«Fillimi i shëdetshëm në jetë» - gesundheit.bs.ch2bda54f4-5783-480d-a063-e00294b6ab… · ftohtë apo kokakola. Edhe të ashtuquajturit çaje fëmijësh përmbajnë shpesh sheqer

Informacione mbi ushqyerjen, lvizjen dhe shndetin dedikuar prindrve me foshnje dhe fmij t vegjl deri n moshn 5 vjeare

Fillimi i shdetshmn jet

3 Fillimi i shndetshm n jet

Impressum Gesundheitsdepartement Basel-Stadt4. berarbeitete Auflage 2016

Text: Jacqueline Frer, Markus Ledergerber, Viktoria Wilden, Prvention

Redaktion: advocacy ag, Basel / ZrichGrafik: Ritz & Hfliger, Visuelle Kommunikation, BaselFotos: Susi Lindig, Zrich

1Fillimi i shndetshm n jet

Prmbajtja

Parathnie 3

Pr ka kan nevoj fmijt e vegjl 4

Ushqyerja e fmijs tuaj 6

Dhmbt e qumshtit t shndetshm 10

Lvizje pr fmijn tuaj 12

Shndeti gjat rrugs 14

Msimi duke luajtur 15

Gjumi duhet t msohet 16

T kuptuarit e t folurit 18

Rreziqet n prditshmri 20

T jesh i smur 22

Mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs 23

Kontrollet paraprake 25

Vaksinimet e rekomanduara 26

Kshillimet dhe adresat 28


T dashur prindr

Pa dyshim se ju shpesh parashtroni pyetje mbi shndetin e fmijs tuaj, si A merr lngje t mjaftueshme?, Pse nuk bie n gjum?, A po zhvillohet normalisht? e shum pyetje tjera. T jesh prindr do t thot t bartsh prgjegjsi pr shndetin e fmijs, ka nuk sht gjithher e leht. Me qllim t mbshtetjes tuaj si prindr gjat ktyre detyrave t rndsishme, prpiqen shum persona t specializuar, si pr shembull mjeket e fmijve apo mjekt e fmijve kshilltaret e fmijve apo kshilltart e fmijve dhe t tjer.

Edhe departamenti i shndetsis t kantonit Basel-Stadt angazhohet pr nj zhvillim t shndetshm t fmijve tan. Sektori i mbshtetjes shndetsore dhe parandalimit ka hartuar pr kt qllim pr ju si prindr t foshnjave dhe fmijve t vegjl deri n moshn 5 vjeare kt broshur. Qllimi i ksaj broshure sht shtimi i vmendjes tek ju pr disa tema t rndsishme shndetsore n moshn fmijrore si dhe zgjimin e vmendjes pr disa oferta pr mbshtetje (prkrahse) n kantonin Basel-Stadt.

Ne ndiejm knaqsin q kemi mundsin tu ofrojm kt kshill-dhns pr lexim dhe u rekomandojm ta prdorni si pik referimi si dhe i urojm t gjitha familjeve dhe para s gjithash fmijve n Basel-Stadt nj fillim t shndetshm n jet dhe shndet t mbar.

Medizinische Dienste Basel-Stadt, Prvention


Pr ka kan nevoj fmijt e vegjlFmija juaj ka nj ndikim (influenc) t madh kur bhet fjal pr planifikimin e rrjedhs s prditshmris. T jesh prindr do t thot ti dhurosh fmijs shum vmendje dhe shpesh disa nevoja vetjake t kalojn n plan t dyt. Merreni kt me qetsi: Gjithka do t ndryshoj n kohn e vet.

Personalitete t vogla, krkesa t mdha Fmijt e vegjl krkojn vmendjen tuaj t plot gjat zbulimit t ambientit prreth. Shkoni bashk me t dhe bni xhiro eksploruese! Fmija juaj ka nevoj pr ndihmn, simpatin dhe sigurin se ju do ta mbshtesni at. Qysh si foshnje fmijt ju bjn pr vete: Ato qajn ngase kan uri, nuk mund t flen apo ndihen keq apo mrziten nga monotonia.

Me koh arrini m shum besimN fillim ndoshta jeni t pasigurt, se si duhet t silleni me fmijn tuaj, si mund ta prkrahni m s miri. Besoni n ndjeshmrin tuaj. Me koh do t gjeni bashk me fmijn tuaj rrugn e duhur. N kt rrug me qllim t orientimit t fmijs tuaj duhet caktuar kufijt.

N xhiron e zbulimitFoshnjat dhe fmijt e vegjl dshirojn t zbulojn botn. Ata jan kureshtar dhe krkojn t ballafaqohen me ambientin e tyre. Njerzit dhe gjsendet duhet t zbulohen - gjithka q sht e arritshme pr tu kapur me duart e vogla do t futet n goj. Prkrahni fmijt tuaj gjat zbulimit dhe bni prvojat e para n kt drejtim.


Prditshmria e larmishme Fmijt e vegjl kan nevoj pr variacione. Ndrmerrni dika me fmijn tuaj, shkoni n shtitje, vizitoni her pas here sheshin e lojrave apo fmijt tjer dhe prindrit e tyre. Fmija juaj mund t zbavitet edhe me pak lodra i jepni atij nj kukull-kafshe pr ledhatim apo lodra kube-ndrtimi pr t luajtur. Nse lodra sht e shumanshme ather kjo do t ngacmoj fantazin e fmijs.

Nse keni pyetje krkoni kshilla Ju jeni t pasigurt gjat kujdesit ndaj fmijs apo keni pyetje mbi dhnien e gjirit, sjelljes gjat gjumit apo krkesave tjera? Krkoni kontakte me familjet tjera me fmij t vegjl apo keni nevoj pr pushim ngase ndiheni t mbingarkuar? Kshillimoret pr nnat dhe etrit ju mbshtet me dshir me kshilla dhe prkrahje (Adresat dhe numrat e telefonit n faqen 28). Pyesni nse sht e domosdoshme pr personat q flasin gjuhn tuaj amtare. Pyetjet tuaja mund ti parashtroni gjithashtu mjekes s fmijs apo mjekut t fmijs tuaj.


Ushqyerja e fmijs tuaj

Prmes ushqimit fmija pranon t gjitha materiet/prbrsit e domosdoshme pr zhvillimin e shndetshm. Pr kt arsye nj ushqyerje e baraspeshuar dhe e shndosh me vakte t rregullta sht qysh pr fmijt e vegjl e rndsishme.

Ushqyerja n muajt e par t jets Qumshti i gjirit t nns sht n katr deri gjasht muajt e par ushqimi m i mir pr fmijn tuaj. Ai prmban t gjitha lndt ushqyese t domo-sdoshme dhe forcon antitrupat. Ai ndihmon edhe pr parandalimin e alergjive. Nse foshnjn tuaj e ushqeni me shishe me biberon do t duhej t k-shillo heni nga kshilltarja e nns ose nga mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs me qllim t zgjedhjes s nj produkti t prshtatshm. N mes t vakteve duhet t bhet nj pauz. Mos i leni shishen me biberon gjat tek fmija.

Nevoja e shtuar pr energji dhe lngje nga dhnia e gjirit Nj nn q ushqen fmijn me qumshtin e gjirit t saj ka nevoj pr rreth 200 deri 300 kcal energji n dit. Merrni rregullisht karbohidrate pr t stabilizuar nivelin e sheqerit n gjak: buk, brumra (nga drithra kokrr plot) apo fruta. Pini s paku dy litra n dit: uj, lngje t tholluara apo qaj t frutave. Disa artikuj ushqimor kalojn n qumshtin e gjirit t nns. Pr kt arsye mos pini m tepr se tre filxhan kafe apo aj t zi n dit. Pijet alkoolike duhet ta shmangni.

Prbrja e ushqyerjes n vitin e par t jets Pas katr deri gjasht muaj ushqyerja e fmijs duhet t kaloj n qull. Filloni me nj lloj t qullit q fmija t msohet me t. Prve ksaj fmija juaj ushqehet me qumshtin e gjirit t nns apo me shishe me biberon si dhe me uj ose aj pa sheqer. Hap pas habi mund t ushqeni fmijn me lloje tjera t qullit duke e shtuar sasin e qullit dhe reduktuar sasin e


qumshtit t gjirit t nns apo qumshtin me shishe me biberon. Keni kujdes q kto artikuj ushqimor t jen t mir tretshme pr fmijn tuaj.

Kujdesi n vitin e par t jets N vitin e par t jets shmangni kripn, erzat dhe sheqerin. Fmijs tuaj duhet ti jepni qumsht lope vetm duke filluar nga viti i dyt i jets. Dy tri lug jogurt natyral apo qull t przier me qumsht. Qull mund ti jepni nga muaji i nnt deri n muajin e dymbdhjet. Fruta e perime t freskta duhet ti jepni vetm nn mbikqyrjen tuaj. Gjat vitit t par arrat e lajthit nuk bjn pjes n planin e ushqimeve, ato mund ti mbesin n fyt fmijs. Hiqni dor nga dhnia e mjalts, ajo mund ti shkaktoje probleme shndetsore.

Nse keni pyetje krkoni kshilla Nse keni pyetje n lidhje me t ushqyerit ather krkoni ndihm tek kshilltarja e dhnies gji, mamia, kshilltarja e prindrve si dhe mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs. T dhnat e duhura mund ti gjeni n faqen 28.


Rekomandimet nga viti i dyt i jetsPas prafrsisht dhjet deri dymbdhjet muaj mund t ushqeni fmijn tuaj njjt si fmijt e mdhenj apo t rriturit. Nganjher duhet t provoni disa her derisa t fmija t pranoj artikuj t ri ushqimor.

Shum fruta dhe zarzavate Frutat dhe zarzavatet duhet dhn fmijs n do vakt. Ideal jan pes vakte n dit. Nj vakt sht prafrsisht nj grusht plot. N fillim frutat dhe zarzavatet duhet t grimconi apo ti bni qull. Pr zemrat e vogla ndrmjet vakteve kryesore frutat zarzavatet e freskta apo buka nga drithrat kokrr-plot jan t prshtatshme pr ngopjen e fmijs.

Ktu bjn pjes edhe produktet e qumshtit Produktet e qumshtit bjn pjes n planin e t ushqyerit tre deri katr her n dit. Kto jan: qumshti, kosi, gjiza, djathi i fort dhe dhalli. Lnd t ndryshme nga produktet e qumshtit prkrahin ndrtimin e strukturs s eshtrave dhe ndihmojn fmijn gjat rritjes.

Buka q ngop, patatet, orizi dhe brumratBuka, orizi, brumrat dhe patatet prbjn themelin e t ushqyerit t shndetshm. Favorizoni produktet nga drithra kokrr-plot: Ato prmbajn m tepr lnd ushqyese dhe mbajn m gjat t ngopur se produktet nga mielli i bardh. do vakt i t ushqyerit duhet t prmbaj karbohidrate.


PijetI jepni t pij fmijs tuaj uj, aj frutash apo aj t bimve mjeksore t pa sheqerosur. N vaktet e ushqyerjes mund t'i ofroni fmijs tuaj edhe fruta pa sheqer dhe fruta t tholluara apo lngje perimesh. Pr parandalimin e kariesit dhe mbipeshs duhet t'i shmangeni pijeve t mbla, si aj i ftoht apo kokakola. Edhe t ashtuquajturit aje fmijsh prmbajn shpesh sheqer.

Yndyrat dhe sheqernat me maturi Prdorni shum pak yndyrn. Favorizoni vajin e vlerave t larta ushqyese si vaj kolze, luledielli apo ulliri. Pravullitni gjelln dhe prdorni pak vaj pr frgim. Hiqni dor nga gjella t frguara. Edhe gjellt t gatshme prmbajn shpesh shum yndyr. mblsira i jepni fmijs tuaj m s shumti njher n fund t nj vakti kryesor. Kjo gj duhet t kombinohet me pastrimin e mpasshm t dhmbve. Kshtu mbroni fmijn tuaj nga kariesi dhe mbipesha.

Ngrnia n tavolinn e familjes Sapo t msoj t ulet fmija juaj, ai duhet t ushqehet bashk me ju n tavolin. Fmija juaj sht pjes e familjes dhe kshtu mund t msoj se ngrnia e prbashkt sht e rndsishme dhe se pr kt duhet t merr koh. Pr t siguruar sasi t mjaftueshme t energjis sht e rndsishme q fmijs suaj ti jepni ushqimin n vakte t rregullta. Rekomandohen tri vakte kryesore t t ushqyerit dhe dy zemra, vakte ndrmjet.


Dhmbt e qumshtit t shndetshm Dhmbt pa karies dhe t mirmbajtur jan t rndsishm, q fmija juaj t ket mundsin t bluaj mir ushqimin dhe t mos ket dhimbje dhmbsh. Kariesi, pra vrimat n dhmb jan si pasoj e moslarjes s dhmbve pas shijimit t pijeve me prmbajtje sheqeri apo artikujve tjer ushqimor.

Dhmbt e par duhet mirmbajtur mirSapo ti dalin dhmbt e par fmijs ato duhet lar s paku dy her n dit. Prdorni brusha t buta fmijsh, nj brush pr tu msuar apo unaza kafshimi me pjesn e brushs dhe past dhmbsh me prmbajtje flori. Pas marrjes s ushqimit dhe pas shijimit t mblsirave duhet domosdo t lahen dhmbt. Mos e futni n goj lugn e fmijs tuaj, cuclln apo shishen e qumshtit me biberon, prndryshe mund t transferoni bakteret tuaja dhe kshtu ato mund t shkaktojn kariesin tek fmija.

Nga ushtrimi bhet mjeshtriLreni fmijn tuaj t laj vet dhmbt. Tek fmijt e vegjl duhet tia lani srish dhe t kontrolloni pastaj se a jan dhmbt vrtet t pastr. Edhe tek fmijt e rritur deri n moshn tet vjeare rekomandohet nj larje e serishme e dhmbve para s gjithash n mbrmje. Dmtimet n dhmbt e qumshtit mund t ndikojn tek shndeti i dhmbve t dyt.

Larja e dhmbve - parandalon dhimbjet dhe shpenzimetDhmbt e qumshtit t dmtuar shkaktojn dhimbje, dhe bjn t domosdoshm riparimin e tyre nga dentisti. Sigurimi i kujdesit shndetsor nuk i merr prsipr shpenzimet. N Basel-Stadt prindrit me fmij t vegjl mbshteten gjat me rastin e kontrollit dyvjear prmes nj boni pr kontroll vjetore t dhmbve tek dentisti, deri n moshn e hyrjes n foshnjore. T dhnat tjera pr kt i gjeni n faqen 29.


Lvizja pr fmijn tuaj

Lvizja sht pr zhvillimin e fmijs tuaj thellsisht e rndsishme. Prmes lvizjes fmija mson t njoh veten dhe t tjert dhe n kt mnyr do t orientohet m mir n mjedisin ku jeton. Kujdesuni n do mosh pr shum liri t lvizjes.

Prparimet individuale N vitet e para t jets fmija juaj zbulon dhe mson shum. do fmij zhvillohet sipas nj shpejtsie vetjake individuale. Hapat e zhvillimit (si pr shembull kontrolli i qndrimit t koks, zvarritja, qndrimi ulur, ecja etj.) rrjedhin automatikisht dhe sipas nj ritmi t caktuar.

Pozitat e ndryshme t ndenjurit shtrirFmija juaj mund t rri shtrir i mbshtjell n nj mbules t trash e t ngroht n dysheme. Vendosni fmijn gjat dits n pozita t ndryshme, me nj an, n bark apo n shpin. Pas disa muajsh kur fmija t jet m i lvizshm, ai krkon m shum shoqrim dhe mundsi tjera pr lvizje.

Kapja me duarDuke filluar nga muaji i gjasht prmirsohet aftsia e t lvizurit me duar. Fmija juaj mundet pr shembull t kaloj nj lodr nga nj dor tek dora tjetr apo t lshoj gjrat t bien n dysheme. Edhe aftsia e perceptimit t gjsendeve dhe radhitjes s tyre mbshtetet prmes lvizjes. I jepni fmijs tuaj lodra apo gjsende t prditshmris me prbrje t ndryshme pr eksplorim.

Fmijt e vegjl jan aktivFmijt kan nj shtytje t natyrshme pr lvizje dhe lvizin shum dhe me dshir t plot. Fmijt e vegjl duhet t bjn lvizje intensive nj deri dy or n dite: Brja potere vrdall, vrapimi, kacavarje. Ju keni pr do dit shum mundsi q t plotsoni dshirn e fmijs tuaj pr lvizje:


Me vizita n sheshe lojrash, me shtitje dhe me udhtime eksploruese n natyrn e lir. Gjat lvizjes fmijt nuk mbingarkohen, ato lodhen shpejt me faza t shpeshta e t shkurtra pushimi.

Orientimi n grupNse fmija juaj luan me fmijt tjer, njeh vetveten dhe njoftohet m mir me fmijt tjer. Ai mson t vlersoj aftsit e tij dhe t krahasoj ato me t tjerve. Fmijt motivojn njri tjetrin, imitojn gjrat dhe eksplorojn bashkrisht gjra t reja. Ato luajn, shuajn kureshtjen e tyre dhe prjetojn knaqsi gjat zbavitjes s prbashkt.

Lvizje bashkarisht me prindritKurse pr not ka qysh duke filluar pr bebe apo fmijt e vegjl. Edhe gjimnastika nn- fmij apo bab-fmij sht nj form interesante e lvizjes pr ju dhe fmijn tuaj. Informacionen mbi kt mund ti gjeni n faqen 33.

Pr nj zhvillim t shndetshm Pr zhvillimin e fmijs duhet ti leni atij liri t mjaftueshme t lvizjes. Nse keni pyetje apo jeni t pasigurt n lidhje me zhvillimin e fmijs tuaj ather drejtohuni pran kshilimoreve pr prindrit ose tek mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs.


I shndetshm duke ecur

Lvizja n ajrin e pastr sht e mir pr shndetin tuaj. Nuk prfitojn vetm fmijt nga lvizja jasht shtpis por edhe ju mund t furnizoheni me energji. Zbuloni bashkrisht me fmijn tuaj mjedisin ku jetoni. Natyra t ofron shum-ka q mund t ndikoj si stimulues pr fmijn tuaj. Bashkrisht me prindrit tjer shtitja do t shndrrohet edhe pr ju n nj variacion (diversitet).

Aktivitet prjashta Edhe fmijt e vegjl mund t lvizin pa dyshim prjashta. I jepni fmijs tuaj nj top apo nj balon me ajr pr t luajtur, kshtu fantazia e tij lviz lirshm. Edhe n sheshin e lojrave, n park, n mal apo n kopsht, fmija juaj mund t brtet lirshm vrdall. Gjat dimrin fmijt mund t rrshqasin me saj apo t luajn n dbor, gjat vers preferohen ekskursionet me biiklet, me trotinet me dy apo tri rrota.

Mbrojtja e mir nga t ftohtit dhe dielli Lvizja prjashta sht e mundur n do koh. Kpuct, pantallonat dhe xhaketat me astar t mbushur mir q mbrojn nga era dhe uji dhe q mbrojn nga shiu dhe t ftohtit. Kapela dhe dorezat e plotsojn veshjen e duhur. Fmija juaj nuk duhet t vishet shum ngroht nse lviz prjashta. Mbrojtja nga dielli pr fmijn tuaj me lkur t ndjeshme sht tejet e rndsishme. Bebet duhet t qndrojn n hije. Prdorni pr fmijt e vegjl kremra t veant pr mbrojtje nga dielli. Pr nj mbrojtje t mir nga dielli nevojiten edhe nj kapel, syzet e diellit dhe rrobat q mbulojn mundsisht sa m shum pjes t lkurs.


T msuarit duke luajtur

Gjat lojs fmija juaj mson pothuajse vetvetiu. Gjat lojs ai prdor t gjitha shqisat me qllim t eksplorimit t bots: Fmija juaj dshiron t zbuloj si tingllon dika, far arome ka dika, si shijon apo si ndihet dika.

Gjsendet pr t luajtur Fmijt mund t luajn mir edhe me pak lodra. Kto lodra mund t jen pr shembull kukulla, nj shami tekstili apo gjrat e prditshmris si nj lug pr zierje apo nj kapak tenxhereje. sht e rndsishme q gjsendet t mos jen as me maje, as t brishta e as t vogla, pasi q fmijt e vegjl fusin gjithka n goj pr t eksploruar dhe gjat ksaj mund ato t lndohen apo t glltisin lodrn.

Detyrat gjat lojs Fmijt i mbledhin me dshir gjsendet dhe i fshehin ato me qllim q pastaj ti krkojn. Pr mbledhjen e lodrave jan t prshtatshm sirtart apo arkat n t cilat fmijs i lejohet t mbledh dhe ti shprndaj prsri ato, si tenxheret, pjatat n form vazo, pajisjet e zierjes dhe tekstilet.

Fmijt tjer, prvoja t rejaQysh fmijt tejet t vegjl bjn prvojat e tyre nse luajn bashk me fmijt tjer. Fmija juaj mund t ballafaqohet me fmijt tjer dhe prmes lojs t msoj pr jet. sht e rndsishme q fmija juaj t ket kontakte me fmijt e moshs s njjt. Kjo mund t ndodh me vllezr apo motra, fmijt e miqve apo pr shembull n grupe loje.


Gjumi duhet t msohet

Fmija juaj s pari duhet t msoj, t bj dallimin e dits me natn. Pr t kaluar tr natn n gjum pa ndrprerje dhe pa pir qumsht nga gjiri i nns do t kaloj nj cop koh.

Zgjimi natn N muajt e par t jets sht normale zgjimi i fmijs disa her gjat nats fmija juaj pasi t zgjohet flen vetvetiu brenda nj kohe t shkurtr. Nse fmija juaj zgjohet shpesh nga gjumi dhe nuk flen srish duhet t krkoni mbshtetje. Kshilltarja e prindrve apo mjeku i fmijve mund tu kshilloj.

Rrjedha e pandryshueshme e ditsNj rrjedh e dits me struktur t qart i ndihmon fmijs tuaj q t flej pa ndrprerje gjat nats. Kjo sht e rndsishme pr t sjell nj ritm periodik gjat dit por edhe gjat nats. Fazat e gjumit gjat dits duhet t jen mundsisht t shkurtra n mnyr q fmija gjat nats t flej pa u zgjuar nga gjumi. Prpiquni nga muaji i tret t kaloni n orarin e rregullit t dhnies s gjirit dhe orarin e rregullit t gjumit. Prfundoni ditn me nj ritual, pr shembull me nj kng gjumi.

Kshtu flihet m mir Kujdesuni q dhoma e gjumit t fmijs tuaj t ket nj temperatur nga 18 deri n 20 C. Foshnjat duhet t rrin t shtrir n shpin. Me koh fmija e ndrron i pavarur pozitn e tij. Mos i jepni foshnjs jastk, ai mund t ngulfatet n t. Nevoja e fmijve t vegjl pr gjum ndryshon shum dhe sht individuale.


T kuptuarit dhe t folurit

Qysh duke filluar nga muaji i tret apo i katrt fmija juaj mund t shpreh me nj dallim t kuptueshm t ndjerit mir dhe paknaqsin. Pastaj ai fillon t brblit dhe t cicrit pr t provuar kshtu nivele t ndryshme t zrit. Nga muaji i nnt fmija juaj mund t shpreh konstrukte m t gjata tonesh duke prdorur shpesh shkronjn a. Kto rrokje t ndara me koh fitojn nj kuptim: Fmija juaj fillon t nxjerr fjal.

T kuptuarit e gjuhs Shum koh para se fmija t filloj t flas vet ai e kupton gjuhn. Diku nga muaji i pest fmija mund t dalloj se a flisni me t me mirsjellje (butsisht) apo me rreptsi (ashprsi). Fmija juaj kupton diku nga muaji i shtat edhe fjalt e zakonshme apo mund reagon n pyetje. Rreth muajit t dhjete fmija juaj e kupton edhe fjaln jo.

Prdorimi i gjuhs s foshnjs Shum prindr prdorin nj t ashtuquajtur gjuh t fmijve apo t foshnjave. Ato i drejtohen fmijs s tyre t vogl me shprehje t zakonshme t theksuara shpesh me nj tonalitet t lart. Kjo gjuh e foshnjave nuk e dmton fmijn tuaj; ajo e mbshtet shkmbimin n mes jush dhe atij. Me t rritur t fmijs suaj duhet t kaloni n gjuhn normale.

T msuarit e gjuhs s nns Flisni me fmijn tuaj at gjuh q vet e dini m s miri. Rrfeni fmijs tuaj pikrisht at q e bni n momentin q flisni me t. Dgjojeni fmijn tuaj me vmendje, i rrfeni atij prralla dhe e lavdroni kur ai t prpiqet q t nxjerr ndonj fjal. Sa m mir q ai t flet gjuhn e par aq m me lehtsi mund t flas e t msoj edhe gjuht tjera.

Rritja e fmijs me dy gjuh Nse prindrit flasin gjuh t ndryshme ather sht e rndsishme q t dy prindrit t'i drejtohen fmijs secili n gjuhn q e njohin m mir.


Fmijs tuaj i lejohet przierja dhe gabimet gjuhsore. Kjo sht trsisht normale dhe me koh do t zhduket. sht e mundur q fmijs tuaj i duhet nj koh e gjat deri sa t mund t shprehet n t dy gjuht.

Ndihma gjat msimit t gjermanishtes pr tr familjen Nse fmija juaj flet nj gjuh tjetr ai duhet t msoj gjermanishten. Kjo ndodh m s miri gjat kontakteve me fmijt tjer apo n nj grup loje. Nnat dhe etrit mund t vijojn kurse t gjermanishtes dhe gjat vijimit t kursit t drgojn fmijn n prkujdesje. T dhnat rreth ksaj mund ti gjeni n faqen 33.

Librat dhe dokumentacioni Dshironi q fmijs tuaj ti rrfeni her pas here ndonj prrall apo ti lexoni dika me z? Ju keni mundsin pr nj tarif t ult t huazoni libra n nj bibliotek publike duke patur kshtu mundsin q ti ofroni vazhdimisht prralla t reja dhe libra t ri me ilustrime pr fmij. T dh-nat rreth ksaj mund ti gjeni n faqen 33.


Rreziqet n prditshmri

Fmijt e vegjl jan shum kureshtar dhe dshirojn t zbulojn botn. Ato fusin gjithka n goj pr ta konstatuar dhe shpesh nuk kan mundsi t vlersojn apo llogarisin rreziqet.

Kujdes, rreziku nga rrzimi Mos e leni asnjher foshnjn vetn kur ai sht i shtrir n tavolinn e ndrrimit dhe mbshtjelljes s fmijs apo kur ai sht n divan. sht e mundur q ai t rrzohet dhe kshtu t lndohet. Edhe pse ai akoma nuk mund t ec, shkallt paraqesin nj rrezik permanent pr fmijn tuaj, ngase ai mund t rrzohet teposht. Gjat aktiviteteve si ngasja e biiklets pr mbrojtjen e koks fmija duhet t bart helmetn mbrojtse.

Dritaret nuk duhet ln t hapura Nse dshironi t ajrosni banesn apo t hapni dritaren gjat zierjes n kuzhin ather duhet t siguroheni q fmija juaj nuk mund t arrije t ngjitet nga ndonj karrige n dritare dhe as t arrij kornizn e dritares. M s miri sht t siguroni dritaren me nj sigures t veant pr mbrojtje t fmijve.

Mbrojtja nga goditjet elektrike, djegiet dhe mbytja me ujPrizat elektrike duhet t mbulohen me nj sigures pr mbrojtje t fmij-ve. Kshtu fmija juaj sht i mbrojtur nga goditjet elektrike. Kujdesuni q fmija juaj t mos mund t arrij tenxheret mbi shporet. Uji i nxeht dhe vaji mund t djegin fmijn tuaj dhe avujt mund t lndojn at. Pellgjet (liqenet) e vegjl dhe vaskat e mbushur me uj duhet t sigurohen n mnyr q fmija juaj t mos mund bie n to dhe t mbytet n uj. Kujdes: Rreziku nga helmimiIlaet (Medikamentet) duhet t ruhen n nj vend t paarritshm pr fmijt. Siguroni lndt e larjes dhe pastrimit apo lndt kimike n nj vend q nuk mund t hyj fmija juaj, ngase ai mund ti fut ato n goj dhe t helmohet. Informohuni gjat blerjes s bimve t kopshtit dhe t dhoms n dyqan se a jan ato helmuese. Po qe se keni nj urgjence n rast helmimi ndihmn mund t krkoni prmes numrit t telefonit 145.


Trafiku rrugorFmijt e vegjl nuk kan aftsin e perceptimit t situatave t kompliku-ara dhe nuk i kuptojn rreziqet. Ktu bjn pjes pr shembull kalimi i rrugs. Ushtroni me fmijn tuaj situatat, si duhet t kalohet rruga dhe si duhet ecur n trotuar q ato t msojn sjelljen korrekte n trafikun rrugor.

Mbrojtja nga pirja pasive e duhanit Pr hir t fmijs tuaj mos e lejoni pirjen e duhanit n banes. Nse je ni t detyruar t qndroni n hapsira t mbushura me tym duhani, shto-het rreziku q fmija juaj t vuaj nga ndonj smundje e organeve t frymmarrjes. Pirja e cigareve mund t shkaktoj infeksione t veshve dhe syve. Cigaret dhe taketuket (tavll duhani) duhet t lihen larg nga mundsia e arritjes s fmijve ngase ekziston mundsia e helmimit prej tyre.

Kufizimi i konsumit t televizionit Pr fmijt e vegjl shikimi i televizionit nuk sht i domosdoshm por magjeps (mahnits). Pasi q fmijt e vegjl nuk sht e mundur t prpunojn ngjarjet gjat dy viteve t para nuk do t duhej t shikojn televizionin. Nga mosha tre deri n moshn gjasht vjeare duhet t shikojn m s shumti 30 minuta televizionin. Mirpo televizioni nuk e ka vendin n dhomn e fmijs.


T jesh i smur

Pas muajit t katrt t jets tek fmija fillon reduktimi i mbrojtjes nga antitrupat e nns, t cilt fmija i merr qysh nga trupi i nns e pastaj edhe nga qumshti i gjirit t nns. T jesh i smur sht pjes prbrse e rritjes s fmijve, kshtu zhvillohet dhe ushtrohet sistemi imun mbrojts nga smundjet tek fmij.

Ftohja, zjarrmia dhe infeksionet e zorrve e lukthitSmundjet m t shpeshta tek fmijt e vegjl jan smundjet e ftohjes si dhe infeksionet e zorrve e t lukthit. Nj fmij ka zjarrmi, nse temperatura e tij kalon mbi 38,0 Celsius. Pr nj temperatur t lart flitet kur temperatura sht n mes te 37.5 dhe 38.0 Celsius. Si temperatur normale konsiderohet ajo deri n 37.5 Celsius.

Ilaet (Medikamentet) dhe trajtimi mjeksor N rast t smundjes s fmijs tuaj duhet t krkoni mbshtetje tek mjeku i fmijs apo mjekja e fmijs tuaj. Si rregull vlen: Sa m i ri q t jet fmija aq m shpejt duhet krkuar konsultimin mjeksor n rast t problemeve shndetsore. Fmijs tuaj i jepni ilae (medikamente) t cilat jan t rekomanduara nga nj person i specializuar.

Vmendja dhe mirmbajtja Fmijt e smur jan shpesh t mrzitshm dhe nuk kan uri. Kjo sht normale. Kujdesuni q fmija juaj t marr lngje t mjaftueshme. I dhuroni vmendje t duhur ngase nga gjendja e smur reagon shpesh me emocione dhe pr nj shrim t shpejt sht e nevojshme afrsia dhe ndjenja e siguris.


Mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs Ashtu si llogarisni vet gjat shtjeve shndetsore n mjekun tuaj familjar apo n mjekjen tuaj familjare duhet t zgjidhni pr fmijn tuaj nj person kshillues dhe shoqrues pr shtjet e shndetit apo trajtimit n rast t s-murjes.

Mbikqyrja e shndetit dhe e zhvillimitMjekja e fmijve apo mjeku i fmijve vlerson zhvillimin trupor, shpirtror dhe mendor t fmijs tuaj, kryen kontrollet profilaktike dhe i jep vaksinat. Ju mund t pyetni mjeken tuaj t fmijs apo mjekun tuaj t fmijs nse keni ndonj shqetsim n lidhje me shndetin apo zhvillimin e fmijs tuaj. Kjo mundson nj veprim t shpejt dhe t drejt nse fmija juaj apo zhvillimi i tij nuk ka rrjedh normale. Edhe pyetjet mbi dhnien e ushqimit apo mbi gjumin mund tia parashtroni mjekes s fmijs.


Mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs si konsultim i parDrejtohuni n rast t nj problemi shndetsor t fmijs tuaj pikspari gjithmon mjekes s fmijs apo mjekut t fmijs. Ju mund t telefononi n ordinanc dhe t caktoni nj takim apo t kshilloheni n raste urgjente prmes telefonit. Edhe natn, gjat fundjavs apo gjat festave mund t msoni prmes telefonit t ordinancs mjeksore se kush tjetr mund t'u ndihmoj.

Shpenzimet shndetsore Lajmroni fmijn tuaj qysh gjat shtatznis tek nj sigurim i kujdesit sh-ndetsor. N Zvicr sigurimi i kujdesit shndetsor sht i obligueshm. Fmija juaj sht i siguruar mir me sigurimin e obligueshm t kujdesit shndetsor (KVG) ndaj smundjeve dhe ndaj aksidentit. Shpenzimet e vaksinimit dhe kontrollet profilaktike barten gjithashtu nga sigurimi i kujdesit shndetsor. Ju duhet t paguani shpenzimet vetjake prej 10%.

Ilaet (Medikamentet)Nse fmija juaj ka nevoj pr ilae speciale ather kto do t jepen nga mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs. Me nj recet t dhn nga mjekja/u mund ti merrni ilaet n barnatore. Sigurimi i kujdesit shndetsor bart shpenzimet e pjesshme t ilaeve.

Rastet urgjente dhe numrat e urgjencs Nse keni urgjenc shndetsore e fmija juaj sht i smur rnd apo i aksidentuar, kontaktoni mjeken e fmijs apo mjekun e fmijs, shrbimin urgjent t mjekve t fmijve n numrin e telefonit 061 261 15 15 apo urgjencn sanitare n numrin e telefonit 144.

N rast t urgjencs nga helmimi: Qendrn-Tox numri i telefonit 145.


Kontrollet profilaktike

N do mosh ndodhin hapa mjaft t rndsishm t zhvillimit. Duke u nisur nga ky kndvshtrim sht vendimtare q mundsisht hert t zbulojm at q bie n sy gjat zhvillimit dhe fmija t marr ndihmn e duhur mjeksore. Pikrisht pr kt arsye rekomandohen kontrolle mjeksore profilaktike t rregullta pr fmij.

Shoqrimi i zhvillimit t fmijs tuajGjat vitit t par t jets fmija juaj kalon npr shum faza t zhvillimit, N prputhje me kto hapa t zhvillimit fmija juaj duhet t ket kontrolle t shpeshta mjeksore. Kshtu fitoni ndjenjn e siguris se gjithka shkon mbar. Kontrollet n vazhdim, duke filluar nga viti i dyt i jets bhen n intervale m t mdha kohore. Mjeku i fmijs, mjekja e fmijs vlerson zhvillimin trupor t fmijs tuaj, lvizshmrin, t dgjuarit, shikimin dhe t folurit. Kontrollet profilaktike ofrojn mundsin e konsultimit t temave t ndryshme si t ushqyerit, vaksinimi, gjumi, sjellja apo edukimi.

N vazhdim nj pasqyr e kontrolleve n intervale kohore:

1 jave

2 muai

4 muai

6 muai

9 muai

12 muai

18 muai

24 muai

3 vjet

4 vjet

6 vjet

10 vjet

12 vjet

14 vjet


Vaksinimet e rekomanduara

Vaksinimet mund t mbrojn efektshm fmijn tuaj nga smundje t rnda dhe nga pasojat e tyre. Mjekja e fmijs apo mjeku i fmijs u ofron informacione tjera dhe mund t prgjigjet n pyetjet tuaj.

Sipas planit zviceran t vaksinimit rekomandohen kto vaksinime pr foshnjn apo fmijn tuaj t vogl:

Informacionet mbi smundjet n veanti

Difteri (Gryka e bardh): Kjo smundje e organeve t frymmarrjes mund t marr rrjedh vdekjeprurse dhe t merr frymn dhe t mbyt.

Tetanos (sharrza): Bakteret e tetanosit deprtojn nga nj plag n trup dhe i sulmojn nervat. Kjo mund t sjell ngre t muskujve t prcjell me dhimbje t mdha dhe mund t shpien deri n vdekje.

Pertusisi (Kolla e bardh): Kolla e bardh sht nj smundje tejet ngjitse e organeve t frymmarrjes, e cila tek foshnjat mund t shpie n vdekje prmes ndaljes s frymmarrjes.

Mosha Vaksinimi Vrejtje

2/4/6 muaj Difteri,tetanosi,kollemir(ebardh)

Paralizimiifmijve,laringjitit (prmes Haemophilus influenzae tipi b)

Pneumokok(vetmme2/4muaj)

Tri vaksinime n interval kohor prej dy muajsh

12 muaj

1215 muaj

Fruthi,shyta,fruthiteknna

Pneumokoku,meningjitkokuC

1524 muaj Difteri,tetanosi,kolliimir(ibardh)

Paralizimiifmijve,laringjitit (prmes Haemophilus influenzae tipi b)

Fruthi,shyta,fruthiteknna

Vaksinime t srishme

2 doza

47 vjet Difteri,tetanosi,pertusisi(kollebardh)

Paralizimiifmijve

Fruthi,shyta,rubeola

Vaksinime t srishme

Vaksinime t kompensuar pr fmijt e pa vaksinuar deri tani


Meningjiti: Pezmatimi i lkurs s trurit prmes Haemophilus influenzae Typ b: Kjo smundje mund t ket si pasoj dmtime t rnda dhe t prhershme dhe mund t shpie n vdekje.

Paralizimi i fmijve: Kjo smundje prmes paralizs mund t ket si pasoj gjymtim dhe mund t shpie n vdekje.

Fruthi: Komplikime t mundshme si nj pezmatim t trurit mund t ken si pasoj gjymtim t prhershm dhe mund t shpie n vdekje.

Shyta: Kjo smundje mund t ket pr pasoj pezmatimin e lkurs s trurit dhe mund t shpie n pengesa t prhershme t dgjimit.

Rubeola: Smundja sht pr grat shtatzn t pa vaksinuara n katr muajt e par shume e rrezikshme ngase mund t shpie deri te keq formime t rnda tek fmija.

Pneumokoku: Kjo smundje prmes nj pezmatimi trunor apo nj helmimi t gjakut mund t ket pr pasoj dmtime t prhershme dhe t shpie n vdekje.

Meningjit kokuC: Kjo smundje prmes nj pezmatimi trunor mund t ket pr pasoj dmtime t prhershme dhe t shpie n vdekje.


Kshillimet dhe adresat

Kshillimore e prindrve Prve kujdesit pediatrik kshillimi i prindrve sht mbshtetja m e rn-dsishme pr familjet me foshnje dhe fmij t vegjl q nga lindja dhe deri sa t hyjn n kopshtin e fmijve. Kshillimoret n fjal i mbshte-sin nnat dhe etrit gjat detyrave si prindr dhe prkrahin kontaktet me familjet tjera. Kshilltaret e prindrve jan specialiste n fushat si dhnia gji fmijs, t ushqyerit e fmijs, kujdesi ndaj fmijs, zhvillimi dhe gjumi i fmijs, si dhe pr kontrollin e peshs dhe rritjen e fmijs, pr shkollimin si dhe pr shtjet mjeksore. Oferta sht e hapur pr t gjitha familjet, sht pa pages n Basel dhe ofron:

Konsulenca n zyrat e kshillimit me dhe pa termin Kshillime telefonike Konsultime me prindrit n shtpi

Elternberatung Basel-StadtFreie Strasse 35, 4001 BaselTelefon 061 690 26 90, Fax 061 690 26 [email protected], www.elternberatungbasel.chwww.baslerfamilien.info

Kshillimet telefonike: e hn, e mart, e enjte, e premte prej ors 812, e mrkur 1417

Kshillimorja n rrugn Freie Strasse sht e hapur do dit. Informacione pr kshillimoret npr lagje gjeni n: www.elternberatungbasel.ch.

Kshillimore e dhnies s gjirit t spitalit universitar t BazelitNj kshilltare e diplomuar n ushqyerje dhe dhnie gji fmijs, ju mb-shtet n rast se keni pyetje apo probleme gjat qndrimit tuaj n spital si dhe pas daljes nga spitali.

Takimet sipas marrveshjes n telefonin: 061 265 90 94

Universittsspital BaselFrauenklinikSpitalstrasse 21, 4031 BaselTelefon Zentrale 061 265 25 25


Mjeket e fmijve dhe mjekt e fmijvePr adresat e mjekeve t fmijve dhe mjekve t fmijve konsultoni li-brin e telefonit t kantonit Basel-Stadt duke krkuar me fjaln orientuese (rzte sowie Kinder- und Jugendmedizin) Mjek si dhe Mjek t fmijve e t rinjve apo n faqen e internetit www.kindermedizin-regiobasel.ch

Shrbimi urgjent i mjekve pr fmij: Telefoni 061 261 15 15

Universittskinderspital beider Basel (UKBB) Spitalstrasse 33, 4031 BaselTelefon 061 704 12 12www.ukbb.ch www.bewegter-lebensstart.ch

Kontrollet e dhmbve pr fmijt e vegjlKontrolli vjetor falas pr fmijt e vegjl n Basel-Stadt mund t kryhet tek do dentiste SSO apo tek do dentist SSO apo n klinikat shkollore t dhmbve n Bazel dhe Riehen.

Schulzahnklinik Basel, St. Alban-Vorstadt 12, 4010 BaselTelefon 061 284 84 84, Fax 061 284 84 [email protected], www.zahnkliniken.bs.ch

Schulzahnklinik Riehen, Wettsteinstrasse 1, 4125 RiehenTelefon 061 641 35 45, Fax 061 641 35 [email protected], www.zahnkliniken.bs.ch

Schweizerische Zahnrztegesellschaft (SSO) Sektion Basel Birsigstrasse 2, 4054 BaselTelefon 061 312 02 81, do dit nga ora 8 deri 10 [email protected], www.sso-basel.ch

Ksh

illim

et /

adr

esat


Qendra pr mbshtetje t hershmeOfertat e qendrs pr mbshtetje t hershme i drejtohen familjeve me bebe dhe fmij t vegjl deri n moshn e hyrjes n foshnjore, q kan shqetsime pr zhvillimin e fmijve dhe kan vendbanim n kantonin Basel-Stadt.

Oferta prfshin: Konsultimet e prindrve dhe prfaqsuesve ligjor t fmijve mbi

shtje t tilla si zhvillimi i fmijve, gjuha dhe t folurit e fmijve, fmijt me aftsi t kufizuara, edukimi i fmijve, prkrahja dhe lehtsimet pr familjen Sqarime pr zhvillimin psikologjik t fmijs Sqarime logopedike Edukimi special i hershm Terapia logopedike Bashkpunimi me dhe kshillimi nga specialistt n fazn e fmijris

s hershme (p.sh. gjat lojrave n grup, n qendra ditore ...)

Pr prindrit me nj gjuhe t huaj dhe prgjegjsit e edukimit kemi pr-kthyese dhe prkthyes n dispozicion. N qendrn pr mbshtetje t hershme punojn punonjs t specializuar pr pedagogji shruese, psikolog dhe punonjs pr pun sociale. Ofertat jan zakonisht falas.

Zentrum fr Frhfrderung, Abteilung Jugend- und Familienangebote De Wette-Strasse 3, 4010 BaselTelefon 061 267 85 01, Fax 061 267 84 [email protected], www.zff.bs.ch

Nga e hna deri t premten, nga ora 811.30 E hn, E mart, E mrkur, E premte: nga ora 13.3017


Ksh

illim

et /

adr

esat

Prkujdesja shtes e fmijve Nse jeni duke punuar apo duke e kryer ndonj kualifikim, ather pr fmijn tuaj mund t kujdeset nj qendr ditore ose nj familje. Luteni t informohuni me koh mbi mundsit e prkujdesjes s fmijve. Informa-cionet mund ti gjeni pran vendit t ndrmjetsimit t familjeve ditore apo pran selis s familjeve ditore. Ofertat e prkujdesjes jan me pa-ges. Shuma e pagesave sht n varsi t ardhurave t prindrve.

Ndrmjetsimi i vendeve dhe kontaktimi:

Vermittlungsstelle fr Tagesheime in BaselFreie Strasse 35, Postfach, 4001 BaselTelefon 061 267 46 14 [email protected]

Kontaktstelle Tagesbetreuung RiehenWettsteinstrasse 1, 4125 RiehenTelefon 061 646 82 56 [email protected], www.riehen.ch

Geschftsstelle Tagesfamilien Basel-Stadt Freie Strasse 35, Postfach, 4001 BaselTelefon 061 260 20 60 [email protected], www.tagesfamilien.org

Linqet pr kujdesjen e fmijve jasht familjes:

Portali zviceran i kopshteve www.kinderkrippen-online.ch/Kinderbetreuung/Basel-Stadt.aspx

Liliptu prkujdesja e fmijve Prkujdesja e fmijve n Zvicr:http://kinderbetreuung.liliput.ch

Shoqata e familjeve ditore Zvicra veriperndimore: www.vtn.ch

Platforma informative pr prkujdesjen e fmijve:www.kissnordwestschweiz.ch

IG Spielgruppen Schweizwww.spielgruppe.ch


Gjimnastika nn-bab-fmijLvizja e prbashkt e forcon marrdhnien n mes t prindrve dhe fmijs, i prgjigjet dshirs s fmijs pr lvizje dhe mbshtet shndetin e prindrve dhe t fmijve. Ofertat pr gjimnastik nn-bab-fmij organizojn, n asociacionin e gjimnastiks Basel-Stdt, shoqata t ndryshme t gjimnastiks n lagje. Katrmbdhjet qendra pr takime n lagjet e Baselit ofrojn shrbime t ndryshme pr prindrit me fmijt e tyre.

Geschftsstelle Turnverband Basel-Stadt Postfach 571, 4005 Basel, [email protected]

Qendrat pr takime n lagjet e Baselitwww.quartiertreffpunktebasel.ch

Gjetja e kursit t prshtatshm pr gjermanishtKshillimorja pr t huajt GGG ju ndihmon pa pages n 15 gjuh pr ta gjetur nj kurs t gjuhs gjermane.

GGG Auslnderberatung Eulerstrasse 26, 4051 BaselTelefon 061 206 92 [email protected], www.ggg-ab.ch

Orari i puns: Nga e hna deri t premten, nga ora 911 dhe nga ora 1418 Nj prmbledhje t kurseve t gjuhs gjermane n rajonin e Baselit e gjeni n: www.integration-bsbl.ch

Huazimi i librave, muziks dhe DVD-ve GGG Stadtbibliotheken BaselN kuadr t bibliotekave t GGG n qytetin e Baselit funksionojn: biblioteka qendrore me gjasht degt e saj n lagjet e qytetit. Nse keni vendbanim n kantonin e Bazelit, abonimi pr fmij sht falas.

GGG Stadtbibliothek ZentrumIm Schmiedenhof 10 (Rmelinsplatz), 4051 BaselTelefon 061 264 11 11, Fax 061 264 11 [email protected], www.stadtbibliothekbasel.ch

Orari i puns: E hn nga ora 1418.30, E mart, e mrkur, e premte nga ora 1018.30, E enjte nga ora 1020, E shtun nga ora 1017


Ksh

illim

et /

adr

esat

Gemeindebibliothek RiehenBiblioteka lokale n Riehen sht nj bibliotek publike me nga nj deg n Riehen dhe n qendrn Rauracherzentrum.

Bibliothek DorfBaselstrasse 12, 4125 Riehen Telefon 061 646 82 39 [email protected], www.gemeindebibliothekriehen.ch

Orari i biblioteks: e hn, e mrkur, e premte prej ors 14.3018.30; e mart 14.3021.00, e enjte 911 dhe 14.3018.30, e shtun 1012.30

JUKIBUJUKIBU Biblioteka ndrkulturore pr fmij dhe t rinj huazon libra, CD dhe DVD n mbi 50 gjuh t ndryshme. Ve ksaj organizohen edhe lexi-me, tema t ndryshme apo guida pr shkolla. Huazimi n bibliotek kush-ton 5 franka n vit. Poseduesit e Familienpass kan zbritje.

JUKIBUElssserstrasse 7, 4056 BaselTelefon 061 322 63 [email protected], www.jukibu.ch

Orari i biblioteks: nga e martja deri t premten prej ors 1518, e shtun prej ors 1012

2016 l 500 l Albanisch

AdresaGesundheitsdepartement Basel-StadtPrventionSt. Alban-Vorstadt 194052 BaselTel 061 267 45 [email protected]

www.gesundheit.bs.ch

Documents

«Fillimi i shëdetshëm në jetë» - gesundheit.bs.ch2bda54f4-5783-480d-a063-e00294b6ab… · ftohtë apo kokakola. Edhe të ashtuquajturit çaje fëmijësh përmbajnë shpesh sheqer