8/7/2019 Ferman Eyvazl

1/5

Ferman Eyvazl(Astafa, 1931)

Allahverdi olu Ferman Ayvazl, Astafa'dadoup, ilk ve orta tahsilini burada tamamladktansonra Moskova'da, Maksim Gorki Edebiyat Ens-titsnn nesir blmnde eitim grd (1951-56).Edebi almalar, 1950 ylnda 'Azerbaycan Gen-

leri' gazetesinde yaymlanan lk Sesim' isimli iiriile balad.renimini bitirdikten sonra bir sre Mos-

kova'daki 'Drujba Narodov' isimli gazetenin Azer-baycan zel muhabiri, Radyo ve Televizyon Ya-ynlan Komitesi'nde byk redaktr olarak alt(1961-62) Sonra, azer Yaym'da evirici (1965-67).

1967 ylndan sonra da yazblmnn mdrolarak ald. Halen Azerbaycan Gazeteciler Bir-lii'nde, milli medeniyetimizin d lkelerde ta-ntlmas, edebi eserleri yaym, turizm ileri ilemegul olan 'Azer Assos1, trkiye Azerbaycan

ortak kuruluunun mdrdr. 1993 ylnda,Cumhuriyetin emektar sanat hizmetisi unvannalayk grlmtr.

Balca eserleri:Men Niye Qayitmadim (hikyeler),

1961, Qaaq Kerem (roman) Bak, 1987.

Bak,

QEFL QONAQ1

yul gneinin efeqleri fqde2 rm-rm3grnen buludlar yenice al renge boyayrd... Ge-

celer gll emene benzeyen semann "iekleri"ndi xezan havas deymi kimi solgun grnrd.

eyx Sen'an dann eteyinde yerleen qedimTiflis seheri hele yuxuda idi. Serin meh4 esirdi...Ele bil bu serinliyi Kr ay geceler uzaq-uzaq qarldalardan qabana qatb getirir ve dan yeri s-klende bu vadiye sepeleyirdi5...

Kerem seherin bu xo havasn uda-uda6 se-heri terk edirdi. O, gn idi ki, burada idi. Tiflislidostlar onu qay ile ehate elemidi. O, Tiflisde

zabit paltarmda gezirdi. Herbi libas onun ux be-denine nece de yarard. z de ele bil herbi mek-

tebde oxumudu, btn qaydalar bilirdi... Bunuona Qafqaz Mlki fler zre Ba daresinde;me'mur ileyen dostu Veli bey yretmidi. Onlarseherde qoa7 gezirdiler... Kerem hara gedirdise,orada, xsusen eytanbazarda z haqqnda qe-ribe-qeribe nallar8 eidirdi. Amma onu ma-raqlandran hkumet idarelerinde geden sohbetleridi. O, bu gn erzinde dostlarnn kmeyi ileox me'lumatlar elde elemidi. yrenmidi ki, onututmaq n byk tedbirler hazrlanr. Bu ted-

1. misafir 2. ufukla 3. izik izik 4. hafif esen rzgr 5. serpiyordu 6. nefes ala ala 7. birlikte 8. sylentiler

8/7/2019 Ferman Eyvazl

2/5

birlerden bir oxu Gence qubernatoru1 knyaz Na-kaidzenin Qafqazda Mlki ler zre Ba daremdiri cenahlarna yazd raporlunda gs-terilmidir... "yulun 12-de zati-alinizin icazesi ileTiflisde olanda, menini evezime2 quberniyamidare eden cenab Y e l izave tpo l v i t s e -qubernatorundan teleqram aldm ki, Qaaq Keremsgender olu destesi3 ile ayn 10-da Astafa stan-siyasmdan4 Dilean kendine geden po5t4 yolundasoyunuhq etmidir. Bu xeberi eitcek zati-alinizin emri ile Qazax qezasna getdim...

... Men qezaya gelende btn polis ayaq s-tnde idi, qaaqlar axtar Qeza reisine emr etmiemki, ehaliden mmkn qeder ox adam toplasn,sonra serencam vermisem ki, pot yolunu, babeledemir yolunu qorumaq n qa-rovullar"

qoyulsun; qaaqlarn baqa qezaya yolunukesmek n Yelizavetpol ve Qazaxqezalarnn serhedinde qarovullar dzdrsn; Tiflisqubernatoruna teleqram vurmua m ki, o da Qa-rayaz l terefden qarovullar qoyub serhedimhkemletsin. Sonra yerli ehaliden zemstvo8 m-hafize destesi yaratmaq n zati-alinizden icazealb bu mhafize destesinin atllarndan ve yerliovulardan drd svari komanda dzeltmiem, bi-rini Nuxa qeza reisinin kmekisi, podporuikx-linskiye, birini Yelizavetpol qeza reisinin k-mekisi kornet Refibeyov-a, ikisini yerli aalardanVekilova ve Eskiparinskiye taprmam9. Elavezemstvo mhafize destesinin uryadniki x-linykinin ve Dilcan kendxudasinin10 bal11 ileovulardan ibaret iki piyada komanda d-zeltmiem. Bu alt komanda indi btn Qazax qe-zasnn mx telif semtlerinde qaaqlar axtanr.

Eyni zamanda zati-alinizin icazesi ile aa-daki serencamlar vermiem:

a)...b) Qraqkesemen icmasnn dalarndaki k-

erilerine'12 emr etmiem ki, derhal arana'3 - kendeerisinler.

v) Qazax qezasnn qaaqlara rebet bes-

Iemekde ittiham olunan aalarna e'lan etmiem ki,Keremin destesi on gne kimi mehv edilmese on-larn hesabna 5 uryadnikden14 ve 45 atldan ibaretelave zemstvo mhafize destesi yaradlacaqdr.

q) Qaaqlara smacaq vermekde, yaxud diersullarla kmek etmekde baqalarndan daha oxifa olunan aalan xsusi serencam xanadekhebse almaq barede'15 gsteri16 vermiem...".Tiflis qubernatorluunun gsterii ile Boralpristavlnda drd elahidde17 uryadnikin nez-dinde iyirmi altdan ibaret drd silahl svari ke-destesi yaratmaq ve onlarn btn xerri Ke-

reme rebet besleyen, ona xelveti kmek eden Bor-al camaatnn hesabna denilmesi nezerde tu-tulurdu.

Kerem ind19 Bolus-Kepenekiye gedirdi.Qaaq yoldalarndan smayl, sfendiyar, Bayramonu orada, Emin aann evinde gzleyirdiler.Emin aan ba Ba Keid, aya Snq krp ta-nmayan yox idi. Esli-kk aa olsa da, z de birmddet qaaqlq elemidi. Odur ki, Kereme xsusihrmeti vard.

Kerem Ortaalada fikirledi ki, Yalca yolugelsin. Sonra yadna dd ki, oralar aqlq, d-zengahlqd. Ona gre Gm gln sa dereliklegetmeyi qerara ald. Etrafda Telet dalan qaaqlarkimi arxa-arxaya vermisdi. Uzaq bir zirvede Qa-rauxa monastr grnrd.

O atn be'zen dere-tepe ile, be'zen kese20

yollasrrd. Herden onun burnuna kellerin.21 ayaqlaraltnda ezilen yovann xo iyi22 gelirdi. Herden deonun diqqetini kollarn dibinden prlt ile qalxibyeniden irelide ra qonan boz trveleler celbedirdi.

Kerem fikirleirdi ki, daha buralarda qalmaqolmaz, bir nece gnden sonra btn yollara, izlerepusqu23 qoyulacaq... Bir mddet dalara ekilmeklazmdr.

O, xeyli yol getmidi ki, birden arxadan atayaqlarnn tappltsn eidib tez geri boyland24.Ona sar25 bir atl aprd26. Ehtiyatland, sonra at-lnn silahsz olduunu gorb: "Yeqin27 apard,harasa xeber aparr" - deye dnd. Bir azdan de-reye enende arxadan gelen atl onu haqlayb ya-nndan yel kimi tb kedi. O, yehersiz28 Ve ci-lovsuz29 atn yalmanna30 yatmd, z iseayayahn, baaq idi. Eynindeki yaxas aiqketan kyneyinm iine hava dolub belinde tuluq3lkimi imidi. Onun tkl?2 Z de Keremin diq-qelinden yaynmadi^3... Kerem dzenliye ixandaatln grmedi. Deyesen o, dere uzunu getmidi.

Hava bir qeder iqlanmdi. Artq Candar ar-dada qalmd. Etraf kendlerden arabir xoruz

ban34

, itlerin hrmesi35

eidilirdi.Kerem Sandara yaxnlard. Bu vaxt arxa te-refden yene at ayaqlarnn tappl ts eiddi... Keremgeri baxanda grd ki, bu defe onun arxasnca, yolutozlaya-tozlaya bir deste atl kazak gelir.

At hime bend imi, yorga yeriini^ deyiibyellendi37. llere meydan sulad. Kerem Bolus-Kepenekiye getmek fikrinden danb, levere -qeza merkezine z tutdu. Emin aann evine get-mek olmazd. Ham ele kee bilerdi. Bir de, buarada Emin aann znn de ele eskisi tstlidi...

35. rmesi 36- al n yryeklini 37.srpgitti

tyl 33. kamad

8/7/2019 Ferman Eyvazl

3/5

Kazaklar all nefer idi, Keremle onlarn ara-snda olan mesafe gah gdelirl, gah uzanrd. "G-resen menim Tiflisde olduumu haradan bilibizime dbler?". Sonra o, fikirledi ki, onu te'qibeden qanun keikileri le gizlenpa oynamaq2olmaz. Onlara e'tibar yoxdur. Arxadan onu vurabilerler. Ya da atn yaralayb zn ele keirerler.Dorudan da bu, ne eceb onlarn alna gelmir?Kim bilir, belke de gsteri beledir ki, diri tu-tulsun?! O, bacardqca onlardan uzaqlamaa a-ld.

Qeza merkezine daxil olan Kerem burada iziitirmek isteyirdi. Qeza merkezi artq yuxudanoyanmid. Yolda, doqqazlarda3 adamlar gze de-yirdi. Kerem gah dolanbac kelerle at apr4, gahda kohlenini5 eperlerin6 stnden hoppandrrd?.

Buna baxmayaraq kazaklar onu dabanbasaraqs

te'qibedir, gzden qoymurdular9. Onun hans k-eden, hans mehelleden kediyini itlerin h-rmesinden de belli etmek olard.

Veziyyet get-gede gerginleirdi. Bir x yolutapmaq lazm idi. Lakin Kerem helelik bir qeraragele bilmirdi. Onun bu mahalda da dostlar ox idi.Harisinin qapsm asa ona snacaq yererdiler.Amma o, he kei divan yannda gz klgeli^1

elemek istemirdi... Tini dnende alna bir fikirgeldi. Bayaq11 kediyi mehelleye qaytsn.Oradaki bulan yannda tan ev grmd.Atn ora srd. Xatal qerar idi.

Qrmz kerpicden tikilmi eyvanl ev seherpristav Abbas beyin mlk idi. Bu hemin Abbasbey idi ki, nece illerdir hkumete can-bala qulluqeleyirdi. Bu hemin pristav idi ki, defelerle Kereminstne deste-deste divan adamlar aparm, ammaonu tutabilmemidi.

... Bu yaxnlarda ise o, z svari destesi ileQazax-Boral qezalarn serhed kendlerini yox-lamacq taprndan12 qaydrd. Yolda kimdenseKeremin Krpl kendinde olduunu eidib atmbirba ora seyirtdi.

Kerem z yoldalar ile dorudan da hemin

kendde dostu Sleymann toyunda13 idi. Qa-rabadan gelmi qonaqlar ad ile ayrca bir otaqdaeyleib yemek-imekle megul idiler. Lakin Abbasbeyin destesi kende atanda Keremgil artq meclisiterk elemidiler. Terefler ay qranda14 qar-ladlar. Mhkem atma oldu. Yarm saat davameden bu qzn atmada divan adamlarndan ikinefer ar yara ald: qaaqlar ise sa-salamat Lelverdana ekildiler.

ndi itele bir adamn evine gelmek, elbette, a-lasmaz15 hereket idi. Pirden-ikiden qapsn a-mad, bir tike16 reyini kesmediyi, evinin girdi-

xdsna beled olmad'!?, eksine, defelerle ona glleatan dmene bel balamaq olardm?

Kerem bulaa atanda atn cilovunu dartb18

geri boyland. Kazaklar hele tini dnmemidi. S-rayb atdan yere endi. Byk darvaza bal idi. Ahadamboyu hndrlynde19 olan kiik qapdan ieriyald. Heyete gz, gezdirib yuxar baxd. Eyvanda hekes yox idi. O, etraf meyneli pililerle20 telesik21 ey-vana qalxd. Onu bu eve ekib aparan hans hiss,hans iq ucu, hans duygu idi. Canavardan qab ej-dahaya penal aparman ne me'nas vard? Arxadakazaklar, qarda Abbas bey--- Onu izleyen de lmidi, gzleyen de... O, tfengini eyvanda qap aznasykeyib22 cesaretle ieri girdi.

... Klfeti yaylaqda olan Abbas bey evde tek idi...O, seher yemeyine yenice balamd. Keremi gren

kimi diksindi. Onu derhal tanmd. Azndakiloxma boaznda qald. Udqunub23 ayaa qalxd,Elindeki rek tikesi yere dd... Baxlar qar-lad... Pristav qabandak qaa heyretle szd...Cesarete bax! Bunu hans niyyet, hans yol getiribbura xarmd? Yoxsa meni ldrmeye gelib? Bessilah han? Kiinin mat-qutu qurumudu24, Esebleriget-gede tarmlarar25, burma bil26 tun sifetininrengi deyiirdi. Kerem dnrd ki, gresen indinece illerdi vezifesinin qulu olan bu qanun keikisiesiri olduu qalaq-qalaq27 yazlm edaletsiz qa-nunlanm stn tutacaq, yoxsa qanun kimi hkmolan yazlmam el-oba adetinimi?

Bu vaxt evin yanndan kazaklarn aparaq ke-diyi esidildi. Bu sese diqqet kesilen Abbas bey d-nd: "He... deyesen herif ley28 elinden qam cjukimi zn dmen yuvasna salmd?". Kii birbalaca29 reklendi. Gzucu stolun stne baxd. Ta-panca elyeterde idi. "Hm... ne olsun ki, o, menepenah getirib? Bes menim vezife borcum? Xidmetivicdanm? O, z aya ile gelib tora30 db, indiab buraxm, bes hkumete ne cavab vererem?

Qap aznda vqarla31 dayanan Kerem s-kutun uzandn grb kiinin elinden yere denrek tikesini gtrd, evvel dodaqlarna, sonra da

gznn stne toxundurub stolun stne qoydu.- Bilirem, fikirleirsen ki, arlmanu qonaa

yer yoxdur. Embe men sene qonaq gelmemiem.Fikri dumanl Abbas beyin gzlerinden sual

yad. "Bes niye gelmisen? Qaaq hara, pristavhara?".

-Men bu qapya penah getirmiem32. - Keremszne davam etdi, - meni izleyirler!

-Bu qap kimin olduunu bilirdinmi, yoxsa te-vekklemi gelmisen?

- Bilirdim, pristavn evidir, - dedi Kerem, -amma bilmirdim ki, Abbas bey meni bele qar-

1. ksalr 2. saklamba oynamak 3. kaplarda 4. koturur S. atnb. itlerin 7. atlatrd 8. adm adm izleyerek 9. gzden karmyorlard10. pheli 11. evvel 12. vazifesinden 13. dnnde 14. kenarnda 15. akl almaz 16. yemeini 17. aina olmad 18. ekip 1^.yksekliinde 20. admlarla 21. acele olarak 22. dayayp 23. yutkunup 24. hayret iinde kalmt 25. gerginleir 2b. bykl 27. st ste 28.yrtc hayvan 2(>. biraz 30. tuzaa 31. ciddiyetle 32. himaye istemek iin gelmiim

8/7/2019 Ferman Eyvazl

4/5

layacaq?Keremin nezerleri onun znden ivililerine!

qondu. Atmacan ve bu me'nah bax baa den

Abbas bey sanki paqonlarmdan xecalet ekdi.Onlar indi ar bir yk kimi kiinin iyinlerini eze-rek zn hiss etdirirdi. Ele bil pris lavn be-reketlerini gdr2 ve indi onun ne kimi qerara ge-leceyini izleyirdi... Abbas beyi ter basmid.Keremin zehmli baxlar onun paqonlu penceyini3eyninden soyundurub arpaynuv6 stne atdrd.Bununla da kii sanki znde bir yngllk5 hisseledi.

- Hava bu gn de isti6 olacaq, - deye as tadan7pIdad8.

Kerem qmd9. Hiss eledi ki, onun vicdan q-

l

nc

na qalxan oldu... Abbas beyin dmenilikhissi get-gede gn gren qar kimi eriyirdi:"Dorudan da bes menim kiiliyim? Kerem

qaaq olsa da, merd, igid adamd. Bu mahaldaham onun xetrini isteyir. Men niye ona dmenkesilmiem? Mene neyleyib ki? Yox, men zmdanabilmeren".

O, yene keden a t ayaqlarnn tapplhsim ei-dib pencereye yaxmlad. "Qohum-eqreba/ dost-tan eitseler ki, Keremi ele vermiem, meni q-namazlarm?..".

Keni baa vurub yeniden geri qaydan ka-zaklar qonu evlerin doqqazlarnda vur-

nuxurdular10. Grnr, onlar baa dmdlerki, axtardqlan adam hardasa buralarda, bu -drd evden birinde gizlenmidi. Ancaq hansnda,kimin evinde? Keremi gren de, grmeyen de ba-n bulayrll: "Bilmirem". "Grmedim" -deyirdi.

Pencereden boylanan Abbas bey bulaq ba-nda cavan olan soru-suala tutan kazak tand.O, deste bas idi. Qezaya tez-tez gelirdi. Pristavona salam verdi.

-Bu seher-seher ne olub, xeyirdimi?Kazak cavab verene kimi kii elave eledi:-Gelin qonamz olun!-ox sa ol, Abbas bey... Baqa bir vaxt...Abbas bey hiss eldi ki, onlar Keremin onun

evinde olduunu bilinirler. Odur ki, reyi bir azyerine dd.

- Ne olub, kimi axtanrsmz?Gzleri tez-tez saa-sola baxan kazak dedi:- Bilirsinizmi, gece Tiflis qalasndan dustaq12

qab... Seherden onu te'qib edirik, izini indice buralarda itirdik...

Abbas bey gernedil3:- He... axtarn, axtarn amma onu da deyim ki,

buralarda gizlenmeye ele bir yer yoxdur. Qonularda menim qorxumdan adam gizletmez... Qe-

ribedir... Bu saat men de gelerem...Kerem rusca bilmirdi, ona gre evvelce bir az

narahat oldu. Fikirleirdi ki, gresen pristav ka-

zaklarla ne danr? Yoxsa onun burada olduunuxeber verirdi? Belke silaha el atsn?.. Sonra o,Abbas beyin zn sakit, laqeyd aparmasndan,genlemesinden baa dd ki, sohbet onun xey-rinedir. Odur ki, pristav zn ona teref evirendeondan bir sz sorumad. Amma gzlerinden yenede sual yard. Bunu hiss eleyen Abbas bey:

- Qaladan dustaq qaib, onu axtarrlar, - dedive temiz bir stekani4-nelbekU5 gtrb samovarayaxnlad. Kerem ani fikre getdi... Bayaq yoldaonu tb keen baaq, ayayaln, z tkl atln xatrlad.

Abbas bey samovardan szdy ay

Kereminqarsma qoydu ve khne bir tan kimi se-mimiyyetle dedi:

-Belke bir tike rek yeyesen?-ox sa ol, - dedi Kerem ve ayaa qalxb, -

senin bu hrmetin duz-orek qeder qiymetlidir.Mene smacaq verdiyine gre ox sa ol. Yaxlqhe vaxt itmez... alaram ki, men de bunun eve-zini ixam. Amma bir xahi var. Qarqlqdamenim stme gelme. Sonra pemanlq ekerem...

Abbas bey bu zaman ne ise xo bir hiss ke-irirdi, ele bil zerine den byk hkumet tap-nim yerine yetirmidi.

Kerem getmek isteyirdi. "nanmaq yaxd,amrna lap ox inanmaq qorxuludur!". Pristav buhisslerden ayazya bilerdi.

Abbas bey keye xd. Bulan banda da-yanb saa-sola gz gezdirdi... Seneyim16 su iledoldurub oradan aralanan qadn tini burulanda17

pristav heyetde ahn belinde hazr dayanan Keremeiare eledi. Kerem byk darvazan azca aralaybatn ban buraxd18. Keher qanad ad. KeremBolus-Kepenekiye, Emin aann grne ge-dirdi.

Onun arxasnca baxan Abbas bey xo bir hiss

keirirdi, znden raz

idi: "Merdliye, cesarete bax.Alat, aayanla20 bax! Xalqn ne igid rekli o-lanlar var... Amma hayf ki, onlarn heresi bir di-yardadr. Kimisi Kerem kimi llerde, kimisi qa-zamatlarda...".

Bu ehvalat tez bir zamanda alb seherde,kendde az-aiz gezdi. Amma buna inanan davard, inanmayan da... Camaat pristavin bu be-reketine beraet qazandnrd.

Dvlet adamlarnn ise elinde deqiq sbul1

yox idi. Ona gre de bu dedi-qoduya inanmrdlar.... Bir nece ilden sonra hquqnas knyaz

Q.M.Tumanov Peterburqda xan "Vestnikprava"

1. camzlarna 2. bekliyor 3. ceketim 4. karyolann 5. hafiflik 6. scak 7. alak sesle 8. fsldad 9.'glmsedi 10. dolanp dururlard 11. bansallyor 12. tutsak 13. gerindi 14. bardak 15. ay taba 16. gmn 17. dndnde 18. serbest brakt 19. aka 20. alicenapla 21. ispat

8/7/2019 Ferman Eyvazl

5/5

jurnalnda ap etdirdiyi2 "Qaaqlar ve Qafqazdamelikeme slahat" adl meqalesinde K.Blyumeradl bir mellifin bu hadise ile bal "Novoyevremya" jurnalnda yazd szleri xatrlayacaqdr:"... Pristav erq qonaqperverliyinin mqeddes qay-dalarni poza bilmediyine gre onu gizletmidir.Qanuni hakimiyyet nmayendesinin bu tr he-reketi, elbette, erq adet ve en'eneleri ile tan ol-mayan adam n qeribe grner. Esimde ise pris-tav klmaz veziyyetde qalmdr. Eer o, zarlmam qonaru ele verseydi, Keremin te-refdarlar teret'inden alnacaq qanl intiqam biryana, pristavn z qohumlar3, z dostlar ondanbir edaf, satqn kimi z dndererdi4...".

Tumanov Blyumerin bu fikrile o qeder de ra-zlamayaraq yazrd: "Lakin qonaqperverlik adetihe de mselman mecbur etmir ki, her ala zevinde gizletsin. Onlar yalnz o cinayetkarlara s-nacaq verirler ki, o, meyyen bir sebeb zndenznden asl olmayaraq gnah iledir. Her adamldren qaaq ve ya soyguncu deyil...

... z leyaqetlerini qoruyarken cinayet edenadamlar be'zen cemiyyet iinde an-hret qa-zanrlar. Kerem hele qaaq dmemiden evvel ca-maatn gznde mehz bele bir qehreman idi. O,ayr-ayr gd adamlardan onlarn edaletsiz ol-duqlarna gre intiqam alrd...".

1. yaynlatt 2. arkadalar 3. yz evirirdi