WA 590 ç451 2558

¨íҹǹ

©ISBN

Í͡ẺÈÔÅ»¡ÃÃÁ

The Effect of Food Environments on the Eating Patterns and Health of Factory Workers

คำ นำ

ปญหาสขภาพของประชากรไทยในปจจบนเปลยนแปลงไปอยางมาก หากมองยอนไปในอดตจะพบวาโรคตดตอและอนามยแมและเดกเคยเปนสาเหตส�าคญทสงผล ตอสขภาพของประชากร แตในปจจบนการเจบปวยและเสยชวตกอนวยอนควรของ คนไทยกลบมผลมาจากจากโรคไมตดตอ (Non-communicable Diseases: NCDs) เพมขน ไมวาจะเปนความดนโลหตสง คอเลสตอรอลในเลอด หรอโรคอวน ทไดกลายเปนปจจยเสยงส�าคญของการสญเสยปสขภาวะของคนไทยไปแลว

โรคไมตดตอเปนผลมาจากพฤตกรรมทางสขภาพทไมเหมาะสมเนองจากวถชวต ทเปลยนแปลงไป เชน ลกษณะการท�างานทตองนงอยกบทมากขน การมกจกรรมทางกายนอยลง ความเครยดจากการแขงขนทเพมขน และทไมอาจมองขามได คอพฤตกรรมการบรโภคอาหาร โดยเฉพาะส�าหรบประชากรวยท�างานทมชวตทเรงรบ การปรงอาหารเองหรอแมแตการเลอกสรรอาหารทดมประโยชนตอรางกายจงกลายเปนเรองยงยาก และเมอประกอบกบสภาพแวดลอมทางอาหารรอบตวทมอาหารประเภทจานดวนและอาหารส�าเรจรปจ�าหนายรายลอมมากยงขน การบรโภคอาหารจงกลายเปนเรองทเนนความสะดวกสบายมากยงขน

กญแจส�าคญในการลดและปองกนโรคไมตดตอคอการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชากร ซงการปรบเปลยนพฤตกรรมใหไดผลนนตองเกดจากการเปลยนแปลงทงในระดบตวบคคลและในระดบสภาพแวดลอม สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล จงหวงเปนอยางยงวารายงานฉบบนจะเปนประโยชนตอ ผก�าหนดนโยบายในการสงเสรมพฤตกรรมการรบประทานอาหารของประชากรไทยใหดตอสขภาพยงขน รวมทงปรบสภาพแวดลอมทางอาหารใหเออตอการบรโภคทด ตอสขภาพอยางยงยน เพอสขภาพทดของประชากรไทยทกคนโดยทวกน

รองศาสตราจารย ดร.สรยพร พนพงผอ�านวยการสถาบนวจยประชากรและสงคม

มหาวทยาลยมหดล

บทสรปสำ หรบผบรหาร

ii

รปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหารเปนปจจยส�าคญทสงผลตอภาวะสขภาพของประชากรในหลายดาน โดยเพมความเสยงตอการเกดโรค และในขณะเดยวกน การบรโภคอาหารทเหมาะสม เปนปจจยปองกนการเกดโรคไดเชนกน งานวจยนท�าการศกษาปจจยทสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารและผลกระทบตอสขภาพของคนท�างานในโรงงานอตสาหกรรมในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล โดยแบงปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคแบงเปน 4 ระดบ คอ 1) ปจจยดานปจเจกบคคล 2) ปจจยดานสงแวดลอมทางสงคม ไดแกคานยมทางสงคม ตนแบบและการสนบสนนของสงคมรอบขางเชน ครอบครว เพอน หรอ เพอนรวมงาน 3) ปจจยดาน สงแวดลอมทางกายภาพ ไดแกความสะดวกในการซอหา อาหารทมในพนท หรอรานคาทมในพนท และราคา และ 4) ปจจยดานมหภาคเชน การตลาดดานอาหาร ระบบเศรษฐกจ และโฆษณา

การเกบขอมลใชวธเชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยการวจยเชงปรมาณใชการส�ารวจจากแบบสอบถามและวธการทางสถตเพอหาความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภคอาหาร จ�านวนกลมตวอยางทท�าการศกษาในเชงปรมาณมจ�านวน 506 คนจากโรงงาน 7 แหง ในขณะทการวจยเชงคณภาพใชการสนทนากลมเพอท�าความเขาใจในประเดนทเกยวของกบรปแบบการบรโภคอาหารเพอการอภปรายผลจากเชงปรมาณเพมเตม

บทสรปสำ หรบผบรหาร

iii

ปจจยทมอทธพลตอการบรโภคอาหารของคนท�างานในโรงงานอตสาหกรรมพบวามหลายปจจย และแตละปจจยตางกมผลเชอมโยงซงกนละกน โดยสามารถสรปปจจยในแตละดานและความเชอมโยงกนทมผลตอการบรโภคอาหารไดดงน

ปจจยดานปจเจกบคคลอาย การศกษา ความชอบในรสชาต และความรทางโภชนาการ มผลตอพฤตกรรมการบรโภคของพนกงานโรงงาน โดยพบวาคนอายนอยมแนวโนมดมน�าอดลม ขนมกรบกรอบ และอาหารทมไขมนสงเปนประจ�ามากกวาคนทอายมาก และความรดานโภชนาการสงผลใหบรโภคของหวานและน�าอดลมนอยลง และยงพบวา รสชาตอาหารมผลมากตอการเลอกบรโภคมาก ผทเลอกบรโภคอาหารดวยเหตผลเพราะความอรอยเปนหลกมแนวโนมในการบรโภคอาหารทมประโยชนตอรางกายนอยลงหากรสชาตไมถกปาก จงเหนไดวา รสชาตเปนปจจยส�าคญในการเลอกบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงาน

ปจจยดานสงคมในสงคมไทยการบรโภคอาหารรวมกนเปนกจกรรมหนงทมไวส�าหรบการสงสรรคและมปฏสมพนธกบผอน จากการศกษาทงในเชงปรมาณและคณภาพ พบวาสงคมมอทธพลตอการบรโภคอาหารเปนอยางมาก โดยเฉพาะการบรโภคขนมกรบกรอบเปนประจ�า ซงแสดงใหเหนวาการบรโภคขนมกรบกรอบมมตเชงสงคมในการตดสนใจบรโภค

สรปขอคนพบ

iv

ครอบครวกมความส�าคญตอการบรโภค ยงมสมาชกในครวเรอนมาก โอกาสในการบรโภคน�าหวาน น�าอดลม และของทอดสงกวาครวเรอนทมสมาชกนอย นอกจากนนยงพบวา ผทไมไดอยกบคสมรส และผทหยาราง/หมายมแนวโนมบรโภคทงผกและผลไมเปนประจ�านอยกวาผทเปนโสด

ปจจยดานสงแวดลอมทางกายภาพสภาพแวดลอมทางกายภาพของโรงงานทมการจดการดานสภาพแวดลอมทางอาหารอยางเขมงวด พนกงานในโรงงานเหลานน มแนวโนมการบรโภคขนมกรบกรอบและน�าอดลมนอยกวาพนกงานทโรงงานเปดใหพนกงานเลอกซออาหารจากภายนอกโรงงานเทานน สวนโรงงานทมทางเลอกอาหารกลางวนหลากหลายคอมทงโรงอาหารและรานคาในโรงงานและมอาหารรอบรวโรงงานภายนอก พบวา พนกงานบรโภคผกและผลไมนอยกวา และดมน�าอดลมมากกวาโรงงานทมการจดการดานสภาพแวดลอมอยางเขมงวด

เนองจากเวลาพกกลางวนของแตละโรงงานจะเทากนคอ 1 ชวโมง การจดการดานสงแวดลอมทางกายภาพของโรงงานจงมความส�าคญตอการเลอกบรโภคของพนกงานเปนอยางมาก ในประเดนเรองความหลากหลายของแหลงอาหาร พบวาโรงงานประเภททมโรงอาหารมกมอาหารไมหลากหลาย ในดานผลไม ไมมโรงงานใดทส�ารวจมการขายผลไมอยางเปนประจ�าเลย

ปจจยดานสงแวดลอมระดบมหภาคงานวจยในครงนแสดงใหเหนวา โฆษณาอาหาร ขนมขบเคยวและเครองดม สงผลกระทบตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผทท�างานในโรงงาน โดยคนทบอกวาตนมกบรโภคขนมตามทเหนในโฆษณา มแนวโนมในการบรโภคขนมกรบกรอบ และขนมหวานเปนประจ�ามากกวาคนกลมอน และผทบอกวาโฆษณาอาหารไมมอทธพลตอการเลอกบรโภค มแนวโนมการบรโภคผลไมเปนประจ�าสงกวา

v

• รณรงคเผยแพรความรดานโภชนาการผานทางสอตางๆ ตอประชาชน อยางตอเนองและทวถง

• หากสถานทท�างานสามารถจดอาหารในโรงอาหารใหกบคนงานไดจะท�าใหคนท�างานไดบรโภคอาหารทมประโยชน โดยควรใหมรสชาตทด ราคาเหมาะสม และมคณคาทางอาหาร

• ในกรณทสถานทท�างานไมสามารถจดอาหารกลางวนใหได ควรมการควบคมการจ�าหนายอาหารในรานคา หรอแนะน�าใหมผกผลไมจ�าหนาย และหากเปนไปได ใหการจดวางอาหารทมประโยชนใหงายตอการเลอกซอ โดยน�าอาหารทแนะน�าใหบรโภคอยใกล และงายทจะมองเหน สวนน�าอดลมหรอขนมกรบกรอบใหจดวางไวสวนหลงของราน เปนตน

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

vi

Food choices and eating patterns of a population can largely define the extent of population health. Diet and nutrition are important determinants in preventing the onset of non-communicable diseases (NCDs). This study examines factors that affect food choices and eating patterns of factory workers in Bangkok and its vicinity. Analysis of this study is based on four factors that affect food choice and eating behavior; these factors are 1) Individual factors; 2) Social environment, such as modeling, social support and social norms of family, friends and peers; 3) Physical environments, such as access, availability of food choices; and 4) Macro-level environments, such as food marketing, economic systems and food marketing and media.

This study utilizes both quantitative and qualitative approaches. Questionnaires and statistical techniques are used for a quantitative analysis in 506 factory workers from 7 factories. Focus groups in three factories were then used to explore further the findings from the quantitative part.

Executive Summary

vii

There are many factors that influence the choice of food consumption of factory workers from individuals themselves and the complex environments surrounding them.

Individual FactorsAge, education, food preferences and nutritional knowledge are important determinants of food choice among factory workers. The findings indicate that younger workers are more likely to regularly consume soda, snacks and fatty foods than their older counterpart. Having more knowledge on food and nutrition leads to less consumption of sweets and soda. The taste of food is found to be a strong determinant of food choices; workers who say they are taste-oriented are less likely to consume nutritious foods. Taste is therefore an important factor in determining food choices of factory workers.

Social EnvironmentsEating together is a social activity in Thai society. Both quantitative and qualitative results indicate that social factors are an important determinant of food choices and eating behavior among factory workers, particularly in consuming snacks on a regular basis. Consumption of snacks therefore has a societal aspect that influences the decision to consume.

Summary of Findings

viii

Families also have influence on an individual’s consumption patterns. This study shows that the more family members there are in a household, the higher the chance of consuming sweet drinks, soda, and fried foods. Moreover, those that are not living with their spouse and those that are either divorced or widowed are less likely to regularly consume vegetables and fruits than those who are single.

Physical Environments Workers in factories that have a stricter control of the food environments (i.e. meals in the factory’s canteen are controlled, no food stalls allowed in front of factory gates) consume less snacks and soda than workers in factories where workers must purchase food from outside the factory only (no canteen or stores inside the factory). Moreover, in factories with more food options (i.e. provide canteens within the factory and have food stalls surrounding the premise) workers are found to consume less fruits and vegetables and more sodas.

Since every factory has one hour break for lunch, the food environments in the factories and the surrounding areas are very important in determining the food choices of factory workers. In terms of availability, factories do not have a large variety of food available. Of all the seven factories investigated, none had fruits available on a regular basis.

ix

• Nutrition education must be provided for citizens through various media to promote food literacy.

• The workplace can prepare meals for their workers to provide a healthy food option. The meal should have good taste and be nutritious, sold at an appropriate price.

• In case that the workplace cannot prepare meals for workers, controlling the type of food sold within the factory can help workers to choose healthier foods. There should be fruits and vegetables available and healthier food choices should be displayed up front where it is more noticeable and convenient for purchase. Unhealthy foods such as sodas and snacks should be placed further back in the store.

Policy Recommendations

Macro-level EnvironmentsThis study shows that commercials for foods, snacks and beverages affect the eating behavior of factory workers. Those who report that they often consume snacks as seen in an advertisement have a higher tendency to regularly consume snacks and sweets, while having a lower tendency to regularly consume fruits.

คำ นำ บทสรปสำ หรบผบรหาร i

Executive Summary vi

บทท 1 บทนำ 011.1 หลกการและเหตผล 021.2 ความส�าคญของการศกษาและการทบทวนวรรณกรรม 061.3 เปาหมายและวตถประสงคของการศกษา 10

บทท 2 ระเบยบวธวจย 132.1 การศกษาเชงปรมาณ 14 กลมเปาหมายและวธการสมตวอยาง 14 เครองมอการวจย 16

2.2 การศกษาเชงคณภาพ 18

บทท 3 ผลการวจย 213.1 บรบทของสภาพแวดลอมทางอาหารและคนท�างานในโรงงาน 22 3.1.1 ลกษณะโรงงานและสภาพแวดลอมทางอาหาร 23 3.1.2 ลกษณะทางประชากรและการท�างานของคนท�างานในโรงงาน 30 3.1.3 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร 38

สารบญ

3.1.4 ความรและทศนคตตอการบรโภคอาหารของคนท�างานในโรงงาน 44 3.1.5 พฤตกรรมสขภาพอนๆ ของคนท�างานในโรงงาน 48 3.1.6 สขภาพของคนท�างานในโรงงาน 503.2 ผลกระทบของสภาพแวดลอมทางอาหาร ตอพฤตกรรมการบรโภค 58 3.2.1 ปจจยดานบคคล 62 3.2.2 ปจจยดานสงคม 67 3.2.3 ปจจยดานสภาพแวดลอมทางกายภาพ 70 3.2.4 ปจจยดานมหภาค 74

บทท 4 บทสรป 79

เอกสารอางอง 85

ภาคผนวก 88ภาคผนวก ก แบบสอบถาม 88ภาคผนวก ข แนวค�าถาม 97ภาคผนวก ค ตวอยางรายการอาหารใน 1 สปดาห 98 ของโรงงานทควบคมรายการอาหารโดยฝายบคคล

ตาราง 1 รายละเอยดโรงงานและจ�านวนการสม 15

ตาราง 2 สรปสภาพแวดลอมทางอาหารของโรงงาน 28

ตาราง 3 ลกษณะทางประชากรทวไปของกลมตวอยางคนท�างาน รอยละ (n =506) 31

ตาราง 4 ระดบการศกษา รายได และ การพกอาศย 32

ตาราง 5 การท�างาน ลกษณะงานทท�า และการเดนทางในแตละวน รอยละ (n =506) 34

ตาราง 6 ภาวะโภชนาการ (วดจากคา BMI) เทยบกบความคดเหนเกยวกบรปรางของตนเอง 52

ตาราง 7 ระดบความดนโลหตของคนท�างาน จ�าแนกตามเกณฑความเสยง 55

ตอการมภาวะความดนโลหตสง

ตาราง 8 ผลการวเคราะหถดถอยโลจสตกส (ตวแปรตาม: พฤตกรรมการบรโภคอาหารใน 1 ปทผานมา) 75

ตาราง 9 ผลการวเคราะหถดถอยโลจสตกส (ตวแปรตาม: อาหารและเครองดมทบรโภคใน 1 วน) 76

สารบญตารางและรป

รป 1 กรอบแนวคดดานสภาพแวดลอมตอพฤตกรรมการบรโภคของปจเจกบคคล 03

รป 2 รอยละประชากรไทยทน�าหนกเกน / อวน จ�าแนกตามชวงอาย 07

รป 3 อตราการเปนเบาหวานและโรคหวใจ / หลอดเลอด ตอประชากร 1,000 คน ป 2009-2011 09

รป 4 พฤตกรรมการบรโภคอาหารประเภทตางๆ ใน 1 ปทผานมา 39

รป 5 ประเภทรายการอาหารทรบประทานใน 1 วน 41

รป 6 ลกษณะอาหารคาวทรบประทานใน 1 วน 41

รป 7 ประเภทอาหารและมอทรบประทาน 40

รป 8 ประเภทอาหารและแหลงทมา 42

รป 9 ประเภทอาหารและสาเหตการรบประทาน 43

รป 10 รอยละของคนท�างาน จ�าแนกตามขอค�าถาม ความรทางโภชนาการทตอบไดถกตอง 44

รป 11 รอยละของคนท�างาน ทตอบขอค�าถาม ความรทางโภชนาการไดถกตองในแตละขอ 45

รป 12 ทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารของคนท�างาน 46 จ�าแนกตามระดบความเหนจาก 1 (ไมเหนดวยมาก) ถง 5 (เหนดวยมาก)

รป 13 คะแนนเฉลยของระดบความเหนดวย ตอขอค�าถามทศนคตกบการบรโภคอาหาร 47 จาก 1 (ไมเหนดวยมาก) ถง 5 (เหนดวยมาก)

รป 14 พฤตกรรมทางสขภาพอนๆ ใน 1 ปทผานมา 49

รป 15 กราฟฮสโตแกรมแสดงคาดชนมวลกายของคนท�างาน 50

รป 16 ภาวะโภชนาการของคนท�างาน จ�าแนกตามเกณฑคาดชนมวลกายขององคการอนามยโลก 51

รป 17 กราฟฮสโตแกรมแสดงคาคอเลสเตอรอลของคนท�างาน 53

รป 18 ความเสยงทางสขภาพของคนท�างาน จ�าแนกตามคาคอเลสเตอรอล 53

รป 19 กราฟฮสโตแกรมแสดงคาความดนโลหต จงหวะหวใจบบตวและหวใจคลายตวของคนท�างาน 54

รป 20 อาการผดปกตทเกดขนกบคนท�างานในชวง 3 เดอนทผานมา จ�าแนกตามความถของอาการ 56

รป 21 คาคะแนน 0 (แยทสด) ถง 10 (ดทสด) ทคนท�างานประเมนสขภาพของตนเองในปจจบน 57

บทท

บทนำ 1

2

1 . 1 หลกการและเหตผล

รปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหารเปนปจจยส�าคญทสงผลตอภาวะสขภาพของประชากรในหลายดาน โดยเพมความเสยงตอการเกดโรค และในขณะเดยวกน การบรโภคอาหารทเหมาะสม เปนปจจยปองกนการเกดโรคไดเชนกน ในดานการเพมปจจยเสยงตอการเกดโรค การศกษาหลายชน ชใหเหนวาภาวะโภชนาการ (รวมกบพฤตกรรมอนๆ เชน กจกรรมทางกาย การสบบหร และดมสรา) เปนปจจยส�าคญทกอใหเกดโรคไมตดตอ (Non-communicable diseases (NCDs)) (Block et al. 2004, Glanz et al. 2007, Story et al. 2008, U.S. Department of Health and Human Services 2000, 2001, Zenk et al. 2005) และหากลดการบรโภคไขมน เกลอ น�าตาล และ อาหารทใหพลงงานสง สามารถชวยลดความเสยงในการเกดปญหาสขภาพ เชน ภาวะน�าหนกเกน โรคเบาหวานชนดท 2

และโรคหวใจและหลอดเลอดไดอยางมนยส�าคญ (U.S. Department of Health and Human Services 2001, WHO 2003)พฤตกรรมการบรโภคอาหารจงมบทบาทส�าคญในการปองกนโรครวมไปถงการควบคมอตราการเสยชวตกอนวยอนควรจากโรคไมตดตอ (WHO 2003)

พฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนมปจจยมาจากทงระดบบคคลและสภาพแวดลอม จากแผนภมท 1 อธบายกรอบคดของปจจยทมอทธพลตอการเลอกบรโภคอาหารและพฤตกรรมการบรโภคของคน ตงแตระดบเลกสดคอระดบปจเจกบคคล ไปจนถงระดบมหภาค ในระดบบคคลนน ปจจยก�าหนดทส�าคญ ไดแก ความร ทศนคต พฤตกรรม วถชวต ปจจยทางชววทยา และลกษณะอนๆ ดานประชากร ปจจยในระดบบคคลนมกไดรบความสนใจเปนอยางมากในการ

3

รป 1 กรอบแนวคดดานสภาพแวดลอมตอพฤตกรรมการบรโภคของปจเจกบคคล

ทมา: Story et al. 2008

4

ก�าหนดนโยบายการสรางเสรมการบรโภคทดตอสขภาพ โดยเฉพาะในเรองการเสรมสรางความรดานโภชนาการใหแกประชาชน หรอการใหขอมลเกยวกบอาหาร เชน นโยบายเรองการตดฉลากโภชนาการบนผลตภณฑอาหารเพอชวยในการเลอกบรโภคอาหารใหดตอสขภาพยงขน

อยางไรกตาม ปจจยในระดบบคคลเปนเพยงสวนหนงทมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เนองจากปจจยทส�าคญอกประการคอสภาพแวดลอม ปจจยดานสภาพแวดลอมนมบทบาทส�าคญเนองจากเปนตวก�าหนดทางเลอกดานอาหาร ถงแมวาคนโดยมากจะมความรความเขาใจอนดวาควรบรโภคอาหารประเภทใด แตในทางปฏบตอาจไมสามารถเลอกบรโภคอาหารเหลานนได หากวาไมมอาหารเหลานนจ�าหนาย หรอไมสามารถเขาถงไดอยางสะดวก

ปจจยดานสภาพแวดลอมทสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารน ไดแก ปจจยดานสงคม ดานกายภาพ และดานบรบทของสงคมในระดบมหภาค โดยปจจยดานสงคมนนหมายถง เครอขายทางสงคมของบคคล เชน ครอบครว เพอน และเพอนรวมงาน ทลวนแตมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของปจเจกบคคล

ในดานปจจยสภาพแวดลอมทางกายภาพนนหมายถงสถานทตางๆ เชน ทบาน ทท�างาน หรอทโรงเรยน วามอาหารประเภทใดจ�าหนายบาง ราคาเปนอยางไร มรานสะดวกซอหรอตลาดหรอไม เนองจากสภาพแวดลอมทางกายภาพน เปนปจจยส�าคญทจะก�าหนดวามอาหารประเภทใดขายบาง ในราคาเทาไร ซงปจจยเหลานสามารถสงผลโดยตรงตอการรปแบบการบรโภคอาหารของคนในสงคม

5

การศกษาวจยน เน นบทบาทของสภาพ แวดลอมทางกายภาพตอรปแบบและพฤต กรรมการบรโภคอาหารของปจเจกบคคลกลาวคอ จะเนนการศกษาวาบคคลเหลาน มปฏสมพนธกบผ อนอยางไรในเรองการบรโภคอาการ ทางเลอกดานอาหารอะไรบางราคาของอาหารเปนอยางไร และทางเลอกเหลานนสงผลตอรปแบบการเลอกบรโภคและสขภาพหรอไมอยางไร

สวนสภาพแวดลอมในระดบมหภาค หมายรวมถงคณคาและบรรทดฐานทางสงคมและวฒนธรรม อตสาหกรรมอาหารและเครองดม การตลาดดานอาหาร นโยบายดานอาหารและการเกษตร ระบบเศรษฐกจ และอนๆ สภาพแวดลอมระดบมหภาคนมผลกระทบตอรปแบบการบรโภคอาหารของประชากร ผานทางมาตรการ นโยบาย และกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบอตสาหกรรมอาหาร

รปแบบและพฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนในสงคมจงถกก�าหนดจากทงปจจยในระดบบคคล และในระดบสภาพแวดลอม การก�าหนดนโยบายเพอใหคนในสงคมมพฤตกรรมการบรโภคอาหารทดตอสขภาพอยางไดผล จงจ�าเปนตองเขาใจถงบทบาทของปจจยตางๆ ในทกระดบตอพฤตกรรมและรปแบบการบรโภคอาหาร

6

1 .2 ความสำ คญของการศกษาและ การทบทวนวรรณกรรม

ทกวนน การเจบปวยและการเสยชวต มสาเหตมาจากโรคไมตดตอ (NCDs) เพมขนทกป การเจบปวยและเสยชวตดวยโรคไมตดตอนสามารถลดและปองกนได เพยงมการปรบเปลยนพฤตกรรมการใชชวตใหเหมาะสม องคการอนามยโลก (WHO) ไดก�าหนดเปาหมายส�าหรบประเทศสมาชก ใหลดจ�านวนการเสยชวตของประชากรกอนวยอนควรจากโรคไมตดตอใหไดรอยละ 25 ภายในป 2025

โรคอวนและเบาหวาน เปนหนงในโรคไมตดตอททางองคการอนามยโลกไดตงเปาหมายไว โดยก�าหนดใหไมมการเพมขนของอตราการเปนเบาหวานและโรคอวน (0% increase in diabetes and obesity) ส�าหรบประเทศไทย เบาหวานและโรคอวนมอตราเพมขนอยางตอเนองทกป ดวยสาเหตหลกมาจากวถการด�าเนนชวตในปจจบนทเรงรบ สงผลใหพฤตกรรมการรบประทาน

อาหารไมเหมาะสมและการออกก�าลงกาย ไมเพยงพอ ดงเชนโรคอวนในกลมประชากรไทยทพบปญหาในทกกลมอาย โดยกลมวยท�างานเปนกล มทมความเสยงสงมากทสดโดยมสดสวนผ ทมน�าหนกเกนและอวนสงทสด โดยเฉพาะอยางยงในผหญงกลมวย 45-59 ป ทมสดสวนผทมน�าหนกเกนหรออวนกวาครง ในขณะทผชายในวยเดยวกนถง 1 ใน 3 อยในภาวะน�าหนกเกนหรออวน (รป 2) ประชากรวยท�างานน ถอเปนก�าลงส�าคญของประเทศ จงจ�าเปนตองสงเสรมการมพฤตกรรมทางสขภาพใหเหมาะสมเพอปองกนการเจบปวย และทส�าคญ ประชากรกลมวยนก�าลงจะกาวเปนผสงวยในวนขางหนา จงจ�าเปนอยางยงทจะตองสงเสรมการเตรยมพรอมสขภาพทดตงแต วนน เพอปองกนปญหาสขภาพทจะตามมาในยามสงวย

7

รป 2 รอยละประชากรไทยทน�าหนกเกน/อวน จำแนกตามชวงอาย

ทมา: การสำรวจสภาวะสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 4 พ.ศ. 2551-2552

ปขนไป

ชาย

หญง

8

อตราการเปนเบาหวานและโรคหวใจ/หลอดเลอดมแนวโนมเพมขนทกปเชนกน (รป 3) ดงนน การสงเสรมใหคนไทยมพฤตกรรมการบรโภคและการออกก�าลงกายทเหมาะสม และลดปจจยเสยงทางสขภาพอนๆจงเปนสงส�าคญและจ�าเปนตองด�าเนนการโดยเรงดวน

โรคไมตดตอสงผลกระทบตอประเทศไทย ในหลายดาน จากการประมาณการพบวาคนไทยปวยดวยโรคไมตดตอ 5 โรค ไดแก เบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง และมะเรง รวม 18.25 ลานคนตอป และสถานพยาบาลตองเสยคารกษาพยาบาลทงสน 335,359 ลานบาทตอป คดเปนรอยละ 2.94 ของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (ส�านกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, กระทรวงสาธารณสข และมหาวทยาลยมหดล, 2553) ซงเปนการสญเสยทสามารถปองกนได หาก

เพยงประชากรดแลสขภาพ มนสยการออกก�าลงกายและการบรโภคอาหารทดขน

ถงแมจะมการศกษาจ�านวนมากทชใหเหนถงความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภค แตทวาการศกษาเหลานเกอบทงสนเปนในบรบทประเทศตะวนตก โดยเฉพาะอยางยงประเทศสหรฐอเมรกา เนองจากประเทศตะวนตกโดยมากมระบบการจดการรานคาและรานอาหารผานการลงทะเบยน จงมขอมลสภาพแวดลอมดานอาหารทชดเจนและครบถวน สะดวกตอการศกษา แตกตางกบประเทศก�าลงพฒนา ทโดยมากจะไมมการจดระเบยบรานคา/รานอาหารอยางเปนระบบ ประกอบกบการมหาบเร/รถเขนรายยอยจ�านวนมาก จงยากทจะสามารถเกบขอมลดานสภาพแวดลอมทางอาหารไดอยางครบถวน

รป 3 อตราการเปนเบาหวานและโรคหวใจ/หลอดเลอด ตอประชากร 1,000 คน ป 2009 - 2011

ทมา: สำนกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

9

การศกษาในบรบทประเทศตะวนตกพบวา นอกเหนอจากปจจยสวนบคคล เชน เชอชาต ชาตพนธ และรายไดแลว การเขาถงรานคา/รานอาหาร ความหนาแนนของรานคา/รานอาหาร ราคา และทตงเปนตวก�าหนดทส�าคญในการเลอกบรโภคอาหารของบคคล

ในดานทางเลอกและการเขาถง พบวาเขตพนทอาศยในยานยากจนจะอยหางไกลจากรานคาและซปเปอรมารเกตมากกวายานทร�ารวย ซงรานเหลานมกมทางเลอกอาหารทดตอสขภาพมากกวาและมราคาถกกวา (Glanz et al. 2007, Alwitt and Donley 1997, Chung and Myers 1999, Mari Gallagher Research & Consulting Group 2006, Kaufman 1999, Morland et al. 2002) รานคาและซปเปอรมารเกตขนาดใหญมกอยในยานของคนรวย ในขณะทรานคาขนาดเลกไปจนถงขนาดกลางทไมคอยม

อาหารทดตอสขภาพจ�าหนายมกจะอยในยานคนยากจน การศกษายงพบวาประชากรทอาศยในเขตพนททมซปเปอรมารเกตนอยจะมอตราของผทเปนโรคอวนและปญหาอนๆ ดานสขภาพสงกวา (Giang et al. 2008, Ingami et al. 2006) ในขณะเดยวกน Rose และ Richards (2004) พบวา การเขาถงซปเปอรมารเกตทสะดวกสบายมความสมพนธกบการบรโภคผลไมทเพมขน

ในดานของความหนาแนนของรานอาหาร Block และคณะ (2004) พบวา รานอาหารฟาสตฟดมแพรหลายมากในยานทอยอาศยของคนผวด�า ในขณะทรานอาหารประเภททจดใหบรการอยางครบครนโดยมากจะอยในยานของคนมอนจะกน ดงนน ประเภทของรานอาหารทมอยในแตละยาน จงสงผลตอความถในการรบประทานอาหารนอกบาน และประเภทของอาหารทรบประทาน

ส�าหรบประเทศไทย Wadwongtham et al. (2012) ไดท�าการศกษาดานการบรโภคอาหารทดตอสขภาพในนสตมหาวทยาลยแหงหนงในประเทศไทย โดยพบวา นสตมความรความเขาใจดานโภชนาการเปนอยางด กลาวคอ ทราบวาการรบประทานอาหารใหดตอสขภาพควรรบประทานอยางไร แตนสตเหลานยงไมสามารถบรโภคอาหารทดตอสขภาพตามความรความเขาใจได โดยมอปสรรคส�าคญ 3 ประการ คอ การไมมเวลา การไมมอาหารเพอสขภาพจ�าหนายในโรงอาหารของมหาวทยาลย และความไมใสใจของตวนสตเองในการบรโภคอาหารทมประโยชน จงเหนไดวา ความสะดวกและการมทางเลอกเปนปจจยส�าคญทสงผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารในบรบทสงคมไทยเชนเดยวกน

10

1 .3 เปาหมาย และวตถประสงคของการศกษา

งานวจยน มงเนนทจะศกษาปจจยทสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารและผลกระทบตอสขภาพ โดยแบงปจจย ทม อทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคเปน 2 ระดบ คอ ระดบบคคล และระดบสภาพแวดลอม กลาวคอ ในระดบบคลลจะท�าการส�ารวจขอมลทวไปและพฤตกรรมการบรโภคของคนในวยท�างาน สวนระดบสภาพแวดลอมจะท�าการส�ารวจสภาพแวดลอมดานอาหารบรเวณทท�างาน เชน มอาหารประเภทใดจ�าหนายบาง มตลาด รานหาบเรรมทาง รานสะดวกซอ ซปเปอรมารเกตในบรเวณทท�างานหรอไม มกราน เพอจะศกษาวาสภาพแวดลอม เหลานมอทธพลตอรปแบบการบรโภคและสขภาพของคนวยท�างานมากนอยเพยงใด

กลมคนท�างานในโรงงานเปนกลมทมความ นาสนใจในการศกษา เนองจากโรคไมตดตอ มอตราการเกดสงทสดในกลมวยแรงงาน และโรงงานมลกษณะเฉพาะทเหมาะสมตอ การศกษาดานสภาพแวดลอมทางอาหาร กลาวคอ โรงงานสวนใหญมกมนโยบายการควบคมสภาพแวดลอมดานอาหารทชดเจน แตยงคงมความหลากหลายมากพอใหท�าการศกษาได เชน การมโรงอาหาร ประเภทอาหารทจ�าหนาย การอนญาตใหหาบเรเขามาขายในโรงงาน นอกจากน พนกงานในโรงงานมเวลาพกทจ�ากด สภาพแวดลอมทางอาหารในและรอบรวโรงงานจงมบทบาทตอพฤตกรรมการบรโภคเปนอยางมาก

11

เปาหมายจดท�าขอเสนอแนะเชงนโยบายเกยวกบการพฒนาสภาพแวดลอม ทางอาหาร เพอทางเลอกการบรโภคอาหารของประชากรไทย ทเหมาะสมยงขน

วตถประสงค• เพอศกษาสภาพแวดลอมทางอาหารของโรงงานและพฤตกรรม

การบรโภคอาหารของคนงานในโรงงาน

• เพอเขาใจปจจยทสงผลตอการเลอกบรโภคอาหารของคนท�างานโรงงานทงในระดบปจจยบคคล และระดบปจจยสภาพแวดลอม

• เพอเขาใจบทบาทของสภาพแวดลอมทางอาหารตอการเลอก บรโภคอาหาร และผลกระทบตอสขภาพ

• เพอทจะชใหเหนอปสรรค และโอกาสในระดบบคคลและสภาพแวดลอม ในการสงเสรมพฤตการรมการบรโภคเพอการ มสขภาพดของคนท�างานโรงงาน

การศกษาครงนใชระเบยบวธวจยทงเชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยการวจยเชงปรมาณใชการส�ารวจจากแบบสอบถามและวธการทางสถตเพอหาความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภคอาหาร ในขณะทการวจยเชงคณภาพใชการสนทนากลมเพอท�าความเขาใจในประเดนทเกยวของกบรปแบบการบรโภคอาหารเพอการอภปรายผลจากเชงปรมาณ เพมเตม

วธวจย

บทท

ระเบยบ2

14

2.1 การศกษาเชงปรมาณ

กลมเปาหมายและวธการสมตวอยาง

การศกษาสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภคอาหารในครงนมงเนนไปยงคนท�างานในโรงงานในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑลโดยในขนตอนแรกไดสมตวอยางแบบเจาะจง (Purposive Sampling) เพอใหไดรายชอโรงงานทจะเขาไปเกบขอมล

ขนตอมาท�าการคดเลอกตวอยางในแตละโรงงานแบบแบงชนอยางมสดสวน คอเรมจากการแบงกลมผท�างานในโรงงานเปน 2 กลมหลก คอ ผทท�างานในสวนส�านกงาน และผทท�างานฝายผลต และก�าหนดขนาดกลมตวอยางตามสดสวนของแตละโรงงาน เพอใหไดเปนตวแทนคนท�างานในโรงงานทสะทอนความแตกตางของลกษณะการท�างานและวถชวต

งานวจยน คดเลอกโรงงานขนาดกลางและขนาดใหญ โดยแบงตามหลกเกณฑของกรมโรงงานอตสาหกรรม ดงน

• โรงงานขนาดกลาง คอ โรงงานทมพนกงาน จ�านวน 50-200 คน• โรงงานขนาดใหญ คอ โรงงานทมพนกงาน จ�านวน 200 คน ขนไป

การเกบขอมลในครงน ไดคดเลอกโรงงานมาทงสน 7 แหง เปนโรงงานขนาดกลาง 3 แหง และขนาดใหญ 4 แหง ซงทงหมดตงอยในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล โดยไดตวอยางคนท�างานในโรงงานเหลานรวมทงสน 506 คน

15

ประเภทอตสาหกรรม จงหวดทตง จ�านวนพนกงาน จ�านวนตวอยาง

ผลตสายพาน สมทรสาคร 141 35

ผลตเครองปรงรส สมทรปราการ 289 72

ผลตสผง สมทรสาคร 266 67

ผลตสน�า สน�ามน สทาอาคาร สเคลอบไม สมทรปราการ 662 173

ผลตสผสมพลาสตก สผง เมดแมส ผลตภณฑพลาสตกและยางทกประเภท

สมทรปราการ 234 60

ตด เจาะ พบโลหะภณฑทกชนด กรงเทพ 198 51

ผลตและจ�าหนายเสอยด กรงเทพ 186 48

รวม 1,976 506

ตาราง 1 รายละเอยดโรงงานและจำ นวนการสม

16

เครองมอการวจย

งานวจยชนนประกอบดวย 2 สวนหลก คอสวนส�ารวจสภาพแวดลอมทางอาหารและสวนขอมลระดบปจเจกบคคล ในสวนแรกทส�ารวจสภาพแวดลอมทางอาหาร เนนการศกษารายการอาหารและเครองดมทมจ�าหนายภายในและรอบรวโรงงาน โดยภายในโรงงานจะดวามโรงอาหารหรอไม มรานอาหารจ�านวนกราน มอาหารประเภทใดจ�าหนายบาง มรานคาอนๆ หรอไม และราคาอาหารเปนอยางไร ส�าหรบรอบรวโรงงาน จะดรานอาหาร รานหาบเรรมทาง รานสะดวกซอ รานโชวหวย ซปเปอรมาเกต ตลาดนด หรอตลาดสดในระยะ 300 เมตรจากโรงงาน ขอมลการส�ารวจสภาพแวดลอมทางอาหารนไดมาจากการส�ารวจของทมผวจยโดยการลงพนท ประกอบกบการพดคยกบพนกงานทท�างานในโรงงาน

ในสวนของขอมลระดบปจเจกบคคลงานวจยนใชแบบสอบถามในการเกบขอมลเพอศกษาพฤตกรรม/รปแบบการบรโภค รวมไปถงสขภาพของคนท�างานในโรงงาน โดยทมวจยไดพฒนาแบบสอบถามทใชเกบขอมลของคนท�างานในโรงงาน และไดมการทดสอบแบบสอบถาม เพอทดสอบความเขาใจ และปรบปรงแบบสอบถามในเบองตน

17

จากผลการทดสอบแบบสอบถาม ทมวจยไดปรบปรงแบบสอบถามเพมเตมจากค�าแนะน�าทไดรบ ประกอบกบขอเสนอแนะจากทปรกษาโครงการ และนกวจยในโครงการทมความเชยวชาญทางดานโภชนาการ โดยแบบสอบถามแบงเปน 6 สวน รวม 44 ขอ ประกอบดวย

สวนท 1 ค�าถามทวไป (10 ขอ) สวนท 2 การท�างานในโรงงาน (7 ขอ) สวนท 3 สขภาพ (9 ขอ) สวนท 4 การกนอาหาร (7 ขอ) สวนท 5 พฤตกรรมทางสขภาพอนๆ (1 ขอ) สวนท 6 ความรและทศนคตดานโภชนาการ (10 ขอ)

แบบสอบถามน ถกออกแบบมาใหผรวมวจยเปนผกรอกขอมลเอง โดยใหฝายทรพยากรบคคลของโรงงานเปนผกระจายแบบสอบถามและชแจงไปยงผรวมวจยในแผนกตางๆ ของโรงงาน โดยผรวมวจยสามารถสอบถามขอสงสยจากฝายทรพยากรบคคลของโรงงาน หรอกบคณะ ผวจยไดโดยตรง

18

2.2 การศกษาเชงคณภาพ

การศกษาเชงคณภาพมจดมงหมายเพอเกบรวบรวมขอมลเชงบรบทและความคดเหน ทสามารถน�ามาใชในการอภปรายผลเพมเตมจากการส�ารวจเชงปรมาณ โดยค�าถามในการสนทนากลมครอบคลมเกยวกบรปแบบการท�างาน การใชชวตนอกเหนอจากเวลาท�างานในแตละวน ปจจยสภาพแวดลอมทางอาหารพฤตกรรมการบรโภคและการเลอกซออาหาร แหลงอาหาร มมมองทศนคตในดานการบรโภคอาหารทดตอสขภาพ รวมถง ขอเสนอแนะในการสงเสรมการบรโภคอาหารทตอสขภาพของคนท�างานในโรงงาน

จากโรงงานทงสน 7 แหงทท�าการส�ารวจ เมอจ�าแนกตามหลกเกณฑเบองตนเกยวกบการมโรงอาหารภายในพนทโรงงานและระดบการควบคมสภาพแวดลอมทางอาหาร เชน การควบคมราคาอาหารในโรงงาน การอนญาตใหมรานหาบเรมาขายรอบรวโรงงาน (ซงทงสองหลกเกณฑน คณะผวจยเชอวาเปนปจจยทางสภาพแวดลอมหนงทส�าคญตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนท�างาน) สามารถแบงโรงงานออกไดเปน 3 กลม คอ

19

กลมทหนง กลมทสอง กลมทสามโรงงานทมโรงอาหาร และมระดบการควบคม สภาพแวดลอมสง

• มโรงอาหาร แตยงไมมการบรหารจดการทเปนระบบ

• ไมมการควบคมรายการอาหารภายในโรงงาน

• ไมมการควบคมราคาอาหารภายในโรงงาน

• สภาพแวดลอมโดยรอบโรงงาน มรถเขนขายอาหารเขามาขายได

• ไมมโรงอาหาร พนกงานตองหาซอ หรอหอมารบประทานจากบานเอง

• สภาพแวดลอมโดยรอบโรงงาน มรถเขนขาย อาหารมาขายได

โรงงานทมโรงอาหาร และมระดบการควบคม สภาพแวดลอมต�า

โรงงานทไมมโรงอาหาร และมระดบการควบคม สภาพแวดลอมต�า

• มการควบคมรายการอาหารในโรงอาหารอยางเขมงวด

• ควบคมราคาอาหาร ราคาอาหารทจ�าหนายในโรงงานมราคาถก

• สภาพแวดลอมบรเวณโรงงาน ไมมรานหาบเร หรอรถเขนขายอาหาร

20

ผล

การเกบขอมลเพอสนทนากลม (Focus Group Discussion) หรอ FGD ไดเลอกตวแทนจากโรงงานแตละกลมอยางละ 1 โรงงาน รวม 3 โรงงาน โดยในแตละโรงงานทเกบขอมล คณะผวจยท�าการสนทนากลมกบคนท�างานแหงละ 2 กลม คอ กลมคนท�างานในฝายผลต และ กลมคนท�างานในสวนส�านกงาน รวมการสนทนากลมทงสน 6 กลมจาก 3 โรงงาน กลมละประมาณ 5-6 คน การคดเลอกผเขารวมสนทนากลม ไดรบการประสานงานจากฝายทรพยากรบคคลของแตละโรงงานท�าการเลอกตวแทนคนงานทเขารวมสนทนา โดยมหลกเกณฑในการเลอกคอใหมความหลากหลายในเรองอาย สถานภาพสมรส และรปแบบการพกอาศย เพอใหไดความคดเหนจากมมมองสวนบคคลทหลากหลาย

การสนทนาในแตละกลม ก�าหนดใชเวลาประมาณ 1-1.5 ชวโมง โดยมแนวค�าถามและประเดนในการสนทนากลมดงตอไปน (รายละเอยดแนวค�าถาม ดในภาคผนวก)

• การแนะน�าตวเบองตน: ลกษณะงานทท�า/ชวโมงการท�างาน พกทไหน อยางไร กบครอบครวหรอคนเดยว

• การประเมนสขภาพของตนเองในปจจบน • พฤตกรรมการบรโภคอาหารในวนท�างาน และปจจยก�าหนดดานสภาพแวดลอมทมตอพฤตกรรม• มมมองตอการบรโภคอาหารทดตอสขภาพประเมนพฤตกรรมตนเอง ปญหาและขอจ�ากด • พฤตกรรมสขภาพในเรองอนๆ ทเปนผลจาก หรอเกยวของกบสภาพการท�างาน• ขอเสนอแนะตอโรงงานเพอใหคนท�างานในโรงงานมพฤตกรรมการบรโภคทดตอสขภาพยงขน

การวจย

บทท

ผล3

22

3 . 1 บรบทของสภาพแวดลอมทางอาหารและคนทำ งานในโรงงาน

23

ลกษณะโรงงานและสภาพแวดลอมทางอาหาร

3.1 . 1

การศกษาในครงนไดส�ารวจโรงงานทงสน 7 แหง แบงเปนโรงงานในกรงเทพ 2 แหง สมทรปราการ 3 แหง และสมทรสาคร 2 แห ง โดยม โรงงานทต งอย ในนคมอตสาหกรรม 2 แหง ลกษณะอตสาหกรรมของโรงงานมความหลากหลาย เชน ผลตสายพาน เครองปรงรส สผง สน�า สน�ามน โลหะภณฑ และเสอผา

โรงงานทอยในการศกษาครงนมขนาดกลางถงใหญ โดยโรงงานทมพนกงานนอยทสดใน

กลมตวอยางมจ�านวนพนกงานทงสน 141 คน และโรงงานทมขนาดใหญทสดมจ�านวนพนกงาน 662 คน

ในดานสภาพแวดลอมทางอาหาร การศกษานตองการมงเนนไปยง สภาพแวดลอมในระดบสงคม กายภาพ และมหภาค ตามกรอบแนวคดดานสภาพแวดลอมทางอาหารดงทกลาวไวในเบองตน

24

โรงอาหารเป นแหล งอาหาร ทมความส�าคญตอพนกงานในโรงงานเปนอยางมาก เนองจากเป นแหลงทสามารถเข าถงในระหวางวนท�างานไดอยางสะดวกทสด โดยเฉพาะอยางยงส�าหรบอาหารชวงพกกลางวนทมเวลาพกอยจ�ากด การจดบรการโรงอาหารส�าหรบพนกงานในโรงงานจงเปนการก�าหนดสภาพแวดลอมทางอาหารทส�าคญ และอาจสงผลตอรปแบบการบรโภคของคนท�างานในโรงงานได

ในโรงงานทเขาไปท�าการศกษา มโรงงาน 3 แหงทไมมโรงอาหาร/รานอาหารบรการใหกบพนกงานเลย โดยมากโรงงานเหลานเปนโรงงานขนาดกลาง คอมจ�านวนพนกงานต�ากวา 200 คน ในขณะทอก 4 โรงงาน มโรงอาหารบรการส�าหรบพนกงาน โดยในโรงงานทง 4 แหงน ถงแมจะมโรงอาหารเหมอนกน แตการจดการโรงอาหารในแตละโรงงานนนมความแตกตางอยบาง ซงความแตกตางน สงผลตอประเภทของอาหารทมจ�าหนาย และราคาของอาหารเหลานน ซงปจจยเหลานอาจสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารของคนในโรงงานไดเชนเดยวกนความแตกตางแบงไดเปน 2 ประการคอ

ความแตกตางประการแรก ความเขมงวดในการควบคมรายการอาหาร พบวาโรงงานมระดบความเขมงวดในการก�าหนดรายการอาหารทแตกตางกน ตงแตไมมการควบคมเลย คอปลอยใหแมคาทเขามาเชาพนทขายอาหารในโรงอาหารเปนผตดสนใจวาจะท�าอาหารประเภทใดขาย ซงโดยมากแลวรายการอาหารทท�าขายเปนประจ�าทกวน เชน นองไกทอด ไสกรอกทอด และไขดาว และจะมอาหารทหมนเวยนกนไป โดยแมคาจะเปนผคดรายการอาหารวนตอวน

บางโรงงาน การควบคมรายการอาหารอยในระดบปานกลาง คอ ยงใหแมคาผทมาเชาพนทขายเปนผคดรายการอาหารทจะน�ามาจ�าหนาย แตแมคาจะคดรายการทงหมดมาทงเดอน และน�าสงใหกบฝายบคคลเพอพจารณา แตโดยมากแลวฝายบคคลมกไมขดของ และใหแมคาขายอาหารตามทเสนอมา ซงรายการอาหารทแมคาน�าเสนอ มาจากการเสนอแนะของพนกงานในโรงงานเอง แตอยางนอยรายการอาหารทงหมด ถอวาไดผานตาของบคคลหลายฝายมากขน

สวนโรงงานประเภทสดทาย เปนโรงงานทมการควบคมรายการอาหารอยางเขมงวดทสด คอ ฝายบคคลเปนผคดรายการอาหารของแตละเดอน จากการสอบถามฝายบคคลผคดรายการอาหาร พบวา หลกเกณฑการเลอกคอพยายามใหมความสมดล เชน ถาหากมอาหารทอดหรออาหารไขมนสงแลว จะจดใหมรายการอาหารประเภทตมหรอนงดวย แทนทจะเปนแกงกะท เปนตน (ดตวอยางรายการอาหารในหนงสปดาหในภาคผนวก ค)

โรงอาหาร

25

ความแตกตางประการสอง การควบคมราคา ในบางโรงงานไมมการควบคมราคาอาหารทจ�าหนายในโรงอาหารของโรงงาน อาหารจงคอนขางมราคาแพง เชน อาหารราดแกงหนงอยางราคา 25 บาท ซงเมอเปนเชนน พนกงานในโรงงานจงมกเลอกรบประทานอาหารจากแหลงอนมากกวาจากโรงอาหารของโรงงาน

โรงงานโดยมากมการควบคมราคาอาหารในโรงอาหาร เพอเปนสวสดการใหแกพนกงาน เชนทโรงงานแหงหนง ขาวราดแกงหนงอยางมราคา 12 บาท และราดสองอยางราคา 18 บาท ซงถอวาถกเมอเทยบกบรานอาหารนอกโรงงาน โรงอาหารจงเปนทางเลอกทส�าคญของพนกงานในโรงงานน สวนในอกโรงงานหนง มการจดอาหารใหกบพนกงาน โดยพนกงานจายคาอาหารเปนรายเดอน เดอนละ 100 บาท โดยมกบขาวให 2 อยาง พรอมขนมหวาน เมอคดเปนราคาตอมอแลวจงมราคาถกมาก พนกงานเกอบทงหมดจงเลอกทจะรบประทานอาหารกลางวนทโรงงาน โดยเฉพาะอยางยงหากเสยคาอาหารรายเดอนไปแลว

26

นอกเหนอจากโรงอาหารและร านค าในโรงงานแลว รอบรวโรงงานมกมสภาพแวดลอมทางอาหารทแตกตางกนไป จงอาจสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารทแตกตางกนได โดยเฉพาะอยางยงส�าหรบโรงงานขนาดเลก ทไมมโรงงานหรอรานคาในโรงงาน ลกษณะ/ประเภทอาหารทมอยรอบรวโรงงานจงมความส�าคญตอการเลอกบรโภคเปนอยางยง การศกษาครงนไดส�ารวจประเภทรานอาหาร รานคา รานสะดวกซอ รถเขน หาบเร และแหลงอาหารและเครองดมตางๆ ทอยในรศม 300 เมตรจากประตโรงงาน

สถานทตงของโรงงานเปนปจจยส�าคญทก�าหนดความแตกตางดานสภาพแวดลอมทางอาหารรอบรวโรงงาน คอหากโรงงานอยในนคมอตสาหกรรม จ�านวนรานอาหาร รานคา เชนรานสะดวกซอและรานโชวหวย รวมไปถงรานประเภทรถเขน และหาบเรทจ�าหนายอาหารและเครองดม จะมจ�านวนนอยกวาหากโรงงานไมไดตงอยในนคมอตสาหกรรม

รานคาภายในโรงงานเปนอกแหลงทก�าหนดสภาพแวดลอมทางอาหารส�าหรบพนกงานในโรงงาน โดยเฉพาะอยางยงส�าหรบพฤตกรรมการทานอาหารวางและเครองดม

โรงงานทมโรงอาหารมกจะมรานคาจ�าพวกสหกรณ ทจ�าหน ายอาหารประเภทขนมขบเคยวและเครองดมดวย โดยลกษณะของอาหารและเครองดมทจ�าหนายในรานคาของแตละโรงงาน ไมมความแตกตางกนมากนก เชน ขนมขบเคยวประเภทมนฝรงทอด ขาวเกรยบ ลกอม ขนมปง เบเกอรร ขนมปบ ไอศกรม บะหมกงส�าเรจรป น�าอดลม เครองดมชก�าลง กาแฟกระปอง นมถวเหลอง และชาเขยวขวด โรงงานทส�ารวจทง 7 แหงมรานคาภายในโรงงาน 5 แหง ไมม 2 แหง

รานคาภายในโรงงาน รอบรวโรงงาน

ในการศกษาครงน มโรงงาน 2 แหงทตงอยในเขตนคมอตสาหกรรม ซงทง 2 โรงงานนไมมรานอาหาร รานคา รานสะดวกซอ หรอรานโชวหวยใดๆ อยในรศม 300 เมตรจากประตโรงงาน และนอกจากนน ยงไมอนญาตใหรถเขนหรอหาบเร มาตงบรเวณหนาโรงงานอกดวย ดงนนพนกงานในโรงงานน จงมแหลงซออาหาร ขนม และเครองดมหลกจากโรงอาหารและรานคาในโรงงานเทานน

ส�าหรบอก 5 โรงงานทไมไดตงอยในเขตนคมอตสาหกรรม รอบรวโรงงานคอนขางมอาหารและเครองดมจ�านวนมาก และประเภทของอาหารและเครองดมมความคลายคลงกนเปนอยางมาก คอ เกอบทกโรงงานทไมไดตงอยในนคมอตสาหกรรมจะมรานอาหารตามสง รานกวยเตยว รานอาหารอสาน เชน สมต�าไกยาง อยในบรเวณไมเกน 300 เมตรจากประตโรงงาน สวนหาบเรและรถเขนทมมาขายมประเภทอาหารทคอนขางเหมอนกนเชนเดยวกน เชน ไกทอด ไกยาง สมต�า ไขปง ไขหงส ขนมจน ลกชนไสกรอก น�าแขงไส ไอศกรม ขนม

27

การพจารณาผลกระทบของสภาพแวดลอมดานอาหารตอพฤตกรรมการบรโภคนน นอกเหนอจากประเภทและปรมาณของแหลงอาหารแลว จ�าเปนตองค�านงถงความสามารถในการเขาถงแหลงอาหารเหลานนดวย ซงเปนปจจยอกประการทสงผลตอรปแบบการเลอกบรโภคอาหาร การทผบรโภคไมอาจเขาถงแหลงอาหารได มสาเหตหลกจากสามประการ คอ ขอจ�ากดดานเวลา ขอจ�ากดดานการเดนทาง และขอจ�ากดดานการเงน

ขอจ�ากดดานเวลา ในกรณของพนกงานในโรงงาน ชวงเวลาการพกกลางวนคอนขางสน คอ ทกโรงงานมเวลาพกรบประทานอาหารกลางวนหนงชวโมง ท�าใหพนกงานไมสามารถทจะไปเลอกซออาหารทอยไกลจนเกนไปได ดงนนแหลงอาหารทพนกงานโรงงานสามารถเขาถงไดจรงจงจ�ากดอยในรานคา/โรงอาหารภายในโรงงาน หรออย

นโยบายในชวงพกกลางวน

หวาน ผลไม เครองดม ชา กาแฟ นมเยน ชาเขยว และโกโก รานหาบเรและรถเขนเหลานจะมวนและเวลาทจะมาขายคอนขางแนนอนและพนกงานสวนมากจะทราบเวลาการขายของรานหาบเรและรถเขน เหลาน ส�าหรบสภาพแวดลอมทางอาหารทไกลกวารศม 300 เมตรนน ทกโรงงานมสภาพแวดลอมทคอนขางคลายคลงกน คอ ทกโรงงานมรานสะดวกซอ รานโชวหวย ตลาดนดหรอตลาดสดในรศมไมเกน 1 กโลเมตรจากโรงงาน

ในรศมทไมไกลจากโรงงานมากนกทไมตอง สนเปลองเวลาในการเดนทาง

นอกจากนน โรงงานทไดเข าไปส�ารวจ มโรงงานอย 3 แหงทการออกนอกโรงงานในชวงเวลาพกกลางวนตองมกระบวนการเพมเตม คอตองขออนญาตออกจากโรงงานเปนลายลกษณอกษรกอนออก ไมสามารถทจะออกไปเองไดเลย ถงแมพนกงานจะบอกวาขนตอนไมไดยงยากและสามารถทจะออกทกวนไดหากตองการ แตการมขนตอนเชนน เปนอปสรรคอยางหนงทสงผลตอความสามารถในการเขาถงแหลงอาหารอนๆ ภายนอกรวโรงงาน

28

• ไมมโรงอาหาร/รานคาในโรงงาน

• อนญาตใหหาบเร/รถเขนเขามาในโรงงานได เชน ผลไม ไกทอด น�าชง ไขปง ขนมหวาน ขนมจน กวยเตยว

• โรงอาหาร ม 2 ราน (แมคาควบคมรายการอาหาร)

• ราคาอาหารราดขาว 2 อยาง 25 บาท

• รานสหกรณ 1 ราน • ไมอนญาตใหหาบเร/

รถเขนเขามาแตขายบรเวณ หนาโรงงานได

• มผลไมขาย 2-3 วนตอสปดาห

• โรงอาหาร ม 1 ราน (ควบคมรายการอาหารโดยฝายบคคล)

• ราคาอาหารราดขาว 2 อยาง 18 บาท

• มรานสะดวกซอ• ไมอนญาตใหหาบเร/รถ

เขนเขามาและไมใหขายบรเวณหนาโรงงาน

• ไมมผลไมขาย

• มรานอาหารตามสง 1 ราน

• ตลาดนดจนทร พธ ศกรชวงเยน มของสด ผก ผลไม กบขาวถง ของกนเลน

• รถเขน สมต�า ไกยาง ไสกรอกยาง

• มตลาดนดทกวนชวงเชา ยกเวนอาทตยเปนอาหารส�าเรจรป ของกนเลน (ประมาณ 500 เมตรจากโรงงาน)

1. 2. 3.ไมอยในนคมฯ ไมอยในนคมฯ อยในนคมฯ

ภายในโรงงาน

ขนาดกลาง ขนาดใหญ ขนาดใหญ

ภายในโรงงาน ภายในโรงงาน

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

ตาราง 2

สรปสภาพแวดลอมทางอาหารของโรงงาน

29

• โรงอาหาร ม 1 ราน (แมคาควบคมรายการอาหาร)

• ราคาอาหารราดขาว 1 อยาง 25 บาท

• มรานขายเครองดมและขนม 1 ราน

• ไมอนญาตใหหาบเร/รถเขนเขามาแตขายบรเวณหนาโรงงานได

• มโรงอาหารจดอาหารใสถาดหลมใหพนกงาน กบขาว 2 อยางพรอมของหวาน

• ราคาคดเปนรายเดอน เดอนละ 100 บาท (แมคาควบคมรายการอาหาร)

• มขายเครองดมและขนม 1 ราน

• ไมอนญาตใหหาบเร/รถเขนเขามาและไมใหขายบรเวณหนาโรงงาน

• ไมมรานอาหาร/รานคา• ไมอนญาตใหหาบเร/รถ

เขนเขามาแตขายบรเวณ หนาโรงงานได

• มขาวใหพนกงานแตไมมโรงอาหาร

• มขายเครองดมและขนม 1 ราน

• ไมอนญาตใหหาบเร/รถเขนเขามาจ�าหนายแตขายบรเวณหนาโรงงานได

• มรานอาหารและรถเขน/หาบเรจ�านวนมาก สมต�า ไอศครม น�าแขงไส หวานเยน ผลไม ไกยาง ลกชน ไสกรอก

• รานขายของช�า• ตลาดนดอย 500 เมตร

จากโรงงาน

• ไมอนญาตใหหาบเร/รถเขนขายหนาโรงงาน

• ไมมรานอาหารหรอหาบเรในระยะ 300 ม.

• มตลาดนดหางประมาณ 1 กโลเมตร

• รานขายของช�าตรงขามโรงงาน

• ตลาดขายของสด ผก ผลไม กบขาวถง ของกนเลนประมาณ 500 เมตรจากโรงงาน

• รานกวยเตยว รานอาหารตามสง

• รถกระบะขายของสด ผก ผลไม

• รถเขนกาแฟสด

• รานอาหารตามสง 2-3 ราน

• เพงและรถเขนขาย อาหารอสาน สมต�า น�าพรก หมผด ขนมจน

• รถเขนผลไม• รถเขนลกชนปง• รถเขนปลาทอด ไกทอด

ขาวเหนยว

4. 5. 6. 7.ไมอยในนคมฯ อยในนคมฯ ไมอยในนคมฯ ไมอยในนคมฯ

ภายในโรงงาน ภายในโรงงาน ภายในโรงงาน ภายในโรงงาน

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

ขนาดกลาง ขนาดกลางขนาดใหญ ขนาดใหญ

ภายในโรงงาน

รอบรวโรงงาน (ไมเกน 300 ม. จากโรงงาน)

30

ลกษณะทางประชากรและการทำ งานของคนทำ งานในโรงงาน

3.1 .2

จากจ�านวนกล มตวอยางคนท�างานในโรง งานทเกบขอมลทงสน 511 ราย พบแบบสอบถามทมเนอหาการใหขอมลจาก คนท�างานไมครบครบถวนเพยงพอทจะน�ามาใชในการวเคราะห จ�านวน 5 ชด ท�าใหในเหลอจ�านวนกลมตวอยางในการวเคราะห ครงน 506 ราย (n=506)

เกยวกบลกษณะทวไปของกลมตวอยาง พบวา คนท�างานทใหขอมลเปนคนท�างานหญงมากกวาคนท�างานชายเลกนอย (รอยละ 55.1 และ 44.9 ตามล�าดบ) มอายอยในชวงตงแต 17 ปถง 57 ป โดยอายเฉลย รวมถงอายมธยฐานเทากบ 33 ป ประมาณ 2 ใน 3 แตงงานหรอมคแลว ทเหลอรอยละ 30 ยงคงมสถานภาพโสด จ�านวนหนง

เปนกลมทเคยแตงงานแลวแตเปนหมาย หยาหรอแยกทางกบค ซงมประมาณรอยละ 5 กลมตวอยางคนท�างานเกอบทงหมดนบถอ ศาสนาพทธ

คนท�างาน ประมาณ 1 ใน 5 (รอยละ 19.4) มภมล�าเนาอยในจงหวดสมทรปราการ รองลงมา ทรอยละ 8.7 มภมล�าเนาอยในกรงเทพมหานคร ซงหากจ�าแนกเปนภมภาค คนท�างานทเปนกล มตวอยางในการศกษาน มพนเพมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ ภาคกลาง ในสดสวนทไมแตกตางกนมากนก (รอยละ 43.3 และ 42.5 ตามล�าดบ) ประมาณรอยละ 12 มพนเพมาจากภาคเหนอ และเพยงรอยละ 2.6 เทานนทมพนเพจากทางภาคใต

ตาราง 3ลกษณะทางประชากรทวไปของกลมตวอยางคนทำงาน รอยละ (n=506)

31

44.9% 55.1%

โสด

พทธ อสลาม ครสต อนๆ

แตงงานมค หมาย/หยา/แยกทาง

65.2

1.2

30.0

98.2

4.8

0.2 0.4

(min=19, Max=57, Mean=33.3 S.D. =7.6, Median =33)

ภาคเหนอ 11.5ภาคกลาง 42.5ภาคตอ.เฉยงเหนอ 43.3ภาคใต 2.6

ภมภา

คลำ เนา

ดงเดม

ศาสน

าสถ

านภา

พสมร

สอา

ยเพศ

32

ระดบการศกษา และระดบรายได พบวา คนท�างานประมาณรอยละ 30 จบการศกษาในระดบปรญญาตรหรอสงกวา รอยละ 24 จบการศกษาระดบมธยมปลายและอนปรญญา และอกประมาณรอยละ 30 จบมธยมตนหรอต�ากวา มเพยงรอยละ 18 เทานนทจบการศกษาในสายวชาชพระดบ ปวช. และ ปวส. ในดานรายไดเฉลยตอเดอน ระดบรายไดของคนท�างานสวนใหญ ถงรอยละ 57.3 อยในชวง 1-2 หมนบาท ประมาณ 1 ใน 4 มรายไดต�ากวา 1 หมนบาท มคนท�างานเพยงประมาณรอยละ 13 และ 5 เทานนทม รายไดเฉลยตอเดอนสงกวา 2 หมนบาทและ 3 หมนบาท ตามล�าดบ

ระดบการศกษา และระดบรายได

ระดบการศกษา

รายไดเฉลยตอเดอน

ตาราง 4 ระดบการศกษารายไดและการพกอาศย

33

ในดานทพกและการพกอาศยของคนท�างานนน มากกวาครง (รอยละ 55.9) พกอาศยในบานเชา หองเชา หรอ หอพก อกรอยละ 29.6 และ 12.6 พกอาศยในบานสวนตว และพกอยในบานพอแมหรอบานญาต ตามล�าดบ รอยละ 13.6 หรอ ประมาณ 1 ใน 8 ของคนท�างาน ใหขอมลวา ปจจบนนพกอาศยอยเพยงคนเดยว ทเหลอ พกอาศยอยรวมกบผอน ซงสวนใหญ ประมาณครงหนงของคนท�างานทงหมด มจ�านวนผพกอาศยรวมอยดวย (รวมคนท�างานเองดวย) ท 2-3 คน (รอยละ 33.0 และ 19.2 ตามล�าดบ) และ อกประมาณ 1 ใน 3 มผพกอาศยรวมดวยในทพกเดยวกน ตงแต 4 คนขนไป ส�าหรบกลมทพกอาศยอยรวมกบผอน บคคลทคนท�างานพกอยดวยมากทสดอนดบแรกคอ คสมรส หรอ แฟน (รอยละ 58.9) รองลงมา ไดแก บตร (รอยละ 33.8) พอแม (รอยละ 22.5) พนอง (รอยละ 15.4) และ ญาต (รอยละ 9.9) ตามล�าดบ

ดานทพกและการพกอาศย

จำนวนผพกอาศย ทอยในบานหรอทหองพกเดยวกน (รวมตนเอง)

ผพกอาศยทอยในบานหรอทหองพกเดยวกน (ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

ลกษณะทพกอาศย

34

ในดานการท�างานในโรงงานนน โดยเฉลย คนท�างานมอายการท�างานในสถานทท�างานปจจบนประมาณ 7 ป โดยคนท�างานทท�างานมายาวนานทสดมอายการท�างาน เกอบ 40 ป และทนอยทสดมอายการท�างานเพยงประมาณ 1 เดอน เมอจ�าแนกคนท�างานตามชวงปของอายการท�างาน พบวา มากกวา 1 ใน 3 (รอยละ 35.1) ท�างานมามากกวา 1 ป แตนอยกวา 4 ป รอยละ 27.3 มอายท�างานอยในชวง 4 -10 ป กลมทท�างานมาตงแต 10 ปขนไป มประมาณรอยละ 23 ของคนท�างานทงหมด สวนคนทท�างานมาไมถง 1 ป มเพยงประมาณรอยละ 15 เกยวกบการท�างานในแตละวนคนท�างานสวนใหญประมาณ 2 ใน 3 ใหขอมลวามระยะเวลาในการท�างาน 8 ชวโมง

ในจ�านวนทเหลอประมาณ รอยละ 30 มชวโมงท�างานมากกวา 8 ชวโมงตอวน ในทน สวนใหญท�างานเวลาปกต 8 ชวโมง และท�างานลวงเวลาอก 1-4 ชวโมง ซงจากการลงพนท พบวาในบางโรงงาน คนท�างานบางกลมท�างานลวงเวลาเกอบทกวนส�าหรบคนท�างานทมเวลาท�างานนอยกวา 8 ชวโมง หรอ มากกวา 12 ชวโมงนน มเปนจ�านวนนอยเพยง รอยละ 4.5 และ 0.2 ตามล�าดบ

ในการท�างาน คนท�างานถงเกอบครง (รอยละ 46.6) เปนกลมทใชแรงงานในการท�างานคอนขางนอย เชน งานนงโตะ งานเอกสารตางๆ เปนตน ทเหลอ ในสดสวนครงตอครง หรอ ประมาณ 1 ใน 4 ของคนท�างานทงหมด เปนกลมทใชแรงงานใน

การท�างานปานกลาง (รอยละ 27.2) เชนงานท�าความสะอาด ขบรถ เปนตน และ ใชแรงงานมาก เชน ยกของหนก แบกหาม เปนตน (รอยละ 26.2) เมอสอบถามถง ลกษณะของการเคลอนไหวในการท�างาน คนท�างานสวนใหญ ประมาณ 3 ใน 5 มการเคลอนไหวพอควร เชน ไดลกบาง นงบาง ในการท�างาน อกประมาณรอยละ 30 รายงานวา มการเคลอนไหวในการท�างานคอนขางมากหรอตลอดเวลา เนองจากงานทท�าตองยนหรอเดน เคลอนยายไปมาเปนสวนใหญ มคนท�างานเพยงรอยละ 8.2 เทานน ทแจงวานงท�างานเปนสวนใหญในแตละวนและไมคอยไดเคลอนไหว

ดานการทำ งานในโรงงาน

ตาราง 5 การทำงาน ลกษณะงานททำและการเดนทางในแตละวนรอยละ (n=506)

การใชแรงในการทำงาน

ใชแรงงานมาก (เชน ยกของหนก แบกหาม)

ใชแรงงานปานกลาง

(เชน งานทำความสะอาดขบรถ)

ใชแรงงานนอย (เชน งานนงโตะงานเอกสาร)

35

ระยะเวลาททำงานในโรงงาน (ป) ระยะเวลาทใชในการทำงานแตละวน

การเคลอนไหว ในการทำงาน

มากกวา 12 ชวโมง

10 ชวโมง5.5

11 ชวโมง8.6

12 ชวโมง11.5

0.2

9 ชวโมง

4.1

8 ชวโมง

65.6

นอยกวา 8 ชวโมง

4.5

(min=.08, Max=39.8, Mean=6.9 S.D. 7. 1 )

36

ดานการเดนทางไป-กลบจากทพก เพอมาทำ งาน

ในดานการเดนทางไป-กลบจากทพกเพอมาท�างานนน แมคนท�างานบางคนมวธในการเดนทางมาท�างานมากกวา 1 วธ เชน บางวนอาจจะเดนมาท�างาน บางวนขจกรยานหรอนงมอเตอรไซครบจางมา แตพบวา วธการเดนทางทใชมากทสด 5 อนดบแรกนน ประกอบดวย อนดบหนง คอ การขมอเตอรไซคสวนตว (รอยละ 41) สอง คอ การขบรถยนตสวนตว (รอยละ 23.5) สาม การใชบรการรถรบสงของโรงงาน (รอยละ 19.1) ส การเดน (รอยละ 18.3) และ หา การนงมอเตอรไซครบจาง (รอยละ 14.3) จากขอมล พอจะชใหเหนวา ระยะทางจากทพกมายงโรงงานของคนท�างานสวนใหญ นาจะอยในระยะทางทไมไกลมาก เนองจากมคน

ท�างานจ�านวนมากทสามารถเดนไปกลบได หรอ เลอกเดนทางโดยพาหนะขนาดเลก เชน มอเตอรไซค (ไมวาจะเปนของสวนตว หรอรบจาง) รวมถง อกจ�านวนหนงทรายงานวาใชจกรยานในการเดนทาง (รอยละ 7.6) ดวยเชนกน ซงเมอพจารณาระยะเวลาทใชในการเดนทางแตละวนประกอบดวย ขอสนนษฐานนนาจะเปนจรง เพราะ คนท�างานถงกวารอยละ 70 รายงานวาใชเวลาในการเดนทางไปกลบแตละวนไมเกน 30 นาท และมเพยงรอยละ 7.4 เทานน ทใชเวลาใน การเดนทางมากกวา 1 ชวโมง

70%ใชเวลาในการเดนทางไปกลบแตละวนไมเกน 30 นาท

37

วธการเดนทางมาทำงานจากทพก(ตอบไดมากกวา 1 ขอ)

ระยะเวลาทใชในการเดนทางแตละวน (รวมไป-กลบ)

0.8

18.3 14.3 4.2

7.6 0.2 23.5

41.0 1.2

6.6 19.1

เดน

จกรยาน

รถเมล

มอเตอรไซครบจาง

รถไฟ

เรอโดยสาร

รถตโดยสารประจำทาง รถยนต

สวนตวมอเตอรไซคสวนตว

รถรบสงของโรงงาน

อนๆ

38

พฤตกรรมการบรโภคอาหาร

3.1 .3

จากการสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหารและเครองดมใน 1 ปทผานมา โดยใหผตอบแบบสอบถามใหคะแนนความถของการมพฤตกรรมเหลานในระยะเวลา 1 ปทผานมา โดยความถมตงแต “ทกวน” “เกอบทกวน” “สปดาหละ 2-3 ครง” “สปดาหละครง” “1-2 ครงตอเดอน” และ “ไมเลย”

ผลจากการส�ารวจครงนพบวาในแงพฤตกรรมการบรโภคอาหาร มเพยงรอยละ 18.4 ทบรโภคผกทกวน ในขณะทอกรอยละ 43.7 บรโภคผก “เกอบทกวน” และยงมคนท�างานในโรงงานอกเกอบรอยละ 40 ท

ไมมพฤตกรรมการบรโภคผกเปนประจ�าคอบรโภคเพยงสปดาหละ 2-3 ครงหรอนอยกวา

ในดานพฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมพงประสงค ผลจากการส�ารวจพบวาคนท�างานในโรงงานยงมพฤตกรรมการบรโภคอาหารทมไขมนสงอยคอนขางบอย สดสวนของพนกงานโรงงานทบรโภคอาหารไขมนสง ทกวนหรอเกอบทกวนมถงรอยละ 34 ในขณะทพนกงานโรงงานทบรโภคผลไมทใหกากใยทกวนหรอเกอบทกวนมสดสวนนอยกวาทรอยละ 32 ในขณะทพฤตกรรมการบรโภคขนมกรบกรอบและขนมหวาน พบวา

สวนมากจะบรโภคทความถสปดาหละ 2-3 ครง สปดาหละครงและ 1-2 ครงตอเดอน

ส�าหรบพฤตกรรมการบรโภคเครองดม พบวาพนกงานโรงงานมพฤตกรรมดมชา/กาแฟมากทสด เกอบครงดมชา/กาแฟทกวนหรอเกอบทกวน ในขณะทพฤตกรรมการดมเครองดมรสหวาน เชน น�าอดลม น�าหวาน/น�าผลไม และนมเยน/ชาเยน สวนมากดมบางเปนครงคราว โดยทน�าอดลมเปนเครองดมทดมบอยทสด คอรอยละ 60 ของพนกงานโรงงานดมอยางนอยสปดาหละครง

39

รป 4 พฤตกรรมการบรโภคอาหารประเภทตางๆ ใน 1 ป ทผานมา

18.4%ในแงพฤตกรรมการบรโภคอาหาร มเพยงรอยละ

ทบรโภคผกทกวน

40

เพอใหทราบถงรปแบบการบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงานอยางละเอยดยงขน แบบสอบถามในการส�ารวจครงนไดใหคนท�างานในโรงงานระบอาหารทงหมดทตนบรโภคใน 1 วน เมอวานน เพอใหไดรปแบบการบรโภคเตมหนงวน โดยขอใหผเขารวมส�ารวจระบอาหารทงหมดทบรโภค ทงอาหารหลก อาหารวาง ขนม ผลไม และอาหารอนๆ

รป 7 ประเภทอาหารและมอทรบประทาน

41

รป 6 ลกษณะอาหารคาวทรบประทานในหนงวน

รป 5 ประเภทรายการอาหารทรบประทานในหนงวน

เมอแบงประเภทอาหารทบรโภคเปน 4 หมวดใหญ ไดแก อาหารคาว อาหารหวาน ผลไม และขนมกรบกรอบ พบวา คนงานเกอบทกคนรบประทานอาหารคาวทรอยละ 94.9 อาหารหวานทรอยละ 35.6 ผลไมทรอยละ 32.2 และขนมกรบกรอบทรอยละ 7.9 หากจ�าแนกรายการอาหารคาวตามลกษณะของอาหาร พบวาอาหารคาวทคนงานในโรงงานบรโภคสวนใหญเปนอาหารประเภทผด ตม และทอดตามล�าดบ

42

ส�าหรบประเภทอาหารทบรโภคในแตละมอ พบวาอาหารประเภทปง/ยาง/เผา และอาหารทอด เปนอาหารทไดรบความนยมบรโภคเปนอาหารเชามากทสด ในขณะทอาหารส�าเรจรปเปนอาหารประเภททนยมบรโภคเปนอาหารเยน ทงนอาหารเชาและอาหารเยนเปนมออาหารทตองการความสะดวกรวดเรว อาหารประเภทดงกลาวเปนอาหารทหาซอไดงาย จงมความสะดวกในการบรโภค

รป 8 ประเภทอาหารและแหลงทมา

ในดานแหลงทมาของอาหาร สงทพบจากการส�ารวจในครงนคอ แหลงอาหารทส�าคญของคนท�างานในโรงงานคอซอจากแถวบาน โดยเฉพาะผลไม อาหารส�าเรจรป และอาหารปง/ยาง/เผา ในขณะทแหลงอาหารทส�าคญตอมาคอการปรงอาหารเอง โดยเฉพาะอาหารประเภทน�าพรก/ผกสด-ตม/สลด/สมต�า/ลาบ/เมยง อาหารผด และอาหารตม

เปนทนาสงเกตวา ขนมกรบกรอบทบรโภคโดยมากเปนผอนซอมา ซงสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมการรบประทานขนมรวมกนในสงคม ไมวาจะเปนกบเพอนรวมงานหรอครอบครว ขนมกรบกรอบเปนของวางท มกไมไดบรโภคคนเดยว แตมกบรโภคกบ ผอนดวย

43

ส�าหรบสาเหตการเลอกบรโภคอาหารแตละชนด พบวาในอาหารแทบทกประเภท สาเหตการเลอกบรโภคเปนดวยรสชาตความอรอยและความอยากบรโภคเปนหลก โดยเฉพาะอยางยง ขนมกรบกรอบ ของหวาน และน�าพรก/ผกสด-ตม/สลด/สมต�า/ลาบ/เมยงนอกจากสาเหตความอรอยแลว ความสะดวกและหาซองายเปนเหตผลหลกอกประการในการเลอกบรโภค โดยเฉพาะส�าหรบอาหารส�าเรจรป ปง/ยาง/เผา และตม ทเหตผลดานความสะดวกสงกวาเหตผลทางดานรสชาต

รป 9 ประเภทอาหารและสาเหตการรบประทาน

44

ความรและทศนคตตอการบรโภคอาหารของคนทำ งานในโรงงาน

3.1 .4

ในการส�ารวจครงน ระดบความร ทางโภชนาการของคนท�างาน ประเมนจากผลการตอบขอค�าถามทงสน 9 ขอ โดยเปนค�าถามเกยวกบ ความรในเรองคณคาทางอาหารหรอความเสยงทางสขภาพจากอาหารแตละประเภท หลกการในการบรโภคอาหาร พฤตกรรมการกนอาหารทเสยงตอโรค

จากผลการส�ารวจ คนท�างานทตอบค�าถามครบทง 9 ขอซงมจ�านวน 506 คน พบวา คนท�างานตอบค�าถามความรไดถกตองประมาณ 6 ถง 7 ขอ รอยละ 27.5 และ 37.5 ตามล�าดบ คนทตอบไดถกตอง 8 ขอ มรอยละ 13.2 ขณะทคนทตอบไดถกตองทง 9

รป 10 รอยละของคนทำ งาน จำ แนกตามจำ นวนขอคำ ถามความรทางโภชนาการทตอบไดถกตอง

45

ขอมเพยงรอยละ 1.2 เทานน เมอพจารณาแยกเปนรายขอ ขอค�าถามทมผตอบถกเปนสดสวนมากทสดใน 3 อนดบแรก ไดแก หนง หลกการทวไปในการกนอาหารเพอสขภาพทด (รอยละ 98.6) สอง พฤตกรรมการกนอาหารกบความเสยงตอการเกดโรค (รอยละ 94.7) และ สามประเภทอาหารเพอการลดน�าหนก (รอยละ 94.5) สวนขอค�าถามทมผตอบผดเปนจ�านวนมาก คอมผทตอบถกเพยงประมาณ 1 ใน 5 มดวยกนอย 2 ขอ ไดแก ขอค�าถามเกยวกบการกนผกและผลไมทเพยงพอเพอปองกนโรค (ตอบถกเพยงรอยละ 20.4) และ ประเภทของอาหารทมแคลเซยมสง (รอยละ 17.8)

1.2%ตอบไดถกตองทง 9 ขอในเรองคณคาทางอาหารหรอความเสยงทางสขภาพจากอาหารแตละประเภท หลกการในการบรโภคอาหาร พฤตกรรมการกนอาหารทเสยงตอโรค

รป 11 รอยละของคนทำ งาน ทตอบขอคำ ถาม ความรทางโภชนาการไดถกตองในแตละขอ

46

ส�าหรบการประเมนทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารของคนท�างานการส�ารวจนใชขอค�าถามในการประเมนทงหมด 13 ขอ โดยสามารถจดกลมออกไดเปน 3 กลม คอ ค�าถามเพอประเมนทศนคตทพงประสงค(2 ขอ) ทศนคตทไมพงประสงค (4 ขอ) และทศนคตตอพฤตกรรมการกนอาหารของตนเอง (7 ขอ) แตละขอ คนท�างานจะใหคาคะแนนทสอดคลองตามความคดเหนของตนเองมากทสด โดยมคาคะแนนตงแต 1 คอ ไมเหนดวยมาก 3 ไมแนใจ จนถง 5 คอ เหนดวยมาก ดงนน คาคะแนนทเพมขนจงสะทอนระดบความรสก “เหนดวย” กบขอความหรอประเดนในขอนนๆ

ในสวนขอค�าถามทสะทอนทศนคต ทพงประสงคเกยวกบการบรโภคอาหาร พบวา คนท�างานสวนใหญ (ประมาณรอยละ 80-90) “คอนขางเหนดวย” หรอ “เหนดวยมาก” กบขอความทวา วาการบรโภคอาหารครบ 5 หม (รอยละ 85.9) และ การบรโภคผกผลไม (รอยละ 88.4) นนเปนเรองทมความส�าคญตอสขภาพ คะแนนความเหนโดยเฉลยตอ 2 ขอค�าถามน มคาทคอนขางสง โดยเทากบ 4.36 และ 4.33 คะแนน ตามล�าดบ ในสวนขอค�าถามหรอขอความทสะทอนทศนคตทไมพงประสงค พบวา ทศนคตตอการใชยาลดไขมนเพอชวยลดไขมนแทนการงดทานอาหารทอดนน อยในระดบทดทสด กลาวคอ มคนท�างานท “คอนขางไมเหนดวย” หรอ “ไมเหนดวย” ในสดสวนทคอนขางสง (รอยละ 75.9) และมคาเฉลยคะแนนความเหนดวยท

รป 12ทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารของคนทำ งาน จำ แนกตามระดบความเหนจาก 1 (ไมเหนดวยมาก) ถง 5 (เหนดวยมาก)

47

ต�า (1.81 คะแนน) รองลงมา คอ ในเรอง การดมนมทกวนจะท�าใหอวน โดยมผท“คอนขางไมเหนดวย” หรอ “ไมเหนดวย” กบเรองนถงเกอบ รอยละ 60 มคะแนนเฉลยความเหนดวยอยท 2.26 คะแนน ในทางตรงกนขาม มมมองในเรองการลดอาหารเยนเพอควบคมน�าหนกตวกลบเปนประเดนทนาสนใจทพบวา มคนท�างานถงรอยละ 44.6 ท “คอนขางเหนดวย” หรอ “เหนดวยมาก” กบวธการน โดยมคาคะแนนความเหนดวยเฉลยเทากบ 3.11 คะแนนซงคอนขางสงอยางชดเจนกวาขออนๆ

ในประเดนซงเปนทศนคตของคนท�างานทมตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของตนเองนน พบวา คนท�างานสวนใหญ “คอนขางไมเหนดวย” หรอ “ไมเหนดวยมาก” ในเรอง การเลอกกนอาหารตามเพอนรวมงานหรอครอบครว (รอยละ 56.4, คะแนนเฉลย 2.51) การเลอกกนอาหาร ขนม และเครองดมตามทไดเหนหรอไดยนในโฆษณา (รอยละ 59.6, 61 และ 54.7 ตามล�าดบ คะแนนเฉลย 2.35, 2.37 และ 2.52 คะแนนตามล�าดบ) ในทางตรงกนขาม คนท�างานจ�านวนมาก กลบ “คอนขางเหนดวย” หรอ “เหนดวยมาก” ตอพฤตกรรมการบรโภคของตนเองวา เลอกกนอาหารตามความสะดวก (รอยละ 69.7, คะแนนเฉลย 3.66) ตามความอรอย (รอยละ 68.7, คะแนนเฉลย 3.67)และ พจารณาจากราคาเปนหลก (รอยละ 52.3, คะแนนเฉลย 3.37)

รป 13 คะแนนเฉลยของระดบความเหนดวยตอขอคำ ถามทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหาร จาก 1 (ไมเหนดวยมาก) ถง 5 (เหนดวยมาก)

48

พฤตกรรมสขภาพอนๆ ของคนทำ งานในโรงงาน

3.1 .5

ส�าหรบพฤตกรรมดานสขภาพอนๆ ของคนท�างานในโรงงานใน 1 ปทผานมา พบวาราว รอยละ 10 ของคนงานในโรงงานสบบหรทกวนหรอเกอบทกวน ดมเครองดมแอลกอฮอลอยางนอยทกสปดาหประมาณรอยละ 17 และพบวา คนงานในโรงงานมความเครยดสงบอยครง คอคนงานราวรอยละ 15 บอกวาตนมความเครยดสงทกวนหรอเกอบทกวน

รป 14พฤตกรรมทางสขภาพอนๆ ใน 1 ปทผานมา

ส�าหรบพฤตกรรมทดตอสขภาพนนพบวา คนท�างานในโรงงานออกก�าลงกายทกวนหรอเกอบทกวนรวมกนทรอยละ 17 ในขณะทรอยละ 27 ไมออกก�าลงกายเลยในระยะ 1 ปทผานมา

49

17%ออกกำลงกายคนทำงานในโรงงาน

ทกวนหรอเกอบทกวนรวมกน

50

สขภาพของคนทำ งานในโรงงาน

3.1 .6

ในการส�ารวจน การประเมนสขภาพของคนท�างาน พจารณาจากตวชวดทส�าคญๆ ไดแก คาดชนมวลกาย ระดบคอเลสเตอรอล และ ระดบความดนโลหต ซงทงสามตวเปนตวชวดดานภาวะโภชนาการและความเสยงตอการเกดโรคไมตดตอ นอกจากน เปนการประเมนจากการมอาการผดปกตและการเจบปวยของคนท�างานในชวง 3-6 เดอนทผานมา และการประเมนสขภาพตนเองจากความถในการเกดขนของอาการเจบปวยเลกนอยตางๆ รวมถงการใหระดบคะแนนสถานะทางสขภาพแกตนเอง

รป 15กราฟฮสโตแกรมแสดงคาดชนมวลกายของคนทำ งาน

51

คาดชนมวลกาย หรอ BMI ค�านวณไดจากการน�าคาน�าหนกตวของบคคล (กโลกรม) หารดวยความสงยกก�าลงสอง (เมตร2) ซงคาทไดสามารถน�ามาใชในการพจารณาภาวะโภชนาการของบคคลไดวา อยในระดบทเหมาะสม น�าหนกตวนอยเกนไป น�าหนกเกนหรอวาเขาขนอวน ซงในการศกษาน ใชเกณฑคา BMI ขององคการอนามยโลก ส�าหรบคนในภมภาคเอเชย เปนเกณฑในการพจารณา

จากการวเคราะห พบวาBMI ของคนท�างาน 506 คน มคาเฉลยเทากบ 23.3 กก./ม2 (คาเบยงเบนมาตรฐาน 4.1) โดยมคานอย

ทสดท 16 กก./ม2 และ มากทสดท 38 กก./ม2 พจารณาจากกราฟฮสโตแกรม คา BMI ของคนท�างานสวนใหญกระจกตวอยในชวงคา 20-25 กก./ม2 เมอน�า BMI มาจดกลมและพจารณาตามเกณฑภาวะโภชนาการขององคการอนามยโลก พบวา คนท�างานสวนใหญ ถงเกอบรอยละ 60 มระดบมวลกายทไมเหมาะสม กลาวคอ ถาไมน�าหนกเกน หรอ อวน กจะผอมเกนไป ในคนท�างานทงหมด มเพยงรอยละ 42.1เทานนทมระดบมวลกายทเหมาะสม กลาวคอ มคาBMI อยในชวง 18.5-23 กก./ม2 ในกลมทมระดบมวลกายไมเหมาะสมนน ประมาณ รอยละ

ดชนมวลกาย (Body Mass Index)

10 มมวลกายทผอมเกนไป (BMI<18.5) และมมากถงเกอบครง หรอรอยละ 50 ทมมวลกายในระดบทจดวา น�าหนกเกน หรอเขาขายอวนหรออวนมาก โดยแบงเปน น�าหนกเกน รอยละ 17.0 (23<=BMI<25) อวน รอยละ 22.9 (25<=BMI<30) และ อวนมาก ถงรอยละ 7.1 (BMI>=30)

รป 16ภาวะโภชนาการของคนทำ งานจำ แนกตามเกณฑคาดชนมวลกายขององคการอนามยโลกหมายเหต N=506 คน

52

ในการส�ารวจครงน มขอค�าถามหนงใหคนท�างานประเมนรปรางตนเองวาเปนเชนไร (อวนไป ก�าลงด หรอวาผอมไป) เมอน�ามาเทยบกบภาวะโภชนาการทพจารณาตามเกณฑจากคา BMI พบวา คนท�างานสวนใหญ สามารถประเมนรปรางตนเองไดคอนขางสอดคลองกบความเปนจรง กลมทประเมนวาตนเองผอมเกนไป รอยละ 61.2 มภาวะโภชนาการผอมเกนไป (BMI<18.5) กลมทประเมนวาตนเองมรปรางก�าลงด รอยละ 66.8 มดชนมวลกายทเหมาะสม อยางไรกตาม อกประมาณรอยละ 25 กลบมภาวะน�าหนกเกน อวนถงอวนมาก สวนกลมทประเมนวาตนเองมรปรางอวนไป มากกวารอยละ 85 กมภาวะน�าหนกเกน อวนถงอวนมาก แตในกลมนกมถงประมาณ รอยละ 13 ทมมวลกายเหมาะสม แตกยงรสกวาตนเองมรปรางอวนเกนไป

ภาวะโภชนาการ (วดจาก BMI)

คณคดวาตอนนคณรปรางเปนอยางไร (รอยละ)

รวม (รอยละ)

อวนไป ก�าลงด ผอมไป

ผอมเกนไป (BMI<18.5) 0.5 8.5 61.2 10.4

มวลกายเหมาะสม (18.5<=BMI<23)

12.7 66.8 38.8 41.9

น�าหนกเกน (23<=BMI<25)

23.4 15.8 17.4

อวน (25<=BMI<30) 46.3 8.5 23.2

อวนมาก (BMI>=30) 17.1 0.4 7.2

รวม (รอยละ) 100 100 100 100

รวมจ�านวน (คน) 205 247 49 501 คน

ตาราง 6 ภาวะโภชนาการ (วดจากคา BMI) เทยบกบ ความคดเหนเกยวกบรปรางของตนเอง

53

เนองดวยขอจ�ากดดานขอมลจากผลการตรวจรางกายประจ�าป คนท�างานทสามารถใหขอมลเกยวกบระดบคอเลสเตอรอลของตนเองไดมจ�านวนเพยง 301 คน ในจ�านวนนระดบคอเลสเตอรอลของคนท�างานมคาอยในชวง 150-320 mg/dl โดยมคาเฉลยเทากบ 211.4 mg/dl (คาเบยงเบนมาตรฐาน 34.8) เมอจ�าแนกตามเกณฑความเสยง

ระดบคอเลสเตอรอล

รป 17กราฟฮสโตแกรมแสดงคาคอเลสเตอรอลของคนทำ งาน

รป 18ความเสยงทางสขภาพของคนทำ งาน จำ แนกตามคาคอเลสเตอรอล

ของคาระดบคอเลสเตอรอล พบวา มคนท�างานเพยงรอยละ 41.2 เทานนทมระดบคอเลสเตอรอล อยในระดบปกต (ต�ากวา 200 mg/dl) คนท�างานถงรอยละ 36.5 (มากกวา 1 ใน 3) มคอเลสเตอรอลอยในระดบคอนขางสง (200-239 mg/dl) และ ถงรอยละ 22.3 มคอเลสเตอรอลในระดบสง (เทากบหรอมากกวา 240 mg/dl)

หมายเหต N=301 คน เกณฑวดความเสยงทาง

สขภาพตามระดบคาคอเลสเตอรอล จาก Na-

tional Institutes of Health. 2001. ATP

III Guidelines At-A-Glance Quick Desk

Reference. NIH Publication No. 01-

3305

54

จากขอมลความดนโลหตของคนท�างาน ความดนโลหตในจงหวะหวใจบบตว (N=500 คน) และ หวใจคลายตว(N=496 คน) มคาเฉลยเทากบ 126.7 และ 80 มลลเมตร (มม.) ปรอทตามล�าดบ (คาเบยงเบนมาตรฐาน 14.1 และ 11 มม.ปรอท ตามล�าดบ)

ความดนโลหต

รป 19กราฟฮสโตแกรมแสดงคาความดนโลหต จงหวะหวใจบบตวและหวใจคลายตวของคนทำ งาน

55

เมอพจารณาคาความดนโลหตทงสองคารวมกน โดยแบงเกณฑวดระดบความดนโลหตทเหมาะสมออกเปน 5 กลมไดแก ระดบความดนโลหตเหมาะสม คอนขางสง สง สงมากและอนตราย และอนตรายมาก พบวา มเพยงประมาณ 1 ใน 5 (รอยละ 19.8) ของคนท�างานเทานนทมความดนโลหตอยในระดบทเหมาะสม กลาวคอ มคาความดน

ระดบความดนโลหต ความดนชวงหวใจบบตว(มม.ปรอท)

ความดนชวงหวใจคลายตว (มม.ปรอท)

จ�านวนผทเขาขาย(ราย) ผทเขาขายรวม

เฉพาะบบตว

เฉพาะคลายตว

จ�านวน รอยละ (n=496)

เหมาะสม <120 และ < 80 98 19.8

คอนขางสง 120-139 หรอ 80-89 292 98 344 69.4

ความดนโลหตสง 140-159 หรอ 90-99 73 69 126 25.4

สงมากและอนตราย 160-179 หรอ 100-109 8 17 21 4.2

อนตรายมาก 180 ขนไป หรอ 110 ขนไป 3 7 10 2.0

โลหตชวงหวใจบบตว ต�ากวา 120 มม.ปรอท และชวงหวใจคลายตวต�ากวา 80 มม.ปรอท คนท�างานสวนใหญ มากกวา 2 ใน 3 มความดนโลหตอยในระดบทคอนขางสง ซงหมายถงในชวงทเรมมความเสยงตอการเปนโรคความดนโลหตสง และ ถง 1 ใน 4 ของ คนท�างานมภาวะของความดนโลหตสงขนแรกแลว รอยละ 4.2 เปนภาวะความดน

โลหตสงในระดบสงมากและเปนอนตราย และถงรอยละ 2 อยในระดบอนตรายมาก จากตวเลขขางตน การมภาวะความดนโลหตสง นบวาเปนอกเรองหรอประเดนทางสขภาพของคนท�างานในโรงงานทควรตองมการเฝาระวง

ตาราง 7ระดบความดนโลหตของคนทำ งาน จำ แนกตามเกณฑความเสยงตอการมภาวะความดนโลหตสง

หมายเหต (1) เกณฑวดความเสยงความดนโลหตสงจาก Aram V. Chobanian. 2003. “The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection,

Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure”. JAMA, Vol 289, No. 19. Pp. 2560-2572; (2) เนองจาก เงอนไขของระดบความดนโลหตสง มลกษณะเปน “หรอ”

ทำ ใหกลมตวอยางบางคนอาจเขาขายมากกวา 1 กลม ผลรวมรอยละจงมากกวา 100

56

จากการสอบถามเกยวกบ การเจบปวยในระดบทไมสามารถท�างานไดตามปกต ในรอบ 6 เดอนทผานมา พบวา มคนท�างานทเคยเจบปวยทประมาณ 1 ใน 4 ของคนท�างานทงหมด (N=500 คน)

ส�าหรบ อาการผดปกตในชวง 3 เดอนท ผานมา ทคนท�างานรายงานวามอาการเหลานนมากทสดโดยเกดคอนขางบอยหรอเปนประจ�าเกอบทกวน 5 อนดบแรก ไดแก อนดบหนง อาการรสกออนเพลยเหนอยงาย (รอยละ 26.9) อนดบสอง อาการปวดหว เวยนหว (รอยละ 22.2) อนดบสาม ปวดกลามเนอรสกชา (รอยละ 20.4) อนดบส ปวดตา (รอยละ 17.7) และ อนดบหา เปนหวดหรอเปนไข(รอยละ 9.7)

การเจบปวย อาการผดปกต การประเมนสขภาพตนเอง

รป 20 อาการผดปกตทเกดขนกบคนทำ งานในชวง 3 เดอนทผานมา จำ แนกตามความถของอาการ

หมายเหต N=500 คน

57

จากการใหคนท�างานประเมนสขภาพในปจจบนของตนเองดวยการใหคะแนนจากคา 0-10 คะแนน โดยท 0 คะแนนหมายถงแยทสดและ 10 คะแนนหมายถงดมากทสดจากคนท�างาน 497 คน พบวา คาคะแนนสขภาพโดยเฉลยมคาเทากบ 6.9 (คาเบยงเบนมาตรฐาน 1.5) โดยคนท�างานสวนใหญ รอยละ 30 และ 25 ใหคาคะแนนสขภาพตนเองเทากบ 7 คะแนน และ 8 คะแนน ตามล�าดบ

รป 21คาคะแนน 0 (แยทสด) ถง 10 (ดทสด)ทคนทำ งานประเมนสขภาพของตนเองในปจจบน

26.9%อาการรสกออนเพลยเหนอยงาย

อนดบหนง

58

3 .2ผลกระทบของสภาพแวดลอมทางอาหารตอพฤตกรรมการบรโภค

วตถประสงคประการส�าคญของการศกษาในครงน คอการเขาใจถงบทบาทของสภาพแวดลอมทางอาหารตอรปแบบการบรโภคและสขภาพของพนกงานในโรงงาน โดยการวเคราะหถงผลกระทบของสภาพแวดลอมทางอาหารตอพฤตกรรมการบรโภคมาจากการศกษาทงในเชงปรมาณและในเชงคณภาพ ในเชงปรมาณเปนการน�าเทคนคการวเคราะหเชงสถตเพอหาความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภคอาหาร โดยจะใชการถดถอยโลจสตกส (Logistic Regression) ในการวเคราะหหาความสมพนธ

ในการวเคราะหถดถอยโลจสตกส ตวแปรตามทใช เป นตวแปรทสะทอนใหเหนถงพฤตกรรมการบรโภคอาหารใน 1 ปทผานมาของพนกงานในโรงงาน ซงจะวเคราะหทงรปแบบการบรโภคอาหารทดตอสขภาพ เชน การรบประทานผกและผลไมเปนประจ�า และรปแบบการบรโภคทไมดตอสขภาพ เชน การดมน�าอดลม การรบประทานของหวาน อาหารไขมนสง และขนมกรบกรอบเปนประจ�า

ตวแปรทงหมดในพฤตกรรมการบรโภคอาหารนไดมาจากการสอบถามถงพฤตกรรมของพนกงานโรงงานในปทผ านมา โดยใหพนกงานใหคะแนนความถของแตละพฤตกรรม โดยความถมตงแต ทกวน เกอบทกวน สปดาหละ 2-3 ครง สปดาหละครง 1-2 ครงตอเดอน หรอ ไมเลย เพอปรบตวแปรใหเหมาะสมกบการวเคราะหถดถอยโลจสตกส การวเคราะหจงไดแบงความถทงหมดนเปน 2 ระดบ คอ มพฤตกรรมนเปนประจ�าและไมไดมพฤตกรรมนเปนประจ�า โดยเปนประจ�าหมายถง ทกวน หรอเกอบทกวน หากความถนอยกวานน จะถกจดวาไมไดมพฤตกรรมนเปนประจ�า

นอกจากพฤตกรรมโดยรวมใน 1 ปทผานมาแลว ตวแปรตามอกตวแปรหนงทสะทอนถงพฤตกรรมการบรโภคอาหารของพนกงานไดอยางด คอรายการอาหารทพนกงานระบวาไดรบประทานเมอวาน (24 hour recall) เนองจากสามารถสะทอนถงประเภทอาหารทบรโภคจรง จงจะน�าตวแปรนมาวเคราะหเพมเตมเพอศกษารปแบบการบรโภคอาหาร

59

วาคนท�างานในโรงงานไดบรโภคผก ผลไม ของหวาน หรอขนมกรบกรอบเมอวานนหรอไม ถงแมวาตวแปรนคอนขางมความแมนย�าในการสะทอนใหเหนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร แตขอเสยของตวแปรน คอรายการอาหารทรบประทานเมอวานน อาจไมสามารถสะทอนถงพฤตกรรมการบรโภคอาหารโดยทวไปของพนกงานคนนนได

ดงนน การศกษานจะวเคราะหดวยการถดถอยโลจสตกสโดยใชตวแปรทงทเปนภาพโดยรวมทจะสะทอนถงรปแบบการบรโภคอาหารในภาพใหญของพนกงานโรงงาน วาโดยทวไปแลวพนกงานมพฤตกรรมการบรโภคเปนอยางไรผานตวแปรความถของพฤตกรรมตางๆ ในรอบ 1 ปทผานมา และตวแปรทสะทอนใหเหนถงประเภทอาหารทพนกงานไดบรโภคจรงในหนงวน สวนตวแปรทางดานสขภาพนน ไมไดน�ามาใชเพอเปนตวแปรตามในการวเคราะหในครงน เนองจากสภาพแวดลอมทางอาหารไมไดสงผลโดยตรงตอสขภาพ แตเปนการสงผลทางออมผานพฤตกรรมการบรโภค การวเคราะห

ผลกระทบของสภาพแวดลอมทางอาหารตอรปแบบการบรโภคโดยตรงจงมความเหมาะสมกวา

ส�าหรบตวแปรตนทจะน�ามาใชวเคราะหนน ตวแปรทส�าคญคอสภาพแวดลอมทางอาหาร ซงสภาพแวดลอมทางอาหารน ครอบคลมตงแตสภาพแวดลอมของโรงงาน ไปจนกระทงสภาพแวดลอมทางสงคมเศรษฐกจ

ส�าหรบสภาพแวดลอมทางอาหารของโรงงานนน สงทน�ามาพจารณาคอประเภทของรานอาหารทมอย ในบรเวณโรงงาน โดยแบงเปนภายในโรงงานและรอบรวโรงงานไมเกน 300 เมตร เพอทใหเหนความแตกตางของโรงงานตางๆ ในดานประเภทอาหาร ทมจ�าหนาย (Availability) เชน มโรงอาหาร รานคา รถเขน หาบเร รานอาหารหรอไม สาเหตทพจารณาแหลงอาหารในรศม เพยง 300 เมตรนน เปนเพราะพนกงานโรงงานมข อจ�ากดดานเวลาพกกลางวน จงไมมความสะดวกทจะไปแหลงอาหารอนทอย ไกล เนองจากความสามารถใน

การเขาถงแหลงอาหาร (Accessibility) ถกจ�ากดดวยเวลา

นอกจากน น ในแง ร าคาอาหาร ทจะสะทอนใหเหนถงความสามารถในการจาย (Affordability) การศกษานไดพจารณาถงนโยบายของโรงงานในการควบคมราคาอาหารในโรงอาหาร เพอใหสะทอนใหเหนราคาอาหารทมจ�าหนายในโรงงานเปรยบเทยบกบทางเลอกอนๆ ซงนโยบายในการควบคมราคาของโรงงานสามารถสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารของพนกงานได

60

ในการศกษาในครงน จงไดแบงโรงงานเปน 4 ประเภทตามลกษณะของสภาพแวดลอมทางอาหารของโรงงานดงน

โรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โรงงานประเภทนไมไดจดโรงอาหารหรอรานคาภายในโรงงานส�าหรบพนกงาน โดยพนกงานหากตองการซออาหาร ขนม หรอเครองดม ตองไปซอตามรานอาหาร รานคา หาบเรรมถนน ทอยรอบรวโรงงาน โดยโรงงานเหลานจะอนญาตใหหาบเรมาขายหนาโรงงานได บางโรงงานอนญาตใหเขามาขายในบรเวณโรงงานดวย

โรงงานทมโรงอาหาร ไมมการควบคมราคา

และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โรงงานเหลานมโรงอาหารและรานคาบรการใหกบพนกงาน แตไมไดควบคมราคาอาหารทจ�าหนายในโรงอาหาร พนกงานในโรงงานประเภทนสามารถเลอกซออาหาร ขนม หรอเครองดมไดจากทงภายในหรอรอบรวโรงงาน ถอไดวาโรงงานประเภทนมความหลากหลายของแหลงอาหารมาก

1. 2.

61

โรงงานทมโรงอาหาร มการควบคมราคา

และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โรงงานประเภทนจะคลายคลงกบโรงงานประเภทท 2 เพยงแตโรงงานประเภทนมการควบคมราคาอาหารทจ�าหนายในโรงอาหาร ดงนนราคาอาหารในโรงงานประเภทนจะมราคาถกกวาอาหารทจ�าหนายนอกโรงงาน อยางไรกตาม พนกงานยงคงมทางเลอกในการซออาหาร ขนม และเครองดมจากรอบรวโรงงาน จงมความหลากหลายของแหลงอาหารมาก

โรงงานทมโรงอาหาร มการควบคมราคา

และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โรงงานประเภทนมโรงอาหารทควบคมราคา แตมขอจ�ากดดานความหลากหลายของแหลงอาหาร เนองจากโรงงานประเภทนไมอนญาตใหมหาบเรมาขายบรเวณรอบรวโรงงาน และตงอยในนคมอตสาหกรรม จงไมมรานอาหาร รานคา รานสะดวกซอ หรอรานโชวหวยตงอย ใกลโรงงาน ดงนนดวยขอจ�ากดของเวลาพก ทางเลอกทางอาหารของพนกงานในโรงงานประเภทนจงถกจ�ากดอยเพยงอาหารและเครองดมทมจ�าหนายในบรเวณโรงงานเปนหลก

3. 4.

62

ส�าหรบสภาพแวดลอมทางอาหารทมาจากสงคมรอบตวและเศรษฐกจ ไดแก จ�านวนสมาชกในครวเรอน ลกษณะการท�างาน อทธพลของครอบครว เพอน และเพอนรวมงาน และโฆษณา เปนตน สวนตวแปรควบคมอนๆ ไดแก ลกษณะทางประชากร และความรและทศนคตตอการบรโภคอาหารทสงผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงานลกษณะประชากรทน�ามาวเคราะหเปนตวแปรควบคม ไดแก เพศ อาย สถานะสมรส ระดบการศกษา และรายได สวนความรดานโภชนาการ เปนการรวมคะแนนจากการตอบค�าถามเกยวกบความรดานโภชนาการไดถกตอง สวนทศนคตนน เปนทศนคตตอสขภาพตนเอง เชน มองวารปรางของตนเองในปจจบนเปนอยางไร และสขภาพโดยรวมของตนเปนอยางไร และทศนคตตอการบรโภคอาหารโดยรวม เชน การใหความส�าคญกบความอรอย ความสะดวก ราคาและคณคาทางโภชนาการผลจากการวจยเชงปรมาณแสดงอยในตาราง 8 และตาราง 9

นอกเหนอจากการวเคราะหเชงปรมาณแลว การศกษานไดเกบขอมลเชงคณภาพผานการสนทนากลม 6 กลมใน 3 โรงงาน เพอใหเขาใจบทบาทของสภาพแวดลอมทางอาหารตอรปแบบการบรโภคอาหารทลกมากขน ผลการวเคราะหจากทงในเชงปรมาณและคณภาพ จะน�าเสนอตามกรอบแนวคดดานสภาพแวดลอมตอพฤตกรรมการบรโภคของปจเจกบคคลดงทไดน�าเสนอไปในบทท 1 คอจะมองปจจยทสงผลตอรปแบบการบรโภคใน 4 ระดบ คอปจจยดานบคคล ปจจยสภาพแวดลอมดานสงคม ปจจยดานสภาพแวดลอมทางกายภาพ และปจจยดานสภาพแวดลอมมหภาค

63

ปจจยดานบคคลทน�ามาวเคราะหเชงปรมาณไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา และรายได โดยทวไปแลว พบวาพนกงานโรงงานทอายยงนอย มพฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมดตอสขภาพ คอ มแนวโนมในการบรโภคของหวาน อาหารทมไขมนสง และดมน�าอดลมมากกวาผทมอายมากกวา

จากการสนทนากล มพบขอมลในทศทางเดยวกน ผรวมสนทนาทมอายนอยกวาจะมความกงวลเรองอาหารการกนนอยกวา มแนวโนมในการบรโภคอาหารและเครองดมตามใจปากมากกวา ไมไดค�านงถงคณคาทางโภชนาการหรอความพอด จงมพฤตกรรมการบรโภคทงอาหารทมประโยชน เชน ผกผลไม และไมมประโยชนตอรางกาย เชน ขนมกรบกรอบ มากกวาผทมอายมากกวา

ปจจยดานบคคล

3.2.1

หนจะมปญหาเรองของการกน กนเหมอนเดก ขนมทเคาเรยกวาขนมขยะชอบมาก ขนมมนฝรงทอดกรอบ ขนมปงกรอบเคลอบชอกโกแลต ขนมขบเคยว เปนคนทกนไดทกอยาง กนไมสนใจอะไรทงนน ผกกกน ผลไมกกน ผลไมกนทไดเปนโล

“

”พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

64

เปนปจจยดานบคคลหนงทอาจสงผลตอการเลอกบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงานได ผลการวเคราะหเชงปรมาณแสดงใหเหนวา ความรดานโภชนาการ สงผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของคนงานในโรงงานบาง คอผทมคะแนนความรดานโภชนาการสง มพฤตกรรมการบรโภคของหวานและน�าอดลมนอย และบรโภคผลไมมากกวากวาผ ทมคะแนนโภชนาการนอยผลการวจยจงสะทอนใหเหนวาระดบความรดานโภชนาการเปนปจจยหนงทสงเสรมใหเกดการบรโภคอาหารทดตอสขภาพ อยางไรกตาม ยงคงพบวาผทมความรทางโภชนาการสง มพฤตกรรมการบรโภคอาหารทอดสงขนดวย ความรดานโภชนาการจงไมใชปจจยทสงผลตอการตดสนใจเลอกบรโภคทงหมด

บางทคนอนกนอาหารเพอสขภาพ แตเราไมอรอย เรากรอย (วามประโยชน) แตวามนไมอรอย

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

(ทไมกนอาหารดแลสขภาพอยางคนอนเพราะ) มนกนไมได มนขม คอมนกนไมไดเลย

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ไมไดสนใจตรงนน (คณคาทางอาหาร)วาอมไวกอน อรอยแลวอมพอแลว เพราะวาเรากไมไดกนอะไรมากมาย กแคกนพออม

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

กนไดหมด แตวาจะเนนทรสชาต มากกวา ถารสชาตไมดกไมกนเลย

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โรงงาน แนวโนมการบรโภคอาหารทดและมประโยชนตอสขภาพจะนอยลง โดยเฉพาะหากอาหารประเภทนนรสชาตไมถกปาก

การสนทนากล มแสดงใหเหนความส�าคญของรสชาตอาหารเหนอคณคาทางอาหารในการเลอกบรโภค การสนทนากลมพบวาโดยมาก ผเขารวมสนทนามความรบรตามความเขาใจตนเองอยแลว วาอาหารประเภทใดมประโยชนหรอไมมประโยชน แตหากใหความส�าคญกบรสชาตเปนหลกกจะเลอกทความอรอยมากกวาคณประโยชนของอาหาร ถงแมจะเหนตวอยางคนรอบขางรบประทานอาหารเพอสขภาพ กไมคดทจะท�าตาม โดยคดวาไมไดรบประทานเปนปรมาณทเยอะเกนไปจนกระทงสงผลเสยตอสขภาพของตน

“

”

“

”

ความรดานโภชนาการ

ทศนคตตอการบรโภคอาหารเปนปจจยส�าคญอกประการทสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงาน จากผลการศกษาเชงปรมาณชใหเหนวา ผทเลอกบรโภคอาหารดวยเหตผลเพราะความอรอยเปนหลก มแนวโนมในการบรโภคผลไมนอยกวาผทไมไดเลอกบรโภคอาหารดวยความอรอยเปนหลก และมแนวโนมในการบรโภคน�าอดลมมากขนจงเหนไดวา หากรสชาตเปนปจจยส�าคญในเลอกบรโภคอาหารของพนกงานใน

65

เปนอกปจจยหนงทมสวนในการก�าหนดรปแบบการบรโภคอาหาร ขอมลเชงปรมาณชใหเหนวา หากความสะดวกเปนปจจยส�าคญในการเลอกซอ ประเภทอาหารทบรโภคกจะมแนวโนมเปนอาหารทหาซอไดงาย การวเคราะหความสมพนธระหวางความสะดวกและรปแบบการบรโภคอาหารพบวา ผทใหความส�าคญกบความสะดวกในการเลอกซออาหาร จะมพฤตกรรมการดมน�าอดลมและบรโภคขนมกรบกรอบมากกวาผทไมใหความส�าคญกบความสะดวกมากนกซงทงน�าอดลมและขนมกรบกรอบเปนอาหารทหาซอไดงาย มจ�าหนายทวไป สามารถซอไดในรานสะดวกซอ โชวหวย หรอสหกรณภายในโรงงาน จงเหมาะกบการเลอกซอเปนอาหารวางระหวางวนส�าหรบผทตองการความสะดวก ในขณะททางเลอกอนทดตอสขภาพมากกวา เชน ผลไม ไมใชทางเลอกทสะดวก เนองจาก ในโรงงานทท�าการส�ารวจไมมโรงงานใดขายผลไมอยางเปนประจ�าเลย ผทใหความส�าคญกบความสะดวกจงมแนวโนมเลอกบรโภคขนมกรบกรอบและน�า อดลมทหาซอได งายมากขน

นำ อดลมกทานบาง ถานกอยากกระหาย เดอนละ 3-4 ครง มขายทสโมสร มขายทกอยางเหมอนในรานสะดวกซอ

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ผมวายงกนไมดตอสขภาพ เพราะวาไมคอยไดเลอกกนอะไรมาก กคออะไรทสะดวก สมมตวาเจอ อยากกน กซอเลย ไมไดเลอกวาอะไรมากมาย เจอปบซอเลย สวนใหญเจออะไรกกนอยางนน

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

โดยทวไปคดวากนดประมาณหนง เพราะวาอยแคสองคนกบลกเทานน สามารถทจะเลอกกนอะไรกไดทมประโยชนตอรางกาย แตอปสรรคคอการหาซอ ความสะดวกในการทจะไปหาซอ บางอยางเรากตองนงรถไปไกลนดนง เรากเอาแคใกลๆ ซอไวใสตเยน ถาสมมตวาหมดเรากไขเจยวไวกอน

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ชอบอาหารทแหง แลวแหงสวนใหญกจะเปนทอด รวาไมดแตกกนเพราะความงาย พดงายๆ คอไมรจะกนอะไรแลว ยงถากนคนเดยวกจะอาศยทงาย สะดวก เราไมตองไปนงทำ เอง ซอไปเสรจสรรพ นงกนกจบ

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

บางทเราเบอกบขาว กกนเปนอาหารดวนไป ซอจากรานสะดวกซอใหเคาเวฟให หรอไมกซอสำ เรจเอาไมคอยไดทำ

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทมโรงอาหาร

“

”

ความสะดวก ในการเลอกบรโภคอาหาร

66

นอกจากนน ขอมลจากการวจยเชงคณภาพพบวาระดบรายไดส งผลตอการเลอกซออาหารทมประโยชน ผเขารวมสนทนากลมเหนวา อาหารทดและมประโยชนเปนอาหารทมคณภาพและราคาแพง และจะเลอกซอมารบประทานตอเมอมเงนเพยงพอ

“

”

ตอนนยงกนไมด เพราะถามเงนกจะซอแตของดๆ มากน เชน พวกผลไม ปลา มเงนกซอปลานงมาทำ กน

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

พอไมมเงน เรากกนอะไรกได ขอใหอมทองไมหว

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ระดบรายไดสงผลตอการเลอกซออาหารทมประโยชน

67

เครอขายคนรอบขาง

ปจจยดานสงคมหมายถงเครอขายคนรอบขางทพนกงานมปฏสมพนธดวยเปนประจ�า เชน ครอบครว เพอน หรอเพอนรวมงาน ซงบคคลเหลานสามารถมอทธพลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของปจเจกบคคลได หลายครงการบรโภคอาหารเปนพฤตกรรมทท�าดวยกนเปนกลมเพอเขาสงคม เชน การรบประทานอาหารรวมกน หรอการรบประทานขนมดวยกน การบรโภคอาหารในสงคมไทยจงเปนกจกรรมหนงทมไวส�าหรบการสงสรรคและมปฏสมพนธกบผอน จากการศกษาทงในเชงปรมาณและคณภาพ พบวาสงคมมอทธพลตอการบรโภคอาหารเปนอยางมาก จากการวเคราะหขอมลเชงปรมาณพบวา

ปจจยดานสงคม

3.2.2

การทบคคลรอบขางมอทธพลตอการบรโภคอาหาร จะสงผลใหมแนวโนมบรโภคขนมกรบกรอบใน 1 วนสงกวาผทบคคลรอบขางไมมอทธพล ซงแสดงใหเหนวาการบรโภคขนมกรบกรอบมมตเชงสงคมในการตดสนใจเลอกบรโภค

ในเชงคณภาพ พบวาการบรโภคอาหารเปนกจกรรมเพอเขาสงคม ทงกบเจานาย เพอนรวมงาน และครอบครว หากไมรวมกจกรรมดงกลาว อาจสงผลลบตอความสมพนธได การรวมรบประทานอาหารหรอของวางเพอเขาสงคมหลายครงจงน�าไปสการบรโภคเกนความจ�าเปน

ชอบกนจบจบ ไมรวาจะเลกอยางไร ถาหากจะไมชวยเขากนกจะหาวาไมมนำ ใจ เดยวเขาพวกไมได เขากลมไมได

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

แคสเดอนทผานมา นำ หนกขนมา 3-4 โล เจานายเลยงดมาก เดยวกพาไปทาน จะไมกนกไมได เสยมารยาท

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ควบคมราคา และไมมอาหารจำ หนาย รอบรวโรงงาน

ชวงหลงงานอเวนทเยอะ เจอเพอนๆ บอยๆ บางครงกปฏเสธลำ บาก ปกตอยบานคนเดยว กเลยหาเรองไปทานขาวกบเพอนบอยๆ ไปกบเพอนกเตมท กเหมอนสงสรรค เรากสงสรรคดวยการกนขาว กนเลยงทกจดเตม

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ทบานทำ กบขาวกนเยอะมาก เปนครอบครวใหญ เวลาไปเจอกน กไมมอะไร หาเรองวาจะทำ อะไรทานกน

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ควบคมราคา และไมมอาหารจำ หนาย รอบรวโรงงาน

“

”

68

ครอบครวเปนตวก�าหนดสภาพแวดลอมทางสงคมทส�าคญอกประการ การพกอาศยคนเดยว หรอพกอาศยกบผอน ไมวาจะเปนกบคสมรสหรอญาตพนองสามารถสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารไดโดยตรง ผลการวเคราะหเชงปรมาณพบวา ยงมสมาชกในครวเรอนมาก โอกาสในการบรโภคน�าหวานเปนประจ�า ของทอด และน�าอดลมมากกวาครวเรอนทมสมาชกนอย นอกจากนนยงพบวา ผทไมไดอยกบคสมรสและผทหยาราง/หมายมแนวโนมบรโภคทงผกและผลไมเปนประจ�านอยกวาผทเปนโสด

สาเหตประการหนงทผ ทไมไดอาศยอยกบคสมรสมแนวโนมบรโภคผกและผลไมนอย อาจเปนเพราะการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารตามคสมรส จากการสนทนากลมพบวา คสมรสมอทธพลตอรปแบบการบรโภคอาหาร

ครอบครว

“

”

เปนคนททานผกมาตงแตเดกๆ กจะฝกสามทานผกดวยกน เคาเปนคนทบานเนนเนอหมเปนหลก พอมาอยกบเรากจะเอาแกงหม ผดหม เรากตองเลก ใหเปนผก พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

69

ในขณะทครอบครวใหญ โดยเฉพาะทมผ อาศยหลายรน อาหารการกนจะหลากหลาย ท�าใหรปแบบการบรโภคอาหารของสมาชกในครวเรอนหลากหลายตามไปดวย สวนสมาชกวยเดกในครวเรอนโดยมากจะมอทธพลทางดานเครองดมรสหวานและขนมกรบกรอบเปนพเศษ

คนหลายวยทอยดวยกน เดกวยรน ผสงวย แลวกลกเรา ตวเรา กตองทำ กบขาวเผอดวย คอไมใชวาเรากนไดอยางเดยว แตตองทำ เผอคนในครอบครวดวย”

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

เมอกอนลกซอชาเขยว เรากนไมเปน พอลกซอมาเรากกนดวยแลวกตด เหมอนกนแลวมแรง สดชน บางทชวงเยนกลบไป 2 ขวด ชวงเทยงๆ บางทกตองออกไปซอชาเขยวนแหละ

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ปกตไมคอยกนขนมกรบกรอบ แตซอใหลก เรากจะชวยลกกนดวย ถาวนไหนไมซอให ลกกจะมองหนา กตองซอให

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

“

”

70

จากการศกษาเชงปรมาณ พบวา

สภาพแวดลอมทางอาหารในโรงงานเปนปจจยทอาจสงผลตอรปแบบการบรโภคอาหารของพนกงานในโรงงานได พนกงานอาจมความรความเขาใจและใหความส�าคญกบการบรโภคอาหารทมประโยชนตอสขภาพ แตหากสภาพแวดลอมไมเอออ�านวย กลาวคอ หากไมมทางเลอกอาหารทมประโยชนตอสขภาพจ�าหนาย ไมสามารถเขาถงแหลงอาหารทมคณคาทางอาหารได หรอราคาอาหารเหลานนมราคาสง สงเหลานเปนอปสรรคทสงผลตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของพนกงานเหลานได

โรงงานทมทางเลอกแหลงอาหารหลากหลายส�าหรบคนงานในโรงงาน คอโรงงานทมทงโรงอาหารรานคาในโรงงาน และอาหารอนๆ รอบรว พบวาคนงานเหลานมแนวโนมบรโภคผกเปนประจ�านอยกวา และมแนวโนมการดมน�าอดลมเปนประจ�ามากกวาโรงงานทไมมทางเลอกอาหารทหลากหลายเทาคอโรงงานทมเพยงโรงอาหารเปนแหลงอาหารหลก

นอกจากน โรงงานทไมมโรงอาหารหรอรานคาในโรงงานเลย มเพยงอาหารรอบรวโรงงานเทานน พบวา พนกงานในโรงงานเหลานนมแนวโนมการบรโภคทงของทมประโยชนและไมประโยชนตอรางกายมากขน ผลจากการวเคราะหเชงสถตพบวาพนกงานทมเพยงอาหารทจ�าหนายรอบรวโรงงานมแนวโนมการบรโภคทงขนมกรบกรอบและผลไมมากกวาพนกงานทอยในโรงงานทมเพยงโรงอาหารและรานคาภายในโรงงานใหกบพนกงาน

ปจจยดานสภาพแวดลอม ทางกายภาพ

3.2.3

71

จากการศกษาเชงคณภาพ ผานการสนทนากลม พบวา

พนกงานทอยในโรงงานทมโรงอาหารมกไมคอยออกไปรบประทานอาหารกลางวนขางนอกโรงงาน โดยสาเหตหลกคอขอจ�ากดทางเวลาทมเวลาพกกลางวนเพยง 1 ชวโมง การขออนญาตออกนอกโรงงานตองไดรบอนมตจากหวหนาฝายงานจงจะมเฉพาะในวนพเศษ เชน วนทเงนเดอนออก ทจะออกไปรบประทานอาหารขางนอกบาง แตโดยมากเปนการขมอเตอรไซคออกไปเพอไปรบประทานกวยเตยวซงอยไมไกลจากโรงงานเนองจากยงมขอจ�ากดเรองเวลา นอกจากนทางโรงงานเองมกไมอยากใหพนกงานออกไปรบประทานอาหารกลางวนขางนอกดวยเหตผลความปลอดภย ดงนนโดยมากแลว พนกงานมกรบประทานอาหารกลางวนในโรงงาน

ไมคอยขออนญาตเพอออกไปกนอยางเดยว สวนใหญออกไปทำ ธระมากกวา รบไปแลวกกลบมากนทน ถาจะออกทกวนกออกได แตเราขเกยจเอง ถาไมเกรงใจคนเซนอนมตกออกไดบอยๆ

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ไมควบคมราคา และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

มเรองของเวลามาจำ กด ชวโมงหนงถาไปกนกลมหนงหลายๆ คนจะไมทน เรองรถตดอก ถาไปกนหลายคนผมกตองเปลยน จากมอเตอรไซคเปนรถใหญแทน กตองมเวลารถตดอก เวลากจะไมพอ

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทไมมโรงอาหาร มอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

ปกตทานทโรงอาหาร เพราะทนจะมกฎอยวาชวงเทยง ไมใหพนกงานออกไปขางนอก เพอความปลอดภยดวย รถเยอะตางบรษทออกมากชนกน เปนมาตรการเพอความปลอดภย

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ควบคมราคา และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

“

”

72

ในประเดนเรองความหลากหลายของแหลงอาหาร พบวาโรงงานประเภททมโรงอาหารมกมทางเลอกอาหารทไมหลากหลาย รานคาในโรงงานโดยมากจะมอยางมากไมเกน 2 ราน โดยรายการอาหารจะเปนไปตามทแมคาหรอฝายบคคลก�าหนด พนกงานในโรงงานประเภทนจงไมมทางเลอกมากนกซงตรงนอาจสงผลดตอพฤตกรรมการบรโภคได ถาหากควบคมรายการอาหารใหมประโยชนเพอเปนการสรางสภาพแวดลอมทมอาหารทดตอสขภาพเปนหลก

อยางไรกตาม ถงแมทางโรงงานจะควบคมประเภทอาหารทขายในโรงงานได แตคนท�างานในโรงงานยงคงตองการอาหารทถกปากเปนหลก กลาวคอปจจยเรองรสชาตยงคงมอทธพลสงแมในสภาพแวดลอมทถกควบคม เมออาหารไมถกปาก คนงานมกทนรบประทาน หรอไมจะเลอกซอขนม หรอนมจากรานคามารบประทานเปนอาหารกลางวนแทน

ความหลากหลายของแหลงอาหาร

วนไหนถาเจอเปนอาหารอสาน กจะเปนอสานหมดเลย บางทเรากนไมได ไมอยากกน กตองทนกนเอา

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ไมควบคมราคา และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

บางทอาหารไมคอยถกปากเทาไหร กซอขนมไปกนบาง สวนใหญกซอจากมนมารท

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร ควบคมราคา และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

“

”

73

ในดานผลไม

ไมมโรงงานใดทส�ารวจมการขายผลไมอยางเปนประจ�าเลย มเพยงโรงงานเดยวทน�าผลไมเขามาขายเปนบางครงบางคราว โดยเหตผลหลกทแมคาไมน�ามาขายคอ แพง เกบไดไมนานหากขายไมหมดภายในวนนน และตองเสยเวลาปอก ดงนน พนกงานในโรงงานจะมโอกาสในการบรโภคผลไมจากรถหาบเรเปนหลก ซงไมไดมมาทกโรงงานและอาจไมไดมาอยางสม�าเสมอ

บางทเราอยากกนผลไม แตแลวแตอารมณพอคา (รถเขน) มาบางไมมาบาง เสยอารมณ เรากตองฝากชวตไวกบเคาตลอดเลย

พนกงานในสำ นกงาน ในโรงงานทมโรงอาหาร และมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

“

”

74

ปจจยดานสงแวดลอมระดบมหภาค ทรวมถงอตสาหกรรมอาหารและเครองดม การตลาดดานอาหาร นโยบายดานอาหารและการเกษตร ระบบเศรษฐกจ และอนๆ ในสงคมทสงผลตอการเลอกบรโภคอาหารและเครองดมของปจเจกบคคล ผานนโยบาย การตลาด และโฆษณา เปนตน งานวจยในครงนแสดงใหเหนวา โฆษณาอาหาร ขนมขบเคยวและเครองดม สงผลกระทบตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผทท�างานในโรงงาน โดยคนทบอกวาตนมกบรโภคขนมตามทเหนในโฆษณา มแนวโนมในการบรโภคขนมกรบกรอบและของหวานเปนประจ�ามากขน และผทบอกวาโฆษณาอาหารไมมอทธพลตอการเลอกบรโภค มแนวโนมการบรโภคผลไมเปนประจ�าสงกวา

จากการสนทนากลม พบวาโฆษณารวมถงกลยทธทางการตลาดมผลตอการบรโภคเชนเดยวกน โดยกลยทธตางๆ ทางการตลาดเปนการกระตนใหซอ และท�าใหเกดพฤตกรรมการบรโภคตอเนอง

ปจจยดานสงแวดลอมระดบมหภาค

3.2.4

กนชาเขยว ตามกระแส เพราะวาฝามนมชงโชค แลวกกนไปกนมาแลวกรสชาตมนตด สวนมากจะกนแทนนำ มากกวา เพราะวาตอนเทยงไมไดถอกระบอกนำ มา กจะซอเขาไปกน

พนกงานฝายผลต ในโรงงานทมโรงอาหาร และไมมอาหารจำ หนายรอบรวโรงงาน

“

”ตาราง 8 ผลการวเคราะหถดถอยโลจสตกส (ตวแปรตาม: พฤตกรรมการบรโภคอาหารใน 1 ปทผานมา)

75

76

77

78

บทท

บทสรป4

80

การศกษานใชกรอบแนวคดปจจยสงแวดลอม 4 ระดบทมอทธพลตอการบรโภคอาหารของคนท�างานในโรงงานอตสาหกรรม คอ 1) ปจจยดานปจเจกบคคล 2) ปจจยดานสงแวดลอมทางสงคม ไดแกคานยมทางสงคม ตนแบบและการสนบสนนของสงคมรอบขางเชน ครอบครว เพอน หรอ เพอนรวมงาน 3) ปจจยดานสงแวดลอมทางกายภาพไดแกความสะดวกในการซอหา อาหารทมในพนท หรอรานคาทมในพนท และราคา และ 4) ปจจยดานมหภาคเชน การตลาดดานอาหาร ระบบเศรษฐกจ และโฆษณา เปนตน

การศกษาครงนส�ารวจขอมลจากคนท�างานในโรงงานในเขตกรงเทพฯและปรมณฑลจ�านวน 7 แหง กลมตวอยางจ�านวน 506 คน การเกบขอมลใชวธเชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยการวจยเชงปรมาณใชการส�ารวจจากแบบสอบถามและวธการทางสถตเพอหาความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมทางอาหารและรปแบบการบรโภคอาหาร ในขณะทการวจยเชงคณภาพใชการสนทนากลมเพอท�าความเขาใจในประเดนทเกยวของกบรปแบบการบรโภคอาหารเพอการอภปรายผลจากเชงปรมาณเพมเตม

ปจจยทมอทธพลตอการบรโภคอาหารของคนท�างานในโรงงานอตสาหกรรมพบวามหลายปจจย และแตละปจจยตางกมผลเชอมโยงซงกนละกน โดยสามารถสรปปจจยในแตละดานและความเชอมโยงกนทมผลตอการบรโภคอาหารไดดงน

บทสรป

81

ปจจยดานสงคมปจจยดานสงคมทงเพอน เพอนรวมงาน และครอบครว มอทธพลตอการบรโภคอาหารของคนท�างานในโรงงาน เพราะในสงคมไทยการบรโภคอาหารเปนกจกรรมทางสงคมทท�ารวมกน และมไวส�าหรบสงสรรคและมปฏสมพนธกบผอน ขอมลจากการส�ารวจและจากการสนทนากลม พบวาคนท�างานในโรงงานทานขนมกรบกรอบมากขนเพราะกลมเพอนชกชวน และดมชาเขยวเพราะลกทาน เปนตน

จ�านวนสมาชกในครอบครวกมผลตอการบรโภคเชนกน ยงมสมาชกในครวเรอนมาก โอกาสในการบรโภคน�าหวาน ของทอด และน�าอดลมจะเพมขน ผทไมไดอยกบคสมรส และผทหยาราง/หมายมแนวโนมบรโภคทงผกและผลไมเปนประจ�านอยกวาผทเปนโสด

ปจจยดานปจเจกบคคลขอมลจากบทท 3 พบวาปจจยดานบคคลทมผลตอการเลอกบรโภคคออาย เพศ ความรดานโภชนาการ และความชอบในรสชาตอาหาร พนกงานโรงงานยงอายนอย ยงมพฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมดตอสขภาพ คอ มแนวโนมในการดมน�าอดลม บรโภคขนมหวานและอาหารทมไขมนสงเปนประจ�ามากกวาผทมอายมาก สวนความรดานโภชนาการมากขน ท�าใหดมน�าอดลมนอยลง และกนขนมหวานนอยลง และบรโภคผลไมมากขนดวย

รสชาตของอาหารมผลตอการเลอกบรโภคไมมผลทางสถต หากแตจากขอมลเชงคณภาพพบวา ถงแมพนกงานจะทราบถงวถการบรโภคทดตอสขภาพ แตหากรสชาตไมถกปากจะไมเลอกบรโภค รสชาตเปนปจจยส�าคญในเลอกบรโภคอาหาร และหากเลอกบรโภคอาหารจากรสชาตเปนหลก แนวโนมการบรโภคอาหารทดและมประโยชนตอสขภาพจะนอยลง

82

ปจจยดานสงแวดลอมระดบมหภาคปจจยดานสงแวดลอมระดบสภาพแวดลอมมหภาค งานวจยในครงนแสดงใหเหนวา โฆษณาอาหาร ขนมขบเคยวและเครองดม สงผลกระทบตอพฤตกรรมการบรโภคอาหารของผทท�างานในโรงงาน คนทตอบวาเลอกบรโภคเพราะอทธพลโฆษณามแนวโนมในการบรโภคขนมกรบกรอบ และของหวานเปนประจ�ามากกวาคนกลมอน และผทบอกวาโฆษณาอาหารไมมอทธพลตอการเลอกบรโภค มแนวโนมการบรโภคผลไมเปนประจ�าสงกวา

ปจจยดานสงแวดลอมทางกายภาพในดานสภาพแวดลอมทางกายภาพของโรงงานทมการจดการดานสภาพแวดลอมทางอาหารอยางเขมงวด คอมเพยงอาหารและเครองดมทจ�าหนายในโรงอาหารและรานคาของโรงงาน พนกงานในโรงงานเหลานน มแนวโนมการบรโภคขนมกรบกรอบและน�าอดลมนอยกวาพนกงานทโรงงานเปดใหพนกงานเลอกซออาหารจากภายนอกโรงงานเทานน สวนโรงงานทมทางเลอกอาหารกลางวนหลากหลายคอมทงโรงอาหารและรานคาในโรงงานและมอาหารรอบรวโรงงานภายนอก พบวาพนกงานบรโภคผกและผลไมนอยกวา และดมน�าอดลมมากกวาโรงงานทมการจดการดานสภาพแวดลอมอยางเขมงวด

ราคากมผลตอการเลอกซออาหาร โดยพนกงานมกจะซออาหารทานเพอใหอมโดยไมไดค�านงถงคณคาทางโภชนาการมากนก

นอกจากน เนองจากขอจ�ากดทางเวลาทมเวลาพกกลางวนเพยง 1 ชวโมง และบางแหงขนตอนในการขออนญาตออกนอกโรงงานยงยาก พนกงานจงมกรบประทานอาหารกลางวนในโรงงาน หรอรานใกลเคยง สภาพแวดลอมของโรงงานจงมความส�าคญตอการเลอกซอเปนอยางยง

ในประเดนเรองความหลากหลายของแหลงอาหาร พบวาโรงงานประเภททมโรงอาหารมกมอาหารไมหลากหลาย ในดานผลไม ไมมโรงงานใดทส�ารวจมการขายผลไมอยางเปนประจ�าเลย

83

สรปปจจยทมอทธพลตอการบรโภคอาหารตามกรอบแนวคด

ปจเจกบคคล

ปจเจก บคคล

สงคม

สงคม

กายภาพ

กายภาพ

มหภาค

มหภาค

• อาย• เพศ• รสชาตอาหาร• ความรดานโภชนาการ

• การเขาสงคม• งานเลยง• ตามเพอน• จ�านวนสมาชกในครอบครว

• จ�ากดรานคา• ราคา• เวลา

• การโฆษณา• การสงเสรมการขาย

• ผหญงทานผลไมมากกวา

• อายนอยดมน�าอดลม ทานของหวาน อาหารไขมนสงมากกวา

• มความรโภชนาการมากดมน�าอดลม ทานของหวานนอยลง

• ครอบครวหยา/ แยกกนอย ทานผก ผลไมนอยกวาคนโสด

• จ�านวนสมาชก มากขน ทานน�าหวาน น�าอดลม ของทอด มากขน

• โรงงานทใหอสระ ทานผกผลไมนอยกวา และดมน�าอดลม มากกวา

• คนทซอเพราะโฆษณาทานขนมกรบกรอบ และขนมหวานมากกวา แตทานผลไมนอยกวา

84

การเลอกบรโภคอาหารเกดจากปจจยทหลากหลาย ตงแตระดบปจเจกไปจนถงระดบมหภาค จากขอมลงานวจยชนนพบวาปจจยหลายประการสามารถทจะมมาตรการทมผลใหการเลอกบรโภคอาหารมความเหมาะสมมากยงขน โดยมขอเสนอแนะทสามารถน�าไปเปนแนวทางในการสงเสรมการบรโภคอาหารทดตอสขภาพในสถานทท�างาน ดงน

1. การทประชาชนมความรดานโภชนาการทถกตองมผลตอการเลอกบรโภคอาหารทดได ดงนน ควรจดท�าเอกสารความรดานโภชนาการทอานงายตอทกกลม กระจายทวถง และรณรงคเผยแพรผานทางสอตางๆอยางสม�าเสมอ

2. สถานทท�างานทมการจ�ากดไมใหมรานคาและรถเขนจากภายนอกสามารถควบคมประเภทของอาหารบรโภคไดมากกวาสถานทท�างานทปลอยอสระ และจากขอมลกพบวาพนกงานในสถานประกอบการทจ�ากดรานคา ดมน�าอดลมนอยกวา และทานผลไมมากกวาสถานประกอบการทใหอสระแกรานคา และใหพนกงานเลอกซอเอง ดงนน หากสถานประกอบการสามารถจดอาหารในทท�างานใหกบพนกงานไดจะท�าใหพนกงานไดบรโภคอาหารทมประโยชน โดยควรใหมรสชาตทด ราคาเหมาะสม และมคณคาทางอาหาร ซงพนกงานมแนวโนมเลอกทานอาหารในทท�างานมากกวาหาซอเอง เพราะความสะดวกและรวดเรวไมตองออกไปหาซอเองจากทอน

3. ในกรณทสถานประกอบการไมสามารถจดอาหารกลางวนใหได ควรมการควบคมประเภทของอาหารในรานคา หรอแนะน�าใหมผกผลไมจ�าหนาย และหากเปนไปได ควรใหการจดวางอาหารเออตอการเลอกซออาหารทมประโยชน ในขณะเดยวกน ใหการเลอกซออาหารทไมสนบสนนใหบรโภคเขาถงยากกวา เชนน�าอาหารทแนะน�าใหบรโภคอยใกล และงายทจะมองเหน สวนน�าอดลมหรอขนมกรบกรอบใหจดวางไวสวนหลงของราน

ขอเสนอแนะ

อางองภาคผนวก

กรมโรงงานอตสาหกรรม. สรปสถตจ�านวนโรงงานอตสาหกรรมทไดรบอนญาตใหประกอบกจการเดอนมกราคม 2557. (2557). www.diw.go.th/hawk/data/55/1.Stat_jannet55.xlsส�านกงานพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, กระทรวงสาธารณสข และมหาวทยาลยมหดล. (2553). แผนยทธศาสตรสขภาพดวถ ชวตไทย พ.ศ. 2554-2563. กรงเทพมหานคร.Alwitt, L.F., Donley, T.D., 1997. Retail Stores in Poor Urban Neighborhoods. The Journal of Consumer Affairs 31 (1), 139–164.Block, J.P., Scribner, R.A., DeSalvo, K.B., 2004. Fast food, race/ethnicity, and income. American Journal of Preventive Medicine 27 (3), 211–217.Chung, C., Myers, S.L., 1999. Do the poor pay more for food? An analysis of grocery store availability and food price Disparities. The Journal of Consumer Affairs 33 (2), 276–296.Giang, T., Karpyn, A., Laurison, H.B., Hillier, A., Perry, R.D., 2008. Closing the grocery gap in underserved communities: the creation of the Pennsylvania fresh food financing initiative. Journal of Public Health Management and Practice 14 (3), 272–279.Glanz, K., Sallis, J.F., Saelens, B.E., Frank, L.D., 2007. Nutrition environment measures survey in stores (NEMS-S). American Journal of Preventive Medicine 32 (4), 282–289.Inagami, S., Cohen, D.A., Finch, B.K., Asch, S.M., 2006. You are where you shop. American Journal of Preventive Medicine 31 (1), 10–17.Kaufman, P.R., 1999. Rural poor have less access to supermarkets, large grocery stores. Rural Development Perspectives 13 (3), 19–25.Mari Gallagher Research & Consulting Group (July18,2006). Examining the Impact of Food Deserts on Public Health in Chicago. Chicago, IL: Available at: http:// www.marigallagher.com/projects/.Morland, K., Wing, S., Diez Roux, A.V., 2002a. The Contextual effect of the local food environment on residents’ diets: the atherosclerosis risk in communities study. American Journal of Public Health 92 (11), 1761–1767.Rose, D., Richards, R., 2004. Food store access and household fruit and vegetable use among participants in the US food stamp program. Public Health Nutrition 7 (8), 1081–1088.

อางอง

Story, M.,Kaphingst, K.M., Robinson-O’Brien, R., Glanz, K.,2008. Creating healthy food and eating environments: policy and environmental approaches. Annual Review of Public Health 29: 253-272.U.S. Department of Health and Human Services. 2000. Healthy People 2010: Understanding and Improving Health. Washington, DC: USGPO.U.S. Department of Health and Human Services. 2001. The Surgeon General’s call to action to prevent and decrease overweight and obesity. Rockville, MD: USDHHS/PHS/Off. Surgeon Gen. Wadwongtham, A., Sriratanaban, J. Pongpanich, S., Taneepanichskul, S., Yamborisut, U., Somrongtong, R. 2012. Perceived healthy eating and eating behavior: Evidence-based information for effective strategies to promote healthy eating behavior among undergraduate students. Journal of Medicine and Medical Sciences Vol. 3(1), 60-69.World Health Organization. 2003. Joint WHO/FAO Expert Consultation on Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Disease. Geneva: WHO.Zenk, S.N., Schulz, A.J., Israel, B.A., James, S.A., Bao, S., Wilson, M.L., 2005. Neighborhood racial composition, neighborhood poverty, and the spatial accessibility of supermarkets in Metropolitan Detroit. American Journal of Public Health 95(4), 660–667.

88

ภาคผนวก ก แบบสอบถาม

89

90

91

92

93

94

95

96

97

ภาคผนวก ข แนวคำ ถาม

1. แนะน�าตวเอง (3 นาท)ลกษณะงานทท�า/ชวโมงการท�างาน พกทไหน อยางไร กบครอบครวหรอคนเดยว

2. คดวาสขภาพของตนเองปจจบนเปนอยางไร? (3 นาท) (ด ไมด อยางไร เพราะอะไร เกยวกบเรองการกนไหม)

3. พฤตกรรมการกนในวนท�างาน (10 นาท)• เนนเรองอทธพลของประเภทของอาหารทขาย ราคา ความสะดวก ขอจ�ากดดานเวลา

เพอนรวมงาน ทางเลอกอนๆ ในระแวกนน• ปกตในวนท�างาน กนอะไร อยางไร (มอใดบาง) กบใคร ซอหรอท�าเอง

ชอบไปกนทไหนบาง• อะไรท�าใหเลอกกนอาหารแบบนน(ไลทละมอ เชา กลางวน เยน ของวาง/กนเลน)• ซออาหารจากโรงอาหารของโรงงานบางหรอไม? บอยแคไหน? เพราะอะไร?

4. มมมองตอการกนทดตอสขภาพ(10 นาท)• การกนใหดตอสขภาพตองกนอยางไร? เอาตามความเขาใจ• คดวาตวเองกนอาหารดตอสขภาพแลวหรอยง? อยางไร?คดวาตนเองกนใสใจ/ไมใสใจ

สขภาพใหเนนเรองพฤตกรรมกนผก ผลไม ของหวาน เครองดมหวาน ขนมถง กรบกรอบ ของทอด

• ถาดแลว เพราะอะไรถงสามารถท�าได? มอปสรรคอะไรบางหรอไม?• ถายง อยากจะกนใหดขนหรอไม?

ถาอยาก อะไรคออปสรรค?ท�าอยางไรถงจะท�าใหตวเองกนดขนได?• พฤตกรรมสขภาพอนๆ เชน การเดนทาง การออกก�าลงกาย ความเครยด

(ทเปนผล/เกยวของกบสภาพการท�างาน)

5. ขอเสนอแนะตอโรงงานเพอใหตนมพฤตกรรมการกนทดตอสขภาพยงขน (4 นาท)

98

ภาคผนวก ค ตวอยางรายการอาหารใน 1 สปดาห ของโรงงานทควบคมรายการอาหารโดยฝายบคคล