Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
FAKULTETI JURDIK
PROGRAMI STUDIMOR: E DRAJTA PENALE
STUDIME POSTDIPLOMIKE- MAGJISTRATURËS
PUNIM DIPLOME
TEMA: KORRUPSIONI ZYRTAR DHE VEPRAT PENALE KUNDËR DETYRËS
ZYRTARE - ASPEKTET KRAHASUESE
Raste studimi nga trajtimi i tyre nga organet e drejtësisë në rajonin e Prizrenit 2015 – 2019
Mentori: Studenti:
Prof. Asoc. Dr. Besa Arifi Naim Cahanaj
Tetovë, mars 2021
2
Deklarata Etike
Unë, Naim Cahanaj premtoj se do të siguroj praktika të mira etike gjatë kryerjes së hulumtimit
tim dhe se punimi do të jetë origjinal në masën e kërkuar.
Po ashtu, premtoj që në çdo kohë do të kërkoj lejen për kryerjen e hulumtimit, do të respektoj
besueshmërinë dhe siguroj të drejtën e pjesëmarrësve të tërhiqen në çdo kohë nga hulumtimi.
Në Tetovë, ___/____/2021
© Deklaratë e autorësisë
Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim me titull “Korrupsioni zyrtar dhe veprat penale
kundwr detyrws zyrtare – Aspekte krahsuese” - Raste studimi nga trajtimi i tyre nga organet
e drejtësisë në rajonin e Prizrenit 2015 – 2019, është shkruar prej meje, dhe se nuk është
prezantuar asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim.
Punimi gjithashtu nuk është botuar i tëri ose pjesë të veçanta të tij.
Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara dhe
referuara.
________________________________
(Nënshkrimi i kandidatit - studentit)
________________________________
(Nënshkrimi i kandidatit - studentit)
3
Falënderime dhe Mirënjohje
Dëshiroj falënderoj mentoren, Prof. Asoc. Dr. Besa Arifi për motivimin, përkrahjen dhe ofrimin
e këshillave pa rezervë në finalizimin e këtij punimi.
Falënderoj udhëheqësit e Zyrës për Informim të Gjykatës dhe Prokurorirsë Themelore në Prizren
për bashkëpunimin e treguar gjatë procesit të hulumtimit.
Falënderoj kolegët dhe bashkëpunëtorët në përkrahjen e treguar gjatë gjithë këtij rrugëtimi.
Mirënjohje pa fund për familjen, e cila nuk kurseu asgjë në përkrahjen e vazhdueshme për të
finalizuar edhe njw rrugëtim të nisur.
Ky punim i dedikohet prindërve, bashkëshortes si dhe dy vajzave: Lunës dhe Lorenës.
4
PËRMBAJTJA
Deklarata Etike...............................................................................................................................2
Deklarata e Autorësisë...................................................................................................................2
Falënderime dhe Mirënjohje........................................................................................................3
Shkurtesat.......................................................................................................................................7
1. HYRJA................................................................................................................................8
1.1 Qëllimi i punimit..................................................................................................................8
1.2 Hipotezat..............................................................................................................................9
1.3 Metodologjia......................................................................................................................10
KAPITULLI I
1. KONTEKSTI HISTORIK I ZHVILLIMIT TË SË DREJTËS PENALE.................11
1.1 Nocioni i veprës penale...................................................................................15
1.2 Motivet e kryerjes së veprave penale............................................................18
1.3 Kryerësit e veprave penale..............................................................................21
1.4 Historiku i sanksionimit të veprave penale të korrupsionit zyrtar...................23
KAPITULLI II
2. MEKANIZMAT E LUFTIMIT TË KORRUPSIONIT...............................................27
2.1 Konceptet e shtetit ligjore dhe luftimi i korrupsionit të nivelit të
lartë..................................................................................................................27
2.2 Konceptet e krijimit të mekanizmave për sigurimin e pavarësisë së
gjyqësorit..........................................................................................................30
5
2.3 Roli i organeve vendimmarrëse (politike) në sigurimin e pavarësisë së
gjyqësorit – Rasti i Kosovës............................................................................34
2.4 Procesi i zgjedhjes së Prokurorëve – Rasti i Kosovës.....................................37
2.5 Procesi i zgjedhjes së Gjykatësve – Rasti i Kosovës.......................................40
2.6 Mekanizmat institucional në luftën kundër korrupsion – Rasti i
Kosovës............................................................................................................43
KAPITULLI III
3. ASPEKTE KRAHASUESE NË PËRCAKTIMIN E VEPRAVE PENALE TË
KORRUPSIONIT............................................................................................................48
3.1 Përcaktimi i veprave penale të korrupsionit më legjislacionin në
Kosovë...................................................................................................................48
3.2 Krahasimi i legjislacionit me shtetet e rajonit në përcaktimin e veprave
penale të korrupsionit.............................................................................................49
3.2.1 Krahasimi i Kosovës me Shqipërinë ..................................................49
3.2.2 Krahasimi i Kosovës me Maqedoninë e Veriut....................................52
3.2.3 Krahasimi i Kosovës me Serbinë.........................................................54
KAPITULLI IV
4. PROKURORIA DHE GJYKATAT THEMELORE – KOMPETENCAT NË
TRAJTIMIN E VEPRAVE PENALE TË KORRUPSIONIT.....................................56
4.1 Kompetencat e Prokurorisë Themelore në hetimin e rasteve të korrupsionit
zyrtar dhe roli i bashkëpunimit me Policinë....................................................56
6
4.2 Kompetencat e Gjykatës Themelore në gjykimin e rasteve të korrupsionit
zyrtar................................................................................................................60
4.3 Numri i rasteve të trajtuara nga Prokuroria Themelore në Prizren për
periudhën 2015-2019.......................................................................................62
4.4 Efikasiteti i Prokurorisë Themelore në Prizren në trajtimin e rasteve për
periudhën 2015-2019.......................................................................................63
4.5 Numri i rasteve të trajtuara nga Gjykata Themelore në Prizren për periudhën
2015-2019........................................................................................................68
4.6 Efikasiteti i Gjykatës Themelore në Prizren në trajtimin e rasteve për
periudhën 2015-2019.......................................................................................69
4.7 Lloj dhe lartësia e dënimeve të shqiptuara nga Gjykata Themelore në Prizren
për kryerësit e veprave penale të korrupsionit zyrtar......................................72
4.8 Fenomenologjia kriminale e personave të dënuar nga Gjykata Themelore në
Prizren për periudhën 2015-2019 për veprat penale të korrupsionit zyrtar.....74
Përfundimet..................................................................................................................................76
Rekomandimet.............................................................................................................................79
Bibliografia...................................................................................................................................80
Shtojca 1 - Pyetësorë për Prokurorin Themelore në Prizren..........................................................85
Shtojca 2 - Pyetësorë për Gjykatën Themelore në Prizren............................................................86
7
Shkurtesat
RK – Republika e Kosovës
AKK – Agjencioni Kundër Korrupsion
KPRK – Kodi Penal i Republikës së Kosovës
KPRMV – Kodi Penal i Republikës së Maqedonisë së Veriut
KPRS – Kodi Penal i Republikës së Serbisë
KPRSH – Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë
KPPK – Kodi i Procedurës Penale në Kosovë
GJTH – Gjykata Themelore
PSRK – Prokuria Speciale e Republikës së Kosovës
PTH – Prokuroira Themelore
PK – Policia e Kosovës
UNIMIK – Misioni i Kombëve të Bashkura në Kosovë
GIZ – Shoqata Gjermane për Bashkwpunim Ndërkombëtar
8
1. HYRJA
1.1 Qëllimi i punimit
Procesi i shtet ndërtimit në Kosovë është ballafaquar me sfida të shumta. Shkëputja e Kosovës nga
shteti i Serbisë, ka rezultuar me nevojën e ngritjes së gjyqësorit në Kosovë, në kontekst të kohës
dhe rrethanave të tjera. Korrupsioni është një ndër problemet kryesore me të cilët përballen shumë
vende, veçanërisht vendet në zhvillim dhe ato që sapo e kanë hedhur pas të shkuarën autoritariste
ose totalitare. Sipas Organizatës së Kombeve të Bashkuara, korrupsioni minon institucionet
demokratike, ngadalëson zhvillimin ekonomik dhe i bën qeveritë më pak të qëndrueshme, kurse
Banka Botërore e ka përshkruar korrupsionin si një ndër pengesat më kryesore të zhvillimit
ekonomik. Korrupsioni është përhapur me shpejtësi të madhe në vendet në zhvillim, duke goditur
rëndë veçanërisht ato të cilat përpiqen të bëjnë kalimin nga një ekonomi e centralizuar në ekonomi
të tregut, ose ato të dala nga konfliktet e dhunshme. Kosova është një shembull i tillë. E shtrirë në
një rajon ku proceset demokratike dhe krijimi i një shoqërie me institucione transparente dhe të
përgjegjshme janë duke u penguar nga fenomeni, Kosova ka provuar në mënyrë të vazhdueshme,
kryesisht pa sukses, të fus korrupsionin nën kontroll.
Kosova si shtet në tranzicion, mungesë e përvojës institucionale dhe ndikimet politike në sistemin
e gjyqësorit në Kosovë, janë disa prej çështjeve më sfiduese të shtetit të Kosovës në rrugën e saj
drejt strukturave euro-atlantike dhe integrim në Bashkimin Evropian. Prokuroria dhe gjykatat janë
treguar jo-efikase në trajtimin e lëndëve të korrupsionit, kryesisht të zyrtarëve publikë të
inkirmunuar në veprat penale të korrupsionit dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare.
Tema do të ketë synim ofrimin e një pasqyre të qarë në ndërtimi i infrastrukturës ligjore në lëmin
penal pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, funksionimi dhe efikasiteti i sistemit gjyqësor në
Kosovë përkatësisht i Prokurorisë Themelorë dhe Gjykatës Themelore në Prizren në trajtimin e
lëndëve kundër korrupsion për periudhën 2015-2019.
Hulumtimi i till do të shërbejë për student dhe palë tjera të interesuara në zhvillimin e njohurive
për sfidat në ndërtimin e infrastrukturës ligjore në Kosovë në lëmin e korrupsionit, krahasimi i
legjislacionit me vendet e rajonit në lëmin penal konkretisht në veprat penale të korrupsionit,
9
funksionimin e sistemit gjyqësor në Kosovë si dhe efikasitetin e gjyqësorit përkatësisht të
Prokurorisë dhe Gjykatës Themelore në Prizren në ndjekjen dhe shqiptimin e dënimeve të veprave
penale gjatë periudhës 2015-2019. Qëllim në veti tema do të ketë edhe në trajtimin e
fenomenologjisë kriminale të kryerësve të veprave penale të korrupsionit për periudhën 2015-
2019, si rast studimi nga Prokuroria dhe Gjykata Themelore në Prizren.
1.2 Hipotezat
Hipoteza 1
Gjyqësori në Kosovë ndikohet nga politika dhe nuk trajton me efikasitet lëndët ndaj kryerësve të
veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare.
Hipoteza 2
Kosova avancon më shumë në aspektin e ndërtimit të bazës ligjore dhe kualifikimin e veprave
penale të korrupsionit dhe keq përdorimin e detyrës zyrtare në krahasim me shtetet e rajonit.
Pyetjet hulumtuese:
1. Cili është konteksti i zhvillimit të drejtës penale me theks sanksionimi i veprave penale të
korrupsionit zyrtar?
2. Cilat janë veprat penale të korrupsionit dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare sipas
legjilacionit në Kosovë dhe shteteve tjera në rajon (Shqipëri, Maqedoni e Veriut dhe
Serbi)?
3. Gjykata Themelore në Prizren shpallë dënimet kapitale si dhe dënime plotësuese tek
kryersit e veprave penale të korrupsionit dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare?
4. A është motivi kryesor ai ekonomik tek kryersit e veprave penale të korrupsionit dhe keq
përdorimit të detyrës zyrtare?
10
1.3 Metodologjia
Metodologjia e hulumtimit do të jetë e kobninuar, duke përdorë metodat kryesore të hulumtimit
në shkencat sociale. Metoda e hartimit të këtij hulumtimi është e bazuar kryesisht në hulumtimet
empirike kuantitative (si të dhëna dytësore) nga hulumtimet paraprake të zhvillimi të drejtës penale
në përgjithësi si dhe në vçanti zhvillimi i së drejtës penale në Kosovë.
Metoda juridike - normative: Përmes kësaj metode është hulumtuar ana normative përkatësisht
saktësia e normave juridike në përcaktimin e veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe kundër
detyrës zyrtare.
Metoda Statistikore: Kjo metodë është shfrytëzuar për të përcaktuar të dhënat statistikore për
periudhën 2015-2019 nga Prokuroria dhe Gjykata Themelore në Prizren, të dhëna që do të
pasqyrojnë numrin e përgjithshëm të veprave penale të korrupsionit zyrtarë të trajtuara nga këto
organe të drejtësisë.
Metoda Krahasuese: Kjo metodë është shfytëzuar për krahasimin e emërtimit ligjor të veprave
penale të korrupsionit ndërmjet shteteve të regjionit duke përfshirë Shqipërinë, Maqedoninë e
Veriut dhe Serbin etj.
Metoda e Intervistës: Kjo metodë ka shërbyer për intervistimin e Zyrtarëve për Informim të
Gjykatës Themelore dhe Prokurorisë Themelore në Prizren, me qëllim të nxjerrjes së të dhënave
kualitative për efikasitetin e punës së organeve të drejtësisë si dhe në koordinimin ndër
institucional (polici -prokurori- gjykatë) në trajtimin e veprave penale të korrupsionit zyrtar.
Metoda analitke: Kjo metodë është shfrytëzuar lidhur me analizën e manifestimit të veprës penale
të korrupsionit zyrtarë, analizën e statistikave të përfituara nga hulumtimet paraprake, analizën e
formave të paraqitjes së veprave penale në Prokurorin dhe Gjykatën Themelore në Prizren. Po
ashtu, përmes kësaj metode janë analizuar edhe llojet dhe lartësia e dënimeve që janë shqiptuar
kryersëve të veprave penale të korrupsionit gjatë periudhës 2015-2019 si dhe analizuar kohëzgjatja
e trajtimit të lëndëve nga organet e gjyqësorit deri në aktgjykimin final nga Gjykata Themelore në
Prizren.
11
KAPITULLI I
1. KONTEKSTI HISTORIK I ZHVILLIMIT TË SË DREJTËS PENALE
E drejta si kategori filozofike e shtetit nuk mund të quhet asesi një ndërmarrje e vogël dhe as e
rëndësishme, sepse është në fakt evolucioni i koshiencës njerëzore për ligjin, për organizimin
shoqëror, për sistemin legal, për sistemin politik dhe për pronën e për zhvillimin e saj si një koncept
juridik.1 Fillet e së drejtës penale ndeshen që në bashkësinë e parë njerëzorë, sepse që atëherë
njerëzit kanë parë të nevojshme se duhet reaguar kundër atyre personave që me veprat e tyre i
kanë dëmtuar interesat e përbashkëta. Por si dege e drejtësisë në kuptimin e tanishëm, e drejta
penale shfaqet me formimin e shtetit.2
Gjatë shekujve XVII dhe XVIII në Evropën Perëndimore shkenca juridike kryesisht u zhvillua në
shenj të dominimit të plotë të shkollës të së drejtës natyrale. Themelues i shkollës të së drejtës
natyrale është juristi, filozofi dhe diplomati i njohur holandez Hugo Grotius (1583-1645), i cili në
vitin 1625 botoi librin e tij të njohur “De jure belli ac pacis” ( Mbi të drejtën e luftës dhe paqës),
me të cilën bëri përpjekje që jo vetëm marrëdhëniet ndërmjet shteteve, por edhe vetë pushtetin
shtetëror si marrëdhënie në shoqëri që bazohen në teorinë e të drejtës natyrale.3 E drejta natyrale
përbëhet nga disa të drejta të pa tjetërsueshme siç janë: e drejta e lirisë, e cila nënkupton të drejtën
e lëvizjes, të drejtën e lumturisë, të drejtën e zgjedhjes së profesionit, të drejtën e zgjedhjes së
martesës, të drejtën e fesë dhe ndërgjegjes, madje të drejtën e barazisë para ligjit, e drejta e pronës
private etj.4
Idetë e Cezare Bekarios si themelues dhe përfaqësues i Shkollës Klasike të se drejtës penale do të
jenë të përputhshme me idetë themelore për të drejtat dhe liritë njerëzore të shprehura në
Deklaratën mbi të drejtat e njeriut dhe qytetarit të revolucionit borgjez francez. Në këtë deklaratë,
përpunohen në plotësi parimet e vënë sipas maksimës së njohur: nullum crime sinë lege – nullum
poena sine lege ( nuk ka krim i cili nuk është parashikuar me ligj dhe nuk ka sanksion, i cili nuk
1 Andrew, Borkowski & Paul du Plessis. E drejta Romake. UET, 2010. Përkthyer nga Guri Daco, fq.16 2 Ismet, Salihu. E drejta penale – Pjesa e përgjithshme. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2003, fq. 69 3 Hilmi, Ismaili dhe Fatmir, Sejdiu. Historia e përgjithshmë e shttetit dhe së drejtës. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë,2000, fq.20 4 Po aty fq.21
12
është parashikuar me ligj). Në kuptimin filozofik nga thënia e till dalin shumë dimensione. E para
vihen themelet teorike për shtetin ligjor, e dyta, përmes këtij parimi shtetit ligjor përcakton suazat
e përgjithshme të kësaj lirie te njeriut dhe qytetarit dhe se treti, ky parim ndërpret politikën e
veprimeve arbitrare të organeve të shtetit.5
Fillet e së drejtës penale ndeshen që në bashkësinë e parë njerëzore, sepse atëherë njerëzit e kanë
parë të nevojshme de duhet reaguar kundër atyre personave, që me veprat e tyre i kanë dëmtuar
interesat e përbashkëta.6
Vështrimi i zhvillimit të derisotëm historik i procedurës penale tregon se në periudha të ndryshme
historike të zhvillimit të shoqërisë njerëzore janë zbatuar forma të ndryshme të procedurës penale.
Organizimi i ndryshëm i procedurës penale gjatë zhvillimit historik në radhë të parë është pasojë
e të kuptuarit të veprës penale dhe të procedurës penale si çështje private të palëve, kurse më vonë
edhe e të kuptuarit të tyre si çështje e rendit publik. Kjo kishte rrjedhojë faktin që në një shoqëri –
shtet të caktuar të pranohet procedura penale akuzatore ose procedura penale inkuizitore.7
Revolucioni Francës (1789) i tha fund procedurës penale inkuizitore dhe hapi rrugën për vendosjen
e procedurës penale bashkëkohore, në të cilën parashikohet prezumi i pafajësisë (Deklarata e të
Drejtave të Njeriut dhe Qytetarit (29 gusht,1978). Në fakt procedura penale bashkëkohore
vendoset me Kodin e procedurës penale të vitit 1808. Në procedurën penale bashkëkohore vihet
në dukje nevoja për arritjen e një kompromisi të arsyeshëm në mes tendencës për mbrojtjen e të
drejtave dhe lirive të të pandehurit në procedurën penale.8
Deri në paraqitjen e dënimeve me burgim, pra në kohën e trajtuar të sistemeve skllavopronare dhe
feudale, çështja e ekzekutimit nuk është trajtuar në pikëpamje shkencore. Në ato sisteme kanë
dominuar dënime të ashpëra trupore, tortura fizike dhe dënime me vdekje.9 Krimi është rezultat i
5 Hilmi, Ismaili dhe Fatmir, Sejdiu. Historia e përgjithshmë e shttetit dhe së drejtëës. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë,2000, fq.334 6 Ismet, Salihu. E drejta penale – Pjesa e përgjithshme. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2003, fq. 69. 7Rexhep, Murati. Rishikimi I procedurës penale për shkak të fakteve dhe provave të reja.Universiteti I Prishtinës – Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2006, fq.51 8 Po aty fq. 67 - 68 9 Ragip, Halili. Penologjia – Shkenca mbi ekzekutimin e sanksioneve penale. Universiteti I Prishtinës, Prishtinë, 2005, fq. 16
13
veprimit të njeriut ndërsa sanksioni duhet ta godet atë si kryerës duke privuar atë nga disa të drejta
dhe të mira që ai i ka si njeri.10
Populli Sumerian prodhoi shembullin më të hershëm të njohur për shkrimin e një kodi penale.
Kodi i tyre i shkruar rreth 2011 – 2050 vite para lindjes së Krishtit, ishte i pari që bërë dallimin
ndërmjet shkeljeve civile dhe atyre penale. E drejta civile rregullon mos marrëveshjet ndërmjet dy
apo me shumë palëve private ( shembujt modern përfshinë mos marrëveshjet e kontratave dhe
procedurat e divorcimit), derisa e drejta penale mbulon rastet e iniciuara nga shteti apo qeveria
federale kundër individëve që kanë dëmtuar një person ose publikun e gjerë. Në Evropë, një nga
dokumentet më të hershmeme, e nxjerrë në pah ligjin penal i cili u shfaq pas vitit 1066, kur
sundimtari William – Duka i Normandisë pushtoi Anglinë. Gjatë shekullit të 18, e drejta Evropiane
filloi të adresoj specifikisht aktivitetet kriminale dhe filloj të zhvilloj konceptin e gjykimit të
kriminelëve në dhomën e gjykatës. Qeveria e Anglisë krijoj sistemin e njohur si “common low”11,
i cili si proces ka ndërtuar dhe azhurnuar rregullat që qeverisin një grup njerëzish. E drejta
zakonore përfshinë çështjet civile dhe penale dhe funksionon përmes krijimit dhe rishikimit të
vazhdueshëm të ligjeve nga gjykatësit dhe vendosnin për çështjet ligjore. Këto vendime u bënë
precedent për të ndihmuar në përcaktimin e rezultateve për rastet e ardhshme. Ligjet penale
vazhdojnë të ndryshonë dhe shpesh i nënshtrohen ndryshimeve bazuar në moralin dhe vlerat e
kohës. Qëllimim kryesor i këtyre ligjeve, gjjithnjë ka qenë të sjellë drejtësi për ata që qëllimisht u
kanë shkaktuar dëm të tjerëve dhe për të mbrojtur qytetarët e vendit.12
Pak autorë mohojnë që një nga qëllimet kryesore të gjykatës penale është dhënia e dënimit të
justitikuar, kryersve të veprave penale. Disa shkojnë edhe më tej, dhe pretendojnë që ky është
funksion i vetëm i të drejtës penale (Moore 1997,28-29). Rregullat e procedurës penale dhe të
provave, në këtë këndvështrim, ndihmojnë në letësimin e shqiptimit të dënimit të arsyetuar, ndërsa
10 Ragip, Halili. Penologjia – Shkenca mbi ekzekutimin e sanksioneve penale. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2005, fq. 22 11 E drejta zakonore 12 Crime Museum. Marrë në nëntor 2020, nga: https://www.crimemuseum.org/crime-library/criminal-law/history-of-criminal-law/#:~:text=In%20Europe%2C%20one%20of%20the,room%20setting%20began%20to%20develop.
14
mbajnë rrezikun e dënimit të pa arsyetuar brenda kufijve të pranueshmës. Ligji penal material
ndihmojnë që shkelësit e mundshëm të paralajmërohen drejtë se mund të dënohen.13
Në këtë mënyrë, në analizën e tij të studimeve socioligjike të legjislacionit Hagani bërë dallimin
në mes të “funksionalistëve moral”, të cilët e konsiderojnë ligjin si shprehje e “vlerave dhe
zakoneve që gjërësisht përdoren në shoqëri”. Dhe të “moralit Marksist:, për të cilin “sistemi ligjor
është mjet që u krijua për të shërbyer interesave të klasës “mbizoturese”. Mirëpo, Tomasici, i shtoi
një dimension tjetër kësaj analizë. Ai bëri dallimin mes atyre analizave dhe ku diktomia u bazua
në vlera (konsensusi kundrejt konfliktit) dhe atyre kriteri i të cilave ishte interesi – që
kundërshtojnë torinë e grupeve të interesit, të cilat janë më orientim elitist, me ato që pranojnë një
çasje pluraliste. Kjo analizë nxori një matricë të tërë të orientimeve të mundshme teorike bazuar
në klasifikimet e mësipërme. Në fund, megjithatë, duket se dikotomia konsensus-konflikt është e
padyshimtë në të dy këto “vlera” dhe çasje të “grupit të interesit”.14
Sa i përket i përket të drejtës penale në shtetet iliro-shqiptare, burimet e studimit të saj mungojnë,
sepse ende nuk janë gjetur burimet rreth kësaj të drejte. Studimi i dënimeve dhe i të drejtës në
tërësi.15 E drejta penale në periudhën e republikës dhe të monarkisë16, përbëhej nga një tërësi
normash që përmbanin ndëshkime shumë të rrepta. Ligji i 7 marsit 1925 mbi “Internimin e
propaganditësve të rrezikshëm”, u konsiderua i pa mjaftueshëm,, prandaj më 23 dhjetor 1925 u
miratua “Ligji ndëshkimor për faje publike”. Ky ligj parashikoj dënime deri në 15 vjet burgim për
çdo lloj propagande kundër regjimit, kundër Statutit dhe kundër Kryetarit të Republikës, ndërsa
për krimet tjera politike (p.sh. për atentat kundër jetës së Kryetarit të Republikës ose kundër
shtetit) parashikonte dënim deri në 101 vjet burgim ose me vdekje.17
13 Stanford Encyclopedia of Philosophy. Marrë në nëntor 2020 nga: https://plato.stanford.edu/entries/criminal-law/ 14 Leslie, Sebba, “The creation and evolution of criminal law in colonial and post-colonial societies”, Crime, Histoire & Sociétés / Crime, History & Societies [Online], Vol. 3, n°1 | 1999, Online since 03 April 2009, connection on 30 April 2019. URL : http://journals.openedition.org/chs/936 ; DOI : 10.4000/ chs.936 15 Shefqet, Muqi. E drejta penale – Pjesa e Përgjithshme. Botimet “Dudaj”, Tiranë, 2007, fq.9. 16 Nga viti 1925-1928 17 K. Kristafi, Z. Ballanca, A.Luarasi, G. Gjika, Xh. Zhagonjori, I.Elezi, L. Omari, G. Hysi, Z. Brozi, E. Gjilani. Historia e Shtetit dhe e së Drejtës në Shqipëri. Luarasi, Tiranë, 2001, fq.393
15
1.1 Nocioni i veprës penale
Nocioni formal i veprës penale paraqitet në mesin e shekullit të XIX dhe kryesisht e njeh shkolla
klasike. Sipas këtij nocioni, vepra penale konsiderohej si fenomen juridik apo fakt juridik, e cila
shkakton pasoja juridike në botën e jashtme. Sipas këtij nocioni vepra penale përcaktohet vetëm
duke i pasur parasysh elementet e saj formale apo juridike. Sipas nocionit material, vepra penale
është vepër apo sjellje e njeriut e cila dëmton apo rrezikon vlerat elementare të njeriut, të shoqërisë
dhe sistemit juridik. Sipas nocionit material formal, vepra penale është vepër e njeriut e cila është
e kundërligjshme, e kryer me faj dhe e cila është e përcaktuar me ligj si vepër penale, por e cila
njëherit është edhe vepër e rrezikshme.18
Lidhur me përcaktimin e nocionit të veprës penale, në teorinë e së drejtës penale janë shfaqur
mendime të ndryshme, Këto mendime dallohen varësisht prej këndvështrimit të veprës penale.
Para se gjithash vepra penale trajtohet si fenomen juridik. Krahas këtij mendimi, vepra penale më
të drejtë konsiderohet si fenomen social dhe si veprim apo sjellje e njeriut të caktuar me të cilën
dëmtohet apo rrezikohen vlerat e caktuara të shoqërisë apo të individit.19
Kodi Penal i Republikës së Kosovës e përvetëson nocionin formalo-material të veprës penale dhe
ky nocion është përcaktuar në nenin 7 të KPRK, i cili thotë; ”Vepra penale është vepër e
kundërligjshme e cila është përcaktuar me ligj si vepër penale, tiparet e së cilës janë përcaktuar me
ligj dhe për të cilën me ligj është i paraparë sanksioni penal ose masa e trajtimit të detyrueshëm”.
Sipas kësaj dispozite për të ekzistuar vepra penale në mënyrë kumulative duhet të plotësohen katër
(4) kushte themelore:
Kushti i parë është kundërligjshmëria e veprës penale;
Kushti i dytë është pasoja e dëmshme apo rrezikshmëria;
Kushti i tretë është që vepra jo vetëm që duhet të jetë e caktuar në ligj si vepër penale,
por njëherit duhet të përcaktohen me ligj edhe tiparet apo elementet konstituive të
veprës penale (parimi i përcaktimit të veprës penale me ligj);
18 Instituti Gjyqësor i Kosovës. Kodi Penal i Republikës së Kosovës. Prishtinë, 2016,Fq.10. Marrë në nëntor 2020, nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/727/1/Kodi%20Penal.pdf 19 Ismet, Salihu. E drejta Penale – Pjesa e përhjithshme. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2003, fq.179.
16
Kushti i katërt është që ligjdhënësi për çdo vepër penale të parasheh sanksionin penal
ose llojin e masës së trajtimit të detyrueshëm që mund të shqiptohet.20
Vepra penale, përgjegjësia penale dhe sanksionet penale janë tri institute qendrore, kryesore në të
drejtën penale, në të cilat ndërtohet e tërë arkitektura e kësaj dege të drejtësisë. Në Kapitullin e
dytë të Kodit Penal janë të rregulluara dy prej këtyre tri instituteve qendrore – vepra penale dhe
përgjegjësia penale. Në kuadër të këtij kapitulli, së pari është përcaktuar nocioni i përgjithshëm
formalo-juridik i veprës penale dhe, në vijim, në nenin 11 është përcaktuar nocioni juridik material
i veprës penale i rëndësisë së vogël. Pas këtyre nocioneve, janë paraparë dispozita sipas të cilave
përjashtohet ekzistimi i veprës penale në rastet e veprës së rëndësisë së vogël, të mbrojtjes së
nevojshme, të nevojës ekstreme dhe urdhrat nga lart.21
Vepra penale dhe përgjegjësia penale janë sistemuar në të njëjtin kapitull, edhe pse janë institute
të mëvetësishme. Është vepruar kështu, ngase në të drejtën tonë penale është përvetësuar
koncepcioni objektivo-subjektiv i veprës penale. Përkatësisht, për t’u konsideruar se ekziston një
vepër penale, duhet të plotësohen elementet objektive dhe subjektive. Duke u mbështetur në
koncepcionin objektivo-subjektiv të veprës penale, me dispozita vijuese janë rregulluar çështja e
përgjegjësisë penale , paaftësia mendore dhe aftësia e zvogëluar mendore, kryerja e veprës penale
në gjendje të dehur dhe lidhja shkakore.22
Me figurë të veprës penale nënkuptohet tërësia e elementeve të posaçme, të cilat duhet të shprehen
në veprën penale të caktuar. Këto elemente të posaçme, të cilat ndryshe quhen edhe tipare, sajojnë
veprën penale të posaçme, sajojnë anatominë e saj, e cila e dallon prej veprave të tjera penale.
Elementet e posaçme të çdo vepre penale përmenden në dispozitën e normës penale-juridike.
Thënë ndryshe, me figurë të veprës penale duhen nënkuptuar ato elementet e caktuara, të cilat
duhet të shprehen në veprimin e njeriut për t’u konsideruar se është kryer vepra penale. Figura e
veprës penale sajohet duke përcaktuar elementet e posaçme veç e veç dhe duke e vënë në
dispozitën e caktuar penale-juridike. Kështu, p.sh., vepra penale e marrjes së ryshfetit posedon
këto elemente të posaçme: personi zyrtar, që kërkon ose merr dhuratë ose ndonjë përfitim, ose që
20 Instituti Gjyqësor i Kosovës. Kodi Penal i Republikës së Kosovës. Prishtinë, 2016,Fq.10. Marrë në nëntor 2020, nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/727/1/Kodi%20Penal.pdf 21 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitijadhe. Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016, Fq.23 22 Po aty
17
pranon premtimin e dhuratës, me qëllim që, në kuadër të autorizimeve të tij zyrtare, të kryejë
veprimin zyrtar që nuk duhet ta kryejë ose që të mos e kryejë veprimin zyrtar që duhet ta kryejë.23
Elementet e posaçme të veprës penale ndahen në elemente objektive dhe subjektive. Elemente
objektive të figurës së veprës penale të caktuar janë, p.sh., veprimi a mosveprimi, pasoja, mjeti
dhe mënyra e kryerjes, koha apo vendi i kryerjes, marrëdhënia e kryesit me viktimën, statusi i
kryesit, profesioni i tij etj. Elemente subjektive të figurës së veprës penale janë, p.sh., format e
ndryshme të dashjes dhe pakujdesisë, lajthimi, motivet, qëllimi, pëlqimi etj. Më tutje, elementet e
figurës së veprës penale të caktuar ndahen në themelore dhe plotësuese. Elementet themelore
përbëjnë formën themelore të veprës penale, kurse elementet plotësuese përbëjnë formën e cilësuar
apo të privilegjuar. Për shembull, formën themelore të vrasjes e përbën vetëm privimi i personit
tjetër nga jeta, ndërsa formën e cilësuar të vrasjes e përbëjnë mënyra mizore, dinakëria, urrejtja
nacionale etj., kurse formën e privilegjuar të vrasjes e përbëjnë vrasja nga pakujdesia, në afekt etj.
Objekt i veprës penale janë të mirat juridike apo vlerat që janë të mbrojtura me të drejtën penale.
Thënë ndryshe, objekt i veprës penale është e mira juridike, kundër së cilës është e drejtuar vepra
penale. Nocioni i figurës së veprës penale plotësohet me njohuritë që i përkasin objektit të veprës
penale, ngase vetëm kur të përcaktohet saktësisht objekti i veprës penale dhe të konstatohet se çka
mbrohet me një dispozitë penale-juridike, atëherë bëhet i qartë kuptimi i asaj dispozite a vepre
penale. Prandaj përcaktimi i objektit të veprës penale është pikënisje për çdo shpjegim, interpretim
të normës së ligjit penal, në të cilin parashihet vepra penale.24
Vepra penale është vepër e rrezikshme shoqërore, që rendi juridik e ndalon me kërcenim të
aplikimit të sanksioneve penale. Vepra penale është akt negative i njeriut dhe i dëmshëm për
shoqërinë. Ajo më së shpeshti paraqitet si rezultat i konflikteve ndërmjet individëve dhe interesave
të tyre, individëve dhe shoqërisë, si mos pajtime ndërmjet dëshirave, nevojave dhe mundësisë për
përmbushjen e tyre, si rezultat i ndonjë tronditje ose dalje nga kriza, përkatësisht si zgjidhje
negative e ndonjë situate konflikti ose situate stresi. Ajo është më së shpeshti akti i vetëdijshëm
23 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitijadhe. Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016, fq.27 24 Po aty fq.28
18
dhe i vullnetshëm, por mund të jetë edhe akti i pa matur si dhe akt i projektit të imagjinatës së
sëmurë dhe halucinacionit, përkatësisht rezultat i sëmundjes ose çrregullimit shpirtëror.25
1.2 Motivet e kryerjes së veprave penale
Motivet janë gjithashtu cilësi dhe veti të përsonalitetit. Motivet janë fuqi nxitëse të cilat e shtyjnë
një individ të ejtë aktiv, e orientojnë dhe e udhëheqin aktivitetin e tij në jetë. Motivitet, si veti të
personalitetit, përmbehen prej elementëve të vetëdijës dhe të vullnetit26. Në literaturën
kriminologjike, motivet si forcë shtytëse dhe nxitëse, ndahen në disa lloje dhe lidhur me
klasifikimin dhe ndarjen e motiveve përmendën disa kritere. Në psikologji ashtu edhe në
kriminologji, motivet ndahen në : motivet biologjike dhe motivet sociale, ose sic quhen ndryshe:
motive primare dhe motive sekondare. Disa autorë motivet i ndajnë në motive të lindura dhe
motive të fituara.27
Në përcaktimin e motivit për kryerjen e veprës, gjykata duhet të përcaktojë në mënyrë të
përgjithshme motivin dhe të merr parasysh këtë fakt gjatë shqiptimit të dënimit. Motivi mund të
jetë i natyrës pozitive, siç është dhënia e ndihmës personit tjetër, arsyet humane apo shkaqet tjera
të dobishme shoqërore, dhe i natyrës negative, siç është urrejtja, poshtërimi, lakmia, interesi vetjak,
zilia, apo shkaqet tjera të dëmshme shoqërore.28
Motivi është komponent psikologjik i jetës shpirtërore i cili shtyn personin të ndërmarrë veprimin
e caktuar. Motivi zbulon faktorin intim i cili ka ndihmuar që personi të vendosë dhe të kryejë
veprën penale. Në të shumtën e rasteve, motivi është i lidhur ngushtë me qëllimin. Gjithashtu
motivi zakonisht ushtron ndikim që veprimi të orientohet në drejtim që të arrihet qëllimi i caktuar.
Duke u nisur nga kjo e dhënë, qëllimi mbështetet në motiv, ngase motivi i paraprin qëllimit, dhe
dashjes si formë e fajit. Mirëpo, përkundër kësaj, në disa raste mund të konsiderohet se vepra
penale është kryer me qëllim dhe pikësynim të caktuar, pra edhe me dashje, edhe atëherë kur
25 Borisllav, Petroviq. E drejta penale. Universitetit AAB dhe Universiteti i Sarajevës, Prishtinë, 2006, fq.30 26 Ragip, Halili. Kriminnologjia – botimi I pestë. Prishtinw, 2008, fq.352. 27 Po aty fq.353 28 Gjykata Supreme e Repubkikës së Kosovës. Udhëzues për politikën ndëshkimore, Prishtinë, 2018, Fq.40. Marrë më datë 25 terot 2020, nga : http://www.oak-ks.org/repository/docs/Udhezues_per_Politiken_Ndeshkimore_Shkurt_2018_346913.pdf
19
veprimi është ndërmarrë pa pasur motiv të caktuar. Kjo ndodh në rastet kur personi me rastin e
vendimit dhe kryerjes së veprës penale, nuk ka pasur motive të qarta.29
Koncepti që veprat e kryera për motive të respektueshme dhe altruiste apo me qëllim që t’i sjellin
dobi anëtarëve të tjerë të shoqërisë kryesisht konsiderohen se meritojnë dënime më të buta bazohet
në teorinë se veprat e kryera për shkak të “dhembshurisë së fortë njerëzore” janë më pak të urryera.
Për shembull, shoqëria në përgjithësi konsideron se kryerësi i cili vjedh para për të blerë barna për
trajtimin e anëtarit të sëmurë të fëmijës meriton dënim më të butë, se ai i cili kryen vjedhje për
qëllime të pastra të përfitimit material.
Për dallim, ato vepra të cilat kryhen për motive të papranueshme apo të urryera lehtësisht meritojnë
dënime më të ashpra. Sidoqoftë, është me rëndësi që gjykata të zbatojë me kujdes këto parime pasi
që për nga natyra ato mund të jenë shumë personale. Andaj, gjykata rrezikon që të imponojë
parimet e saj personale në përcaktimin e dënimit të cilat mund të mos konsiderohen si parime
universale apo t’i jep rëndësi më të madhe një vlere të caktuar sesa që i jepet në përgjithësi. Kjo
në veçanti gjen zbatim te zbutja e dënimit bazuar në shkaqe siç janë nacionalizmi apo i
ashtuquajturi “nder” i individit apo familjes.30
Hetimet klasike në një proces penal janë nëse i pandehuri ka kryer veprimin e ndaluar dhe nëse ka
gjendjen e nevojshme shpirtërore. Për shembull, për të dënuar një të pandehur për vjedhjen e
bicikletës, prokurori duhet të provonete se i pandehuri kishte për qëllim të vidhte bicikletën dhe se
në të vetrtet e ka vjedhë atë. Nëse i pandehuri ka marrë bicikletën e dikujt tjetër duke besuar se
ishte e tij dhe nuk ishte në gjendjen e nevojshme mendore, atëherë për këtë arsye nuk është fajtor
për vjedhje. Dhe nëse i pandehuri done të vidhje bicikletën e dikujt por gabimisht vjedhi bicikletën
e tij, atëherë nuk është fajtor për vjedhje sepse nuk ka kryer veprim të pa ligjshëm. Megjihtëse
motivi mund të hulumtohet edhe në gjyq, arsye për të bërë këtë është zakonisht për ta bindur jurinë
se i pandehuri me të vërtëtë ka kryer veprimin (aktin), dhe se kishte për qëllim ta kryente atë. Për
tu kthyer tek shembulli i bicikletës, prokurori mund ta paraqes një deklaratë paraprake nga i
pandehuri, se njerëzit që nuk arrijnë ti bllokojnë biçikletat e tyre janë “budallenj” dhe “do tu
shërben atyre në rast se hiqeshin”. Kjo deklaratë, sygjeron se i pandehuri ishte i motivuar të merrte
29 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitija dhe Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016, Fq.23 30 Po aty fq.40
20
bicikletën në mënyrë që tu jepte një mësim pronarëve të pa kujdesshëm të biçikletave. Si cështje
ligjore, një prokuror nuk ka nevojë të sigurojë një motiv për jurinë, por një janëtar i jurisë që e di
se i pandehuri ka shprehur më parë këtë pikëpamje ka më pak gjasa të besoj se i pandehuri pa
dashje mori bicikletën e tjetërit.31
Motivet luan një rol të rdësishëm në të drejtën penale. Por roli i tij aktual nuk reflekton “boshtin”
e tij për fajësin relative të të pandehurëve të ndryshëm. Sepse sistemi jonë i ndëshkimit penal është
i predispozuar në vletësimin e veprimeve morale të të pendehurit, motivi duhet të lauj një rol të
zgjeruar në ndëshkimet apo dënimet penale. Metoda më efektive dhe efikase për të arritur këtë
integrim është identifikimi dhe klasifikimi i motiveve të ndryshme “ex ante”, dhe më pas përfshirja
e arsyeve individuale e të pandehurve për kryerjen e krimeve bazuar në lartësin e dënimit. Motivet
e dënimit do të ndohmojnë në sigurimin që një kryers i veprës penale të marrë dënimin e merituar
dhe se dënimi penal shpreh me saktësi lartësin e duhur të dënimit moral për veprimet e kryersit të
veprës penale. Për arsyes se një sistem i dënimeve pasqyron vlerat e përbashkëta, është më efektiv
në parandalimin e kriminalitetit dhe se motivet përceptohen si të rëndësishme për përgjegjësin e
kryersit të veprave penale, një sistem që llogarit motivet e kryerjes së veprës penale mund të
rezultojë në më pak kriminalitet.32
“Arsyeja” definohet si shkaku që përcakton një veprim ose ndjenjë. Si shprehje sinonime,
përmendet edhe shkaku ose preteksti. Prejardhja e shprehjes është Latine, dhe në këtë gjuhë,
“motivus” është ajo që ia jep kuptimin. Në Kodin Penal, motivi (ose arsyeja) janë procese afektive
mendore që plotësojnë kornizën sentimentale të krimeve dhe të cilat, pasi identifikohen, sqarojnë
aspektet më të thella të proceseve psikologjike që përbëjnë fajësinë. Për sa i përket kuptimit në të
cilin ato përdoren, termat "motiv" dhe "arsye" konsiderohen sinonime për shumicën e doktrinës
penale dhe kanë domethënien e një procesi psikologjik që përfaqëson shkakun e brendshëm të
veprës. Duke analizuar dhe planifikuar përkufizimet e dhëna të motivit / arsyes, në literaturë ne
mund të dallojmë dy prirje kryesore, përkatësisht: e para është ajo që i atribuon motivit rëndësinë
e vetme të gjeneruesit të procesit mendor afektiv të veprës penale, dhe e dyta konsideron se motivi,
përveç përbërësit emocional, përfshin procese të tjera mendore vullnetare dhe intelektuale me të
31CARISSA BYRNE HESSICK, MOTIVE’S ROLE IN CRIMINAL PUNISHMENT, Southern California law review, August 2006. Fq.94. Marrë në nëntor nga: https://southerncalifornialawreview.com/wp-content/uploads/2018/01/80_89.pdf 32 Po aty fq.151
21
cilat kryesi vendos për veprën penale dhe për zbatimin e saj.33 Në lidhje me veprën e keqpërdorimit
të detyrës në opsionin e kufizimit të të drejtave të caktuara, mendimi mbizotërues në literaturë
është kuptimi se vepra mund të kryhet vetëm me dashje të drejtpërdrejtë, për shkak të arsyes që e
shtyri shkelësin të vepronte për të kryer veprën përjashton qëllimi indirekt ose neglizhencën.34
Motivi mund të ndohmojë në përcaktimin e qëllimit të të pandehurit. Shpesh motivi i një personi
është që të prodhojë një pasojë të caktuar, sipas së cilës motivi dhe qëllimi i tij janë të njejtë. Në
fakt, Norrie e argumenton se është e vështirë që dukush të ketë qëllim për të bërë diçka pa pasur
një motiv. Motivi, sugjeron ai është forca drejtuese që qëndron pas qëllimit. 35
1.3 Kryerësit e veprave penale
Personi që kryen vepër penale quhet subjekt i veprës penale. Në të drejtën penale bashkëkohore
është përvetësuar mendimi se subjekt i veprës penale mund të jetë vetëm njeriu – personi fizik.
Mirëpo në të drejtat e lashta subjekt i veprës penale ishin edhe sendet, shtazët dhe egërsirat.36 Në
shkencën bashkëkohore të së drejtës penale mbisundon mendimi se personat juridikë, nuk mund
të konsiderohen subjekte të veprave penale. Në favor të këtij mendimi jepen këto argumente:
personave juridik u mungon aftësia e marrëdhënieve psikike, prandaj ata nuk mund të
konsiderohen fajtorë ngase pa fajësi nuk mund të sajohet as përgjegjësia penale, ndëshkimi i
personave juridik do të ishte në kundërshtim me natyrën, nocionin, funksionin dhe qëllimin e
dënimit, dënimi nuk mund të ishte individual etj.37
Në teorinë juridike fallojnë dy lloje të subjekteve të seprave penale: subjektin aktiv dhe subjektin
pasiv. Subjekti aktiv i veprës penale është personi që me veprimin e vet realizon pasojën e veprës
penale. Ky është kryersi i veprës penale (kryersi dhe bashkëpjesëmarrësi). Sipas rregullës, çdo
person mund të jetë kryers i veprës penale me kusht se i ka mbushur 14 vjet, por të disa vepra
33Elisabeta, BOȚIAN, MOTIVE OR REASON IN CRIMINAL LAW. International Conference KNOWLEDGE-BASED ORGANIZATION Vol. XXIII No 2 2017, fq.151. Marw nw nwntori nga: https://www.researchgate.net/publication/318732191_Motive_or_Reason_in_Criminal_Law/link/597add104585151e35b7fd32/download 34 Po aty fq.155 35 Jonathan Herring. E drejta penale – Teori, kazuse dhe materale. UET, Tiranë, tetor 2013, fq.205 36 Ismet, Salihu. E drejta penale – Pjesa e përgjithshme. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2003, fq. 189. 37 Po aty fq.192
22
penale ligji kërkon karakteristika të veçanta personale, mardhëniet ose rrethanat e personit që
mund të jetë kryers i veprës penale – deliva proprija ( veprat penale me subjekt te vecantë special
p.sh veprat penale zyrtare apo ushtarake).38
Subjekt pasiv i veprës penale është person që i është shkaktuar lëndim apo është dëmtuar me
veprën penale, përkatësisht viktimë e veprës penale. Subjekti pasiv mund të jetë cdo person fizik,
Për ekzistimin e subjektivitetit pasiv nuk është e nevojshme që përsoni fizik të jetë i aftë për
afarizëm, madje as juridikisht i aftë. Ashtu sic në aktin e veprës penale mundn të paraqiten më
shumë subjekte (bashkëpjesëmarrës), ashtu mund të paraqitet numri më i madh i subjekteve pasive
(të lënduar). Në disa raste objketi i veprës penale dhe subjekti pasiv nuk përputhen,, për shëmbull
të vrasja dhe lëndimi trupor.39
Veprat penale kundër detyrës zyrtare, e kryen personi zyrtar i cili me shfytëzimin e pozitës të
autorizimit të vetë zyrtar, me tejkalimin e kufijve të autorizimt të vetë zyrtar apo me mos zbatim
të detyrës së vetë zyrtare do të përfitoj, do të fitoj për vete apo për tjetërkendë ndonjë dobi ose
tjetërkujt do ti shkaktoj dëm.40 Kryesit e veprave penale të korrupsionit rëndom nuk janë nga radhët
e kriminalitetit klasik, po janë përfaqësues të shtresave më të larta shtetërore, ata janë persona në
pozita dhe me autoritet, titullarë funksionesh të larta shtetërore dhe ekonomike me autorizime të
caktuara, persona në vende përgjegjëse, në afarizmin komercial, ekonomik dhe doganor; në
qarkullimin e mallrave - agjentë tregtarë, brigadierë etj. Zakonisht, kryesit më të shpeshtë të këtyre
veprave penale janë personat zyrtarë që ushtrojnë një funksion të caktuar në organet shtetërore, në
shërbimet publike, në institucionet dhe entet e tjera publike, të cilat vendosin për të drejtat dhe
detyrat e qytetarëve dhe të personave juridikë, siç janë: dhënia e lejeve a pëlqimeve të caktuara,
dhënia e certifikatave, aktvendimeve, diplomave, detyrimet e ndryshme tatimore, doganore dhe
detyrimet e tjera financiare ndaj shtetit etj.41
Varësisht nga statusi i kryesit, veprat penale kundër detyrës zyrtare mund të ndahen në vepra
penale speciale dhe vepra penale të përgjithshme (delicta propria dhe delicta communia). Numri
më i madh i veprave penale të këtij grupi hyjnë në grupin e parë dhe si kryes të tyre paraqiten
38Borisllav, Petroviq. E drejta penale. Universitetit AAB dhe Universiteti i Sarajevës, Prishtinë, 2006, fq.34 39Po aty fq.35 40 Ismail, Zeneli. E drejta penale – pjesa e posaçme. Tetovë, 2007, fq. 151 41 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitija dhe Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016, Fq.1206
23
vetëm personat zyrtarë, ndërsa te një numër i tyre, përpos personave zyrtarë, si kryes mund të
paraqiten edhe personat përgjegjës. Në veprat e përgjithshme të këtij grupi hyn edhe vepra penale
e dhënies së ryshfetit, e cila mund të kryhet nga çdo person, si dhe vepra penale e ushtrimit të
ndikimit.42
1.4 Historiku i sanksionimit të veprave penale të korrupsionit zyrtar
“Normat shoqërore” zakonist kuptohen si kuptime të përbashkëtë për veprimet që janë të
detyrueshme, të lejuara ose të ndaluara brenda një shoqërie (Ostrom 2000). Normat shoqërore
ndahen nga njerëz të tjerë dhe mbështeten nga miratimi dhe mos miratimi i tyre (Budge et. Al.
2009). Faji i shkaktuar nga mos respektimi i një norme shoqërore mund të jetë një përcaktues i
fuqishëm i sjelljes.43
Korrupsioni si fenomen historik e shoqëror i njohur që në lashtësi, 15-20 shekuj para e.r. si në
Egjipt, Mesopotami, Babiloni, Asiri etj. Shfaqet edhe në kohën e sotme në shkallë ndërkombëtare,
përfshirë Shqipërinë.44 Në mesjetë Nikola Makiaveli, korrupsionin e përcaktonte si një të keqe
shtetërore, në bazë të së cilës qëndron shfrytëzimi i mundësive publike për interesa private. Ky
përcaktim sot përbën thelbin e pjesës më të madhe të përkufizimeve që i japin shkencëtarët apo
organizmat ndërkombëtare këtij fenomeni.
Korrupcioni politik ndodh në nivelet më të larta të autoritetit politik (Andvig and Fjeldstad, 2001
[S; OR]). Ai përfshin politikanë, ministra qeveritarë, nëpunës të lartë civilë dhe bartës të tjerë të
pozitave të larta publike qoftë ata të zgjedhur, të emëruar ose të caktuar. Korrupsioni politik është
keqpërdorimi i detyrës nga ata që vendosin për ligjet dhe rregulloret dhe shpërndarjen themelore
të burimeve në një shoqëri (d.m.th. ata që bëjnë "rregullat e lojës"). Korrupcioni politik mund të
42 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitija dhe Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016, Fq.1208 43Samira, Lindner. Literature review on social norms and corruption. Transparency International, January 2014, fq.2. Marrë më 18 nëntor 2020 nga: https://knowledgehub.transparency.org/assets/uploads/helpdesk/Literature_review_on_social_norms_and_corruption_2014.pdf 44Komiteti Shqiptar i Helsinkit. RAPORT STUDIMOR PËR VEPRAT PENALE TË KORRUPSIONIT DHE FORMAVE TË SHPËRDORIMIT TË DETYRËS, Tiranë 2012, fq.9. Marrë më datë 17 nëntor 2020, nga: http://www.ahc.org.al/wp-content/uploads/2016/12/RAPORT_STUDIMOR_PR_VEPRAT_PENALE_T_KORRUPSIONIT_DHE_FORMAVE_T_SHPRDORIMIT_T_DETYRS.pdf
24
përfshijë përshtatjen e ligjeve dhe rregulloreve në të mirë të agjentëve të sektorit privat në këmbim
të ryshfetit, dhënies të kontratave të mëdha publike ndërmarrjeve të caktuara ose përvetësimi i
fondeve nga thesari. Termi "korrupsion i madh" shpesh përdoret për të përshkruar akte të tilla,
duke pasqyruar shkallën e korrupsionit dhe shumat e konsiderueshme të parave të përfshira.
Korrupsioni burokratik ndodh gjatë zbatimit të politikave publike. Ajo përshinë byrokratë të
emëruar dhe të punësuar të administratës publike në nivel qëndror ose lokal. Korrupsioni gjithashtu
përfshinë ndërveprime brenda administratës publike, siç janë pagesat ose marrja e ryshfetit ose
shantazhi për të përfituar poste ose promovime të sigurta, ose shkëmbim reciprok të favoreve. Ky
lloj i korrupcionit shpesh qyhet “korrupsion i vogel”, ku shpesh përfshihen pagesa të vogla –
edhepse në total shumat mund të jenë të mëdha. Korrupsioni politik dhe byrokratik janë të lidhura.
Ka dëshmi se korrupsioni në krye të byrokracisë rrit korrupsionin në nivele të ulta (Chand and
Moene, 1999 [P; OBS, studim rasti]).45
Aktiviteti i krimit të organizuar dhe/ose veprimet e zyrtarëve të korruptuar futen thellë në një
shoqëri të caktuar dhe zgjerohen deri në nivel ndërkombëtar. “Kërcënimet” që paraqiten në fazën
përfundimtare nuk janë në vetvete të mira të paligjshme, mandje as praktika të bizneseve të
korruptuara ose kërkesat për zhvatje, përkundrazi, ato janë mbështetja e një biznesi të ligjshëm ose
regjimi politik në aftësinë dhe gatishmërinë e procesit të korruptuar për t’i ofruar shërbimet e tyre.
Në këtë pikë institucionet shoqërore bëhen të korruptuara.46
Në anën tjetër të librit, mund të ketë nevojë të krijohen vepra të reja kriminale dhe civile. Shumë
demokraci nuk janë pajtuar me problemin e konfliktit të interest mes zyrtarëve ekzekutiv të degëve
dhe pjestarëve të legjislaturës. Shumica e vendeve të zhvilluara përdorin një përzierje të
sankcionimeve penale, ndëshkimeve administrative dhe kodit etik për të rregulluar përfshierjen e
shërbyesve civil dhe politikanëve në vendime ku ata kanë përfitim financiar. Demokracitë në
45 Department for International Development – UKaid. Why corruption matters: understanding causes, effects and how to address them Evidence paper on corruption. January 2015, fq. 12-13. Marrw mwdatw 17 nwntor 2020, nga :https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/406346/corruption-evidence-paper-why-corruption-matters.pdf 46 Beare, Margaret E. "Corruption and Organized Crime: Lessons from History". Crime, Law and Social Change 28.2 (1997): 155-172, Fq.7. Marrw nw nwntor 2020 nga: https://digitalcommons.osgoode.yorku.ca/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.com/&httpsredir=1&a rticle=2228&context=scholarly_works
25
zhvillim mund të mësojnë nga ekzaminimi i këtyre përvjave.47 Nëse korrupsioni është i kombinuar
më krim të organizuar, problem për zbatimin e ligjit vendor shumëfishohet. Përvoja e vendeve të
zhvilluara në luftimin e krimit të organizuar mund të jetë i dobishëm në disa kontekste. Në vende
në zhvillim, të cilat kanë tendencë të mos ballafaqimit me krimin e organizuar, një kombinim i
trajnimeve dhe reformës ligjore mund të jetë si hap i parë i dobishëm. Por reformat e tilla nuk do
të jenë të mjaftueshme nëse ekonomia nuk është e fortë dhe konkurruese. Shteti do të duhej të bëjë
përpjekje më të drejtpërdrejta për të zvogëluar fitimet e tepërta në dispozicion të sipërmarrësve
kriminelë në biznesin e ligjshëm.48
Që nga viti 1997, Projekt Konventa e Kombeve të Bashkuara Kundër Krimit të Organizuar thotë
se, për qëllimet e Konventës, “krim i organizuar” nënkupton aktivitete në grup i tre ose më shumë
personave, me lidhje hierarkike ose marëdhënie personale, që u mundëson udhëheqësve të tyre
përfitime ose kontroll të teritoreve ose tregjeve, të jashtme ose të brendshme, duke përdorur dhunë,
frikësim ose korrupcion, për avancimin e aktiviteteve kriminale dhe infiltrimin në biznese të
ligjshme, veçanërisht me anë të:
Trafikut të paligjshëm të narkotikëve dhe substancave psikotrope dhe shpërlarjes së parave,
e përcaktuar nga Konventa e KB-së Kundër Trafikut të Paligjshëm të Narkotikëve dhe
Substancabve Psikotrope;
Trafikim i personave, e përcaktuar me Konventën për Ndalimin e Trafikimit të Personave
dhe Shfrytëzimin e të Tjerëve për Prostitucion, e 2 Dhjetorit 1949;
Falsifikimi i parave, e përcaktuar nga Konventa Ndërkombëtare për Ndalimin e
Falsifikimit të Parave, e 20 Prillit 1929;
Trafikim i paligjshëm me ose vjedhje e objekteve kulturore, e përcaktuar nga Konventa e
Organizatës së KB-ve për Arsim, Shkencë dhe Kulturë mbi Mënyrat e Ndalimit dhe
Parandalimit të Importit;
Eksportit dhe Bartjes së Paligjshme të Pronësisë së Pronës Kulturore e Nëntorit 1970 dhe
Instituti Ndërkombëtar për Unifikimin e Konventës së të Drejtës Private të Objekteve
Kulturore të Vjedhura ose Eksportuara Paligjshëm, e Qershorit të 1995;
47Susan Rose-Ackerman. Corruption and the criminal law. Forum in Crime and Sociaty, Vol.2, No.1, December 2002, fq.5. Marrw nw nwntorw nga: https://www.unodc.org/documents/treaties/publications/corruption_criminal_law.pdf 48 Po aty fq.17
26
Vjedhja e materialeve bërthamore, keqpërdorimi i saj ose kërcënimi për keqpërdorimin e
saj në dëm të qytetarëve, e përcaktuar me Konventën mbi Mbrojtjen Fizike të Materialit
Bërthamor i 3 Marsit të 1980;
Veprat terroriste;
Trafik i Paligjshëm me ose vjedhje e armëve dhe materialit ose pajisjeve shpërthyese
(eksplozivëve);
Trafik i paligjshëm me ose vjedhje e mjeteve motorike;
Korruptimi i zyrtarëve publik.49
Krimi i organizuar ndikon negativisht në rrjedhat zyrtare financiare, në ambientin e tregut dhe
mardhënjet me vendet e Evropës Përendimore dhe Qëndrore, dhe paraqet një kërcënim në nivel
lokal e gjithashtu edhe në nivel global. Krimi i organizuar kërcënon stabilitetin e secilit shtet.
Strukturat e shteteve të dobëta nxisin kërcënimin e aktiviteteve kriminale dhe përfitimeve për
shkak të lehtësisë që organizatat kriminale mund të futen në shtet dhe institucionet e saj. Niveli i
lartë i infiltrimit të krimit të organizuar në strukturat shtetërore kërcënon demokracinë,
institucionet demokratike dhe besimin e shoqërisë. Korrupsion mundëson infiltrimin e krimit të
organizuar në shoqëri sepse elitat e korruptuara politike nuk e luftojnë efektshëm krimin e
organizuar – shpesh për shkak të interest të dyanshëm.50
Dukuria e keqpërdorimit të pozitës dhe autorizimeve zyrtare dhe, në përgjithësi, veprimi i
kundërligjshëm i personave zyrtarë, veçanërisht korrupsioni, janë të njohura dhe të inkriminuara
kaherë në të drejtën penale. Mirëpo sistematizimi në të ashtuquajturat vepra penale zyrtare dhe
radhitja e tyre në grupe të posaçme, ka ndodhur mjaft vonë, më saktë në legjislacionin penal të
shekullit XIX. Prej atëherë ka filluar edhe përpunimi i rëndësishëm teorik i këtyre veprave penale.
Veprat penale kundër detyrës zyrtare përbëjnë sjellje të kundërligjshme.51
49 Adamoli, Sabrina, Di Nicola, Andrea, Savona, Ernesto & Zoffi, Paola, Organised crime around the world.
European Institute for Crime Prevention and Control, affiliated with the United Nations (HEUNI), Helsiniki, 1998,
fq.7. Marrw nw nwntor 2020 nga:
https://www.heuni.fi/material/attachments/heuni/reports/6KdD32kXX/Hreport_31.pdf 50 Věra, Stojarová. Organized Crime in the Western Balkans. HUMSEC Journal, Issue 1, fq.2. Marrw nw nwntor 2020 nga:http://www.humsec.eu/cms/fileadmin/user_upload/humsec/Journal/Stojarova_Organized_Crime_in_the_Western_Balkans.pdf 51 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitija dhe Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Kosovës, GIZ, 2014, Fq.1203. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/485/1/Komentari%20-%20Kodi%20Penal%20i%20Kosoves.pdf
27
KAPITULLI II
2. MEKANIZMAT E LUFTIMIT TË KORRUPSIONIT
2.1 Konceptet e shtetit ligjore dhe luftimi i korrupsionit të nivelit të lartë
Parimi i shtetit të së drejtës është një nga elementet themelore të demokracisë si formë e qeverisjes.
Garantimi përmes normave kushtetuese dhe akteve të tjera ligjore si dhe zbatimi i këtij parimi në
jetën e përditshme, janë kushte të domosdoshme për funksionimin dhe zhvillimin e një shoqërie të
lirë, për paqen dhe sigurinë sociale, rritjen e mirëqenies për të gjithë shtresat e popullsisë,
respektimin sa më mirë të të drejtave dhe lirive themelore të individit. Vendet me demokraci të
konsoliduar kanë evidentuar prej kohësh standardet kryesore të parimit të shtetit të së drejtës, kanë
marrë masat e nevojshme dhe kanë përcaktuar mekanizmat përkatës për garantimin sa më të plotë
e efektiv të elementëve të tij të veçantë. Eksperienca e tyre ka qenë dhe mbetet një ndihmë me
vlerë edhe për demokracitë e reja, në rrugën e gjatë dhe të vështirë të tyre për t’ju bashkëngjitur
me dinjitet botës së qytetëruar.52
Parimi i sundimit të ligjit, si çdo parim kushtetues, definon çdo pjesë operative të Kushtetutës duke
i dhënë asaj një kuptim konkret. Se cilët janë përbërësit e këtij parimi, në teori dhe në praktikë janë
bërë përpjekje të mëdha për ta përcaktuar. Në kuadër të Komisionit të Venecias ekziston një listë
kontrolluese që ka synime pragmatike për të shërbyer si një udhëzues për të ndihmuar shtetet që
duan të ndjekin vlerat e sistemit liberal të demokracive kushtetuese perëndimore. Në teori,
ndërkaq, ky parim zakonisht definohet në kuptimin e ngushtë dhe në kuptimin e gjërë. Kuptimi i
ngushtë ndryshe definohet edhe si koncepti formal apo minimalist i sundimit të ligjit, kurse kuptimi
i gjërë përcaktohet si koncepti substancial apo maksimalist i sundimit të ligjit.53
52 Xhezair, Zaganjori, Aurela, Anastasi dhe Eralda (Methasani) Çani. Shteti i së Drejtës në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Tiranë, 2011, fq.17. Marrë në nëntor 2020 nga: https://www.kas.de/c/document_library/get_file?uuid=726ef2ee-7a25-2477-3d07-a97bfeb4a8a7&groupId=252038 53 Arsim,Bajrami, Enver, Hasani, Hajredin, Kuçi, Iliriana, Islami, Haxhi, Gashi, Iset, Morina, Avni, Puka, Azem, Hajdari, Mirlinda, Batalli, Remzije, Istrefi. Hyrje në sistemin ligjore në Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë, 2019, fq.51. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/787/1/Hyrje%20n%C3%AB%20sistemin%20ligjor%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB%20me%20balline%20faqja%20e%20pare%20dhe%20e%20fundit.pdf
28
Te kuptimi i ngushtë apo formal (minimalist) i sundimit të ligjit theksi vihet mbi komponentet
formale apo strukturore të ligjeve, jo në përmbajtjen substanciale të tyre. Më fjalë tjera, sundimi i
ligjit në këtë koncept përfshin ligjet dhe praktikat të cilat ndiqen rregullisht ndaj të gjithëve: ky
koncept mbështetet në përshkrimin e bërë nga Aristoteli i cili thoshte se qeverisja duhet të jetë
qeverisje e ligjeve, jo njerëzve. Kuptimi i gjerë apo substancial (maksimalist) i sundimit të ligjit
nuk mohon se sundimi i ligjit ka elemente formale dhe strukturore, siç janë parashikueshmëria e
ligjeve, universaliteti i zbatimit të tyre, joarbitrariteti në zbatimin e tyre dhe kështu me radhë. Sipas
këtij kuptimi, përveç aspekteve formale apo strukturore, sundimi i ligjit kërkon që të ekzistojë një
substancë me zotime përmbajtësore, siç janë mbrojtja dhe garantimi i lirive dhe të drejtave të
njeriut dhe të minoriteteve, pavarësia e gjyqësorit dhe ndarja e pushteteve, supremacia (epërsia) e
Kushtetutës dhe kështu me radhë.54
Kosova është Republikë demokratike e bazuar në parimin e ndarjes së pushteteve dhe kontrollit e
balancimit në mes tyre, sikurse është përcaktuar me këtë Kushtetutë. Kuvendi i Republikës së
Kosovës ushtron pushtetin legjislativ. Presidenti i Republikës së Kosovës përfaqëson unitetin e
popullit. Presidenti i Republikës së Kosovës është përfaqësues legjitim i vendit brenda dhe jashtë
dhe garantues i funksionimit demokratik të institucioneve të Republikës së Kosovës, në pajtim me
këtë Kushtetutë. Qeveria e Republikës së Kosovës është përgjegjëse për zbatimin e ligjeve e
politikave shtetërore dhe i nënshtrohet kontrollit parlamentar. Pushteti gjyqësor është unik, i
pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat. Gjykata Kushtetuese është organ i pavarur i mbrojtjes së
kushtetutshmërisë dhe bën interpretimin përfundimtar të Kushtetutës. Republika e Kosovës ka
institucionet e veta për mbrojtjen e rendit kushtetues dhe të integritetit territorial, rendit dhe
qetësisë publike, të cilat funksionojnë nën autoritetin kushtetues të institucioneve demokratike të
Republikës së Kosovës.55
Pas një përvoje të gjatë nën sisteme totalitare dhe jo demokratike, Kosova përfundimisht me
Kushtetutën e vitit 2008 fillon vënien në jetë në mënyrë efektive të një organizimi institucional të
pushtetit shtetëror të bazuar në ndarjen horizontale dhe vertikale të pushtetit. Çështja e
institucioneve shtetërore dhe e ndarjes së pushtetit përbën një ndër segmentet më të rëndësishme
kushtetuese. Kjo prek thelbin e pushtetit shtetëror nisur nga fakti se nga mënyra e organizimit të
54 Po aty fq.51 55 Neni 4 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702
29
tij varet shumë cilësia e qeverisjes në një vend. Pas një përvoje të gjatë nën sisteme totalitare dhe
jo demokratike, Kosova përfundimisht me Kushtetutën e vitit 2008 fillon vënien në jetë në mënyrë
efektive të një organizimi institucional të pushtetit shtetëror të bazuar në ndarjen horizontale dhe
vertikale të pushtetit.56 Në ndërkohë që sovraniteti është një dhe i pandarë, i takon popullit dhe
ushtrohet përmes përfaqësuesve të tij dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë, pushteti shtetëror nuk është
një por i ndarë dhe përbëhet nga pushteti legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. John Locke dhe
Baroni Montesquieu, nismëtarët e idesë mbi ndarjen e pushteteve në kuptimin modern të fjalës,
kanë paraparë si pushtet të katërt pushtetin federal. Më këtë kanë nënkuptuar pushtetin në lëmin e
punëve të jashtme, të cilin e kanë dalluar nga pushteti ekzekutiv.57
Gjykata Kushtetuese nuk bën pjesë në kuadrin e tri pushteteve të ndara. Ajo përbën, në sistemin
evropian (kelsenian), një organ shtetëror kushtetues të krijuar, pouvoir constitué, që i përgjigjet
Kushtetutës dhe ligjit dhe që për detyrë primare e ka sigurimin e supremacinë (epërsisë) së
Kushtetutës ndaj çdo akti tjetër juridik. Për pasojë, kjo nënkupton se detyrë e saj është që të
sigurojë edhe ndarjen e pushteteve dhe epërsinë e normave që sanksionojnë një gjë të tillë.58
Pushteti gjyqësor është dega e tretë e pushtetit shtetëror, e ndarë sipas logjikës së parimit të ndarjes
së pushtetit. Rrënjët filozofike të ndarjes së pushtetit gjyqësor nga pushteti ekzekutiv dhe
legjislativ mbështeten, ndër të tjera, në idenë e Monteskjesë i cili argumentonte se “nuk ka liri,
nëse pushteti gjyqësor nuk është i ndarë nga ai legjislativ dhe ekzekutiv”.
Megjithatë, ndarja e pushtetit gjyqësor nga dy pushtetet tjera merr zhvillim filozofik sidomos në
procesin e ndërtimit kushtetues të Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Në Letrat e Federalistit
arsyetohej që nuk mund të ketë qeverisje të përshtatshme dhe të sigurt për një popull të lirë pa
pasur një pushtet gjyqësor të pavarur, siç argumentohet edhe në Cohens v. Virginia. Argumenti
themelor i etërve amerikanë ishte që nëse një sistem kushtetues nuk ka një pushtet gjyqësor për të
interpretuar, promovuar dhe zbatuar ligjin, për të vënë në jetë të drejtat e njeriut dhe për të zgjidhur
56 Arsim,Bajrami, Enver, Hasani, Hajredin, Kuçi, Iliriana, Islami, Haxhi, Gashi, Iset, Morina, Avni, Puka, Azem, Hajdari, Mirlinda, Batalli, Remzije, Istrefi. Hyrje në sistemin ligjore në Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë 2019, fq.59. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/787/1/Hyrje%20n%C3%AB%20sistemin%20ligjor%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB%20me%20balline%20faqja%20e%20pare%20dhe%20e%20fundit.pdf 57 Po aty 58 Po aty fq.60
30
kundërthënie juridike, qeverisja ose do të kalbet nga imbeciliteti i saj, ose degët tjera të pushtetit
do të uzurpojnë autoritetin shtetëror për të pushtuar lirinë, me qëllim të komandimit të
dëgjueshmërisë.
Kushtetuta e Kosovës mishëron këto ide të Monteskjesë dhe etërve amerikanë. Ajo përcakton
qartësisht që funksioni gjyqësor i shtetit ushtrohet ekskluzivisht nga gjykatat. Kjo rregull ndaluese
i shërben garantimit të sigurisë juridike, meqë e parandalon në formë eksplicite okupimin ose
marrjen e kompetencave gjyqësore të një gjykate nga një organ jogjyqësor. Në anën tjetër, kjo
rregull mundëson që interpretimi final i normave juridike - të cilësdo instancë - të bëhet vetëm nga
një organ i specializuar e profesional, jashtë ndikimit të pushteteve tjera.59
2.2 Konceptet e krijimit të mekanizmave për sigurimin e pavarësisë së
gjyqësorit
Një sistem i drejtësisë që funksionon mirë është thelbësor për të adresuar korrupsionin në mënyrë
efektive, i cili nga ana tjetër është i rëndsishëm për zhvillim. Por institucionet gjyqësore janë vetë
të korruptuara.60 Korrupsioni zakonisht definohet si keqpërdorim i detyrës zyrtare/publike ose
pushtetit të besuar për përfitime personale. Kur flasim për korrupsionin në sistemin gjyqësor,
imazhi pragmatik është se gjyqëtarë marrim ryshfet. Megjithatë, korrupsioni gjyqësor është shumë
më tepër. Ai përfshinë të gjitha format që mund të dëmtojnë pa anëshmërin e drejtësisë dhe mund
të përfshijë cdo aktor brenda sistemit të drejtësisë, përfshirë avoatët dhe stafin mbështetës
administrativ. Çështja e korrupsionit nuk është vetëm çështje e mardhënieve midis personelit
gjyqësor dhe “marrësve të shërbimeve gjyqësore” (palët publike dhe private në rastet civile,
59 Arsim,Bajrami, Enver, Hasani, Hajredin, Kuçi, Iliriana, Islami, Haxhi, Gashi, Iset, Morina, Avni, Puka, Azem, Hajdari, Mirlinda, Batalli, Remzije, Istrefi. Hyrje në sistemin ligjor në Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë, 2019, fq.64. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/787/1/Hyrje%20n%C3%AB%20sistemin%20ligjor%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB%20me%20balline%20faqja%20e%20pare%20dhe%20e%20fundit.pdf 60 Siri Gloppen. Courts, corruption and judicial independence, fq.1. Marrë në nëntor 2020 nga: https://www.cmi.no/publications/file/5091-courts-corruption-and-judicial-independence.pdf
31
prokurorët dhe të akuzuarit në rastet penale); ka të bëjë edhe me mardhëniet e brendshme në
sistemin gjyqësor.61
Ndikimet e pa ligjshme politike mbi gjykatës marrin forma të ndryshme, disa janë qarte ilegale
(ryshfeti, shantazhe, kërcnime, dhynë/vrasje), derisa format tjera të ndikimit burojnë nga mënyrat
e ndërtimit të mardhënieve ndërmjet gjyqësorit dhe degëve tjera të qeverisë, apo reflekton kulturën
ligjore ku gjykatësit pritet të ndikohen nga autoritetet politike. Burimet strukturore të
paragjykimeve politike në gjyqësor kanë të bëjnë me procedurat e emërimit të gjyqëëtarëve dhe
udhëheqjen gjyqëore, afatet dhe kushtet e mandatit të gjyqëtarëve dhe rregulloret buxhetore dhe
financiare përfshirë pagat dhe përftimet për gjyqëtarë. Në shumë raste, ndikimi i panevojshëm në
aktvendimet e gjyqësorit, nuk vjen direkt nga politikanët, por përmes hirarkisë së gjyqësorit
(Gloppen, 2010). Ky ndikim mund të jetë rezultat i presionit të drejtpërdrejtë nga mbikqyrësit,
bazuar në pritjen e gjqëtarëve se një vendim i “gabuar” në një cështje të rëndësishme mund të ketë
pasoja në karierrën e tyre. Ulja e ndikimit politik, veçanërisht e ekzekutivit në përzgjedhjen e
gjyqëtarëve ka qenë në qednër të vëmendjes. Rekomandimet shkojnë në ti vija: rritja e numrit të
aktovëve (“lojtarët e vetos”) të përfshirë në procesin e selektimit, ndërtimi i kritereve të qarta të
selektimit dhe rritja e transparencës së procesit të selektimit. Duke ndjekur këto parime, shumica
e shteteve kanë një organ (pak a shumë) të pavaruar – këshill gjyqësor apo komision të shërbimit
gjyqësor - i ngarkuar me vetingun, emërimin e gjyqëtarëve në gjykata, korrupsionin dhe pavarësin
e gjyqësorit.62
Korrupsionin gjyqësor mund të përfshihet “çdo efekt i padëshiushëm në procesin e drejtë
gjyqësor”. Për shembull, një gjyëtar mund të dijë se një dokument është i vlefshëm si dëshmi e
veçant me qëllim të justifikimit të pafajësisë të një të pandehuri ose anasjelltas i injoron ato.
Gjyëtarët ose stafi i gjykatës mund të “ndryshoj datat në favor të njërës palë”.63
Shumë veprime të standardeve ndërkombëtare mund të sjellin ngritjen e shëndetit të sistemit
juridik në mënyrë efektive. Andaj, ky seksion i kushtohet disa standardeve ndërkombëtare që
61 Siri Gloppen. Courts, corruption and judicial independence, fq.2. Marrë në nëntor 2020 nga: https://www.cmi.no/publications/file/5091-courts-corruption-and-judicial-independence.pdf 62 Po aty fq.4-9 63 Roohollah, Rahimi & Hamid, Shakeri. Reflection on Judicial System’S Corruption and Offering Solutions to Promote Its Safety. Journal of Politics and Law; Vol. 9, No. 9; 2016, fq. 2. Marrë në nëntor 2020, nga: https://www.researchgate.net/publication/309587767_Reflection_on_Judicial_System'S_Corruption_and_Offering_Solutions_to_Promote_Its_Safety/link/5b99522fa6fdcc59bf8ddefd/download
32
vendosin për sistemin gjyqësor duke përfshirë pavarësinë dhe imunitetin e gjyqësorit, emërimin
dhe ngritjen në detyrë mbi bazën e meritokracisë, përfshirjen e komunitetit në promovimin
shëndetësor të drejtësisë, neutralizimin e rezistencës së gjyqtarëve kundër reformave etj.
Pavarësia e gjyqësorit nënkupton se gjykatësit vënë ligjin dhe ndërgjegjen si udhërrëfyes të
veprimeve të tyre në shqiptimin e gjykimit dhe nuk u kushtojnë vëmendje urdhërave dhe dëshirave
të të tjerëve, ata nuk i frikësohen pengesave, uljes në detyre ose ndërrimit të vendit dhe statusit të
punës (Akhondi, 2009: 17) dhe imuniteti mund të nxis pamvarësinë ose shkaktoj korrupsion si
thikë me dy teha. Imuniteti garanton pamvarësinë Gjyqësore ose Shkaqet e Korrupsionit në thelb,
gjykatësit kanë imunitet ligjor deri në një masë për shkak të natyrës së veprimeve të tyre. Imuniteti
i kufizuar për çështjet lidhur më funksionet gjyqësore u lejojnë gjyqarëve të marrin vendime
pavarsisht nga frika dhe kërkesat e qytetarëve (Farhody, previous: 7). Ne përgjithësi, janë dy
imunitete që sigurojnë pavarësinë e gjykatësve gjatë periudhës së shërbimit gjyqësor: A) Imuniteti
i punës: konvertimi i misionit të kryetarit të gjykatës nuk është i mundur përveç me pëlqimin e tij.
B) Imuniteti nga ndjekja penale, në fakt është plotësim i imunitetit në punë dhe kjo nënkupton se
nuk mund të ndjek penalisht bartësit e pozitave gjyqësore pa lejen e gjyqtarëve të Gjykatës
Supreme Disiplinore dhe para heqjes se imunitetit gjyqësor. Këtu ngritet kjo pyetje se a është
imuniteti i gjykatësve një faktor për t’u marrë me korrupsion gjyqësor apo në vetvete është factor
për krijimin e korrupsionit gjyqësor? A duhet që gjyqtarët të jenë të pavarur dhe të fuqishëm aq sa
të mbrohen nga interpelanca apo duhet të korruptojnë pavarësinë e tyre mjaftueshëm sa të bëhen
shënjestër të korrupsionit? Ajo që duket qartë është se gjyqtari nuk duhet të lejohet të mbështetet
pas rregullave mbrojtëse të quajtur mbrojtja e imunitetit. Ajo çfarë nevojitet është vendosja e një
barazpeshe të saktë mes pavarësisë, reagimit dhe transparences.64
Kosova është Republikë demokratike e bazuar në parimin e ndarjes së pushteteve dhe kontrollit e
balancimit në mes tyre, sikurse është përcaktuar me këtë Kushtetutë. Kuvendi i Republikës së
Kosovës ushtron pushtetin legjislativ. Presidenti i Republikës së Kosovës përfaqëson unitetin e
popullit. Presidenti i Republikës së Kosovës është përfaqësues legjitim i vendit brenda dhe jashtë
dhe garantues i funksionimit demokratik të institucioneve të Republikës së Kosovës, në pajtim me
64 Roohollah Rahimi & Hamid Shakeri. Reflection on Judicial System’S Corruption and Offering Solutions to Promote Its Safety. Journal of Politics and Law; Vol. 9, No. 9; 2016, fq. 4. Marrw nw nwntor 2020 nga: https://www.researchgate.net/publication/309587767_Reflection_on_Judicial_System'S_Corruption_and_Offering_Solutions_to_Promote_Its_Safety/link/5b99522fa6fdcc59bf8ddefd/download
33
këtë Kushtetutë. Qeveria e Republikës së Kosovës është përgjegjëse për zbatimin e ligjeve e
politikave shtetërore dhe i nënshtrohet kontrollit parlamentar. Pushteti gjyqësor është unik, i
pavarur dhe ushtrohet nga gjykatat. Gjykata Kushtetuese është organ i pavarur i mbrojtjes së
kushtetutshmërisë dhe bën interpretimin përfundimtar të Kushtetutës. Republika e Kosovës ka
institucionet e veta për mbrojtjen e rendit kushtetues dhe të integritetit territorial, rendit dhe
qetësisë publike, të cilat funksionojnë nën autoritetin kushtetues të institucioneve demokratike të
Republikës së Kosovës.65
Pas një përvoje të gjatë nën sisteme totalitare dhe jo demokratike, Kosova përfundimisht me
Kushtetutën e vitit 2008 fillon vënien në jetë në mënyrë efektive të një organizimi institucional të
pushtetit shtetëror të bazuar në ndarjen horizontale dhe vertikale të pushtetit. Çështja e
institucioneve shtetërore dhe e ndarjes së pushtetit përbën një ndër segmentet më të rëndësishme
kushtetuese. Kjo prek thelbin e pushtetit shtetëror nisur nga fakti se nga mënyra e organizimit të
tij varet shumë cilësia e qeverisjes në një vend. Pas një përvoje të gjatë nën sisteme totalitare dhe
jo demokratike, Kosova përfundimisht me Kushtetutën e vitit 2008 fillon vënien në jetë në mënyrë
efektive të një organizimi institucional të pushtetit shtetëror të bazuar në ndarjen horizontale dhe
vertikale të pushtetit.66 Në ndërkohë që sovraniteti është një dhe i pandarë, i takon popullit dhe
ushtrohet përmes përfaqësuesve të tij dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë, pushteti shtetëror nuk është
një por i ndarë dhe përbëhet nga pushteti legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. John Locke dhe
Baroni Montesquieu, nismëtarët e idesë mbi ndarjen e pushteteve në kuptimin modern të fjalës,
kanë paraparë si pushtet të katërt pushtetin federal. Më këtë kanë nënkuptuar pushtetin në lëmin e
punëve të jashtme, të cilin e kanë dalluar nga pushteti ekzekutiv.67
Gjykata Kushtetuese nuk bën pjesë në kuadrin e tri pushteteve të ndara. Ajo përbën, në sistemin
evropian (kelsenian), një organ shtetëror kushtetues të krijuar, pouvoir constitué, që i përgjigjet
Kushtetutës dhe ligjit dhe që për detyrë primare e ka sigurimin e supremacinë (epërsisë) së
65 Neni 4 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702 66 Arsim,Bajrami, Enver, Hasani, Hajredin, Kuçi, Iliriana, Islami, Haxhi, Gashi, Iset, Morina, Avni, Puka, Azem, Hajdari, Mirlinda, Batalli, Remzije, Istrefi. Hyrje në sistemin ligjor në Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë, 2019, fq.59. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/787/1/Hyrje%20n%C3%AB%20sistemin%20ligjor%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB%20me%20balline%20faqja%20e%20pare%20dhe%20e%20fundit.pdf 67 Po aty
34
Kushtetutës ndaj çdo akti tjetër juridik. Për pasojë, kjo nënkupton se detyrë e saj është që të
sigurojë edhe ndarjen e pushteteve dhe epërsinë e normave që sanksionojnë një gjë të tillë.68
Pushteti gjyqësor është dega e tretë e pushtetit shtetëror, e ndarë sipas logjikës së parimit të ndarjes
së pushtetit. Rrënjët filozofike të ndarjes së pushtetit gjyqësor nga pushteti ekzekutiv dhe
legjislativ mbështeten, ndër të tjera, në idenë e Monteskjesë i cili argumentonte se “nuk ka liri,
nëse pushteti gjyqësor nuk është i ndarë nga ai legjislativ dhe ekzekutiv”.
2.3 Roli i organeve vendimmarrëse (politike) në sigurimin e pavarësisë së
gjyqësorit – Rasti i Kosovës
Termi “konstitucionalizëm” përdoret edhe në kuptimin i cili përputhet me kuptimin e termit
“sundimi i së drejtës” dhe “shtetit ligjor”. Termi “sundim i së drejtës” përdoret në dy kuptime: atë
të ngushtë dhe atë të gjerë. Në kuptimin e ngushtë sundimi i së drejtës nënkupton parimin dhe
praktikën e nënshtrimit të të gjitha akteve të legjislativit dhe ekzekutivit kontrollit nga ana e
gjykatave, nga aspekti i pajtueshmërisë së tyre me kushtetutën respektivisht me ligjin, nënkupton
konceptin anglo-amerikan të kushtetutshmërisë dhe të ligjshmërisë si rezultat i ndikimit të traditës
juridike dhe kulturës politike në Britaninë e Madhe dhe SHBA-ve. Në kuptimin e gjerë me
sundimin e së drejtës, respektivisht me ligjshmëri, kuptojmë vënien e të gjitha organeve të pushtetit
si dhe të çdo bartësi të autorizimeve publike dhe të çdo individi nën kushtetutë dhe ligj. Me këtë
nënkuptohet domosdoja e ekzistimit të disa “rregullave të lojës” se obligueshme për të gjithë
pjesëmarrësit në jetën politike, përfshirë bartësit e pushtetit, si negacion i çdo forme të arbitrarizmit
dhe pabarazisë para ligjit.69
Në sistemet e bazuara në ndarën e pushtetit në atë legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor sigurohet
ekuilibri i pushteteve, gjë që bënë të pamundur përqendrimin e pushtetit të vetëm në një organ
68 Arsim,Bajrami, Enver, Hasani, Hajredin, Kuçi, Iliriana, Islami, Haxhi, Gashi, Iset, Morina, Avni, Puka, Azem, Hajdari, Mirlinda, Batalli, Remzije, Istrefi. Hyrje në sistemin ligjor në Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë, 2019, fq.60. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/787/1/Hyrje%20n%C3%AB%20sistemin%20ligjor%20n%C3%AB%20Kosov%C3%AB%20me%20balline%20faqja%20e%20pare%20dhe%20e%20fundit.pdf 69 Kurtesh, Salihu. E drejta kushtetuese – Libri I. Universiteti i Prishtinës – Fakulteti Juridik, Prishtine, 2001, fq.95 dhe 96
35
shtetëror. Kjo e bën të pamundur monopolizimin e pushtetit, ngase njëri organ miraton ligje, i dyti
i zbaton ato, ndërsa i treti i zgjidh konfliktet që paraqiten në shoqëri në bazë të atyre ligjeve. Një
ndër parimet themelore të sundimit të ligjit është pavarësia dhe mëvetësia e gjykatave. Pavarësia
e gjykatës, si subjekt, garanton mëvetësinë e funksionimit gjyqësor dhe të sistemit gjyqësor.70
Sundimi i ligjit është parim sipas të cilit duhet “rregulluar” në kuptimin që ai krijon strukturën ku
përshtatët i gjithë drejtimi dhe sjellja, duka zbatuar barazi për të gjithë anëtarët e shoqërisë, qofshin
ata qytetarë të thjeshtë apo zyrtarë të qeverisë.71 Gjyqësori është dega e qeverisë që është e
autorizuar për të vendosur diskutimin ligjor. Kështu që funksioni kryesor i gjyqtarëve është të
gjykojnë me mjetet e ligjit, pra ata interpretojnë ose “ndërtojnë” ligje. Domethënia e këtij roli
ndryshon nga shteti në shtet dhe nga sistemi në sistem. Një nga karakteristikat kryesore të
gjyqësorit – në sistemet liberal demokratike, karakteristikat e tij përcaktuese është se gjyqtarët janë
të pavarur dhe aktorë mono politik.72
Disa sisteme nuk pretendojnë neutralitetin apo paanshmërinë e gjyqësorit. Për shembull në
regjimet komuniste ortodokse, parimi i “ligjshmërisë së socializmit” u diktonte gjyqtarëve se ligjin
duhet ta interpretonin në përputhje me marksizëm-leninizmin, subjekt i autoritetit ideologjik të
shtetit dhe partisë komuniste. Kjo më së shumti u provua nga “spektaklet e proceseve gjyqësore”
të 1930-s në Bashkimin Sovjetik. Gjykatat gjermane gjatë periudhës naziste ishin të ngjashme
sepse u përdorën si instrument i shtypjes ideologjik dhe përndjekjes politike. Gjyqtarët mund të
jenë politik në dy kuptime: ata mund të jenë subjekt i paragjykimit të jashtëm dhe brendshëm.
Paragjykimi i jashtëm vjen nga ndikimi që organizmat politik, si partitë, asambleja dhe qeveria
mund të shfaqin në gjyqësor. Paragjykimi i brendshëm buron nga paragjykimet dhe simpatia e vetë
gjyqtarëve, veçanërisht nga ata që ndërhyjnë në procesin e vendimmarrjes gjyqësore.73
Në praktikë, pavarësia e gjyqtarëve mund të rrezikohet për shkak të përzierjes së organizmave
politik në procesin e angazhimit dhe përkrahjes politike. Ndarja e ligjit nga politika është
përmbushur përmes përpekjeve për ta kthyer gjyqësorin e pavarur dhe të pa anshëm. Megjithatë,
70 Po aty fq.99 dhe 100 71 Andrew, Hewhood. Politika. Brezi ’81, Prishtinë,2008, fq.284.Përkthyer nga Blendi Kraja 72 Andrew, Hewhood. Politika. Brezi ’81, Prishtinë,2008, fq.286.Pwrkthyer nga Blendi Kraja 73 Po aty fq.286
36
pavarësia e gjyqësore është e kërcënuar nga përfshirja e ngushtë e organizmave politikë në procesin
e rekrutimit dhe mbështetjes juridike.74
Ndikimi politik mbi gjykatat është faktor kyq në korrupsionin gjyqësor, veçanërisht në shtetet me
nivel të lartë të korrupsionit politik. Mardhëniet e Prokurorit të Përgjithshëm me Qeverinë fhe
gjyqëtarër e Gjykatës së Lartë ose trupat e Gjykatës Supreme me Parlament, ndikojnë në pavarësin
e prokurorrëve në shtetet ku Ministër i Drejtësisë është po ashtu Prokurori i Përgjithshëm, i cili
është i shprehur në disa shtete ( Angli, Francë, Poloni). Vrimat (të metat) legjislative lejojnë një
shkallë të lartë të diskrecionit gjyqësorë, i cili mundëson që sistemi gjyqësor të jetë i qasshëm për
korrupsion.75
Kushtetuta e Republikës së Kosovës, ka papararë mekanizma të cilët grantojnë një sistem gjyqësor
të pavarur dhe të pa anshëm. Mekanizmi kushtetutës i cili garanton pavarësin e sistemit gjyqësor
është Këshilli Gjyqësor, i cili është organ i pavarur, i cili përmes Kushtetutës dhe ligjit garanton
që gjykatat në Republikën e Kosovës do të funksionojnë si të pa varura. Jetësimin e parimit
kushtetues ta pavarësisë së Gjyqësorit të Republikës së Kosovës, e realizon përmes mekanizmave
ligjorë, duke e mbajtur përgjegjës dhe të pavarur sistemin e gjykatave, si dhe duke i mundësuar
gjyqëtarëve që të ushtrojnë funksionin e tyre në mënyrë të pavarur. Megjithatë, pavarësia e
gjyqësorit është më shumë një koncept teorik dhe mbetet një nga debatet e hapura se si kjo pavarësi
realizohet në praktikë.76
Pavarësia është një parim bazë i mëshiruar në kushtetutë, por edhe një parim dhe standard i
mbrojtur edhe nga mekanizmat ndërkombëtarë. Kështu Komisioni i Venecias në opinionin e tij
Nr. CDL-PI(2015)009, të 30 qershorit 20151, përcakton se pavarësia e sistemit prokurorial është
një element kyq dhe vetëm kur pavarësia e sistemit prokurorial të jetë e garantuar përmes
mekanizmave ligjor, publiku i gjërë do të krijon besimin e tij në sistemin prokurorial. Një ndër
74 Po aty fq. 287 - 290 75 Philip, Guanev & Tihomir Bezlov. Examining the links between Organised Crime and Corruption. Center for the Stady of Democracy, 2010, Fq. 16. Qasur në nëntor 2020 nw: https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/doc_centre/crime/docs/study_on_links_between_organised_crime_and_corruption_en.pdf 76 Arsim Bajrami dhe Floren Muqaj. E drejta kushtetuese. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2018, fq.427.
37
elementet të cilat ndikojnë në pavarësin e sistemit prokurorial dhe të prokurorit të shtetit është edhe
mënyra e financimit, e cila duhet të jetë sa më e shkëputur nga pushteiti ekzekutiv – qeveria.77
2.4 Procesi i zgjedhjes së Prokurorëve – Rasti i Kosovës
Shqyrtimi gjithëpërfshirës mbarëkosovar për përshtatshmërinë e të gjithë kandidatëve për emërime
të përhershme për gjyqtarë dhe prokurorë në Kosovë, deri në moshën e pensionimit të përcaktuar
me ligj, do të vazhdojë të bëhet në pajtim me Urdhëresën Administrative 2008/2 dhe nuk do të
ndikohet nga përfundimi i mandatit të UNMIK-ut, ose nga hyrja në fuqi e kësaj Kushtetute. Të
gjithë kandidatët e suksesshëm, të cilët janë emëruar ose riemëruar për gjyqtarë dhe prokurorë nga
ana e Përfaqësuesit Special të Sekretarit të Përgjithshëm, si pjesë e procesit të emërimit, do të
vazhdojnë të shërbejnë në postet e tyre deri në skadimin e natyrshëm të mandatit të tyre, ose deri
atëherë kur ata të shkarkohen në pajtim me ligjin. Komisioni i Pavarur Gjyqësor dhe Prokurorial
do t’i paraqesë me shkrim Këshillit Gjyqësor të Kosovës rekomandimet për kandidatët për
emërimin dhe riemërimin e tyre si gjyqtarë dhe prokurorë, i cili ushtron pushtetin përfundimtar,
që t’ia propozojë Presidentit të Kosovës kandidatët për emërim dhe riemërim si gjyqtarë dhe
prokurorë.
Të gjithë kandidatët e suksesshëm, të cilët janë emëruar ose riemëruar nga Presidenti i Kosovës si
gjyqtarë dhe prokurorë, sipas propozimit të Këshillit Gjyqësor të Kosovës, si pjesë e procesit të
emërimit, do të vazhdojnë të shërbejnë në këto poste deri në skadimin e natyrshëm të mandatit të
tyre, ose deri atëherë kur ata të shkarkohen në pajtim me ligjin. Pavarësisht nga dispozitat e nenit
105 të kësaj Kushtetute, mandati i të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve që në mënyrë të
suksesshme e kalojnë procesin e emërimit siç është përcaktuar në këtë nen dhe të cilët kanë
ushtruar funksionin së paku dy vjet para emërimit, sipas këtij neni, është i përhershëm deri në
moshën e pensionimit sikurse është përcaktuar më ligj, përveç nëse shkarkohen në pajtim me
ligjin78.
77 Arsim Bajrami dhe Floren Muqaj. E drejta kushtetuese. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2018, fq.445. 78 Neni 150 i Kushtëtutës së Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702
38
Këshilli Prokurorial i Kosovës është institucion plotësisht i pavarur në kryerjen e funksioneve të
tij, në pajtim me ligjin. Këshilli Prokurorial i Kosovës siguron qasje të barabartë në drejtësi për të
gjithë personat në Kosovë. Këshilli Prokurorial i Kosovës siguron që Prokurori i Shtetit të jetë i
pavarur, profesional, i paanshëm dhe pasqyron natyrën shumetnike të Kosovës dhe parimet e
barazisë gjinore. Këshilli Prokurorial i Kosovës do të rekrutojë, propozojë, avancojë, transferojë,
disiplinojë prokurorët në mënyrën e rregulluar me ligj. Këshilli do t’i japë përparësi emërimit për
prokurorë të anëtarëve të komuniteteve të nën përfaqësuara në mënyrën e përcaktuar me ligj. Të
gjithë kandidatët duhet t’i plotësojnë kriteret e përcaktuara me ligj. Propozimet për emërimin e
prokurorëve duhet të bëhen në bazë të procesit të hapur për emërime, në bazë të meritave të
kandidatëve, dhe ky propozim pasqyron parimin e barazisë gjinore dhe përbërjen etnike të
jurisdiksionit territorial përkatës. Përbërja e Këshillit Prokurorial të Kosovës, si dhe dispozitat për
emërimin, shkarkimin, mandatin, strukturën organizative dhe rregullat e procedurës, rregullohen
me ligj.79
Kandidatët për emërim si prokurorë të shtetit duhet të përmbushin kualifikimet dhe kriteret
minimale si më poshtë:
të jenë shtetas dhe banorë të Kosovës;
të kenë diplomë të Fakultetit Juridik, të pranuar nga ligjet e Kosovës;
të kenë kaluar provimin e jurispodencës;
të kenë kaluar provimin përgatitor për prokurorë dhe gjyqtarë;
të kenë reputacion të lartë pozitiv profesional dhe integritet moral;
të mos jenë të dënuar me vendim të plotfuqishëm për vepra penale, me përjashtim
të kundërvajtjeve të përcaktuara me ligj;
të kenë dhënë provimin për arsimim ligjor, përveç personave, që kanë së paku
shtatë (7) vjet përvojë pune ligjore dhe avokatët, që e kanë ushtruar profesionin
e avokatit së paku pesë (5) vjet.
provimit përgatitor nuk i nënshtrohen kandidatët, të cilët e kanë ushtruar detyrën
e gjyqtarit ose të prokurorit së paku tre (3) vjet, si dhe kandidatët, të cilët kanë së
79 Neni 110 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702
39
paku shtatë (7) vjet përvojë pune ligjore dhe e kanë dhënë provimin përgatitor
gjatë procesit të emërimit dhe të riemërimit për gjyqtarë dhe prokurorë.
Përveç kualifikimeve minimale, të gjithë kandidatët për emërim si prokurorë të shtetit, me qëllim
të emërimit në prokurori të caktuara, duhet gjithashtu të kenë kualifikimet e mëposhtme:
për ta ushtruar funksionin e prokurorit në Departamentin e Krimeve të Rënda në
Prokurorinë Themelore, kandidati duhet të ketë së paku tre (3) vite përvojë juridike si
prokuror apo gjyqtar;
për ta ushtruar funksionin e prokurorit në Prokurorinë e Apelit, kandidati duhet të ketë
së paku katër (4) vite përvojë juridike si prokuror apo gjyqtar;
për ta ushtruar funksionin e prokurorit në Prokurorinë Speciale, kandidati duhet të ketë
së paku pesë (5) vite përvojë juridike në të drejtën penale, përfshirë së paku tre (3) vite
përvojë si prokuror;
për ta ushtruar funksionin e prokurorit pranë Zyrës së Kryeprokurorit të Shtetit,
kandidati duhet të ketë së paku gjashtë (6) vite përvojë juridike në të drejtën penale,
përfshirë së paku katër (4) vite përvojë si prokuror;
për ta ushtruar funksionin si Kryeprokuror kandidati duhet të ketë së paku tetë (8) vite
përvojë juridike në të drejtën penale, përfshirë së paku gjashtë (6) vite përvojë si prokuror
i shtetit.80
Prokurori i Shtetit në Republikën e Kosovës organizohet në prokuroritë si në vijim:
Prokuroria Themelore e përbërë nga Departamenti i Përgjithshëm, nga Departamenti
për të Mitur dhe nga Departamenti për Krime të Rënda;
Prokuroria e Apelit e përbërë nga Departamenti i Përgjithshëm dhe Departamenti për
Krime të Rënda i Prokurorisë;
Prokuroria Speciale; dhe
Zyra e Kryeprokurorit të Shtetit
80 https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710
40
Lëndët që bien në kompetencë të Departamentit për Çështje Ekonomike ose Departamentit për
Çështje Administrative pranë Gjykatës Themelore do të i caktohen prokurorëve pranë
Departamentit të Përgjithshëm të Prokurorisë Themelore.81 Prokuroria Themelore ka juridiksion
mbi të gjitha lëndët e shkallës së parë, përveq nëse është paraparë ndryshe më ligj.82
Po ashtu, Kuvendi i Kosovës zhvillon procedurat për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit Prokurorial.
Procedurat dhe zgjedhja e anëtarëve të Këshillit Prokurorial, mbeten të njejta me procedurën e
zgjedhjes së Këshillit Gyqësor. . Procedura për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit nga Kuvendi,
fillon gjashtë (6) muaj para skadimit të mandatit të anëtarit. Komisioni përkatës i Kuvendit (në
tekstin e mëtejmë: Komisioni) përcakton kriteret e konkursit për zgjedhjen e anëtarit. Komisioni
zhvillon intervistë me secilin kandidat i cili plotëson kushtet për t’u zgjedhur anëtar i Këshillit dhe
në bazë të të dhënave të paraqitura dhe rezultateve të intervistës, përgatitë listën e ngushtë të
kandidatëve. Kuvendi me votim të fshehtë zgjedh anëtarët e Këshillit. Lista për seancën e
Kuvendit përbëhet nga dy (2) kandidatë për një pozitë. Nëse në rrethin e parë, kandidatët e
propozuar nga komisioni përkatës i Kuvendit nuk marrin shumicën e votave të të gjithë deputetëve
të pranishëm dhe që votojnë, atëherë në raundin e dytë konsiderohet i zgjedhur kandidati me
numrin më të madh të votave. Shkarkimi i anëtarëve jo-prokurorë të Këshillit, bëhet nga Kuvendi
me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit, me propozim të komisionit përkatës ose
Këshillit. 83
2.5 Procesi i zgjedhjes së Gjykatësve – Rasti i Kosovës
Këshilli Gjyqësor i Kosovës siguron pavarësinë dhe paanësinë e sistemit gjyqësor. Këshilli
Gjyqësor i Kosovës është institucion plotësisht i pavarur në ushtrimin e funksioneve të tij. Këshilli
Gjyqësor i Kosovës siguron që gjykatat në Kosovë të jenë të pavarura, profesionale e të paanshme,
dhe të pasqyrojnë plotësisht natyrën shumetnike të Republikës së Kosovës e të ndjekin parimet e
barazisë gjinore. Këshilli do t’u japë përparësi për emërim si gjyqtarë, anëtarëve të komuniteteve
81 Neni 14 i Ligjit LIGJI Nr. 03/L-225 PЁR PROKURORIN E SHTETIT, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710 82 Po aty neni 15 paragrafi 1 83 Neni 10 i Ligjit Nr. 06/L-056 për Këshillin Prokurorial të Kosovës, linku: https://prokuroria-rks.org/assets/cms/uploads/files/Dokumente%20Publikime/KPK/Legjislacioni/LIGJI%20NR.%2006%20L-056%20P%C3%8BR%20K%C3%8BSHILLIN%20PROKURORIL%20T%C3%8B%20KOSOV%C3%8BS.pdf
41
të nën përfaqësuara në mënyrën e përcaktuar me ligj. Këshilli Gjyqësor i Kosovës është përgjegjës
për rekrutimin dhe propozimin e kandidatëve për emërim dhe riemërim për pozita gjyqësore.
Këshilli Gjyqësor i Kosovës është po ashtu përgjegjës për transferimin dhe për procedurën
disiplinore kundër gjyqtarëve. Propozimet për emërimin e gjyqtarëve duhet të bëhen në bazë të
procesit të hapur për emërime, në bazë të meritave të kandidatëve, dhe ky propozim pasqyron
parimin e barazisë gjinore dhe përbërjen etnike të jurisdiksionit territorial të gjykatës përkatëse.
Të gjithë kandidatët duhet t’i plotësojnë kriteret e përcaktuara me ligj. Këshilli Gjyqësor i Kosovës
është përgjegjës për inspektimin gjyqësor, administrimin gjyqësor, përpilimin e rregullave për
gjykatat në pajtim me ligjin, punësimin dhe mbikëqyrjen e administratorëve të gjykatave, hartimin
dhe mbikëqyrjen e buxhetit për gjyqësorin, përcaktimin e numrit të gjyqtarëve në secilin
jurisdiksion dhe bën rekomandime për themelimin e gjykatave të reja. Themelimi i gjykatave të
reja bëhet me ligj.84
Procesi i zgjedhjes dhe emërimit të gyqëtarëve në sistemin Gjyqësor të Kosovës mbetet i njejtë me
procesin e zgjedhjes së prokurorëve85.
Kandidatët për t’u emëruar gjyqtar, duhet plotësuar kushtet e përgjithshme si në vijim:
të jetë shtetas i Republikës së Kosovës;
të ketë diplomën e Fakultetit Juridik të vlefshëm në Kosovë;
të ketë të kryer provimin e Jurisprudencës të pranuar sipas ligjit të aplikueshëm në
Kosovë;
te kete reputacion te larte profesional dhe integritet personal;
te mos jene denuar per veper penale me perjashtim te veprave penale te kryera nga
pakujdesia;
te kete se paku tre (3) vite pervoje ne fushen juridike; dhe
të ketë kaluar provimin për gjyqtar, në pajtim me kushtet dhe procedurat e përcaktuara
me rregullore të veçantë të miratuar nga Këshilli.86
84 Neni 108 paragrafi 1,2,3,4,5 i Kushtetutës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702 85 Shih nënkapitullin 2.4 për zgjedhjen e prokurorëve 86 Neni 30 paragrafi 1 i Ligjit Nr.06/L-054 për Gjykatat, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2700
42
Për qëllime të këtij neni përvoja në fushën juridike përfshin përvojën, duke mos u kufizuar, në
çështjet juridike në institucionet dhe organizatat vendore dhe ndërkombëtare.87
Pas emërimit nga Presidenti i Kosovës, gjyqtarët, do t’i nënshtrohen trajnimit fillestar, i cili do të
organizohet nga Akademia e Drejtësisë. Trajnimi fillestar do të zgjasë dymbëdhjetë (12) muaj dhe
gjyqtarëve mund t’u caktohen raste nën mbikëqyrjen e mentorit . Gjyqtarët e emëruar do të
vlerësohen pas rezultateve të trajnimit fillestar dhe do të vazhdohet për ata gjyqtarë që dështojnë
të përfundojnë në mënyrë adekuate trajnimin fillestar, siç është përcaktuar nga Akademia e
Drejtësisë.88
Përveç kualifikimeve minimale, të gjithë kandidatët për emërim për gjyqtarë, me qëllim të
emërimit apo avancimit në gjykata, duhet të kenë kualifikimet si në vijim:
për të ushtruar funksionin e gjyqtarit në Departamentin për Krime të Rënda apo për të
Mitur në Gjykatën Themelore, kandidati duhet të ketë së paku tre (3) vite përvojë si
gjyqtar në lëmin penal;
për të ushtruar funksionin e gjyqtarit në Departamentin e Çështjeve Administrative ose
Departamentin e Çështjeve Ekonomike të Gjykatës Themelore, gjyqtari duhet të ketë së
paku gjashtë (6) vite përvojë në fushën juridike, duke përfshirë edhe përvojën në çështjet
administrative dhe ekonomike;
për të ushtruar funksionin e gjyqtarit në Gjykatën e Apelit, gjyqtari duhet të ketë së paku
pesë (5) vite përvojë si gjyqtar;
për të ushtruar funksionin e gjyqtarit në Gjykatën Supreme, gjyqtari duhet të ketë së
paku tetë (8) vite përvojë si gjyqtar;
për të ushtruar funksionin e gjyqtarit në Departamentin Special për lëndët në
kompetence te Prokurorise Speciale te Republikes se Kosoves, kandidati duhet t’i
plotësoj kushtet për të punuar si gjyqtar në Departamentin për Krime të rënda si dhe të
ketë vlerësim pozitiv të performancës.89
87 Po aty neni 30 paragrafi 2 88 Po aty neni 31 89 Po aty neni 32
43
Mandati i gjyqtarit përfundon me: dorëheqje; shkarkim; vdekje; pensionim si dhe kur nuk
riemërohet me mandat të përhershëm.90 Gjyqtarët i emëron, riemëron dhe shkarkon Presidenti i
Republikës së Kosovës, me propozimin e Këshillit Gjyqësor të Kosovës.91
Procedura për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, fillon nga Kuvendi, gjashtë (6) muaj
para skadimit të mandatit të anëtarit. Kuvendi e shpall konkursin për zgjedhjen e anëtarëve të
Këshillit në media të shkruara dhe elektronike dhe në gjuhën zyrtare. Komisioni përkatës i
Kuvendit (në tekstin e mëtejmë: Komisioni) përcakton kriteret e konkursit për zgjedhjen e anëtarit.
Afati i kohëzgjatjes së konkursit nuk mund të jetë më i shkurtër se pesëmbëdhjetë (15), e as më i
gjatë se njëzet (20) ditë. Pas skadimit të afatit të paraparë, Komisioni brenda afatit prej
pesëmbëdhjetë (15) ditësh, vlerëson nëse kandidatët i plotësojnë kushtet për t’u zgjedhur anëtarë
të këshillit, dhe hedh poshtë kandidaturat që nuk i plotësojnë kushtet e përcaktuara në konkurs.
Komisioni zhvillon intervistë me secilin kandidat i cili plotëson kushtet për t’u zgjedhur anëtar i
Këshillit dhe në bazë të të dhënave të paraqitura dhe rezultateve të intervistës, përgatitë listën e
ngushtë të kandidatëve. Lista për mbledhjen e Kuvendit përmban dy (2) kandidatë për një pozitë.
Kuvendi me votim të fshehtë zgjedh anëtarët e Këshillit. Nëse në rrethin parë, kandidatët e
propozuar nga Komisioni përkatës i Kuvendit nuk marrin shumicën e votave tëtë gjithë deputetëve
të pranishëm dhe që votojnë, atëherë në raundin e dytë konsiderohet i zgjedhur kandidati me
numrin më të madh të votave. Shkarkimi i anëtarëve të zgjedhur nga Kuvendi, bëhet nga Kuvendi
me shumicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit, me propozim të Komisionit përkatës
ose Këshillit.92
2.6 Mekanizmat institucional në luftën kundër korrupsion – Rasti i Kosovës
Në Kosovë, që nga shpallja e pavarësisë, ekziston tendenca e themelimit të iniciativave dhe
institucioneve kundër korrupsionit, në vend se të forcohen ato ekzistueset .Janë të paktën pesë
institucione të cilat merren me korrupsionin duke filluar nga Zyra e Kryeprokurorit të Shtetit,
Prokurori Special dhe Misioni për Sundimin e Ligjit (EULEX) e deri te Agjencia Kundër
90 Po aty neni 34 91 Neni 104 paragrafi 1 i Kushtetutës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702 92 Neni 10 i Ligjit Nr.06/L-055 për Këshillin Gjyqësor të Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18335
44
Korrupsionit dhe Këshilli kombëtar kundër korrupsionit i Kryetarit të Republikës së Kosovës.
Zakonisht ndodh, posaçërisht në vendet në zhvillim, që qeveritë të krijojnë institucione tjera të
pavarura, si Agjencia, “për të forcuar përpjekjet për zbulim – apo të paktën për të krijuar
përshtypjen e dashjes së tyre për ta bërë këtë.” Në shumicën e rasteve, këto institucione nuk janë
dëshmuar të jenë efektive në përmbushjen e misioni të tyre. Mirëpo, ka përjashtime nga ky trend,
më të theksuara në Azinë Juglindore.93
Angjencioni Kundër Korrupsion. Agjencia është organ i pavarur dhe i specializuar për zbatimin
e politikave shtetërore për luftimin dhe parandalimin e korrupsionit në Kosovë.94 AKK është organ
i pavarur dhe i specializuar për zbatimin e politikave shtetërore për luftimin dhe parandalimin e
korrupsionit në Kosovë. Agjencia është themeluar në korrik të vitit 2006, ndërsa është
funksionalizuar më 12 shkurt 2007. Mandati dhe kompetencat e Agjencisë janë të përcaktuara në
nenin 6 të Ligjit Nr. 03/L-159 për Agjencinë kundër Korrupsionit. Fushëveprimi i Agjencisë është
i përqendruar në hetimet dhe aspektet administrative. Këtë mandat AKK e realizon përmes procesit
të deklarimit të pasurisë së zyrtarëve të lartë publik, deklarimit dhe regjistrimit të dhuratave të
zyrtarëve publik, parandalimit të rasteve të konfliktit të interesit në ushtrimin e funksionit publik,
monitorimit të aktiviteteve të prokurimit publik, hartimin dhe monitorimin e zbatimit të Strategjisë
dhe Planit të Veprimit kundër Korrupsionit, hetimin dhe zbulimin e rasteve me natyrë të
korrupsionit, mbrojtjen e sinjalizuesve, përpjekjet për parandalimin e fenomenit të korrupsionit si
dhe vetëdijesimin e publikut në hapat progresiv drejt krijimit të një shoqërie ku sundon rendi dhe
ligji. Legjislacioni aktual kundër korrupsionit, mbi bazën e të cilit AKK edhe i zhvillon aktivitetet
e saj parasheh masat kundër korrupsionit brenda fushës së veprimit të Strategjisë dhe Planit të
Veprimit kundër Korrupsionit, veçanërisht në fushën e hetimeve paraprake të korrupsionit, në
mbrojtjen e sinjalizuesve, analizimin dhe eliminimin e shkaqeve të korrupsionit, jo pajtueshmërinë
mes mbajtjes së posteve publike dhe kryerjes së aktiviteteve fitimprurëse për personat zyrtar,
kufizimet në lidhje me pranimin e dhuratave të lidhura me kryerjen e detyrës zyrtare, mbikëqyrjen
93 Analizë e politikave mbi mekanizmat institucional për luftimin e korrupsionit në Kosovë. Instituti Demokratik I Kosovës (KDI), Prishtinë, prill 2016, fq.9. Marrë në janar 2021 nga: https://kdi-kosova.org/wp-content/uploads/publikime/67-2016-04-14-kdi-policybrief-alb.pdf 94 Neni 3 i Ligjit Nr. 03/L- 159 për Agjencin Kundër Korrupsion, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2662
45
e pasurive të tyre si dhe të personave në lidhje të afërt me ta dhe kufizimet në lidhje me subjektet
kontraktuese që marrin pjesë në tenderët publik.95
Institucionet e ngarkuara me luftën kundër korrupsionit në Kosovë shfaqin dy probleme të cilat
duhen adresuar dhe zgjidhur.Çështja e parë që duhet adresuar është mbivendosja (përplasja e
komeptencave) si dhe efektiviteti i institucioneve, duke marrë të gjitha masat me qëllim garantimin
e institucioneve të pavarura,me profesionistë të trajnuar,burime të përshtatshme dhe të
nevojshme.Komisioni Evropian ka kërkuar “të thjeshtohet baza institucionale për luftën kundër
korrupsionit dhe shmangien e përgjegjësive që mbulojnë njëra tjetrën” (Komunikata e 111
Komisionit Evropian mbi Studimin e Fizibilitetit për Marrëveshjen për Stabilizim dhe Asocim mes
Bashkimit Evropian dhe Kosovës, Bruksel, 10 tetor 2012, fq.11).Ka një mungesë serioze të
përmirësimit në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht për shkak të shumë mekanizmave, që kanë
mandat të paqartë dhe përplasje të mandateve.Gjithashtu, mungesa e qëllimeve të duhura nga
institucionet kryesore për të krijuar mekanizma efikas të korrupsionit dhe krijimi i organeve të
shumta dhe të ndërlikuar kanë bërë që rezultatet e përgjithshme të jenë të dobta (KIPRED 2014:8).
Prokuroria Speciale e Republikws së Kosovës. Është themeluar me ligjin për Prokurorinë
Speciale të Republikës së Kosovës me Ligjin Nr. 03/L-052. Sipas ligjit, prokurorët special do të
kenë kompetencë dhe përgjegjësi për të ushtruar funksionet e tyre, duke përfshirë edhe
kompetencat dhe përgjegjësinë për të zhvilluar hetime dhe ndjekur penalisht krimet që janë në
kompetencë të veçantë dhe plotësuese të PSRK-së, në të gjitha prokuroritë dhe gjykatat që
veprojnë në Kosovë.96 PSRK po stjerash, ka kompetencë në hetimin e veprave penale të krimit të
organizuar si dhe kërcnim gjatë gjatë procedurave penale për krim të organizuar.97
Departamenti Special Anti Korrupsion (Task Forca Anti Korrupsion). Ky mekanizëm është
themeluar me vendim të Qeverisë së Kosovës me datë 26.02.2010.98 Megjithtë kohëzgjatjen e
funksionimit dhe investimit në këtë mekanizëm të rëndësishëm anti korrupsion, Qeveria e
95 Strategjia kundër korrupsionit 2021-2023. Agjencia kundër korrupsionit, Prishtinë, nëntor 2020, fq. 7. Qashur në janar 2021 nga: https://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/2020/12/Strategjia-Kunder-Korrupsionit-2021-2023.pdf 96 Shi Nenin 3 pragarafi 3.5 të Ligjit Nr. 03/L-052 për Prokurorin Special të Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2526 97 Po aty neni 5 paragrafi 5.1 pika n 98 Vendimi i Qeverisë së Kosovës, linku: http://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/docs/Vendimet_e_Mbledhjes_se_110_-te_te_Qeverise_2010.pdf
46
Republikës së Kosovës ka shfuqizuar këtë vendim në fund vitin 2020. I vetmi ministër që kërkoi
mos të shuhet kjo Task-forcë pa një analizë të thellë në kuadër të Procesit të Rishikimit Funksional
të Sektorit të Sundimit të Ligjit, ishte ministri i Drejtësisë Selim Selimi. Por, kjo nuk ka mjaftuar
dhe Qeveria Hoti me shumicë votash, miratoi shfuqizimin e vendimit, përmes të cilit shuan Task-
forcën antikorrupsion në Policinë e Kosovës.99 “Miftaraj tutje ka thënë se qeveria aktuale dhe të
gjitha partitë që kanë qenë deri më tani në qeverisje, e kontrollojnë pothuajse në mënyrë totale
Prokurorinë e shtetit dhe e vetmja hallkë që kishte mbetur, ishte kjo task-forcë, tashmë e
shfuqizuar”.100
Policia e Kosovës. Mekanizma kundwr korrupsionit janw themeluar edhe brenda PK-sw.
Departamenti i Hetimeve si objektivw parwsor ka zbatimin e ligjit nw mwnyrw profesionale,
efektive dhe efikase si dhe ngritjen e kapaciteteve nw luftwn kundwr krimit tw organizuar dhe
korrupsionit.101
Këshillit Nacional kundër Korrupsionit. Më 14 shkurt 2012, Presidentja e Kosovës Atifete
Jahjaga nxori dekretin nr. DKKK-001-2012 lidhur me themelimin e Këshillit Nacional kundër
Korrupsionit, për të shërbyer si organ koordinues konsultativ për palët kryesore të interesit që janë
në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë të përfshira në luftën kundër korrupsionit. Këshilli
kryesohet prej Presidentes së Kosovës, ndërsa anëtarët e tjerë të Këshillit janë udhëheqësit e
institucioneve në vijim: Agjencisë kundër Korrupsionit, Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës,
Komisionit parlamentar për legjislacion, Komisionit parlamentar për buxhet dhe financa,
Komisionit parlamentar për mbikëqyrjen e financave publike, Këshillit Gjyqësor të Kosovës,
Këshillit Prokurorial të Kosovës, Gjykatës Supreme, Këshillit Konsultativ për Komunitete,
Ministrisë së Drejtësisë, Ministrisë së Punëve të Brendshme, Ministrisë së Integrimeve Evropiane,
Ministrisë së Administratës së Pushtetit Lokal, Policisë së Kosovës dhe Njësisë së inteligjencës
financiare. Përveç kësaj, varësisht prej rendit të ditës së takimeve, mund të ftohen edhe institucione
të tjera. Këshilli mblidhet rregullisht së paku katër herë në vit. Mund të thirren edhe takime të tjera
prej kryesueses apo anëtarët e tjerë mund t‟i kërkojnë kryesueses thirrjen e ndonjë takimi. Këshilli
ka rol konsultativ, dhe disa prej funksioneve të tij kanë të bëjnë me koordinimin e aktiviteteve për
99 https://betimiperdrejtesi.com/paradite-eulex-kerkon-fuqizim-te-task-forces-antikorrupsion-te-policise-pasdite-qeveria-hoti-e-shuan-task-forcen/ 100 https://insajderi.com/hoti-pati-nje-zor-te-madh-kur-e-shfuqizoi-task-forcen-anti-korrupsion/ 101 https://www.kosovopolice.com/departamentet/departamenti-i-hetimeve/
47
parandalimin dhe luftimin e korrupsionit, identifikimin dhe koordinimin e aktiviteteve për
mbështetjen e zbatimit të strategjisë kombëtare në luftën kundër korrupsionit, përkufizimin e
prioriteteve dhe të politikave për zbatimin e agjendës legjislative për ngritjen e efikasitetit në luftën
kundër korrupsionit, koordinimin e aktiviteteve të institucioneve përgjegjëse për fuqizimin e
mekanizmave ekzistues për luftimin e korrupsionit, ngritjen e ndërgjegjësimit të shoqërisë për
parandalimin dhe luftimin e korrupsionit.102
Ndërkohë, nuk ka historik të rezultateve mbi ndjekjen penale të korrupsionit. Sipas Këshillit të
Evropës, nuk ka bashkërendim të mjaftueshëm mes “autoriteteve të ndryshme përgjegjëse për
zbulimin, hetimin dhe ndjekjen penale të veprave të korrupsionit.” Kjo ka ndryshuar paksa në vitet
e fundit qysh kur bashkëpunimi mes Agjencisë dhe Prokurorit të Shtetit është përmirësuar dhe tani
është më funksional. Tutje, autoritetet përkatëse nuk janë duke ushtruar qasjen proaktive në
luftimin e korrupsionit. Kjo është më shumë kritikë ndaj Zyrës së Prokurorit të Shtetit që ka fajin
kryesor për numrin e ulët të dënimeve për korrupsion.103 Kritikët nga shoqëria civile ngurrojnë të
besojnë se vullneti politik do të mund të mbizotërojë lehtësisht në luftën kundër korrupsionit. Kjo
për shkak se sipas perceptimit të gjithmbarshëm publik, liderët politik dhe zyrtarët publik radhiten
si “kryesit kryesor të veprave të korrupsionit dhe krimeve tjera ekonomike.”3 Kjo si pasojë e
pushtetit që zotërojnë dhe qasjes në fonde publike. Si të tillë, ata ushtrojnë ndikim politik mbi
procedimet gjyqësore në mënyrë që ato të çoroditen në një “proces kuazi-hetimor dhe minojnë
kredibilitetin e tyre, duke i katandisur, në rastin më të mirë, në instrument të preferuar për
hakmarrje politike.” Në vendet në zhvillim ka tendencë për të siguruar se procesi hetimor nuk do
të dalë jashtë dore.104
102 Raport i vlerësimit mbi përputhshmërinë me standardet ndërkombëtare në fushën e luftës kundër korrupsionit (LKK), Këshilli i Evropës, prill 2015. Fq. 26. Marrrë në janar 2021 nga: https://rm.coe.int/projekti-kunder-krimit-ekonomik-ne-kosove1-peck-raporti-i-vleresimit-m/16806eed0a 103 Analizë e politikave mbi mekanizmat institucional për luftimin e korrupsionit në Kosovë. Instituti Demokratik I Kosovës (KDI), Prishtinë, prill 2016, fq.9. Marrë në janar 2021 nga: https://kdi-kosova.org/wp-content/uploads/publikime/67-2016-04-14-kdi-policybrief-alb.pdf 104 Po aty fq.8
48
KAPITULLI III
3. ASPEKTE KRAHASUESE NË PËRCAKTIMIN E VEPRAVE PENALE TË
KORRUPSIONIT
3.1 Përcaktimi i veprave penale të korrupsionit më legjislacionin në Kosovë
Sipas Kodit Penal të Republikës së Kosovës, korrupsioni zyrtar dhe veprat penale kundër detyrës
zyrtare janë të klasifikuara në plotë 17 vepra penale duke përfshirë: keqpërdorimin e pozitës apo
autoriteti zyrtar; keqpërdorimi dhe mashtrimi në prokurimin publik; keqpërdorimi i
informatës zyrtarë; konfliktin e interesit, përvetësimin në detyrë; mashtrimi në detyrë;
dhënia e ryshfetit; marrja e ryshfetit; ushtrimi i ndikimit; falsifikimi i dokumentit zyrtar;
arkëtimi dhe pagesa e kundërligjshme; mos raportimi ose raportimi i rremë i pasurisë, i të
ardhurave, i dhuratave, i dobisë tjetër materiale ose i detyrimeve financiare.105
Lidhur me çështjen se cilat vepra penale duhen përfshirë në këtë grup të veprave penale, ekzistojnë
dy koncepte themelore. Sipas njërit, ato janë vepra në ushtrimin e detyrës, ndërsa sipas mendimit
të dytë, ato janë edhe veprat e lidhura me ushtrimin e detyrës. Sipas mendimit të parë të ngushtë,
këtu përfshihen vetëm ato vepra penale që kanë të bëjnë me keqpërdorimin e detyrës dhe
autorizimit zyrtar, kur personi zyrtar ka vepruar në mënyrë të kundërligjshme me rastin e
ndërmarrjes së veprimeve zyrtare, për të cilat edhe është i autorizuar.
Sipas mendimit të dytë të gjerë, përpos këtyre veprave, këtu përfshihen edhe veprat që kryen
personi zyrtar duke i shfrytëzuar mundësitë reale dhe juridike lidhur me pozitën e tij zyrtare, me
mundësinë që ai ka, duke pasur parasysh pozitën e tij zyrtare (prandaj këtu hyjnë edhe veprat, siç
janë: shpërdorimi i pozitës zyrtare, përdorimi i paautorizuar i pasurisë, mashtrimi në detyrë,
përvetësimi i kundërligjshëm i pasurisë me rastin e ekzekutimit të vendimit gjyqësor.106
Kushdo që nuk lajmëron përgatitjen për kryerjen e një apo më shumë prej veprave penale në vijim,
dënohet me burgim prej tre (3) muaj deri në tre (3) vjet: vrasja e rëndë; vrasja; sulmi me lëndim
105 Kapitulli i 33 i KPRK, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18413 106 Ismet, Salihu, Hilmi, Zhitija dhe Fejzullah, Hasani. Komentar i Kodit Penal të Kosovës, GIZ, 2014, Fq.1203. Marrë në nëntor 2020 nga: http://jus.igjk.rks-gov.net/485/1/Komentari%20-%20Kodi%20Penal%20i%20Kosoves.pdf
49
të rëndë trupor; ndonjë vepër penale nga Kapitulli XIV – Veprat penale kundër rendit kushtetues
dhe sigurisë së Republikës së Kosovës; ndonjë vepër penale nga Kapitulli XV – Veprat penale
kundër njerëzimit dhe vlerave të mbrojtura me të drejtën ndërkombëtare; ndonjë vepër penale nga
Kapitulli XX – Veprat penale kundër integritetit seksual; ndonjë vepër penale nga Kapitulli
XXXIII – Veprat penale kundër korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare; ndonjë vepër penale nga
Kapitulli XXIII – Veprat penale të narkotikëve; ndonjë vepër penale nga Kapitulli XXIX – Veprat
penale të armëve.107
3.2 Krahasimi i legjislacionit me shtetet e rajonit në përcaktimin e veprave
penale të korrupsionit
3.2.1 Krahasimi i Kosovës me Shqipërinë
E drejta penale e Republikës së Shqipërisë, përbëhet nga dy pjesë kryesore: pjesa e përgjithshme
dhe pjesa e posaçme, të dyja në unitet mes tyre. Karakteristikë kryesore e legjislacionit penal të
shteteve të huaja, sidomos të atyre që kanë dal viteve të fundit, është se sistemi i tij është ndërtuar
sipas kushteve dhe kërkesave të luftës kundër kriminalitetit në këtë ose në atë vend, duke e
pasuruar me krerë, seksione dhe dispozita të reja, që parashikojnë veprat penale, sidomos krimet
aktuale, si: trafiku i drogës, trafiku i armëve, korrupsioni, kriminaliteti i organizuar etj.108
Në kuadrin e masave kundër korrupsionit, përqasja e legjislacionit shqiptar me standardet
ndërkombëtare, përbën një nga aspektet më të rëndësishme. Rritja e angazhimeve në nivel
ndërkombëtar, solli si pasojë reformën ligjore në fushën e legjislacionit penal me qëllim goditjen
e korrupsionit në të gjitha format e tij. Veçanërisht, me mjaft rëndësi paraqiten shtesat dhe
ndryshimet e bëra së fundmi në Kodin Penal. Formulimet për korrupsionin tashmë mbështeten
kryesisht në aktet juridike ndërkombëtare.109
107 Neni 377 paragrafi 2 i Kodit Nr.06/L-074 të Kodit Penal të Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18413 108 Ismet, Elezi. E drejta Penale – pjesa e posaçme. Tiranë, 2005, fq. 7 dhe 8. 109 Qendra për Nisma Ligjore Qytetare (QNL). Organet e drrejtësisë në luftën kundër korrupsionit, Tiranë, 2007, Fq.12. Marrë në dhjetor 2020 nga: https://www.qag-al.org/WEB/deklarata/organet_e_drejtesise_ne_luften_kunder_korrupsionit.pdf
50
Ky legjislacion në lidhje me kriminalizimin dhe penalizimin e korrupsionit ka pësuar gjatë
periudhës së tranzicionit evolucionin e tij, duke u plotësuar e ashpërsuar vazhdimisht dënimin. Në
kod (viti 1995) parashikoheshin vetëm dy figura te krimi të korrupsionit: a. Kërkimi për mitëmarrje
(neni 259) dhe b. Marrja e mitës (neni 260). Këto mangësi u plotësuan me reformën ligjore të vitit
2004, me ligjin nr. 9275 datë 16.09.2004, bazuar në Konventën Penale për korrupsionin të Këshillit
të Europës (Strasburg 1999), ratifikuar nga shteti shqiptar me ligjin nr. 8778 datë 26.04.2001. Me
këtë ligj u bë unifikimi i terminologjisë me atë të Konventës, duke zëvendësuar termin marrja e
mitës me termin “korrupsion pasiv” dhe të mitëdhënies me termin “korrupsion aktiv” nën ndikimin
e globalizmit në gjuhën ligjore sepse populli ynë njeh fjalët “ryshfet” apo “nëndore”. Por më
kryesorja ishte se me ligjin e vitit 2004 u kriminalizuan vepra të reja penale të korrupsionit aktiv e
pasiv në sektorin privat (neni 164); korrupsioni aktiv e pasiv i personave që ushtrojnë funksione
publike (nenet 244 e 259); korrupsioni i funksionarëve të lartë shtetërorë ose të zgjedhurve vendorë
(nenet 245 e 260); korrupsioni aktiv e pasiv i gjyqtarëve, prokurorëve dhe funksionarëve të tjerë
të organeve të drejtësisë.110 Aktualisht Kodi Penal përmban 21 nene që kriminalizojnë e
penalizojnë veprat penale të korrupsionit, kurse Konventa Europiane 13 nene (11 nga të cilat janë
nën variante të tyre).111
KPRSH, në seksionin II parasheh veprat penale kundër veprimtarisë shtetërore të kryera nga
punonjësit shtetëror ose në shërbim publik. Janë plotë 16 vepra penale që janë të përcaktuara në
këtë kategori.112
110 Komiteti Shqiptar i Helsinikut. RAPORT STUDIMOR PËR VEPRAT PENALE TË KORRUPSIONIT DHE FORMAVE TË SHPËRDORIMIT TË DETYRËS, Tiranë,2014, fq. 11-12. Marrë në dhjetor 2020, nga: http://www.ahc.org.al/wp-content/uploads/2016/12/RAPORT_STUDIMOR_PR_VEPRAT_PENALE_T_KORRUPSIONIT_DHE_FORMAVE_T_SHPRDORIMIT_T_DETYRS.pdf 111 Po aty fq.13 112Seksioni II i Kodit Penal të Republikës së Shqipwrisë. Marrë në dhjetor 2020, nga: https://www.drejtesia.gov.al/wp-content/uploads/2017/11/Kodi_Penal-1.pdf
51
KOSOVË
SHQIPËRI
Nr.
KAPITULLI XXXIII I KODIT PENAL
KORRUPSIONI ZYRTAR DHE
VEPRAT PENALE KUNDËR
DETYRËS ZYRTARE
SEKSIONI II
VEPRA PENALE KUNDËR VEPRIMTARISË
SHTETËRORE TË KRYERA NGA PUNONJËSIT
SHTETËRORË OSE
1. Keqpërdorimi i pozitës apo autoritetit
zyrtar
Shpërdorimi i detyrës
2. Keqpërdorimi dhe mashtrimi në prokurim
publik
Dhënia në kundërshtim me ligjin e pensioneve ose e të
ardhurave të tjera nga sigurimet shoqërore
3. Keqpërdorimi i informatës zyrtare Kryerja e funksionit pas dhënies fund të tij
4. Konflikti i interesit Kryerja e veprimeve arbitrare
5. Përvetësimi në detyrë Mos marrja e masave për të ndërprerë gjendjen e paligjshme
6. Mashtrimi në detyrë Mbajtja në burg pa vendim
7. Përdorimi i paautorizuar i pasurisë Shkelja e barazisë së shtetasve
8. Marrja e ryshfetit Shkelja e paprekshmërisë së banesës
9. Dhënia e ryshfetit Pengimi dhe shkelja e fshehtësisë së korrespondencës
10. Dhënia e ryshfetit zyrtarit publik të huaj
apo personave të huaj zyrtar
Shpërdorimi i kontributeve të dhëna nga shteti
11. Ushtrimi i ndikimit Përfitimi i paligjshëm i interesave
12. Nxjerrja e kundërligjshme e vendimeve
gjyqësore
Refuzimi për deklarimin, mos deklarimi, fshehja ose
deklarimi i rremë i pasurive, interesave privatë të personave të
zgjedhur dhe nëpunësve publikë ose i çdo personi tjetër që ka
detyrimin ligjor për deklarim
13. Zbulimi i fshehtësisë zyrtare Shkelja e barazisë së pjesëmarrësve në tendera apo ankande
publike
14. Falsifikimi i dokumentit zyrtar Korrupsioni pasiv i personave që ushtrojnë funksione publike
15. Arkëtimi dhe pagesa e kundërligjshme Korrupsioni pasiv i nëpunësve të huaj publikë
16 Përvetësimi i kundërligjshëm i pasurisë
me rastin e bastisjes apo ekzekutimit të
vendimit gjyqësor
Korrupsioni pasiv i funksionarëve të lartë shtetërorë ose i të
zgjedhurve vendorë
52
17. Mos raportimi ose raportimi i rremë i
pasurisë, i të ardhurave, i dhuratave, i
dobisë tjetër materiale ose i detyrimeve
financiare
Figuri 1. Krahasimi i veprave penale tw korrupsionit zyrtar nw mes Kosovws dhe Shqipwrisw
Figurat e veprave penale kundër korrupsionit ( 21 - njëzet e një) nga pikëpamja e strukturës së
Kodit Penal, nuk janë vendosur në një kre apo seksion të veçantë, por janë të shpërndara në disa
seksione (28) duke reflektuar dukuritë kriminale të shoqërisë shqiptare në periudhën
bashkëkohore, qëndrimet e legjislatorit si dhe politikën penale.113
3.2.2 Krahasimi i Kosovës me Maqedoninë e Veriut
Ekziston një numër i madh ligjesh lidhur me korrupsionin. Ndër më të rëndësishmit janë: Ligji për
parandalimin e korrupsionit, Ligji për parandalimin e konfliktit të interesave, Kodi penal, Ligji
mbi mbrojtjen e denoncuesve dhe Ligji për lobim. Në përpjekjet e komunitetit ndërkombëtar në
luftën kundër korrupsionit jane të adaptuara Konventa e Kombeve të Bashkuara kundër
korrupsionit dhe Konventa civile për parandalimin e korrupsionit. Republika e Maqedonisë ka
ratifikuar keto dokumente dhe ato janë pjesë e legjislacionit të mbrendshëm.114 Në bazë të
KPRMV, janë parashikuar një numër veprash penale kundër detyrës zyrtare.115
KOSOVË
MAQEDONI E VERIUT
Nr.
KAPITULLI XXXIII I KODIT PENAL
KORRUPSIONI ZYRTAR DHE VEPRAT PENALE KUNDËR
DETYRËS ZYRTARE
KAPITULLI XXX I KODIT
PENAL
KRIMET KUNDËR DETYRËS
ZYRTARE
1. Keqpërdorimi i pozitës apo autoritetit zyrtar Keqpërdorimi i pozitës dhe
autorizimit zyrtar
113 Arisola, Dyrmishi. Veprat penale kundër korrupsionit, veshtrim krahasues. UET, Tiranë, 2016, Fq.27. Marrë në dhjetor 2020 nga: https://uet.edu.al/images/doktoratura/Arsiola_Dyrmishi.pdf 114 Jasna, Orovçanec- Arangjelloviq dhe Martina, Martinova. Udhëzues për ndalimin e korrupsionit në vetqeverisjen lokale. Konorad Adenauer Stiftun (KAS), fq.8. Marrë më 11 dhjetor, 2020, nga: https://myla.org.mk/wp-content/uploads/2017/04/ALB-brosura-90x140-za-PRINT.pdf 115 Shih kapitullin e 30 te Kodit Penal të Republikës së Maqedonisë së Veriut
53
2. Keqpërdorimi dhe mashtrimi në prokurim publik Shkelja e ruajtjes së kufirit
shtetëror
3. Keqpërdorimi i informatës zyrtare Mos ekzekutimi i urdhrit
4. Konflikti i interesit Keq përdorimi i shërbimi
5. Përvetësimi në detyrë Përvetësimi në shërbim / detyrë
6. Mashtrimi në detyrë Mashtrimi në shërbim / detyrë
7. Përdorimi i paautorizuar i pasurisë Përdorimi i burimeve për përfitime
personale gjatë punës
8. Marrja e ryshfetit Marrja e ryshfetit
9. Dhënia e ryshfetit Dhënia e ryshfetit
10. Dhënia e ryshfetit zyrtarit publik të huaj apo personave të huaj zyrtar Dhënia e shpërblimit për ndikim të
paligjshëm
11. Ushtrimi i ndikimit Pranimi i shpërblimit për ndikim
të pa ligjshëm
12. Nxjerrja e kundërligjshme e vendimeve gjyqësore Marrja dhe mbulimi i pa ligjshëm i
pasurisë
13. Zbulimi i fshehtësisë zyrtare Zbulimi i fshehtësisë zyrtare
14. Falsifikimi i dokumentit zyrtar Keq përdorimi i sekretit shtetëror,
zyrtar apo ushtarak
15. Arkëtimi dhe pagesa e kundërligjshme Falsifikimi i dokumentit zyrtar
16 Përvetësimi i kundërligjshëm i pasurisë me rastin e bastisjes apo
ekzekutimit të vendimit gjyqësor
Arkëtimi dhe pagimi i pa ligjshëm
17. Mos raportimi ose raportimi i rremë i pasurisë, i të ardhurave, i
dhuratave, i dobisë tjetër materiale ose i detyrimeve financiare
Përndjekja e krimeve që janë
jashtë detyrës zyrtare
18. Ndalimi i ushtrimit të profesionit,
detyrës apo aktivitetit
Figuri 2. Krahasimi i veprave penale tw korrupsionit zyrtar nw mes Kosovws dhe Maqedonisw sw Veriut
54
3.2.3 Krahasimi i Kosovës me Serbinë
Kodi Penal i Republikës së Serbisë, në kapitullin e tridhjetë e tre (33), ka të kategorizuara veprat
penale kundër detyrës zyrtare. KPRS, në kudër të këtij kapitulli, specifkon dymbëdhjet (12) vepra
penale kundër detyrës zyrtare116
KOSOVË
SERBI
Nr. KAPITULLI XXXIII I KODIT PENAL
KORRUPSIONI ZYRTAR DHE VEPRAT PENALE
KUNDËR DETYRËS ZYRTARE
KAPITULLI XXXIII I KODIT PENAL
VEPRAT KUNDËR DETYRËS
ZYRTARE
1. Keqpërdorimi i pozitës apo autoritetit zyrtar Abuzimi i detyrës
2. Keqpërdorimi dhe mashtrimi në prokurim publik Shkelja e ligjit nga gjyqtari, prokurori
apo zëvendësi i tij
3. Keqpërdorimi i informatës zyrtare Neglizhimi i detyrës zyrtare
4. Konflikti i interesit Arkëtimi dhe pagesat e pa ligjshme
5. Përvetësimi në detyrë Shpenzimi i fondeve nga buxheti për një
qëllim tjetër nga së është përcaktuar
6. Mashtrimi në detyrë Mashtrimi në detyrë / shërbim
7. Përdorimi i paautorizuar i pasurisë Përvetësimi në detyrë
8. Marrja e ryshfetit Përdorimi i pa autorizuar
9. Dhënia e ryshfetit Ndikimi ne tregti
10. Dhënia e ryshfetit zyrtarit publik të huaj apo personave të huaj
zyrtar
Marrja e ryshfetit
11. Ushtrimi i ndikimit Dhënia e ryshfetit
12. Nxjerrja e kundërligjshme e vendimeve gjyqësore Zbulimi i fshehtësisë zyrtare
13. Zbulimi i fshehtësisë zyrtare
14. Falsifikimi i dokumentit zyrtar
15. Arkëtimi dhe pagesa e kundërligjshme
116 Kapitulli i 33 I Kodit Penal të Republikës së Serbisë, linku: http://www.pravno-informacioni-sistem.rs/SlGlasnikPortal/eli/rep/sgrs/skupstina/zakon/2005/85/6/reg
55
16 Përvetësimi i kundërligjshëm i pasurisë me rastin e bastisjes
apo ekzekutimit të vendimit gjyqësor
17. Mos raportimi ose raportimi i rremë i pasurisë, i të ardhurave, i
dhuratave, i dobisë tjetër materiale ose i detyrimeve financiare
Figuri 3. Krahasimi i veprave penale tw korrupsionit zyrtar nw mes Kosovws dhe Serbisw
Serbia në Kodin Penal të saj nuk përmban një kapitull të veçantë në të cilën jane të përfshira të
gjitha veprat penale te korrupsionit, duke e bërë të vështirë për të monitoruar situatën në këtë fushë,
si dhe politikën e bazuar në të dhënat për hetimet dhe ndjekjet penale të kryera. Nga ana tjetër,
ekzistojnë përkufizime te Korrupsionit në ligje te veçanta. Kështu, Ligji Kundër Korrupsionit,
Korrupsioni është përcaktuar si "një marrëdhënie e bazuar në shpërdorim të detyrës ose statusit
shoqëror dhe ndikimit, në sektorin publik ose privat, në mënyrë që të marrë përfitime personale
apo përfitime për tjetrin ". Konventa mbi Korrupsionin e Këshillit të Evropës, e cila u ratifikua ne
vitin 2007, "korrupsion" e përkufizon si; kërkesën, ofertën, dhënia ose pranimi, drejtpërdrejt ose
tërthorazi, të ryshfetit apo ndonjë avantazh tjetër të madhe ose perspektiva e saj, e cila deformon
kryerjen e duhur te ndonjë detyrë apo sjellje e cila kërkohet nga marrësi i ryshfetit, ofrimi i
përparësive të madhe ose interesave te cilat vihen në dukje. 117
117 http://www.doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2017/10/Korrupsioni-shkaqet-dhe-pasojat-n%C3%AB-Kosov%C3%ABn-e-pasluft%C3%ABs.pdf
56
KAPITULLI IV
4. PROKURORIA DHE GJYKATAT THEMELORE – KOMPETENCAT NË
TRAJTIMIN E VEPRAVE PENALE TË KORRUPSIONIT
4.1 Kompetencat e Prokurorisë Themelore në hetimin e rasteve të
korrupsionit zyrtar dhe roli i bashkëpunimit me Policinë
Prokurori i Shtetit nënkupton institucionin e pavarur kompetent dhe përgjegjës për ndjekjen e
personave të akuzuar për kryerjen e veprave penale dhe veprave të tjera siç ceken me ligj.118 Gjatë
hetimit të veprave penale, prokurori i shtetit detyrohet të analizojë provat dhe faktet fajësuese dhe
shfajësuese dhe të sigurojë që hetimi të kryhet duke respektuar në tërësi të drejtat e të pandehurit
dhe që mbledhja e provave të mos bëhet në kundërshtim me ligjin.119
Detyrat dhe kompetencat e prokurorëve të shtetit përfshijnë:
shtrimin e funksioneve prokuroriale në mënyrë të pavarur, të drejtë, objektive dhe të
paanshme dhe të sigurohen që të gjithë personat trajtohen në mënyrë të barabartë para
ligjit;
zbatimin e standardeve më të larta të kujdesit gjatë kryerjes së funksioneve zyrtare;
sjellje të ndershme dhe profesionale si në jetën personale ashtu edhe profesionale dhe
bazuar në ligjin e zbatueshëm dhe kodin e etikës profesionale;
ruajtjen e nderit dhe dinjitetit të Prokurorit të Shtetit;
mbrojtjen e të drejtave ligjore të viktimave, dëshmitarëve, të dyshimtëve, të akuzuarve
dhe personave të dënuar;
ndërmarrjen e veprimeve të nevojshme juridike për zbulimin e veprave penale dhe të
autorëve të krimit si dhe hetimin dhe ndjekjen me kohë të veprave penale;
marrjen e vendimeve mbi inicimin, vazhdimin apo ndërprerjen e procedurës penale ndaj
personave të dyshuar apo të akuzuar për kryerjen e veprave penale;
ngritjen e aktakuzave dhe përfaqësimin e tyre para gjykatës;
118 Neni 2 i Ligjit Nr. 03/L-225 për prokurorin e shtetit, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710 119 Neni 48 i Kodit Nr.04/L-123 i procedurës penale, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861
57
ushtrimin e mjeteve të rregullta dhe të jashtëzakonshme juridike kundër vendimeve
gjyqësore;
bashkëpunimin me policinë, gjykatat dhe institucionet e tjera;
ndërmarrjen e të gjitha veprimeve të tjera të përcaktuara me ligj.120
Përveç këtyre detyrave dhe kompetencave, prokurori i shtetit ka edhe detyrat dhe kompetencat e
mëposhtme:
prokurorët e shtetit janë të autorizuar për të përfaqësuar interesat publik para gjykatave
të Republikës së Kosovës dhe të kërkojnë nga gjykata që të urdhërojë masa
në lidhje me veprat penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare apo me propozimin e të
dëmtuarit, prokurori i shtetit ka kompetencë që të negociojë dhe të pranojë marrëveshje
vullnetare për bashkëpunim apo pranim të fajësisë me të pandehurin.121
Prokurori i shtetit ka kompetencë për të vepruar para gjykatës përkatëse. Kur ekziston rrezik nga
shtyrja, veprimet procedurale mund të ndërmerren edhe nga prokurori i shtetit që nuk është
kompetent, me kusht që menjëherë të njoftohet prokurori i shtetit që është kompetent. Prokurori i
shtetit mund të tërhiqet nga ndjekja deri në përfundimin e shqyrtimit gjyqësor para gjykatës
themelore, kurse në procedurat para gjykatës më të lartë, ai mund të tërhiqet nga ndjekja vetëm në
rastet e parapara me këtë Kod.122
Në Republikën e Kosovës funksionet prokuroriale ushtrohen vetëm nga prokurorët e autorizuar
dhe kompetentë të shtetit edhe prokurorët specialë siç ceket në Ligjin mbi Prokurorinë Speciale,
të Republikës së Kosovës Nr. 2008/03L-052. Një prokuror i shtetit i emëruar sipas rregullave është
i autorizuar të iniciojë hetime penale, të paraqesë aktakuzën apo propozim akuzën, të zhvillojë
ndjekjen penale apo të kryejë detyra apo funksione të tjera prokuroriale që janë në përputhje me
Kushtetutën e Kosovës dhe ligjet e zbatueshme.123
Prokurori i Shtetit në Republikën e Kosovës organizohet në prokuroritë si në vijim:
120 Neni 7 i Ligjit Nr. 03/L-225 për prokurorin e shtetit, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710 121 Neni 49 i Kodit Nr.04/L-123 i procedurës penale, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861 122 https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861 123 Neni 4 i Ligjit Nr. 03/L-225 për prokurorin e shtetit, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710
58
Prokuroria Themelore e përbërë nga Departamenti i Përgjithshëm, nga Departamenti
për të Mitur dhe nga Departamenti për Krime të Rënda.
Prokuroria e Apelit e përbërë nga Departamenti i Përgjithshëm dhe Departamenti për
Krime të Rënda i Prokurorisë;
Prokuroria Speciale; dhe
Zyra e Kryeprokurorit të Shtetit.124
Lëndët që bien në kompetencë të Departamentit për Çështje Ekonomike ose Departamentit për
Çështje Administrative pranë Gjykatës Themelore do të i caktohen prokurorëve pranë
Departamentit të Përgjithshëm të Prokurorisë Themelore.125
Prokuroria Themelore ka juridiksion mbi të gjitha lëndët e shkallës së parë, përveq nëse është
paraparë ndryshe më ligj. Prokuroria Themelore, ka juridiksionin territorial të cekur si në vijim:
Prokuroria Themelore në Prishtinë, për territorin e Gjykatës Themelore të Prishtinës
Prokuroria Themelore në Ferizaj, për territorin e Gjykatës Themelore të Ferizajit
Prokuroria Themelore në Gjakovë, për territorin e Gjykatës Themelore të Gjakovës
Prokuroria Themelore në Gjilan, për territorin e Gjykatës Themelore të Gjilanit
Prokuroria Themelore në Mitrovicë, për territorin e Gjykatës Themelore të
Mitrovicës
Prokuroria Themelore në Pejë, për territorin e Gjykatës Themelore të Pejës
Prokuroria Themelore në Prizren, për territorin e Gjykatës Themelore të
Prizrenit.126
Hetimet policore mund të fillohen nga zyrtari i policisë. Procedura penale fillohet vetëm me
vendim të prokurorit të shtetit kur ekziston dyshim i bazuar se është kryer vepër penale. Prokurori
i shtetit mund te filloje procedurën penale pas marrjes së informacionit nga policia, institucioni
124 Neni 14 paragrafi 1 i Ligjit Nr. 03/L-225 për prokurorin e shtetit, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710 125 Po aty neni 14 paragrafi 2 126 Po aty neni 15
59
tjetër publik, institucioni privat, qytetari, media, nga informacioni i marrë në një procedurë tjetër
penale ose pas ankimit ose propozimit të të dëmtuarit.127
Megjithatë, prokurori i shtetit duhet të ketë qasje në të gjitha informacionet relevante të hetimit të
cilat policia ka në posedim gjatë hapave fillestar. Qëllimi i kësaj është që policia në mënyrë më të
shpejtë dhe më efektive të mbledh dhe të ruajë provat në një mënyrë të standardizuar dhe të sigurt,
mirëpo në të njëjtën kohë duke i mundësuar prokurorit që të përfshihet kurdo që kjo është e
nevojshme. Andaj, nëse nuk kërkohet urdhër i gjykatës për mbledhjen e provave të caktuara (siç
janë ekzaminimet mjekësore), prokurori duhet të caktojë ekspertin për të analizuar provat, apo
nëse kërkohet masa e fshehtë apo teknike e hetimit, prokurori duhet të drejtojë dhe të mbikëqyrë
punën e policisë. Kjo nënkupton që prokuroria dhe policia duhet të bashkëpunojnë gjatë zhvillimit
të hetimit.128
Si përfundim, prokurori i shtetit duhet ta kuptojë se policia ka më shumë autonomi gjatë hapave të
parë pas zbulimit të veprës penale, por gjithsesi që policia duhet të bashkëpunojë me prokurorin e
shtetit për të siguruar urdhrat e nevojshëm. Në pajtim me kapitullin në vijim, prokurori i shtetit
duhet që të zbulojë provat dhe t'i përshkruajë ato, posaçërisht duke pasur parasysh faktin se roli i
ri i mbrojtësit i jep mundësinë edhe atij që të zbulojë prova si dhe t'i kundërshtojë provat e
prokurorit.129
Hetimi policor, si minimum, duhet të bazohet në dyshim të arsyeshëm për një shkelje apo krim të
mundshëm. Policia duhet të ndjek Parimet sipas të cilave çdo njeri i akuzuar për veprën penale do
të konsiderohet i pafajshëm deri në momentin që gjykata e gjen fajtor, dhe se çdo njeri i akuzuar
për një vepër penale ka disa të drejta, veçanërisht të drejtën për tu informuar menjëherë për akuzën
kundër tij/saj dhe të përgatisë mbrojtjen e tij / të saj ose personalisht ose përmes ndihmës ligjore
që ai / ajo e zgjedh vetë.130
127 Neni 6 i Kodit Nr.04 / L-132 për procedurën penale, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861 128 Jon, Simbert. Udhëzues për Kodin e Procedurës Penale në Kosovë. Departamenti I drejtësisë I Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Zyra e Zhvillimti dhe Trajnimeve të Prokurorëve Tejoqeanik, Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Prishtinë, 2013, fq.37. Marrë në dhjetor 2020, nga : http://oak-ks.org/repository/docs/Udhezues_i_Kodit_te_Procedures_Penale_976264.pdf 129 Po aty fq.38 130 Fatas, Haziri. E drejta e policisë. Universiteti “Fama”, Prishtnë, 2017, fq.45
60
Raportet ndërmjet kriminalistikës dhe të drejtës së procedurës penale janë tejet të ngushta. Kjo
lidhje mbështetet në faktin se në të dy nga këto shkenca objekt i përbashkët i studimit janë normat
procedurale që rregullojnë çështjen e mbledhjes dhe ekzaminimit të provave.131 Kriminalistika si
“polici teknike”, përfaqëson tërësinë e metodave e mjeteve të thjeshta që përdoren organet e
policisë për zbulimin dhe fiksimin e gjurmëve. Është fjala këtu për mjete dhe metoda që nuk
kërkojnë ndonjë përgatitje të posaçme, si: njohje e punës laboratorike, përgatitje të niveleve të larta
për marrjen e dëshmive, pyetjet e dëshmitarëve apo të pandehurve ose për kontrollin e të dyshuarve
dhe të banesave e objekteve të tjera.132
4.2 Kompetencat e Gjykatës Themelore në gjykimin e rasteve të korrupsionit
zyrtar
Sistemi i gjykatave i Republikës së Kosovës përbëhet nga: Gjykatat Themelore, Gjykata e Apelit
dhe Gjykata Supreme. Degët themelohen brenda territorit të një Gjykate Themelore. Themelimi i
degëve të reja, apo i departamenteve të cilat nuk janë përcaktuar në këtë ligj, apo bashkimi i
degëve, bëhet vetëm me ligj.133
Gjykatat Themelore janë gjykata të shkallës së parë në territorin e Republikës së Kosovës. Shtatë
(7) Gjykata Themelore janë si në vijim:
Gjykata Themelore e Prishtinës me seli në Prishtinë vepron për territorin e Komunës së
Prishtinës, Fushë Kosovës, Obiliqit, Lipjanit, Podujevës, Gllogovcit dhe të Graçanicës;
Gjykata Themelore e Gjilanit me seli në Gjilan vepron për territorin e Komunës së
Gjilanit, Kamenices, Novobërdës, Ranillugut, Parteshit, Vitisë, Kllokotit dhe Vërbocit;
Gjykata Themelore e Prizrenit me seli në Prizren vepron për territorin e Komunës së
Prizrenit, Dragashit, Suharekës dhe Mamushës;
Gjykata Themelore në Gjakovë me seli në Gjakovë vepron për territorin e Komunës së
Gjakovës, Malishevës, dhe Rahovecit;
131 Azem, Hajdari. Bazat e Kriminalistikws. Universiteti “Fama”, Prishtinë, 2007, fq.31 132 Po aty fq.23 133 Neni 8 i Ligjit Nr.06/L-054 për Gykatat, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2700
61
Gjykata Themelore e Pejës me seli në Pejë vepron për territorin e Komunës së Pejës,
Deçanit, Junikut, Istogut dhe Klinës;
Gjykata Themelore e Ferizajit me seli në Ferizaj vepron për territorin e Komunës së
Ferizajit, Kaçanikut, Shtimes, Shtërpcës dhe Hanit të Elezit;
Gjykata Themelore e Mitrovicës me seli në Mitrovicë vepron për territorin e Komunës së
Mitrovicës së Jugut dhe Mitrovicës së Veriut, Leposaviqit, Zubin Potokut, Zveçanit,
Skenderajit dhe Vushtrrisë.
Gjykata Themelore e Prizrenit ka këto degë: dega në Dragash për komunën e Dragashit;
dega në Suharekës për komunën e Suharekës.134
Gjykatat Themelore organizimin e brendshëm e kanë në bazë të departamenteve. Vetëm në kuadër
të Gjykatës Themelore në Prishtinë veprojnë tri Departamente shtesë për dallim nga Gjykatat tjera
Themmelor dhe atë: Departamenti Special për Lëndët në Kompetencë të Prokurorisë Speciale të
Republikës së Kosovës, me kompetencë për tërë territorin e Republikës së Kosovës; Departamenti
për Çështjet Ekonomike, që vepron në Gjykatën Themelore në Prishtinë, me juridiksion për gjithë
territorin e Republikës së Kosovës si dhe Departamenti për Çështjet Administrative që vepron në
Gjykatën Themelore në Prishtinë, me juridiksion për gjithë territorin e Republikës së Kosovës.135
Për më tepër, përjashtuar Gjykatën Themelorë në Prishtinë e cila është e organizuar me
departamente dhe kompetenca shtesë, të gjitha Gjykata Themelore duke përfshirë edhe atë të
Prishtinës, në strukturën e saj organizative kanë (3) departamente:
Departamenti për Krimet e Rënda
Departamenti i Përgjithshëm
Departamenti për të Mitur136
134 Po aty neni 9 135 Neni 13 paragrafi 1 lidhur me nënparagrafin 1,2 dhe 3 i Ligjit Nr.06/L-054 për Gjykatat, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2700 136 Po aty neni 13, paragrafi 1 lidhur me nënparagrafin 4, 5 dhe 6
62
Departamenti për Krime të Rënda i Gjykatës Themelore i gjykon veprat penale të dënueshme mbi
dhjetë (10) vite, si dhe veprat penale që konsiderohen krime të rënda sipas Kodit Penal apo Kodit
të Procedurës Penale137.
Të gjitha çështjet në Departamentin për Krime të Renda të Gjykatës Themelore gjykohen nga trupi
gjykues prej tre (3) gjyqtarëve profesionist, nga të cilët njëri duhet të jetë kryesues i trupit gjykues.
Departamenti i Përgjithshëm i Gjykatës Themelore. Departamenti i Përgjithshëm i Gjykatës
Themelore gjykon në shkallë të parë të gjitha çështjet, përveç nëse kjo është në kompetencë e një
Departamenti tjetër të Gjykatës Themelore. Të gjitha lëndët e paraqitura pranë Departamentit të
Përgjithshëm të Gjykatës Themelore do të gjykohen nga një (1) gjyqtar profesional, përveç nëse
me ligj nuk parashihet ndryshe.138
4.3 Numri i rasteve të trajtuara nga Prokuroria Themelore në Prizren për
periudhën 2015-2019
Grafikoni 1. Numri i rasteve dhe personave të hetuar nga Prokuria Themelore në Prizren për periudhën 2015-2019
Prokuria Themelore në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, për veprat penale të korrupsionit zyrtar
dhe kundër detyrës zyrtare, ka hetuar gjithsej njëqind e nëntëdhjet e tre (193) lëndë kundër treqind
e tetëdhjet (380) personave të dyshuar për kryerjen e veprave penale. Nga këto lëndë, hatimet me
137 Neni 19 paragrafi 1 i Ligjit Nr.06/L-054 për Gjykatat, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2700 138 Po aty neni 20 paragrafi 1 dhe 2
133
24 20 10 1 1 4
193
286
24 25 382 1 4
380
Keqpërdorim ipozitës apoautoritetit
zyrtar
Raportim irremë i
pasurisë, tëardhurave,
dhuratave etj.
Dhënia eryshfetit
Marrja eryshfetit
Përvetësimi nëdetyrë
Zbulimi ifshtësisëzyrtare
Falsifikimi idokumentit
zyrtar
Total
Numri i rasteve dhe personave të hetuar nga PTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Lëndë Persona të hetura
63
numër më të madh kanë të bëjnë më veprën penale të keqpërdorimti të pozitës apo autoritetit zyrtar
me gjithsej njëqind e tridhjet e tre (133) raste kundër dyqind e tetëdhjet e gjashtë (286) personave.
Lëndë me numër të më të madh të hetimit nga PTH mbetet vepra penale e raportimit ë rremë të
pasurisë, të ardhurave apo dhuratave me gjithsej njëzet e katër (24) lëndë kundër njëzet e katër
(24) personave derisa dhënia e ryshfetit si vepër penale kundër korrupsionit zyrtar eshte hetuar në
njëzet (20) lëndë kundër njëzet e pesë (25) personave. Marrja e ryshfetit mbetet vepra penale, e
rënditur në vendin e katërt për nga numri i lëndëve të hetuara me gjithsej dhjet (10) lëndë kundër
tridhjet e tetë (38) personave. Kjo vepër penale e hatuar mbetet më e lartë për nga numri i personave
të hetuar krahasuar me veprat penale të raportimit të rremë të pasurisë dhe dhënies se ryshfetit.
4.4 Efikasiteti i Prokurorisë Themelore në Prizren në trajtimin e rasteve
për periudhën 2015-2019
Grafikoni 2. Numri i ngritjes së aktakuzave nga Prokuria Themelore për periudhën 2015-2019
Prokuroria Themelore në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, ka ngritur gjithsej njëqind e njëzet e
tetë (128) aktakuza kundër njëqind e njëzet e tetë (128) personave për veprat penale të korrupsionit
zyrtar. Numri më i madh i aktakuzave të ngritura ka qenë për veprën penale të keqpërdorimit të
detyrës zyrtare me gjithsej tetëdhjet e gjashtë (86) aktakuza kundër njëqind e katërdhjet e nëntë
(149) personave. Marrja e ryshfetit paraqitet si vepër pernale e dytë për nga numri i ngritjes së
aktakuzës nga PTH në Prizren me gjithsej nëntëmbëdhjet (19) aktakuza kundër njëzet (20)
86
11 198 1 3
128149
11 2034
1 3
218
Keqpërdorim ipozitës apo
autoritetit zyrtar
Raportim i rremëi pasurisë, tëardhurave,
dhuratave etj.
Dhënia eryshfetit
Marrja eryshfetit
Zbulimi ifshtësisë zyrtare
Falsifikimi idokumentit
zyrtar
Total
Numri i ngritjes së aktakuzave nga PTH për periudhën 2015-2019
Ngritje të aktakuzws Numri i personave
64
personave derisa raportimi i rremë rënditet si e treta për nga numri i aktakuzave me gjithsej
njëmbëdhjet (11) kundër njëmbëdhjet (11) personave. Marrja e ryshfetit mbetet vepra penale si e
katërta në rënditje për nga numri i ngritjes së aktakuzave por kundër tridhjet e katër (34) personave,
që në fakt i paraprinë veprave penale të raportimit të rremë të pasurisë dhe dhënies së ryshfetit sa
i përketë përfshirjes së personave që kanë kryer këtë vepër penale.
Grafikoni 3. Raste e hetimeve të iniciuara sipas detyrës zyrtare “ex-officio” nga PTH në Prizren për periudhën
2015-2019
PTH në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, ka iniciuar vetëm dymbëdhjet (12) raste të hetimeve
sipas detyrës zyrtare “ex-officio”. Nga këto 12 incime sipas detyrës zyrtare, njëmbëdhjetë (11) nga
to ishin për veprën penale të keqpërdorimit të pozitës apo aturitetit zyrtar dhe një (1) për veprën
penale të dhënies së ryshfetit.
PTH në Prizren gjatë viteve 2015-2019, ka marrë aktvendim për pushimin e hetimeve në 67 raste
të kallëzimeve penale kundër 161 personave. Edhe në rastin e marrjes së aktvendimit për pushimin
e hetimeve, numër më të madh të rasteve mbetet për veprën penale të keqpërdorimit të pozitës apo
autoritetit zyrtar me gjithësej katërdhjetë e nëntë (49) aktvendime kundër njëqind e tridhjet e
gjashtë (136) personave. Pas veprës penale të keqpërdorimit të pozitës apo autoritetit zyrtar, në
aktvendime për pushimin e hetimeve vjen vepra penale e mos raportimit apo raportimit të rrem të
pasurisë, të ardhurave dhe dhuratave etj, me gjithsej trembëdhjet (13) aktvendime kundër
trembëdhjet (13) personave si të hetuar për këtë vepër penale.
11
1
12
Keqpërdorim i pozitës apo autoritetitzyrtar
Dhënia e ryshfetit Total
Raste e hetimeve tw iniciuara sipas detyrës zyrtare “ex-officio” nga PTH në Prizren për periudhën 2015-2019
65
Grafikoni 4. Raste në tërësi dhe të ndara sipas vepra penale, ku PTH në Prizren ka marrë aktvendim për të pushuar
hetimet - 2015-2019
Sa i përket kallëzimeve, gjatë viteve 2015-2019, numër më të madh të kallëzimeve penale për
veprat penale të korrupsionit zyrtar kanë ardhur nga ana e PK, me gjithsej njëqind e nëntëdhjet e
nëntë (199) kallëzime penale kundër treqeind e tridhjet e gjatë (336) përsonave.
Grafikoni 5. Raste në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale, ku Policia e Kosovës ka bërë kallëzim penal - 2015-
2019
Numër më i madh i kallëzimeve penale ishte për veprën penale të keqpërdorimit të pozitës apo
autoritetit zyrtar me gjithsej njëqind e gjashtdhjet e një (161), kundër dyqid e tetëdhjet e katër
49
131 2 1 1
67
136
132 4 5 1
161
Keqpërdorimi pozitës apo
autoritetitzyrtar
Mosraportim apo
raportim irremë i
pasurisë, tëardhurave,dhuratave
etj.
Përvetësiminë detyrë
Marrja eryshfetit
Dhënia eryshfetit
Falsifikimi idokumentit
zyrtar
Total
Raste në tërësi dhe të ndara sipas vepra penale, ku PTH në Prizren ka marrë aktvendim për të pushuar hetimet - 2015-2019
Kallzime Penale
Numri i personave
161
1 5 2 22 8
199
284
2 8 428 10
336
Keqpërdorim ipozitës apo
autoritetit zyrtar
Zbulimi ifshehtësis
zyrtare
Marrje eryshfetit
Përvetësimi nëdetyrë
Dhënia eryshfetit
Falsifikimi idokumentit
zyrtar
Total
Raste në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale, ku Policia e Kosovës ka bërë kallëzim penal - 2015-2019
Kallzime Penale Numri i personave
66
(284) personave. Si vepër e dytë me numër më të lartë të kallëzimit penal nga PK, mbetet vepra
penale e dhënies së ryshfetit me njëzet e tetë (28) kallzime penale kundër njëzet e tetë (28) në
tërësi.
Një numër solid i rasteve të kallëzimeve penale për veprat penale të korrupsionit zyrtar është bërë
edhe nga ana e qytetarëve. Gjatë periudhës 2015-2019, qytetarët kanë parashtru njëzet e tetë (28)
kallëzime penale kundër njëqind e njëzet e tetë (128) personave. Megjithë kët numër solid të
kallëzimeve penale, qytetarët vazhdojnë të mos raportojnë rastet e dyshuara të veprave penale të
korrupsionit zyrtar.
Grafikoni 6. Rastet në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale ku qytetarët kanë bërë kallëzim penal në PTH në
Prizren
Nëse krahasojmë kallëzimet penale në mes PTH, PK dhe qytetarëve, vërehet që numri më i madh
i kallëzimeve penale gjatë viteteve 2015-2019, ka ardh nga PK, me gjithsej njëqind e gjashtëdhjet
e një (161) raste kundër dyqind e tetëdhjet e katër (284) personave. Si subjekt i dytë në numër në
paraqitjen e ë kallëzimeve penale kundër veprave penale të korrupsionit zyrtar, janë qytetarët me
gjithësej njëzet e tetë (28) raste kundër njëqin e njëzet e tetë (128) personave. Numër tejet i ultë i
inicimit të hetimeve sipas detyrës zyrtare nga PTH në Prizren me vetëm dymbëdhjet (12) raste
gjatë periudhës 2015-2019.
28
128
Kallzime Penale Numri i personave
Rastet në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale ku qytetarët kanë bërë kallëzim penal në PTH në Prizren
67
Grafikoni 7. Krahasimi në kallzimet e veprave penale gjatë periudhës 2015-2019
4.5 Numri i rasteve të trajtuara nga Gjykata Themelore në Prizren për
periudhën 2015-2019
Grafikoni 8. Numri i trajtimit të lendëve nga Gjykata Themelorë në Prizren për periudhën 2015-2019
Gjykata Themelore në Prizren nga viti 2015 deri në vitin 2019, ka trajtuar dyqind e gjashtdhjet e
shtatë (267) lëndë të korrupsionit zyrtar dhe veprave penale kundër detyrës zyrtare. Lëndët të
pranuara nga GTH në Prizren ishin gjithsej njëqind e tidhjet e nëntë (139) derisa lëndë të trajtuara
që ishin bartë nga viti në vit ishin nëjqind e njëzet e tëtë (128). Bartje më të madhe të lëndëve për
12
161
2812
284
128
Ex-officio Policia e Kosovës Qytetarët
Krahasimi në kallzimet e veprave penale gjatë periudhës 2015-2019
Kallzime Penale Numri i personave
139128
267
Lëndët e pranuara Lendë të pazgjidhura në fillim tëperiudhës raportuese - bartje nga viti
paraprak
Total lëndë të trajtuara
Gjykata Themelore në Prizren 2015-2019
68
veprat penale të korrupsionit zyrtare dhe kundër detyrës zyrtare ishte në vitin 2016 me gjithsej
katërdhjet e dy (42) lëndë të bartura nga viti paraprak.
4.6 Efikasiteti i Gjykatës Themelore në Prizren në trajtimin e rasteve për
periudhën 2015-2019
Gjykata Themelorë në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, në trajtimin e lëndëve për korrupsion
zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare ka trajtuar dyqind e pesdhjetë e shtatë (257) raste. Nga numri
total i lëndëve të trajtuara për këtë periudhë, njëqind e tridhjet (130) kanë mbetur të pa zgjidhura
nga GJTH në Prizren. Viti 2016 shënon numrin më të lartë të lëndëve të pa zgjidhura në fund të
vitit me gjithsej katërdhjetë (40) lëndë nga shtatëdhjet (70) sa janë trajtuar në këtë vit.
Grafikoni 9. Numri i lëndëve të trajtuara dhe të zgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Gjykata Themelore në Prizren, nga numri total prej dyqid e gjashtdhjet e shtatë (267) lëndëve të
trajtuara për korrupsionin zyrtarë dhe veprat penale kundër detyrës zyrtare, gjatë periudhës 2015-
2019, ka arritur ti zgjidh si lëndë vetëm njëqind e tridhjetë e shtatë (137) raste apo shprehur në
përqindje, vetëm 51.31 % të lëndëve të trajtuara në periudhën nga viti 2015-2019. Sipas
statistikave, Gjykata Themelore në Prizren ishte më efikase në trajtimin e lëndëve të korrupsionit
dhe kundër detyrës zyrtare ishte treguar në vitin 2017 dhe 2018. Në vitin 2017 nga pesëdhjet (50)
lëndët e trajtuara , ka zgjidhur njëzet e gjashtë (26) prej tyre apo 72 % derisa në vitin 2018 nga
68 7150
3345
267
42 4014 9
25
130
2015 2016 2017 2018 2019 Total 2015-2019
Numri i lëndëve të trajtuara dhe të zgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Total lëndë të trajtuara Lëndët e pazgjidhura në fund të viti
69
tridhjet e tri (33) lëndë të trajtuara, ka zgjidhur njëzet e katër (24) prej tyre apo shprehur në
përqindje 72 % nga numri total i lëndëve të trajtuara në këtë vit.
Grafikoni 10. Numri i lëndëve të zgjidhura dhe të pazgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Shikuar në tërësi të lëndëve të korrupsionit zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare, të trajtuara nga
Gjykata Themelorë në Prizren, mund të kolaudojmë që GJTH nuk është treguar efikase në trajtimin
e lëndëve të korrupsionit zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare. Vetëm 48.68 % e lëndëve që ka trajtuar
kjo gjykatë, nuk kanë përfunduar. Megjithatë, vërehen një trend pozitiv GJTH në trajtimin e
lëndëve të korrupsionit zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare. Viti 2015 dhe 2016 ishin vitet që
pasqyrojnë një mungesë më të theksuar të efikasitetit të GJTH në trajtimin e lendeve të korrupsionit
zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare derisa vitet 2017, 2018 dhe 2019 kemi një trend më pozitivë në
trajtimin e lënëve të tilla nga GJTH në Prizren.
GJTH në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, në kategorinë e veprave penale të korrupsionit zyrtar
dhe keqpërdorim të pozitës zyrtare, numër më të madh të lëndëve kishte për veprën penale të
keqpërdorimit të pozitës zyrtare apo autoriteti zyrtar. Për këtë kategori të veprës penale në këtë
periudhë ka trajtuar gjithsej njëqind e gjashtëdhjet (160) lëndë, derisa ka zgjidhur vetëm 90 lëndë
apo shprehur në përqindje vetëm 56.25 %. Marrja e ryshfetit, dhënia e ryshfetit si dhe falsifikimi i
dokumentit zyrtar pasojnë si vepra penale më të shprehura që janë trajtuar nga GJTH në Prizren.
Për veprën penale të marrjes së ryshfeti, GJTH në Prizren kishte trajtuar tridhjet (30) lëndë derisa
ka zgjidhur dymbëdhjet (12) apo shprehur në përqindje vetëm 40 % të rasteve të trajtuara. Për
26 31 36
24
20
13
7
51
.31
%
42
40
14
9
25
13
0
48
.68
%
267
2015 2016 2017 2018 2019 Total 2015-2019 Efiskasitetishprehur në %
Numri i lëndëve të zgjidhura dhe të pazgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Lëndë të zgjidhura Lëndët e pazgjidhura në fund të viti Total lëndë të trajtuara
70
veprën penale të dhënies së ryshfetit, GJTH ka trajtuar njëzet e katër (24) lëndë derisa ka zgjidhur
shtatëmbëdhjet (17) nga lëndët e trajtuara spo shprehu në përqindje vetëm 70 % të rasteve.
Grafikoni 11. Lëndët total të trajtuara dhe lëndët e zgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015 - 2019 sipas
klasifikimit të veprës penale
Në periudhën 2015-2019, nga njëqind e tridhjet e shtatë (137) lëndë të zgjidhura me aktgjykim të
gjykatës139 prinë vepra penale e keqpërdorimit të pozitës apo autoritetit zyrtar me gjithsej
nëntëdhjet (90) lëndë, pastaj dhënia e ryshfetit si vepër e korrupsionit zyrtar me shtatëmbedhjet
(17) raste të zgjidhura, marrja e ryshfetit me dymbëdhjet (12) raste të zgjidhura, përvetësimi në
detyrë me tetë (8) raste të zgjidhura, falsifikimi i dokumentit zyrtar më shtatë (7) raste të zgjidhura
etj. Në figurën e më poshtme, siç mund të shihet janë kryesisht të gjitha lëndët për veprat penale
të korrupsionit zyrtar dhe keqpërdorimit të detyrave zyrtare. Ajo çka bie në sy, në GJTH në Prizren
gjatë periudhës 2015-2019 nuk është trajtuar asnjë rast i veprës penale i konfliktit të interesit e cila
është pjesë e veprave penale të korrupsionit zyrtar.
139 Me aktgjykim dënues, lirues dhe refuzues
90
2 08
012 17
1 07
0
160
4 0
26
4
30 24
5 4 10056
.25
%
50
.00
%
0% 30
.79
%
0.0
0%
40
.00
%
70
.83
%
20
.00
%
0.0
0%
70
.00
%
0.0
0%
Lëndët total të trajtuara dhe lëndët e zgjidhura nga GJTH në Prizren pwr periudhwn 2015 -2019 sipas klasifikimit të veprës penale
Të zgjidhura Lëndë në punë Përqindja e rasteve të zgjidhura sipas lëndëve
71
Grafikoni 12. Natyra e lëndëve të zgjidhura nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Gjykata Themelore në Prizren, gjatë periudhës 2015-2019, ka shqiptuar njëzet e shtatë (27)
aktgjykime liruese, dhjet (10) aktgjykime refuzuese dhe katër (4) nga lëndërt e veprave penale të
korrupsionit zyrtar janë zgjidhur në mënyrë tjetër. Sa i përket parashkrimit të lendëve, gjatë kësaj
periudhë janë parashkruar katër (4) lëndë, tri (3) nga parashkrimi absolt dhe një (1) lëndë me
parashkrim relativ.
Grafikoni 14.. Llojet e aktgjykimeve dhe zgjidhja e lëndëve nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
90
4
0
29
4
12
17
5
4
7
0
172
Keqpërdorim I pozitës apo autoritetit zyrtar
Keqpërdorim I informatës zyrtare
Konflikt I interesit
Përvetësim në detyrë
Përdorim I pa autorizuar I pasurisë
Marrja e ryshfetit
Dhënia e ryshfetit
Nxjerrja e kundërligjshme e vendimeve gjyqësore
Zbulimi I fshetësis zyrtare
Falsifikimi I dokumentit zyrtar
Tjera
Total
Natyra e lëndëve të zgjidhura nga GjTH në Prizren për periudhën 2015-2019
25
1 0 0 1 0
27
8
0 02
0 0
10
0 0 1 0 0 0 13
0 0 0 0 034
0 0 0 0 04
Llojet e aktgjykimeve dhe zgjidhja e lëndëve nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019
Me aktgjykim lirues
Me aktgjykim refuzes
Parashkrim relativ
Parashkrim absolut
Eshtë zgjidhur në mënyrë tjetër
72
4.7 Lloj dhe lartësia e dënimeve të shqiptuara nga Gjykata Themelore në
Prizren për kryerësit e veprave penale të korrupsionit zyrtar
Në KP të Kosovës janë përcaktuar edhe llojet e dënimeve. Në nenin 39, specifikohen: dënimet
kryesore; dënimet alternative; dhe dënimet plotësuese.140 Si dënime kryesore janë specifikuar:
dënimi me burgim të përjetshëm; dënimi me burgim dhe dënimi me gjobë.141 Si dënime alternative
janë specifikuar: dënimi me kusht; gjysmëliria; dhe urdhri për punë në dobi të përgjithshme.142
Dënimi plotësues mund të shqiptohet së bashku me dënimin kryesor ose alternativ. Si dënime
plotësuese janë: heqja e te drejtes per t’u zgjedhur; urdhri për kompensimin e humbjes apo dëmit;
ndalimi i ushtrimit të funksioneve në administratën publike ose në shërbimin publik etj.143
Në Kapitullin e XXXIII të KP të Kosovës, përkatësisht të korrupsionit zyrtar dhe veprave penale
kundër detyrës zyrtare, janë specifikuar dënimet kryesore me gjobë dhe burgrim që varion nga 6
(gjashtë) muaj deri në 8 (tetë) vite burgrim. Personi zyrtar, i cili duke shfrytëzuar detyrën apo
autoritetin zyrtar i tejkalon kompetencat e tij ose nuk i përmbush detyrat zyrtare të tij me qëllim
që të përfitoj çfarëdo dobie për vete ose për personin tjetër apo që t’i shkaktojë dëm personit tjetër
ose që t’i shkel të drejtat e personit tjetër, dënohet me burgim prej një (1) deri në tetë (8) vjet.144
Gjyktata Themelore në Prizren gjatë periudhës 2015-2019 ka shqiptuar gjithses 86 dënime145, nga
këto 30 dënime ishin dënime me burgim, 21 dënime me gjobë dhe 35 dënime me kusht. Tek vepra
penale e keqpërdorimit të pozitës apo autoritetit zyrtarë, GJTH gjatë kësaj periudhë ka shqiptuar
gjithsej 46 aktgjykime dënuese, nga këto 16 dënime ishin me burgim, 5 me gjobë dhe 25 denimë
me kusht. Edhe tek vepra penale e dhënies së ryshfetit, nga 16 aktgjykime dënuese që ka shqiptuar
GJTH në Prizren, 10 nga to ishin dënime me gjobë, 2 dënime me burgim si dhe 4 dënime me kusht.
Tek vepra penale e marrjes së ryshfetit, nga 11 aktgjykime dënuese nga to, 8 ishin dënime me
burgim dhe 3 dënime me gjobë derisa për ketë vepër penale GJTH në Prizren nuk ka shqiptuar
asnjë dënim me kusht. Tek vepra penale e përvetësimit në detyrë, GJTH në Prizren ka shqiptuar
140 Neni 39 i Kodit Penal të Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18413 141 Po aty shih nenin 40 142 Po aty neni 46 143 Po aty neni 59 144 Neni 414 i Kodit Penal të Kosovës, linku: https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18413 145 Dënime me burgim, me kusht, gjobë dhe dënime tjera
73
gjithsej 7 aktgjykime dënuese, nga to 1 dënim me burgim, 2 denimë me gjobë dhe 4 dënime me
kusht.
Grafikoni 15. Llojet e dënimeve të shqiptuara nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019, të ndara sipas veprave
penale të korrupsionit zyrtar.
Gjykata Themelore në Prizren, gjatë periudhës 2015-2019 ka shqiptuar njëzet e shtatë (27)
aktgjykime liruese, dhjet (10) aktgjykime refuzuese dhe katër (4) nga lëndërt e veprave penale të
korrupsionit zyrtar janë zgjidhur në mënyrë tjetër. Sa i përket parashkrimit të lendëve, gjatë kësaj
periudhë janë parashkruar katër (4) lëndë, tri (3) nga parashkrimi absolut dhe një (1) lëndë me
parashkrim relativ.
Grafikoni 16. Numri i aktgjykimeve liruese, refuzuese, parashrimet të ndara sipas llojit të veprave penale të
korrupsionit zyrtar për periudhën 2015-2019 nga GJTH në Prizren
16
1 18
2 2 0
30
5 0 2 310
1 0
2125
0 4 4 2 0
3546
17 11 16
5 0
86
Keqpërdorim Ipozitës apoautoritetit
zyrtar
Konflikt Iinteresit
Përvetësim nëdetyrë
Marrja eryshfetit
Dhënia eryshfetit
Falsifikimi Idokumentit
zyrtar
Vepra tjera Gjithsejdënime
Llojet e dënimeve të shqiptuara nga GJTH në Prizren për periudhën 2015-2019, tw ndara sipas veprave penale tw korrupsionit zyrtar
Dënime me burgim Dënime me gjobë Dënime me kusht Dënime tjera Total
25
1 0 0 1 0
27
8
0 02
0 0
10
0 0 1 0 0 0 13
0 0 0 0 034
0 0 0 0 04
Numri i aktgjykimeve liruese, refuzuese, parashrimet të ndara sipas llojit të veprave penale të korrupsionit zyrtar për periudhën 2015-2019 nga GJTH në Prizren
Me aktgjykim lirues
Me aktgjykim refuzes
Parashkrim relativ
Parashkrim absolut
Eshtë zgjidhur në mënyrë tjetër
74
4.8 Fenomenologjia kriminale e personave të dënuar nga Gjykata
Themelore në Prizren për periudhën 2015-2019 për veprat penale të
korrupsionit zyrtar
Fenomenologjia kriminale është pjesë e kriminologjisë dhe merret me studimin e fenomeneve të
paraqitjes së kriminalitetit, me strukturën dhe dinamikën e tij. Autori i njohur Hans Gros, mendon
se fenomenologjia kriminale duhet të merret me studimin e simptomave të jashtme të
kriminalitetit. Mendimtar tjetër Ernest Seling, mendon se fenomenologjia kriminale nënkupton
përshkrimin e formave speciale të kryerjes së krimeve të ndryshme p.sh tekenikën e kryerjes së
vjedhjeve të ndryshme, mënyrën e falsifikimit, studimin e vetive dhe gjesteve të ndryshme të
delikuentëve. Roland Grosberger, gjithashtu thekson se fenomenologjia kriminale studion
morfologjin e krimit, gjegjësisht manifestimin në botën e jashtme. Zhan Pinatel, thekson se
fenomenologjia kriminale eshte dege e kriminologjisë e cila merret me studimin e formave të
jashtme të sjelljeve kriminale dhe mënyrën e jetës së delikuentëve.146
Fenomenologjia e kriminalitetit është shkenca mbi manifestimin e krimit. Qëllimi i saj është që të
studiojë dhe shkruaj format e shfaqjes së veprave penale, mënyrën e kryerjes dhe format e shfaqjes
së veprave penale, mënyrën e kryerjes së rtyre, është e fokusuar në studimin e mënyrës së jetës së
kriminelit, tipologjinë e tyre, strukturën, ndryshimet strukturale dhe dinamikën e kriminalitetit.Kjo
merret me studimin e shfaqjes së formave të veprave penale të kryera penale dhe me vetitë sociale-
individuae të kryersve të veprave penale. Krahas këtij definimi kjo degë e kriminologjisë ka të bëjë
edhe me studimin e formave të paraqitjes së veprimeve delikuente, përshkruan gformat e jashtme
të ddisa gormave penale dhe shtrirjen e tyre, distribucionin kohor të tyre si dhe tendencat dhe
përmasat apo vëllimin.147
146 Halil, Ragipi. Kriminologjia. Universiteti I Prishtinës – Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2008, fq.115. 147 Alisabi, Shabani dhe Muhamed, Budimliq. Kriminologjia. Universiteti AAB dhe Universiteti i Sarajevës, Prishtinë/Sarajevë, 2007, fq.82
75
Grafikoni 17. Numri i trajtimit të lendëve nga Gjykata Themelorë në Prizren për periudhën 2015-2019
Gjykata Themelore në Prizren nga viti 2015 deri në vitin 2019, ka trajtuar dyqind e gjashtdhjet e
shtatë (267) lëndë të korrupsionit zyrtar dhe veprave penale kundër detyrës zyrtare. Lëndët të
pranuara nga GTH në Prizren ishin gjithsej njëqind e tidhjet e nëntë (139) derisa lëndë të trajtuara
që ishin bartë nga viti në vit ishin nëjqind e njëzet e tëtë (128). Bartje më të madhe të lëndëve për
veprat penale të korrupsionit zyrtare dhe kundër detyrës zyrtare ishte në vitin 2016 me gjithsej
katërdhjet e dy (42) lëndë të bartura nga viti paraprak. Viti 2016, shënon edhe vitin me më së
shumti lëndë të trajtuara për korrupsionin zyrtar dhe kundër detyrës zyrtare nga Gjykata Themelore
në Prizren me gjithsej shtatdhjet e një (71) lëndë.
28 29 27 1936
139
40 4223 14 9
128
68 7150
33 45
267
2015 2016 2017 2018 2019 Total 2015-2019
Numri i trajtimit të lendëve nga Gjykata Themelorë në Prizren për periudhën 2015-2019
Lëndët e pranuara
Lendë të pazgjidhura në fillim të periudhës raportuese - bartje nga viti paraprak
Total lëndë të trajtuara
76
Përfundimet
Në kuadër të hulumtimit të tëmës, kemi ardhur në përfundim se fillet e së drejtës penale ndeshen
që në bashkësinë e parë njerëzorë, sepse që atëherë njerëzit kanë parë të nevojshme se duhet
reaguar kundër atyre personave që me veprat e tyre i kanë dëmtuar interesat e përbashkëta. Por si
dege e drejtësisë në kuptimin e tanishëm, e drejta penale shfaqet me formimin e shtetit. Sa i përket
dukurisë së keqpërdorimit të pozitës dhe autorizimeve zyrtare dhe, në përgjithësi, veprimi i
kundërligjshëm i personave zyrtarë, veçanërisht korrupsioni, janë të njohura dhe të inkriminuara
kaherë në të drejtën penale. Mirëpo sistematizimi në të ashtuquajturat vepra penale zyrtare dhe
radhitja e tyre në grupe të posaçme, ka ndodhur mjaft vonë, më saktë në legjislacionin penal të
shekullit XIX. Prej atëherë ka filluar edhe përpunimi i rëndësishëm teorik i këtyre veprave penale.
Republika e Kosovës në proces të kalsifikimit të veprave penale kundër korrupzionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare ka të specifkukuar 17 vepra në kapitullin e XXXIII të Kodit Penal të Kosovës.
Republika e Maqedonisë së Veriut, në Kodin Penal të saj ka rënditur 18 vepra penale kundër
korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtar dhe krahasuar me shtetet e rajonit që janë pjesë e ketij
hulumtimi, prinë për nga veprat penale të specifikuar në këtë kapitull. Respublika e Serbisë ka të
specifikuar vetëm 12 vepra penale kundër detyrës zyrtare në një kapitullë të veçantë të Kodit Penal
derisa Republika e Shqipërisë, në katipullin e Kodit Penal të saj ka të specifikuara 16 vepra penale
kundër korrupsionit zyrtar dhe detyrave zyrtare.
Për dallim nga Republika e Kosovës, Republika e Maqedonisë së Veriut, Republika e Serbisë si
dhe Republika e Shqipërisë, kanë ratifikuar dokumente ndërkombetarë kundër korrupsionit.
Kësisoj Republika e Maqedonisë së Veriut ka ratikfikuar dhe adaptuar në legjislacionin e
brndshëm, Konventën e Kombëtve të Bashkuara kundër korrupsionit dhe Konventën civile për
parandalimin e korrupsionit. Republika e Shqipërisë dhe Serbisë kanë ratifikuar Konventën mbi
Korrupsionin të Këshillit të Evropës në vitin 2001 përkatësisht në vitin 2007.
Përkundër faktit, që Kosova ka ndërtuar mekanizma për të siguruar dhe garantuar pavarësin e
sistemit gjyqësor, siç është Këshilli Prokurorial i Kosovës dhe Këshilli Gjyqësor i Kosovës,
hulumtimet e ndryshme si dhe vetë hulumtimi i rasteve të trajtuara nga ana e PTH dhe GJTH në
Prizren për periudhën 2015-2019, na jep mjaftushëm të dhëna që gjyqësori në Kosovë është i
77
ndikuar nga politika dhe nuk trajton lëndët me efikasitet ndaj kryersëve të veprave penale të
korrupsionit zyrtar dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare, duke na vërtetuar edhe hipotëzën e ngritur
të këtij punimi.
Përkundër sfidave në procesin e konsolidimit të shtetësisë, aspekti i ndërtimit të bazës ligjore dhe
kualifikimit të veprave penale të korrupsionit zyrtar mbetet mjaft i avancuar. Për më tepër,
hulumtimi ka vërtetuar hipotezën se Republika e Kosovës përkundër angazhimit në acanvimin e
bazës ligjore dhe kualifikimin e veprave të korrupsionit dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare nuk
mund të thuhet se avancon në krahasim me shtetet e rajonit, të cilat kanë qenë pjesë e këtij
hulumtimit. Secila nga shtetet kanë ndërmarrë hapa në kulifikimin dhe kodifikimin e veprave
penale të korrupsionit zyrtar dhe të keq përdoriimt të detyrës zyrtare. Dallimi subatancail qëndron
në atë se shteter e rajonit kanë adaptuar në legjislacionin e brendshëm edhe instrumentet
ndërkombëtare kundër korrpsionit.
Gjatë viteve 2015-2019, PTH në Prizren ka hetuar gjithsej njëqind e nëntëdhjet e tre (193) lëndë
kundër treqind e tetëdhjet (380) personave të dyshuar për kryerjen e veprave penale kundwr
korrupsionit zyrtar dhe detyrws zyrtare. Nga këto lëndë të trajtuara, ka ngritur gjithsej njëqind e
njëzet e tetë (128) aktakuza kundër njëqind e njëzet e tetë (128) personave për veprat penale të
korrupsionit zyrtar. Numri më i madh i aktakuzave të ngritura ka qenë për veprën penale të
keqpërdorimit të detyrës zyrtare me gjithsej tetëdhjet e gjashtë (86) aktakuza kundër njëqind e
katërdhjet e nëntë (149) personave.
PTH në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, ka iniciuar vetëm dymbëdhjet (12) raste të hetimeve
sipas detyrës zyrtare “ex-officio”. Një numër solid i rasteve të kallëzimeve penale për veprat penale
të korrupsionit zyrtar është bërë edhe nga ana e qytetarëve. Gjatë periudhës 2015-2019, qytetarët
kanë parashtru njëzet e tetë (28) kallëzime penale kundër njëqind e njëzet e tetë (128) personave.
Megjithë kët numër solid të kallëzimeve penale, qytetarët vazhdojnë të mos raportojnë rastet e
dyshuara të veprave penale të korrupsionit zyrtar. Sa i përket kallëzimeve, gjatë viteve 2015-2019,
numër më të madh të kallëzimeve penale për veprat penale të korrupsionit zyrtar kanë ardhur nga
ana e PK, me gjithsej njëqind e nëntëdhjet e nëntë (199) kallëzime penale kundër treqeind e tridhjet
e gjatë (336) përsonave. Mesataraja vjetore (2015-2019), e ngritjes së aktakuzave për veprat penale
të korrupsionit zyrtar ishte 25.6 për një vit. Ky fakt, flet për mungesë të efikasitetit të PTH në
Prizren në hetimin dhe ndjekjen e personave të dushuar për korrupsion zyrtar.
78
Mos efikasitet në trajtimin e lëndëve ka treguar edhe Gjykata Themelore në Prizren, ku nga numri
total prej dyqid e gjashtdhjet e shtatë (267) lëndëve të trajtuara për korrupsionin zyrtarë dhe veprat
penale kundër detyrës zyrtare, gjatë periudhës 2015-2019, ka arritur t’i zgjidh si lëndë vetëm
njëqind e tridhjetë e shtatë (137) raste apo shprehur në përqindje, vetëm 51.31 % të lëndëve të
trajtuara në periudhën nga viti 2015-2019.
GJTH në Prizren gjatë periudhës 2015-2019, në kategorinë e veprave penale të korrupsionit zyrtar
dhe keqpërdorim të pozitës zyrtare, numër më të madh të lëndëve kishte për veprën penale të
keqpërdorimit të pozitës zyrtare apo autoriteti zyrtar. Për këtë kategori të veprës penale në këtë
periudhë ka trajtuar gjithsej njëqind e gjashtëdhjet (160) lëndë, derisa ka zgjidhur vetëm 90 lëndë
apo shprehur në përqindje vetëm 56.25 %. Gjykata Themelore në Prizren, gjatë periudhës 2015-
2019, ka shqiptuar njëzet e shtatë (27) aktgjykime liruese, dhjet (10) aktgjykime refuzuese dhe
katër (4) nga lëndërt e veprave penale të korrupsionit zyrtar janë zgjidhur në mënyrë tjetër. Sa i
përket parashkrimit të lendëve, gjatë kësaj periudhë janë parashkruar katër (4) lëndë, tri (3) nga
parashkrimi absolt dhe një (1) lëndë me parashkrim relativ.
Gjyktata Themelore në Prizren gjatë periudhës 2015-2019 ka shqiptuar gjithses 86 dënime, nga
këto 30 dënime ishin dënime me burgim, 21 dënime me gjobë dhe 35 dënime me kusht. Të dhënat
e tilla në shqiptimin e dënimeve, vërtetojnë pyetjen hulumtuese se gjatë shqiptimit të dënimeve
kryerseve të veprave penale të korrupsionit zyrtar, GJTH në Prizren nuk shqipton dënime
plotësuese tek kryersit e veprave penale të korrupsionit dhe keq përdorimit të detyrës zyrtare
sidomos dnëimin plotësues siç mund të jetë ndalimi i ushtrimit të funksioneve në administratën
publike ose në shërbimin publik për një periudhë të caktuar kohore. Për më tepër, politikat e tilla
ndëshkimor që kryesisht janë dënime me burgim në pragun e minimumit duke mos arritur as
mesatarin e dënimit, si dhe duke mos shqiptuar dënimet plotësuese për këtë kategori të veprave
penale, favorizojnë kryersit e veprave penale të keqpërdorimit të pozitës zyrtare sidomos në
sektorin publik dhe njëkohësisht nxisin kryersit potencial të shpërdorin detyrat zyrtare për
përfitime materiale.
79
Rekomandimet
Të rritet efikasiteti i prokurorisë në hetimin e rasteve të korrupsionit zyrtar
Të rritet baskëpunimi ndërmjet Prokurorisë Themelore si dhe Njësisë së Hetimeve në
kuadër të Policisë së Kosovës
Të trajtohen më me prioritet rastet e korrupsionit zyrtar nga gjykatat
Të shqiptohen dënimet plotësuese përkatëisht heqjen e të drejtës për funksionet publike,
zyrtarëve publik të gjatur fajtor për korrupsion zyrtar
Të rritet bashkëpunimi i Prokurorisë dhe qytetarëve për inkurajimin e denoncimeve të
veprimeve kundërligjore të zyrtarëve publik
Të ngritën standardet profesionale dhe të ndërerren masa adekuate ndaj prokurorëve dhe
gjyqëtarëve nga ana e Këshillit Prokurorial dhe Këshillit Gjyqësor si mekanizma të
aturizuar në sigurinë e pavarsisë së gjyqësorit
Të bëhet rishikimi funksional i mekanizmave në luftë kundër korrupsionit
80
Bibliografia
1. Ackerman R. Susan. Corruption and the criminal laë. Forum in Crime and Sociaty, Vol.2,
No.1, December 2002.
2. Borkoëski, Andreë & Paul du Plessis. E drejta Romake. UET: Përkthyer nga Guri Daco.
3. Botian, Elisabeta. Motive or Reason in Criminal Law. International Conference
KNOwLEDGE-BASED ORGANIZATION Vol. XXIII No 2 2017.
4. Bajrami, Arsim, Hasani, Enver, Kuçi, Hajredin, Islami, Iliriana, Gashi, Haxhi, Morina, Iset,
Puka, Avni, Hajdari, Azem, Batalli, Mirlinda, Istrefi Remzije. Hyrje në sistemin ligjore në
Kosovë. Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti Juridik dhe Akademia e
Drejtësisë së Kosovës, Prishtinë 2019.
5. Bajrami, Arsim dhe Muqaj, Florent. E drejta kushtetuese. Universiteti i Prishtinës “Hasan
Prishtina”, Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2018.
6. Dyrmishi, Arisola. Veprat penale kundër korrupsionit, veshtrim krahasues. UET, Tiranë,
2016.
7. Elezi, Ismet. E drejta Penale – pjesa e posaçme. Tiranë, 2005.
8. Guanev, Philip & Bezlov, Tihomir. Examining the links between Organised Crime and
Corruption. Center for the Stady of Democracy, 2010.
9. Halili, Ragip. Penologjia – Shkenca mbi ekzekutimin e sanksioneve penale. Universiteti i
Prishtinës, Prishtinë, 2005.
10. Halili, Ragip. Kriminologjia. Universiteti i Prishtinës – Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2008.
11. Haziri, Fatas. E drejta e policisë. Universiteti “Fama”, Prishtnë, 2017.
12. Hajdari, Azem. Bazat e Kriminalistikës. Universiteti “Fama”, Prishtinë, 2007.
13. Herring, Jonathan. E drejta penale – Teori, kazuse dhe materale. UET, Tiranë, tetor 2013.
14. Hessick, Arrisa Byrne. Motive’s Role in Criminal Punishment. Southern California laë
review, August 2006.
81
15. Hewhood, Andrew. Politika. Brezi ’81, Prishtinë, 2008.
16. Ismaili, Hilmi dhe Sejdiu, Fatmir. Historia e përgjithshmë e shtetit dhe së drejtëës.
Universiteti i Prishtinës, Prishtinë, 2000.
17. K. Kristafi, Z. Ballanca, A.Luarasi, G. Gjika, Xh. Zhagonjori, I.Elezi, L. Omari, G. Hysi,
Z. Brozi, E. Gjilani. Historia e Shtetit dhe e së Drejtës në Shqipëri. Luarasi, Tiranë, 2001.
18. Lindner, Samira. Literature review on social norms and corruption. Transparency
International, January 2014.
19. Murati, Rexhep. Rishikimi i procedurës penale për shkak të fakteve dhe provave të reja.
Universiteti i Prishtinës – Fakulteti Juridik, Prishtinë, 2006.
20. Muqi, Shefqet. E drejta penale – Pjesa e Përgjithshme. Botimet “Dudaj”, Tiranë, 2007.
21. Margaret E, Beare. "Corruption and Organized Crime: Lessons from History". Crime,
Law and Social Change 28.2 (1997): 155-172.
22. Petroviq, Borisllav. E drejta penale. Universitetit AAB dhe Universiteti i Sarajevës,
Prishtinë, 2006.
23. Rahimi, Roohollah & Shakeri, Hamid. Reflection on Judicial System’S Corruption and
Offering Solutions to Promote Its Safety. Journal of Politics and Law; Vol. 9, No. 9;
2016.
24. Salihu, Ismet. E drejta penale – Pjesa e përgjithshme. Universiteti i Prishtinës, Prishtinë,
2003.
25. Sebba, Leslie, “The creation and evolution of criminal law in colonial and post-colonial
societies”, Crime, Histoire & Sociétés / Crime, History & Societies [Online], Vol. 3, n°1 |
1999, Online since 03 April 2009.
26. Salihu, Ismet, Zhitija, Hilmi, dhe Hasani, Fejzullah. Komentar i Kodit Penal të
Republikës së Kosovë. GIZ, Prushtinë, 2016.
27. Sabrina, Adamoli , Andrea, Di Nicola, Ernesto, Savona & Paola, Zoffi. Organised crime
around the world. European Institute for Crime Prevention and Control, affiliated with
the United Nations (HEUNI), Helsiniki, 1998.
28. Stojarová, Věra. Organized Crime in the Western Balkans. HUMSEC Journal.
82
29. Salihu, Kurtesh. E drejta kushtetuese – Libri I. Universiteti i Prishtinës – Fakulteti
Juridik, Prishtinë, 2001.
30. Siri Gloppen. Courts, corruption and judicial independence.
31. Simbert, Jon. Udhëzues për Kodin e Procedurës Penale në Kosovë. Departamenti i
drejtësisë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Zyra e Zhvillimti dhe Trajnimeve të
Prokurorëve Tejoqeanik, Ambasada e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Prishtinë,
2013.
32. Shabani, Alisabi dhe Budimliq, Muhamed. Kriminologjia. Universiteti AAB dhe
Universiteti i Sarajevës, Prishtinë/Sarajevë, 2007.
33. Zeneli, Ismail. E drejta penale – pjesa e posaçme. Tetovë, 2007, fq. 151
34. Zaganjori, Xhezair, Anastasi, Aurela dhe Çani, Eralda (Methasani). Shteti i së Drejtës në
Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Tiranë, 2011.
Dokumente tjera:
1. Instituti Gjyqësor i Kosovës. Kodi Penal i Republikës së Kosovës. Prishtinë, 2016.
2. Gjykata Supreme e Repubkikës së Kosovës. Udhëzues për politikën ndëshkimore,
Prishtinë, 2018.
3. Qendra për Nisma Ligjore Qytetare (QNL). Organet e drrejtësisë në luftën kundër
korrupsionit, Tiranë, 2007.
4. Komiteti Shqiptar i Helsinikut. Raport studimor për veprat penale të korrupsionit dhe
formave të shpërdorimit të detyrës, Tiranë, 2014.
5. Orovçanec- Arangjelloviq, Jasna dhe Martinova, Martina. Udhëzues për ndalimin e
korrupsionit në vetqeverisjen lokale. Konorad Adenauer Stiftun (KAS).
6. Department for International Development – UKaid. Why corruption matters:
understanding causes, effects and hoë to address them Evidence paper on corruption.
January 2015.
7. Edukimi kundër korrupsionit, manual për mësimdhënësit. MASH, shtator 2012.
8. Vlerësimi i korrupsionit në Kosovë. Instituti Riinvest.
83
9. Analizë e politikave mbi mekanizmat institucional për luftimin e korrupsionit në Kosovë.
Instituti Demokratik i Kosovës (KDI), Prishtinë, prill 2016.
10. Strategjia kundër korrupsionit 2021-2023. Agjencia Kundër Korrupsionit, Prishtinë,
nëntor 2020.
11. Raport i vlerësimit mbi përputhshmërinë me standardet ndërkombëtare në fushën e luftës
kundër korrupsionit (LKK), Këshilli i Evropës, prill 2015.
12. Crime Museum: https://www.crimemuseum.org/crime-library/criminal-law/history-of-
criminal-
law/#:~:text=In%20Europe%2C%20one%20of%20the,room%20setting%20began%20to
%20develop.
13. Stanford Encyclopedia of Philosophy: https://plato.stanford.edu/entries/criminal-law/
Legjislacioni:
1. Kushtetututa e Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=3702
2. Ligji Nr.06/L-054 për Gjykatat, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2700
3. Kodit Nr.04/L-123 i Procedurës Penale, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861
4. Ligjit Nr. 03/L-225 për Prokurorin e Shtetit, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2710
5. Kodi Nr.06/L-074 të Kodit Penal të Republikës së Kosovës, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18413
6. Ligji Nr. 03/L- 159 për Agjencin Kundër Korrupsion, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2662
7. Ligji Nr.06/L-055 për Këshillin Gjyqësor të Kosovës, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=18335
8. Ligji Nr. 06/L-056 për Këshillin Prokurorial të Kosovës, linku: https://prokuroria-
rks.org/assets/cms/uploads/files/Dokumente%20Publikime/KPK/Legjislacioni/LIGJI%20
84
NR.%2006%20L-
056%20P%C3%8BR%20K%C3%8BSHILLIN%20PROKURORIL%20T%C3%8B%20
KOSOV%C3%8BS.pdf
9. Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, linku: https://www.drejtesia.gov.al/wp-
content/uploads/2017/11/Kodi_Penal-1.pdf
10. Kodi Penal i Republikës së Maqedonisë së Veriut
11. Kodi Penal i Republikës së Serbisë, linku:
https://europam.eu/data/mechanisms/PF/PF%20Laës/Serbia/Serbia_Criminal%20Code_2
005_amended2012_EN.pdf
12. Ligji Nr. 03/L-052 për Prokurorin Special të Kosovës, linku: https://gzk.rks-
gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2526
13. Vendimi i Qeverisë së Kosovës, linku: http://kryeministri-ks.net/wp-
content/uploads/docs/Vendimet_e_Mbledhjes_se_110_-te_te_Qeverise_2010.pdf
Burime nga interneti:
https://betimiperdrejtesi.com/paradite-eulex-kerkon-fuqizim-te-task-forces-antikorrupsion-te-
policise-pasdite-qeveria-hoti-e-shuan-task-forcen/
https://insajderi.com/hoti-pati-nje-zor-te-madh-kur-e-shfuqizoi-task-forcen-anti-korrupsion/
https://www.kosovopolice.com/departamentet/departamenti-i-hetimeve/
85
Shtojaca 1:
Pyetësorë për Prokurorin Themelore në Prizren
Me qëllim të punimit dhe hulumtimit të temës së masterit, më temën “Korrupsioni zyrtar dhe
veprat penale kundër detyrës zyrtare – Aspekte krahasuese” – Raste studimi nga trajtimi i tyre
nga organet e drejtësisë në rajonin e Prizrenit 2015-2019 , realizohet ky pyetësor.
Ju falënderoj paraprakisht për kohën e Juaj!
1. Sa raste janë hetuar nga PTH në Prizren nga viti 2015-2019 – të ndara sipas llojit të veprave
penale të korrupsionit zyrtar dhe keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
2. Sa raste janë ngritë aktakuza nga PTH në Prizren nga viti 2015-2019 – të ndara sipas llojit
të veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
3. Sa raste dhe për cilat vepra penale, PTH në Prizren ka iniciuar hetimet sipas detyrës zyrtare
“ex-officio” - të ndara sipas llojit të veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe
keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
4. Sa janë rastet në tërësi dhe të ndara sipas vepra penale, ku PTH në Prizren ka marrë
aktvendim për të pushuar hetimet të ndara sipas llojit të veprave penale të korrupsionit
zyrtar dhe keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
5. Sa janë rastet në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale, ku Policia e Kosovës ka bërë
kallëzim penal - të ndara sipas llojit të veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe
keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
6. Sa janë rastet në tërësi dhe të ndara sipas veprave penale ku qytetarët kanë bërë kallëzim
penal në PTH në Prizren - të ndara sipas llojit të veprave penale të korrupsionit zyrtar dhe
keqpërdorimit të detyrës zyrtare?
86
Shtojaca 2:
Pyetësorë për Gjykatën Themelore në Prizren
1. Sa dënime janë shqiptuar për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare
në vitin 2015 nga Gjykata Themelore në Prizren?
2. Cilat janë llojet e dënimeve të shqiptuara për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare në vitin 2015 nga Gjykata Themelore në Prizren nga Gjykata Themelore
në Prizren?
3. Sa dënime janë shqiptuar për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare
në vitin 2016 nga Gjykata Themelore në Prizren?
4. Cilat janë llojet e dënimeve të shqiptuara për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare në vitin 2016 nga Gjykata Themelore në Prizren nga Gjykata Themelore
në Prizren?
5. Sa dënime janë shqiptuar për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare
në vitin 2017 nga Gjykata Themelore në Prizren?
6. Cilat janë llojet e dënimeve të shqiptuara për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare në vitin 2017 nga Gjykata Themelore në Prizren nga Gjykata Themelore
në Prizren?
7. Sa dënime janë shqiptuar për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare
në vitin 2018 nga Gjykata Themelore në Prizren?
8. Cilat janë llojet e dënimeve të shqiptuara për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare në vitin 2018 nga Gjykata Themelore në Prizren nga Gjykata Themelore
në Prizren?
9. Sa dënime janë shqiptuar për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe detyrës zyrtare
në vitin 2019 nga Gjykata Themelore në Prizren?
10. Cilat janë llojet e dënimeve të shqiptuara për veprat penale të korrupsionit zyrtar dhe
detyrës zyrtare në vitin 2019 nga Gjykata Themelore në Prizren nga Gjykata Themelore
në Prizren?