Fiziologjia e EmocioneveSistemi nervor dhe strukturat e tij

Armela Xhaho

Sistemi Nervor

• Sistemi nervor eshte baza e aftesive tona per t’u pershtatur ne boten perrteth , ku ne japim dhe marrim informacione nga jeta dhe mjedisi rrethues

Neuronet

• Sistemi nervor njerëzor është i përberë nga miliona qeliza të imta nervore të quajtura neurone

• Neuroni është njësia bazë e sistemit nervor.

• Ai është një lloj qelize e specializuar që shpie mesazhe në çdo pjesë të trupit.

Neuroni është njësia bazë e sistemit nervor.• .

• Neuroni ka një trup (soma) ose trupi i qelizës që përmban nukleusin dhe citoplazmën.

• Materiali gjenetik ndodhet te nukleusi, ndërsa metabolizmi normal qelizor kryhet te citoplazma. Membrane e qelizës izolon gjithë qelizën.

• Neuroni ka zgjatime që dalin prej trupit të ngjashme me gishtat, që quhen dentrite.

• Çdo neuron ka një akson, një zgjatim fibroz në formë bishti gjate të cilit kalojnë mesazhet.

• Kodrina e aksonit- Vendi në të cilin aksoni takohet me trupin

• Myelina yndyrore i mbron aksonet e gjata kështu që informacioni mund të përcillet mes tyre në mënyrë të shpejtë pa u penguar nga veprimi i aksoneve fqinje.

• Segmente me ndërprerje të vogla - nyjet e Ranvierit.

Mungesa e mielinizimit

• Siç vërehet në skelerozat e shumëfishta, shpie në çrregullime të rënda të funksionimit të muskujve dhe shqisave.

Anatomy of a NeuronIncoming Message

Outgoing Message

Sinapsi

Hapsira mes Aksonit të një neuroni (të quajtur Neuroni pressinaptik) dhe dentriteve të neuronit tjetër (të quajtur neuroni passinaptik).

Sinapsi është shumë i vogël, sa një e

milionta e 2,54 centimetrave

 

Transmetimi Sinaptik.

•  Komunikimi mes neuroneve përfshin një reaksion kimik.

• Kur impulsi elektrik nervor arrin të degëzimet fundore të aksonit të një neuroni presinaptik, bën që të çlirohet të sianpsi një substancë kimike e quajtur neurotransmetues.

• Neurotrnametuesit kimikë kalojnë sinapsin dhe bashkohen me molekulat receptive kimike të dentriteve të neuronit passinaptik.

• Ketu ato shkaktojnë ose fillimin ose frenimin e një impulsi të ri nervor.

Neurotransmetuesit.

• Substanca kimike te trurit qe sherbejne per transmetimin e sinjaleve nervore nepermjet neuroneve.

Luajne një rol kyç në kontrollimin e sjelljes dhe se të kuptuarit e mekanizmit të funksionimit të tyre është bërë një pjesë shumë e rëndësishme e psikologjisë fiziologjike.

• 36 neurotransmetues

• acetilkolina• seretonina• dopamina • norepinefrina

Acetilkolina

• Përfshihet në aktivizimin e lëvizjeve muskulore si dhe në aktivizimin e nxitjes fiziologjike, kujtesës dhe motivacionit, ishte një ndër neurotransmetuesit që u përcaktuan të parët.

• Pergjegjes per Alzhaimer

Serotonina

• Përfshihet në aktivizimin e gjumit dhe të eksperiencave shqisore.

Dopamina

• Merr pjese ne proceset konjitive, prodhon ndjenja kenaqesie.

• Nivele te ulta-Parkinson• Nivele te larta - Skizofreni

Norepinefrina :

• Nivelet e norepinefrinës në tru kanë lidhje me të mësuarit, me gjendjen plotësisht të zgjuar dhe me emocionet.

• Nivelet e ulata -depresion 

.SN SIMPATIKSN SIMPATIK SN ParasimpatikSN Parasimpatik

 Sistemi Nervor Qendror:

• Sistemi nervor qendror përbëhet nga truri dhe palca e kurrizit

Primary Functions of Brain

• Produce behavior

• Create a sensory reality

• Integrate information from different experiences & use to guide behavior

Require different systems to mediate them (Sensory,Motor, Complex integration)

Sistemi Nervor Qendror:• Transmeton mesazhe nepermjet impulseve

nervore

• Mbart mesazhe për mjedisin prej organeve të shqisave në trurin tonë, ku mesazhet analizohen dhe merren vendime.

• Përfshin regjistrimin dhe vlerësimin e sinjaleve nga periferia.

• Përcjell mesazhe për këto vendime në muskujt dhe gjendrat tona dhe kështu ne mund të reagojmë e të sillemi siç duhet

 

2. Sistemi Nervor periferik

• SNP përçon ngacmimet sensorike në drejtim të sistemit qendror.

• Ai perbehet nga nervat te cilat shperndahen prej shtylles kurrizore ne gjymtyre e pjese te vecanta te trupit

• Po ashtu përcjell informatat, të cilat e përcaktojnë reksionin e trupit, në drejtim të muskujve, gjëndrrave dhe shqisave

Sistemi nervor periferik kontrollon sistemin endokrin

• Sistemi Endokrin

• Ve ne levizje substancat kimike qe permbajne informacione te caktuara qe quhen hormone si : te cilat percjellin mesazhe te percaktuara qarte ne destinacion duke modeluar dhe sjelljen e organizmit

Levizjet e hormoneve

• Levizjet e hormoneve sjellin ndryshime ne:

• Rritme te frymemarrjes• Presionin e gjakut ne damare• Rrahjet e pulsit te zemres• Ndjeshmerite e lekures•  • Te gjitha ketlo levizje e hormoneve kryhen

nga venia ne levizje dhe veprimi i SNS dhe SNP

• Sistemi nervor perriferik ndahet ne • 1. Sistemi Nervor Somatik• 2. Sistemi nervor Autonom

Sistemi Nervor Somatik

• Vepron me ambjentin e jashtem dhe merr informacione nga shqisat.

• SNS • Mundeson kontaktin e organizmit me

ambientin e jashtem dhe ne menyre te vullneteshme kontrollon aktivitetin e tij.

Sistemi nervor Autonom

• Kontrollon punen e organeve te brendshme.

• Ky sistem ben rregullimin e funksioneve vegjetative( te pavullnetshme ) te organeve tretese ,sekrecionit te gjendrave te organeve te shumimit gjithashtu regullon punen e zemres dhe te eneve te gjakut.

• Sistemi nervor autonom ndahet ne dy pjese:

•  • 1. Sistemi Nervor Simpatik (SNS)•  • 2. Sistemi Nervor Parasimpatik (SNP)

1. Sistemi Nervor Simpatik (SNS)

• Pergatit organizmin per angazhim dhe reagim gjate situatave emergjente qe shfaqen ne jeten e perditshme.

• Stimulon punen e organeve te brendshme: nen veprimin e tij psh.

• Pershpejon punen e zemres dhe mushkerive.

• Harxhon energji dhe pergatitet per pergjigjen “ lufto apo ik”

•  

2. Sistemi Nervor Parasimpatik (SNP)

• Ka veprim te kunderme sistemin simpatik Mundeson balancimin e funksioneve fiziologjike dhe kthimin e organizmit ne normalitet

• Konservon energji.•  

Truri dhe funksionet e tij

• 1. Truri I madh• Pergjegjes per mendimin kritik dhe

kompleks, marrjen e mendimeve dhe kontrollin e impulsive. Pjeset perberese

• Talamus - ben lidhjen e qendrave te pjeseve te ndryshme te trurit

• Hipotalamus - luan rol ne jeten ndijore te njeriut

• 2. Truri I mesem - • 3. Truri I vogel-

Sistemi limbik• Merr pjese ne ato emocione

qe jane te domosdoshme per mbijetese

• Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim

•  

• 1. Hipotalamusi• 2. Amigdala• Hipokampusi:

1. Hipokampusi:

• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.

2. Amigdala: • Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari

emocionale.• Qendra e emocioneve ( kryesisht frika , ankthi)• Merr pjese ne ato emocione qe jane te domosdoshme

per mbijetese• Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim• Psh. lotet iniciohen nga amigdala.

3. Hipotalamusi

• Kordinon motivacionin me emocionet, pergjegjes per kujtesen.

• Kontrollon emocionet baze qe jane mjaft te rendesishme per jeten.

• Lidhet me clirimin e hormonit te stresit dhe te seksit , kontrollon sjelljen seksuale, urine ,etjen, temberaturen trupore si dhe ritmin ditor fjetje – zgjim.

Korteksi cerebral- baza e funksioneve konjitive –

• Shtresa e jashtme e trurit ,rreth 2mm qe mbulon hemisferat, baza e funksioneve konjitive – mendimet , gjuha dhe memorja

* The cerebellum is below and to the back of the cerebrum.

1. The cerebellum controls you balance.

2. The cerebellum controls your posture.

Hemisferat cerebrale

• Hemisfera e majte

• Analizon fushen vizuale te djathte.

• Kryen me teper funksione analitike dhe logjike

• Kontrollon shprehite gjuhesore dhe kuptimin e fjaleve , shprehite e leximit dhe te njehesimit

• Hemisfera e djathte

• Analizon fushen e majte vizuale .

• Kontrollon e aktivitetit joverbal, te pamjeve te ndryshme, me veprime dhe aktivitete orientuese, hapsinore, artistike, e muzikore, me imagjinaten.

• Pra eshte me shume letrare , kontrollon perceptimin e hapsires dhe analizat e objekteve permes te prekurit, vizualizimit dhe levizjes.

Lobet e korteksit cerebral• Lobi frontal- mendimet,

planifikimi , konceptualizimi

• Lobi temporal- gjuha dhe kuptimi, i rendesishem per degjimin ,mesimin, kujtesen dhe reagimet emocionale

• Lobi oksipital- perceptimi pamor

• Lobi parietal- merr informacione nga shqisa e te prekurit

Brain• Cerebral Cortex• Frontal lobe• Temporal lobe• Occipital lobe• Parietal lobe

• Forebrain • Cerebrum• Amygdale• Hippocampus• Thalamus• Hypothalamus

• Midbrain (Coliculi)• Hindbrain• Pons• Cerebellum• Medulla Oblongata

Major Divisions of the Brain

Hindbrain - oldest & most primitive

Midbrain - short strip at top of hindbrain

Forebrain - all structures above midbrain

Shprehja e emocioneve dhe ndryshimet fiziologjike 

• Nqs ne perballemi me nje me nje situate qe paraqet rrezik , i gjithe trupi reagon permes levizjeve ose permes eksitimit fiziologjik.

•  • Rrahjet e zemres shtohen me shume ne

rastet kur subjektet mendojne me qelllim per zemerimin ose friken e tyre ne raport me rastet kur mendojne per lumturine.

• Temperatura rritet me shume ne rastet kur mendojne per zemerimin sesa emocionet e tjera

•  

Eksitimit fiziologjik-

• Bebezat e syrit zmadhohen• Aktiviteti i gjendrrave te pershtymes ngadalesohet- thahet pershtyma• Gjendra e hipofizes sekreton hormone• Gjendrat e adrenalines sekretojne epinefrine dhe neopinefrine• Pankreasi prodhon dhe sekreton ne gjak me shume glukagon

( sinjalizon djegien e sheqerit qe muskujt te kene energji shtese ne rast se subjektit i duhet te ndeshet apo te vrapoje)

• Gjendrat e djerses aktivizohen per te pakesuar zjarrmine ne trup• Shtohet numri i frymemarrjeve• Rrahjet e zemres shpejtohen• Rritet presioni i gjakut dhe tensioni muskulor• Enet e gjakut ne stomak ngushtohen dhe tretja ngadalesohet• Enet e gjakut te muskujve kryesore zgjerohen per te siguruar gjak te

mjaftueshem ( qe te rrjedhi sa me shpejt)

Reagimet fiziologjike te disa emocione 

• Zemerimi:Gjaku versulet ne duar dhe ne gjymtyre te tjera – per tu sulmuar me shpejt kundershtari

• Rrrahja e zemres rritet• Rritja e nivelit te adrenalines – prodhon energji

impulsive te forte dhe te mjaftueshme per aksion te furishem

•  

Dashuria:

• Ndjenjat e buta dhe kenaqesia seksuale ngacmojne shtytjen parasimpatike

• Modeli parasimpatik- “ reaksiioni i relaksimit” prodhojne reagime ne trupin e njeriut- prodhojne gjendje qetesuese dhe te kendshme

Habia

• Ngritja e vetullave – mundeson rritjen e fushes se te parit + te retina vjen me teper drite

• Marrim me teper te dhena per ngjarjen – dhe se cfare do te ndodhe dhe si te veprojme me mire

•  

Identifikimi i emocioneve specifike ne baze te reagimeve fiziologjike

• Matja e ritmit kardiak• Ritmi i frymemarrjes• Tensioni muskulor

Ngjashmeria me kafshet

• Kafshet i shprehin emocionet ne forma me te kufizuara si permes frikes, dhimbjes

• Qenia njerezore – i shpreh emocionet ne kontekst social

• Permes nje simbolike qe eshte disi e vecante

Zhvillimi i turit emocional

• Pjesa me primitive e turit eshte trungu cerebral i cili rrethon majen e palces kurizore. Kjo pjese cerebrale rregullon funksionet baze te jetes sic jane frymemarrja dhe metabolizmi, kontrollon dhe reaksionet apo levizjet e rendomta.

•  • Gjate evolucionit te qeniet e gjalla nga kjo pjes eme

primitive e trungut cerebral jane zhvilluar qendrat trunore emocionale. Milione vjet me vone nga kjo zone eshte krijuar truri mendor apo neokorteksi.

•  • Neokorteksti i homo sapiensit eshte me i madh se te

speciet e tjera. – funksionet kontrolluese dhe rregulluese qe bejne qe njeriu te vecohet nga qeniet e tjera.

•  

 Funksionimi i sistemit limbik

• Sistemi limbik-Pergjegjes per emocionet si frike , trishtim , zemerim

• 1.Amigdala:

• Gjender ne formene bajames , ndodhet ne trungun cerebral, afer unazes limbike.

• Ekzistojne dy lloje amigdalash ne cdo ane te trurit , te ngjitur ne koren cerebrale.

• Amigdala eshte e specializuar vetem per veprimtari emocionale. • Psh. lotet iniciohen nga amigdala.• Amigdala: qendra e emocioneve ( Xhozef Le Doux) – pozite superiore ne

tru• Ndikimi i amigdales dhe influenca e saj si dhe neokorteksi jane thelbi i

inteligjences emocionale.

• 2. Hipokampusi: • Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.•  

•  

• Ne momente emergjente strukturat me arkaike te trurit jane ne gjendje te mbikalojne strukturat me te reja qe jane pergjegjese per mendimin racional.

• Ajo pjese e trurit qe eshte pergjegjese per emocionet eshte ne gjendje te pengoje funksionimin korrekt te pjeseve qe jane pergjegjese per mendimin racional.

• Nese informacionet qe vijne nga nje situate e rrrezikshme perceptohen si shenja kercenimi, strukturat limbike derkojne mesazhe alarmi ne brendesi te sistemit nervor , duke bere njeriun te reagoje ne menyre te duhur.

•  

Si transmetohen sinjalet nga shqisat per ne tru

• Sinjalet e shqisave ( te syrit , te veshit, ) udhetojne neper tru deri te talamusi dhe me nje sinaps deri te amigdala. Sinjali tjeter nga talamusi drejtohet drejt neokorteksit ose trurit mendor.

Reagimi i amigdales ne situata emergjente

• Amigdala pergjigjet para neokorteksit. • Pra amigdala fillon te reagoje para se

stimujt te kalojne dhe te perpunohen te neokorteksi.

• Ndjenjat qe kalojne nga amigdala jane me primitive dhe te fuqishme.

• Kjo shpjegone fuqine e emocioneve perballe racionalitetit dhe gjykimit

• Nga ndryshon dhe ngjan hipokampusi dhe amigdala?

• Hipokampusi – pjese kryesore e sistemit limbik- mundeson memorien.

• Hipakampusi mban mend vetem faktet • Amigdala siguron kuptime plotesuese