19

Farmakoterapia

Ponad 30 lat życia kobiet przypada po me-nopauzie. Przynajmniej połowa tego okre-su może być aktywnym czasem, ponie-waż kobiety dysponują wówczas jeszcze znacznymi zasobami energii. Tymczasem narastający niedobór hormonów jajniko-wych skutkuje pojawieniem się szeregu dolegliwości, powodujących znaczny dys-komfort. Zachodzi więc potrzeba pomocy w zwalczaniu tych objawów, sama natura nie jest bowiem w stanie ich wyrównać. Niektóre z kobiet okres ten przechodzą bez specjalnych dolegliwości, inne na-tomiast przeżywają go bardzo burzliwie. Nasilenie objawów wynika z konstytu-cji osobniczej, przesłanek rodzinnych, przeszłości ginekologiczno-położniczej, jak i ogólnych warunków życia. Kobiety z wyraźnymi oznakami hirsutyzmu i otyło-ści przy małej ruchliwości z bolesnością i obrzmieniem piersi częściej zapadają na cukrzycę i choroby metaboliczne. Zmiany nowotworowe śluzówki macicy częściej spotyka się u kobiet z przedłuża-jącymi się i nieregularnie występującymi plamieniami i krwawieniami. Guzowatość w piersiach, wydzielina o mlecznobiałej lub krwistej barwie i podwyższony po-ziom prolaktyny we krwi dają podstawę do wykonania skrupulatnej diagnostyki (mammografia, sonografia sutka, badanie mikroskopowe materiału bioptycznego). Zmiany mastopatyczne nie są stanami przedrakowymi, jednakże w 10% maskują zmiany nowotworowe w piersi.

Estron zamiast estrogenuDominującym estrogenem u młodych kobiet jest estradiol, zaś w wieku po-menopauzalnym estron, który odgrywa nieco inną rolę niż estradiol. Zrównowa-żone wydzielanie hormonów jajnikowych

gwarantuje korzystny wpływ na psychi-kę, układ krążenia i serce, skórę, kości i metabolizm komórkowy. Zachwianie równowagi hormonalnej w okresie około-menopauzalnym powoduje wystąpienie szeregu dolegliwości i sprzyja rozwojowi rozmaitych chorób.

Jednym z najwcześniejszych objawów menopauzalnych są tzw. wary – uczu-cie gorąca w wyniku rozszerzenia się naczyń krwionośnych skóry szyi, karku, piersi. Powoduje to nadmierną potliwość, kłopoty ze snem, ogólne zmęczenie, złe samopoczucie i obniżenie aktywności.

Symptomy wypadowe pojawiają się u ok. 85–90% kobiet w tym wieku; u 30% z nich ocenia się te dolegliwości jako ciężkie. Zaburzenia w ilościowej i jakościowej go-spodarce hormonalnej u kobiet w tym okresie doprowadzają do uszkodzenia komórek nerwowych, co zwiększa ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera.

Objawy zanikowe w obrębie cewki mo-czowej i pęcherza przyczyniają się do

Fitoterapia menopauzyOkreślenie „menopauza” oznacza, że czas, jaki upłynął od

ostatniego krwawienia, wynosi przynajmniej 6 miesięcy.

Jest to dla kobiety naturalne zakończenie okresu aktyw-

ności biologicznej. W łagodzeniu objawów menopauzy

stosuje się terapię hormonalną oraz zioła.

zaburzeń w kontroli oddawania moczu oraz częstych zapaleń pęcherza. Trudno-ści z utrzymaniem moczu krępują kobiety, bywają one zatem przyczyną unikania kontaktów rodzinnych i towarzyskich.

Innym powikłaniem menopauzalnym są zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforo-wej. Prawidłowy poziom estradiolu sprzy-ja uwapnieniu kości i kościotworzeniu, zaś przy niedoborze estrogenów nasila się aktywność osteoblastów i gubienie wapnia, co doprowadza do powstania osteoporozy. Złamania kręgosłupa, zwy-rodnienia stawów biodrowych powodują, że ok. 30% tych kobiet wymaga zabiegów operacyjnych i wieloletniej rehabilitacji.

Najpoważniejszym zagrożeniem dla życia kobiet w tym okresie są schorzenia miaż-dżycowe naczyń krwionośnych.

Zaprzestanie miesiączkowaniaMoże nastąpić w wyniku:• operacji narządu rodnego i pozbawie-

nia kobiety jajników,• samoistnego zaprzestania miesiącz-

kowania w następstwie starzenia się organizmu i stopniowego wygaszania funkcji hormonalnej jajników; zaburze-nie w rozwoju pęcherzyków jajniko-wych (pęcherzyków Graafa) wyraża się zmniejszaniem, a następnie całkowitym brakiem hormonów jajnikowych – pro-gesteronu i estrogenów,

• nieprawidłowości funkcjonowania osi podwzgórze–przysadka–jajniki–błona śluzowa macicy; ma to miejsce często w tzw. zespole torbielowatych jajników,

• przedwczesnego wygaszenia czynno-ści jajników (climax praecox) – brak re-gularnych lub w ogóle brak krwawień miesięcznych od pokwitania, a u kobiet przed 40. rokiem życia może wynikać ze współistnienia innych przyczyn,

• zażywania szeregu leków – należą tu wszelkie leki powodujące zwiększenie wydzielania prolaktyny; leki przeciw- psychotyczne, takie jak pochodne fe-notiazyny, haloperydolu, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne; leki obniżające ciśnienie krwi, jak rezerpina, metyldo-

20

Farmakoterapia

pa; leki przeciwlękowe, jak benzodiaze-piny, oraz inne leki, jak metoklopramid, opiaty, barbiturany, estrogeny.

Pozamenopauzalne przyczyny braku krwawień miesiączkowych występują u 20% kobiet.

Leczenie farmakologiczneNajczęstszym sposobem na zmniejszenie powyższych niedogodności jest stosowa-nie HTZ, czyli hormonalnej terapii zastęp-czej, polegającej zwykle na przyjmowaniu estrogenów w połączeniu z progestero-nem. HTZ ordynują w większości lekarze ginekolodzy. W leczeniu tym wykorzy-stuje się estrogeny naturalne, estrogeny koniugowane (mieszanina estrogenów zwierzęcych z moczu źrebnych klaczy), a także fitoestrogeny (wyciągi pocho-dzenia roślinnego).

Zwykle przed wdrożeniem HTZ pacjentki poddawane są licznym badaniom, m.in. ginekologicznym i internistycznym, a także badaniu poziomu cukru we krwi, oznacze-niu lipidów (LDL, HDL itd.), mammografii czy densytometrii (badanie „wysycenia” kości wapnem). Podstawą leczenia jest terapia doustna, jednak obecnie istnieją też inne drogi podania hormonów:• przezskórna (transdermalna) – w formie

plastrów naklejanych raz w tygodniu; mają one przewagę nad tabletkami, gdyż nie obciążają wątroby, choć mo-gą czasem powodować reakcje aler-giczne,

• domięśniowa – w formie wstrzyknięć; nierozpowszechniona w Polsce,

• miejscowa – kremy i żele dopochwowe.

Hormonalna terapia zastępcza ma również szereg przeciwwskazań, które czasem wy-kluczają możliwość jej włączenia. Dzieje się tak, gdy ryzyko stosowania przewyższa ewentualne pozytywne rezultaty. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że ryzyko rozwoju raka piersi wśród kobiet stosują-cych HTZ jest niższe niż u niestosujących tej terapii. Największe zagrożenie zdro-wia i życia wiąże się z chorobami serca i naczyń krwionośnych – schorzenia te

są przyczyną zgonów 45% kobiet w tym okresie życia, podczas gdy rak sutka tylko dla 4% kobiet.

Leki roślinne – alternatywa dla hormonalnej terapii zastępczejAlternatywą dla HTZ stała się, coraz po-pularniejsza w ostatnich latach, suple-mentacja preparatami zawierającymi izoflawony roślinne. Są to związki na-leżące do grupy fitoestrogenów, czyli tzw. hormonów roślinnych. Związki te, najprościej mówiąc, naśladują działanie kobiecych hormonów. Już na wstępie jednak należy zaznaczyć, że ich od-działywanie na organizm jest znacznie słabsze niż hormonów przyjmowanych podczas stosowania hormonalnej tera-pii zastępczej. Przy małych i średnich objawach wykonują one swoje zada-nie, ale w poważniejszych przypadkach czasem jedynym rozwiązaniem jest przyjmowanie leków syntetycznych.

IzoflawonyJak już wspomniano, izoflawony pod względem chemicznym są podobne do kobiecych estrogenów. W związku z tym rywalizują o miejsca w recepto-rach, normalnie zajmowanych przez estrogen, i blokują dostęp naturalnym hormonom żeńskim, zapobiegając ich działaniu. Wiadomo, że wysoki poziom estrogenu wiąże się z podwyższonym ryzykiem raka piersi i innych nowotwo-rów hormonozależnych. Reasumując, nowotwory te nie mogą się rozwijać, jeśli do miejsc wiązania estrogenów dołączają się izoflawony. Ochronne działanie przeciwnowotworowe izofla-wonów w nowotworach sutka zostało potwierdzone w licznych badaniach. W krajach, gdzie soja – bogata w izo-flawony – jest jednym z podstawowych składników diety, wskaźniki zachorowal-ności na różnego rodzaju nowotwory są znacznie niższe. Bardzo istotny jest rów-nież wpływ izoflawonów na metabolizm lipidów (tłuszczów). Dzięki swoim właści-wościom przeciwutleniającym wyraźnie hamują utlenianie tzw. złego choleste-rolu (LDL), znacząco podnosząc frakcję

HDL – „dobrego cholesterolu”. Poza tym zaznacza się ich pozytywny wpływ na elastyczność naczyń wieńcowych oraz efekt ochronny na serce.

W przypadkach, gdy organizm kobiety w wieku menopauzalnym nie wytwa-rza już wystarczającej ilości estroge-nów, słabsze fitoestrogeny mogą słu-żyć jako jego łagodny substytut. Doty-czy to także dobroczynnego wpływu na układ kostny, izoflawony przeciwdzia-łają bowiem procesom ubytku tkanki kostnej, a pośrednio pobudzają pro-ces wchłaniania wapnia z krwi do kości. Poza tym spożywanie fitoestrogenów zmniejsza częstość występowania ude-rzeń gorąca – przykrego objawu, na który skarży się wiele kobiet będących w okre-sie klimakterium.

Soja – cenne źródło izoflawonówNasiona soi, popularnego warzywa wy-wodzącego się z rejonów Azji Wschod-niej, są znane ze swych dobroczynnych właściwości już od tysięcy lat. Najważ-niejsze izoflawony o przebadanych kli-nicznie właściwościach to genisteina i daidzeina. Wymienione wcześniej dzia-łania fitoestrogenów zawartych w soi to tylko mały odsetek jej cennego wpływu na organizm ludzki, szczególnie kobiet w okresie przekwitania.

W aptekach dostępnych jest wiele prepa-ratów zawierających wyciągi z tej rośliny. Przy wyborze leku należy zwrócić uwagę, czy preparat jest standaryzowany na zawartość izoflawonoidów. Przeważnie dawkowanie obejmuje przyjęcie 1–2 ta-bletek dziennie przez okres 6 miesięcy.

Pluskwica groniastaKłącze tej rośliny, naturalnie występu-jącej w USA i Kanadzie, także jest bo-gatym surowcem fitoestrogenowym. Izoflawonoidy pluskwicy groniastej mają bardzo korzystny wpływ na przebieg osteoporozy ujawniającej się podczas menopauzy, hamują bowiem nasiloną resorpcję tkanki kostnej. Poza tym ze względu na swoje właściwości przeciw-

21

Farmakoterapia

zapalne i przeciwbólowe wyciągi z kłą-czy są stosowane w dolegliwościach zespołu napięcia przedmiesiączkowe-go (PMS). Zalecenia do stosowania są podobne jak w przypadku preparatów z soi. Korzystne efekty obserwuje się już po 2–3 tygodniach, a maksymal-ne działanie występuje po 3 miesią-cach podawania.

Koniczyna łąkowaObok dobrze znanych i przebadanych specyfików z soi i pluskwicy stosunkowo niedawno pojawiły się w aptekach środki z wyciągiem z koniczyny łąkowej. Roślina ta zawiera zestaw izoflawonoidów, mają-cych dobroczynne działanie dla kobiet w okresie menopauzy ze względu na eli-minowanie przykrych objawów spadku estrogenów.

Inne składniki Prócz surowców o działaniu fitoestrogeno-wym do medykamentów przeznaczonych dla kobiet w okresie przekwitania często dodawane są inne związki o pozytywnym wpływie na organizm:• NNKT (niezbędne nienasycone kwasy

tłuszczowe) – są niezbędne do prawi-dłowego funkcjonowania serca i na-czyń krwionośnych, sprzyjają obniżeniu cholesterolu i trójglicerydów, normali-zują ciśnienie krwi, wpływają korzystnie na stan skóry, włosów i paznokci,

• witamina E,• wyciągi z surowców o działaniu uspo-

kajającym, tj. melisy, szyszek chmielu,• magnez,• szereg witamin oddziałujących na

układ krążenia: witamina B6, B12 oraz kwas foliowy.

Mieszanki ziołowe do samodzielnego przygotowaniaMieszanka ziołowa ISkład: – liść melisy 100 g– ziele marzanki wonnej– szyszka chmielu po 50 g– ziele dziurawca 40 gPrzygotowanie i dawkowanie: Składniki dokładnie wymieszać. Stosować napar

ze stołowej kopiastej łyżki ziół na szklankę wody. Pić 3 razy dziennie po pół szklanki.

Mieszanka ziołowa IINapadowe pocenie można znacznie osłabić, podając wyciągi wodne z po-rostu islandzkiego.Skład:– porost islandzki 10 g– liść szałwii 15 gPrzygotowanie i dawkowanie: Skład-niki dokładnie wymieszać, umieścić w naczyniu emaliowanym. W tym celu należy wziąć 3 kopiaste stołowe łyż-ki mieszanki, zalać 3,5 szklanki wody o temperaturze pokojowej. Na małym ogniu doprowadzić do lekkiego wrze-nia, utrzymać je przez ok. 5 minut. Od-war przecedzić do termosu. Pić 3 razy dziennie po jednej szklance.

Mieszanka ziołowa IIIW okresie przekwitania często wystę-pują zastoje żylne, które przy istnieją-cych żylakach podudzi lub odbytu (he-m o r o i d y ) nasilają do-legl iwości. L e c z e n i e preparata-mi ziołowymi może znacz-nie poprawić odpływ żylny.Skład:– kwiat kaszta-nowca 100 g– koszyczek arniki 20 g– kwiat jarzę-biny 100 gPrzygotowa-nie i dawko-wanie: Skład-niki mieszan-ki dokładnie

wymieszać. Stosować napar ze stołowej kopiastej łyżki ziół na szklankę wody. Pić 3 razy dziennie po pół szklanki.

Mieszanka ziołowa IVW okresie przekwitania występują prze-dłużające się krwawienia z dróg rod-nych, plamienia. Pomocna jest nastę-pująca mieszanka:Skład:– ziele tasznika 40 g– ziele miodunki 30 gPrzygotowanie i dawkowanie:Składniki dokładnie wymieszać. Sto-sować napar z 4 łyżek stołowych ziół na 2 szklanki wody, pić pół szklanki co 2–3 godziny. Wygodnie zrobić napar w termosie.

Mieszanka ziołowa V i VIW okresie przekwitania, szczególnie u osób otyłych lub z nadwagą, często

22

Farmakoterapia

występują bóle w okolicy serca. Lecze-nie ziołami może w tych przypadkach wiele pomóc.V. Skład:– Tinct. Crataegi– Intr. Valerianae po 40 gPrzygotowanie i dawkowanie: Składniki dokładnie wymieszać. Pić 60 kropli przy-gotowanego roztworu w kieliszku wody 4–5 razy dziennie. VI. Skład:– kwiat głogu 100 g– korzeń waleriany 30 g– liść melisy 40 gPrzygotowanie i dawkowanie: Składni-ki dokładnie wymieszać. Do naczynia emaliowanego wsypać 3 kopiaste sto-łowe łyżki mieszanki, zalać 3,5 szklanki wody o temperaturze pokojowej. Na małym ogniu doprowadzić do lekkiego wrzenia, utrzymać je przez ok. 5 minut. Odwar przecedzić do termosu. Pić 3 razy dziennie po jednej szklance.

Mieszanka ziołowa VIIW aptece można zrealizować następują-cą receptę lekarską; wcześniej poprosić lekarza o jej wypisanie:Skład:– Luminali 0,5 g– Tinct. Valerianae– Tinct. Crataegi– Tinct. Convallariae po 20 g

Stosowanie: 6 razy dziennie pić po 10–15 kropli.

Podobne działanie ma mieszanka zio-łowa VIII:Skład:– liść melisy 100 g– ziele dziurawca 60 g– liść mięty pieprzowej 30 gPrzygotowanie i dawkowanie: Napar z kopiastej łyżki stołowej mieszanki zalać szklanką wrzątku. Pić 3 razy po szklance.

Mieszanka ziołowa IXZaburzenia naczynioruchowe w okresie przekrwienia mogą powodować zaburze-nia w postaci częstego oddawania mo-czu i uczucia pieczenia. Badanie moczu nie wykazuje wtedy odchyleń od normy. Leczenie ziołami zazwyczaj szybko usuwa tę dolegliwość.

W aptece należy zakupić preparat Fi-tolizyna. Łyżeczkę pasty rozpuszczonej w szklance przegotowanej wody przyj-mować 2 razy dziennie po jedzeniu.

Można też samemu skomponować mie-szankę ziołową X:Skład:– owoc pietruszki 20 g– owoc jałowca 5 g

– korzeń lubczyku 30 g– kwiat bławatka 70 gPrzygotowanie i dawkowanie: Napar z ko-piastej łyżki mieszanki zalać szklanką wrząt-ku. Pić 3 razy po szklance.

Mieszanka ziołowa XI i XIIPo okresie przekwitania występuje skłon-ność do zwiększenia masy. Warto już wcze-śniej zwrócić na to uwagę, wprowadzając dietę o mniejszej wartości energetycznej oraz ziołowe środki poprawiające prze-mianę materii.XI. Skład:– korzeń mniszka 100 g– liść mącznicy 30 g– ziele dziurawca 50 g– owoc szakłaku posp.– kora kruszyny po 20 g Przygotowanie i dawkowanie: Napar z ko-piastej łyżki mieszanki zalać szklanką wrząt-ku. Pić rano i wieczorem. Przy częstych stolcach dawkę zmniejszyć.XII. Skład:– kora kruszyny 50 g– korzeń lukrecji 30 g– kora kruszyny 20 gPrzygotowanie i dawkowanie: Napar z ko-piastej łyżki mieszanki zalać szklanką wrząt-ku. Pić szklankę wieczorem, przed snem.

mgr farm. Tomasz Mrozowski

WYCIĄG ZE SKRZYPU POLNEGO + DROŻDŻE + WITAMINYVitamex-farm sp. z o.o.Suplement diety, który wzmacnia kruche i rozdwajające się paznokcie oraz sprawia, że słabe i matowe włosy stają się piękne i lśniące, zachowując na długo swój natu-ralny kolor. Zawiera wysoką dawkę wycią-gu ze skrzypu polnego oraz niezbędne dla włosów i paznokci biotynę, selen i lizynę, których niedobór powoduje wypadanie włosów, oraz PABA, której niedobór powo-duje siwienie. Całość dopełniają drożdże, będące źródłem łatwo przyswajalnych witamin z grupy B, mikroelementów i ami-nokwasów.

Opakowanie: 100 tabletek

MAGNOLIAsalus Natura

Suplement diety. Doskonała kompo-zycja 3 składników (wyciągu z kory magnolii, kwasów omega-3, witamin z grupy B) skutecznie niweluje stany depresji, napięcia nerwowego, sta-nów lękowych lub smutku.

Systematyczne zażywanie poprawia naturalny i zdrowy sen.

• Produkt sprawdzony od wielu lat na rynku.

• Nie uzależnia!

• Tylko 1 tabletka dziennie!

Opakowanie: tabletki