranean sa ragat a Islam a linang.. na pantag san na miaadn tano a gii tano makithidawa sa sold a Algeria”.

Sa so Sdpan a nasrani na pmbalowin iyan so manga koyapta iyan sii rki tano sa onayan a so garobat o kross na tatap dn a tomataros ko lt tano ago so lt iran, sa aya phakatoro roo na so phakatalingoma:Gowani a makasold si General Lumvy a olowan o crusade war a ika pito sii sa al Quds na piakalankap iyan so kiatharoa niyan sa: “Imanto a alongan na miapos so manga kathidawa sa Kros”.

Go gowani a makasold so olowan a sondaro (General) a si Guro a taw sa Fransa sa Dimashq (Damascus) na somiong mamantk ko koba o Salahuddin al Ayyubi a inikalimo o Allāh sii ko obay o mala a masjid al Jami’ al Umawi na sinipa iyan so kobor sa pitharo iyan a: “Katii a komiasoy kami hay Salahuddin”.

Go sii ko da pn so kiathidawa ko June 1967 sii Misir na lominiyo so manga tabanga o Israel sii sa Paris sa bontal a kaprinayaga sa maawid siran sa manga pandi a sosoratan ago manga kaban a pthimoan sa manga panabang a pantag sa Israel a katharo a dowa a kalimah a: “Pakithidawa kano ko manga Muslim” na somiorazab so panamar o manga nasrani sa Sdpan sa tomiabang so manga taw sa Fransa sa magatos ka million a Frank ko sold a pat gawii. Ago tiombok iran a sorat a idadakat on a: “Tiaban so olan” (so olan na toos ago tanda o Islam) sa piphapasa sa taman sa inisampay so arga iyan sa phipira ka million a pirak sa pantag sa kambagra ko panamar o manga yahudi a Zionist a so itataros iran so galbk o manga crusade sa Sdpan a skaniyan so kapnggarobata ko Islam ago so kapholanga ko manga Muslim.

213

Sa datar anan, a pphayagn o manga taw o zionism so gii niyan kapakithabanga ko manga nasrani sa pantag sa kapadnga iran ko Islam ago so manga Muslim, a gianan so piayag skaniya o Cardinal Baur ko payagan a English a katoliko ko gawii a kaolog a Bayt al Maqdis ko ragon a 1967, ko oriyan o kinitindgn ko samabayang a nasrani ago so manga yahudi sii ko simbaan a yahudi – a pagampaganay a maggolawla sii ko iringa o nasrani – a pitharo iyan a: So manga nasrani na paliogat kiran so kapakithabanga iran ko manga Yahudi sa pantag sa kaphonasa ko Islam ago so kazabta ko lopa a sosotin (a giya Palestine).

So manga Plano a Crusade sa Pantag sa Kambinasaa ko Islam ago so manga Muslim:

Siabot o manga crusade ko okit a kiapakithidawa iran ko pagtaw a Islam a mataan a siran na da iran makowa ago da iran kamataani so manga antap iran – a so matitins sii ko kambinasaa ko Islam ago so manga Muslim – sa mokit sa kaprompaka a askar (sondaro), sa miaadn a patoray so kasalosawa iran ko manga isipan iran ago alinn iran so manga plano iran.Sa pitharo i Luis a ika siyaw a dato (king) sa Fransa a olowan ko gobat a crusade a ika siyaw a so miabiyag skaniyan on o manga Muslim ko walay i Luqman sii sa al Mansurah sa Misir, sa kapasadan a misosorat sii ko panoratan o pagtaw a Fransa sa Paris a: Mataan a di khaparo so kadaaga ko manga Muslim sa nggolalan sa kathidawa, ogaid na khaparo so katabana kiran sa ngggolalan sa kandato sa onotan so phakatalingoma:1. Pakalankapn so kaoparik o manga olowan o manga Muslim, sa o maolawla a mitana na pakablangn so goang iyan sa kakhaparo niyan sa

214

taman sa mabaloy ankoto a kaoparik a okit a pnggalbk sa kadai sa bagr ko manga Muslim.2. So di kaparo o ba mabaloy so manga ingd a Islam ago so Arab oba adn a matago on a parinta a mapiya.3. Binasaan so manga atoran a kandato sii ko manga ingd a Islam sa nggolalan sa kapanndan (rashwah) ago kabinasa ago so manga babay sa taman sa mablag so itado san ko pondiyong iyan.4. So kaalangi ko kaadn o sondaro a mapaparatiaya ko kabnar o ingd iyan a so khakorban iyan on so ginawa iyan sa pantag ko kamapiyaan iyan.5. So kapnggalbka sa kaalangi ko kaisaisa o kapakatindg o kapagolowan a mabagr a arab sii ko ingd iran.6. So kapakatindg o parinta a mananagga sii ko ingd o manga Arab a phamts ko pagltan a Gazza sa pagorataan ago so Antakiya sa pagabagatan, sa zangor sa sbangan sa phamts sa taman sa sdpan (aya bantak roo na so parintaa Israel).Gianan a miatatap so Zinonism sa doniya ago so Salibiyyah (crusade) sa doniya a dowa a giithabanga sii ko kapng-garobata ko Islam – minsn pn adn a matatago kiran dnki ko pd iran – ogaid na miaadn siran ko kariridoa ko Islam sa datar o kiaaloya kiran o Allāh sii sa Qur’an a: …so sabagi kiran na salinggogopa o sabaad… (al Anfal 73).

Sa daa mbidaan so yahudi ago so nasrani sii ko kapngastaa ko Islam ago so kaddnkiya on a so gasta iran na di dn tharg ko kalalagaday o manga masa.Sa siran imanto na gii ran nggalbkn so kitaros o manga plano iran a miaona a so adn a mapayag on

215

na adn pman a masoln on, sa nggolalan sa kaosara ko langowan a okit a khaparo ago so manga gomaan a phakasokar a aya olowan iyan na so gomaan a kathidawa sa pamikiran.

Ika Tlo:So Kathidawa sa Pamikiran

(al Gazwu al Fikri الغزو الفكري)

Aya bantak tano ko kathidawa sa pamikiran na so manga okit a kna o ba bagr a sondaro a so pkhowaan o manga ridoay o Islam a kasankapan ko kapphonasa iran ko rinayagan o kaoyagoyag a Islam ago so kabankiring o manga Muslim sa kabokaan iran so kakkpiti ran ko kaiislami kiran.

SoKapipiligro o Kathidawa sa Pamikiran:Sabnar a adn a piayag o Allāh sii ko Qur’an a onayan a di mipndaraynon a tiamanan iyan so giikaplotng a tatap sa dayon sa dayon o bnar ago so batal, so mapiya ago so marata sa taman dn sa kapakatindg o bankit, pitharoo Allāh a: Go tatap siran dn a gii siran

216

rkano makithidawa sa taman sa mapakakasoy kano iran sa ibagak iyo so agama niyo amay ka magaga iran… (al Baqarah 217).

So kathidawa sa pamikiran na gomaan a pd o manga gomaan a piakalklk a so ipnggobat skaniyan o manga ridoay o Islam ko pagtaw a Islam sa pantag sa kaponas o paratobowan iyan ago so kaarat iyan ko itado niyan ago so kiawatn on ko agama niyan, sa piayag o Allāh a so kathidawa sa pamikiran na lbi a kaphakapatay niyan a di so pdang, pitharoo Allāh a: Go so kapamitna na lbi a mabasng a di so kapamono… (al Baqarah 217).

Pitharo o mala a Goro a si ustad Anwar al Jundi a: Matatankd a aya lbi a piakalklk a so babantakn iyan so pagtaw tano na skaniyan so kathidawa sa pamikiran a so gii niyan nggalbkn sa mabagr so kaponasa niyan ko paratobowan ankai a pagtaw, sa thonagn iyan sii ko towanga a pamikiran a kaisaisa o kilala o pagtaw sii sa doniya (global idintity - al umamiyyah al alamiyyah) ka an iyan mapakada so waraan iyan a Islam a so makatitindg ko katitimoa niyan ko pagltan o rahasiyan ago so barandiya, so poso ago so pamikiran, so katao ago so agama, so doniya ago so akhirah”.

So okit o kathidawa sa pamikiran sii ko kaprompaki niyan ko Islam na kaoombawan iyan so okit a kathidawa a sondaro, sabap ko kissnggay sankai a phakatalingoma:

1. So Kapagakal, sa pphakaoma sa ropaan a kitab a mapiya i paras odi na film a phakabonkat sa darm, ago aya basa niyan na so isa ko basa o manga Muslim.

2. So Kababaloy niyan a piakalklk, sa pkhababayaan sii ko manga ginawa, ago

217

domdkt ko manga poso, matas i omor, a madalm i rarad.

3. So Kababaloy niyan a malbod, a daa margn on a di so kathidawa a sondaro a maphakatoga iran so manga bagr ago so rogo.

Phoon ko Kathidawa a Sondaro sii ko Kathidawa a Pamikiran:Sii ko kiasbang o sindaw o Islam na minisarta on dn so gii kaprompaka a sondaro ko lt iyan ago so lt o pagtaw a ridoay niyan, sa andai kapadng o kadg iyan na kaoto dn a somorazab pman sa babago. Na sii ko oman dn i kathidawa na gii roon mapagintos o ridoay so baso o katatabana on a mapait, sabap roo na miaadn siran a pindirogod iran sa matolangd o antonaa i sabap a kabagr o manga Muslim ago anda matotonkop? Na miatoon iran a so paratiaya a Islam na skaniyan i pagns o bagr o manga Muslim, ago di siran phakataban inonta bo sii ko masa a kakkpiti ran ko paratiaya iran, ago aya kapthabana kiran na sii ko masa a kabokai ran sankai a paratiaya. Go miatankd iran ko manga poso iran a so karompaki ko Muslim sa nggolalan sa bagr na daa gona niyan sa kiatpngan iran sa madakl na da dn makaapas, sa siran dn i lalayon pkhalapis, na daa patoray kiran a rowar sa kaploba iran sa gomaan a salakaw a aya iran igobat ko manga Muslim, na miatoon iran a aya magarang a gomaan a khaparo a mitindg iyan ankanan a sangan a piakalklk na skaniyan so gomaan a kathidawa sa pamikiran.Sabap san na miabankiring siran phoon ko kathidawa a sondaro sa kathidawa a pamikiran sa siambian iran so lotang sa pansom, na so manga sondaro a manibolos sa manga panonolon a manga mama o agama iran (missionaries) ago manga taw a miamanginsbangan i katao (orientalists) sa aya

218

gomaan iran sankai a kathidawa na so: Pamikiran, ago so katharo, so tindg, ago so akal a ikmat, ago so manga panarima ago so manga sankaan, ago so kapiya o katharo, ago so kaliwanag o payagan, ago so kabasng o kapakindngga sa tindg, ago so kapangalina ko manga katharo ko manga darpa iyan, ka an makakowa so kathidawa sa antap a salakaw a kna o ba so antap a sondaro, ago an matarotop so kaphonasa ko Islam sa malanat a daa bogmbog iyan.

So Manga Antap o Kathidawa sa Pamikiran:

Matitins so manga antap o kathidawa sa pamikiran sii ko manga onayan a phakatalingoma:

1. So kaponas o Islam sa timbl ago mazagintas.2. So kalamanga ko bontal o Islam sii ko kailay o

manga Muslim.3. So kapokas o Muslim a kapapantagan imanto

sankai a agama, sa taman sa di makandod ko manga Muslim so pankatan iran a miaadn kiran sa miaona a so khaparo a maadn on sankai a kapapantagan ago sa phakata-lingoma.

4. So kakowaa o manga Muslim ko okit a Sdpan sa tarotop ko kaaadn iyan, sa ibagak iran so lalan iran a kapangintohan a pakaasal.

5. So katatap iran a phagonot siran sa Sdpan sa kaonot a tarotop, sa di ran mapakatindg so kaphagingd iran ago oba iran mitaros so bandaran iran a Islam.

6. So kapnggalbka ko kaori o kapakaozor o Islam ago so karapasa on, odi na pakasilayin so lalan iyan ago so antap iyan.

219

So Manga Rinayagan o Kathidawa sa Pamikiran:

So Manga Rinayagan o Kathidawa sa Pamikiran na madakl a katii siran:

A. So manga galbk a kalamang ago kaponas a pakasasangorn iran ko Islam a mararankom iyan so:

1. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko Quran.

2. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko Hadith.

3. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko kaatawi ko Nabi .

4. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko thotolan ko Islam.

5. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko atoran o kaoyagoyag a Islam.

6. So galbk sa kaphlamanga ago kapmbinasaa ko paninggalan o Islam.

B. So gobat a kapanginsdpan a pakasasangorn iran ko Islam a mararankom iyan so:

1. So Kapanginsdpan o kapangndao ago so katao a kapagilmo.

2. So Kapanginsdpan o kaoyagoyag o kaphagingd o manga Muslim.

Go katotokawan a so kathidawa sa pamikiran na adn a ropaan iyan a madakl, sa aya lbi a mabagr sankai a ropaan na so ptharoon a kipanampayin ko agama a nasrani ago so kapanginsbangan (orientalism).

220

So Kipphanolonn ko Agama a Nasrani

(التبشير الصليبي)

221

So Tabshir Salibi na skaniyan so kipanolonn ko agama a nasrani ago so kanggalbka sa kagawi on o manga taw sa nggolalan sa pimbarang a okit. Sii sankai a masa a bago na inosar o manga mssionaries (mubasshirun) so pamikiran a kapanolon sa lbi a marata a kaosar, sa kinowa iran oto a okit sa kiliyon iran ko Muslim sa mada ko agama niyan apiya pn da skaniyan sold ko agama a nasrani.Phagndod so thotolan ko tabshir sii ko kiaola o manga kathidawa a crusade ko kamataani niyan ko manga antap a Sdpan a nasrani, sa aya kiatintiman o manga gomogobat na so lbi a mapait ko kiasangata iran ko manga Muslim, sa mianinggaposan so gobat iran sa kiaola iran a mala sa minianggan iran so tamok iran ago so manga niawa iran sa daa miambatas iyan.

So Manga Antap o Kipphanolonn ko Nasraniyyah:Skaniyan sa ioman on so manga antap o kathidawa sa pamikiran so phakatalingoma:

1. So kaponas o Islam ko ginawa o manga Muslim.

2. So kabinasa o kaiisaisa o doniya a Islam.3. So kapagrna ko kaphlankap o Islam.4. So kalamanga ko bontal o Islam sii ko

kailay o manga taw sa Aurupa.5. So kapagadn sa soson a kataban a

ginawa ko ltlt o manga Muslim.

So Manga Okit o Tabshir:

222

Inosar o manga missionaries a nasrani a langowan a okit sa kisampay ran o manga antap iran, sa adn oto a okit iran a mapayag, ka datar o kambalay sa simbaan sa itongan a madakl, ago so kapagomona ko manga kitab a Injil sa maolad a blangan sa osayin sa langowan a basa.Adn pman a okit a di marayag a somosoln siran on a skaniyan so:

1. So kapamolong (health care).2. So Sakodo a kaphagingd (social sevices).3. So kasiyapa ko manga morit.4. So kaosar sa tndan.5. So kaosara ko manga library ago so news.6. So kaosara ko manga kalimodan (club) ago so

manga opakat.7. So kapayaga ko kasisiapa iran ko btad o

manga babay a Muslimah.8. So kaosar sa bagr a barandiya.9. So kaadna ko kapamagodasa o manga agama

a mokit sa kathimotimo.10. So kasogo sa manga morit a phaganad

sa liyo a ingd.11. So kapakatindga ko paganadan ago

opakat a rapo a mananangga.12. So kaosara ko kapandayan (arts) ko

langowan a bontal iyan sa pakalankapn so manga ropaan iyan a pkhabatiya ago pkhan’g ago pkhailay.

223

Sabnar a miamondo so manga kawasa a nasrani sa Sdpan sa pantag sa kamataani sankai a manga antap sa manga tamok a madakl, sa bnar so Allāh gowani a tharoon iyan a:Mataan a so siran oto a manga kafir na pnggaston iran so manga tamok iran ka an iran marn so lalan ko Allah, na matatankd a pnggaston iran dn oriyan iyan na khaadn kiran oto a kalapis oriyan iyan na ndaagn siran, go so siran oto a manga kafir na sii ko jahannam na plimodn siran on (al Anfal 36).

Pd ko piakalklk a kitab a so diniyampa iyan so manga taw a pphanolon ko agama a nasrani (mubasshirun) ago so manga antap iran ago pzawaan iyan so kamataani kiran ago so karata o manga okit iran so kitab a “ So Tibowa a Gobat ko Doniya a Islam” a skaniyan na kitab a mala i gona, a pianothol on o manga ridoay o Islam sa mapayag so langowan a bantak iran sa pantag sa kagba ankai a agama ago so kathaoripna iran ko manga pagtaw niyan.Sa makapantag sankanan a kitab na pitharo i Amir Shkib Arsilan a: Ipmosawir akn a katomboka sankai a kitab sa poloan ka million sa pakalankapn ko doniya a Islam sa makakowa on so oman i Muslim, ago mabatiya skaniyan o manga pangongosiyat ago so manga goro, ago wajib a kandiorobasaan sa langowan a basa o manga Muslim, ka pd sa makallbi a kalindinga o taw sa ginawa niyan a katokawi niyan ko bantak on o ridoay niyan a marata”.Sii ko kiagdama o manga panonolon iran sa so galbk iran a mapayag na miarimorng iyan so doniya a Islam sa miakabalak sa sanka a mabagr, na miamikir siran sa alinn iran so gomaan o panolon iran sa gomaan a bago a skaniyan so kapanginsbangan sa pagadandn iran so katao o manga Muslim sa pantag sa kabinasaa iran on a gioto so ptharoon a “orientalism” a khasakodowan iyan so panolon iran

224

ko agama a nasrani sa okit a lbi a mananaw ago malanat a mala i ikmat ko Muslim.

So Kapaganada ko Btad o Islamsa Sbangan

(Orientalism - االستشراق)

qqSo al Istishraq االستشراق na skaniyan na kaokhaog a kapaga-nada ko manga katao ago so manga kabilangataw ago so bandaran o Islam sa aya antap on na so katokawi ko okit a giikapamimikiran o manga Muslim, ago so manga antangan iran, so manga antap iran ago so manga sabap o kiapakaozor iran ago so bagr iran, sa pantag sa kambinasaa sankai a bagr sa isa a katampar, ago so kanggonai

225

sankai a manga katao o manga Muslim sa sabala a katampar, ago so kapagphooni ko kapagagawa a nasrani – a nggolalan sa bagr a sondaro ago pamikiran – ko manga ingd a Islam, ago so kapakasondonga on sa makathapapay ko bagr a Sdpan, sa katampar a ika tlo.So istishraq ko kababaloy niyan na kaokhaog a maaator na rarad o bago a masa, a phagndod so kiaadn iyan sii ko qarn - century a ika sapolo ago walo ko miladi, ogaid na so kababaloy niyan a okit a kagobat a tinanggisa na mianagipoon ko onaan oto.Sa miaadn so panamar o manga mustashriq (orientalist) a sagintas ko kapmbinsaa a maaator sankai a agama, a skaniyan na panamar a marata, sa miapaganad iran ko kiapanagipoon o kathidawa a so karompaki a mapayag ko manga muslim sii ko paratiaya iran na daa onga niyan a rowar sa kapkhapokaw o kagdam iran ago so kapphakatanod o paratiaya sii ko manga ginawa iran ago so kapkhatanodi ran sii ko manga gasta a ipphagayan kiran na pphakaoman kiran oto sa kakkpiti ran ko agama iran, sabap roo na miosar siran sa okit a lbi a marata a skaniyan so katagoa ko doti sii ko tnb.Sa so manga taw a pphanginsbangan i katao na manga morit siran o manga taw a pphanolon ko agama a nasrani (missionaries).So manga antap o istishraq na skaniyan dn so manga antap o kathidawa sa pamikiran ago skaniyan dn so manga antap o kipphanolonn ko agama a nasrani a miaaloy kagiya.

So manga okit o Istishraq: Sabnar a miokit so manga taw o istishraq sa manga lalan a madakl sa pantag sa kisampay ran ko manga

226

antap iran, sa aya mala on a okit na so kiapanorat iran sa manga kitab. Sa somiorat siran sa manga kitab a manonompang ko Islam a tanto a madakl a izampay sa mararani nm polo nggibo ka gintas (volume) a skaniyan na matatago dn sa kapkhaomani ron sa tatap, sa miangantang siran sa kabokhagan a katharo a inisoob iran ko Islam ago so Nabi o Islam ago sii ko Qur’an ago so Sunnah o Rasulullah sa manga kabokhagan a daa taman iyan, sa langowan a paawing na initmpo iran ko Islam, ago langowan a bantogan iyan na pinggalbk iran i kaponas iyan odi na malamang, sa dnki ago siig a phoon ko manga ginawa iran.

Pd ko piakalklk a manga kitab iran ankai:So kitab a “So kaoyagoyag o Mohammad – Hayatu Mohammad” a inisorat i Sir Wllliam Moor, go so kitab a al Islam, a inisorat i Henry Lamz, go so kitab a “Da’wah al Mi’danah” a inisorat i Kent Kraj, go so diorobasa o Qur’an a inisorat i Orientalist Arbery.Aya piakalklk sankai a manga kitab na so kitab a “Dairat al Maarif al Islamiyyah” ago so Qamus a “al Munjid” ago so “al Mawsu’ah al Arabiyyah al Muyassarah”.Giankai a manga kitab a inipanorat o manga Orientalist a ipmbinasa iran ko Islam na mappno a kapmaratabat ago siig ago dnki ko Islam, a adn a madadalm on a manga ribat a katao ago manga thotol a daa itong iyan.Pitharo i Sayed Qutb a: “Knao ba aya marata na so kapanorat o manga taw a ahl al kitab sa imbinasa iran sankai a agama ago so pagtaw niyan, ago so kabaloy o manga orientalist a so ptmpowan iran so Islam sa kabokhag a siran i paganay a gobat sankai a agama ago so pagtaw niyan, ogaid na aya lbi a

227

marata na so kadaklan ko manga taw a daa akal iyan a pmbthowan iran a ginawa iran sa manga Muslim siran na sii siran pphaganad sankai a manga taw a pnggba ko agama iran sa ron iran pkhowaa so manga katao a pmbalowin iran a saksi ko thotolan sankai a agama ago so manga kamataanan iyan, oriyan iyan na pipikirn ankai a manga taw a siran na miamakasowa”.Sa datar anan a pkhapayag rkitano a so manga ridoay o Ummah Islamiyyah a pd ko manga yahudi ago so nasrani ago so salakaw kiran na da siran maadn a pnggarobatn iran sii ko maydan sa nggolalan sa pdang ago bankaw sa ba gioto bo, ogaid na miaadn siran a pnggarobatn iran sa paganay sii ko paratiaya niyan.. sa miaadn siran a pnggarobatn iran sa nggolalan sa katago sa doti a masoln sii ko tnb iyan, ago so kaadn o sankaan ago so manga parampang ago so kaadna ko manga kakhonsikonsi.. sa aya dn a paganay a babantakn iran na so kabinasa o paratiaya niyan a so ron miakapoon so kaaadn iyan ago so kapakamomoayan iyan. Sabap sa katawan iran sa tarotop a aya bo a kakhasoldi ko kota o Islam na sii makanggolalan ko kagba ankai a paratiaya, sa amay ka di kalobayan na da dn a panginam sa kathabana ko Muslim ko apiya antonaa a katampar.Sa wajib ko Ummah Islamiyyah a kasabota niyan sa so kathidawa ko lt iyan ago so lt o ridoay niyan na skaniyan sa paganay na so kathidawa sa pantag sankai a paratiaya, sa apiya sii ko masa a khabayaan o ridoay niyan a katabana niyan ko Muslim ko kasaromag iyan ko lopa a kawali odi na so pkharagon ago so manga kaoyagan, na mataan a aya dn a paganay a pnggalbkn iran na so kalobayi ko Muslim ko katampar o paratiaya niyan, sabap sa katawan iran – sa minggolalan ko manga tpng iran a miaona –

228

a mataan a di siran dn khisampay ko antap iran amay ka so Ummah Islamiyyah na kkpitan iyan so paratiaya niyan sa phagokit ko lalan iyan a sasabotn iyan so gasta o ridoay niyan, sabap roo na aya pphanamaran o ridoay niyan na so kaosar iyan sa manga okit a ikmat ago limpang sa maakal iyan ankai a ummah, ko kamataani ko kathidawa, ka an iran makowa so antap iran, a pd sa kapagagawa iran ko manga ingd iran ago so kakowaa iran ko manga kakawasaan iran, sa sa dn sa kapkhalobayi ko paratiaya ankai a ummah na pphakabagr so ronda o ridoay ko kapakataban sa nggolalan sa kapndadaga iran ko sabot o Muslim, pitharoo Allāh a: Adn a mizimalaw a sagorompong ko tioronan sa kitab a oba kano iran bo khadadag (Ali Imran 69).

Sa isosogo rki tano so kapagrna ago so kapagalangi sankai a sambr a mabagr o kathidawa sa pamikiran a so tatap dn a kapnggbaa niyan ko pamikiran tano a Islam, sa nggolalan sa doti ago so pd a okit a masoln.Sa wajib dn a kikoyapt tano ko Qur’an ago so Sunnah a soti, sa balowin siran a dowa a aya phoonan a paganay ago pasiga o pamikiran ago so katao ago so kabilangataw, ago so manga katao ko kaphagingd ago so katao ko ginawa, ago so kandato ago so parangay ago so kazinanad. Sa wajib dn a maalin so manga pangitaban ago so manga okit o kapangndao sa makaayon sii ko Qur’an ago so manga panagayanan o Islam. Sa panamaran so kaadn o Kapamaka-tokaw a Islam (Islamic Information) ago so kasomanga on a galbk pamikiran ago tamok, sa mapakasabot so kalankapan a Muslim ko kala o gasta a babantakn iyan so doniya a Islam.Mataan a pd sa paliogat rki tano ko kasaromag iyan ko pagtaw tano sankai a pankat a mapitl a kasawai tano ron ko kala ago so kalambt o pangrar a so babantakn iyan so agama ago so Qur’an ago so

229

thotol ago so basa sa kabinasa niyan, ago bagrn tano ko pagtaw tano a mataan a zisii tano ko bnar, sa wajib ko oman i Muslim a kasiapa niyan ko paratiaya ago so pagtaw niyan, sa mabaloy tano a somisiyap ko agama ago so paratiaya sa aarapn tano so tabang o Allāh a marani dn a so miasirap tano so sindaw niyan sii ko talikhodan o gabon.

* * *

Sii ko kaposan ankai a bandingan a so manga pangalang ko kapakandato, na ptharoon akn a:Giai i sabaad ko manga pangalang a phoon sa liyo a ipmbinasa o manga ridoay ko Islam, na di tano siran pannditan, ka kagiya mapnggolawla dn anan ago khalawa-nan pn, ogaid na aya kaphannditan tano na giya ginawa tano ka kagiya phagogopan tano siran sa kapkhabinasai rki tano sa nggolalan ko kandadaraynon tano sii ko kabnar o manga ginawa tano ago so mala a galbk tano.Sa giankai a gasta ko langowan a kabagr iyan ago so binasa niyan ago so ikmat iyan antaa ka akal iyan na kna o ba wata o imanto ago kagai, aya mataan na miathay dn a kiaadn iyan ka miakalabi sanggibo ragon, ipoon dn ko kiatoron ankai a agama, sa di dn tharg sa o mapadng so kadg iyan na kaoto dn a somorazab pman so lagindab iyan sa babago, ogaid na so Allāh na pitharo iyan ko kitab iyan a maporo ko oriyan o kiapanothola niyan rki tano ko tindg o manga ridoay ago so gasta iran ago so siksa iran ko manga Muslim a: …Amay ka phantang kano ago mananggila kano na di kano kabinasaan o gasta iran sa mlk bo… (Ali Imran 129).

230

So kathidawa na lalayon dn sa so Sdpan a nasrani na tatap dn ko dnki niyan ko Islam, ago daa ipagoman on o manga gawii a rowar sa siig ago dnki, sa langowan a galbk a Sdpan a aya kapapayag iyan na kapakiplintada ko Islam, na so kamataani ron na akal ago ikmat.Piayag o Qur’an a so manga yahudi ago so manga nasrani na tatap siran dn a pnggarobatn iran so Islam ago so manga Muslim sa di siran dn tharg taman sa di ran mapakakhafir so Muslim, pitharoo Allāh a: Go di rka dn khasoat so manga yahudi go di pn so manga nasrani sa taman sa di nka onotan so agama iran… (al Baqarah 120).

Ogaid na minsan pn mabagr so gasta iran ago so ikmat iran na mataan a so Islam na maninigr a mabagr, sa mapiya pn miakazonosono so basal o rompi ran na mataan a khikayambr ko lakongan o Islam, na mapiya i kiapakathon-dotondog o gasa o pana iran na matan a pmbalsik sii ko manga rarab iran, so Islam na skaniyan so katharoo Allāh a daa phakagaga on malang mapiya pn i kabagr iyan.Sabnar a inako o Allāh so kaziapa on ago so kaplindinga on sa miagtas iyan ko manga kafir a langowan a panginam iran sa pantag sa kabinasaa iran on, pitharoo Allāh a: Imanto a alongan na kiadaan sa panginam (inidaplak) so siran oto a manga kafir ko agama niyo (o ba iran mabinasa) (al Ma’idah 3).

231

Pangilay a ika dowa

So Manga Pangalang a Phoon sa Sold

ko Kapakandato

Aya bantak ko manga Pangalang sa sold na so maaadn a makapopoon ko lmbak o manga ingd o manga Muslim, go phoon ko manga ginawa iran.Aya mataan na so Ummah Islamiyyah na skaniyan i paganay a khaizaan ago kaposan sii ko nganin a kiambtadan iyan, sa di pd sa kabnar a kapakiawidi tano ko gobat a mananangga ago so bagr sa liyo ko manga dosa o kiaori tano a barandiya ago katao.. oway mataan a khatatap iyan so kalobay tano, ogaid na kna o ba sabap ankanan a kalobay.. aya mataan na ski tano a manga Muslim a so mindaraynon tano ko btad o agama tano ago piratarataan tano skaniyan, sa adn oto a nggolalan sa kandaraynon a marata, na adn pman a nggolalan sa kapanaawil a binasa, na adn pman a nggolalan sa kanggolalan a daa sowa iyan.Pitharo i Mohammad al Gazali a: Adn a manga pangrar a babalakn iyan so panolon a Islam odi na aya dn a mbalakn iyan na so galbk o Islam, a so maito on na phoon sa liyo na so mala on na phoon sa

232

sold.. oway so mrat a so pzasatn iyan so katataragombalay o Islam na miakasayan sa manga sakit a lalay a domadarkt, sa kiarotan iyan so lawas iyan sa kabinasa sa maito bo na mapandos iyan so napas iyan ko qarn a ika sapolo ago pat ko hijri”.Inioaman iyan ko katharo iyan a: Di ko ikhalk so manga piligro a romorompak ko Islam, a so manga ridoay niyan na makamimilik sa manga okit a bagr, ago manga kasankapan sa kapamono, sa di ko dn anan lalalamn mapiya pn i kabagr iyan, aya mataan a ipkhalk akn na so kailaya ko ko manga Muslim a gii siran mbnkas ko manga kapasadan iran ago so Allāh , sa phlowasn iran so nditarn a kalk ko Allāh sa phagonot siran sa kadaa plng sii ko manalaingd a rapo a pnggba ko bagr tano a rahasiyan, ago phagotas ko niawa o kaoyagoyag tano a agama”.So manga pangalang ko kapakandato sii sa sold na madakl a matakar, a aya mabagr on a piakalklk na katii:

1. So kiabinasaa ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah.

2. So Kasasagomparak o saaf o Ummah Islamiyyah.

3. So kigagayib o kapagolowan a matotoro.4. So kiaori o Ummah Islamiyyah sii ko manga

blangan o kaoyagoyag.5. So manga pangalang a salakaw.

233

1- So Kiabinasaa ko Shariah Islamiyyah o ba Mabaloy a

Pangitaban o Muslim

Pd ko piakalklk a manga pangalang sii sa sold a so khaalangan iyan so Muslim ko kapakandato na so kiabinasaa ko Shariah sa aya ikokom na so da toronn o Allāh .. ago gianan i sabap a mamantk a so pphakapoon on so kadaklan ko manga balamban ago so manga awid a akal sii ko kaoyagoyag o Ummah Islamiyyah.

So Maana o Shariah:So Shariah ko pakaasal o kaphagosara on ko basa na so pakaig a pmbantakn sabap ko kapaginom on, oriyan iyan na inosar o manga arab sii ko lalan a mathito.Sii pman ko maana niyan ko kitab na so piakanggolalan o Allāh ko manga oripn iyan a pd sa paratiaya ago manga simba ago parangay ago

234

kandodolona ago manga atoran o kaoyagoyag sii ko manga sapak iyan a mbidabida sa pantag sa kamataani ko kapagontong iran sii ko doniya ago sii ko akhirat.So Shariah na skaniyan so lalan a mathito a so initoro skaniyan o Allāh ko katharo iyan a: Tharo anka a mataan a sakn na tioro ako o Kadnan akn sa lalan a mathito a agama a maontol (al An’am 161).

Pitharoo Abu Hayyan a: Inisogo o Allāh ko sogo iyan a kapakalankapa niyan ko Shariah ago ipilak iyan so salakaw ron, ago iniropa niyan skaniyan sa mataan a lalan a mathito a daa kipang iyan.So Allāh na gowani a adnn iyan so manosiya ago piakandato iyan ko lopa na da niyan bagakn sa daa bali niyan a pphakalalakawn o manga baya a ginawa ago so manga btad ago masa.. ogaid na bitadan iyan sa sosonan a mathito ago giorisan iyan sa lalan a mapantk, pitharoo Allāh a: Go mataan a giai so lalan akn a mamantk na onoti niyo skaniyan sa di niyo pagonoti so manga okit ka masagomparak kano niyan ko lalan on, gioto na iniwasiyat iyan rkano ka an kano makapananggila (al An’am 143). Go daa sankaan a mataan a so Allāh na lbi a gpa ago lbi a matao ko btad o kaadn iyan ko nganin a ipthagompiya iran.Sabnar a katawan o Allāh a so kapagontong o manosiya na di dn khamataanan inonta sii ko along o sosonan iyan ago so kitaban iyan, sa o plobaa niyan ko salakaw ron na sabnar a miadadag ko mathito a lalan.Go daa sankaan a so miakasogat ko Ummah Islamiyyah a pd sa manga paniakit a phakapatay na rarad a mamantk o kiapanilayi niyan ko lalan o Allāh , ago so kiadapaya niyan ko toroan iyan, ago so kiarna niyan ko kitaban iyan, na so Allāh na da niyan

235

poroon ankai a Ummah sa kiaombawan iyan so manga pagtaw ago bialoy niyan a mapiya a Ummah a piakambowat ko manga taw inonta o misabap sankai a Islam a so phagawaan iyan imanto ago inikasoat iyan so salakaw ron a sambi iyan.Go daa makaaalang sankai a pagtaw imanto ko kakhakowaa niyan ko pankatan iyan a so inibgay ron o Allāh a rowar sa kiaganati niyan ko sosonan o Allāh a so pinili iyan on a lalan iyan sa siambian iyan sa manga sosonan a salakaw a da on kasoatn o Allāh , sa miagagama sa agama a salakaw ko agama o Allāh , pitharoo Allāh a: Kowaa niyo so agama o Allah, antaa i makalawan sa kapiyai agama a di so Allah (al Baqarah 138).

So kakhokom ko sosonan o Allāh ago so kitab iyan na kna o ba kakhapiyaan go di pn a kambayabaya, ka mataan a skaniyan so paratiaya, odi na daa paratiaya, pitharoo Allāh a: Ibt ko Kadnan ka ka di siran pharatiaya taman sa di ran rka mapakikokom so nganin a kiasawalan kiran oriyan iyan na daa matoon iran sii ko manga ginawa iran a margn ko nganin a inikokom ka ago makambayorantang siran sa tarotop a kambayorantang (ko kokoman ka) (an Nisa’ 65).

Sii ko along ankai a ayat na pitharo i Sayed Qutb a:Pthamanan ankai a ayat sa mapayag so sarat o paratiaya ago so taman o Islam, a skaniyan so kakhokom ko kitab o Allāh a mapapayag ko kitab iyan a Qur’an ago so Sunnah o Nabi niyan, a gianan na btad a pthankdn skaniyan o Allāh sa so dn so ginawa niyan ago pizapaan iyan sa so dn so lawas iyan a maporo, sa daa khalamba ko oriyan oto a katharo a giitharo sii ko kathamani ko sarat o paratiaya ago so taman o Islam, go daa sankaan roo a aya bantak ko kapakakokoma ko Rasulullah na so kapakakokoma ko Shariah o Allāh ago so lalan iyan

236

sii ko kaoyagoyag iyan ago sii ko oriyan o kapatay niyan.Sa amay ka phakaampl ko kakhatankd o Islam a kakhokom o manga taw sii ko Shariah o Allāh ago so kokoman o Rasulullah na mataan a di phakaampl ankai sii ko paratiaya amay ka daa makaoonot on a kasosoat o ginawa ago so katatarima o poso ago so kiathapapay o poso ago so anggawta sa mithakna sankoto a kapiya o kokoman. Gianan so Islam.. ago gianan so paratiaya.. na ilaya o Ummah Islamiyyah o anda skaniyan sii ko Islam ago anda skaniyan ko paratiaya.Sabnar a tiankd o Allāh sii ko Qur’an a mataan a da a rk a isa a mu’min a mama go da pn sa isa a mu’minah a babay i kapakambaya odi na kazamili ko kokoman o Allāh , sa sa dn sa taw a gianan i btad iyan na sabnar a miakasilay ko paratiaya, pitharoo Allāh a: Go da maadn a rk a isa a mu’min go da pn sa isa a mu’minah igira komiokom so Allah ago so sogo iyan sa nganin oba kiran maadn so kambayabaya ko btad iran, na sa taw a sopakn iyan so Allah ago so sogo iyan na sabnar a miadadag sa kadadag a mapayag (al Ahzab 36).

Pitharo al Fakhr ar Razi sii ko maana ankai a ayat a:Daa rk a isa mu’min go da pn sa isa a mu’minah oba adn a maadn kiran a kapakambayabaya sii ko kokoman o Allāh ago so sogo iyan, sa so sogoan o Allāh na aya khaonotan, na so kiabayaan o Nabi na skaniyan so bnar, na sa taw a sopakn iyan siran a dowa sa nganin na sabnar a miadadag sa kadadag a mapayag, ka kagiya so Allāh na skaniyan so bantak, na so Nabi na skaniyan so pthoro a ipzampay niyan so thoroon iyan, na sa taw a ibagak iyan so bantak, sa da niyan pamakin’ga so katharoo o pthoro on na skaniyan na dadag sa gtas.

237

Pitharoo Ibn Kathir sii sankai a ayat ko oriyan o kiaaloya niyan ko sabap a kiatoron iyan ago so thotolan ko Zayd Bin Harithah a miasoat so Allāh sii rkaniyan ago so ina o miamaratiaya a so Zaynab Bint Jahsh a miasoat on so Allāh a:Giankai a ayat na lankap sii ko langowan a btad, sa amay ka komiokom so Allāh ago so sogo iyan sa nganin na daa kabnar a isa bo ko kasopaka on ago daa rk a isa a taw ko oriyan o katharoo Allāh ago so sogo iyan i kapakam-bayabaya odi na pamikiran odi na katharo. Sabap roo na piakabasngan o Allāh so kasopaka on, sii sankoto, pitharoo Allãh a: Sa taw a sopakn iyan so Allah ago so sogo iyan na sabnar a miadadag sa kadadag a mapayag.

Go pitharoo Allāh a: …Pananggilai o siran oto a pzankaan (phagrnn) iran so sogoan iyan a kasogata kiran a morka (fitnah) odi na masogat siran a siksa a masakit (an Nur 63).

Go sabnar a tiarotop o Allāh sii sankai a ummah so paratiaya niyan ago so pangitaban iyan sa da dn a rk o mu’min a kaphamikira niyan sa giankai a agama na adn a makokorang on a phangindaw sa katarotopa on, ago daa mallbat on a pzimalaw sa pangoman, go da pn a masa niyan a mattndo a phagiroy sa kapakaozora on, pitharoo Allāh a: … Imanto a alongan na tiarotop an rkano so agama niyo, go dinianka akn rkano so limo akn, go inikasoat akn rkano so Islam a agama… (al Ma’idah 3).

Pitharoo Ibn Kathir sii sankai a ayat a:Giai i lbi a mala a manga limo o Allāh sii sankai a pagtaw a tiarotop iyan on so agama niyan sa daa pangindaw niyan a agama o salakaw ron, go di niyan pangindaw so nabi o salakaw ron, sabap roo na bialoy skaniyan o Allāh a kaposan o manga Nabi ago

238

siogo iyan ko manosiya ago so jinn, sa daa halal a rowar ko hialal iyan, go daa haram a rowar ko hiaram iyan go daa agama a rowar ko piakanggolalan iyan.Go pitharo iyan pn ko katharoo Allāh a: Go inikasoat akn rkano so Islam a agama aya maana niyan na kasoatn iyo ko manga ginawa niyo ankai a agama ka mataan a skaniyan na agama a kiababayaan o Allāh ago inikasoat iyan ago siogo iyan on so lbi a tindos a sogo iyan ago piakatoron iyan on so maporo ko manga kitab iyan.Pianothol o al Bukhari sii ko tafsir ankai a ayat a: Pitharoo manga Yahudi ko Umar a: Skano na pmbatiyaan iyo a ayat a opama o sii rkami tomioron na disomala a kowaan ami skaniyan a kariyala a zlaslaan ami sa mala (sa babantakn iyan ankoto a ayat) na pitharoo Umar a: Mataan a sakn na katawan akn gowani a itoron ago anda initoron ago anda matatago so Rasulullah ko masa a kinitoron iyan. Initoron skaniyan sa Arafah a sakn ibt ko Allāh ka sii sa Arafah.Pitharoo Abu al A’la al Maududi ko kitab iyan a “So Parinta a Islam” a:

Mataan a so kapangniya sa kandod sii ko sosonan o Allāh ago so kitab iyan na pphakambowat a phoon ko kagdam a mabagr sa so Muslim na amay ka di niyan onotan so kitaban o Allāh na maadn a so tontot iyan ko kaiislami ron na batal a daa maana niyan, sa katii so manga dalil ko Qur’an sankai a kamataanan:1. Pitharoo Qur’an a so Allāh na skaniyan i khi rk ko kadato, sabap roo na skaniyan bo i khi kabnar sii ko kakokom ago so kabtad sa kitab, sa datar oto a pthankdn o Qur’an a so kinggolalann ko manga sogoan a phoon sa salakaw ron odi na kokoman a isa

239

a kaadn a salakaw ko Allāh sii ko lopa iyan odi na nggolalan ko kaadn iyan a somosopak ko kokoman o Allāh na gioto na batal ago kakhafir a mapayag.Aya ontol na so kikokomn o dato ko kokoman o Allāh , sa aya igintas iyan ko manga btad na so Shariah o miangadn, ko kababaloy niyan a pakandadatoon o Allāh ko lopa, pitharoo Allāh a: Tharo anka a ya Allah a khi rk ko kadato ipmbgai nka so kadato sa taw a khabayaan ka ago pngginsingn ka so kadato phoon sa taw a khabayaan ka.. (Ali Imran 26). Pitharoo Allāh a: ...Go daa miaadn a r iyan a sakotowa sii ko kadato iyan… (al Isra 111). Go pitharo iyan a: …So kadato (kakokom) na rk o Allah a Maporo a lbi a Mala (Gafir 12).

Go pitharo iyan a: Go daa phakapdn iyan sii ko kadato iyan (kokoman iyan) a isa bo (al Kahf 26).

2. Sabap san na liowas o Allāh ko manosiya so kabnar ko kahalal ago so kaharam ka kagiya skaniyan na inadn a oripn a makokokom, sa aya galbk iyan na matitins sii ko kaonoti ko kitab a so piakanggolalan o khi rk ko kadato, pitharoo Allāh a: Go di niyo ptharoa so nganin a iphropa o manga dila iyo a so kabokhag a giai na halal ago giai na haram ka an iyo mitmpo ko Allah so kabokhag (an Nahl 116).3. Go pmbagrn o Allāh a mataan a initoron iyan so Qur’an a lalan ka an iyan mikokom ko manga taw sii ko lopa, pitharoo Allāh a: Mataan a initoron ami rka so kitab sa minggolalan ko bnar ka an ka mikokom ko ltlt o manosiya so nganin a piakipamikir rka o Allah.. (an Nisa’ 105).

Go Pitharoo Allāh a: Go kokomn ka ko lt iran so nganin a piakatoron o Allah sa oba nka onoti so manga bayaa ginawa iran go pananggila inka siran o ba ka iran mapitna ko sabaad a piakatoron rka o Allah (al Ma’idah 49).

4. Langowan a phakambowat a pd sa manga galbk a phakapoon sa apiya antonaa a katampar a

240

makapagoonayan sa kitaban a salakaw ko shariah o Allāh na batal a daa arga iyan, pitharoo Allāh a: Tharo anka (hay Mohammad) a ba ko rkano phanothola so miangalalapis i manga galbk * a so miailang so galbk iran sii ko kaoyagoyag ko doniya a siran na aantapn iran a gii siran phiapiya sa galbk (al Kahf 103-104).

Giai i manga kokoman a magigikb o kitab ago giai i paratiaya a onayan a so phliyot on so okit o Islam sii ko kapamimikiran ago so sosonan iyan a parangay ago so atoran iyan a kaphagingd.. go di khaparo o ba misampay so manga Muslim sii ko paratiaya a tarotop a da iran nggolalann so kitaban o Allāh ago so shariah niyan ago da iran minggolalan ko langowan a maito ago mala a pd ko manga btad o kaoyagoyag iran.

So Manga Paratobowan o Shariah Islamiyyah:So Shariah Islamiyyah na toroan o Allāh a inikasoat iyan ko kaadn iyan, ago sindaw niyan a bialoy niyan kiran a palitaan iran a tinindos skaniyan o Allāh a rk ankai a pagtaw.. sa skaniyan na daa sankaan on a lilimodn iyan a langowan a paratobowan a mapiya a khaparo a kaadn iyan ago praotn a pamikiran.

1. So Kababaloy niyan a phoon ko Kadnan a miangadn (ar Rabbaniyyah), a piakatoron iyan a skaniyan i gomgpa ko somosoat ko manga ginawa o manosiya ago so phakabinasa on.2. So kababaloy niyan a lankap sa doniya (al Alamiyyah), sa kna o ba missnggay sa isa ka bangnsa ko manga taw ogaid na skaniyan na pantag ko manosiya langon ko kababaloy ran a manosiya, pitharoo Allāh a: Tharo anka a hay manga manosiya mataan a sakn na sogo o Allah sii rkano langon (al A’raf 158).

241

3. So Kararankom (as Shumul), a rarankomn iyan so langowan a blangan o kaoyagoyag ago rarankomn iyan so doniya ago so akhirat, pitharoo Allāh a: …Go inipama-noron ami rka so kitab a inirinayag sa langowan a shayi… (an Nahl 89).

4. So kala o pkhibgay niyan ago so giikambagobago (al Ata’ wa at Tajaddud), sa khitoman iyan so pangindaw o masa a phagozor ago phagayonan iyan so manga bandaran o manga masa a giimbagobago.5. So kaontol a mamantk (al Adl al Mutlaq), sa daa igagagt iyan a pagtaw a liyo ron so salakaw ron, odi na pankat a di ron pd so isa a pankat.So kakowaa sankai a panarima na mustahil o ba kamataani sii ko pangitaban a manosiya, ka so kamataani ron na mangingindaw sa katao o tohan ago so limo iyan, sa so manosiya na waraan iyan so di kapakatatarotop, sa di kharankom o ongangn iyan so langowan taman na so Allāh na lomiliyot so katao niyan ko kalangowan a shayi, a so inankosan iyan a langowan a shayi a limo ago katao.

Pd ko manga bontal o kiabinasaa ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah: So kiagintas o Agama sii ko Parinta:

So kiagintas o agama sii ko parinta na morka a mala a initiyoba ko Ummah Islamiyyah, gowani a panamaran iyan a kasayani niyan sa Sdpan sii ko kiapakaozor iyan, sa inipakawatan iyan so Islam sii ko manga blangan o kaoyagoyag, sa bialoy niyan a sii bo mapopork ko manga tanda a simba, sa miarapas iyan sabap roo so sabot a rankom o Islam a so biagr skaniyan o manga titayan o Qur’an ago so Sunnah o Nabi a katharo ago galbk, ago so kianggalbka on o manga sahabah ago so manga tabiin, ago so miakaoma ko oriyan iran.

242

Sa pianamaran o manga ridoay o Islam so panagontaman a mala sa kisampayin iyan ko Islam sankai a taman iyan sa mataronko sii ko goliling o paratiaya a rahasiyan ago so manga tanda a simba, sa kasaparan ago marn ko kaphanginsop iyan sii ko atoran o kaoyagoyag a kamama-saan, ago kasaparan ko kipaarn iyan a tarotop ko langowan a galbk a mimamasa a mitotompok ko kaoyagoyag o manosiya.Mataan a aya piakaratarata on sa ginawa na so kapkhowaa o kalaan ko manga ingd a Islam sankai a pamikiran a mananangga ko Islam ago so manga Muslim. Sa so manga ingd iran na tharimaan iyan ko pamikiran iyan a so Islam na aya niyan agama a mitotolad, ogaid na so btad iyan a kanggalbk na sosopakn iyan oto sa tarotop. Sa zankaan iyan o ba panginsop so Islam sii ko manga atoran iyan a kandato ago sii ko kaoyagoyag iyan a kakhaoyagan ago kaphagingd.. taman sa mimbaloy so kipphanolonn ko Islam a romarankom a tarotop a dagangan a isasapar ago galbk a bobogawn sii ko kadaklan ko manga ingd a Islam.. sa miakambowat roo so kiamboriks o manga Muslim sii ko manga masjid sa sii siran bo domiarkt ko manga tanda a simba a masimpit, sa taman sa mithakna ko pamikiran o kadaklan a gianan dn so Islam a bnar na so salakaw san na skaniyan so kisoldn ko Islam ko btad a daa kimamaniya iyan on.

So Qur’an na pthankdn iyan so kararankom o Islam:So pamikiran o Qur’an sankai a bandingan na mapayag a daa rimbot on, sa pthankdn iyan a so Islam na langon a di mapmbaabaad, ago so kapamaada ko agama na btad a di tharimaan a akal sii ko Allāh .

243

Pitharoo Allāh a: Hay so miamaratiaya sold kano ko Islam sa kalangolangon… (al Baqarah 208). Aya maana niyan na sii ko kalangolangowan o manga bitikan o Islam, sa gianan i kpit on o langowan a pananafsir a manga ulama, sa pitharoo at Tabari a: Inisogo o Allāh ko miamaratiaya so kasold sii ko galbk sa nggolalan ko manga bitikan o Islam langon ago so manga tamana iyan, go so kasiyapa ko manga paliogat iyan a so piakanggolalan skaniyan o Allāh , sa siyaparan iyan siran sii ko kailanga ko shayi a pd roo.Sabnar a piakipananggilaan o Allāh so kapamaada ko Islam sa pitharo iyan a: Go kokomn ka ko lt iran so nganin a initoron o Allah sa o ba nka onoti so manga baya a ginawa iran go pananggila inka siran oba ka iran mapitna ko sabaad ko initoron rka o Allah… (am Ma’idah 49).

Sabnar a pimbitiara o Qur’an a langowan a blangan a kadodoniyai ago so btad o akhirah.. sa pimbitiara niyan so btad o paratiaya sa datar o kiabandinga niyan ko btad o simba, go pimbitiara niyan so jihad ago so parinta ago so kokoman sa datar o kiaosaya niyan ko kandagang ago so kandodolona, sa daa inibagak iyan a maito ago mala inonta a inosay niyan, pitharoo Allāh a: …Da a linipha ami sii ko kitab a pd sa shayi… (al An’am 38).

Go sabnar a inisogo o Allāh a pd oto a amay ka maadn so kaoparik sa btad na aya pagndodan na so Allāh ago so sogo iyan ko kakhokoma on, pitharoo Allāh a: …Amay ka masobag kano sa nganin na ndodn iyo sii ko Allah ago sii ko Rasul amay ka miaadn kano a paparatiayaan iyo so Allah ago so alongan a maori… (an Nisa’ 59).

Daa mipapaar o Ummah Islamiyyah a kapakambabaya sii ko kakhowaa ko sabaad on ago ibagak iyan so sabagi on, ogaid na patoray – ka an mabaloy so kaphagingd a thito a muslim – so

244

kinggolalann iyan ko Islam langon, ka an di khabaloy a datar o kaphagingd o Israel a so piaratiaya iran so sabaad ko manga kokoman o Tawrah na inonkir iran so sabagi on, na pimbongtan siran o Allāh ko katharo iyan a: …Ba niyo paparatiayaa so sabaad ko kitab (a tawrah) na sasankaan iyo so sabagi on, da a balas o taw anggolawla roo a pd rkano a rowar sa siksa ko kaoyagoyag ko doniya ago sii ko alongan a Qiyamah na pakandodn siran sii ko mabasng a siksa, go da so Allãh i ba niyan kalilipati so nganin a gii niyo nggalbkn (al Baqarah 85).

Mataan a so kapokasa ko Islam sii ko manga blangan o kaoyagoyag ago so kagintasa on ko printa na skaniyan i sabap a onayan ko manga ala a awid a akal a so phltaw sa liawaw.. sa kadaklan ko manga taw so phlalimn iran so Islam ago pphamabaan iran ko masa a kaploba iran on sa manga tabal o manga awid a akal a so daa kimamaniya iyan on, ogaid na aya dn a sabap iyan a onayan na so kiapatonga iran ko Islam ago so kiabrna iran ko kaokhaog iyan ago so kiarna iran on oba makapanog sa mandiator iyan so btad o kaoyagoyag, sabap sii na thmpowan iran so Islam sa di tarotop ago di romarankom a skaniyan na angiyas roo. Sa di dn khagdam o manga taw so arga o Islam a galbk inonta bo ko oriyan o kapakandod iyan sii ko darpa iyan a waraan sa makandato skaniyan ago makakokom, ago makasogo ago makasapar, ago maator iyan so langowan a btad o kaoyagoyag.Na sii sankai na langowan a awid a akal sii ko langowan a manga blangan na tankd a khaponas… sa sii ko along o Islam a thito na khabaloy so kaoyagoyag a langon dn ontol.

So manga kokoman o manga taw a pmbinasa ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah:

245

Piamagitaan o Allāh so manga taw a pmbagak ko kokoman iyan ago so kitaban iyan a phagonotan iran so manga kokoman ago atoran a pithaong o manosiya, sa lbi a mabasng a pagita.. sa pd ko mabasng a miakambowat sii sankoto ko kitab o Allāh na sii ko surah al Ma’idah: … Sa taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allah na siran so manga kafir… (al Ma’idah 44) siran oto na manga palalalim a pananakoto (al Ma’idah 45) siran oto na manga fasiq (al Ma’idah 47).

Mialoy so at Tabari sankai a ayat sa manga katharo a siran so:

1. Pitharo iran a aya bantak sankai a manga ayat na so manga yahudi a di ron pd so salakaw kiran.

2. Aya bantak ko manga kafir ko ayat na so manga taw o Islam, na so manga palalalim a pananakoto na so manga yahudi, na so manga fasiq na siran so manga nasrani.

3. Aya bantak roo na so kakhakafir ago so di kakhakafir a khiliyo ko agama. Sa datar oto mambo sii ko kaplalalim ago so kapapasiki.

4. Pitharo a manga salakaw a: Tomioron ankai a ayat sii ko manga taw a tioronan sa kitab, sa aya bantak on na so langowan o manga taw.

5. Aya maana oto na: Sa taw a da niyan mikokom so initoron o Allāh a sasankaan iyan na skaniyan na kafir, na amay pman ka paparatiayaan iyan na skaniyan na salimbot a palalalim a fasiq, sa miapanothol a phoon ko Ibn Abbas a: Sa taw a sankaan iyan so nganin a initoron o Allāh na sabnar a miakafir, na sa taw a tankdn iyan ago da niyan kokomn na skaniyan na salimbot a lalim a fasiq.

246

Sa aya piakarayag o at Tabari na so ayat na missnggay a sii bo ko tiyoronan sa kitab:Pitharoo al Fakhr ar Razi a: Miasobag so manga pananafsir, sa pd kiran so taw a bialoy niyan ankai a manga sifat a tlo (a manga kafir, salimbot a lalim, ago fasiq) a manga ropaan a isisipat sa isa a skaniyan so taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh . Adn a mitharo sa so ropaan a paganay na sii ko taw a somosopak, na so ika dowa ago so ika tlo na sii ko taw a tiarima iyan ogaid na ibabagak iyan so kinggolalann on.. oriyan iyan na pianothol o ar Razi so katharoo Ikrimah sankai a manga ayat a: So karopa sa kakakafiri na khasogat iyan so taw a somianka sabap ko poso iyan ago so dila iyan (katharo iyan) na so pman so taw a tiarima iyan ko poso iyan ago tiankd o dila iyan, ogaid na aya initalingoma niyan na so sopak on, na skaniyan na pkhokom ko initoron o Allāh ogaid na ibabagak iyan so kanggolawlaa on, na di khipatoray a kaphakasold iyan ko ropaan a kakakafir.Pianothol o al Qurtubi sankai a manga ayat a: Phoon ko Ibn Mas’ud ago so al Hassan a skaniyan a ayat na lankap ko langowan a taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh a pd ko manga Muslim ago so manga yahudi ago so manga nasrani, sa paparatiayaan iran oto ago papakayin iran, a kna o ba paliogat, na so pman so taw a pinggolawla niyan oto a pd ko manga Muslim a paparatiayaan iyan a phoon ko Allāh ogaid na sosopakn iyan na skaniyan na pd ko manga fasiq ko manga Muslim na so btad iyan na magndod ko Allāh sa o kabayai niyan na siksaan iyan odi na rilaan iyan. Go miapanothol a phoon ko Tawus a: Di skaniyan khakafir a miakaliyo ko agama, ogaid na kakhafir a khasabapan sa dosa, sa amay pman ka inikokom iyan so salakaw ko initoron o Allāh sa aya paratiaya niyan na skaniyan

247

so bnar ago mapiya, na giyoto na kasambii ko kokoman o Allāh a khipatoray niyan so kakhakafir o taw, na amay pman ka inikokom iyan sa baya a ginawa ago kasopak a paparatiayaan iyan a bnar a phoon ko Allāh na giyoto na dosa a praotn o kathawbat ago so rila o Allāh sii oto ko pakaasal o paratiaya o Ahl as Sunnah ko kakharilai ko miamaratiaya.So miaaloy akn a pd sa katharo a miaona na katharo oto o kalangowan o manga pananafsir sii sankai a bandingan, sa so manga katharo iran na marani sankai a maana.Aya kpit o Ahl as Sunnah a miaaloy ko “al Aqidah at Tahawiyyah” na: Da a khafirn tano a taw a pd ko phagadap ko Qiblat tano sabap sa dosa a mianggalbk iyan, amay ka da niyan pamakaya. (aya maana niyan na pinggalbk iyan a paparatiayaan iyan a giyoto na haram, amay pman ka piakay niyan so haram o Allāh na miakafir apiya niyan da nggolawlaa).Pitharoo an Nawawi a: Aya kpit o pagtaw o bnar na daa khakafir a isa a taw a pd ko phagadap sa qiblat sabap sa dosa a mianggolawla niyan, na so pman so taw a sianka iyan so katotokawan a pd ko agama Islam sa lomalankap a onayan iyan na miakokom skaniyan sa murtadd ago kafir. Sa datar anan a pphakarayag so bontal o bnar sii sankai a bandingan a so khaparo a katinsa tano ron sankai a phakatalingoma:So manga ayat na lankap sa daa nganin a ba niyan khatndo, sa piya pn sii initoron ko manga yahudi, na ya khakowa na so kalalankap o lapiyat kna o ba so kattndo o sabap iyan, na sa taw a da niyan mikokom so nganin a initoron o Allāh I a pd ko manga Muslim na skaniyan na lalim ago fasiq sa daa sanaan on. So

248

pman so kokoman ko kakhafir iyan na gianan na sii mitotompok ko btad iyan ago so paratiaya niyan

Sii ko kaposan ankai a bandingan na ptharoon akn a:Mataan a patoray ko Ummah Islamiyyah a katankda niyan sa ginawa niyan a da dn a phakaliyo kiran ko katatagoan kiran a ragawr ago di kiran dn khaankat so patong iran ago so mapnd iran a mibabakokoong kiran ago di siran dn pakapndatoon o Allāh inonta o misabap ko kandod iran ko Islam sa tolabos a bnar a romarankom a so inipangalimo kiran o Allāh ago inikasoat iyan kiran.Mataan a adn a masasangant o Ummh Islamiyyah a panagontaman a mala a nanayawn iyan rki tano so mabagr a thkhs ago so tgo a mala sii ko kipnggolalann ko Shariah Islamiyyah, na pd ko matatankd a manga btad a so di nka langon khakowa na di nka langon mbagakn. A ino tano di phanagipoon sa lalakaw a khisangor tano ko kinggolalann ko Shariah Islamiyyah a khatondog skaniyan a lalakaw a salakaw sa taman sa makaoma so sarapiyag ko oriyan tano a miatoon dn o Shariah Islamiyyah so atoran iyan a makatitindg a miakanggaganapa.

Pitharoi Dr, Abdussattar Fat’hullah Said a:Mtaan a pphakitadman rki tano o Ummah Islamiyyah a so manga lalan na langon dn kakklban ko hadapan iyan inonta a satiman a lalan a skaniyan so lalan o Islam, ago so langowan a pandi na tanan dn mallkn ko kaporoan iyan inonta bo so pandi o Qur’an a mala. Sa ampl dn ko Ummat tano so manga tpng a miangaoona a mabasng, sa lalakaw so manga olowan iyan ago so manga dato iyan sa kdga iran so

249

lalan a mathito, sii ko atag o pandi o Qur’an a lbi a maporo.

2.So Kasasagomparak o Ummah Islamiyyah

Miiitong so kasasagomparak a matatago ko Ummah Islamiyyah a pd ko lbi a piakalklk a khaalangan iyan so lalakaw o kapakandato, gioto a mtaan a so bagr o manga Muslim na matotonkop ko kaiisaisa iran, na amay ka masagomparak siran na mabaloy siran a manga bilangan a daa arga iyan ago daa timbang iyan.Sabnar a miakaoma so Islam a so doniya na madadalm sa karoropt, sa daa makagagakot on a rowar ko gakot a kapmaratabat a kambangnsa ago manga andisan a smpo ago soson, ago so kaploks a masimpit, sa adn a miaadn roo a pagtaw a arab, ago pagtaw a faris, ago pagtaw a rum… ago so salakaw ro a pd sa manga kawm, sa oman i isa ka kawm na mababagi sa manga lompokan ago soson a kaploks,

250

ka datar o al Aws ago so al Khazraj sii sa Madinah, ago so Banu Adnan ago so Banu Qahtan sii sa polo a Arabia, ago so bangnsa a Fir’aun sii sa Misir, ago so manga Barbar sii sa al Magrib, ago so salakaw roo.Go miakaoma so Islam sa miaoma niyan so manga taw a gii siran thimo sii ko manga gakot a bangnsa odi na gakot a lopa (kawali) odi na gii siran thimotimo sii ko manga kamapiyaan ago manga gona a marani. Na so dn so kiapayag o Islam na miananawag ko manga taw langon sa pitharo iyan a bagakn iyo ankai a langowan a manga gakot a jahilyyah sa pagisaisa kano sa pagtaw a satiman a aya tanda iyan na so (La ilaha Illallah Mohammadun Rasulullahi) sa datar anan a pitharoo Islam so katharo iyan a phamitas sii sankai a btad a piakalklk a so pthamanan iyan so manga khoyaptaan o manga taw ko sabagi kiran ko sabaad, sa pitharo iyan a daa warna o kobal ago daa soson ago daa bangnsa ago daa kawali ago da manga kamapiyaan ago da manga gona.. sa da dn a pd roo ago da pn a salakaw ron a ba on khatimo so manga taw odi na pmblablag siran on. Ogaid na aya mataan a gakot na skaniyan so gakot o Paratiaya ko Allāh .Mataan a aya gakot o kakhatimo na skaniyan so paratiaya ka kagiya skaniyan i lbi a maporo a paratobowan o manosiya, sa amay ka maarat ankai a khoyaptaan na da a katitimo ago da pn a katataragombalay.Sa datar anan a miphaporo so Islam sabap ko ginawa niyan sa liampasan iyan so kaporoan o manga soson ago so manga warna, sa inimbitiarai niyan so langowan o pagtaw sa pangilay ko kaisaisa niyan sa pagtaw a satiman a giinggigi-nawai a daa kapakallbi ron o arab san ko kna a arab, go da mapoti a ba niyan kaombawi so maitm inonta bo o nggolalan sa kalk paratiaya ko Allāh ago so kanggalbk sa mapiya,

251

sa inimbitiarai o Allāh a langowan a miaratiaya sii ko langowan a lopa ago sii ko langowan a masa ago phoon ko langowan a soson ago warna, ago sii ko langowan a lompokan, ko kialagaday o manga masa ipoon ko Nuh alayi as Salam na taman ko Nabi tano a Mohammad ago taman dn ko kaposan o masa, pitharoo Allāh a: Mataan a giai so agama niyo a agama a satiman ago sakn i Kadnan iyo na simbaa ako niyo (al Anbiya’ 92) Go pitharo iyan a: Mataan a giai so agama niyo a agama satiman ago sakn i Kadnan iyo na kalkn ako niyo (al Mu’minun 52).

So Qur’an na pthankdn iyan so kaphapagariya a paratiaya:Tiankd o Qur’an so kaphapagariya a paratiaya sii sa madakl a manga darpa.. ioman ko miaona a dowa a ayat na pitharoo Allāh a: Go so miamaratiayaa a mama ago so miamaratiaya a manga babay na so sabagi kiran na manga salinggogopa o sabaad… (at Twbah 71).

Go pitharoo Allāh a: Mataan a so miamaratiaya na magariari… (al Hujurat 10). Go miananawag ko manga Muslim ko kalangolangon iran a: Go panarig kano ko agama o Allah langon go oba kano zagomparak… (Ali Imran 103).

Pitharoo at Tabari sii sankai a ayat a: Kpiti niyo so agama o Allāh a so inisogo iyan rkano, ago so kapasadan iyan a iniphasada iyan rkano sii ko kitab iyan a pd sa kapagisaisa ago kathimotimo sii ko katharo a bnar ago so kambayorantang ko sogoan o Allãh .Sa pianothol o at Tabari a manga katharo sii ko miaaloy ko ayat a “habl Allah” agama o Allāh odi na tali o Allāh , sa miakapoon ko Ibn Mas’ud a: Aya bantak roo na so sagorompong (jama’ah) na pitharo a salakaw kiran a: Skaniyan so Qur’an, sa pitharoo

252

Ibn Zayd a: So Islam. Sa ptharoon akn a: daa kapakazosopaka ankoto a manga katharo, ka so lapiyat na kharankom iyan siran langon. Sa datar o kiapanothola on o at Tabari a phoo ko Abdullah Ibn Umar a: Hay manga manosiya paliogat rkano so kapango-ngonotan ago so kapagisaisa ka mataan a skaniyan na tali o Allãh a so inisogo iyan. Na mataan a so ipkhagowad iyo ko katatago iyo ko sagorompong a maiisaisa na tomo ago mapiya a di so pkhababayaan iyo sii ko katatarambisa niyo sa pzibasibay kano.

Sa datar oto a piakipananggilaan o Allāh so kazagomparak, sa pitharo iyan a: …Go di kano pzosopaka ka maola kano ago mada so bagr iyo… (al Anfal 46).

Sabnar a tiankd o Sunnah o Nabi a kanggalbk ago katharo so kala i arga o kapagisaisa o pagtaw a Islam sa piakipanang-gilaan iyan sa mabasng so kazagomparak ago so kapagoparik.Miaadn a aya pagampaganay a nggalbkn o Nabi ko oriyan o kiambalaya niyan ko masjid na so kiapakaphapagariyaa niyan ko manga muhajir ago so manga ansar, sa pitharo yan kiran a: Phapagariya kano sa ndodowa kataw, ka an mada ko manga muhajir so bolong o kabibintad, ago malilang siran ko kiablag iran ko manga karoma ago so manga tonganay, sa masomang ago makabagr so ndolondolonan iran sa phakabgr misabap roo so maratabat o manga Muslim sa magdam o manga muhajir so karrnk ago so kapagoontong, ago kababayaan iran a ingd a Madinah ago so manga taw niyan sa mabaloy siran langon a sii ko kaphapagariya ago kanggiginawai, sa masiap o manga ansar so anogon iran ko manga muhajirin sa masakaw ira siran.Go pizaksian siran o Allāh sii sankoto ko kiatharoa niyan sa: Go so siran oto a miagingd siran ko ingd a pd iran so paratiaya (gia Madinah) sii ko onaan iran (a manga muhajirin), a pkhababayaan iran so taw a tomiogalin sii kiran ago daa khatoon

253

iran ko manga giawa iran a anogon ko nganin a inibgay kiran ago pphakaadiadin iran siran ko manga ginawa iran apiya pn adn a pangindaw iran on, na sa taw a lindingn ko kaligt o ginawa niyan na siran oto so miamagontong (al Hashr 9).

Sabnar a miakaoma so manga titayan o Sunnah sii sankai a btad sa lomalankap, sa pitharoo Nabi a: Aya ibarat o miamaratiaya sii ko gii ran kanggiginawai ago so gii ran kakhakalimoay ago so gii ran kakhakapdiay na datar o satiman a lawas a igira miakapagataat so isa a anggawta na lonankap ko kalangowan o lawas so kathoday ago so mayaw.

Go pitharo iyan a: So mu’min ko pagari niyan a mu’min na datar o taragombalay a masosomang o sabagi on so sabaad on, na piakazolapida iyan so manga kmr iyan. Go pitharo iyan a: So Muslim na pagari o muslim di niyan plalimn skaniyan ago di niyan izogot, sa taw a maadn ko awid a akal o pagari niyan na maadn so Allãh ko awid a akal iyan, na sa taw a kapakaloagan iyan a isa a muslim sa awid a akal iyan na pakaloagan skaniyan o Allãh sa margn a pd ko manga rrgn ko alongan a Qiyamah, na sa taw a sapngan iyan (a paawing a muslim) na sapngan on o Allãh so paawing iyan sa alongan a Qiyamah.

Datar oto a miaadn so Nabi a sisiapn iyan so kaisaisa o manga Muslim ago so katiman o rankom iran, na miaadn pn a aanogonan iyan so kapagrna ko apiya antonaa sabap a phakatonay sii ko kapagoparik o manga saaf iran, sa pitharo iyan a: Di kano pzoransorang ka mataan a miaadn ko miaonaan iyo a pagtaw na mizopasopak siran na miaantiyor siran.

Sa datar anan a pthankdn o Qur’an ago pthankdn o Sunnah a soti ankai a kamataanan a andang a skaniyan so: Mataan a so kaisaisa na bagr, na so kazagomparak na kalmk.Sa giai na bitikan a pd ko manga bitikan o kaoyagoyag, ago sosoanan a pd ko manga sosonan o Allāh sii ko manga taw, a daa kakhaalin iyan ago

254

daa kakhasambii ron, sa so iringa o kamamanosiyai langon na saksi sii ko kaontol ankai a bitikan ago so kapamamantk iyan.Sa amay ka zapandangn tano so thotol o langowan a soson ago batiayaan tano so manga btad o manga pagtaw sii ko kabagr iyan ago so kalobay niyan, odi na sii ko kaaadn iyan ago so kapkhadadas iyan, na disomala a matoon tano a mataan a so sosonan o Allāh na mamamantk on sa khabaloy so kipantag iyan ko kabagr ago so kaaadn a sii khailay ko dianka o kipantag iyan ko kaiisaisa niyan, sa daa inantiyor o Allāh a sagorompong inontaa sii ko oriyan o kiatiobaa kiran ko kazagomparak ago tinioba siran ko kapagoparik na piakiwarisan siran o Allāh sa kapakada-panas a matas ago siksa a masakit, oriyan iyan na kadadas a tatap a dayon sa dayon.Sa miagaga o Islam a kapakaisaisaa niyan ko manga ginawa ago miatimo iyan so manga poso, ago khabaloy niyan so kaphagingd a Islam a sii sa poso a sakataw a mama a di niyan lililingayin so soson odi na so warna odi na so basa, sa gianan i miakabngang ko doniya gowani a matkaw skaniyan ankai a pagtaw a satiman a so miatimo a phoon ko phizosonan o manga manosiya.Sabnar a piayag i Rustum a olowan o sondaro a Furs sii ko kiathidawa sa al Qadisiyyah so kiapammsa niyan gowani a imbtiarai niyan so Rib’i Bin Amir a sogo o Sa’d Bin Abi Waqqas, sa inidolon iyan ko Rustum so kaphagislam iyan odi na so kabgay sa bois, odi na so kathidawa, sa pitharo iyan on a: Sakn i maako sankai ko manga pd akn. Na pitharoon o Rustum a: Ba ska i dato iran? Na pitharoo Rib’i a: So manga Muslim na datar o satiman a lawas a so sabgi on na pd o sabaad on, a pziapn o maito kiran so manga ala kiran.

255

Sa gawii a riompakan o manga Muslim so doniya langon sa saaf a satiman sii ko along ankai a kaphapagariya a bnar na da panatap ko hadapan iyan so manga parinta ko doniya sa sakotika na miakathapapay ko ronda o Islam.Sabnar a kiatkawan so manga ridoay o Islam – sa miaona ago sii sa babago – sankai a kaiisaisa a mabagr a so da iran masangba sii sa miona so datar iyan, sa siabot iran a mataan a aya mala a pangalang sa di ran kakowaa ko kabaya iran na so Islam, sa miaadn ankai a maana sii ko manga katharo iran ago so manga sorat iran.Pitharoi Laurence Brown a: Amay ka maisaisa so manga Muslim sa parinta (empire) a satiman na miaparo a kakhabaloy ran a morka sii ko doniya ago piakalklk. Na amay ka matatap siran a masasagomparak na sii sankai na khatatap siran a daa bagr iran ago daa rarad iran.Pitharoo pandita a si Semon a: Mataan a so kaisaisa o Islam na khatimo iyan so pangindaw o manga pagtaw a Islam ago phakaogop sii ko kaphakapalagoy ran ko kipapaarn kiran a Aurupa.Go pd ko manga tankd a pagns a so piakalankap skaniyan o wazir a Britaniya, a so pitharo iyan on a: Mataan a so kathidawa na piangndao tano niyan a so kaisaisa o Islam na skaniyan i piakalklk a mala a so paliogat a kapananggilai ron o Empire a Britaniya ago garobatn iyan (…) mataan a so okit tano ko kandato (political policy) na aya bantak iyan lalayon na so kapagrna niyan ko kaisaisa o pagtaw o Islam, ago so kapamagakowa a Islam (Islamic Solidarity) sa wajib a matatap ankai a okit a kandato a gianan dn i lalakaw niyan.

256

Ipoon dn ko kiapakatindg o parinta a Islam sii sa Madinah na gii ran nggalbkn sa langowan a okit so karopt ankai a kaiisaisa sa tphali ko kanggtasa iran sankai a pagtaw. Sa adn a miaadn kiran a manga okit a panamar.Sa zanaan akn a satiman a ibarat iyan a so tioronan a Qur’an so btad iyan. Sa pphakitadman iyan ko manga Muslim so limo o Islam ago so limo o kaphapagariya sa ipzogo iyan kiran so kapagisaisa ago so kathimotimo, sa ipzapar iyan kiran so kazagomparak ago so kapropt.Inaloy a as Suyuti sii ko kitab a ad Durr al Manthur a sanday a maririnkit a phoon ko Zayd Bin Aslam a: Somiagad so Shas Bin Qayis a skaniyan na miangongo a loks sii ko jahiliyyah, a mala i kakhakafir, a taralo i dnki ago siig ko manga Muslim, ko sabaad ko manga sahabah o Rasūlullāh a pd ko al Aws ago so al Khazraj sa isa a darpa a matitimo siran a gii siran mbibitiarai na inikararangit iyan so miailay niyan a gii ran kanggiginawai ago so katitimo iran ago so kiapangapapasad o manga karido iran, sa kiaompiyaan siran o Islam, ko oriyan o miaadn kiran a giikathitidawa sii ko jahiliyyah. Na pitharo iyan a: Sabnar a miatimo so mbawataan o al Aws ago so al Khazraj sii sankai a ingd. Sa ibt ko Allāh ka daa rk tano kiran amay ka maisaisa siran ago thakna siran, na siogo iyan a mangoda a pd iyan a yahudi sa pitharo iyan a: Song ka kiran ago ontod ka a pd iran oriyan iyan na pangangaloy anka kiran so gawii a kiathidawa sa Bu’ath ago so miaadn ko onaan iyan, sa mbayokn ka kiran so sabagi a manga bayok iran on (a so gawii a kiathmo sa Bu’ath na kathidawa oto a al Aws ago so al Khazraj sa aya miakataban on na so al Aws ko al Khazraj) na pinggolawla niyan, na pimbasisa oto o pagtaw, sa miasobag siran ago mimbabantogan siran, sa taman sa mikhakanga a

257

dowa kataw a mama a pd ko dowa kaloks – so Aws Bin Qaydhi a isa ko mbawataan o Harithah a pd ko al Aws ago so Jubar Bin Sakhr a isa ko banu Salimah a pd ko al Khazraj, sa mipahawala siran, sa pitharoo isa kiran ko pd iyan a: O kabaya iyo na ikasoy tano skaniyan imanto sa datar o kiaadn iyan sa paganay, sa kiararangitan so dowa lompok, sa pitharo iran a: Oway initana tano skaniyan, sa oman i isa na initawag iyan so kakapt sa gomaan sa aya pasad na sii ko lohor na pthidawa siran a sii sa darpa a al Harrah sii sa Madinah, sa lominiyo siran on sa mialimod so manga taw sa miatimo so al Aws ko sabagi kiran ko sabaad sii ko tawathawag iran a so miaadn siran on ko jahiliyyah.Na inisampay oto ko Rasūlullāh na liniowan iyan siran a pd iyan so sabaad ko manga muhajirin a manga sahabah niyan sa taman sa maioma niyan siran na pitharo iyan a: Hay manga Muslim, so Allah so Allah, ba so panolon a jahiliyyah (na khowaan iyo) a zisii ako ko zaronsarongan iyo ko oriyan o kiatoroa rkano Allãh sii ko Islam ago inisakaw niyan rkano to, sa gitas iyan rkano sa piokas iyan rkano so btad o jahiliyyah, ago siabt kano niyan on ko kakhafir ago piakaisaisa kano niyan on, sa pagndod kano ko kiaadnan rkano sa miaona a manga kafir kano..? na kiatokawan o pagtaw a gioto na waswas a phoon ko shaytan ago gasta a phoon ko ridoay ran na minilbad iran so manga gomaan ko manga lima iran, sa miakagoraok siran sa miakanggagaksai siran ko manga mama ko al Aws ago so al Khazraj, oriyan iyan na mimbalingan siran a pd iran so Rasūlullāh sa miangongonotan siran ko sogoan iyan sa piadng kiran o Allāh so gasta o ridoay ran a so Shas Bin Qayis, sa piakatoron o Allāh sii ko btad o Shas ago so siowa iyan so katharo iyan a: Tharoa nka a hay tioronan sa kitab ino niyo pzankaa so manga tanda o Allah a so Allah i saksi ko nganin a gii niyo nggalbkn… sa taman ko katharo iyan a: Go so Allah na kna o ba niyan kalilipati so nganin a gii niyo nggalbkn (Ali

258

Imran 98-99). Na piakatoron o Allāh ko btad o Aws Bin Qaydhi ago so Jubar Bin Sakhr ago so manga pd iran ko pagtaw iran so katharo iyan a: Hay so miamaratiaya amay ka onotan iyo a sagorompong a pd ko tioronan sa kitab na maphakakasoy kano iran ko oriyan o paratiaya niyo a manga kafir kano… sa taman ko katharo iyan a: Go siran oto na adn a bagian iran a siksa a mala (Ali Imran 100-105).

Sa so manga ayat a tomioron sankai a btad na panolon sii ko kaisaisa o tindg ago so katimo o saaf o Muslim sa sii siran maompong ko Islam, sa miakarankom oto sa:1. So kiapakipananggilai ko gasta a masoln a phoon ko kna a Muslim, ago pananggilaan so kaonoti kiran ko nganin a iphagwaswas iran a daa matatago ko talikhodan iyan a rowar ko kambasowi ko manga palo, ago so kakhafir ko oriyan o paratiaya.2. So kiaalaoya niyan sii ko kapagisaisa sa misabap ko paratiaya, ago so kazagomparak sa misabap ko kakhafir, ka aya maana o phakandodn kano iran ko oriyan o paratiaya niyo na aya maana oto na sii ko oriyan o kaiisaisa niyo ago so kiaphapagariya iyo, sa pzagomparak kano a gii kano mriridoay, sa gioto i mitotoro o sabap a kiatoron ankoto a ayat.3. Mataan a so kapanarig ko tali (agama) o Allāh na skaniyan i onayan o kaisaisa o manga Muslim sa aya tali o Allāh na skaniya so Qur’an ago so Islam.4. So kaphakitadmi ko limo o kaphapagariya a paratiaya ko oriyan o kapriridoay a jahiliyyah, a skaniyan i mala a limo ko oriyan o paratiaya, pitharoo Allāh a: …Go piakang-giginawai niyan so manga poso iran, sa opama o nggastowa nka so madadalm ko lopa langon na di nka mapakanggiginawai so manga poso iran ogaid na so Allah na piakanggiginawai niyan siran, mataan a skaniyan na Mabagr a Maongangn) (al Anfal 63).

259

5. So thotol na pndakat ko manga thoma, a skaniyan na ppangosiyat a di ptharo sa rk o manosiya sa inidakat rki tano o thotol a adn a manga taw ko miaonaan tano a mizagom-parak siran ago miasobag siran sii ko agama na miaantiyor siran, sa daa miaadn kiran a sndod ka kagiya miasobag siran ko oriyan o kiaomaa kiran o manga rarayag a tanda, sa sabap roo na miaadn so pananggila a poon ko Allāh . Go oba kano maadn a datar o siran oto a mizagomparak siran ago miasobag siran ko oriyan o kiaomaa kiran o manga rarayag a tanda, siran oto na adn a bagian iran a siksa a mala.

So thotolan ko Ummah Islamiyyah na mapiya a saksi sa mataan a so manga Muslim na oman siran dn maisaisa sa tindg ago saaf ago antap, na mamagoman so bagr iran, sa makataban siran ago makabagr siran ago makandato siran, na oman siran dn masagomparak ago masobag na maola siran ago makadapanas siran, ka kagiya so manga bitikan a kabaya o Allāh a khaadn na daa thampilan iyan a isa bo, na so sosonan o Allāh ko kaadn na lankap sa daa kattndoan on a masa a di ron pd so salakaw ron, sa paliogat a pnggolalan ko manga Muslim so datar o giinggolalan ko kalangowan o manosiya ago so manga pagtaw, amay ka sopakn iran so manga bitikan o Allāh sii ko kaoyagoyag. …Go da dn a matoon ka a rk o sosonan o Allah a kasambi (kaalin) (al Ahzab 62).

So Kaisaisa a Islam na patoray a ithgl skaniyan o btad a kamamasaan:Pitharoi Dr. al Qaradhawi a: Skitano na madadalm ko masa a giikathimo ago kaplompokan a mala, sa so manga taw a makaliliot rki tano na gii siran thimo sii ko manga paratiaya iran ago gii siran thatawaga ko manga tanda iran a agama.

260

So manga ridoay o Islam na di siran pkhaokaog a siran na zasakataw ogaid na gii siran nggalbk sa matitiman siran sa satiman a lawas a phrompak langon sa patag sa kaziapa niyan ko kaaadn iyan ago so kapakamomoayan iyan. So siran oto a manga kafir na so sabagi kiran na salinggogopa o sabagi, na paliogat ko Ummah Islamiyyah amay ka kabayaan iyan sii ko ginawa niyan so kaoyagoyag a kabalaka iran sii kiran sa bontal a katitimo a adn a paratobowan iyan a missnggay a datar iran, ogaid na sii sa pankat a lbi a madalm ago malamit ago mabagr.Ogaid na di babantakn ko manga Muslim sa siran bo a kathimo iran ka an siran matatap a maga pagtaw a mbidabida, ago manga parinta a pizoson, gioto a mataan a ski tano na pagtaw a satiman sa minggolalan ko titayan o Qur’an Go mataan a giai so agama niyo a agama satiman… (al Mu’minun 52).Skitano na pagtaw.. a giankai a pagtaw na kna o ba mililiyo sii ko goliling o thotol, a madadadas sii ko giinggogomigtaan o manga pagtaw a salakaw, mataan a skaniyan na pagtaw a missnggay: Go datar oto a bialoy ami skano a ummah a maontl… (al Baqarah 143). Miaadn kano a mapiya a Ummah a piakambowat ko manga taw (Ali Imran 110). Mataan a skaniyan na pagtaw a maawid sa romasay ago adn a ititindg iyan a galbk, ago adn a aawidan iyan a atastanggongan. Mataan a skaniyan na pagtaw a mammts ko blangan o thotol. Ogaid na so bagr a romirido ko Islam na bialoy tano niyan a manga pagtaw a riridoon o sabagi on so sabaad on, ago pmbonoon o salompok on so salakaw ron, mataan a ipphammsa ko (a tig i al Qaradhawi) a kapkhailaya ko ko toladan o doniya a pkhatoon akn a manga ingd a mala sii ko blangan o mapa, na ilayin akn so toladan o ingd o manga Muslim na khatoon akn a maroni a manga ingd a

261

maito bo na di kaimolngan ko mapa, a mangingindaw sa tarompong ka an makala so toladan iyan, na antawaa i miamagi ago komiayambr sankai a manga ingd a Islam?Sa iptharos dn i Dr. al Qaradhawi so katharo iyan a: Inizaan ako o sabaad ko manga taw o andamanayai kiatabana rki tano a Israel a ski tano na sobra sa pat plo a manga ingd? Na pitharo akn a tiaban tano a Israel ka kagiya sobra tano sa pat plo a parinta, ka opama o ski tano na parinta a satiman na di niyan magaga o ba tano niyan tabana. Kna o ba aya mala i arga na so kadakl o bilangan, ka mataan a so Nabi na piakipananggilaan iyan rki tano so masa a khaadn tano ron a madakl i bilangan a datar o koyapr o bagiaw, pitharoo Nabi a: Marani dn a kaphamagagawa rkano o manga pagtaw sa datar o kaphamagagawa o giimamagatoang ko lapad iyan, na adn a mitharo a sakataw a: Ba sabap sa maito kami i bilangan sa alongan oto? Na pitharo iyan a: Di, ogaid na madakl kano ogaid na skano na koyapr a datar o koyapr o dgan, sa tankd a plowasn o Allah ko poso o manga ridoay niyo so kipkhalkn rkano, na tankd a iphansir iyan ko manga poso iyo so al wahn, na adn a miniza sa: Antonaa so al wahn? Na pitharo iyan a: So kababayai ko doniya ago so kikagowadn ko kapatay.

Mataan a so Ummah Islamiyyah na pphagataat imanto sa manga binasa ago gba a madakl a mala, a skaniyan imanto na mambabagibagi sa sobra sa pito polo soson ko oriyan o kababaloy niyan a soson a satiman a skaniyan so soson a paratiaya a Islam, ogaid na so manga Muslim na somiambi siran ko limo o Allāh . …sa taw a sambian iyan so limo o Allah ko oriyan o kiapakaoma niyan on na mataan a so Allah na taralo i siksa (al Baqarah 211).

Sabnar a tialikhodan o manga Muslim so pagns a katoton-kopan ko bagr iran, sa da iran makowa so

262

toroan o agama iran Go di kano pzagomparak (pzopasopak) ka maola kano ago mada so bagr iyo… (al Anfal 46).

Sa tialikhodan iran so lalan o Allāh a isaisa sa miasagom-parak siran o manga lalan a madakl, sa romiamig so sabagi kiran sa katampar sa kawanan, na romiapi so sabaad sa kaomag sa diwang, na somiangor so salompok kiran sa maomag sa Sbangan, na so sagorompong a salakaw na tomiaalok sa Sdpan. Sa kialipatan iran so lalangan o Kadnan iran ko kiatharoa niyan sa: Go mataan a giai so lalan akn a mathito sa kdga niyo skaniyan, go oba niyo kdga so manga lalan ka masagomparak kano niyan (sa mapokas) kano ko lalan iyan… (al An’am 153). Sii sankai a ayat na pianothol o Ibn Kathir a phoon ko Ibn Abbas a: Inisogo o Allāh ko miamaratiaya so kapagisaisa iran sa madiamong siran, ago inisapar iyan kiran so kazosopaka ago so kapagoparik, ago pianothol iyan kiran a aya kiabinasa o pagtaw a miaonaan iran na minisabap ko kaphapawala ago so kapriridoay sii ko agama o Allāh .Oman dn somagad so gawii na pkhapayag a mataan a adn a lalan a mattndo a rk o pagtaw a Islam langon sii sankai a lopa, a khaparo a kapakatonay niyan sii ko kaadn o bagr ago so kapakalidas ko manga pangalang o manga parinta a phagagaw ko kawali o manga Muslim, lalan a isaisa a daa ika dowa niyan ago daa sankaan on, ago daa phalagoyan on a skaniyan so lalan o Islam ago so kathimotimo sii ko onayan iyan.Mataan a so manga pan’kaw o doniya, ago so manga parampang o manga masa, ago so tindg o manga pagtaw a Islam na langon dn oto ago so salakaw ron na itotoro iyan ankai a lalan a sasatiman a so di skaniyan izogo o kagdam a sagad, go di pn so ranon a sakhop, aya mataan na ithgl skaniyan o manga kamataanan ago so manga btad a kamamasaan ago

263

iphaliogat skaniyan o tindg a lankap sii sa doniya, sa makapmbaratmowa on so kagdam a ranon ago so kamapiyaan, sa makapzophona on so miaipos ago so kapapantagan a btad.So manga onayan o kakhaisaisa o manga pagtaw a Islam na maaadn a makamomoayan a skaniyan na matitins sii ko: So kaiisaisa ko agam, so basa Arab, so iringa a thotol a kapag’pdaan, ago so kamapiyaan a katitimoan ko pagtaw, ago so btad a piakalklkl a babantakn iyan so pagtaw langon.Na aya phakatondog roo na khabaloy so kaisaisa a Islam a patoray a madait a makathatalabok on so doniya a Islam ka an matonaw sii ko towanga o kaisaisa a Islam ka an mabaloy a thito a mapiya a ummah a piakambowat ko manga taw.Opama o masabot o manga Muslim so manga btad iran sii sankai a pankat a marasay a pd ko thotolan kiran na disomala a maknal iran a so nganin a minisogat kiran a pd sa kapakadapanas na sii phagndod so sabap iyan ko kiabnkas o kawar iran (kaiiisaiasa iran) ago so kinikayambr o manga baya a ginawa iran.. sa piagdasan tano o tangagaw sa ingd a zasakataw tano, go pizakisi tano niyan sa manga rditan a madakl a malbod so ka phlamda on, sa so kambing a misisibay na malbod a kapkhadasa on o arimaw.Go pd sa katotokawan a so manga gobat o manga ingd a pphangagaw sa kawali na da dn makaapas sii ko kaplmki niyan ko Ummah Islamiyyah inonta bo sii ko oriyan o kiapakaapas iran ko kiasagomparaka iran ko manga Muslim sa manga lompokan a maroni a malobay, ago manga ingd a piamagi sa zasatbi a lopa a giithitidawa sa misabap sa maito a nganin, sa so manalaingd na gii niyan pakanggolalann so okit

264

iyan ko kapangagaw sa ingd a so katharo a: “Sagom-parak anka so matitimo ka kapndatoan ka”.

Mataan a so manga taw o ribat na gii siran thimo ko kariribat iran, na aya patot ko pagtaw o bnar na so kaplimod iran sii ko goliling o bnar iran, ago phoon ko kasasagomparak iran ko manga gawii a kapakadadaya na patot a matimo siran sii ko masa a mapitl a kamotowan. Go mataan a so manga kathidawa a manga ala na pkhaisaisia niyan so masasagom-parak ko kasasangata niyan ko ridoay niyan a kapag’pdaan, go mataan a so manga antap a so aarapn skaniyan o Ummah Islamiyyah na di dn khamataanan inonta bo o misabap ko kapagisaisa, ago so nganin a di khaadn so wajib o di ron misabap na skaniyan na wajib so kanggolawlaa on.Go pd sa patot a alowin a mataan a adn a maaadn a manga panolon ago manga tawathawag ko kapagisaisa, ogaid na tawathawag a sii ko salakaw ko gakot o Islam, ka datar o panolon ko kambangnsa (nationalism) ago so kaphagingd ago so kaarabi (arabism).. ago so salakaw roo a daa sankaan on a gioto na panolon a jahiliyyah a miakaoma so Islam sa pantag sa kapagarata niyan ko manga bkaw niyan sa romagondong, ago skaniyan na okit a pd ko manga okit a kapthabana ko lopa o pagtaw sa pantag sa karopt o doniya a Islam, na so kapamakin’ga sankai a manga panolon na gioto dn i kapnggapaa ko manga zoozooran o manga Muslim ago kapphotola ko tali o Ummah a satiman.Phakisabotan tano ko manga taw a maaakal sankai a manga panolon a aya onayan a paganay ago aya tanda a satiman a so iniporo skaniyan o Rasūlullāh ka an on malimod sa matimo on so manga taw na skaniyan so katharo a: la Ilaha Illallah Mohammadun Rasūlullāh ال إله إال الله محمد رسول الله .

265

Sa gawii a mndod so Ummah Islamiyyah a pagtaw a satiman a giinggiginawai sa datar o satiman a lawas, sa datar o kiadn iyan sa paganay, sa katatadman iyan so kapasadan iyan ago so Kadnan iyan, ago inggogolalan iyan so wasiyat on o Rasūlullāh , na skaniyan sankai a gawii na madait ago patot a kakowaa niyan ko kapakandato a so inibgay ron a kapasadan o Kadnan iyan.. Mataan a so Allāh na di niyan ndoratn so kapasadan iyan.

3. So Kigagayib o Kapagolowan a Matotoro

غياب القيادة الراشدة

266

Pd ko lbi a piligro a balamban o kapakandato sii sa sold na so kigagayib o kapagolowan a matotoro.. gioto a mataan a so manga olowan o pagtaw na siran i ogat o kaoyagoyag iyan, ago siran na sii ko pankatan o olo sii ko lawas, na amay ka thagompiya so manga olowan na thagompiya so Ummah, na amay ka mabinasa siran na mabinasa so pagtaw.Sabnar a pitharoo Sufyan at Thawri sa isa a gawii ko al Khalifah al Abbasi a so Abu Ja’far al Mansur a: Hay Amirul Mu’minin adn a katawan akn a mama a amay ka thagompiya na thagompiya so ummah. Na pitharoo al Mansur a antaa skaniyan? Na pitharo iyan a: Ska hay Amirul Mu’minin.

Sa pakatanod ko kala o btad o manga olowan sii ko kaoyagoyag o Ummah na pitharoo Umar Ibn al Khattab a: Mataan a so manga taw na khatatap siran a khipagiinontolan ko tnday o kapagiinontolan kiran o manga dato iran.

Go pitharoo Khalifah Uthman Bin Affan a: Mataan a so Allāh na izapar iyan sa misabap ko kadato so nganin a di niyan izapar sa ba misabap ko Qur’an.

Go initoro o al Imam Abu Hamid al Gazali so marani sii sankai a maana a miaona, sa pitharo iyan a: Go knal anka a mataan a so Shariah na pakaasal, na so dato na pphagipat, na so daa pakaasal iyan na mabibinasa, na so daa somisiyap on na madadadas.

Na sabap ko di kipndaraynonn ko dato a maontol sii ko kaoyagoyag o Ummah a Islam na mataan a so Allāh na piakadaklan iyan sa balas sa miakaoma oto a minggolalan ko katharoo Rasūlullāh sa bialoy niyan so imam a maontol a paganay ko pito a phakasirongn siran o Allāh sii ko sironga iyan, sa pitharoo Nabi a: (Pito a phakasirongn siran o Allāh sii ko

267

sironga iyan sa gawii a da dn a khasirongan a rowar ko sironga iyan, so imam (olowan) a maontol…). (pianothol i Muslim ko sahih iyan)

Go pitharoo Nabi a: Mataan a so manga oontol sii ko Allāh na matatago siran sa manga mimbar a pd sa tihaya sii ko kawanan o Makalimoon (pianothol i Muslim ko sahih iyan).

Go miatankd a phoon ko Nabi a miamangni sa pitharo iyan a: Ya Allāh sa taw a makakhapaar sa pd ko btad o ummat akn sa shayi na go niyan siran piakargnan na pakargni nka skaniyan, na sa taw a makakhapaar sa pd ko btad o ummat akn sa shayi na go niyan siran piakalbodi na pakalbodi nka skaniyan (pianothol i Muslim ko sahih iyan).

Sa datar oto a lialangan iyan so manga taw a adn a iipatn iran a inakal iran siran sa siksa a marata ko alongan a Qiyamah sa pitharo iyan a: Da a pd sa oripn a piakikhapaar on o Allāh a pagtaw a ziapn iyan na go matay sa gawii a kaphatay niyan a skaniyan na aakaln iyan so taw niyan a iipatn iyan inonta a haramn on o Allāh so sorga (pianothol i Muslim).

So Ummah Islamiyyah sii ko along o Kapagolowan a Matotoro:Sabnar a miangongoyagan so Ummah Islamiyyah sa malndo a manga masa sii ko along o kapagolowan a matotoro a somasarig a thatakna a magoontong, sa miangondato so kaontol ago so limo sii ko langowan a manga katampar iyan ago so manga blangan iyan, sa pankat a so Umar Ibn al Khattab a miasoat on so Allāh gowani a thandingann iyan so kapangokom sii ko masa o Abu Bakr, na miatatap sa miakasaragon a tarotop na da dn a domiarpa on a marirido a dowa kataw sa pantag sa kakhokom, ago sa pankat a miada dn so kamrmr sii ko kaphagingd a Islam sii ko masa a kiandato o Khalifah Umar Bin Abdil Aziz, sa siogo iyan so Yahya Bin Said sii ko katimoa ko manga

268

zakat a Ifriqiyyah (Africa) na kinowa niyan ago tinimo iyan sa miloloba sa manga miskin ka imbgay niyan kiran na daa miatoon iyan, na inipamamasa niyan so tamok sa manga oripn na pimaradika iyan siran, go pizoratan o Umar Ibn Abdil Aziz so wali niyan sa Iraq sa bgan ka ko manga taw so manga kabnar iran ko zakat, na pizoratan skaniyan o Wali sa: Mataan a miniliyo akn ko manga taw so manga kabnar iran sa miakowa iran, na adn pn a mialamba a tamok ko Bayt al Mal, na pitharo iyan on a pangilay ka sa langowan a mangoda a khabaya mangaroma na pakapangaroma anka sa nkanan a tamok, na simbag iyan sa langon akn dn miapakapangaroma so manga ngongoda na adn pn a mialamba a tamok ko Bayt al Mal, na pizoratan iyan sa pangilay ka san sa manga taw a pmbayad sa bois a kialobayan so lopa iyan na bgi nka sa tamok a maotang iyan a mipakabagr iyan ko lopa iyan.Go phoon ko Abdurrahman Bin Zayd Bin al Khattab a: Mataan a miakandato so Umar Bin Abdil Aziz sa tlo polo olan, na ibt ko Allāh ka da matay sa taman sa miabaloy so mama a pphakaoma rkami a maawid sa tamok a mala sa gii niyan tharoon a: Baloya niyo ankai a tamok ko khabayaan iyo a pagosaran on ko manga mrmr, na taman sa maling na kaaawidan iyan so tamok iyan ka daa khatoon iyan a khabgan iyan on ka palaya dn mikhawasa so pagtaw, sabnar a miapakakhawasa o Umar so pagtaw.

So Manga Ridoay o Islam na Sasabotn iran so kapipiligro o kaadn o Kapagolowan a Islam a Matotoro:Sa kiasabotan o manga ridoay o Islam so kala i arga o kapagolowan a matotoro sii ko kaoyagoyag o Ummah Islamiyyah, sabap roo na siniap iran sa tarotop a siap so karna iran ko manga kapagolowan

269

a matotoro o ba adn a mipaar iyan a manga btad ago so kapakandato iyan sii ko Ummah Islamiyyah. Sa miakaoma oto sii ko manga pamikiran iran ago so manga katharo iran.Sii ko pamikiran i Luis VIIII na iniwasiat iyan so kapakadaa ko kapakandato o manga ingd a Islam ago so arab oba adn a maadn on a parinta a mapiya, sa datar oto a iniwasiat iyan so kapnggalbk sa pantag sa kabinasaa ko manga atoran a kandato sii ko manga ingd a Islam sa nggolalan sa kapanndan sa tamok ago kambinasa ago so kaosara ko manga babay ka an magintas so onayan san ko pondiong iyan.Pitharoo a mala a orientalist a zionist a si Bernard Luis ko bandingan a “So Kapagndod o Islam” sii sa osayan a piakalankap iyan ko ragon a 1976 a: “…Mataan a so kigagayib o kapagolowan a bago a mabibilangataw; so kapagolowan a so khasakodowan iyan so Islam sa nggolalan ko nganin a pphangnin o masa a kapapantagan a pd sa katao ago atoran, na so kigagayib ankai a kapagolowan na sabnar a miapatong iyan so kaokhaog o Islam ko kababaloy niyan a bagr a phanaban, na kiasaparan o kigagayib ankai a kapago-lowan so kaokhaog a Islam o ba mabaloy a makiphagagaw a piakalklk sii ko kadato sii ko doniya a Islam, ogaid na giankai a kaokhaog na khaparo a kabankiring iyan sa bagr a kandato sii sa sold a mala, amay ka mapagiasa on ankanan a soson a pd sa kapagolowan”.

So Atastanggongan o manga Dato ko nganin a kiasampayan ko btad o Ummah Islamiyyah:Daa sankaan a so manga olowan na mala a khaawidan iran a kipantag a pd ko atastanggongan, ka so atastanggongan na sii pagilaya ko dianka o kapakakhapaar ago so kadato. Sa so manga dato na

270

miakakhapaar siran ago miakandato siran ogaid na da siran maadn sii ko kapiya o kapipikira kiran o pagtaw, sa da siran maadn a datar o kiatharoa on o Allāh a: Siran oto a amay ka pakandatoon siran o Allah ko lopa na pakatindgn iran so sambayang ago ibgay ra so zakat ago isogo iran so mapiya ago isapar iran so marata… (al Hajj 41).

Mataan a so phamimikiran sii ko goris a kiaokit o kiapakasilay o Ummah Islamiyyah ago so knidozo iyan phoon ko pondiong o kapakandato sa miapozang ko landng o kalobay ago so kapakadapanas, na khasabot iyan a mataan aso manga olowan o manga Muslim na khaawidan iran so mala a dosa sii ko kiapozang o Ummah sii sankai a landng a pd sa knidozo…sa pphakarayagn ankai a maana i ustad Abul Hassan an Nadwi sa pitharo iyan a: “Sabnar a miaadn so dndman o kapagolowan a Islam a sii sa tangan o manga mama a siran oto so miaadn so oman i isa kiran a mu’jizah a mala a datar o Mohammad , sii ko paratiaya ago so galbk a go so parangay, ago so sinanad ago kambilangataw, ago so kasoti o ginawa ago so kaporo o okit. Sabnar a tiowang siran o Nabi sa samporna a katowang, na inanton iyan siran sii ko towanga o Islam sa kaanton a mapiya, na minisaog ko manga niawa iran. Opama o makanggagayan so Islam sa manosiya na di makalawan a kabaloy niyan a datar o isa kiran”.

Go sabnar a miaadn siran a manga ibarat a tarotop sii ko agama ago so doniya ago so katimoa sa dowa oto, sa miaadn siran a manga imam a ppgaimaman iran so manga barasam-bayang, ago manga pangongokom a pphasadn iran so manga karido, ago manga olowan ko sondaro a phagatorn iran so ronda, ago manga amir a gii ran thandingann so ingd ago pphakatindgn iran so manga tamana o Allāh , ago miaadn so isa kiran sii sa masa a satiman a masanggila sa dosa a barasimba ago batalo a

271

baraprang, ago kali a pangongokom ago faqih a pphagijtihad, ago olowan a barasa, sa miaaadn so agama ago so kandato a mapapayag siran a dowa sa sakataw a taw a skaniyan so taw a pmbthowan sa “al Khalifah”.

Na da mabaloy so manga mama o kadato a manga ibarat a tarotop sii ko agama ago so parangay, ogaid na miaadn so kadaklan kiran a manga smpo o jahiliyyah, na sii ko phakatalingoma na da siran maadn a manga pipiya sa ba iran mitindg so Islam, da sii ko kadato iyan a kitab ago da pn sii ko pangitaban iyan a kathidawa, go da pn sii ko atoran iyan a bandaran, ago da pn sii ko manga ndao niyan a parangay inonta a sii sa kainotan, na miapakada o galbk o Islam so rarad iyan ago so bagr iyan sii ko manga poso o kna a manga Muslim ago miakalobay so sarig iran on.Go sii ko lapiyat o panonothol a taw sa Aurupa na: Sabnar a mianagipoon so Islam sii ko kapkibaba ka kagiya so kamamanosiyai na mianagipoon a mizanka sii ko kabbnar o manga taw a mamamayandg ko khitindgn ko galbk o Islam.

Go kna o ba aya maana oto na ba tano phakaangiasa so manga pagtaw o Islam sii ko atastanggongan sa ba sii tano bo mbatogn ko waga o manga olowan ago so dato, ogaid na ptharoon tano a so katampar a mala a pd ko atastanggogan na phakatana kiran.Sa so manga panonolon na pd o ipthindg iran a pd sa panagontaman a kapphanalamatan sii ko kasogo sa mapiya ago so kasapar sa marata, ogaid na so manga kasankapan o kapamakatokaw a so pphagoyagn skaniyan o manga parinta ago gii niyan nggastowan, ago so salakaw ron a pd ko manga okit a kambinasa, na khabinasa niyan sa sakotika so giitharagombalayin o manga panonolon sa saragon,

272

sa ipphondo so manga ala a tamok sa pantag sa kapagadna ko galbk a kapphakazokhayawa ko kabaya a kabibinatangi.. sii ko masa a so manga payagan a Islam na di makapnggalbk sabap ko kalobay o bagr iyan ago so kaito o gii ron nggaston a tamok, sa aya maana oto na so parinta a so initaalok on so kaziapa ko panolon a Islam ago so kalilindinga on, na giinggalbk sa bantak iyan odi na di niyan bantak sa pantag sa kapagalangi niyan ko lalakaw o panolon a Islam.

Pitharo i Mohammad Ammarah a:Mataan a so romasay (risalah) o Islam na di niyan dn khibgay so onga niyan a mapiya ago matoa inonta bo o ba maadn ko talikhodan iyan a atoran a tarotop a khabagr iyan so panamar iyan, ago khaadn iyan on so lalan ko hadapan iyan, ago maphakasirong iyan ko sironsironga iyan.Go di ndait o ba phokas so manga dato ko kaawidi ko atastanggongan sa daawa sa mataan a so kabinasa na domiayamang, sa pd sa margn so kaalina sankai a btad a kamamasaan a marata, ka kagiya so tpng o Khalifah Umar Bin Abdil Aziz na tatap dn a makamomoayan a oyagoyag a phakatoro sa mabagr sii ko mataan a so dato a Muslim na amay ka bonayonn iyan so niyat iyan sii ko Allāh sa makabagr so thkhs iyan sa lowasn iyan so manga kabaya a ginawa na mataan a khagaga niyan sa kabaya o Allāh so kapagolowani niyan ko pagtaw niyan sa midonko iyan ko thbaan o kapakaapas.Sabnar a miathandingan o Umar Bin Abdil Aziz so kadato ko oriyan o masa a malndo ko kapphangarasi o Banu Umayyah, na daa rowar sa manga olanolan a mabibilang na miagaga niyan a minindod iyan so manga btad sii ko darpa iyan a ontol, sa miapakatindg iyan so manga taw sii ko lalan a

273

mathito, sa miapakamoayan iyan so kaontol ago minipanga-soy niyan so manga tamok a giasab o manga dato, sa inipaginontolan iyan so manga taw, sa miaadn so kiandato iyan a miakasoson ko lalan o kananabii ko kandato sa miakapagintaw so ummah Islamiyyah sii ko along iyan sa manga gawii a skaniyan i lbi a mapiya ago lbi a magoontong ko manga gawii o kaoyagoyag iyan.Sa ipmbtad tano ankai a tpng a kiazinagadan ko hadapan o manga olowan o Ummah Islamiyyah ago pphakitadman tano kiran ka kalokalo na so Allāh na tabangan iyan so Islam sa nggolalan ko manga lima iran, sa makandato so pagtaw a Islam sa misabap kiran, sa magontong siran ko ummah ago magontong so Ummah sii kiran, sa di oto margn sii ko Allāh .

So Ropaan o Kapagolowan a Matotoro:So Ummah a magoontong na skaniyan so pagtaw a inirizkiyan o Allāh sa manga olowan a somisiap a miamaratiaya a manga patiis, a matotoro siran sii ko batd o Kadnan iran, ago ipkhalk ira so Allāh sii ko pagtaw iran sa di ran plalimn so manga taw, ago di ran phamabaan so manga kabnar, sa gii ran pakanggolalann so manga tamana o Allāh (hudud Allāh ) ago thataman siran ko manga tamana o nganin a hiaram o Allāh sii kiran, sa giithoday so isa kiran sa pantag sa kapakadaya o pagtaw niyan ago so gii niyan kaplobaa ko kasosoat o Kadnan iyan. A so mabagr on na aya malobay sa taman sa makowa niyan on so kabnar a lialim iyan, na so malobay ron na aya mabagr sa taman sa makowa niyan so kabnar iyan sa mibgay niyan on (…) sa pphayagn iyan so kapangongonotan ko Allāh sii ko kapiya o okit a gii niyan kandatoi ko pagtaw niyan, sa phagontong misabap on so pagtaw, sa makaphangongoyagan

274

siran langon sii sa kasasarig ago kaloag a kapphagintaw sa pkhababayaan iyan so manga taw ago pkhababayaan iran mambo, sa ipphamangni niyan siran sa mapiya na ipphamangni ran mambo.Giankai a manga taw na siran a mapiya a manga somisiap a olowan ago siran i manga poporo sii ko Allāh ago sii ko manga taw sa datar o kiapakarinayaga on o Nabi sa pitharo iyan a: Aya miangatitindos ko manga dato iyo na siran so pkhababayaan iyo siran ago pkhababayaan kano iran, ago ipphamangni niyo siran sa kapakaslang na ipphamangni kano iran mambo sa kapakaslang, na aya manga rarata ko manga dato iyo na so siran oto a pkhararangitan iyo siran na pkhararangitan kano iran, ago ipphamaninta iyo siran ago gii kano iran pmorkaan, na pitharo ami a hay Rasūlullāh baa mi siran di pthidawaan sii sankoto, na pitharo iyan a: Di, sa taman sa kipthindgn iran rkano ko sambayang.

Gowani a mathandingan o Umar Bin Abdil Aziz so kadato na pizoratan iyan so al Hassan al Basri a miasoat on so Allāh , ka an iyan on mizorat so manga ropaan o dato a maontol, na pizoratan skaniyan o al Hassan al Basri sa pitharo iyan a: Knal anka hay Amirul Mu’minin a mataan a so Allāh na bialoy niyan so imam a maontol a ipphakathito o langowan a mabbkhog, ago bantak o langowan a mapaparampang, ago ompiya o langowan a mabibinasa, ago bagr o langowan a malobay, ago kaontol ko langowan a malalalim, ago pphakapiyaan iyan a ginawa o langowan a masosogat a margn.So imam a maontol hay Amirul Mu’minin na datar o pphagipat a mala i gagaw ko onta niyan a mananaw ron, a pthondaan iyan ko lbi a masilm a tathaba, sa lilindingn iyan ko manga darpa a khasokaran, ago iipatn iyan ko manga binatang a phagdas, ago

275

pziapan iyan o ba siran masogat o pan’nggaw ago so mayaw.So Imam a maontol hay Amirul Mu’minin na datar o ama a mala i gagaw ko wata iyan, a pphanizakay sa pantag kiran ko karoni ran pn ago pphangndaon iyan siran ko kapamakala iran, a ipphanginokat iyan siran sii ko kaoyagoyag iyan, ago gii niyan siran imbts ko oriyan o kapatay niyan.So Imam a maontol hay Amirul Mu’minin na datar o ina a malai ranon a mananaw a makapdiin ko wata iyan, a inikaogat iyan sa margn ago inikharitan iyan sa marasay, ago piagoyagoyag iyan so wata iyan ko kaito iyan, sa giithoday ko kathotoday niyan, ago romrnk ko karrnk iyan, sa pphakasoson iyan sa isa a masa a pphakakn iyan sa isa a kotika, sa masosonor ko kasosonor iyan ago makamboboko ko kapakamboboko iyan.So Imam a maontol hay Amirul Mu’minin na datar o poso sii ko manga anggawta a phakapiya sabap ko kapipiya nyan, ago khabinasa sabap ko kabibinasa niyan.So Imam a maontol hay Amirul Mu’minin na skaniyan so mamamayandg ko lt o Allāh ago so manga oripn iyan, sa pphamakin’gn iyan so katharoo Allāh , ago pphakin’gn iyan kiran, ago phagilayin iyan so Allāh ago pphakiilay niyan kiran,ago phangongonotan sii ko Allāh ago phagolowanan iyan siran. Sa oba ka maadn hay Amirul Mu’minin ko nganin a piakimilikan rka o Allāh a datar a oripn a siarigan skaniyan o dato iyan, ago piakisiap iyan on so tamok iyan ago so pagprn iyan, na inilang iyan so tamok ago inibowang iyan so pagprn iyan sa piakamrmrran iyan so pamiliya niyan ago inilang iyan so tamok iyan.. kanal anka hay Amirul Mu’miin a mataan a so Allāh na initoron iyan so manga tamana iyan ka an iyan mirasng ko manga rarata ago so piamakasisingay, go

276

mataan a so Allāh na initoron iyan so kitas sa kaoyagoyag ko manga oripn iyan na andamanaya i khasowa amay ka bonoon siran o taw a aya kiran khowa sa kitas iran…?Pitharoo al Mawardi a isa skaniyan ko manga ulama ko as Shafi’iyyah a: Pd ko manga sifat o manga taw a olowan so katao ago so katigr ago so katawaranga ko donya ago so kasanggila ko maga dosa ago so kalk ko marata ago so kala i knal ago so kala i siyap ko pagtaw niyan, ago so kathoday sa pantag sa kasiap o manga kamapiyaan o manga Muslim, ago so kapromasay sa pantag ko manga btad iran ago so kapamimikiran sa lalayon ago so kalidinga ko ingd iran, ago so kiporoon ko pandi iran, ago so kapakandato o parinta iran, ago so kanggalbk sa pantag sa kakayata o Islam ko papak iyan sii ko lopa sa taman sa daa maadn a morka sa mabaloy so agama a tanan dn rk o Allah.Aamay ka kabayaan akn a kapakaropo akn sa manga ibarat a pd ko inokitan o manga khulafa ur rashidin ka an akn mibgay a dalil sii ko kaontol iran ago so kala o limo iran ago so kaggdama iran ko kala o sarig ago so atastanggongan, na mataan a so blangan na phakasimpit, ogaid na komowa ko ron sa manga iringa a maito a pd sankai a manga ibarat.

Katatan so Umar Ibn al Khattab a so miatoon so katharo iyan a: Opama o adn a onta miadadas sa kilid a lawas a ig a al Furat na ikalk akn a kiizaan on ko pamiliya o al Khattab. Go so katharo iyan a: Opama o adn a koda a bagal a minirpang sii sa lopa a Iraq na matoon akn a ginawa ko a khaizaan on o ino akn da adni sa lalan iyan.Go katatan so Umar Bin Abdil Aziz a so somiold on so sanasanaan iyan so Mujahim na miaoma niyan skaniyan a makaaawid a pamikiran iyan ko btad o

277

kadato, ago so kiaaawidn on a akal ko manga ppnd iyan a manga ala, na pitharo iyan on a: Datar o ba ka makamboboko hay Amirul Mu’minin?Na simbag skaniyan o Umar a: Sii ko datarai a btad a minitana rakn na miniawid a akal akn. Mataan a da ko ummah o Mohammad sii ko sabangan o lopa ago sii ko sdpan iyan i isa bo inonta a adn a rk iyan a patoray rakn a kabnar a wajib rakn so katonaya on sii rkaniyan a da niyan rakn zoratn ago da niyan rakn panontota.Sa somiold on so karoma niyan a Fatimah a skaniyan a Umar na pnggoraok na inizaan iyan i sabap a ipnggoraok iyan na pitharo iyan on a: Hay Fatimah mataan a sakn na minikhapaar akn so btad ankai a pagtaw na miapikir akn so manga mrmr a pkhaor, ago so pkhasakit a kadodoanan, ago so matatalandiang a kapapasangan, ago so ilo a maroropt, ago malalalim a mattgl, ago so mananangga, ago so miabiag, ago so loks a miakatoa, ago so balo a tibayo, ago so madakl i pagprn, ago so manga datar iran sii ko manga ingd ko lopa na kiatokawan akn a so Kadnan akn na izomariya niyan rakn so btad iran ko alongan a Qiyamah, na aya dn a karido akn sii kiran na so Mohammad na inikalk akn o ba daa matatap rakn a daawa, na sabap roo na miakagoraok ako.Mataan a so Ummah Islamiyyah imanto na makapagoongaya sa manga olowan a datar anan sa btad a llkaan iran so manga rarb iran ko manga taw a somosopak kiran ko da pn so tomatabang kiran, ago phrasngn iran so salimbot sa pthoroon iran, sa gii siran mangamnggi sa pantag sa kapakaddkha o manga taw, ago so kasisiapa ko manga tamok iran ago so manga rogo iran ago so maratabat iran, sa pthotayin iran so kaoyagoyag iran langon sa sakodo ko pagtaw iran.

278

Go paliogat ko manga olowan o Ummah Islamiyyah a katankda iran sa da dn a kapakalidas o pagtaw ago da a kapthakna ko manga kaphagingd inonta bo o misabap ko Islam, sa paliogat a kapakaoma o manga pangitaban ago so manga atoran a phagosayin iyan oto ago ititindg iyan sa patoray a mibtad so okit o kazinanad sii ko onayan iyan. Ago mokit so manga kasankapan o kapamakatokaw ago so kapangndao sii ko antap a kaziapa on ago so kathatapa on ago so kapakalankapa on, ago ibtad so manga okit a kakhaoyagan ago so kaphagingd ago so btad sa sold ago sa liyo sii ko goliling iyan ago sii ko kasakodowi ko manga antap iyan.

Aya kaposan iyan na ptharoon ko a:Mataan a so Ummah Islamiyyah na makararankom sa manga bagr a daa taman iyan, ogaid na mangingindaw sa manga olowan a somasarig ko Allāh ko kabbaloy niyan a Kadnan iyan, ago so Islam a aya niyan a agama, kapagolowan a ziapn iyan so Islam ago khdgn iyan ko poso iyan ago so taragom-balay niyan, ago onayan antaa ka ropaan, paratiaya ago kitaban, agama ago parinta, kapagolowan a khapitaan ago khagabinan a siran a dowa i paratiaya niyan ago aya niyan ummah, kapagolowan a khaadn so kapananarig iyan sa paganay ago sa kaposan sii ko Allāh a Kadnan o manga kaadn.Sa gawii a malimod ankai a manga onayan a mapiya sii ko kapagolowan ko Ummah Islamiyyah, na mataan a so kadaklan ko manga balamban ko kapakandato sii sa sold ago sa liyo na tankd a khada ago khaponas, na so kalaan ko manga awid a akal a mithaab na phaninggaposan, na misabap roo na khabaloy so Ummah Islamiyyah a mapag’taw ko

279

kapakapndato iyan.. sa alongan oto na khababaya so miamaratiaya sabap ko tabang o Allāh .

280

4. So Kinibagak o Ummah Islamiyyah sii ko

Manga Blangan o Kaoyagoyag

Pd ko manga ala a balamban a so phakaalang sii ko kapakandato o pagtaw o Islam, na so kiaori o manga Muslim sii ko manga maydan o kaoyagoyag, mlagid o sii ko katao odi na sii ko kakhaoyagan, odi na kapandayan, odi na kathidawa odi na kandagang.So Qur’an na ipzogo iyan ko manga pagtaw niyan so kaknala ko manga katao o doniya ago so manga kapandayan o katao ago ipphangoyat iyan so kanggonai ko langowan a khailay tano sii ko kibabatog, pitharoo Allāh a: Tharo anka a ilaya niyo o antonaa i matatago ko manga kawang ago so lopa… (Yunus 101).

Go pitharoo Allāh a: Go inipananding iyan rkano so nganin a madadalm ko manga langit langon a phoon on, mataan a kadadalman oto sa manga tanda a rk a pagtaw a giimamimikiran (al Jathiyah 13).

Go di ndait ko manga Muslim a siran i panonompangan ankai a wahi a kapalagowi ran sii ko paras ankai a manga gona a lankap ago di pn so katawaranga iran ko manga katao o doniya, go di pn so kawiswisi ran ko manga ginawa iran ko manga gona o kasawiti sankai a manga bagr a mala a so initabon skaniyan o Allāh ko kaadn iyan sii ko manga pondowa o kawang iyan ago so lopa iyan.Sabap san na inaloy o manga ulama tano sa so kapaganada ko manga katao ko doniya ago so kabarasa sankai a manga kapandayan na paliogat a pd ko manga paliogat a ampl ko tanday o kapangingindawa iran on sa pantag ko kamapia-yaan o pizakatawan odi na so kadidiamong.

281

Gioto a kagiya so katatap sii sankai a kaoyagoyag na rk o lbi ron a domadait, na so kaoyagoyag sankai a kibabatog na rk o kalilintad a kagogomaanan, na so manga sandiata ko oman i masa ko kalankap iyan, ago sii sankai a masa o katndo iyan, na mataan a phakatindg sa nggolalan ko kabarasa sii ko manga katao.. ago so kaona sii ko kapasang ko manga kapandayan ago so manga kathaong, na so kasiksaan na bagian o malobay, na so okor ago so laba na rk o mabagr.Sa so katharoo Allāh na marayag sii sankai a btad, sa pitharo iyan a: Go pagiasai niyo siran sa miagaga niyo a pd sa bagr… (al Anfal 60). Sa khaimolngan a so lipiat a “bagr – quwwah” na miakaoma sa bontal a di masasarino (nakirah) sa mararankom iyan a langowan a bagr a khaparo.. sa pitharoo Nabi a: So mu’min a mabagr na mapiya ago lbi a pkhababayaan sii ko Allah a di so mu’min a malobay.

So Islam na ipzogo iyan ko pagtaw niyan a kabaloy ran a manga babagr sii ko agama iran ago so doniya iran, ka an iran mikhapaar so dndman o doniya sa maosar iran sa pantag ko kamapiyaan o Islam, sa sambi o kaosara on o manga taw o batal sa rk o manga baya a ginawa iran, sa pkhowaan iran skaniyan a okit sii ko kapangombaw ko lopa sa phagosarn skaniyan o shaytan sa pantag sa kamataani niyan ko manga kabaya iyan ago so kapaminasa ko lopa.

Pitharoo isa ko manga panonorat a kapapantagan a:Phagisa so pphangingiza lalayon ko pagns o kaoori o manga Muslim, ago so sabap o kababaloy ran a sii sa ikog ko manga ingd sa doniya, ago antonaai sabap a siran i madakl a ingd i kaoori ago kalobay a madakl siran ago mappno so manga pondowa iran? Na

282

ptharoon ko a: Kagiya siran na siabot iran so Islam iran sa sabot a ribat, siabot iran so Islam sa skaniyan na kazanasana ago kazibasibay ago katawarang ago kathapapay ago kasosondong. So manga Muslim na siran i manga taw a madakl i kapmbatiyaa ko kitab iran ogaid na siran na domadarkt lalayon, sa lalayon siran romrnk sa di siran phangonakona, ipmbatiya iran ko kitab iran so manga mata o miamatay, sa daa khabokaan kiran o sabot iran ko ayat a bagr a phakasonggod ko kakhaokhaog ago kanggalbk ago kaploloba ago kambabago sa kapandayan.

So Kaoori o Manga Muslim na Dosa sii ko Kabnar o Islam:So Islam na iiitong iyan so kaoori ago so kibabagak a kasalaan ka kagiya masosopak iyan so onayan a so ron makatitindg, ago so antap a so ipphanolon iyan skaniyan. Ago kagiya giankai a kaoori na khapato iyan sa tgl so romasay o pagtaw a Islam.Pitharoo Shaykh Mohammad al Gazali a: Mataan a so manga Muslim na kialobayan siran sii ko manga btad o kaoyagoyag sa kalobay a marata, sa miapayag ankanan a kalobay a miabrn iyan so galbk iran ago miatinkong iyan so panolon iran, na daa sankaan a mustahil o ba adn a makaapas a galbk a da ko khi rk on so kapakandadato ko lopa.Mataan a so Ummah na di phakaapsa sii ko katonaya ko galbk iyan inonta bo o maadn a adn a rk iyan a gaga a barandiya a somosomang on.. sa so kokoman o manga okit sii na so kokoman o kababaloy niyan a aya antap, na so di khatarotop so wajib o di ron misabap na skaniyan na wajib. Na andamanayai i kakhaparoo o manga Muslim ko kisampayin iran ko panolon iran a aya sasanaan iran ko kapakakowa iran sa roti a iphagpr iran na so ogop kiran o manga taw a di pharatiaya sa tohan? Go andamanayai

283

kapakapndatoa kiran o jihad sa lalan ko Allāh a siran na nanayawn iran so panabang a gomaan a phoon ko salakaw kiran?Amay ka so Allāh na piakapangalimbaaan iyan so lopa ko manga taw langon, na ino ron giimakanggona so manga taw langon sa aya bo a liyo ron na so ummah Islamiyyah a di ron makapnggona? A so miatatap a daa gaga niyan sii ko kanggonai ko manga kamapiyaan ko lopa ago so kapakapa-ngongonotana on sii ko nganin a phakanggay ron a gona ago makanggona on so pagtaw niyan, pitharoo Allāh a: Skaniyan so inadn iyan rkano so lopa a maonotn a mangangalimbabaan na lalakaw kano ko manga pikhilidan iyan ago kan kano ko pd ko pagpr iyan (a Allah) ago ron kano ron khaoyag (al Mulk 15).

Ptharoon akn a: Daa paliogat ko Ummah Islamiyyah a rowar ko kathikharas iyan ka an iyan makowa so kipantag iyan sankai a mapiya a lankap a so inibgay o Allāh ko manga taw langon.Mataan a so kailay a matolangd ko kapammts o doniya a Islam oriyan iyan na so kandirogoda ko gaga o manosiya a matatago on, ago so manga kakawasaan a matotonkop on, ago so manga kakawasaan a pphakambowatn iyan, na so kandirgoda san na khisampay tano niyan sa tindg a ipkharataa ginawa a skaniyan a so bagr o Ummah Islamiyyah na saginda sa mabibinasa, sa skaniyan na phagondas ago pthoga so panamar iyan sa mikakayor a mawatan ko pagtaw niyan, ago mawatan ko rakotan o paratiaya ago so lalan o kaompiya.Mataan a so manga bowatan o bagr na langon dn malbod ko Muslim ago mipapaar o lima niyan na daa patoray ron a rowar sa kapangimbnar iyan ko Allāh sa itindg iyan so paliogat ko simba a so aya on

284

inadnan, ago itoman iyan so kapasadan a kapakasasambi a so inadn skaniyan sa pantag on ago matoman iyan so sarig a so tianggong iyan.Ogaid na aya piakammsa na so katatatap o manga Muslim sii ko kalobay ago kapakarorondan ago kibababa ago kapakassnong ago katataap a madadadas, a piagiasa kiran o Kadnan iran a langowan a sabap o bagr ago so g’s ago so kadato.Pitharoo Dr. al Qaradhawi a: Mataan a so btad o Ummah Islamiyyah imanto ago so kaoori niyan sii ko manga blangan o kaoyagoyag na onga oto o nganin a minitana ko manga Muslim sii ko manga masa a kaposan gowani a mapakarata iran so sabot iran ko Islam ago miapakarata iran so kininggolalann on, sa kominowa siran on sa sagintas, na miagak siran on sa madakl a gintasan. Sa inirokot iran so sabaad ko manga katampar a simba, ago so sabaad a manga katampar a bontal, na so pman so katampar a katao ago kaphagingd ago kakhaoyagan.. ago so salakaw ron a pd ko manga btad a mitotompok ko katataragombalay o ummah na sabnar a inipanalipnda iran.So lopa na di niyan ipliyo so manga mapiya niyan inonta ko taw a phangalotn iyan.. na amay ka ski tano ko tnday o kaoyagoyag tano na daa phamagosayin tano inonta so manga nagnin a phagndod ko akhirat na ptharoon rki tano o lopa a awa kano na song kano ko akhirat ka daa kipantag iyo rakn.Go ski tano na poporkn tano a langowan a panagontaman tano sii ko manga katao a agama ago so manga osayan a kaaakhirati, sa bialoy tano a ginawa tano sii sa katampar a malobay ko kiphapantagn tano ko langowan a pagtaw a biantak iran so lopa sa minikhapaar iran so manga

285

kamapiyaan iyan, ago minipaar iran so manga kakang iyan. Sa giankai a manga taw na tatap siran a pphamanik siran phoon ko lopa na ski tano na pkhaolog tano ko manga landng iyan, sa taman sa minikhapaar iran langon so btad iyan, sa mimbaloy siran a khagaga iran a kapokasa iran rki tano ko agama tano, sa lawan ko kinikhapaarn iran ko doniya tano. Na sa taw a daa doniya iyan na daa agama niyan.Kna o ba giankai a btad a piakayaya na ba aya rki tano kabaya o Allāh , a skaniyan so mitharo ko: Skaniyan so inadn iyan a rk iyo so nganin a madadalm ko lopa langon… (al Baqarah 29). Go so katharo iyan a: Tharo anka a antai taw a hiaram iyan so parayasan o Allah a so piakambowat iyan a rk o manga oripn iyan, ago so manga soti a pd sa pagpr… (al A’raf 32). Go pitharo iyan a: Go ploba anka so nganin a inibgay rka o Allah ko ingd a pkhaori (so akhirah) sa oba nka kalipati so kipantag ka ko doniya… (al Qasas 77).Sa datar o kiapangndaowa rki tano o Allāh a: Kadnan ami bgi kami nka ko doniya sa mapiya, ago sii ko akhirat sa mapiya… (al Baqarah 201).So Islam na pianothol iyan rki tano a ski tano i lbi a matao ko manga btad o doniya tano. Na so manga btad o doniya a katao ago kanggalbk na giipagoradoradan so kapphakapiyaa on o sobra sa magatos ago lima polo a ingd sa doniya, sa oma i isa a parinta na pphanizakay sa panamar sa koana niyan ago makaozor, sa pmbagrn iyan so kaaadn iyan a barandiya ago rahasiyan. Na so giikapagorad imanto na piakalklk sii ko langowan a bagr sa pantag sa kigakdn sii ko manga kakang o kaoyagoyag ko lopa. Na aya pakaiza imanto na: Ino adn a kipantag o manga Muslim sii ko manga kalamalama ankai a giikapagorad?

286

Anda siran mithapok? A so manga apo iran na piagolowanan iran so kaoyagoyag o manosiya sa lagaday a manga masa! Na antonaa i gii ran nggalbkn?So kamataanan a btad na mataan a adn a matatago a manga karibatan a onayan sii ko okit a gii tano kapamimikiran ago so kapzimbaa tano ko Kadnan tano, ka kagiya ski tano na da tano mibgay ko gaga a bandaran ago sondaro so btad iyan a ontol.Sa kalilid ko manga barasimba a pphakalbin iran so manga sonat sii ko blangan a kasimba sii ko kapaganad sa katao odi na kapangadn sa galbk a kapangmbaal a kapandayan, sa khapakay a mapamikir a so kabatiya sa parakala na aya lbi a ikhasoat sii ko Allāh a di so kambaal sa kasankapan, odi na so kasiyap sa pagigimo, odi na so kagikb sa kanggiragiray, odi na kathandingan sa kandato.Mataan a so kakhigobar a kakhaoyagan ago kaphagingd ago kathidawa sa isa a ummah, na khibgay niyan so lbi a marata a kalapis sii ko paratiaya niyan ago so manga bitikan iyan sa maphakada iyan so kaphagadati ron o bolayoka iyan ago so ridoay niyan, na so pman so katharo a “jihad” na khabaloy – a giyai dn i btad – a katharo a laga a daa bali niyan, sa antonaa i jihad a nanayawn sa taw a awasawas i lima a daa kakaptan iyan a bagr ago sandiyata! Na antonaa i mapnggolawla amay ka ioman roo so kaaawasi ko akal ago so poso!? Mataan a so pagtaw a pkhidozo sankai a landng na khabinntay sa tankd sii ko kanggasaba on ago so kaphakadapanasa on o ridoay niyan.Opama o miaadn tano a sii ko thito a timbang o Islam na disomala a kaadnan tano sa lima a matas sii ko langowan a blangan, ago makiprompira tano sa so dn so manga waga tano sii ko langowan a

287

pkhasawaan a barandiya ago katao a so miatoro on so waraan (katharo anan o Mohammad al Gazali, ko kitab iyan a: So pagns o kiaori o manga arab ago so manga Muslim).Opama o miangongonotan so manga Muslim ko manga toroan o agama iran na disomala a maadn siran a siran i maoona si ko kanggobata ko kawankawangan a di so salakaw kiran, ogaid na so maana o agama na mikhips ago kominkng sii ko manga ginawa a madakl sa da niyan madianka so Allāh ko thito a dianka iyan, sa da niyan pn mailay so galbk iyan sii ko doniya iyan, ago da pn miporo so awid a akal iyan sa ba niyan kaonoti so Nabi niyan a maayon ko manga kaadn o Allāh a so tintman iyan so manga barabad o bandaran a barandiya ago rahasiyan a da dn a datar iyan.

Pitharoo i al Ustad Adnan an Nahwi a: Mataan a so kandaraynon sii ko kaosara ko panamar a manosiya sii ko manga blangan o kaoyagoyag ago so kakowaa ko manga sabap sa pantag sa kapagiyasa sa bagr ago so kapakandato a rk o miamaratiaya na skaniyan na kandaraynon a khabaloy niyan so manga Muslim a sii sa kapakadapanas ago kapakarondan, sa khalkaan iran so manga ingd iran sa langowan a gomogobat ago tamaba, ago khabaloy ran so manga kakawasaan iran ago so maratabat iran ago so manga ginawa iran a taban o langowan a tangagaw sa kawali. Mataan a so kandaraynon sankai a blangan na kandaraynon sii ko kabnar o Islam, ago kaawata ko kabnar ko kapakandato a so piakanggolalan skaniyan o Allāh , ago kapalagoy oto ko katonaya ko sarig a so inipaliogat o Allāh ago tianggong skaniyan o manosiya, a skaniyan na pagisipn sii sankoto.

288

Go so kandaraynon sii sankai a okit na maito bo na khabaloy a alang sii ko lalan ko Allāh , ko masa a kipaarn o shaytan ago so so manga ridoay niyan ko manga bowalan o bagr ago so manga okit a kapamakatokaw ago so manga sabap o kapakandato a barandiya. Na phaningidingil so miaratiaya sii ago roo sa phangawakawa sa lima a tatabadn a pphamangni sa tabang a makadadapanas, sa kiabinasa o kaoyagan iyan ago so kiada o nditarn o lawas iyan ago so kiadadas o gomaan iyan ko gii niyan kapakithidawa, mataan a skaniyan na dosa a mala a daa phakasapng on inonta bo so panamar a manosiya a Muslim, sa kabotawanan so gaga a manosiya a Muslim sa pantag sa kathimoa niyan ko manga sabap o bagr a khitabang iyan ko agama o Allāh .Gianan, a sabnar a pianamaran o sabaad a pndadag sa pakhiphamikir iran ko manga Muslim a so kiaologan kiran a pd sa kiaori na aya sabap iyan na so kakakapti ran ko Islam, sa amay ka kabayaan iran so kapakaraot iran ko potpot o lalakaw o bandaran na daa paliogat kiran a rowar sa kabokai ran ko agama iran sa ipilak iran.

So kamataanan: na so kaoori a so giimipagataat o doniya a Islam na daa kimamaniya tano ron, sa di khaawidan o Islam so dosa niyan ogaid na skaniyan na siksa o Allāh a initana skaniya o Islam ko pagtaw niyan sa balas o kinipilakn iran on sa inawaan iran. Mataan a so manga Muslim na miaori siran ka kagiya inibagak iran so Islam, kna o ba kagiya kipitan iran so Islam, sa minggolalan kiran so katharoo Allāh a: Sa taw a tankisan iyan so katadmi rakn na mataan a adn a rk iyan a kaoyagoyag a malitng a margn… (Ta Ha 124).Oway, mataan a so Islam na miniporo iyan so manga taw a miangnsa on sii ko manga masa a paganay sa

289

taman sa mimbaloy siran a parinta a paganay sii sa doniya, sa miaadn so kiaona iran a katao ago kandato ago bandaran a mawatan i lambt sii ko manga katampar a bandaran ago kazondaro langon. Na so pam so makatatana imanto a karondanan o manga Muslim na onga oto o sinanad a doti ago gonanao a binasa ago kapagolowan a sowitik a donsiyan a riankom iyan so pagtaw a Islam sa inolog iyan phoon ko pondiong sa piozang iyan ko landng, sa miabaloy niyan so bandaran o pagtaw a Islam a ba dn thotol sa marg.Sa amay ka kabaya o doniya a Islam a kaawidi niyan ko risala o Isam ago mipaar iyan so kadato ko lopa pharoman, na paliogat on sa nggolalan ko gaga a maporo ago so kapagiasa a tarotop sii ko manga katao a kapangmbaal ago kandagang ago so kapandayan ko kathidawa.. sa dapayin iyan so Sdpan sii ko langowan a oganapa a pd ko manga oganapa o kaoyagoyag, sa phagprn iyan a ginawa niyan ago pnditaran iyan ago pagmbaalan iyan so sandiyata iyan ago pagatorn iyan so manga btad o kaoyagoyag iyan, ago khalotn iyan so manga gadong ko lopa iyan sa pnggonaan iyan, sa pnggiragirayin iyan so parinta niyan sa nggolalan ko manga mama niyan ago so tamok iyan, sa khtasn iyan so ragat iyan sa nggolalan ko padaw a pithapi iyan ago zarongangatn iyan so ridoay niyan sa nggolalan sa manga bapor di gira ago manga diplano a taong iyan ago pasad iyan. Sa patoray a makala so pkhaporon iyan a pphakaliyon iyan a tamok a di so pphakasoldn iyan a tamok a phoon sa liyo o ingd iyan sa di niyan pangindaw so kapangni sa ogop a phoon sa Sdpan, sa ba on pakipthabanga ko bagr a sondaro.Na amay pman ka tatap dn a so doniya a Islam na somosondong sa Sdpan sii ko katao ago so kandato ago so kapandayan ago so kandagang na pzosopn a

290

Sdpan so rogo iyan ago pkhalotn iyan so lopa iyan sa pkhowaan iyan on so ig o kaoyagoyag, ago pnggobatn o manga dagangan iyan so langowan a padian o manga Muslim, sa gii ron mbayadan sa manga tamok ago pzmbay ron sa manga mama sa pantag sa an iran mathandingan so parinta niyan, ago manggalbk iran so manga galbk a piakalklk ago siran i pmbarasa ko manga sondaro niyan ago pkhowa on sa manga dagangan a ipzold iyan ko ingd iyan, ago ron pkhowa sa manga kapandayan ago phagilayin iyan sa kailay a morit san ko goro niyan sa aya on giimbiat sa daa khagtas iyan a btad inonta o sogoan iyan, na di niyan dn khagaga oba niyan smpanga a Sdpan aya pn o ba niyan sangarana a gobat sa makithabana on.Giai so katampar a katao ago kapandayan a so bininasa skaniyan o doniya a Islam, na aya inisiksa on na so kiapakathaoripn a matas ago so kaoyagoyag a makaroron-dan, sa initioba ko doniya a Islam so kiandatoi ron o manga taw sa Sdpan a salimbot a so tioyok iyan so doniya sii ko apoy ago sii ko kaantiyor. Na amay ka ndaraynon so doniya a Islam imanto sii ko kapagiasa a katao ago kapandayan ago so kapakambisa sii ko manga btad o kaoyagoyag iyan, na matankd so karomasayan sii sa doniya langon, sa phakatas so tioba o manosiya ago so sanaat iyan.Mataan a so kaliyo phoon ko goliling o kabbrn ago so kailoag, sa makasong ko goliling o katao a phagonga, na khitana so atastanggongan iyan sii ko kalangowan o pizakatawan o ummah Islamiya.. so manga bandaran na di mapmbalay sa nggolalan sa kaboboklo ago kabbgatan ago kapananayan, aya mataan na misabap sa kanggalbk a somasabot, ago so kapanamar a tatap sii ko manga kalamalama o kaoyagoyag langon.. go mataan a aya kabibinasa a

291

bnar ko manga btad tano a kapapantagan na matotonkop rki tano a manga Muslim, sa amay ka sii tano snditn so manga karibatan tano sa isambir tano ko sambira o manga salakaw na gianan na btad a masasanka. Na amay ka di tano somambot ko kabtad sa pamikiran a Islam a tarotop sii ko manga blangan o katharagombalaya ko pamikiran, ago so kakhaoyagan ago so kandato ago so kazinanad,, na mataan a so galbk ko kaompiya a mapangingindaw na khatatap a sii phliot sa tiboron a daa sold iyan, sa phamaday a so kaoori na sasarongangatn iyan so pagtaw tano sii ko kaoyagoyag iyan ago so kapakasasarig iyan, ago khatatap tano na mibabagak o potpot o lalakaw o bandaran a manosiya sa blangan a mawatan.Mataan a so ummah Islamiyyah na makamimilik sa lbi a mala a paratiaya, ago lbi a tarotop a galbk (risalah) na sayana tano a mangingindaw imanto sii ko kanggonai ko langowan a gaga a pamikiran sii ko langowan a blangan o kaoyagoyag, ago sayana tano a makapagiino sii ko kanggalbk a thito sa pantag sa kaoyaga ko ummah pharoman, ago so kikasowin on sii ko pankatan iyan a waraan ago thotol sii ko kaphagolowani ko kaphagingd sa di dn oto khaadn inonta amay ka mipaar tano so manga kamapiyaan ko lopa ago so manga kakawasaan iyan ago pakapangongonotann tano to sa pantag sa kazakodowi ko galbk o Islam.Sa paliogat ko ummah Islamiyyah a kasabota niyan a so kaoyagoyag sii ko lalan ko Allāh ka datar o kapatay sa lalan ko Allāh na jihad oto a tatarimaan, na mataan a so kaola ko kasokata ko doniya na maphakaonot iyan so kaola sii ko katabangi ko agama.

292

Sa datar oto a paliogat on a kapromasay niyan sii ko manga maydan sii sa sold a ingd ka an iyan mapakakasoy so katharagombalay a so magaan dn na khabankiring sa tabothod a gobar, na sayana a madakl ankai a manga blangan, ago sayana a makapagiino sa manga taw a pagagalbk a thotomankd.. opama o makataban on so ummah na disomala a makataban sa timbang a siyaw ko sapolo bagi ko giikathidawa.Sa datar oto a paliogat on a kasabota niyan a so kandod ko Islam a thito ago sii ko manga bowalan iyan a malingaw na skaniyan i phakaawid rki tano sa kisampay tano ko kabaya o Allāh sa makowa tano so kapakaozor a mapangingindaw, sa khabaloy tano niyan a khasapang tano so pankat a kaoori a so gii tano mipagataat sa magabi sa mapita.

293

5- Manga Pangalang a sii sa Sold a Salakaw

Piamagosay akn sa onaan sa okit a sakntal so manga piakalklk a manga pangalang sii sa sold ko kapakandato, sa kilangn tano imanto so salakaw a manga pangalang a so di mamiminos i karata a di so miaonaan iyan.

Pd sankai a manga pangalang so: Manga Dosa, ago so manga sakit a paparangayan ago kaphagingd:Skaniyan na pangalang a piakalklk a ipphamagita iyan so kakhaantiyor o ummah, sa adn a rarad iyan a mala sii ko kiapakaloag o ilot o kms o ummah Islamiyyah ko dndman o kapagolowani ko kamamanosiyai. Sabnar a iniiza o ina o miamaratiaya a so Zaynab bint Jahsh ko Rasūlullāh sa pitharo iyan a: Ba tano khaantiyor a matatago rki tano so manga taw a manga pipiya i galbk (salih)? Na pitharo iyan a: Oway, amay ka makadakl so marata (dosa). Sa piakarayag o an Nawawi a so “khabath” na skaniyan so manga dosa.Go pd sankai a pangalang a balamban so kabaloy o Muslim a maggdam iyan a skaniyan na tatabann ago masosogat a kidaplak. Gianan na sakit a maotl a daa masogat iyan a manosiya inonta a mabinasa niyan, go da pn a pagtaw inonta a maponas iyan. A gioto na mabagr sii ko pagtaw a di so sondaro a phanobak, ago so gomaan a phaninggas.

294

Go pd sankai a manga pangalang so:- So kiagba o katataragombalay o sakataw a

Muslim, ago so walay a Muslim, ago so ingd a Muslim,

- So lalayon kasosopak ago so giikambantay o kadaklan sa aya nanayawn iyan na so kapnggalbk o manga salakaw.

- So kiadayamang o marata ago so kialankap o kapanalimbot ago so kada a sowa ago so kamrmr ago so kalilipat lalayon,

Langon dn oto na pangalang a mabagr i binasa a patoray a kasabotan o ummah sa makanggalbk sa kaponas iyan sa taman sa makowa niyan so kapakandato sa nggolalan sa kabaya o Allāh a Kadnan o manga kaadn.

* * *

295

Sii ko kaposan ankai a bandingan na ptharoon akn a:Datar anan a pphakarayag rki tano a so ummah Islamiyyah na saginda a maroropt sii sa sold, ago so pangbar o kaantiyor a madakl na pphakatana ko lawas iyan, ago sabap sa ginawa iyan (a kapkhabinasa niyan). Ago adn manga sakit a pizoson a pphagitaan iyan ago phagalangan iyan so lalan iyan.Datar oto a pphakarayag rki tano a so kiapakalobay o manga Muslim na da maadn a ba sabap ko manga pangalang a phoon sa liyo sa ba gioto bo, ogaid na adn a matatago roo a manga sabap a salakaw a pphakapoon ko itado o kaphagingd a Islam. Ogaid na so manga balamban a phoon sa liyo na pkhakowa niyan so bagr iyan phoon ko kalolobayi ko manga Muslim, ago so kiandaraynon iran ko agama iran. Na sii ko kathikharas o manga Muslim sa kakpitan iran so agama iran ago so shariah iran na tankd a khikayas ankai a manga pangalang ago so manga okit sa magonot sa sambr o ndo.Na antaa i khapt ko Muslim sa kigatangn iyan ko manga ndao o Islam? Go antai khapt ko Muslim sa kakowaa niyan ko manga sabap o kapakaozor? Go antai khapt ko manga olowan o manga Muslim sa kinggolalann iran ko kitab o Allāh ? Go antaa a khapt ko Muslim sa kakowaa iran ko manga sabap o kaisaisa, ago so kilbadn ko kapagoparik?... da a

296

phakakapt ko manga Muslim ko kirokotn iran ko agama iran.Phoon sii na pphakarayag a so manga sabap o kapakaozor o doniya a Islam na sii khisabap ko lima o manga Muslim sa siran bo, go so manga galbk a pangalang a phoon ko katampar o bagr a romirido na daa a khaadn on a arga iyan sii ko masa a kambalingan o manga Muslim ko agama iran.Go so taw a phanondog ko manga pankatan a siagadan skaniyan o ummah Islamiyyah na khasabot iyan a so manga ridoay tano na da tano iran kaalangi sii ko kapakalontana sii ko kalaan ko manga pankat o kaoori tano, ogaid na ski tano dn i mindaraynon, ago mimbokbokl tano ago inibagak tano so manga kalamalama a maolad ko hadapan o ridoay tano, na kiadnan iran ko oriyan o kiaganati tano ron.Mataan a ski tano ko da pn so salakaw rki tano i balamban a paganay ko hadapan o agama a mala. Go so pangrar a paganay na phagmbowat ko sold o lopa tano, oriyan iyan na pphakaoma ko oriyan iyan so manga pangrar o ridoay a andang.So hadapan tano na hadith o Rasūlullāh a wajib a pamimikirann tano:Mataan a so Allāh na siokr iyan rakn so lopa na miailay akn so manga sbangan iyan ago so manga sdpan iyan. Go mataan a so ummat akn na khisampay so kadato iran ko siokr rakn on. Go inibgay rakn so dowa a gadong, a so mariga ago so mapoti (bolawan ago pirak), go piangni akn ko Kadnan akn so ummat akn a di siran maantiyor a taon a lankap, apiya pn thimotimoan siran o manga taw ko manga ingd iyan, taman sa di mabaloy so sabagi kiran a pmbonoon iyan so sabaad on, ago pmbiagn o sabagi on so sabagi. (pianothol o Muslim).

297

Sii ko kapos ankai a gintas na ptharoon akn a:So inaloy akn a pd ko manga balamban ko kapakandato – mlagid o phoon sa liyo antaa ka sii sa sold – na di ndait o ba mabaloy a sabap a kapakaloag odi na kidaplak o miamaratiaya. Ogaid na aya bantak akn on na so kibtadn o ummah ko lima niyan sii ko thatampatan o sakit, a gianan i paganay a pankat o kambolongi ron.. sa giankai a manga pangalang a so mapapayag imanto a balamban a mala a massmpang o kapakandato na di dn khatatap In Sha Allāh na khada bo, minsan pn mablang so goang na mataan a so kaolna on na khaparo, na so sabap o panginam ko kapakadaag ago so kapakapndato tano sa tabang o Allāh na aya mala a di so manga sabap o kidaplak ago so kada o panginam.Mataan a so ummah Islamiyyah na khagaga niyan a kibolosn iyan ko lalakaw niyan sii sa apiya antonaa a kotika, minsan pn somiagompot so margn ago miakala so morka. Mataan a khagaga niyan oto amay ka mabonayon so niyat, ago matoman so paratiaya, ago masoti so manga poso.Patoray dn so kapnggalbk o ummah sa phanamar sa kitalas ankai a manga pangalang a skaniyan na

298

pangalang a mabagr ago piakalklk a di khapakay so kindaraynonn on odi na so kadapaya on.So kaphowalasa sankai a pangalang na btad a di khapalagoyan sa taman sa di matankd so kapasadan o Allāh ko kapakandato.

* * *

Gintas a Ika Tlo

So Manga Sosonan a Katotohani sii ko

Okit ko Kapakandato

Lima a Bandingan on

Paganay a Bandingan: Sosonan a Kazalimbtad

Ika dowa a Bandingan: Sosonan a Kapagrna

299

Ika Tlo a Bandingan: Sosonan a Kazapankat

Ika Pat a Bandingan: Sosonan a Tioba a Tpng

Ika Lima a Bandingan: Sosonan a Kakowaa ko Manga Sabap

Pangonaan:So katharo a sunan na ngaran a madakl o sunnah, sa giinggolalan sa madakl a maana, a pd on so: paras, antap, bontal, okit, lalan, sosonan, okitokit.Skaniyan ko basa o manga fuqaha na so makababala ko ptharoon a paralo (fardh), go ipmbala ko maana a pimbago ko paratiaya (bid’ah).Sii ko maana niyan ko manga ulama ko Hadith na skaniyan so miatoon a phoon ko Nabi a pd sa katharo, galbk, ago tiankd (taqrir) odi na ropaan.

300

Aya manga sunan o Allāh na skaniyan so manga kokoman iyan ago so sogoan iyan ago so lalangan iyan. Pitharoo Allāh a: Sosonan (kokoman) o Allah sii ko siran oto a miaipos siran sa miaona, da dn a khatoon ka ko sosonan o Allah a sambi (al Ahzab 62).So ptharoon a sunan rabbaniyyah, na skaniyan so manga kokoman o Allāh a tatap sii ko doniya, ago sii ko manosiya sii ko langowan a masa ago darpa.

Sa alowin tano so pd on a mitotompok sa mabagr ko bandingan a kapakandato.Sabnar a kiabayaan o Allāh a Kadnan o manga kaadn a kanggolalan o btad ankai a agama – ago so btad o kadandan o doniya - sa sii phagokit ko manga sosonan a nggogolalan (sunan jariyah), kna o ba sii ko sosonan a daa sabap iyan a piakammsa (sunnah khariqah). Gioto na an di phakaoma so sarapiyag o manga Muslim sa magontod sa ptharoon iyan a: Sabnar a tiabangan so miangaoona sa minggolalan sa bagr a mu’jizah a daa sabap iyan (na nanayawn tano ankoto) sa katabana tano ko ridoay. Sa da dn a thoron a btad a daa sabap iyan ko oriyan o kiapos o kapzogo o Allāh sa sogo, ago so kiapos o kananabii.So taw a pndirogod ko manga ayat o Qur’an na maoma niyan oto a mappno a manga thotolan ko manga sosonan o Allāh a so di phagalin ago di khasambian, ago khatoon iyan a siyap a mattndo ko kapphayaga sankoto a manga kokoman ago so kapphakitanodi ron, ago so kapphakaliowa on ko manga thoma ago so kanggalbka ko inikokom iyan, sa pantag sa kaptharagombalay sa kaphagingd a Muslim a mathito sii ko sogoan o Allāh .

301

So Qur’an gowani a pphakasangorn iyan so pamikiran o manga Muslim sii ko manga sosonan o Allāh sii ko lopa na gioto na pphakandodn iyan siran sii ko manga pakaasal a so giinggolalan sa makaayon on. Sa siran na kna o ba siran bidai sii ko kaoyagoyag. Sa so manga sosonan a phkokomn iyan so doniya na nggogolalan sa di phliwag, sa so manga btad na di khitana sa da thibabaa, go so kaoyagoyag na di pnggolalan ko lopa sa daa bali niyan ago daa sabap iyan, aya mataan na phagonotan iyan ankoto a sosonan.. na amay ka paganadn o manga Muslim ankai a manga sosonan na sabotn iran so manga maana niyan na kasawaan kiran so ongangn sii ko talikhodan o pphamangitalmba a btad, ago mapayag kiran so manga antap ko talikhodan o manga btad a pkhitana, sa thakna siran sii ko katatatap o atoran a so phagonotan ankoto a pphamangitalmba a btad, go sii ko kaaadn o ongangn a matotonkop ko talikhodan ankai a atoran, na malankaw iran so goris o lalakaw sii ko sindaw o nganin a miaadn ko lalan, sa di ran kasarigan so matag ka babaloy ran a Muslim ka an iran maparoli so kapakataban ago so kapakandato sa di dn kowaan so manga sabap a aya on phakatonay.So manga sosonan a so pkhokomn iyan so kaoyagoyag na satiman, na so minitana on ko doniya a miaipos ko masa, na tankd a khitana pharoman ko salakaw ron sii ko oman i masa.Giankai a manga sosonan na skaniyan so giipakanggolalanan o Allāh ko kawankawangan o kaoyagoyag, sa ron iyan pphakaokita so kaokhaog iyan.Sa daa a nganin sii ko kaoyagoyag o manosiya a pkhitana sa da a atoran iyan a ba dn minitkaw, ogaid na langowan a btad na pnggolalan sii sankai a kaoyagoyag sa makaayon ko sosonan o Allāh a so di

302

khasambian ago di pmbaropa ago di phliwag, ago daa pagampilan iyan a isa bo a pd ko manga kaadn, ago di niyan smbagn so manga baya a ginawa o manosiya.Sa so manga Muslim na aya patot a sabotn iran so manga sosonan o Kadnan iran a so mapapayag kiran sii ko kitab o Allāh ago sii ko sunnah o Rasūlullāh sa taman sa isampay siran ko nganin a aarapn iran a pd sa bagr ago kapakandato, ka kagiya so kapakandato na di phakaoma sa pankaw ago di thoron sa daa sabap iyan, ago di phanoraak sa ba mabobota, ogaid na adn a manga impitan iyan ago adn a bitikan iyan a so inidakat skaniyan o Allāh ko kitab iyan ka an katokawi o manga oripn iyan a miamaratiaya, sa mindolona iran sa mokit sa sabot ago katao.So kazabandinga sankai a manga sosonan ago so kapangadii ron na btad a di mipndiridiri ko kasaromag iyan ko ummah Islamiyyah, ka an iran kanggonai sa di ran miprompaka.Pitharoo Hassan al Bannna a: Di niyo prompaki so manga sosonan o doniya ka skaniyan na mabagr a phanaban, ogaid na osara niyo ago bankiringa niyo so rgs iyan, sa osara niyo so sabagi on sa kakowaa niyo ko sabaad on.So manga sosonan o Allāh na madakl a mipapayapat ko Qur’an, sa osayin tano ron so manga sosonan a mitotompok ko bandingan a kapakandato o pagtaw a Islam.

Siran so:

1. Sosonan a Kazalimbtad (sunnah at tagyir)

2. Sosonan a Kapagrna (sunnah at tadafu’)

303

3. Sosonan a Kazapankat (sunnah at tadarruj)

4. Sosonan a Tioba a Tpng (sunnah al ibtila’)

5. Sosonan a Kakowaa ko Manga Sabap (sunnah al akhd bi al asbab)

Bandingan a Paganay

Sosonan a Kazalimbtad

304

Pd ko manga sosonan a di mipndaraynon ko kapakandato na so lalan a pthankdn skaniyan o Allāh ko katharo iyan a: …mataan a so Allah na di niyan pagalinn (so limo iyan) a matatago sa isa ka kawm taman sa di ran alinn so matatago ko manga ginawa iran (a panalamat ko limo o Allah)… (ar Ra’d 11). So kitotompok ankai a sosonan o Allāh ko kapakandato o pagtaw a Islam na tanto a mapayag, sabap sa so kapakandato na di khaparo o ba makaoma sii ko along o btad a kapapantagan on so ummah Islamiyyah, sa patoray dn so kapagalin odi na kazalinbtad o pagtaw, sa datar oto a so kapakandato na di dn khamataanan o pagtaw a inikasoat iyan sa ginawa niyan so kaoyagoyag a kadapanas ago kaoori, sa da niyan manggalbk so kapagalina niyan ko nganin a minisogat on a pd sa btad a marata, ago makamaradika ko kabibiaga on o ridoay niyan sa makarantas sa patong ago sankali.Sabnar a adn a initgl ko ummah Islamiyyah a btad a mapait a tatap dn a gii niyan miprgo so gasta iyan ago so kabasng iyan, ipoon dn ko kinitalas o kadato a Islam (khilafah Islamiyyah) na taman dn sa masa ini. Sa daa khaapasan o ummah a rowar sa kanggalbka niyan ko lalan a kazalinbtad ka an iyan maponas ankai a btad a miakasakit on, ago matankd iyan a mataan a khagaga niyan oto – o miog so Allāh – ko masa a kabayai niyan on ago nggalbkn iyan.

So Islam na Sosonan a Kapagalin:Pd ko di mipndiridiri a paratobowan o sosonan a Islam na so kababaloy niyan a sosonan a kazalinbtad a di niyan tharimaan so kapakipagoyaga ko btad a marata, go di niyan tharimaan so kapanapi, ago so kasabagia ko manga tabal sa di tarotopn.

305

“So Islam ko gawii a kapakaoma niyan sa paganay na inalangan skaniyan a btad a mala, so btad a polo a Arabia, ago so btad o doniya langon, go inalangan skaniyan a manga paratiaya ago manga panarima, go inalangan skaniyan a manga somanga ago manga arga ago manga timbangan, go inalangan skaniyan a manga bitikan ago manga btad ago inalangan skaniyan a manga kamapiyaan ago manga kapmaratabat.Miaadn so lt o Islam ko gawii a kapakaoma niyan ago so lt o btad o manga taw sii sa polo a Arabia ago sii ko lopa langon a paglt a mawatan, sa miaadn so togalin a so babantakn iyan kiran a mawatan na mawatan, go miaadn a sosomangn so btad a manga masa a pd ko thotol ago pizoson a manga kamapiyaan, ago manga warna a pd sa bagr, sa tominindg oto langon a pangalang sii ko antap ankai a agama a bago, a so di niyan zanaan so kapagalina niyan ko manga paratiaya, manga panarima, parangay, manga timbangan, manga adat, manga dadabiatan, manga kagdam ogaid na aya bantak iyan na so kapagalina niyan ko manga atoran ago so manga btad ago so manga bitikan, sa datar oto a bantak iyan so kangginsinga niyan ko kapagoolowani ko kamamanosiyai phoon ko lima o manga tagut ago so jahiliyyah, ka an iyan mapakandod sii ko Allāh ago sii ko Islam”. (Sayed Qutb ko kitab iyan a Katii so Agama).Miasmpang o Islam ankai a btad ogaid na da tindg sa ba thatapapay a di phakagaga a mapapatong i lima, aya mataan na inalin iyan oto ago piakatindg iyan ko darpa iyan so taragombalay niyan a maporo a daa saginda niyan sii ko itado niyan a mabagr a madalm, a pd sa kalk ko Allāh ago so kasosoat iyan.Go daa sankaan a so minitana sa miakaisa na khaparo a kapakatana iyan pharoman, sa

306

mianggolawla so miang-golawla sa ayon ko sosonan a nggogolalan, kna o ba miokit sa mujizah a di kalalayaman. Sa miakatindg ankoto a taragombalay sii ko pondo o waraan a matotonkop a rk o taw a phakambowatn iyan ankoto a pondo ago thimoon iyan ago mbokaan iyan sii ko antap iyan a ontol.

So Sabot ko Kazalinbtad a Islam:So kazalinbtad a Islam na kna o ba rinayagan a kandato a isa a ingd a pd ko manga ingd, ago kna o ba manga tankd a pphakapoon sa isa a parinta, a izapar iyan so sabagi a hiaram o Allāh , odi na ipnggolalan iyan so sabagi ko piakanggolalan o Allāh a kokoman.. go kna o ba skaniyan so kabathka o pangitaban a onayan o isa a ingd sa aya agama niyan a onayan na so Islam, ago kna pn o ba so kakhapayag iyan ko kabitin sa manga sampirot a pmbonoan sa taw, a pzopak ko atoran a kandato odi na binasa i parangay.Ogaid na khaadn so kazalinbtad a Islam sa nggolalan ko kabarnkasa ko manga onayan o kaphagingd a jahiliyyah a kitab ago pamikiran sa aya pakadarpaan on na so pamikiran a Islam ago so manga panagayanan iyan ago so manga kitaban iyan.So kazalinbtad a Islam na makapmamaana sa kapakasimbaa ko manga taw ko Kadnan o manga kaadn sii ko langowan a btad iran a lankap ago mattndo.So kazalinbtad a Islam na makapmamaana sa kabaloy o kapangongonotan o kaphagingd a Islam, pagtaw ago dato, sii ko kabaya o Allāh .So kazalinbtad a Islam na kapagalin a bkaw ago onayan a lankap ago rankom ko jahiliyyah, kna o ba

307

so kapanapii ron, odi na so kaompiyai ko sagintas on sa ibabagak so sabagi on.

So Kipapatoray o Kazalinbtad a Islam:So kazalinbtad a Islam ayon ko manga ropaan a miapayag kagiya na patoray a kitab sa paganay, ago paliogat a kamamanosiyai sa ika dowa, skaniyan na patoray a kitab ka kagiya so kabinasaa ko kabnar o Allāh ko kakokom sii ko lopa ago so kapamaapaar o manga atoran ago so manga kitab a inmbaalan a manosiya ko kaphagingd o manosiya na khipaliogat iyan ko manga Muslim so kasambota ko kaalina on, sa aya itaros na so kaoyagoyag a Islam.Oriyan iyan na so kamataani ko kazalinbtad o kaphagingd a Islam na di khaparo a daa khaadn on a kapagalin. Adn a manga paliogat ago manga kokoman a kitab a di khaparo so kinggolalann on oda a maadn a bagr a kitab, go so katharo a onayan a kitab a: So di khatarotop so kakhaadn o wajib odi ron misabap na so kapagadna on na wajib mambo a datar iyan.Go so kazalinbtad a Islam na paliogat a kamamanosiyai sabap sa madakl a manga sabap a alowin tano siran:

1- So kazabta ko kamamanosiyai phoon ko karondanan ago so kadadadas a so inadn skaniyan o bandaran a Sdpan.

2- So kiamuflis o bandaran a sdpan, na khabaloy niyan so kazalinbtad a Islam a paliogat a kamamanosiyai a phan’gl.

3- So kinitalas o manga taragombalay a paratiaya sii sa doniya sa khabagr iyan so kapagiinowa ko kazalinbtad a Islam.

4- Mataan a so kailay a matolinto ko manga btad a so pphangongoyagan on so

308

manga ingd a Islam na khabagr iyan so kapagiinowa ko kazalinbtad a Islam, sabap oto sa kazabta ko ummah Islamiyyah phoon ko btad a katatagoan on ka an iyan kadarpai so pankatan iyan a kapagolowan sii ko kathoroa ko manga kaadn, na aya phakatondog on na so kazabta ko kamamanosiyai phoon ko kadadadas ago so katataap a so miaromag on.

So di Kipndaraynon o Panagotaman a Manosiya sii ko Doniya ago so Kaoyagoyag:So manosiya sii ko pamikiran a Islam na kaadn a papaliogatan a pagizaan, a dato sii ko doniya a oripn o Allāh a khagaga niyan so kaalina niyan ko makaliliyot on ko dianka a kapagalina niyan ko matatago ko ginawa niyan.So manga btad a pkhitana ko kaoyagoyag na di khitana sa ba daa sabap iyan, bnar a langowana shayi na sii sa kabaya o Allāh ogaid na so kabaya o Allāh a maporo na inikokom iyan so kasakawa ko manosiya a piakasambi iyan a pndato ko lopa, sa lbi a mala a sakasakaw ko kinibgan iyan on sankai a sangan a mapia sii ko kaoyagoyag, sa khaadn so kapagalin a okoran sii ko kaoyagoyag o manga taw a mapapayag sii ko kapagalin a kamamasaan sii ko manga poso iran, ago so manga niyat iran ago so paparangayan iran ago so galbk iran ago so manga btad iran a so pphiliin iran ko manga ginawa iran.Giankai a kamataanan a mala na mititindg iyan a katampar a pd ko manga katampar o pamikiran a Islam ko kamamataani ko manosiya, ago so kitotompok on o okoran o Allāh sii sankai a kibabatog, ago so kitotompok iyan skaniyan sankai a doniya ago so gii ron nggolalan a nganin. Na sii

309

sankai a katampar na pkhapayag so kiaslaa sankai a kaadn sii ko timbangan o Allāh , ago so kiasakawa on sabap sankai a slasla, sa datar oto a pkhapayag so rarad o manosiya sii ko khabolosan o ginawa niyan ago sii ko khabolosan o taw a makalilibt on, sa khapayag a sagintas a onayan sii ko kapakambontala sankai a khabolosan sa idin o Allāh ago okoran iyan a so giinggolalan sii ko kaokhaog iyan, go so galbk iyan ago so niyat iyan ago so dadabiatan iyan.

So Ummah a Islam ago so Sosonan o Kazalinbtad a Kagiginawai: Amay ka miatankd so di kipndaraynonn ko kazalinbtad a Islam ago so kipapatoray niyan ko katampar o ummah Islamiyyah na mataan a giankai a kazalinbtad na patoray a kapanagipoon iyan sa paganay sa makapoon ko sold o manga ginawa. Gioto, ka an mabaloy so kaplontana a mapiya a ontol a kharankom iyan ko oriyan oto so makaliliyot sii sa liyo ko kalangolangon iyan.Daa sankaan a pd ko manga rrgn a btad so kaalina ko ginawa o manosiya odi na so pamikiran iyan.. khasalak a pd sa malbod so kipaarn ko kapthoga o ig ko lawas a ig odi na so kaalina ko pthogaan iyan, go khagaga so kitogalinn ko mala a lakongan ago so katalbowi ko lopa, ago so kagaangi ko palaw, ogaid ba pd sa margn so kaalina ko ginawa o manosiya, ka gioto na mangingindaw sa ongangn, ago kapantang ago kalanat.Patoray dn ko ummah a Islam a kasanai niyan ko sosonan a kazalinbtad a ginawa sa mabaloy a okit iyan sii ko kapmbalay sa kaphagingd a makallbi a khapayag on so bagr o mapiya, ago phakataban on so kabaya o bnar, sa so kapagalin sii sa miaona na okit a kaompiya, ago lalan a katharombalay, ago sosonan ko katatap.

310

So kapagalin a so phakatoyok ko katharagombalay ago khabaloy a okit o manga pagtaw ko kambaal sa kapakaozor, na aya maana niyan na so kaadn sa garobat ko sold o ginawa o manosiya, sa pantag ko kamapiyaan o ginawa niyan ago kamapiyaan o kaoyagoyag o makaliliyot on. Sa khatarotop ankai a garobat sa paganay ko sold o ginawa, oriyan iyan na zangor ankoto a garobat sii ko kapagadn sa kazalinbtad sii o kaphagingd.Sa datar oto a khatarotop so kapagalin sii ko goliling o kaphagingd sa nggolalan sa garobat a phowalasn iyan so manga lamba a binasa ago so manga rarad a marata, na datar oto so kapagalin sii ko sold o goliling o ginawa o manosiya, a skaniyan na garobat a phowalasn iyan phoon ko ginawa a langowan a pkhasabapan ko kabinasa ago so manga sabap o kapkhaolog ago so kapkhidozo, ago so manga okit o kapakasilay ago so kadadag.. sa giankai a garobat a kapagalin na skaniyan so garobat a magoolowan a bnar, a skaniyan so pasiga a waraan o kaompiya sii sa liyo sa amay ka thagompiya so manga ginawa ko sold iyan na garobatn iyan so marata sii ko liyo niyan, na misabap san na khaadn so garobat a madalm sabap ko kapammts o manga bkaw niyan sii ko rahasiyan o manosiya.Na amay pman ka maadn so kapagalin a sii bo sa liyo, sa di dn lilingayin so didalm o ginawa na mataan a skaniyan na kapagalin a manipis a sii bo sa liawaw, a di niyan khalampasan so rinayagan ago so manga bontal, sa daa khaadn a rk iyan a arga ago onga.Patoray a makasangor so kapagalin sii ko nganin a matatago ko sold o manga ginawa a pd sa manga sabot a ribat ago manga pamikiran a maatay, ago manga panagayanan a binasa, ago parangay a

311

ikagogowad ago ropaan a ipkhasisingay, sa mitogalin sa manga sabot a ontol, ago manga pamikiran a oyagoyag, ago manga panagayanan a mapiya ago parangay a babantogn ago ropaan a soti.Wajib a mapagiasa so pizakatawan sii ko ummah Islamiyyah sa rk a kaoyagoyag a salakaw ko kaoyagoyag a so kialayaman iran. Kaoyagoyag o paratiaya, ago galbk a mapiya, ago simba ago katao, ago jihad.. kaoyagoyag a kapakaragon ago galbk, kna o ba kada a galbk ago kabbgatan, kaoyagoyag a tanto a kna o ba kazandag.. kaoyagoyag a zosokod a kna o ba kathabowakar, kaoyagoyag a kapagating kna o ba kaddkha.. kaoyagoyan a thkhs kna o ba kaloag.Pitharo i Ustad Tawfiq Mohammad Sab’ a: Mataan a so garobat sii ko sabot on o katao na skaniyan na kapandayan a kapagalin o manga kaphagingd, sa balowin tano ankai a kapagalin a kaphagingd a sii makasong ko mapiya, a pphakambowat a phoon ko piaganakanakan o rahasiyan ka an makapagolowan sii ko langowan a mapiya.Sa gawii a makaapas tano sii ko kapagadna sankai a garobat sii sa sold na tankd a phakaapas tano sii ko kapagalina ko bontal o kaphagingd sii ko katampar a ikhababaya o Allāh ago so sogo iyan.. sa daa piakammsa roo ka so manosiya a makallbi na pphakalankapn iyan so kalbihan sii ko manga taw a makaliliyot on, ago so makaliliyot on a nganin, sa phakambowat so kaompiya a phakapoon ko sold o ginawa niyan, ago phoon ko madalm ko darm iyan ka an iyan kalankolobi so kaoyagoyag langon ko makalilibt on.Go daasankaan a sii ko kapakataban tano sii ko garobat a kapagalin a ginawa, na matatankd a phakataban tano sii ko langowan a ridoay

312

tano..sabnar a piagolowanan o Rasūlullāh sabap ko sosonan o wahi so garobat a kapagalin a lankap, sa inphoonan yan ko garobat a ginawa, na miakambaal sa manga mama a manga ala, oriyan iyan na inilontana iyan siran ka an makaadn sa mala a kapagalin sii ko bontal o kaphagingd, sa minitogalin iyan so manga taw phoon ko manga lilibotng sa phakasong ko sindaw. Go phoon sa kada a plng sa makasong ko liwanag o katao, ago phoon ko kaoori sa makapangonaan sa kiambalayan iyan siran sa piakammsa a mapiya a bandaran a miaknal skaniyan o kaoyagoyag.Phoon sii na wajib a kasabotan tano sa marayag a aya lalan tano ko kaompiya na skaniyan so garobat a tatap, a skaniyan sa paganay na garobat si sa sold a nggarobatn iyan so kabinasaan a matatago roo, ago garobat sii sa liyo sii ko kabinasaan ko liyo o kaphagingd.. na sa taw a ompiyaan iyan so batin iyan na ompiyaan o Allāh so kapayagan iyan, sa pikhapaar o Allāh so kaompiyai ko payagan, amay ka ski tano na kiaompiyaan tano so manga pagns tano.

Ino so Kanggalbka ko Kapagalin sa Btad ba Niyan Khasopak so Kathapapay ko Okoran o Allāh ?Da a kapakazosopaka o kathapapay ko okoran o Allāh ago so kanggalbka sii ko kaalina ko btad a makamomoayan: So shayi ko kakhaadn iyan ago langowan a shayi sankai a kibabatog, ago sii ko kaoyagoyag o manosiya na btad a mimamasa sa minggolalan sa okoran o Allāh ago gtas iyan, mlagid o minggolalan sa sabap a phoon ko manosiya, ka datar o minisogat ko miamaratiaya ko kiathidawa sa Uhud, odi na btad a daa atastanggongan iran on sa datar o miasowa sii ko sakit a ta’un sii sa Amwas, ko

313

masa o kandadato o Umar bin al Khattab , odi na tpng a phoon ko Allāh ko miamaratiaya sa pantag sa an siran malompio ka datar o minitana ko manga masa o tioba a so giinggolalan sa onot ko sosonan o Allāh .Ogaid na so Allāh na da niyan masogo so manga taw sa ba siran thapapay sankoto a okoran, aya maana niyan na di siran nggalbk sa kaalin o btad a kamamasaan a marata a so minitana kiran, aya inisogo iyan kiran na so kambayorantang ko okoran o Allāh a gioto so kasoat ko minitana a btad sa skaniyan na okoran a mapnggolawla dn a di khaparo so kapananggilai ron, so pman so kaontod ko btad sa di dn alinn odi na di proaroanan i kaalin iyan na btad oto a salakaw a da misogo o Allāh ago da niyan mipangoyat, ago daa kitotompok iyan ko kasoat ko minitana ka kagiya skaniyan na okoran a tankd a daa phalagoyan on a phoon ko Allāh . (Mohd. Qutb, ko kitab iyan a Manga sabot a patot a makaontol).So kiadaaga ko manga Muslim a minitana kiran ko kiathidawa sa Uhud a aya sabap iyan na phoon ko manga ginawa iran, ago okoran a phoon ko Allāh sii sankoto a masa … tharo anka a skaniyan (so kiadaaga kiran) na phoon ko manga ginawa niyo, mataan a so Allah ko kalangowan a shayi na Gomagaos * go so nganin a miakasogat rkano ko gawii a kathmoo dowa lompok na idin o Allah… (ali Imran 172-174). Na da siran thapapay ko kiatabana kiran sa ba siran miontod ka kagiya gioto na btad a minitana, ago da siran proaroan ko kaalina iran sankoto a btad a marata a so miatoon iran so manga ginawa iran a miadalm on. Ogaid na minggalbk so Rasul sa galbk a mapiya, sa tinimo iyan so miamaratiaya a khikapapalian siran sa pantag sa kathmowa ko ridoay pharoman, a so kiatabana kiran na da pn mada so rarad iyan ko manga lawas iran ago sii ko manga ginawa iran, sa inidakat o Allāh

314

ankai a tindg iran sii ko Qur’an gowani a tharoon iyan a:Siran oto so tomiarima siran ko Allah ago so sogo (ko kiasogoa kiran o Nabi sa zalobaan iran so ridoay) ko oriyan o kiasogata kiran o pali, sa adn a bagian o siran oto a miphiapiya a pd kiran ago miananggila siran a balas a mala * a so pitharo kiran o maga taw a mataan a so manga taw (so pagtaw o Abu Sufyan) na mithimo siran sa kanggobata iran rkano, na kalkn iyo siran, na kiaomanan iyan siran sa paratiaya ago pitharo iran a sianaan ami dn so Allah a mapiya a zarigan * Na miakambalingan siran (ko oriyan o kialalakaw iran) sa minggolalan sa limo a phoon ko Allah ago kalbihan iyan, sa da siran masogat a marata (so kabonoa kiran o ridoay) sa inonotan iran so ikasosoat o Allah, so Allah na adn a rk iyan a kalbihan a lbi a mala (ali Imran 172-174).Giankai a tiaban siran sa okoran o Allāh apiya pn minisabap ko phoon ko manga ginawa iran, na gii ran tharoon a: Sianaan ami dn so Allah a mapiya a zarigan, sa siran oto na pphagapas siran ko Allāh ago gii siran on zarakan sa pantag sa kapliyo iran phoon ko btad a marata a minitana kiran, sa makatogalin siran sa btad a bago, sa da kiran makasapar so okoran o Allāh a miaona, sa kapangindaw iran sa okoran a bago. Na amay ka so okoran o Allāh a paganay na miasogat iyan siran sabap sa karibat a mianggalbk iran, na siran na mangingindaw sii ko okoran o Allāh a salakaw sa nggolalan sa galbk a imbgay ran, sii sankoto a kapangingindaw iran, a skaniyan so kiatarimaa iran ko sogoan o Allāh ago so sogo iyan, sa okit a mapiya, ko oriyan o okit a so minitana on so manga karibatan.. sa datar anan a da makazopaka sii ko kagdam iran so kathapapay ko okoran o Allāh a so minitana, ago so kapnggalbk iran sa kaalina iran on.Go sii ko kinitana o sakit a ta’un sa Amwas, na kiatokawan o khalifah Umar ankoto a sakit a somiamblay sii ko manga sondaro a manga Muslim a

315

pagoolowanan i Abu Ubaydah bin al Jarrah, na da kiran makaoma ogaid na inisogo iyan ko manga sondaro niyan so kambalingan, na pitharo on o Abu Ubaydah a: Ba ini kapalagoy ko okoran o Allāh ? Na simbag skaniyan o Umar a: Phalagoy tano phoon ko okoran o Allāh sa zong tano ko isa a okoran o Allāh (pianothol i Muslim). Gioto na katharo a somsndad a tomitimo a makatotoro ko kadalm o sabot o Umar.Na sii ko tioba a so miasogat iyan so miamaratiaya sa miakapoon ko Quraysh na skaniyan na sosonan a pd ko manga sosonan o Allāh a da ndorat sii ko apiya atawaa a lompokan a pd ko miamaratiaya a massmpang iyan so jahiliyyah sii ko kiapanagipoon o panolon ko da pn kapakandato, sa miaadn so tioba a btad a mamakamamasa sa minggolalan sa okoran o Allāh sa daa sankaan on. Na ino ba niyan miarn so Rasūlullāh ago so miamaratiaya ko kaproaroani ko kaalina iran on, sa nggolalan sa kapangni sa kapakasarig ko sabaad a manga mushrik sa isa a masa, ago mokit ko kiatogalin sa Habashah sa taman sa miakaoma so kinisogoon ko kathogalin sa Madinah sa kaposan? Aya smbag na da oto makarn ko Rasūlullāh ago so miamaratiaya, ka kagiya so kapkhitana o tioba na phoon ko Allāh a di niyan khisapar so kapanagontaman sa pantag sa kapananggilai ko tioba, odi na so kapakalidas ko manga rarad iyan.Sabap roo na da makazopaka sii ko kagdam o ummah a paganay so kawawajib o kathapapay ko okoran o Allāh ago so kaproaroani ko kaalina on, sa panginam sa btad a bago, sa miaadn oto a pd ko manga pipiya a miasinanad on so pagtaw ka an makathimbang ko pagltan o karata o kathapapay a so kharopt iyan so tindg, ago so kabaya a somasanka a so di niyan katawan so kathapapay.

316

Sa gianan na pd ko manga ala i gona a ndao a so wajib so kasabota on o pagtaw a Islam ago minggolalan iran, sa maalin iyan so matatago ko ginawa niyan, ka an maalin o Allāh so matatago on.

Ino Khapakay so Kidaawaan ko okoran o Allāh sii ko Kathapapay ko btad a mitatana sa di dn nggalbkn so kaalina on? Datar oto a so kanggalbka ko kaalina ko btad na di niyan maphakada so kathapapay ko okoran o Allāh , na datar oto mambo a di khapakay so kidaawaan ko okoran o Allāh sa pantag sa kapthapapay ko btad a mitatana sa di dn nggalbkn so kaalina on.Pitharo i Mohammad Iqbal a: Mataan a so Muslim a malobay na skaniyan i phakadaawa ko okoran o Allāh ago so btad a mitatana sa di ron kakhaalina, na so pman so Muslim a mabagr na skaniyan na okoran o Allāh a mabagr, ago gtas iyan a di kharn. Mataan a so kathapapay ago so karondan ko manga btad a binasa, ago so masosowa a phan’gl, ago so kakowaa a sankot ko okoran o Allāh na pd oto ko btad o manga lolobay, ago so manga karibang.Mataan a so Mislim na da adna sa pantag sa kapphapatianod iyan ko rgs, ago pagonotan iyan so lalakaw o kamamanosiyai ko apiya anda miantap ago somiong, ogaid na inadn skaniyan sa pantag sa kaprompaki niyan ko doniya, sa ithgl iyan ko kamamanosiyai so antap iyan, ago thalasayin iyan on so kabaya iyan, ka kagiya skaniyan na adn a galbk iyan a romasay a mapnd ago rk iyan so katao a tankd a bnar, ago kagiya skaniyan na pagizaan ko btad ankai a doniya ago so kaphlalakaw niyan, ago so kaphagantap iyan.. na amay ka dapayin skaniyan o masa, ago sopakn skaniyan o kaphagingd, ago somilay ko mathito a lalan na da maadn a rk iyan so kathapapay ago so kapangalimbabaan, sa imbtad

317

iyan so gomaan iyan, sa makipphasada ko masa, ogaid na patoray ron so kagarobata niyan on ago izmpanga iyan sa maydan, sa khatatap on a gii ron makiplotng sa taman sa gtasn o Allāh so btad iyan (katharo i Abu al Hassan an Nadwi).Phoon sii na minipatoray sii ko manga gomagalbk ko Islam ago so pphamanolon ko Allāh a karinayaga iran sa ampl ago masagogod a mataan a so Islam na gaga niyan so kambolongi niyan ko manga awid a akal o manosiya sa nggolalan ko manga manosiya sa so dn so manga ginawa iran ago so Allāh na daa phakatoronn iyan kiran a malaikat a aya kiran pnggalbk ko kapmabasoki ko manga lopa ago so kaphakatindga ko manga panaktan (factory) ago so kaphakathoa ko manga dagangan, ago so kaziapa ko kaoyagoyag. Mataan a so manga taw na siran i pnggalbk roo langon ago so salakaw ron a mapangingindaw o kaoyagoyag a waraan ago mapagiino o kaphagingd a mapiya a kapapantagan, ago zisimalawn o manosiya a matotoro. (katharo i Dr. Yusuf al Qaradhawi).Amay ka miaadn ankai a sosonan a so inokor skaniyan o Allāh a skaniyan i lalan o kaoyagoyag ago ongangn o thotol, na sayana a patot ko ummah a Islam a skaniyan i miangwaris ko manga nabi a kapnggalbka niyan on sa taman sa kamataananiyan so talad o Allāh ko kapakapndato iyan, sa sarigan iyan ankai a sosonan o Allāh a aya niyan kdgn sii ko kaoyagoyag iyan, ago sanaan iyan ankai a okit sii ko langowan a galbk iyan a andato, kakhoyagan, ago kazinanad… sa taman sa matatap so lalakaw niyan a mitotompok ko manga apo iyan a manga pipiya i amal sa taman dn ko gawii a kaphangokom o Allāh , ago taman sa matatap so pandi o toroan a mipoporo sii ko lima niyan sa pagoolowanan iyan so lalakaw o

318

manosiya langon sa makasong siran ko lalan o Allāh a mathito.

* * *

Bandingan a Ika Dowa

So Sosonan a Kapagrna

319

Pd ko manga sosonan a mitotompok ko kapakandato sa tompok a mabagr so sosonan a kapagrna a so itotoro skaniyan o katharoo Allāh a: Opama o da rnn o Allah so manga manosiya ko sabaad kiran ko sabagi…, sa minggolalan so kabaya iyan sa kaziapa niyan ko agama niyan sa nggolalan sankai a kapagrna.So Allāh na katawan iyan a so marata na mlalawlanda, sa di dn khaparo o ba skaniyan mabaloy a maontol, ago di khaparo o ba niyan bagakn so mapiya a phagtho – apiya pn i kaokiti o mapiya ko manga lalan a kaphasada ago kaplintada – ka kagiya so bo so kaphagtho o mapiya na khaawidan iyan so piakalklk a khisogat ko marata, ago so bo so kaaadn o bnar sa makamomoayan na khaawidan iyan so piakalklk a ikhapandos o batal, na tankd a kapagampil o marata sa kapridoa niyan ko mapiya, sa tankd a plindingn o batal so ginawa niyan sa pnggolalan sa kambonoa niyan ko bnar sa mapkl iyan sa nggolalan sa bagr.. na phoon sii na khitana so kaphagrna ko pagltan o bnar ago so pagtaw niyan ago so ribat ago so lompokan iyan. Gioto na sosonan o Allāh . Go da dn a matoo ka a rk o sosonan o Allāh a sambi iyan. (Sayed Qutb).Skaniyan na sosonan a waraan a nggogolalan ko ltlt o manga taw sa siyap ko kapakathito o btad o kaoyagoyag, ago kazokod sii ko timbangan o kaoyagoyag.O kiabayai o Allāh na tgln iyan so manga taw sii ko toroan, sa di ran magaga so kasopak ago so kapakasilay. Pitharoo Allāh a: O kiabayai o Kadnan ka na balowin iyan so manga taw a pagtaw a satiman, sa tatap siran dn a mabidabida i btad (paratiaya)* inonta so taw a inikalimo o Kadnan ka, a sabap roo (so di kaphagayonayon) na inadn iyan siran… (Hud 118-119).Ogaid na so Allāh na siakaw niyan so manosiya, sa da niyan baloya a kaadn a mattgl sa daa kabaya iyan on. Ogaid na inadn iyan a

320

kaadn a giimakanggalbk a khagaga niyan so kazamili iyan ko dowa a lalan, adn oto a lalan a toroan na adn pman a lalan a kadadag, ka an mabaloy a adn oto a lompokan o bnar na adn pman a sagorompong o ribat.. na phoon sii na khaadn so kapagrna.Na so kiphagrnn o Allāh ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na mararankom iyan so lawan ko btad a kathidawa. Sa so kathidawa na skaniyan i kaposan a khasampayan ko karn amay ka di makambatas so salakaw ron. Sa datar o katharo a: Aya kaposan o bolong na so kapagiyaw.So kaoyagoyag na di dn khapokasan sa saprk mata bo ko kaaadn o kaplotng ko lt o sabaad ko manga taw ago so sabagi kiran. Odi na sii ko lt o sabaad a manga kaadn ago so sabagi kiran, sa inadn o Allāh ankai a giikaplotng odi na so giikapagrna a sii ko kaoyagoyag o manosiya, sa bialoy niyan oto a sosonan a pd ko manga sosonan iyan a so ron iyan piakanggolalan so kaoyagoyag o manosiya sa pantag sa antap a mattndo, aso khasawaan rki tano so sabagi on, na khisoln rki tano so kadaklan on.Sabnar a miakambowat so kiatankda sankai a sosonan o Allāh sii ko Qur’an sa ropaan a lankap, ago miakaoma so kiabathka on sii sa dowa a ayat a pd on so:Katharoo Allāh ko surah al Baqarah, ayat a 251) a: Opama o da rnn o Allah so manga manosiya ko sabaad kiran ko sabagi na disomala a mabinasa so lopa, ogaid na so Allah na adn a kalbihan iyan sii ko manga kaadn… (al Baqarah 251).

So ika dowa a ayat na so katharo iyan ko surah al Hajj ayat 40 a: …Opama o da rnn o Allah so manga manosiya ko sabaad kiran ko sabagi na disomala a adn a manga bibinasa a manga simbaan (sawami’) ago biya’, ago salawat, ago manga masjid a phagalowin on so ngaran o Allah sa madakl, tankd a

321

thabangan o Allah so taw a thabangan iyan skaniyan, mataan a so Allah na Mabagr a Mabasng. So sawami’na skaniyan so simbaan o nasrani, na so biya’ na manga darpa a pzimbaan o manga pandita ko nasrani, na so salawat na so simbaan o manga yahudi, na so masajid na pzimbaan o manga Muslim.Khaimolngan a so ayat o surah al Baqarah na pphakaoma ko oriyan o kiaaloy o ibarat a pd ko manga ibarat o giikaplotng o bnar ago so batal a so mapapayag sii ko btad o Talut ago so manga sondaro niyan a miamaratiaya, ago so Jalut (Goliath) ago so manga tantara iyan, sa aya inposan o Allāh ko katharo iyan na so …ogaid na so Allah na adn a rk iyan a kalbihan ko manga kaadn a phakisabotan iyan a so karna ko kapaminasa sa nggolalan sankai a lalan na pangalimo a plankapan iyan so manga taw langon. (al Fakhr ar Razi ko kitab iyan a Mafatih al Gayb).Na pphakaoma so ayat o Surah al Hajj ko oriyan o kiapakalankapa o Allāh sa mataan a plindingn iyan so manga salinggogopa iyan a miamaratiaya, ago sii ko oriyan o kiaidini niyan kiran sa kapakithidawa iran ko ridoay ran.. sa mianinggaposan so ayat ko kiatankd o Allāh sa onayan a mabagr a so katharo iyan a: …matamataan a thabangan dn o Allah so taw a tabangan iyan (so agama o Allah) mataan a so Allah na Mabagr a Mabasng.

Pagosayin tano sa phakatalingoma so ayat ko surah al Baqarah ago so osayan on o manga pananafsir:Pitharoo Allāh a: Oda so kinirnn o Allah ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na disomala a mabinasa so lopa, ogaid na so Allah na adn a rk iyan a kalbihan ko manga kaadn. (al Baqarah 251).

322

Pitharoo al Fakhr ar Razi ko tafsir iyan ko maana o kapagrna a: Skaniyan so kinisogoon o Allāh ko manga taw o agama niyan ko kapranga ko manga kafir (Mafatih al Gayb).Oriyan iyan na pitharo iyan ko kitotompok ankai a katharo ko miaonaan iyan a: Gowani a payagn o Allāh a so kabinasaan a mitatana a minisabap ko Jalut ago so manga sondaro niyan na miapowalas sabap ko bagr o Talut ago so manga sondaro niyan, ago so kiabonoa o Daud ko Jalut, na adn a piayag iyan ko oriyan oto a katharo a makararankom sa langowan a kiatalasaya sankoto, a skaniyan so mataan a so Allāh na iphagrn iyan so manga taw ko sabaad kiran ko sabagi ka an di khabinasai so doniya, sa pitharo iyan a: …Oda so kinirnn o Allah ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na disomala a mabinasa so lopa….

Go pianothol o al Qurtubi ko tafsir iyan a phoon ko Ibn Abbas so katharo iyan ko maana ankoto a ayat a: Opama o da so kinirnn o Allāh ko ridoay so manga sondaro o manga Muslim na disomala a makadaag so manga pananakoto, sa phamonoon iran so miamaratiaya ago mbinasaan iran so manga ingd ago so manga masjid a giizambayangan.Pitharoo i Sayed Qutb ko tafsir iyan a Fi Dhilal al Qur’an a: Sabnar a kiabayaan o Allāh a kabaloya niyan ko linding iyan ko siran oto a miamaratiya a khatarotop sa nggolalan kiran sa so dn so ginawa iran i makapnggalbk on, sa datar oto a pkhadianka so gii ran kakhasad sii ko masa a kasasagad ankoto a gii ran kapagrna, sa so katataragombalay a onayan na di niyan khapokaw so langowan a gaga a mipopondo ron sa datar o kakhapokaw niyan a skaniyan na massmpang iyan so piligro.. sa phagrn skaniyan ago giimakipagrna, sa pthimoon iyan a langowan a bagr iyan sa kambalaka niyan ko bagr a domadazang on. Na sii sankai na phakabagr a

323

langowan a pizasokowan iyan sa pagosarn iyan a langowan a tiagoon o Allāh a kapasang sa katonaya niyan ko sangan iyan, sa makithabanga ko manga pd a pizasokowan a salakaw sii ko gii ran kanggalbk a mamagpda siran, sa pantag sa kinggmawn iyan ko pithamanan a khagaga niyan, sa imbgay niyan a langowan a matatangan iyan a bagr ago kapasang ago panagontaman sa pantag sa kisampay niyan ko pithamanan a tarotop a iniokor on, ago so piagiasa on a pd sa kadianka.Sa so ummah a ipamamayandg iyan so panolon ko Allāh , na makapagiino sii ko kapokawa ko langowan a pizasokowan iyan, ago so katimoa ko langowan a bagr iyan, ago so katinsa ko langowan a gaga niyan, ka an matarotop so kaphagtho iyan sa madianka so kapkhasad iyan, sa mapagiasa skaniyan sabap roo ko kapagawidi niyan ko sarig a mala ago so kiphamayandgn on.So katho’ a magaan a so daa khipaliogat iyan a dokaw ago margn, ago so pthoron a malbod a mananaw sii ko manga taw a domadarkt a domdkha na khabinasa niyan ankoto a manga bagr ko kakhapayag iyan, ka kagiya di iyan ipphanolon, ago di niyan phangoyatan.. gioto a so kapakataban a magaan a malbod na malbod a kapkhada iyan ago so kapkhadadas iyan sa nggolalan sa dowa a sabap:Paganay ron: Kagiya skaniyan na mababa i arga a daa miakorban on a panagontaman a masakit sa ginawa.Ika dowa: kagiya so miakaparoli ron na da mabarasa so bagr iran sii ko kaziapa on, ago da makamanga so panamar iran, ago da matimo sa pantag sa kazokata on, na skaniyan oto na di phanamar ago di pthimo sa pantag sa kaplindinga on.

324

Na misabap roo langon – ago misabap ko salakaw ron a pd ko nganin a ipphangndao o Allāh , na mataan a so Allāh na bialoy niyan so kaplindinga niyan ko siran oto a miamaratiaya a khatarotop sa nggolalan ko manga ginawa iran sa da niyan baloya a pammgayan a thana kiran a phoon sa langit sa daa dokaw ron.Mataan a adn a sabaad a manga taw a aya mapipikir iran na amay ka so Islam na agama o Allāh na skaniyan a Allāh na thabangan iyan so agama niyan, sa daa patoray kiran a ba iran awidn a akal ankai a btad odi na ba iran korbana sa pantag on a langowan a mala kiran i arga a nganin, sa gianan na panarima a ribat sii ko paratiaya, ago kapakasisilay ko kapamimikiran. Mataan a so Allāh na pitharo iyan a: Pakithidawa kano kiran ka ziksaan siran o Allah sa nggolalan ko manga lima niyo… (at Tawbah 14).

Go pitharoo Allāh a: O khabayai o Allah na daagn iyan siran, ogaid na kagiya ithioba iyan ko sabaad rkano so sabagi… (surah Mohammad 4).Sii sankai a ayat na pitharoo an Nasafi a: O kiabayai o Allāh na saopan iyan siran sa di nggolalan sa kathidawa, sa mosar sa pd a khasabapan ko kaantiyor ka datar o katamboni kiran ko lopa, odi na masogat siran a linog ago so salakaw roo. Ogaid na inisogo iyan rkano so kapakithidawa kiran ka an iyan matiyoba so sabagi rkano so miamaratiaya sii ko manga kafir sa nggolalan sa kathidawa ka iplompiyo to ko miamaratiaya, ago ipagantiyor ko manga kafir.Sii ko along ankai a ayat na pitharo i Sayed Qutb a: Mataan a so Allāh gowani a ipaliogat iyan ko miamaratiaya so kanjihad sa lalan on na di niyan oto pnggolawlaan sa ba pantag sa phangni kiran sa tabang - mawatan a di patot - sii ko kaziksaa niyan ko siran oto a manga kafir, skaniyan a Allāh na gaga

325

niyan so kapolanga niyan kiran sa mamantk a di misankot ko miamaratiaya, aya mataan na gioto i kapthiobaa niyan ko manga oripn iyan ko sabaad kiran ko sabagi, sa makaayon ko sosonan iyan a Allāh a nggogolalan, so Allāh na pkhowa ko miamaratiaya ko masa a kapzogoa niyan kiran ko kapakithidawa iran ko manga kafir ago so kapowalasa kiran sa sapng ko okoran iyan, ka o kiabayai niyan na saopan iyan so manga kafir sa mapayag, sa datar o kiasaopi niyan ko sabagi kiran sa minggolalan sa solapay a ig, odi na sowara a matanog sa miapolang siran, odi na sambr a ndo a phakapolang, odi na salakaw a okit a kasaopi niyan kiran, ogaid na skaniyan a Allāh na khabayaan iyan ko manga oripn iyan a miamaratiaya so mapiya, sa pthiobaaan iyan siran ago pzinanadn iyan siran ago phagompiyaan iyan siran, ago phlbodn iyan kiran so manga sabap o pankatan a maporo, ago so darpa a pondiyong.Adn pman a sabagi a nanayawn iyan sankai a agama ko kababaloy niyan a sosonan o Allāh ko kaoyagoyag o manosiya, a kanggalbk iyan sii ko kaoyagoyag o manosiya sa okit a salamankiro a di zabotn so sabap iyan, sa di dn itongn so waraan o manosiya ago so gaga iran a waraan ago so btad iran a barandiya sii ko apiya antonaa a pankat o manga pankatan o kaphagtho iran, ago sii ko apiya antonaa a masa a pd ko manga masa iran..na sii ko kailaya iran sa di pnggalbk sankai a okit, ka aya kapnggalbk iyan na sii ko tamana o gaga o manosiya, ago sii ko tamana o btad a barandiya o manosiya.. sa giankai a bagr ago giankai a btad na giimakazolbiya a pd iyan na gii siran on makaprarad sii sa manga masa sa rarad a mapayag, odi na makaphrarad siran a dowa sii ko taman a katharimaa on o manga taw. Ago khabaloy so kaphrarad iran a dowa a makasosopak sii sa manga masa a salakaw, sa pkhidaplak so

326

manga taw o kapnd o bayank (a inadnan on) ago so gamit o manga panginam ago so baya a ginawa sa di ran smbagn so tawathawag o agama odi na so kasangor iran a pd iyan sii ko lalan iyan sa kaantap a tarotop, na sii ko kailaya iran sankai a manga rinayagan na mataan a khasogat siran a kaola a pangindaw a da siran maadn a ba iran oto pakatatanaa, odi na masogat siran a sankaan sii ko agama sa mamantk.

Sa giankai a maririnkit a manga karibatan na pkhaadn skaniyan langon phoon sa karibatan a satiman a skaniyan so di kasasabota ko waraan ankai a agama ago so lalan iyan, odi na so kapkhalipati sankai a kamataanan a paganay a malbod.Mataan a giankai a agama na sosonan o kaoyagoyag o manosiya, sa khatarotop so kakhamataani ron sii ko kaoyagoyag o manosiya sa nggolalan sa panagontaman a manosiya sii ko manga tamana o gaga o manosiya (…) na aya paratobowan iyan a onayan na mataan a di skaniyan khalipat sa sakotika bo, sii ko apiya antonaa a galbk ago sii ko apiya antonaa a lalakaw sii ko tabiat o waraan o manosiya, ago so manga tamana o gaga niyan ago so btad iyan a barandiya.. ago sii ko waqto dn oto na khisampay niyan ko da a miakasampay ron a sosonan a salakaw a pd ko taong o manosiya ko kapamantk iyan.Ogaid na so karibat langon na pkhaadn phoon ko di kasasabota ko waraan ankai a agama, odi na so kapkhalipati ron, ago so kananayaw sa manga mujizah a so di somasarig ko btad o manosiya sa nggolalan ko waraan iyan ago so manga kabaya iyan ago so iyasa iyan ago so bagr iyan ago so btad iyan a barandiya langon, ago phagwaswas so shaytan sii ko manga rarb sa gii niyan tharoon a:

327

Ba di skaniyan na (agama a) phoon ko Allāh ? Ba di skaniyan na agama a phoon ko bagr a gaos a daa phakarn on a shayi? Na inowai a sii bo giinggalbk ko manga tamana o gaga o manosiya? Ago ino niyan pangindaw so panamar o manosiya? oriyan iyan na ino di phakataban lalayon? Ago di phakataban sa lalayon so manga pagtaw niyan? Ago ino to pthabana o manga taw o batal so pagtaw niyan a siran so manga taw o bnar ko sabaad a manga masa? Langon dnai na manga pakaiza ago manga sankaan a pphakambowat sa onga o di kasasabota ko kamataani a paganay ko waraan ankai a agama, ago so lalan iyan, odi na so kapkhalipati ron.

Mataan a so Allāh na gaos iyan – sa daa sankaan on – so kasambii niyan ko waraan o manosiya, miaadn skaniyan a khagaga niyan a kaadna niyan on ipoon dn sa paganay sa waraan a salakaw. Ogaid na skaniyan a Miangadn na kiabayaan iyan a kaadna niyan ko manosiya sa nggolalan sankai a waraan, go kiabayaan iyan a kaadn iyan a rk ankanan a manosiya sa kabaya ago katarima, go kiabayaan iyan a kabaloya niya ko toroan a onga o panagontaman ago so katmo ago so katarima. Go kiabayaan iyan a katarotop o kamataani ko sosonan iyan ko kaoyagoyag sii ko kaoyagoyag o manosiya sa nggolalan sa panagontaman a manosiya, ago sii ko manga tamana o gaga o manosiya, go kiabayaan iyan a kisampay niyan phoon sankai langon sa sii ko dianka o khibgay niyan a pd sa panagontaman sii ko manga tamana o manga btad o kaoyagoyag iyan a mimamasa.Go giankai a sosonan o Allāh a so ititindg skaniyan o Islam sa datar o kiniomaan on o Mohammad na di khamataanan sii ko lopa sii ko doniya o manga taw sa ba giya bo a kathoron iyan a phoon ko Allāh , go di pn khamataanan sa ba giya bo a khizampayin on

328

ko manga taw ago so kaphayaga on, ago di pn khamataanan sa ba nggolalan ko tgl o Allāh sa datar o giikanggolalan o sosonan iyan sii ko kaphlibt o manga doniya ko kawang, ago so kapthnkayos o manga bitoon, aya mataan na khamataanan sa nggolalan sa awidan skaniyan a Islam a sagorompong a manga taw sa pharatiayaan iyan sa paratiayaa a tarotop, ago phaginontolan on ko dianka a gaga niyan ago mbalowin iyan oto romasay o kaoyagoyag iyan, ago aya zndadan o pangindaw niyan sa pantag sa kamataani niyan on sii ko poso o manga salakaw, ago sii ko kaoyagoyag iran a kanggalbk sa datar oto, ago pphrang skaniyan sa pantag sankai a antap, sa da dn a plambaan iyan a panamar ago da pn a gaga, sa palaya iyan dn pagosarn sa kisampay ko simalaw.Phrangn iyan so kalobay o manosiya, ago so toroan o manosiya, ago so panagontaman o manosiya sii ko manga ginawa niyan ago so manga ginawa o salakaw ron, ago phrangn iyan so siran oto ipzonggod siran o kalobay ago so baya a ginawa ago so kadaa plng sa pantag sa kapagalangi sankai a sosonan.Sa khisampay – ko oriyan ankai langon – ko kapmataani niyan sankai a sosonan o Allāh sii ko dianka ago so pankat a so khagaga skaniyan o waraan o manosiya. Sa iphanagipoon iyan so manosiya phoon ko titik a so katatagoan kiran, sa di niyan plipatan so btad iran a kamamasaan, ago so manga pangindaw ankoto a btad iran sii ko kaphlalakaw o manga pankatan ankoto a sosonan ago so gii niyan kapakathondotondog.Oriyan iyan na phakataban ankai a sagorompong sii ko ginawa niyan ago sii ko manga ginawa o manga taw a pd iyan sa isa masa, ago ndaagn skaniyan sa isa a masa… sa giankoto a panamar iyan na

329

pnggolalan ko dianka o khibgay niyan a pd sa panagontaman, ago so dianka o khakowa niyan a pd sa manga okit a kanggalbk, ago sii ko dianka o iniokor on sii ko kiapilia niyan sankai a manga okit ago sii ko onaan o langowan a shayi, ago sii ko onaan o langowan a panagontaman, ago sii ko onaan o langowan a okit na adn a matatago roo a onayan a salakaw a:Skaniyan so ay kala o blangan o kiambalantan ankai a sagorompong sankai a antap a pipikirn iyan, ago so kablang o kinitindgn iyan ko kamataani sankai a sosonan sii ko ginawa niyan, ago ay kala a kitotompok iyan ko Allāh a khi rk sankai a sosonan, ago so kala o sarig iyan on ago so kabagr o kazasarakan iyan on.Sabnar a piamaawing o Allāh so mbawataan o Israil sii ko di ran kasasabota sankai a kamataanan a pakaasal o waraan ankai a gama o Allāh , gowani a somanka siran ko kazold iran ko lopa a sosotin a so inipaliogat kiran o Allāh so kanggobata on. Sa piangni ran ko Musa a kasangana niyan ago so Kadnan iyan sankai a mala a galbk. Pitharoo Allāh a: Pitharo iran a hay Musa mataan a skami na di maki ron dn zold sa dayon sa dayon ko tnday o katatago iran on (so manga amaliqah a magiingd sa Palistine) sa lalakaw ka ska ago so kadnan ka sa pakithidawa kano kiran ka skami na sii dn a domadarkt (al Ma’idah 24).Sa pd sa paliogat ko pagtaw a Islam a kasabota niyan ko sosonan o Allāh ko kiphagrnn iyan ko manga taw ko sabaad kiran ko sabagi, ka an iyan masabot a aya sosonan o Allāh sii ko kambinasaa niyan ko batal na so adn a makatindg ko lopa a bnar a mapapayag sa pagtaw (ummah), oriyan iyan na ibadas o Allāh so bnar sii ko batal na maantiyor iyan sa magombasay (sa nggolalan sankai a sagorompong).

330

Go patoray a masabot iyan a mataan a so Allāh na o kiabayai niyan na tabangan iyan so manga sogo iyan langon siran sa nggolalan sa katharo a phoon on sa saprk mata sa da dn a manga sabap iyan odi na panamar a manosiya a kharambit on, ago da pn a khaadn roo a kaphagrna o manga taw o banar ago so ronda o batal.Ogaid na so sosonan o Allāh na miannkayos sii ko langowan a manga sogo, ago minggolalan ko Mohammad ago sii ko ummat iyan, sa khatatap a tomtnnkayos ko tnday o masa.Sa di montod so pagtaw o bnar sa manga boklo siran sa aya phnayawn iran na so kanggolalan o sosonan o Allāh sa daa galbk on a phoon kiran ago daa panagontaman, ka mataan a siran sankai a btad na di ran khitindg so bnar ago di siran khaadn a pagtaw niyan a siran na manga boklo a domadarkt.So bnar na mangingindaw sa panagontaman ago thkhs a ithindg iyan skaniyan, ago manga lima a pnggalbk on, ago manga poso a phanalinggagaw ron, ago manga anggawta a thaalok on, mataan a mangingindaw sa gaga a manosiya a mabagr a mabasng ago bagr a somasabot a giinggalbk.. mataan a mangingindaw sa panagontaman a manosiya, ka kagiya gianan i sosonan o Allāh sii ko kaoyagoyag ko doniya a sosonan a nggogolalan. da dn a mataoon ka a sambi o sosonan o Allah, go daa matoon ka a kakhaalin o sosonan o Allah (Fatir 43).Sa datar anan a pphakarayag a so sosonan a kapagrna na pd ko sosonan o Allāh sii ko doniya iyan ago so manga kaadn iyan, ago skaniyan pn na sosonan a di mipndaraynon a mitotompok ko kapakandato o ummah Islamiyyah, sa daa patoray ko ummah a rowar

331

sa kasabota niyan sankai a sosonan, ka an iyan kanggonai a skaniyan na giinggalbk sa pantag sa kapakandod o kapakandato a so inibgay ron a talad o Kadnan iyan a Rabbul Alamin.

Bandingan a Ika Tlo

So Sosonan a KazapankatSo kazapankat (tadarruj) na sosonan o Allāh sii ko kiapangadn iyan ago sii ko doniya iyan, a skaniyan na pd ko manga sosonan a di mipndaraynon a so wajib ko ummah a kaisiyapa niyan on a skaniyan na giinggalbk ko kapakandato iyan.

332

Aya kasiapa ko sosonan a kazapankat sii ko kanggalbk sa pantag sa kapakandato na aya maana oto na so kazapankat o ummah sii ko gii niyan kanggalbk sa pantag sa kapakandato iyan sa magphoon ko malbod na pzong ko margn on, ago phoon ko margn sa zong ko lawan on sa kargn, ago phoon ko antap a marani sa pzangor ko antap a mawatan, ago phoon ko plano a sagintas sa phagantap ko plano a rankom a lankap… sa datar anan.Sa aya poonan ankai a sosonan na so kathankda niyan sa so lalan na mawatan - balabaw ron sankai a masa a miagarimaw ron so jahilyyah sa kinowa niyan so iyasa iyan ago so gomaan iyan, ago miaadn so marata ago so kambinasa a miamalampak so bkaw niyan ago so manga dalig iyan sa mabagr sii ko piaganakanakan o ummah - a sii sankai na opama o ktasa niyan so lalan sa salakad a rakhs o kapnd o awid iyan ago so kala o awid a akal iyan na disomala a maadn so kathphd sa lantay, sa aya phakatondog roo na so kakhidaplak ago so kopay sa di iprampay ko apta. Ago btad oto a khapakay a ba dn makawitwit sa kabianasa a lbi a mala ago mabagr. Ago aya phoonan iyan na so gonanao o Islam sii ko kapndolona ko manga taw ago so khipliyon kiran phoon ko manga lilibotng sa makasong siran ko sindaw ago so kambalaya ko parinta iran a Islam a mala…sabnar a mianagipoon so panolon sa giizapankat, a iphlalakaw niyan so manga taw sa lalakaw a mananaw, sa mianagipoon ko pankat a kapphamili sa onota ago inampda, ago so kaptharagombalay sa poonan, oriyan iyan na so pankat a kaphrompaka ago kapagrna, oriyan iyan na so pankat a kapakadaag ago kapakandato, sa da maadn o ba maparo a managipoon ankai a panolon sa makaisaisa langon sa satiman a masa, ka o

333

masowa oto na aya khaadn na so margn ago so kidaplak.So kakowaa sankai a sosonan na pithamanan a patoray, sabap sa adn a sabaad a giinggalbk ko kalamalama o panolon a Islam a aantapn iran a so kapakandato na khaparo a kamataanan sii ko kapitapita ago kagabigabi, sa khabayaan iran a kaalina iran ko btad a so pphangongoyagan o Ummah a Islam sa saprk mata, sa di ra dn pagilayin i khabolosan iyan ago di ran zabotn so manga masa ago so manga btad a makaliliyot sankai a btad a makamomoayan, ago di siran dn phagiasa, ko manga pangonaan iyan ago so manga okit iyan.Sabnar a piakasangor o Allāh so manga pamikiran tano sii sankai a sosonan sii sa madakl a darpa, so Allāh na inadn iyan so manga langit ago so lopa sa sold a nm a manga gawii, a katawan oto o Allāh so dianka iyan, a so khagaga niyan a kaadna niyan on sa saprk mata.Go datar oto so kiaphankapankat o kiaadna niyan ko manosiya ago so binatang a langon dn oto na kazapankat sa taman sa madianka sa ayon ko sosonan o Allāh a maongangn.So sosonan a kazapankat na matatankd sii ko pangitaban a Islam sa ropaan a mapayag a maggdam, a gianan na pd ko kiapakalbodi o Islam ko manosiya, a so siniyap iyan kiran so sosonan a kazapankat sii ko imbtad iyan kiran a manga bitikan a wajib ago haram, sa khatoon tano skaniyan gowani a ipaliogat iyan so manga paralo o Islam ka datar o sambayang, kaphowasa, kandiakat, a inipaliogat iyan sa minggolalan sa manga pankatan sa taman sa mianinggaposan sii ko bontal iyan a kaposan a so ron mithakna.

334

Pitharoo A’isah ko kinipaliogatn ko sambayang a:Inipaliogat so sambayang ko paganay a kipaliogatn on sa ndodowa rakaat, oriyan iyan na inomanan sii ko kapakaiingd, na tiatap so dowa rakaat sii ko giikaplayalayag. (pianothol i al Bukhari).So powasa na inipaliogat sa paganay sa kazamili, sa taw a khabaya phowasa na phowasa odi na ba dn bgay sa sanggar a pangnnkn, sa taman sa inipaliogat so kaphowasa ko Ramadhan.So zakat na inipaliogat sa paganay sii sa Makkah sa mamantk a di katatamanan ago di misasankot sa dianka ago kathmg, sa inibagak sa sii matitimo ko ranon o manga taw a phammgay, oriyan iyan na inipaliogat sa adn a manga nisab iyan ago dianka iyan a mattndo sii sa Madinah.Datar oto pn so manga isasapar a manga haram, a da makaoma so kiaharama on sa ba miakaisaisa, sabap ko katawi o Allāh ko kadalm o rarad iyan ko manga ginawa o manga taw ago so kiapangsb iyan ko kaoyagoyag a tinanggisa ago sagorompong, na kna o ba pd sa ongangn so kasapari ron ko manga taw sa sogoan a mamantk a phakambowat kiran, aya ongangn na so kapagiasaa ko ginawa iran ago so pamikiran iran ko katharimaa on, sa pakaokitn siran ko bitikan a kazapankat sii ko kaharama on sa taman sa amay ka makaoma so sogoan a phamitas na maadn siran sii ko kanggagaan ko kipnggolalann on sa gii ran matharo a: Miamakin’g kami ago miangongonotan kami.Sii sankanan a maana na giitharoon o ina o miamaratiaya so bai a A’ishah a iphropa niyan so giikazapankat o kipmbtadn ko kitab ago so kapthoron o Qur’an a:

335

Aya paganay a tomoron ko Qur’an na manga surah a matatago on so kaphagaloya niyan ko sorga ago so naraka, na kagiya thakna so manga taw ko Islam, na tomioron so btad o halal ago so haram, opama o aya dn a paganay a tomoron na so lalangan a di niyo paginoma so pakabrg ago di kano pzina, na disomala a tharoon iran a: Di ami dn imbagak so pakabrg ago so kazina sa dayon sa dayon.

Aya lbi a mapayag a ibarat a katotokawan sii sankai a bandingan na so kiazapankat o kiaharama ko pakabrg, a sabnar a miaadn a mangngsb ko manga ginawa o manga taw sa ropaan a mala, na pd sa ongangn a kasapari kiran on sa okit a kazapankat.Gowani a makaoma so Nabi sa Madinah na miaoma niyan so manga taw ron a phaginom siran sa pakabrg ago pkhan siran sa pindarmtan, na iniiza iran ko Rasūlullāh so makapantag roo, na piakatoron o Allāh so katharo iyan a: Ipagiza iran rka so makapantag ko pakabrg (kham’r) ago so kandarmt, na tharo anka a kadadalman siran a dowa sa dosa a mala ago manga gona a rk o manga taw… (al Baqarah 219). Na tialowan so Umar na biatiya on ankoto a ayat, na pitharo iyan a: Ya Allāh rinayag anka rkami so btad o pakabrg sa rinayagan a mapayag, na tomioron so ayat ko surah an Nisa’ a: Hay so miamaratiaya di niyo phakaranii so sambayang a skano na khikabbrg… (an Nisa’ 43).Sa miaadn so pag’bang o Rasūlullāh a igira pitharo iyan so: Song kano ko sambayang, na itawag iyan a: Daa makapzam-bayang a mabbrg, na tialowan so Umar na biatiya on ankoto, na pitharo iyan a: Ya Allāh rinayag anka rkami so btad o pakabrg sa rinayagan a mapayag. Na tomioron so ayat ko surah al Ma’idah a: Hay so miamaratiya mataan a so pakabrg ago so kandarmt ago so manga barahala (anzab) ago so kaprimar (azlam) na marzik a pd sa galbk a shaytan na pakawatani niyo skaniyan, ka an kano makadaag * Mataan a khabayan o shaytan a kitanaan iyan ko ltlt iyo ko kapridoay ago so kakhakararangita sii ko

336

pakabrg ago so kandarmt, ago pagrnn kano niyan ko katatadmi niyo ko Allah ago sii ko sambayang, na ino itharg iyo?! (al Ma’idah 90-91). Na tialowan so Umar na biatiya on ankoto, na kagiya misampay ko katharoo Allāh a: Ino itharg iyo?! Na pitharo o Umar a: Initarg ami dn, initarg ami dn.Sa datar anan a pphakarayag phoon ko manga pankatan o kazapankat sii ko kabtad sa kitab so kala o Islam ago so limo o Allāh ko manga Muslim.

So Pamikiran o Islam ko Kanggagaan:So kanggagaan na pd ko waraan o manosiya, sa minggolalan oto sa saksi o miadn on ago so giinggiragiray ko btad iyan, pitharoo Allāh a: … go miaadn so manosiya a alokalokn (al Isara’ 11). Go pitharo iyan a: Inadn so manosiya a adn a waraan iyan a kanggagaan… (al Anbiya’ 37). Sabap roo na so Islam na phagilayin iyan so kanggagaan sa kailay a kaontol, sa di niyan mbantogn na di niyan pman phaawingn, sa pmbantogn iyan so sabagi on na pndawayan iyan so sabaad on.Sa so babantogn on na so miaadn a makapopoon sa kiadianka a matolangd ko manga rarad iyan ago so khabolosan iyan, ago so kiasabota sa tarotop ko manga masa niyan, ago so miaadn on a miakapoon sa kapiya a kiapagiyasa ago kapagatorator a mapiya, sabnar a miakam-bowat so sunnah ko kiapakapiyaa niyan ko kanggagaan sa manga shayi a pd on so: Kanggagaan ko kabayadi ko bayadan amay ka makamasa so taalik iyan, ago so kanggagaani ko kilbngn ko miawafat, ago so kapakipanga-romaan ko warisan a babay amay ka adn a phangaroma on.Na aya dadawayin on na so miaadn a miakapoon ko kiazokhayaw o kagdam o ginawa a kaadaan sa kadiankaa ko khabolosan iyan sa kaliyota a katao ko

337

manga btad o masa ago so kakowaa ko kapagiyasa.. sa giankanan a soson a kaposan na skaniyan so biantak o Rasūlullāh gowani a tharoon o Khabbab bin al Aratt a miakaoma a gii ron phanon ko kisosogat on ago so manga pagari niyan ko paratiaya ko phizoson a ringasa sa pitharo iyan a: Ba ka di phamangni sa tabangan tano o Allāh , ba kami nka di phamangnin? Na pitharoo Rasūlullāh a: Miaadn so mama ko miaonaan iyo a ipkhalot skaniyan ko lopa sa ologn on na mioma so gabas na ibtad ko olo niyan na gabasn sa mabnsad sa dowa opak a lawas iyan na di ron dn oto phakarn ko agama niyan, ago ipphangaras ko lawas iyan a pangaras a potaw na malowas so kobal iyan san ko sapo iyan ago so tolan iyan na di ron dn oto phakarn sa kpit ko agama niyan, ibt ko Allāh ka madianka dn ankai a btad (so kaphakabagr o Islam) sa taman sa lomalakaw so komokoda a phoon sa San’a sa somong sa Hadhramawt a daa ipkhalk iyan a rowar ko Allāh , odi na so arimaw ko manga kambing iyan, ogaid na skano na gii kano nggagaan. (piakambowat o al Bukhari).

So Kazapankat ago so Kasiyapa ko Kasabota ko Manga Taralbi a Nganin a Pakaonaan: Pd sa di mipndaraynon a wajib so kasiyapa on o manga taw a gomagalbk ko Islam so kasabota ko manga taralbi a nganin a phakaonaan, sa aya bantak roo na so: Kibtadn ko langowan a shayi sii ko pankatan iyan, sa di pakaorin so patot a kapakaonaa on, odi na pakaonaan so patot a pakaorin.. sa gianan i ipzogo o manga kokoman o kitab ago ipkhokom skaniyan o manga bitikan o kibabatog.Sa giankanan a sabot na migagayib ko kadaklan ko manga Muslim, sa pkhaoma tano siran a iaawid iran a akal so manga sapak na ibabagak iran so manga tomadg a pakaasal, ago pkhowaan iran so manga sagintas sa ibabagak iran so manga rankom a lankap, go kkpitan iran so kiazosopakaan na ipipilak

338

iran so kiaopakatan a pagaayonayonan. Sa pphakazokhayawn iran a manga kaphapawala sa pantag sa pangoman a galbk a sonat, a sabnar a diadas o manga taw so manga paliogat a paralo, odi na aya bo a sisiyapn iran na so manga bontal ago rinayagan, sa inipagawa iran so maana a pamotosan a onayan.Go inioman roo i Dr. Yusuf al Qaradhawi a: Aya matatankd ko kitab a fiqhi na so manga paralo na maoona sii ko manga sonat, ago so paliogat a tinanggisa na maphakaona a di so paliogat a ampl, go so paliogat a ampl a daa minggalbk on a isa bo na maphakaona a di so paliogat a ampl a adn a minggalbk on a phakaampl on, go so paliogat a tinanggisa a mitotompok ko btad o kadaklan na maphakaona a di so paliogat a sii bo mitotompok sa zasakataw, go so wajib a katatamanan so waqto niyan na maphakaadiadi a di so wajib a mablang i waqto.Go pd ko sabot ko kakowaa ko patot a pakaonaan so katokawi tano sa so manga awid a akal a patot a igagt sa ginawa na khabgan sa panamar ago masa a mala ago madakl a di so awid a akal a salakaw ron a minos i btad.. go pd sankoto a sabot so katokawi tano ko antonaa a ridoay i patot a ron paganay a phakasangora so bagr tano a phakagbaan on, sa ron tinsa so gobat, ago knaln i kathidawa a aya patot a pagonaan?So kaknala sankai a sabot na khabaloy niyan so galbk a phagokit ko lalan a mathito a matitins so khatanaan iyan, a makaaampl i panagontaman, a marani so onga niyan.Pitharo i Sayed Qutb a: Mataan a aya lbi a malbod sii ko sosonan o Allāh na mataan a skaniyan na ipmbtad iyan sii ko isipan iyan so kisampay ko

339

pondiyong a maporo sa di niyan plalimn so lalan, ago di niyan pnggagaanan so lakadan, ago di niyan phanorayagn so manga pankatan o lalakaw niyan.Mataan a so blangan a masasangat iyan na mammts a mawatan a di skaniyan khatamanan o omor o sakataw a taw. Ago di skaniyan maphakadilapt a kabaya a sakhop a khada a ipkhawan o ba singgawta o kapatay, odi na mapokas on so kamataani niyan ko antap iyan a mawatan, sa datar o pkhitana ko manga taw a khi manga rk ko manga kpit ago so manga sosonan a pianarankoni ko lopa a phoon ko manga taw a phangaada a so gii ran nggagaanan so btad langon sa isa a masa, sa pthpakn iran so waraan a malanat i lalakaw ka an siran makasayaw sa pantag sa kakowaa iran sa bontal a masindaw a masisirap iran, sa di ran khatigran so lakadan a mananay a waraan a thatana a somasarig a mawatan i randiyar.Na sii ko lalan a kanggagaan a so phagokitan iran na pphakatindg on so kapamolang sa taw, ago pndgan on so manga rogo, ago kikayambr on o manga arga (values), ago kasagala on so manga timbangan, sa khapayag on so antap a pmbaloy a okit, oriyan iyan na phagombasay siran sii sa kaposan ko kakhasogata kiran o rompi o waraan a so di skaniyan kazmpang o manga kasankapan a pianarankoni a madilapt.Na so pman so sosonan o Islam na phlalakaw sa malanat a mananaw a pd iyan so waraan, sa pphakasangorn iyan phoon sii, ago phlindingn iyan phoon roo, ago pphakathiton iyan sa taman sa maorapay, ogaid na di niyan khaborthi ago di niyan kharopt ago di niyan khapatay.. ogaid na pndaraan iyan sa kadara a kominal a matigr a somasarig ko antap a mawatan i randiyar a matatankd so kakhamataani ron.. sa so di khatarotop ko paganay a lalakaw na khadianka ko ika dowa a sorong, na so di

340

ron khamataanan na khaparoli ko ika tlo a lalakaw, odi na ika pat antaa ka ika lima, sa taman sa daa dianka iyan sa kadakl odi misampay ko apta iyan. Sa aya bo a piangni o agama na so kaosara ko panagontaman ago so kattnkayos ko lalan sa kisampay ko simalaw.Giankai a sosonan o Allāh sii ko kasiyapa ko kazapankat na madait a kapakaonota on ko kapnggiragiraya ko manga taw, sa sii ko kakhabayai ko kipnggolalann ko Islam sii ko kaoyagoyag, ago mitaros pharoman so kaoyagoyag a Islam a miakanggaganapa na khaadn so kapakandato a aya niyan pagongaan.Na amay ka kabayaan tano a kapakatindg tano sa kaphagingd a Islam a thito, na di tano pangantapn a ba gioto na khaparo a kamataani ron sa ba nggolalan sa tankd a phoon ko olowan odi na dato a malik odi na phoon sa sagorompong a magoolowan ko barlamn (paliament) antaa ka manga akila.. aya mataan na khamataanan oto sa nggolalan sa kazapankat, a aya maana niyan na so kaadn o kapagiyasa sa paganay, sa maadn so salatan (climate) a kapamimikiran ago kandirogod a malathos, ago kagiginawai a kagdam a matolangd ago parangay a sanang ago kaphagingd a tolabos ko panagontaman ko kapakaapas.Gioto so datar o pinggalbk o Rasūlullāh ko kiaalina niyan ko kaoyagoyag a jahiliyyah sa miawit iyan ko kaoyagoyag a Islam, sa miatatap ko sold a sapolo ago tlo ragon sii sa Makkah, a aya antap iyan a paganay a onayan na matitins ko kapzinanada niyan ko sarapiyag a pagtaw a miaratiaya on a so khagaga niyan so kaawidi niyan ko mapnd a galbk ko panolon, ago so manga patoray o kanjihad sa pantag sa kasiyap iyan ago so kapakalankapa on sii ko kawankawangan o doniya.. sabap roo na da mabaloy so pankat sii sa Makkah a pankat a kabtad sa

341

pangitaban, ogaid na skaniyan na pankat a kazinanad ago katharagombalay sa manga taw.Sa amay ka miaadn so manga patoray o Islam a miazaginton sa taman sa miadianka ko sold o miakadowa polo ago tlo ragon – a masa oto a kiazonosono o wahi sii ko Rasūlullāh – na mataan a giankai a kiazapankat na da maadn sa ba sii bo ko kazapankat ko kabtad sa kitaban, ogaid na miapangni niyan pn so kazapankat sii ko kaphagiyasaa ko btad sa pantag sa kipnggolalann ko manga kokoman, ka so kapthoron o bnar sii ko btad a kamamasaan ago so kakhaisaisa iran na di misasankot sa ba sii bo ko kaaadn o kokoman a bnar, ogaid na misasankot pn sii ko kaphagiyasaa ko btad a kamamasaan ka an iyan mikokom ko kaokhaog iyan ankanan a kokoman a bnar a tomioron on.Go pd ko lbi a manga pipiya a tindg a so pkhaaloy sa pantag sa kakowa sa dalil sii ko kasabota sankai a sosonan o Allāh ago so kinggolalann on, so tindg o Khalifah Umar bin Abdilaziz, gowani a mathandingan iyan so kadato, a kiabayaan iyan a kindodn iyan ko kaoyagoyag sii ko toroan o manga khalifah pat a miaonaan iyan. Sii oto ko kiakapti niyan ko dndman o kadato sa miakhkhm iyan so manga thawd o paaran sii ko lima niyan, na so wata iyan a mangoda a mala i thgo ago mala i siyap ko Islam a so Abdulmalik na pzankaan iyan ko ama iyan so di niyan kapnggagaan sii ko kaponasa ko langowan a malalamba ko kiapakasilay ko kadato ago so manga lialim a manga tamok o miaona a mindadato sa aya mapiya na maponas dn so rarad iyan, na pitharo iyan on sa isa a gawii a: Antonai masosowa aka hay ama a di nka ipnggolalan so manga btad? A ibt ko Allāh ka di ko plalamn opama o so manga kodn na domidi rakn ago sii rka sii ko bnar, na aya inismbag on o ama iyan a mala i sabot ko agama ago mu’min a: Di ka pnggagaan

342

hay wata ko ka mataan a so Allāh na piamaawing iyan so pakabrg sii ko Qur’an sa miakadowa na hiaram iyan sii ko ika tlo, na ipkhawan akn o ba akn matgl so manga taw sii ko bnar na ibagak iran sa timbl na khaadn oto a khapoonan a morka.

Sa gianan i madait a kasabota on o giinggagalbk ko Islam imanto a masa, sa siyapn iran ko galbk iran so sosonan a kazapankat sii ko kamataani ko bantak iran a pd sa manga antap, sa kokowaan iran so kaporo o antap ago so khasampayan ko bagr ago so kadakl o manga pangalang a balamban.. sa di ndait so kapamakoti ko shayi ko da niyan pn kisampay ko taalik a madidianka on, ka so ibabasok na igira piragon ko di niyan masa, go so onga gira ribas ko da niyan pn kapakatoa na di kapnggonaan sa gona a mababantak, ogaid na ba dn phakabinasa sa di phakanggay a gona ko sabaad a btad.Sa amay ka so sabaad ko mangngtho na di magonga inonta ko oriyan o manga olanolan odi na ragon, na so sabaad ko manga kayo na di magonga inonta ko oriyan o kaipos o manga ragon a madakl. Na mataan a so sabaad ko manga galbk a manga ala na di khakowa so onga niyan inonta ko oriyan o poloan a manga ragon, na oman dn mabaloy so galbk a mala ago so onayan iyan na mablang na mabaloy so onga niyan a lbi a malombat i kapphakatoa.Sa magphoon so sarapiyag imanto sa galbk a katharagom-balay a adn a btad iyan a kapnggonaan skaniyan o sarapiyag a ika dowa odi na ika tlo odi na so oriyan oto, sa da a marata roo amay ka so langowan a shayi na phagokit ko lalan iyan a katotokawan ago so okit iyan a mitotolad.Oway so okoran na mawatan i omor na so giikaplotng o bnar ago so batal na di khasawaan so bobolos iyan sii sa saragon antaa ka dowa ragon go di pn ko paganay a lalakaw odi na so ika dowa,

343

mataan a kharankom iyan so manga ragon odi na gatosan ragon, pitharoo Allāh a: … mataan a aya salongan si ko Kadnan ka na datar a sanggibo ragon ko nganin a pphagitongn iyo (al Hajj 47).Amay ka so ummah Islamiyyah na zisimalaw imanto sii ko kapakandatoa on o Allāh , na paliogat on a kasiyapa niyan sii ko galbk iyan sankai a sosonan a kazapankat, ka so bininasa ko lagaday o manga ragon na di mapmbalay sa salongan, sa patoray ron so kaoyaga niyan ko kanggiragiraya ko ginawa a mawatan ago so kathigr a mapiya, sa pnayawn iyan so oniin sa taman sa mtho, na so lonaw na pnayawn sa taman sa mraon, na so kapraon iyan na pnayawn a kandawg iyan sa taman sa makaonga, na nayawn pman so kaphakatoa niyan, sa madianka so kalotoi ron sa kabaya o Allāh .

* * *

344

Pangilay a Ika Pat

So Sosonan a Tioba (Tpng)

So tokaw o maana o tioba (ibtila’) sii ko basa na kinowa ko katharo a ibtala a aya tlo a batang iyan a pakaasal na baliya a aya maana niyan na tomiokaw (lkhtabara) sa so katharo a Ibtila’ na makatotoro sa maana a katpng, ago katokaw, sa inosar o Qur’an ankanan a lapiyat sa nkanan a maana ka datar o katharoo Allāh a: Go tankd a adn a ithioba iyan rkano a shayi a pd sa kalk… (al Baqarah 155), go so katharo iyan a: …Go thpngan (thiobaan) o Allah so nganin a madadalm ko manga poso iyo… (Ali Imran 154).

So Katpng (tioba) na Sosonan o Allah sii ko Kaoyagoyag:So tioba – ko bontal iyan a lankap – na sosonan o Allāh ko kiapangadn iyan sa gianan na mapayag a pd ko manga tankd o Qur’an. Pitharoo Allāh a: Skaniyan so inadn kano niyan a manga khalifah ko lopa ago oniporo iyan so sabagi rkano ko kaporoan o sabagi sa manga pankatan, ka an kano niyan katpngi (matioba) ko nganin a inibgay niyan rkano (al An’am 165). Go pitharo iyan a: Mataan a bialoy ami so nganin a maliliawaw ko lopa a parahiyasan iyan,

345

ka an ami siran katpngi o antaa kiran i lbi a mapiya i galbk (al Kahf 7). Go pitharo iyan a: So inadn iyan so kapatay ago so kaoyagoyag ka an kano niyan katpngi o antaa rkano i lbi a mapiya i galbk (al Mulk 2). Go pitharo iyan a: Mataan a inadn ami so manosiya a phoon sa sathak a ig (nutfah) a makazasaog (ago so orak o babay) sa thiobaan ami skaniyan… (al Insan 2).

So Kitotompok o Tioba sii ko Kapakandato:So tioba na mitotompok ko kapakandato sa kathompok a malamit. Sabnar a minggolalan so sosonan o Allāh a da a pakapndatoon iyan a pagtaw inonta ko oriyan o kapakasagad iyan sa manga pankatan a tpng ago tioba a pizoson, ago inonta sii ko oriyan o katonaw o gadong iyan sii ko manga towanga o manga pankaw a tioba, sa iznggay o Allāh so marata a phoon ko mapiya.Skaniyan na sosonan a nggogolalan sii ko pagtaw a Islam a di dn phliwag. Sabnar a kiabayaan o Allāh a kathiobaa niyan ko miamaratiaya, ago thpngan iyan siran, ka an iyan malompiyo so paratiaya iran, oriyan iyan na khaadn kiran so kapakandato sii ko lopa ko oriyan oto.Sabap roo na miakaoma ankanan a maana sii ko katharoo as Shafi’i gowani a izaan skaniyan a mama o anda kiran a dowa i lbi a mapiya ko taw, so kapakandato iyan, antaa ka so katiobaa on? Na pitharoo as Shafi’i a: Di makapndato taman sa di matioba, ka kagiya so Allāh na tinioba iyan so Nuh, Ibrahim, Musa, Isa, ago so Mohammad , na gowani a zabar siran na piakandato iyan siran, na oba pikira a isa a taw a ba phakalidas ko masakit a tioba.So kathiobaa ko miamaratiaya ko da iran pn kapakandato na btad a matatankd sa pantag sa kaplompiyowa ko paratiaya iran, ka an makatindg so taragombalay ran ko oriyan oto sa makakhapaar ago

346

makambkn. Sa giankanan a tioba ko miamaratiaya na tioba a limo kna o ba tioba a rarangit.Opama o adn a olowan ko sondaro a khabayaan iyan a kapagiyasaa niyan ko manga sondaro niyan pantag sa kathidawa a mabasng. Ba pd sa limo iyan kiran a kapakakhapi niyan kiran sa barasa, sa lbodn iyan kiran so kapagiyasa? Antaa ka aya limo iyan kiran a thito na so kapakabasngi niyan kiran sa barasa ko dianaka a mapagaiino ankoto a kathidawa a mapitl, a so phagiyasaan iyan siran pantag on?So miamaratiaya na siran i lompokan o Allāh ago manga sondaro niyan – go rk o Allāh so ibarat a maporo – na so kathidawa a so phagiyasaan iyan sran on na kathidawa a lbi a mala, so kathidawa o bnar ago so batal, na aya onga a mapangingindaw ko kathidawa na kna o ba so bo so kapakataban, ogaid na skaniyan ko oriyan oto na so katankda ko sosonan o Allāh sii ko lopa, sii ko langowan o manga maana ago so manga arga a so kaaawidan ankoto a sosonan, a skaniyan so sarig a so tianggong skaniyan o manosiya sa okoran o Allāh .So kaawidi ko sarig ko oriyan o kadaaga ko batal na di ron khapakayan so langowan a manga taw, ogaid na mangingin-daw sa pagtaw a makambabayabaya, a phagiyasa siran sa iyasa a mattndo ka an iran matoman sa mapiya sa mitindg iran so manga kabnar iyan.Sabnar a katawan o Allāh a so tioba na skaniyan i okit ko kapagiyasa sii sankai a mala a galbk.

Adn ko Thotolan ko Talut a Saksi Sankoto:Miaadn so Talut a pthalabok sa kathidawa a pd iyan a manga sondaro a pd sa pagtaw a tatabann, a kiatintiman iyan so kiadaaga on ago so

347

kapakarondan sii ko iringa iyan sa di bo dn pirapira i kiazinagadi ron, sa mababantak iyan a pagtaw a domadaag, na di dn dowadowa so kaadn a bagr a matotonkop sii ko darm o sondaro, a thindg ko kazmpanga niyan ko sondaro a domadaag. Sa giankai a bagr a matotonkop na di khaadn inonta o maadn sii ko kabaya a so khakompn iyan so manga baya a ginawa, ago phanigr sii ko kawiswis ago so manga pipitl, ago pphaporo sii ko manga btad a di khapalagoyan a kamotowan ago so manga pangindaw, sa phakaadiyadin iyan so kapangongonotan ago pagawidan iyan so manga patoray niyan sa khalampasan iyan so tioba ko oriyan o tioba. Na di dn dowadowa ko olowan o sondaro a katpngi niyan ko manga sondaro niyan ago mailay niyan so kaphanigr iyan ago so kapantang iyan.. so kaphanigr iyan sa paganay ko manga baya a ginawa , ago so kaphanigr iyan sa ika dowa sii ko kakhawiswisi ron ago so manga dokaw niyan, sa pinili o Talut ankai a tpng a siran na palaya dn pkhawaw ka an iyan katokawi o antawaon on i phangongonotan on ago so taw a pmbasowi ko talikhodan iyan.Pitharoo Allāh a: gowani a miawat o Talut so manga sondaro niyan (sa Bayt al Maqdis) na pitharo iyan a mataan a so Allah na adn a ithioba iyan rkano a lawas a ig na sa taw a minom on na di rakn pd, na sa di ron minom na pd akn, inonta sa taw a somandok on sa sasandok a lima niyan, (na kagiya maoma iran so lawas a ig) na mininom siran on inonta a maito a pd kiran (ka da siran on inom)… (al Baqarah 349).Sabnar a piakarayag o Allāh ankai a btad ko pagtaw a Islam ka an mabaloy a makaririnayag on so lalan iyan ago so galbk iyan ago so waraan ankai a lalan ago giankoto a galbk iyan.Go miakaoma oto sii sa manga darpa a madakl ago minggolalan sa manga okit a phizoson sii ko Qur’an,

348

pd roo so katharoo Allāh a: Go tankd a thiobaan ami skano sa nganin a pd sa kalk ago kaor… (al Baqarah 155). Go so katharoo Allāh a: Ba niyo initong a kazold iyo ko sorga a da rkano pn makaoma so datar o miaipos ko miaonaan iyo a pagtaw, a miasogat siran o manga rrgn ago so manga pipitl ago lininog siran (o manga tioba) sa taman sa giimatharo o Sogo ago so miamaratiaya a pd iyan a anda i kaphakaoma o panabang o Allah? Tanodan a so panabang o Allah na marani dn. Ago so katharo iyan a: Tankd a thiobaan ami skano sii ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo… (Ali Imran 186).

Sii ko maana ankoto a ayat na pitharoo at Tabari a:Gianan na thotol a phoon ko Allāh a piakitadman iyan ko manga onota o sogo iyan a mataan a skaniyan a thiobaan iyan siran ago thpngan iyan siran sa pd sa manga babasng a btad ka an iyan katokawi so taw a pagonotn iyan so sogo ago so taw a pmbasowi ko palo niyan.Pitharo iyan sii ko ayat a ika dowa a: Ba niyo initong a skano a miamaratiaya ko Allāh ago so sogo iyan a phakasold kano ko sorga a da rkano misogat so miakasogat ko pagtaw a miaonaan iyo a pd ko manga onota o manga nabi ago so manga sogo, a pd sa manga babasng ago manga tioba, sa ithioba rkano so datar o initioba kiran a pd sa manga rrgn a skaniyan so kabasng o kapakapagoongaya ago so kamrmr, ago so manga pipitl a skaniyan so manga sakit ago so manga karomasayan sa da rkano pn linogn so inilinog kiran. Aya maana oto na da rkano pn misogat so datar o miakasogat kiran a pd sa kalk ago kawan a so giimatharo o sogo ago so miamaratiaya a pd iyan a andai kaphakaoma o panabang o Allah? Sii ko maana ankoto a ayat na pitharo i al Fakhr ar Razi a:

349

Gowani a lilangn o Allāh so sogo iyan sabap ko katharo iyan a: Langowan a ginawa na phakataam ko kapatay (Ali Imran 185), na inioman iyan ko kialilanga niyan on ankai a ayat sa piayag iyan a so manga kafir na sii ko oriyan o kiaringasaa iran ko Rasul ago so manga Muslim ko kiathidawa sa Uhud, na matatankd a khasiksa iran siran mambo sa phakatalingoma sa langowan a okit a ppharon iyan kiran a pd ko karingasaa ko ginawa ago so tamok. Sa aya antap sankanan a kapakatokaw na so kapakabagra iran ko manga ginawa iran sii ko kazabar, ago so kibagakn ko kapkhatkawi kiran ko tioba.. gioto na kagiya so manosiya na amay ka di niyan katawan so kathoron o tioba sii rkaniyan sa mitalmba on, na pphakargn on oto, na amay pman ka katawan iyan sa pakatatanaan iyan na amay ka makaoma on na di ron phakargn so kiapakatana iyan on.Sa aya khaimolngan ko ayat na so kiatankda ko sosonan a tioba sii ko ummah Islamiyyah na miakaoma sii sa lbi a mabagr a ropaan iyan a pd sa kaththkhs ago kababagr.Giai na sosonan o Allāh sii ko manga paratiaya ago so manga panolon, di dn dowadowa na adn a tioba, ago adn dn a ringasa sii ko manga tamok ago so manga ginawa, na di dn dowadowa so kazabar ago so karna ko margn ago so kapakabagra ko thkhs.Skaniyan i lalan ko sorga, sabnar a liniyot so sorga a manga btad a ipkhagowad o manosiya, na linibt so naraka a langowan a pkhababayaan o manosiya (pianothol i Muslim). Sa datar o kiapanothola on o Nabi . Oriyan iyan na skaniyan i lalan a so daa lalan a salakaw ron ko kambalaya ko sagorompong a so pagawidan iyan ankai a panolon, ago ithindg iyan so manga patoray niyan, lalan o kazinanad a rk o ummah a Islam, ago so kiliyon ko

350

matotonkop iyan a pd sa mapiya ago bagr, ago kapantang. Ago skaniyan i lalan a galbk ko manga paliogat, ago so knal ko kamataani ko manga taw, ago so kamataani ko kaoyagoyag.

So Tioba na Phanarotop ko Kamataani ko Paratiaya: So paratiaya na sarig o Allāh sii ko lopa, sa giankai a sarig na daa magawid on a rowar ko taw a siran i taw a patot on, ago adn a matatago kiran a gaga ko kapagawidi ron, ago adn ko manga poso iran a kambalantan on ago kambonayon, ago pantag oto ko manga taw a phakaadiadin iran oto a di so kaddkha ago so kaggnk, ago phakaadiadin iran sii ko kasasarig ago so kapakalilidas, ago sii ko langowan a phizosonan a kasawit ago kaorarig.Go so kamataani ko paratiaya na di khadianka so katarotop iyan sii sa isa a lompokan taman sa di mabinntay skaniyan sa tioba ago tpng ago tmbo, ago taman sa di maknal o oman i isa a pd on so kamataani ko bagr iyan, ago so kamataani ko antap iyan, oriyan iyan na maknal o sagorompong so kamataani ko manga gpikan o taragombalay a so matitimo a pd skaniyan on, ago aykabagr a katitiman ankai a manga gpikan a taragombalay sii ko masa a malting.Sii sankoto na pitharoo Allāh a: Ba initong o manga taw a imbagak siran (sa di siran thiobaan) ko gii ran katharoa sa miaratiaya kami, sa di siran thiobaan * Sabnar a tinioba ami so miaonaan iran sa khatokawan dn o Allah so siran oto a tomioman siran ago khatokawan iyan dn so mindonsiyan a miamokhag (al Ankabut 1-2).Pitharoo al Imam an Nasafi sii ko tafsir ankoto a ayat a:

351

So ptharoon a Husban ko ayat na skaniyan so bagr o isa ko dowa a zopaka sii ko salakaw ron, ka datar o antaan a pamikiran, ago so tioba, a skaniyan so tpng ko manga rrgn ko manga paliogat a pd ko kakhaganati ko manga ingd a pilombayan, ago so kapranga ko manga ridoay, ago so langowan a simba a manga rrgn, ago so kapalagowi ko manga baya a ginawa, ago so kapantanga ko kamrmr ago so taon, ago so manga sosonan a tioba sii ko manga ginawa go sii ko manga tamok, ago so kapantanga ko ringasa o manga kafir ago so gasta iran.Pitharoo Ibn Kathir a so pakaiza ko katharoo Allāh a ahasiban nasu (ba initong o manosiya) na gioto na pakaiza a kasanka (istifham inkari). A aya maana niyan na: So Allāh na paliogat dn a kathiobaa niyan ko manga oripn iyan a miamaratiaya sa sii khailay ko dianka a matatago kiran a paratiaya, sa datar o kiapakaoma niyan ko hadith a mapiya (sahih) a: Aya lbi a mitataraloi tioba ko manga taw na so manga nabi oriyan iyan na so manga salih (manga pipiya i amal) oriyan iyan na so mapiya a makadadatar on, oriyan iyan na so datar iyan; sa thiobaan so mama ko dianka o agama niyan na amay ka adn ko agama niyan a katgas na omanan skaniyan sa tioba (pianothol i at Tirmidi).Sii ko along ankoto a ayat na pitharo i Sayed Qutb a:Mataan a so paratiaya na kna o ba katharo a pmbalsn. Ogaid na skaniyan na kamataanan a adn a manga patoray niyan, ago sarig a adn a manga ppnd iyan, ago kaphrang a mangingindaw sa kaphantang, ago panagontaman a magiino sa katanggong. Di khasanaan a katharoa o manga taw sa miaratiaya kami, go di siran imbagak sankai a panolon taman sa di siran mabinntay sa tioba, sa thakna siran, sa makaliyo siran phoon ko tioba sa malingaw so manga ginawa iran, a malolompiyo so manga poso iran, sa datar o kapthotonga o apoy ko bolawan ka an o mada so tai niyan a so marata a matatago on, sa

352

mabaloy skaniyan a linang a daa saninsaning iyan a mala i arga. Sa gioto i pakaasal a maana o katharo a “al Fitnah” sii ko basa, a skaniyan so katotong ko apoy, sa so mu’min na phakasagadn sa tioba ka an malompiyo ko kapakasagad iyan ko apoy niyan sa datar o kapkhalompiyo o bolawan, sa amay ka makasagad so mu’min sa tioba na matotong so langowan a marata a matatago on a pd sa manga dosa ago manga baya a ginawa, na malompiyo a da dn a saninsaning iyan a tolabos a mbabayorantang ko Allāh , a mapiya a kapagawidi niyan ko sarig a so inibagy ron o Allāh a pagawidan iyan, a gioto so sarig ko kapndatoi ko lopa ago so kaphagolowani ko manga taw sa isampay siran ko lalan o Allāh , ago so kamataani ko katharo iyan sii ko doniya o kaoyagoyag, a skaniyan na sarig a mapiya, ago skaniyan na insana a mapnd. Sabap roo na mangingindaw sa soson a mattndo a pagtaw a khapantang iyan so tioba ago khaombawan iyan so liawaw o manga tpng (Sayed Qutb).

So Tioba na Sosonan o Allāh sii ko Manga Sogo ago so Manga Sogoan:So pphamimikiran ko Qur’an na khatoon iyan a so Allāh na piakasangor iyan so manga pamikiran sii ko kadaklan ko manga ayat iyan sii ko mataan a so tioba na sosonan a matatankd a pnggolalan sa langowan a pagtaw sii ko thotolan ko kamamanosiyai, pitharoo Allāh a: Go daa siogo ami sa isa a lipongan a pd sa nabi inonta a siksaan ami so manga taw ron sa manga rrgn ago manga pipitl ka kalokalo o makapananankopan siran (ko Allah) (al A’raf 94).Kna o ba pantag sa daa bali niyan na pziksaan o Allāh so manga oripn iyan sa manga babasng sii ko manga ginawa iran ago so manga lawas iran ago so manga tamok iran.. aya mataan na pziksaan o Allāh

353

so manga oripn iyan sa manga rrgn ago manga lilting, ka kagiya pd ko rarad o tioba a margn so kapphokawa niyan ko waraan a so tatap dn a katatagoan sa mapiya a aarapn, ago an iyan mapakananaw so manga poso so liagadayan o masa sa miathay, ago an iyan misangor so manga taw a manga llmk i tindg sii ko miadn kiran a so Mabagr a di ndaagn, ka an siran on makapangangarapan, sa mapangni ran on so rila iyan ago so limo iyan, sa mapakalankap iran misabap sankoto a kathapapay so kapzimbaa iran on sa tolabos.

Datar oto a tiankd o Allāh ankai a maana sii ko poonan o surah al Ankabut gowani a tharoon iyan a: Sabnar a tinioba ami so siran oto a miaonaan iran…. so Allāh ko gii niyan kapakanggolalana sankai a sosonan sii ko ummah a Islam, na skaniyan oto a ummah na kna o ba mibibida ko manga pagtaw a miangaoona, aya mataan na skaniyan na pd ko manga pagtaw sa pnggolalan on so datar o minggolalan kiran a pd sa tpng ago tioba.Pzankaan o Allāh sii ko ummah a Islam oba niyan antapa sa aya kakhakowaa niyan ko matatago rkaniyan a Allāh a pd sa kapakataban ago kapakandato sii ko doniya ago so balas sii sa alongan a maori na ba khaadn sa apiya antaon on a lompokan a da pn mapagiyasa ko kapharoliya sankai a manga pankatan ago da pn matioba sa malompiyo, sa mialawang iyan so manga baya a ginawa, ago da pn kazonosonoi a phizoson a tioba ago so manga rrgn ago manga pipitl a btad, pitharoo Allāh a: Ba niyo initong a zold kano ko sorga a da rkano pn makaoma so datar o miaipos ko siran oto a miaonaan iyo, a miasogat sran o manga rrgn ago so manga pipitl ago lininog siran (o manga tioba) sa taman sa giimatharoo sogo ago so siran oto a miaratiaya a pd iyan a andai kaphakaoma o tabang o Allāh, tanodan a so tabang o Allah na marani dn (al Baqarah 214).

354

Sa datar anan a inimbitiarai o Allāh so lompokan o Muslim a paganay, ago datar anan a piakasangor iyan sii ko manga tpng o manga lompokan a miaratiaya ko onaan iyan ago sii ko sosonan iyan sii ko kapzinanada ko manga oripn iyan a miangapipili a so izana niyan kiran so kapagawidi ko pandi iyan, ago izambir iyan kiran so sarig iyan ko lopa. A skaniyan na katharo a mamantk sii ko langowan a taw a philiin sa nkai a mala a sangan.Mataan a skaniyan na tpng a kiazinagadan a madalm a ipkhalk a kaphakambowat ankai a pangni a phoon ko sogo a so mitotompok ko Allāh ago so siran oto a miaratiaya a pd iyan! Mataan a skaniyan na pangni a iphropa niyan so kablang o tioba a so phlinogn iyan so datar ankai a manga poso a mitotompok ko Allāh . (Sayed Qutb).

So Tioba o Rasūlullāh :Miatankd sa miaona a so tioba na pd ko sosonan o Allāh a lankap sii ko kaoyagoyag ago sii ko manga oyagoyag, ago so sosonan iyan sii ko manga sogo ago so manga sogoan. Sa so Rasūlullāh na kna o ba bidai ko manga sogo, na miaadn a pnggolalan on dn so sosonan a tioba sa datar o kianggolalan iyan ko manga pagari niyan a manga sogo.Na sii ko rk iyan a pd sa kala a pankatan ago bantogan, na miakakhipantag skaniyan ko tioba sa awid a mapnd ago karomasayan a malndo. Sa diarktan ankanan a tioba ipoon dn ko paganay a gawii a piakalankap iyan on so panolon iyan, sa tinindgan skaniyan o bapa iyan aso Abu Lahab a so Abduluzza bin Abdil Muttalib, sa pitharo iyan on a: Kiamorkaan ka, ba pantag san na tinimo kami nka? Na piakatoron on o Allāh so surah al Masad.

355

Pitharoo Ibn Hisham a pianothol rakn o sabaad ko manga taw o katao a aya lbi a mabasng a miatmo o Rasūlullāh a phoon ko Quraysh na lominiyo sa isa a gawii na daa miakabalak on a isa bo a pd ko manga taw maradika antaa ka oripn inontaa piakambokhag iran sakaniyan ago riningasa iran, na mialing so Rasūlullāh sii ko walay niyan na mithanggob sabap ko kasakit o minisogat on, na piakatoron o Allāh so: Hay thatanggob * tindg ka na pamarinta ka.Pianothol o Ibn Mas’ud a: Miaadn kami a pd o Rasūlullāh sii sa masjid a skaniyan na giizambayang, na pitharoo Abu Jahl a: Ba ana mama a kowaa niyan a tinai a onta i mbawataan i polan na ilbad iyan ko Mohammad a skaniyan na somosojud? Na tominindg so ridoay o Allāh a so Uqbah bin Abi Mauyt na inilbad iyan sa likod o Rasūlullāh sa daa miakagaga a isa bo ko manga Muslim a matatago sa masjid oba niyan on mapokas sabap ko kalobay ran ko kaatowi ran ko ridoay ran. Sa miatatap dn so Nabi a makasosojud sa taman sa da makaoma so Fatimah sa kinowa niyan on so marzik sa inilbad iyan. (pianothol o al Bukhari).Go phoon ko Urwah bin az Zubayr a: Pitharo akn ko Abdullah bin Amr bin al As a: Panothol anka rakn so mabasng a pinggolawla o manga mushrik ko Rasūlullāh . Na pitharo iyan a: Sii ko masa a so Nabi na giizambayang ko kalamalama a al Ka’bah na minitkaw a miakaoma so Uqbah bin Abi Muayt na kiaptan iyan a waga o Rasūlullāh na inikibd iyan on so nditarn iyan sii ko lig iyan na pikl iyan sa pkl a mabagr, na miakaoma so Abu Bakr na kiaptan iyan sa waga na inisonggod iyan so Rasūlullāh sa lininding iyan sa gii niyan tharoon a: Mbonoon iyo a mama sa gii niyan katharoa sa aya Kadnan akn na so Allāh , a sabnar a minioma niyan rkano so manga

356

rarayag a tanda a phoon ko kadnan iyo… (pianothol o al Bukhari).Go taman ko kiatogalin iyan sa Madinah na da dn kababasi so kabasng o tioba ago so ringasa, ogaid na kominowa sa bago a lalan, sabap ko kiapayag a manga ridoay a bago.. sii ko oriyan o kaaadn o ridoay a matitins ko Quraysh sa Makkah, na roo sa Madinah na adn a manga ridoay niyan on a pd ko manga munafiq a mipag’pda iyan sa Madinah, ago so manga Yahudi ago so Furs ago giya Rum, ago so manga tabanga iran..go sii sa Makkah na matitins so siksa sa kapamaninta ago kapagizawizaw ago kataronko ago kapran’g, na sii sa Madinah na mimbaloy a kaprompaka a sondaro a gomaan, a mayaw i kadg a adn a kathidawa on. Sa miaadn oto a tioba sii ko manga tamok ago so manga ginawa sa mlagid on.Sii ko kiathidawa sa Uhud na miasogat so Nabi a nm a angl iyan. Sa kiaspoan ko sinogi niyan a kawanan sa baba, ago kiapalian so modol iyan sa baba, ago kiapalian a paras iyan, ago miatidaw skaniyan o Ibn Qami’ah sa kiapalian iyan so pamayabasn iyan, ago miakmi so hilmit iyan sii ko pangitgan iyan ago miaolog ko kalot a inmbaalan o Abu Amr al Fasiq, ka an on maolog so manga Muslim. Sa miaadn so Rasul sii sankoto a pphanizingn iyan so rogo ko paras iyan a gii niyan tharoon a: Andamanaya i kaphakadaag a isa ka kawm a piakaphirogo iran so paras o nabi ran, a pndolonn iyan siran ko Kadnan iran.

Gianan langon na salakaw ko miaadn a gii niyan miprgo a pd sa sakit ago kaligt a kapagintaw ago kakrang a kapphango-ngoyagan.Miaadn skaniyan a pkhasakitan sa timbang a dowa kataw a mama, sa datar o kiapanothola on o Abudullah ibn Mas’ud a: Somiold ako ko Rasūlullāh a skaniyan na masasakit sa mayaw na pitharo akn a:

357

Hay Rasūlullāh mataan a khakayaw ka sa mabagr, na pitharo iyan a: Oway khakayaw ako sa datar o mayaw a dowa a mama rkano, na pitharo iyan a pitharo akn a: Gioto na kagiya adn a rk ka a dowa a balas? Na pitharoo Rasūlullāh a: Oway. Sa datar oto a pphakatorog sa manga kagagawii a madakl ago so pamiliya niyan a milalampiyak a tiyan iran ka daa minigabi ran a pangnnkn, ago aya kalilid a roti ran na so roti a phoon sa shair (bantad).Go phoon ko Abu Talhah a: Miphanon kami ko Rasūlullāh ko kaor sa iniporo ami so nditarn ami ka an iyan mailay a ator a ititilang ami ko tiyan ami, na iniporo o Rasūlullāh so nditarn iyan na miailay ami a dowa a ator a ititilang iyan sa tiyan iyan ko kapkhaor iyan. (pianothol o at Tirmidi).Sa datar anan a miaadn so masa a kiasogoa on ago so kaoyagoyag iyan a maririnkit a pd sa manga tioba ago tpng, na da dn kalmki ko minisogat on ko kaphagawidi niyan ko agama o Allāh . Sa mizabar ago mimbts ko Allāh sa taman sa gianatan iyan so doniya sa tomiaalok ko inampda a maporo, sa bialasan skaniyan o Allāh sa mala a balas.

So Tioba ko Manga Sahabah:So pman so manga sahabah a inikalimo siran o Allāh na sabnar a miakatanggong siran ko tioba sa dianka a di khakna o manga ala a palaw, sa inibgay ran a sanang a maliwanag so manga tamok iran ago so manga rogo iran ago so manga ginawa iran sa lalan ko Allāh , sa inisampay kiran so marasay a btad ko dianka a kabaya o Allāh a khasampayan on. Pitharoo ibn Hisham, a siniksa o Quraysh so taw a miagislam ago inonotan iyan so Rasūlullāh a pd ko manga sahabah, sa siangan o oman i isa ka loks so kapziksaa niyan ko pd iyan a miagislam sa nggolalan sa kataronko, ago kapran’g, ago kapagongos ago

358

kawaw, ago phagagagn so sabaad kiran ko manga ator sii sa Makkah igira mianagompot so mayaw.Sa miaadn so Umayyah bin Khalaf a iphliyo niyan so Bilal igira mikhayaw so alongan a iiktan iyan sa lig, sa pakaigaan iyan sa likod ko manga balintad sa Makkah, oriyan iyan na isogo iyan so mala a ator na ibtad sa rarb iyan, sa gii niyan on tharoon a: Ibt ko Allah ka tatap ka san dn sa taman sa di ka matay, odi na sankaan ka so Mohammad sa simbaan ka so al Lat ago so al Uzza, na tharoon o Bilal sii sankoto a kasasagad o masakit a siksa so: ahadun ahadun, aya maana niyan na isaiasa so Allāh , sa miaadn so Khabbab bin al Aratt a pmbiyagan skaniyan sa apoy sa phagiyawn skaniyan na aya dn a pphakapatay ko apoy na so lana o miatotong ko likod iyan.Go da makalidas so manga ala ko manga Muslim sii sankai a tioba, ka sabnar a siniksa so Abu Bakr, ago inododan so olo niyan sa bayank, ago piran’g sa al Masjid al Haram sa piamntol a manga bakiya taman sa di khakilala so paras iyan ko ngirong iyan, sa miadalagan ko walay niyan a da dn a tatanod iyan.Amay ka giyai na kilangan a magaan ko sabaad a ibarat o manga sahabah na mataan a so kokoman na lankap sii ko kalangowan, a minisogat kiran so kiabintad ko ingd iran ago inibowang siran ago inipothola siran sa monpaat, sa kiaawaan iran so ingd iran ago so pamiliya iran ago so manga tonganay sa miakaprompaka siran sa garangan a gomaan, sa langon dn anan na so sagorompong a manga oripn o Allāh na phapantang siran sa thatakna siran ko pananarig ko Allāh ago sii ko agama Islam, sa pthnkayos siran ko lalan a aya tanda iran na so katharoo Allāh a: giyai so inibgay rkami a pasad o Allah ago so sogo iyan sa bnar so Allah ago so sogo iyan go daa minioman iyan kiran a rowar sa paratiaya ago kambayorantang (al Ahzab 22).

359

So Ongangn ko Katiobaa ko Taw:Pd sa patoray a katokawi o ummah a Islam ko ongangn o Allāh ko kapthiobaa niyan kiran, ka an makanggona ko manga tpng ago so manga rrgn a pkhasagadan iyan, ago phagalang ko lalan iyan.Go so mu’min na thankdn iyan a mataan a so Allāh sii ko lagowan a btad a pd ko manga btad iyan na adn a hikmah niyan on ago antap. Sa sopak oto ko kafir odi na munafiq a so munafiq na igira miasakit na go mapiya na datar skaniyan o onta a siokong o khirk on oriyan iyan na biokaan iyan na di niyan katawan o ino to zokonga ago ino to mbokai?

Sa alowin tano sa phakatondog so manga gona o tioba, mlagid sii ko pankat a tinanggisa antaa ka sii ko pankat a diamong.

Paganay ron: sii ko pankat a tinanggisa:1. So kiporo o pankatan sii ko Allāh , phoon ko ina

o miamaratiaya a so bai a Aishah a pitharoo o Rasūlullāh a: Da a makasogat ko mu’min a pd sa sorok ago so onaan iyan sa kala inonta a iporo on o Allāh misabap on sa pankatan, ago iroro niyan oto sa dosa niyan (pianothol i Muslim). Sa khaadn a rk o oripn a pankatan a di ron khisampay sa ba sabap ko amal iyan na thiobaan skaniyan o Allāh sa taman sa miporo iyan skaniyan on.

2. So kapkhasapngi ko manga dosa niyan, pitharoo o Rasūlullāh a: Daa makasogat ko Muslim a pd sa dokaw go da pn a sakit ago da pn a awid a akal ago da pn a boko ago da pn a ringasa, taman ko sorok a khisorok on inonta a isapng oto o Allāh ko manga dosa niyan (panothol i Muslim ko sahih iyan).

360

3. So kabonayon o manga ginawa sa mangontarm ko Allāh , sa kapokasan sa langowan a marata a khalbogan iyan so kalingaw o paratiaya niyan – ka kagiya so tioba na pd sa btad iyan so kakhalompiowa niyan ko manga ginawa phoon ko manga boring, ago so poso na khasoti niyan ko kapakiilaylayin, ago so galbk na kalompiyo niyan ko kapanakoto.

4. So kapayag o manga taw ko thito a btad iran.. ka kagiya tanto a malbod so katontota ko kapaparatiaya, ago so kazabar ago so kathigri ko mapiya, ago so salakaw roo, ogaid na misabap ko tioba na pkhapayag so kamamataani sankai a manga panontot, sa khalikasawan so kamataani ko manga ginawa.

5. So kakhatokawi o taw a tinioba ko pankatan iyan sii ko Allāh ago so kabagr o agama niyan, sa miaaloy ko hadith a: a aya taralo i tioba ko manga taw na so manga nabi, oriyan iyan na so manga salih, oriyan iyan na so makadadatar on, na go bo so makadadatar on, sa thiobaan so mama ko dianka o kabagr o agama niyan, sa amay ka adn ko agama niyan a katgas na omanan on sa tioba.

6. So kaphagiyasaa ko mu’min ago so kazinanada on ka an maadn a sondaro sii ko panolon ko Allāh , sa giankai a sinanad na di khaadn inonta o makang-golalan sa karomasayan a pagokit sa galbk.

7. So kakhamataani ko thito a kathaoripn sii ko Allāh , ko masa a kapakadadaya ago sii ko masa a kamotowan. Sii ko kapakadadaya na khaadn on so kapanalamat ko limo o Allāh , na sii ko kamotowan na khaadn on so kazabar, sa gianan i btad o mu’min a so pianothol skaniyan o Nabi sa pitharo iyan a: Piakammasa so btad o

361

mu’min a so btad iyan na palaya dn mapiya, o masogat skaniyan a mapiya na manalamat na maadn oto a mapiya on, na o masogat skaniyan a kamotowan na phantang na maadn oto a mapiya on (pianothol i Muslim ko sahih iyan).

8. so tioba na khasabapan ko balas sii ko doniya ago so kaphakasold ko sorga sii sa akhirat. Gioto igira mithakna so taw ago miphantang ago inimbts iyan oto sii ko Allāh , pitharoo Allāh a: Ba niyo initong a zold kano ko sorga a da pn katokawi o Allah so siran oto a miphrang siran a pd rkano ago katokawan iyan so manga barasabar (Ali Imran 142). Aya maana oto na da pn matioba o Allāh so manga taw sa kanjihad ago kazabar.

Ika dowa: Sii ko Pankat a Sagorompong:1. So kakhalompiyo o saaf o Muslim phoon ko

manga ridoay niyan a manga sosoln, go so kakhatokawi ko mapiya a taw san ko marata, pitharoo Allāh a: Da maadn so Allah i ba niyan bagakn so miamaratiaya sii ko nganin a kaaadnan rkano sabtaman sa di niyan misibay so marata phoon ko mapiya (Ali Imran 179).

2. So kaphakadalm o giikanggiginawai o pizakatawan ko lompokan a miaratiaya.. so tioba na gii niyan mapakanggiginawai so manga ginawa o manga taw a somasagad sa tioba, ago khaomanan iyan so tali o kangginawai sa kazozophon ago kalamit.

3. So kapakapngganiya niyan ko manga ridoay o Islam amay ka mailay ran a so gii ran nggalbkn sa pantag sa kabinasai ran ko ummah Islamiyyah na phagonot sa sambr ko kabagr o gii ran kazabar ago so kathatana iran ago so kabagr o paratiaya iran.

362

4. So kaphakabagr o saaf o Muslim ago miphakawatan iyan so gpikan a magbo a malbod maropt phoon ko taragombaly ran.

5. So tioba na maphakambowat iyan a sarapiyag a tolangd a pd o Kadnan iyan ago tolangd ko ginawa niyan ago tolangd a pd iyan so manga taw a magiikhlas a malolompiyo a maprs a di pmbasowi ago di khalmkan.

Sa datar anan a pphakarayag so hikmah o Allāh sii ko kapthiobaa niyan ko manga oripn iyan a miamaratiaya ago pphakarayag a so Allāh na da maadn i ba niyan ziksaa so miamaratiaya sa nggolalan sa tioba, ogaid na pantag oto sa kapagiyasa iran sa mapiya ko kapagawidi ran ko sarig, a skaniyan na makapangingindaw sa kapagiyasa a mattndo a di khatarotop inonta o nggolalan sa kapromasay a kanggalbk ko manga pipitl a btad, ago si oto khaadn o di pakawatani so kadarkt ko manga baya a ginawa, ago di pn inonta o misabap ko kazabar a thito phoon ko manga sasakit, ago di pn odi nggolalan ko thito a sarig ko kaphakaoma o panabang o Allāh ago so balas iyan minsan pn matas so kasasagad o tioba ago so kabasng iyan.Na amay ka so ummah Islamiyyah na mangingindaw imanto sii ko kapakandatoa on o Allāh sa datar o kiapakandatoa niyan ko manga apo iran sii ko poonan ankai a pagtaw, na mataan a paliogat on a kapagiyasaa niyan sa ginawa niyan sa pantag sa kazinba niyan ko manga kalodan o tioba a da dn a ba roo phalagowi.Go daa sankaan a mataan a so ummah Islamiyyah ko ropaan iyan a lankap, ago so manga taw a giinggalbk ko Islam ko ropaan iran a mattndo na makababalak

363

siran imanto sa ropaan a madakl a pd sa manga tioba ago manga tpng, a di mamiminos sa kabagr sii ko kiarompakan o manga Muslim sii ko poonan iran a paganay.. sa giankai a manga tioba ago so manga ringasa a misosogat ko giinggagalbk ko Islam sii sankai a manga masa a kapapantagan na phizoson so manga ropaan iyan ago so manga bontal iyan, ko pagltan o kabono ago kataronko ago kabowang ago kapangangalk ogaid na mapiya pn i kiazosonan ankai a manga bontal iyan ko kambidabida o manga masa ago so darpa, na mataan a so onayan na tatap dn a satiman a so katharoo Allāh a: Tankd a thiobaan kano sii ko manga tamok iyo ago so manga ginawa niyo (Ali Imran 186).Go patoray ko manga taw a pipikirn iran a malombat so kapakapndato a kaknala iran sa oman dn mamagoman so tioba ago lomankap so margn ago makasimpit so btad na mataan a dalil oto sii ko kapphakarani o kapakandato. Pitharoo Allāh a: Taman sa amay ka idaplak so manga sogo ago tankdn iran (a manga taw a siogoan) a mataan a piamrakan siran, na maoma siran o panabang ami na pakalidasn ami so taw a khabayaan ami, sa di dn kharn so siksa ami ko pagtaw a baradosa (Yusuf 110).Sa patoray ko taw o bnar a pd ko pagtaw o ummah Islamiyyah a katankda iran sa mataan a siran na saglang a di khapokas ko salakaw ron a pd ko manga glangan o maririnkit a giikaplotng a matas o bnar ago so batal, na so massmpang iran on a pd sa manga tioba na skaniyan na sosonan a kanggalbk a pd ko manga sosonan o Allāh sii sankai a giikaplotng. Sa gianan i lalan o ummah Islamiyyah sa datar o kiniropaan on o Allāh a: Paratiaya ago jihad ago tioba ago kazabar ago kathakna ago kasangor ko Allāh a isaisa skaniyan. Oriyan iyan na phakaoma so kapakataban ago so kapakandato sii ko doniya,

364

oriyan iyan na so limo a mapiya sii ko manga kasorgaan o Allāh sii sa akhirat.Sa daa patoray kiran a rowar sa kapakabagra iran ko manga ginawa iran sa katharimaa ko pphakatana kiran o manga tioba sa rarb a maolad ago kazabar a mapiya ago kambts sa balas sii ko Allāh a Kadnan o manga kaadn.Na amay ka mailay o Allāh a so manga poso - sabap ko kiasagd on o tioba - na mialompiyo ago so niyat na miakambalantan ago mimbonayon ago so ummah na mimbaloy a patot so kapagawidi niyan ko sarig ago so kaphaliharaa ko sogoan, na mataan a so talad o Allāh ko kapakapndatoa niyan on na di dn phliwag .. antai a makalawan ko Allah i kabbnar i thotol?

* * *

Bandingan a ika Lima

So Sosonan a Kakowaa ko Manga Sabap

Pd ko di mipndaraynon a manga sosonan o Allāh a so wajib ko Ummah Islamiyyah a kakowaa niyan on, na so sosonan ko kakowaa ko manga sabap.

365

Pitharoo ar Razi a: Aya pakaasal o katharo a sabap (sabab) na skaniyan so tali sii ko basa. Pitharo iran a: Di mbthowan so tali sa sabap taman sa di mabaloy a ipthpad ago ipphamanik, pitharoo Allāh a: Na tayothon sa tali sii sa kawang oriyan iyan na thphd (maana a ikti niyan a lig iyan na thayothon on ka an mathphd so kaoyagoyag iyan)… (al Hajj 15). Oriyan iyan na pimbasa so “sabab” sa langowan a shayi a mimbaloy a sabap ko kinisampay sii sa isa a darpa odi na pangindaw a khabayaan iyan, go inibtho ko lalan so sabap ka kagiya so kakdga on na khisampay niyan so taw ko bantak iyan a zongowan iyan.Pitharoo Allāh a: Na komidg sa lalan (al Kahf 85).So sabap ko maana niyan ko kitab na so nganin a phakasampay sii ko shayi a di ron makaphrarad, ka datar o waqto sii ko sambayang, go simbayan so katharo a sabap sii ko langowan a nganin a khisampay sii sa btad a pd ko manga btad.

So sosonan o kakowaa ko manga sabap na matatankd sii ko doniya o Allāh sa ropaan a mapayag. Sabnar a inadn o Allāh ankai a doniya sa minggolalan ko gaga niyan, ago piondowan iyan sa manga bitikan ago manga sosonan a phakaako ko kapthakna iyan ago so kakhatatap iyan, sa bialoy niyan so manga misasabap a mitotompok ko manga sabap iyan ko oriyan o kabaya o Allāh . Sa bialoy niyan so panggaw (arsh) iyan a aawidan a manga malaikat, sa piakabkn iyan so lopa ago so manga palaw, ago piakatho iyan so manga mangngtho sa inisabap iyan ko ig… ago so salakaw roo.O kiabayai o Allāh a Kadnan o manga kaadn na balowin iyan ankai a manga shayi ago so salakaw ron – a nggolalan ko gaga niyan a mamantk – a di makapangingindaw sa sabap, ogaid na datar anan a

366

inikokom o kabaya iyan ago so ongangn iyan, a so khabayaan iyan a kapakasangora niyan ko kaadn iyan sii ko kipapatoray o kasiyapa sankai a manga sosonan ka an makathito so lalakaw o kaoyagoyag sii ko katampar a khabayaan iyan.Amay ka miaadn so kakowaa ko manga sabap a mapapayag sii ko doniya o Allāh , sa ropaan a mapayag, na datar oto a matatankd sii ko kitab o Allāh sa maggtas. Sabnar a piakasangor o Allāh so manga oripn iyan a miamaratiaya sii ko kawawajib o kasiyapa sankai a sosonan sii ko langowan a manga btad iran a kadodoniyai ago kaaakhirati sa mlagid.Pitharoo Allāh a: Go tharo anka a nggalbk kano ka tankd a pagilayin o Allah so galbk iyo, ago so sogo iyan ago so miamaratiaya… (at Tawbah 105). Go pitharo iyan a: Skaniyan so inadn iyan rkano so lopa a maonotn a manganga-limbabaan na lalakaw kano ko pirikharikhaban iyan ago kan kano ko pd o rizki niyan… (al Mulk 15).Sabnar a pianothol rki tano o Qur’an a so Allāh na piangni niyan ko Maryam a kaosara niyan ko manga sabap a skaniyan na sii ko btad a inisampay ko sindadan o kalobay niyan gowani a imbawata iyan so Isa, pitharoo Allāh a: Khokhog anka so itado o kayo a korma, ka kaologan ka niyan sa onga a kalolotoan (Maryam 23). Sa datar anan a pmbagrn o Allāh so kipapatoray o kanggalbka ko manga sabap sii ko langowan a manga btad , sa inokor o Allāh ko agama niyan a kaphakataban iyan, ago sii ko manga Muslim so kapakandato iran, ago sii ko manga pananakoto so kadaaga kiran, na sii sankoto na ba pitharoo Allāh ko manga Muslim a: A so kiabaloy akn a inokor akn rkano so kapakataban ago so kapakandato na oontod kano sa nanayawa niyo so kanggolalan o okoran akn, a so matatankd a pnggolalan? Da, da niyan oto

367

tharoa, ogaid na aya pitharo iyan kiran na: Pagiyasai niyo siran sa miagaga niyo a pd sa bagr, ago so kambarasa ko kakhoda a iphangangalk iyo skaniyan ko ridoay o Allah ago ridoay niyo… (al Anfal 60).Go pitharoo Allāh a: Gioto, a o kiabayai o Allah na disomalaa a daagn iyan siran (ko bagr iyan a manardas) ogaid na kagiya adn a ithioba iyan ko sabaad rkano a sabagi (a pagtaw) (Mohammad 4).Go pitharoo Allāh a: … amay ka tabangan iyo so Allah (so agama niyan) na thabangan kano niyan… (Mohammad 7).Di dn dowa dowa so kakhowaa ko manga sabap sa pantag sa kapakataban ago kapakandato apiya pn miaadn oto a okoran a madidianka sii ko Allāh (Mohd Qutb).

Kna o ba so Allāh na ba niyan di khagaga so katabangi niyan ko bnar sa di nggolalan ko manga kasankapan a manosiya. Ka skaniyan so gii niyan tharoon ko nganin a “adn ka na khaadn”, ogaid na datar anan a inikokom o kabaya iyan ago datar anan na giinggolalan ko sosonan iyan (Mohd. Qutb).

So Rasūlullāh a skaniyan i lbi ko langowan a barasarakan na miaadn a lbi a somasabot ko manga taw sii sankai a sosoan o Allāh , sa miaadn skaniyan a gii niyan mbalayin so taragombalay o parinta a Islam sa pkhowaan iyan sa nggolalan ko langowan a gaga niyan so manga sabap, sa daa imbagak iyan a shayi a phagokit sa da sa itongan. So phangdg ko thtotolan ko Nabi na khagdam iyan oto sa tarotop.. si ko kiatogalin iyan (hijrah) ko kiibaratn on na daa inibagak o Rasūlullāh a btad a pd ko manga btad inonta a piagiyasa iyan, ago piamagitong iyan, ago initolad iyan pn so goris iyan sa bontal a kharankom iyan so langowan a gaga ago so manga okit.

368

Piagiyasa o Nabi so pagdaan a binatang ago so tagotao ko lalan, ago minili sa inampda iyan ago so darpa a pthapokan iyan ago so pd iyan - sa taman sa lomintad so gii kiran kaplobaa o ridoay, sa ikopay so panamar iran. Sa liniyot iyan oto ko langowan a khaparo ko manosiya a pd sa kakowaa ko manga sabap ago so sanggila, ago so kapagma, ago so manga okit o kapagiktiyar.Sa inibagak iyan ko kabaya o Allāh – ko oriyan oto – so nganin a daa gaga niyan on ago daa akal iyan on (Yusuf al Qaradhawi).

Go datar oto so btad ko kiathidawa sa Badr, ago sa Uhud, ago so al Ahzab… ago so langowan a kathidawa o Nabi ago so langowan o manga btad iyan.Miaadn so Rasūlullāh a pphakasangorn iyan so manga sahabah niyan lalayon sii ko kasiyapa ko kakowaa sankai a sosonan o Allāh sii ko manga btad iran a kadodoniyai ago so kaaakhirati sa mlagid.Sii ko manga btad iran a kadodoniyai na miaadn so Nabi a pthoroon iyan siran lalayon sii ko kakowaa ko langowan a khaparo a pd sa manga sabap sa pantag sa kisampay sa kaoyagoyag a mapiya a mawatan ko karondanan o kapamangni ago so kargn o kamrmr ago so kapakapago-ongaya.Pianothol o Abu Daud ago so at Tirmidi a phoon ko Anas a adn a sakataw a mama a pd ko manga ansar a miakaoma ko Rasulullah na miamangni ron sa pammgayan, na pitharoo Rasul a: Ba adn sii ko walay nka a nganin (a tamok) na pitharo iyan a: And, nditarn a gii ami nditarn so sabagi on na pndmpasn ami so sabaad on, ago sakdo a phaginoman ami. Na pitharo iyan a wita nka rakn, na inwit iyan on, na kinowa skaniyan o Rasulullah sa so dn so lima niyan, sa pitharo iyan a: antai phamasa rakn sankai a dowa a tamok? Na pitharo a isa a mama a kinowa ko skaniyan a salad a dirham. Na pitharoo Rasulullah a: antaa i mlawan on? Sa

369

miakadowa odi na miakatlo niyan oto matharo, na pitharo a isa a mama a: kinowa ko siran a dowa lad a dirham.

Na inibgay niyan on sa kinowa niyan so dowa lad a dirham sa inibgay niyan ko mama a ansari sa pitharo iyan on a: Pamasaan ka so salad on sa pangnnkn na bgan ka ko karoma nka, na pamasaan ka so salad on sa badi na wit anka rakn, na miamasa skaniyan na inwit iyan ko Nabi na giakotan o Nabi ankoto a ktb sa sapak a kayo a kapta iyan (sioong iyan), na pitharo iyan a: lalakaw ka na pangintagon ka na phasa anka, sa oba ko ska mailay sa sapolo ago lima gawii.. na kagiya maipos so masa na miakaoma so mama a miakasokat sa sawati a dirham, sa minipamasa niyan so sabagi on sa nditarn na so sabaad on na minipamasa niyan sa pangnnkn na pitharoon o Rasulullah a: Gianan i mapiya rka a di so katagoi o kapamalad ko paras ka sa balng a maitm ko alongan a Qiamah (Abu Daud).Gianan dn so maana a so initoro skaniyan o Umar bin al Khattab a Amirul Mu’minin gowani a tharoon iyan ko manga boklo a khidadarkt sa masjid a nomanayaw siran sa rizki a: Di pagontod so isa rkano sa bobokln zokat sa pagpr sa gii niyan tharoon a: Ya Allah rizkhii ako nka, a sabnar a kiatokawan iyan a so langit na di magoran sa bolawan ago di pn sa pirak, a mataan a so Allāh na pitharo iyan a: igira miapasad so sambayang na pharaparak kano ko lopa ago plolobaa niyo so kalbihan o Allah… (al jumuah 10).Oway, patoray dn so kaosara ko panamar, ka kagiya so kakowaa ko manga sabap ago so kapromasay sa kaparoliya ko pkhababayaan o manosiya so kakowaa on na skaniyan ko lawas iyan na pd ko manga sosonan o Allāh . (Mohd Qutb).

Datar oto so kasaromag iyan ko maori a alongan, a patoray dn so kakowaa ko manga sabap iyan, sa taman sa misampay so manosiya sii ko aarapn iyan a pd ko limo o Allāh ago so sorga iyan. Pitharoo Allāh a: Sa taw a kabayaan iyan so akhirat sa pinggalbk iyan so

370

romasay ron a skaniyan na miaratiaya, na siran oto na miaadn so panamar iran a kapphanalamatan (al Isra’ 19).Go sii ko paganay a gawii o Rasūlullāh na piakalankap iyan ko pagtaw niyan ago sii ko pamiliya niyan ago so manga taw ko walay niyan a mataan a patoray kiran so kanggalbk iran sa pantag sa kasabta iran ko manga ginawa iran phoon ko naraka. Phoon ko Abu Hurayrah a: Tominindg so Rasulullah gowani a itoron on so katharoo Allāh a: go lalang inka so manga dadazg ka (as Shu’ara 214) na pitharo iyan a: Hay langowan a Quraysh, pamasaa niyo so manga ginawa niyo, daa khilinding akn rkano ko Allāh a mlk bo.. hay mbawataan a Abdul Muttalib! Da a khilinding akn rkano ko Allāh a mlk bo.. hay Abbas bin Abdil Mittalib daa khilinding akn rka ko Allāh a mlk bo, hay Safiyyah a babo o Rasulullah daa khilinding akn rka ko Allāh a mlk bo.. hay Fatimah a wata a babay o Rasulullah pamangni anka rakn so khabayaan ka a pd ko tamok akn, sa daa khilinding akn rka ko Allāh a mlk bo (pianothol i al Bukhari).Sabnar a miaadn ko kagdam o ummah a Islam sii ko paganay a masa niyan a mabagombar a so paratiaya niyan ko okoran o Allāh a mamantk, ago so gtas iyan a kokoman na di dn makapzopaka ago so kakowaa ko manga sabap.Miaadn siran a sasabotn iran a mataan a so Allāh na adn a manga sosonan iyan sii sankai a kibabatog ago sii ko kaoyagoyag o manosiya a di tharima sa kapagalin. Na minsan pn adn a manga sosonan o Allāh a pzopakn iyan so manga sabap a mamimilk iyan a kaadna niyan sa langowan a shayi sa daa phakaalang on a nganin, ogaid na so Allāh na inikokom iyan so kabaloy o manga sosonan iyan a nggogolalan a tatap sii sankai a kaoyagoyag ko doniya, ago so manga sosonan iyan a daa sabap iyan na pkhaadn ko sabaad a masa a matatabiya, a langowan ankoto a dowa a sosonan na misasankot ko kabaya o Allāh .

371

Sabap roo na miaadn sii ko kagdam iran a di dn dowadowa so kipagonotaan ko manga sosonan o Allāh a nggogolalan sa pantag sa kisampay sa onga a mattndo sii ko btad o kaoyagoyag iran. Aya maana oto na patoray dn a kakowaa ko manga sabap a phakatonay ko onga sa makaayon sankoto a manga sosonan a nggogolalan (Mohd. Qutb).

Sabnar a miasogat a margn so manga Muslim ko kiathidawa sa Uhud.. ka kagiya da iran madianka so manga pangonaan a pangali a so maphakambowat iyan so kapakataban, sa da maadn so manga pananakoto a iba siran i mapiya sii ko Allāh a di siran a manga Muslim. Ogaid na giyai i sosonan o Allāh , a so Allāh na mitad sa manga sabap a madakl a rk o kapakataban na inwajib iyan ko manga oripn iyan so kasiyapa on, na sa taw a somianka na daa kaphaninditan iyan a rowar sa ginawa niyan. (Mhmd. al Gazali).

Amay ka biogaw so manga Muslim imanto ko manga darpa a kapagolowan sii sa doniya na da oto maadn a lalim a tomiomparak kiran, ogaid na gioto so kaontol o Allāh ko pagtaw a kialipatan iran so mala a galbk iran, ago inibaba iran so pankatan iyan, ago siaogan iran so mina niyan sa tangis a mala a pd sa manga baya a ginawa ago manga antaan a pamikiran sii ko blangan o katao ago so kanggalbk, sa inipanalipndaan iran so manga sosonan o Allāh sa pinikir iran aso kapakandato na khaparoli sa nggolalan sa kandingandingan ago kathataginp, ogaid na mawatan adi patot. Pitharoo a Allāh a: Gioto (so kiaola iran) na sabap ko inidawag o manga lima niyo go mataan a so Allah na kna o ba palalalim ko manga oripn iyan (Ali Imran 182).

Ogaid na amay ka miaadn anan a siksa o Allāh ko miamaratiaya a so siopak iran skaniyan, na antoaa i

372

btad o manga kafir a so sianka iran so Allāh sa taplk, na mapiya gioto dn na mataan a siran indadato ko lopa – ko kasaromag iyan ko barandiya – sa pithamanan a kapakakhapaar?Mataan a giankai a manga kafir na da siran misampay ko kiasampayan kiran sa ba kagiya siran i marani ko Allāh ago lbi a masosot kiran, go da siran misampay ko kiaraotan kiran sa ba minggolalan sa salamankiro odi na mujizah odi na kagiya kaadn siran a salakaw a mibibida ko manga Muslim, go da iran mapakatindg so manga kapandayan ago so manga panaktan, odi na so kiaktasa iran ko manga ragat ago so kialithowas iran ko kawang sa ba kagiya so paratiaya iran na bnar, odi na so pamikiran iran na mapiya.. mataan a minisampay siran sankoto ka kagiya so lalan sii sankoto a kapakaozor na okit a kallkaan sii ko langowan a kaadn o Allāh so miaratiaya on ago so kafir on, so mapiya on ago so darowaka on. pitharoo Allāh a: Sa taw a kabayaan iyan so kaoyagoyag ko doniya ago so parayasan iyan na itoman ami kiran so manga balas o galbk iran on sa siran on na di siran khakorangan (Hud 15).Mataan a so Allāh na bialoy niyan so kapakandato sii ko kaoyagoyag a pthnkayos sa nggolalan ko panagontaman a kamamanosiyai, ago sii ko gaga o manosiya sa nggolalan ko sosonan o Allāh a tatap, ago manga bitikan a di pmbaropa ago di khaalin. Na sa taw a imbgay niyan so panamar a thito ago pthapapay ko manga sosonan o kaoyagoyag na khisampay ko dianka o panamar iyan, sa sii khailay ko dianka o panizakay niyan ago so khibgay niyan.Mataan skaniyan na sosonan a so kiabayan skaniyan o Allāh sii sankai a kaoyagoyag, ago gioto na kabaya iyan ago sosonan iyan.. bnar a giankai a kiapakaozor langon na di niyan khalkaan ko manga kafir so manga pinto o sorga ago daa khibgay niyan

373

kiran a mlk bo, ogaid na so kinindaray-nonn on ko katampar o Muslim na dosa a izomariya on (Adnan Ali Ridha an Nahwi).

So Kazarakan ko Allāh ago so Kakowaa ko Manga Sabap:

So kazarakan ko Allāh na di niyan khasaparan so kakowaa ko manga sabap, so mu’min na pkhowaan iyan so manga sabap a pd ko pinto o paratiaya ago so kaonoti ron sii ko ipzogo iyan a kakowaa on, ogaid na di niyan mbalowin so manga sabap a skaniyan i phagadn ko onga o galbk sa zanaan skaniyan.Aya phagadn ko onga o galbk - sa datar o kaphagadna niyan ko manga sabap - na so okoran o Allāh sa daa kathotompokan o sabap ago so onga o galbk sii ko kagdam o mu’min.. so kakowaa ko manga sabap na simba sa pnggolalan sa kapangongonotan, na so kakhamataani ko onga o galbk na okoran a phoon ko Allāh a makambibisa phoon ko sabap a daa phakagaga on a rowar ko Allāh , misabap roo na phakamaradika so kagdam o mu’min o ba niyan masimba so manga sabap ago so kitaalok on, na sii ko lawas o masa na ptharotopn iyan sii ko dianka o gaga niyan ka an iyan maparoli so balas o kaonoti ko Allāh sii ko kiatomana niyan on.Sabnar a tiankd o Nabi sa manga hadith a madakl so kipapatoray o kakowaa ko manga sabap a rakhs o kazarakan ko Allāh . Sa datar oto a piakitanodan o Rasūlullāh so di ran kapakazosopaka.Pianothol o Anas bin Malik a adn a mama a inibagak iyan so onta niyan ko pinto o masjid sa khabaya somold, na pitharo iyan a hay Rasūlullāh mbokaan akn so onta ko sa pzarakan ako?.. sa datar o aya kasasabota niyan on na so kakowaa ko manga sabap

374

na makasosopak ko kazarakan sii ko Allāh . Na pinggonanao skaniyan o Nabi a so kakowaa ko manga sabap na btad a pphangnin a di niyan masosopak – ko apiya antonaa btad – so kazarakan sii ko Allāh , ko tnday o kabbnar o niyat sii ko kakhowaa ko manga sabap.. sa pitharoon o Nabi a ogaid na iktn ka, na go ka bo zarakan.Giankanan a hadith na pd ko manga hadith a pphayagn iyan a daa kapakazosopaka o kazarakan ago so kakowaa ko manga sabap, sa aya sarat iyan na so kaada o paratiaya sii ko manga sabap ago so kasarigi ron ago so kalipati ko kasarigi ko Allāh .Pianothol o Umar bin al Khattab a phoon ko Rasūlullāh a: Opama o mizarakan kano ko Allāh sa thito a kazarakan, na disomala a rizkhiyan kano niyan sa datar o kaphrizkii niyan ko papanok a pphangabalaga a khikips a tinokaan iyan, na mbaling ko kagabigabi a mappno a tiyan iyan. (piakambowat o Imam Ahmad).

Sii sankoto a hadith a maporo na adn a kinisogoon on sii ko kazarakan a rakhs a inipaginsarat on so kipapatoray o kakowaa ko manga sabap, ka tiankd iyan so kapangabalaga ago so kapanigabi sii ko papanok a rakhs a aakon o Allāh so kaprizkhii niyan on.Sa datar oto a pianothol o at Tabarani a phoon ko Ka’b bin Ajrah ago so Ibn Abi ad Dunya a phoo ko Muawiyyah a: Miabalak o Umar a manga taw a phoon sa Yaman, sa pitharo iyan a antawaa kano? Na pitharo iran a: Zasarakan kami ko Allāh . Na pitharo iyan a: Miamokhag kano kna o ba kano zasarakan.. aya zasarakan na so taw a minizok sa od sii ko lopa na mizarakan ko Allāh .

375

Khaparo so katinsa ko Pamikiran o Islam sankai a Tindg sii ko manga titik a Phakatalingoma:

1. Pthankdn o Islam so onayan a kakowaa ko manga sabap.. gioto, na kagiya so kabinasaa ko kakowaa ko manga sabap na kabinasaa ko kitab, ago so manga kamapiyaan ko doniya.

2. So kasanai ko kakowaa ko manga sabap sa gioto bo a rakhs a ibagak so kasarigi ko Allāh na kapanakoto.

3. Itotompok o Islam so kakowaa ko manga sabap sii ko

kapakaisaisaa on (tawhid) a rakhs a paratiayaan a so btad o manga sabap na langon dn oto na sii sa tangan o Allāh a skaniyan bo.

4. Aya piangni ko Muslim na so kakowaa ko manga sabap a rakhs o kapanarig ago kazarakan sii ko Allāh .

So Kitotompok o Manga Sabap ko Manga Onga o Galbk:So paratiaya a Islam na mapayag ago tharimaan a akal sii sankai a blangan. Skaniyan na pphakandodn iyan so langowan a batd sii ko Allāh , ogaid na di niyan phokasan so manosiya ko kakowaa ko manga sabap a waraan a so pd sa btad iyan so kakhapayaga niyan ko manga onga o galbk sii ko doniya o kamamasaan ago so btad a mitatana. So paman so kapmataani sankoto a manga onga odi na so di ron kakhamataani na di makasosold sii ko paliogat, ka kagiya aya pagndodan oto sii sa kaposan na sii ko kabaya o Allāh a Kadnan o manga kaadn.

376

So Muslim na pkhowaan iyan so manga sabap a simba sii ko Allāh ago kalontana a pd o sosonan iyan, ago khagdam iyan sii dn sankoto a masa a so onga o galbk a so miasampay niyan na skaniyan na okoran a inokor skaniyan o Allāh , sa kna oro o ba paroli o manga sabap iyan a so kinowa niyan, go so manga sabap na si phakatonay sa misabap ko lawas iyan sa kapakatonay a tankd sii ko kaphakambowat o onga. Aya mataan na aya kapakatonay niyan sa onga na sabap ko okoran o Allāh , sa o kiabayai o Allāh a d makasampay so sabap ko onga niyan, ka kagiya aya pnggolalan na skaniyan so kabaya o Allāh kna o ba so katatankd o manga sabap.Go kna pn o ba so manga sabap sa ba skaniyan bo na ba niyan khaadn so misasabap on, go di pn so kindaraynonn on a ba khapakay sa nggolalan sa akal, ogaid na aya pphakata-wag on na so akal, ago ipzogo sakaniyan o kitab a skaniyan so kakowaa o taw ko manga sabap langon oriyan iyan na ibagak iyan so kalobay niyan sii ko Kadnan iyan, sa phamangnin iyan on so katankda niyan ko manga onga niyan.

So Muslim na pkhowaan iyan so manga sabap ka kagiya sosogoon sa kakowa niyan on, ago giinggalbk sa ayon ko manga sosonan o Allāh , ka kagiya isosogoon so kasiyapa on, kna o ba kagiya paparatiayaan iyan a so manga sabap ago so manga okit na skaniyan i phagadn ko manga misasabap ko sabap ago so manga onga. Sa skaniyan oto na pphakandodn iyan so btad langon sii ko miaadn ko manga sabap, sa khikoyapt skaniyan ko talikhodan o manga sabap ko oriyan o kiatonaya niyan ko wajib iyan sii ko kakhaokaog ago so kanggalbk ago so kapanizakay ago so kakowaa ko manga sabap na

377

kaonoti oto ko Allāh a Kadnan o manga kaadn. (Sayed Qutb).

Di dn dowadowa ko ummah a Islam a kasabota niyan sa so kakowaa ko manga sabap sa pantag sa kisampay ko kapakandato na btad a daa phalagoyan on, sa gioto na sabap ko kiatankda on o Allāh ko dianka o sosonan iyan a so di dn phliwag.Go pd sa limo o Allāh a da niyan mapangni ko manga Muslim so sobra ko khagaga iran a pd ko manga sabap, go da niyan kiran mapangni a kapagiyasa iran sa bagr a so phakatinki ko iyasa o ridoay. Ogaid na skaniyan a Allāh na pitharo iyan a: Go pagiyasai niyo siran sa miagaga niyo a pd sa bagr…(al Anfal 60). Sa datar skaniyan o ba niyan giitharoa a: Nggalbka niyo so pithamaan a khagaga niyo, timoa niyo so sindadan o khaparo kano ron apiya pn si makatitinki ko bagr o ridoay.. sa so khagaga na skaniyan i dianka a maporo a piangni, na so miakalawan roo na zanganan o Allāh sabap ko bagr iyan a daa tamana iyan, gioto a kagiya so kanggalbka ko pithamaan a khagaga na skaniyan i tanda o kapagiikhlas, ago skaniyan i sarat a pphangnin ka an makatoron so tabang o Allāh ago so ogop iyan. (Mustafah Mahmud).

Sopman so pamikiran o manga taw a domadarkt a gii ran tharoon a: So Kadnan tano na tankd a thabangan tano niyan sabap ko niyat tano a mapiya, na pamikiran oto a karorompakan iyan so maga sosonan o Allah, go so pamikira o siran oto a aya iinamn iran a so manga ridoay o Allāh na thotongn siran o manga dalndg ago zayakhotn siran o manga papanok sa so maga Muslim na giimbantay sa daa pnggalbkn iran ago daa phagiyasaan iran a sandiyata, na pamikiran oto a masosopak iyan so maga sosonan o Allah.

378

Go daa marata ko limo o Allāh amay ka kabyaan iyan a kaosara niyan ko manga sosonan iya a somosopak ko sabap sa pantag sa kathabangi niyan ko manga oripn iyan ago so kapakapndatoa niyan kiran, ka kagiya skaniyan na khapakay a nggolawlaan iyan oto o kabayai niyan, ogaid na ski tano na sosogoon a kaonoti tano ko manga sosonan a nggogolalan a so tiankd skaniyan o Kadnan o manga kaadn ka an tano ron mapakaonot so kaoyagoyag tano ago miimpit tano skaniyan ko manga btad tano. (Mohmd. Qutb). So tawathawag imanto na pakasasangorn ko pagtaw o ummah Islamiyyah sa karipaga iran ko pankat a kalobay ago so kababaloy ran a koyapr sa makasapag siran ko pankat a bagr ago katharagombalay ago itaplk iran so kathataginp ago so manga dingandingan sa tomikharas siran sa kakhowaa iran ko manga sabap a so khisampay niyan siran ko kapakandato ago khabaloy niyan siran on a taw iyan.

Sii ko Kaposan Ankai a Gintas:Mataan a patoray ko Ummah Islamiyyah a kasiyapa niyan ko manga sosonan o Allāh a mipapayapat ko doniya iyan, ago mapapayag ko Qur’an iyan a mala, gioto na an makaokit ko lalan a kapakandato sa misabap sa sindaw a phoon ko Kadnan o manga kaadn.Di dn dowadowa so kanggalbk iyan sii ko kaalin o btad iyan a marata sa makatogalin sa btad a mapiya a khisoat iyan ko Allāh ago so sogo iyan a siyap ko sosonan o Allāh … mataan a so Allāh na di niyan pagalinn so nganin a matatago ko pagtaw (a limo) taman sa di ran alinn so matatago kiran (sa di siran manalamat …(ar Ra’d 11).

379

Patoray dn a katankda tano sa giankai a kapakandato na patoray a kamataanan sa pnggolalan sa panagontaman a manosiya, sa giaan i katharoo o sosonan o Allāh a so pitharo iyan a: Oda so kinirnn o Allah ko manga taw ko sabagi kiran ko sabaad na disomala a mabinasa so lopa… (al Baqarah 251).Sii ko lalan ko kapakandato na di dn dowadowa so kaplala-kaw o manga btad a makaayon ko sosonan a kazapankat ka an di kapnggagaani so onga ago di panorayagn so manga lakadan.Sii ko lalan o kapakandato na di dn dowadowa so kakhitana o tioba ka kagiya iznggay o Allāh so marata phoon ko mapiya, ago kagiya an malompiyo so saaf o Muslim sa taman sa mabaloy a khapakay so pakayan iyan ko kapakandato sa ayon o Allāh .Di dn khaparoli o ummah ankai a kapakandato inonta ko oriyan o kaantona niyan ko pithamanan a panamar iyan sii ko kakowaa ko manga sabap a so khitowak iyan ko kapakandato iyan, oriya iyan na izarakan iyan so manga btad sii ko Allāh a Kadnan o manga kaadn.Go paliogat ko Ummah Islamiyyah a kasabota niyan sa amay ka maadn so kandaraynon sii ko kasiyapa ko manga sosonan na wajib on a katarimaa niyan ko onga o kiandaraynon iyan. Ka kagiya so kababaloy ran a manga Muslim na di niyan khikokom so kasopaka ko manga sosonan odi na ba mabatal so waraan, mataan a siran na manga Muslim ka kagiya pphakaayonn iran so kaoyagoyag iran langon sii ko manga sosonan ago pphakaayonn iran so tabiat iran sii sankoto a waraan. (Sayed Qutb).

Sii ko masa a masabot o ummah Islamiyyah so manga sosonan o Allāh ago mindolona iyan sa mokit sa sabot ago toroan ago sii ko masa a mabaloy

380

skaniyan a taw o kapakandato – ko oriyan o kiatonaya ko manga sarat iyan - na mataan a so talad o Allāh sii rkaniyan ko kapakndato na di dn phliwag… na sa alongan oto na khababaya so miamaratiaya sabap ko tabang o Allāh ..

381