Embed Size (px)
Citation preview
leqciebi literaturis TeoriaSi
irma ratiani
Janris Teoria
formirebisa da evoluciis etapebi
2007
leqciebi literaturis TeoriaSi
irma ratiani
Janris Teoria
formirebisa da evoluciis etapebi
Tbilisi
2007
winamdebare gamocema axali seriis _ `leqciebi literaturis TeoriaSi~ _ meorenimuSia. seriis mizania, warmoaCinos leqtoris saleqcio kursis ZiriTadi Sinaarsi,
gamoavlinos misi umTavresi aspeqtebi da tendenciebi. saleqcio kursis TiToeulganyofilebas darTuli aqvs damowmebuli literaturis nusxa, romelic moicavs
sakiTxis irgvliv arsebuli Teoriuli literaturis mniSvnelovan nawils.gamocema gankuTvnilia humanitaruli fakultetis studentebisaTvis.
meore gamocema
redaqtori: n. xurcilava
w i n a T q m a
winamdebare naSromis gamocema ganpirobebulia sauniversiteto saWiroebiT.
aRniSnuli kursis calkeuli ganyofilebebi wlebis ganmavlobaSi aris aprobirebuli
`literaturaTmcodneobis Sesavlisa~ da `literaturis Teoriis~ saleqcio kursebis
kiTxvis procesSi qarTuli da rusuli filologiis, klasikuri filologiis,
aRmosavleTmcodenobisa da dasavleT evropuli enebis mimarTulebebis studentebTan.
damoukidebel kursad misi gamoyofa xels Seuwyobs sakiTxis meti siRrmiT analizsa da
Seswavlas.
Janris Teoriis Camoyalibebisa da ganviTarebis safexurebis jerovani mimoxilva
srulad aireklavs msoflio literaturaTmcodneobiTi azris erT umniSvnelovanes
aspeqts _ literaturuli Janris gaazrebisa da Sefasebis kriteriumebs sxvadasxva
epoqebisa da Teoriuli koncefciebis konteqstSi. students saSualeba eZleva, gaecnos
literaturis ZiriTadi saklasifikacio kategoriis _ Janris _ irgvliv SemuSavebul
mosazrebebs, maT Teoriul da meTodologiur specifikas, Tvali gaadevnos gansxvavebuli
Teoriuli mosazrebebis meTodologiuri realizebis rTul process. kursi, agreTve,
amkvidrebs Zalze farTo da aqtualur terminologiur aparats.
vimedovnebT, rom winamdebare gamocema did daxmarebas gauwevs literaturis
Teoriis problemebiT dainteresebul studentebs.
Janris Teoriis zogadi kanonzomierebani
literaturuli Janrebis aRwera da klasifikacia odiTganve iqca
literaturaTmcodneobis erT-erT centralur problemad. ra aris literaturuli
Janri? ris safuZvelze SeiZleba misi definicia? rogoria Janris mimarTeba arsebul
kulturul garemosTan da ra princips efuZneba Janris interpretacia? mimarTeba am da
Janris TeoriisaTvis mniSvnelovan sxva sakiTxebTan araerTgvarovan xasiaTs atarebs.
Janruli kritikis ganviTarebis yvela etapze araerTgvarovnebas ganapirobebs: a) Tavad
msjelobis obieqtis sirTule; b) kritikosTa individualuri konceptualur-
meTodologiuri strategia;
Janris Teoria, romelmac met-naklebi sisruliT moaRwia dRemde, Cvenis azriT,
SeiZleba oTx ZiriTad etapad daiyos:
1. Janris antikuri Teoria;
2. Janris renesansuli da neoklasikuri Teoria;
3. Janris romantikuli da postromantikuli Teoria;
4. Janris Tanamedrove Teoria.
oTxi gamokveTili etapidan, vfiqrobT, centralurad unda miviCnioT antikur da
Tanamedrove epoqebSi SemuSavebuli Janruli koncefciebi, vinaidan swored maT
gansazRvres literaturul JanrTa rogorc Tavdapirveli, anu klasikuri determinacia
da interpretacia, ise gviandeli, anu ganmeorebiTi redeterminacia da reinterpretacia.
am etapze Cveni interesis sagans warmoadgens JanrTa determinaciisa da
interpretaciis im ZiriTadi meTodologiuri koncefciebis gamokveTa, romlebmac,
vfiqrobT, seriozuli kvali datoves Janris Teoriis istoriaSi da mniSvnelovani roli
Seasrules Janris rogorc literaturuli fenomenis gansazRvrebisa da interpretaciis
saqmeSi.
amTaviTve marTebulad migvaCnia Janruli kritikis makoordinirebeli modelebis
rogorc Janris Teoriis ganviTarebis ganmsazRvreli kriteriumebis dadgena da
definicia.
Janris Teoria, antikuri epoqidan vidre dRemde, or gansxvavebul, garkveulwilad,
antagonistur rakursSi moiazreba: sinqronul da diaqronul rakursebSi. sinqronizmi
Janruli formebis permanentulobasa da mudmivobas asaxavs, diaqronizmi ki _ maT
periodul transformacias istoriuli da kulturuli cvalebadobebis konteqstSi.
Sesabamisad, Janris gansazRvreba sinqronul WrilSi efuZneba formulirebuli
literaturuli konvenciebis daSvebas, diaqronul WrilSi ki _ araformulirebul
literaturuli konvenciebisas. T. kenti miuTiTebs: `formulirebuli literaturuli
konvencia Tavisi arsiT preskripciuli da dakanonebulia . . . igi Seesabameba teqstis
statikur, anu sinqronul elementebs, romlebic kodificirdebian teqstis doneze. am
TvalsazrisiT, sinqronuli, anu formulirebuli literaturuli konvenciebi
asocirdebian im logikur molodinTan, romelic warmoiqmneba teqstTan uSualo
kontaqtis Sedegad . . . gansxvavebiT formulirebuli literaturuli konvenciebisagan,
araformulirebuli konvenciebi Tavisi arsiT arapreskrifciulni arian da diaqronul
xasiaTs atareben. isini asocirdebian cvalebadobasTan, romelic yovelTvis faseulia~
(23,37-38). amrigad, sinqronul perspeqtivaSi Janri aRiqmeba, rogorc dadgenili,
formulirebuli da gamyarebuli konstruqcia, ganpirobebuli Sidaliteraturuli
kanonebiT, diaqronul perspeqtivaSi ki _ rogorc permanentulad qmnadi sistema,
damokidebuli konkretuli epoqisaTvis niSandobliv istoriul da kulturul
Rirebulebebze. SeiZleba davaskvnaT: Janris sinqronuli determinacia amkvidrebs Janris
struqturul orientirebsa da niSnulebs, romlebTan mimarTebaSic gaiazreba nebismieri
Janris wiaRSi mimdinare cvalebadoba, regresi Tu ganviTareba; gansxvavebiT
sinqronulisagan, diaqronuli determinacia realuri, istoriul-kulturuli
parametrebis fonze ganixilavs Janrs da, am TvalsazrisiT, dasabams aZlevs mraval
saintereso koncefcias.
Janris Teoriis gaazrebis sinqronuli da diaqronuli rakursebi arsebiTad
gansxvavdebian erTmaneTisgan _ pirveli koncentrirebulia fiqsirebul struqturebze,
meore ki _ mudmivad cvalebad sistemebze. ibadeba kiTxvebi: rogor aisaxa sinqronuli
da diaqronuli Wrilebis dapirispireba Janris Teoriis istoriaze? rogoria
sinqronuli da diaqronuli Tvalsazrisebis Tanaarsebobis optimaluri varianti?
SevecadoT, Teoriul analizze dayrdnobiT, pasuxi gavceT dasmul SekiTxvebs.
Janris antikuri Teoria
`yoveli literaturuli teqsti, sul mcire, erT Janrs mainc ganekuTvneba~
(17,20) _ wers alasTair fouleri da am gancxadebiT imTaviTve ukuagdebs eWvebs
Janris, rogorc literaturuli kategoriis definiciis usargeblobis Sesaxeb.
viziarebT ra cnobili amerikeli literaturaTmcodnis pozicias, vamtkicebT:
literaturuli teqstis mimarTeba JanrTan xorcieldeba ara garkveuli sistemis
pasiuri wevrobis, aramed struqturulad faseuli modelis gaaqtiurebis statusiT.
Janrebis determinaciisa da interpretaciis problema dResac iseTive
aqtualuria Tanamedrove literaturaTmconeobisaTvis, rogoric iyo antikuri epoqis
Teoriuli azrovnebisTvis. aqtualobas ganapirobebs JanrTa mudmivi transmutaciis
Tviseba, permanentuli modificirebis unari, rac nebismieri literaturuli nawarmoebis
eTikur-esTetikuri Rirebulebis warmoCenis ueWvel garants warmoadgens. Janrebi
erTgvari mekavSiris rols asruleben istoriisa da literaturis ganviTarebis
kanonzomierebebs Soris.
* * *
platonis `saxelmwifos~ III wignSi sokrate amtkicebs, rom arsebobs sami da
mxolod sami meTodi xelovnebis nimuSis warmodgenisa: pirveli gulisxmobs `wminda
Txrobas~ anu Txrobas avtoris piriT, meore meTodi – baZvis maneras, anu Txrobas “sxva
mTxrobelis” piriT, mesame ki - Txrobis am ori meTodis kombinacias. `saxeldobr, _
askvnis sokrate, _ poeziisa da miTologiis erTi saxeoba mTlianad efuZneba mibaZvas _
es, rogorc Sen aRniSnav, axasiaTebs tragedias da komedias; meore saxeoba Sedgeba Tavad
poetis gamoTqmebisgan _ amis magaliTs Sen metwilad diTirambebSi ipovni; epikur
poeziaSi da mraval sxva saxeobaSi ki orive es meTodi gamoiyeneba~ (8,175-176). amrigad,
diTirambuli poezia, romelic realurad odis Canasaxovan formas warmoadgenda,
sokrates azriT, ganekuTvneboda pirvel meTods, tragedia da komedia _ meores, eposi ki
_ mesames. literaturuli Janrebis sokrateseulma klasifikaciam triaduli principis
mixedviT, dasabami misca Janris Teoriis ganviTarebas sinqronul rakursSi, romlis
pirvel da uaRresad avtoritetul wamomadgenlad aristotele gvevlineba.
`aristoteles `poetika~, _ marTebulad SeniSnavs h. diubrou, _ warmoadgens
Janruli kritikis locus classicus-s. SeiZleba iTqvas, rom aristoteles
Semdgomdroindeli literaturis Teoria ikiTxeba, rogorc misi `poetikis~ sqolioebi~
(16,47). aristoteles ganmsazRvrel rols JanrTa specifikis kvlevis saqmeSi
`poetikis~ pirvelive gverdebi warmoaCens, sadac filosofosi (da, albaT, Tamamad
SeiZleba iTqvas, literaturaTmcodne), isaxavs ra miznad msjelobas `zogadad poeturi
xelovnebisa, kerZod ki misi calkeuli saxeobebis Sesaxeb~ (3,39), amkvidrebs baZvis
cnebas. xelovneba zogadad da, konkretulad, poezia berZeni filosofosisaTvis aris
realobis baZva. sxvagvarad rom vTqvaT, baZva aristoteles poetikuri sistemis
maTodologiuri safuZvelia. mgram gansxvavebiT platonisagan, aristoteles Teoriul
koncefciaSi baZva moiazreba rogorc SemoqmedebiTi aqti, romelic axdens ara arsebuli
realobis martiv kopirebas, aramed mis gardaqmnasa da gadamuSavebas axali tipis
realobad. Sesabamisad, iqmneba axali samyaro, romelic arc mTlad relobaa da arc
mTlad fantazia, arc sruli simarTlea da arc pirwminda gamonagoni _ literatura
da poezia iZens erTgvarad Sualeduri, e.w. liminaluri kondiciis statuss arsebul
realobasa da mwerlis filosofiur gansja-varaudebs Soris. `poetikaSi~ poeziis
liminaluri xasiaTi mimezisis, anu baZvis makoordinirebel cnebaSia koncentrirebuli.
poeturi baZva TamaSis, erTgvari ambivalenturi qmedebis mniSvnelobas iZens, sadac
poeturi diskursi baZavs realurad arsebul diskursebs da qmnis pirobiTobas, romelic
verasodes gautoldeba verc filosofiur WeSmaritebas da verc istoriul realobas.
sxvagvarad rom vTqvaT, aristotele aTavsebs poezias liminalur sivrceSi, romelic
erTmaneTisagan mijnavs filosofiasa da istorias: `poetis amocanaa, _ wers
aristotele, _ isaubros ara realurad momxdarze, aramed imaze, rac SeiZleboda
momxdariyo, e. i. aucileblad an saWiroebisamebr SesaZlebelze~ (3,67). gamomdinare
aqedan, SeiZleba vivaraudoT, rom poezia baZavs ara mxolod filosofias, aramed
istoriasac, anu warmoadgens Sualedur formas SesaZleblobasa da aucileblobas
Soris. Sesabamisad, literaturuli diskursi gvevlineba gansxvavebuli tipis
diskursebis Rirebul mediatorad. `Rirebulebas~ ganapirobebs literaturuli
diskursis ara meqanikuri, aramed SemoqmedebiTi baZvis unikaluri unari: literaturuli
baZva ar gulisxmobs gamyarebuli modelebis martivad kopirebas (es tendencia cxadad
ikveTeba rogorc platonis naazrevSi, ise `mimezisis~ aristoteleseul ganmartebaSi),
igi an radikalurad sapirispiro mimarTulebiT cvlis obieqts (mag; satira, parodia),
anac Zirfesvianad gadaamuSavebs mas (es meTodi misaRebia nebismieri literaturuli
Janris doneze). gamomdinare aqedan, literatura aristotelesaTvis warmoadgens
liminalur sivrceSi ganTavsebul subversiul-sayrden da koreqtirebad marginalobas.
baZvis meTodologiaze dayrdnobiT, aristotele axdens xelovnebis dargebisa da
literaturuli Janrebis diferenciacias. igi gamoyofs diferenciaciisaTvis arsebiT sam
pozicias:
a) baZvis saSualebas;
b) baZvis obieqts;
g) baZvis stils.
baZva xorcieldeba ritmis, sityvis da harmoniis saSualebiT, Tvlis aristotele,
`gancalkevebiT an erTad~, Sesabamisad, gansxvavebulia baZvis Sedegebi; rakiRa poezia
mudmivad baZavs `moqmed adamians~, baZvis obieqti SeiZleba iyos `kargi an cudi~, ufro
zustad, `Zalian kargi~, `normaluri~ da `uvargisi~, rogorc es Sehferis adamianis
xasiaTs. poeziis yoveli Janri mibaZvis sakuTar obieqts arCevs da, Sesabamisad,
gansxvavebul Sedegebs aRwevs Seqmnili xasiaTebis mimarTulebiT; aseve seriozul
gansxvavebebs, aristoteles azriT, adgens baZvis stili. igi SeiZleba iyos samgvari:
pirvel SemTxvevaSi, avtori saubrobs movlenebze rogorc sruliad ganyenebul
qmedebebze, meore SemTxvevaSi avtori Tavad aris aRwerili qmedebebis monawile da
mesame SemTxvevaSi igi koncentrirebulia ara mxolod `realur~, aramed `moqmed~
adamianebze.
TiToeuli es pozicia aireklavs aristoteles Teoriis sayrden koncefcias:
xelovneba aris realobis baZva, anu mimezisi. baZvis samive poziciis detaluri
analizis safuZvelze aristotele naTelyofs Janrul orientirebs, anu adgens Janruli
triadis: eposis, tragediisa da komediisaTvis damaxasiaTebel logikur kanonzomierebebs.
ganmsazRvrel kriteriumebad aristotele, erTi mxriv, JanrTa struqturul agebulebas
miiCnevs, meore mxriv ki _ mayurebelze maTi zemoqmedebis unars.
Janris aristoteleseuli koncefciidan CvenTvis saintereso da sayuradReboa
`deqorumis~, sxvagvarad, wesrigis koncefcia, romelsac, vfiqrobT, centraluri adgili
uWiravs `poetikis~ avtoris Teoriul naazrevSi. aristoteleseuli deqorumi
gulisxmobs mimarTebis regulirebas konkretul sagans, formasa da stils Soris.
`regulireba~ `wesrigis~ relevanturi cnebaa, romelic iTvaliswinebs debulebas: yovel
sagans esaWiroeba saTanado, anu Sesatyvisi forma da stili. am SemTxvevaSi, albaT,
aristotele axmianebs zogadad klasikuri epoqisaTvis niSandobliv princips, romlis
Tanaxmadac, xelovnebis nebismieri nawarmoebisaTvis moiZebneba idealuri struqturuli
modeli. gamomdinare aqedan, SeiZleba davaskvnaT: antikuri azrovnebis, kerZod ki
aristoteles `poetikis~ doneze, xelovanis ZiriTad daniSnulebas warmoadgens ara
individualizmis gamovlena, rac dadgenili normidan originalur gadaxvevaSi
gamoixateba, aramed maqsimaluri miaxloeba idealur normasTan. vfiqrobT, swored am
fundamenturi kredos konteqstSi unda moviazroT aristoteles Semdgom epoqebSi
ganviTarebuli Janris Teoria: erTi nawili uyoymanod iziarebs `poetikis~ avtoris
pozicias (mcire SeniSvnebiTa da gadaxrebiT), meore nawili principulad upirispirdeba
mas da gansxvavebul koncefcias ayalibebs.
horaciusi namdvilad miekuTvneba kritikosTa pirvel jgufs. misi `Ars Poetica~
aristoteles `poetikis~ seriozul gavlenas ganicdis da samarTlianad miiCneva misi
ideebis populizatorad evropul literaturul sivrceSi. horaciusi, msgavsad
aristotelesi, aviTarebs dadgenili da koherentuli struqturebis ideas, romelic
vrceldeba xelovnebis yvela sferoze da uzrunvelyofs mTlian da mudmiv
kanonzomierebaTa sistemis arsebobas.
antikuri epoqis Janruli kritikis cikls asrulebs kvintiliane da misi
`Institutiones Oratoriae~. kvintilianes naSromSi warmoCenilia is ZiriTadi kavSirebi,
romlebic, avtoris azriT, arsebobs literaturul kategoriebsa da oratorul
kategoriebs Soris. igi ar uxvevs aristoteles mier moniSnuli kursidan da antikuri
tipis azrovnebis klasikur warmomadgenlad gvevlineba.
amrigad, antikuri periodis Teoriulma azrovnebam, romelic sakmaod seriozulad
iyo dainteresebuli JanrTa determinaciis sakiTxiT, Camoayaliba da ganaviTara Janris
TeoriisaTvis principulad mniSvnelovani ramdenime debuleba:
1. xelovneba, Sesabamisad, literatura aris realobis baZva;
2. baZvis manera ganasxvavebs erTmaneTisagan literaturul Janrebs;
3. Janris definiciis ganmsazRvrel kriteriums warmoadgens, erTi mxriv, Janris
struqturuli agebuleba, meore mxriv ki _ mayurebelze misi zemoqmedebis unari;
4. yovel sagans misi Sesatyvisi idealuri forma da stili moeZebneba;
5. xelovanis mizani aris swrafva idealuri normisaken.
gamomdinare debulebaTa am nusxidan, SeiZleba davaskvnaT: antikuri epoqis
Teoriulma azrovnebam gansazRvra Janri rogorc dadgenili da regulirebuli wesrigi,
e.w. deqorumi, romelic Seesabameba xelovnebis konkretuli nimuSis specifikasa da
ganisazRvreba misTvis niSandoblivi struqturul-recepciuli maxasiaTeblebiT.
mediavalurma, anu Sua saukuneebis Janrulma kritikam zedmiwevniT kargad aiTvisa
antikuri kritikis tradiciebi, Tumca globalurad ver Secvala klasikuri kredo.
garkveuli gardatexebi Janris TeoriaSi Seitanes renesansisa da neoklasikuri epoqis
moazrovneebma, romlebic, msgavsad maTi antikosi kolegebisa, did yuradRebas uTmobdnen
literaturuli sistemis Janrul klasifikacias.
amTaviTve mizanSewonilad migvaCnia poziciis dafiqsireba: renesansisa da
neoklasikuri periodis Janruli kritika warmoadgens klasikuri sinqronizmis ara
mxolod dinamiur gagrZelebas, aramed ganviTarebasa da gamyarebas. amasTan, aRniSnuli
epoqebis Janruli kritika dasaSvebad miiCnevs garkveuli koreqtivebis Setanas JanrTa
tradiciul klasifikacaSi, rac amzadebs niadags Janris Tanamedrove kritikis
Sesaqmnelad.
Janris renesansuli Teoria
renesansis periodis evropuli Janruli kritika garkveuli preskrifciulobiT
gamoirCeva. amis magaliTs warmoadgens bedes traqtati `Historia Ecclesiastica Grentis
Anglorum~ da Coseris `kanterberuli moTxrobebi~. TiToeuli maTgani klasikuri
epoqidan momdinare JanrTa triadul sqemas da maT tradiciul analizs efuZneba.
novaciis TvalsazrisiT, yuradRebas iqcevs SoTa rusTavelisa da dantes
Teoriuli Sexedulebani. `vefxistyaosnis” prologSi rusTaveli xazs usvams poeziis
anu Sairobis sargeblianobas da gamoyofs Sairobis sam sxvadasxva saxeobas. k. kekeliZe
aRniSnavs: `erTi _ Sairi, romliTac iTqmis grZeli epiuri ambebi; meore _ `leqsi
cotai, nawili moSaireTa~, romelsac `ar Zaluc srulqmna sityvaTa gulisa gasagmireTa~,
mesame _ es aris leqsi sanadimo, samRereli, saaSiko, salaRobo, amxanagTa saTreveli, ese
igi _ mokle, lirikuli Janris leqsi~ (1,206). sruliad cxadia, rom poeti eposisa da
lirikis Sesaxeb msjelobs. marTalia, igi ar mimarTavs JanrTa triaduli sistemis
ganmartebas, magram, Cveni azriT, klasifikaciis saZirkvlamde dadis da uaRresad
sainteresod mijnavs or saliteraturo gvars _ epossa da lirikas.
kidev erTi geniosi _ dante, miuxedavad imisa, rom traqtatSi `De Vulgari
Eloquentia~, rogorc Teoretikosi, iziarebs JanrTa dadgenil triadul klasifikacias,
rogorc poeti da moazrovne, avtori “RvTaebrivi komediisa”, ver Tavsdeba aristoteles
mier fiqsirebul normatiul CarCoebSi. am faqtma imTaviTve miiqcia italiuri
renesansis epoqis kritikosTa yuradReba da intensiuri kvlevis obieqtadac iqca.
centraluri problema, romelic dadga italiel TeoretikosTa winaSe, iyo originaluri,
SidaJanruli variaciebis daSvebis problema statikuri normebis SenarCunebis pirobebSi.
Teoriuli azri, marTalia, msubuqad, magram mainc gaimijna: erTni saWirod miiCnevdnen
axladaRmocenebuli Janrebis determinacias, meoreni _ ewinaaRmdegebodnen am wamowyebas.
ai, magaliTad, axali Janrebis definiciis saWiroeba ver ganWvrita im droisaTvis
gavlenianma da saxelovanma italielma literatorma antonio sebastiano minturnom,
romelic TavgamodebiT icavda JanrTa permanentulobisa da ucvlelobis ideas. misgan
gansxvavebiT, j. s. skalierim, meore aRiarebulma metrma, daafiqsira literaturul
JanrTa mravali saxeoba, Tumca, a. fouleris marTebuli SeniSvniT, `ara mxolod ver
gaisigrZegana maTi Rirebuleba, aramed mxedvelobidan gamorCa ramdenime specifikuri
saxeoba, magaliTad, soneti, romelic namdvilad ar warmoadgenda Zvel Janrs~ (17,26).
amrigad, miuxedavad aristoteles `poetikis~ didi zegavlenisa da, Sesabamisad,
sinqronizmis koncefciis dominanturobisa, renesansis epoqis Janruli kritika mainc
gamoirCa garkveuli novaciebiT, ramac, Cveni azriT, Tavi iCina Teoriuli azrovnebisa da
praqtikuli Semoqmedebis mWidro, intermediul urTierTobaSi.
swored amave periodSi inglisSi moRvaweobs ser filip sidnei. Tavis naSromSi
`The Defense of Poesie~ ubrundeba ra aristoteles `poetikis~ aRniSnul koncefcias,
ganavrcobs mas literaturis mediatoruli, anu Suamavluri funqciis aqcentirebis
mimarTulebiT. sidnei Tvlis, rom nebismieri literaturuli Janris umTavre funqcias
warmoadgens Rirebuli Suamavloba istoriul sinamdvilesa da filosofiur
WeSmaritebas Soris. `filosofosi gvTavazobs cnebas, _ aRniSnavs kritikosi, _
istorikosi _ magaliTs, poeti ki _ orives . . . maS, vis vuwodoT mediatori?
rasakvirvelia, poets~ (27,419). amrigad, ser filip sidneis Tanaxmad, poeti warmoadgens
Suamavals istoriul simarTlesa da filosofiur abstraqcias Soris, mediums, romelic
realobisa da warmosaxvis `TamaSiT~ adgens simarTlisa da abstraqciis sazRvrebs da
Tanabrad atarebs rogorc erTis, ise _ meorisaTvis damaxasiaTebel Tvisebebs.
sxvagvarad rom vTqvaT, poezia liminalurad Sualeduri neitralitetis funqciiT
iRWurveba.
zogadad, renesansis epoqis Janruli kritikis erT-erT centralur Temas
warmoadgenda ierarqiuli principiT JanrTa ganTavsebis sakiTxi, rac, cxadia, exmianeboda
`maRali~ da `dabali~ Janrebis aristoteles mier SemoTavazebul koncefcias.
miuxedavad imisa, rom bevri iziarebda aristoteleseul ierarqiul sqemas, bevric
arRvevda gamyarebul kanons da mzera JanrTa reorganizebuli sistemisaken gaurboda. am
ukanasknelis maprovocirebel faqtors warmoadgenda JanrTa aSkarad gamoxatuli
mobiluroba da fleqsiuroba: `titulovani~ Janrebis (eposi, tragedia) gverdiT
yalibdebodnen axali `gvirgvinosnebi~ (romani, bukolikuri poezia) da ara marto
yalibdebodnen, aramed qmnidnen Zalzed saintereso, subJanruli kombinaciebis
precedentebsac. JanrTa am intensiur `gamococxlebas~ h. diubrou mWidrod akavSirebs
renesansis epoqisaTvis niSandoblivi sazogadoebriv-socialuri modelis mobilurobasa
da fleqsiurobasTan: `migvaCnia, _ aRniSnavs igi, _ rom renesansis epoqis
araordinarulma socialurma garemom, misma swrafma cvalebadobam gamoiwvia
literaturuli Janrebis uCveulo moqniloba~ (16,60). mkvlevris azri namdvilad ar
aris safuZvels moklebuli: gviani renesansis epoqam, vfiqrobT, pirvelad Janris
TeoriaSi, cxadyo gare, anu eqstraliteraturuli faqtorebis mniSvneloba Sida anu
interliteraturuli procesebis regulirebis saqmeSi.
Janris neoklasikuri Teoria
renesansuli epoqa neoklasikurma anu klasicizmis epoqam Secvala. amTaviTve unda
davafiqsiroT pozicia: klasicizmis epoqaSi danergili Janris Teoria ukiduresi
pragmatizmiT, preskripciulobiTa da diqtatiT gamoirCa, Tumca `gamonaklisis~ faqtori
aqac arsebobda.
klasicizmis epoqis Janruli kritikis tendenciebi bevrad gansazRvra n. bualos
traqtatma `L'art puetique~, sadac frangi klasicistis mier sruliad cxadad da
garkveviT iqna Camoyalibebuli ara mxolod Janris, aramed, zogadad, literaturisaTvis
mosargebi sqematuri Teoria.
bualo daubrunda JanrTa determinaciis klasikur koncefcias da principulad
dasva JanrTa klasikuri ierarqiis aRorZinebis sakiTxi. Tavad neoklasikuri periodis
literaturuli mimdinareobis dasaxelebac _ ~klasicizmi~ _ miuTiTebda
neoklasikosTa gansakuTrebul interesebze klasikuri periodis literaturuli da
poetikuri tradiciebisadmi. klasicizmis umTavres maxasiaTeblebs warmoadgenda:
a) mibaZva klasikuri periodis literaturuli kanonebisadmi;
b) ukiduresi racionalizmi;
g) literaturis mibaZvis obieqtis, anu asaxvis arealis maqsimaluri
SezRuduloba;
d) saliteraturo enis diferenciacia;
e) `samTa erTianobis~ principis dacva.
mibaZva klasikuri periodis literaturuli kanonebisadmi gamoixateboda, pirvel
yovlisa, klasikur epoqaSi Seqmnili literaturuli nawarmoebebis maqsimalur
idealizebaSi. klasicistebi Tvlidnen, rom nawarmoebis mxatvruli forma unda
Seesatyvisebodes antikuri periodis literaturul principebsa da normebs, amasTan,
sasurvelad miiCnevdnen im istoriuli movlenebis aRweras nawarmoebSi, romelTac
adgili hqondaT Zvel saberZneTsa an romSi. mibaZvas klasikuri poetikuri kanonebisadmi
gamoxatavda, agreTve, klasicistebis damokidebuleba poetikuri principebisadmi, kerZod,
literaturis Janruli klasifikaciisadmi: igi mTlianad iziarebda klasikuri Janruli
triadis gamoyofisa da ganmartebis tendencias; ukiduresi racionalizmi klasicizmis
poetikis umTavres principad iqca. sagrZnobi iyo dekartes filosofiis didi
zegavlena. rogorc mogvianebiT SeniSnavda t. elioti, klasicizmis epoqaSi moxda e.w.
`umaRlesi sinTezis~, anu msoflSegrZnebiTi mTlianobis rRveva. dairRva
literaturisaTvis aucilebeli is racionaluri da emociuri mTlianoba, rac manamde
SenarCunebuli iyo yvela literaturul epoqaSi. msoflSegrZnebiTi mTlianobis rRveva
me-17 saukunis miwurulidan ukurnebeli seniviT moedo evropul poezias. Tu
renesansisa da gviani renesansis epoqis poetebi _ mondomebulad inarCunebdnen
inteleqtualur da emociur balanss, Tvlis elioti, me-17 saukunidan moyolebuli, es
klasikuri wonasworoba rRvevis gzas adgeba: me-17 saukuneSi, klasicizmis epoqaSi,
saswori racionalizmis mxares ixreba, me-18 – me-19 saukuneebSi ki, sentimentalizmisa
da romantizmis epoqebSi, _ impulsuri emociurobis mxares. orive SemTxvevaSi, eliotis
azriT, dazaralebul mxares poezia warmoadgens: racionalizmi `steriluri
pragmatizmiT~ msWvalavs mas, emociuroba ki _ `ironiuli melanqolizmiT~; klasicizmis
epoqaSi maqsimalurad SiezRuda literaturuli asaxvis arealic: mibaZeT sasaxles da
SeiswavleT qalaqi, acxadebda n. bualo. sxvagvarad rom vTqvaT, literaturuli
interesis umTavres obieqtebad iqcnen, erTi mxriv, mefe Tavisi sasaxliTa da
aristokratiiT, xolo, meore mxriv, qalaqi da burJuazia; poetikuri SezRudulobis
kvaldakval, ganxorcielda saliteraturo enis diferenciaciac: ena daiyo `maRali~ da
`dabali~ stilis enebad, sadac TiToeuls Tavisi Janruli Sesabamisoba (`maRali~ da
`dabali~ Janrebi) hqonda da Tavisi mkiTxveli (sazogadoebis `maRali~ da `dabali~
fenebi) gaaCnda; dabolos, `samTa erTianobis~ principma qronotopul (dro-sivrcul)
CarCoSi moaqcia literatura: adgilis, droisa da moqmedebis erTianoba ukiduresad
amcirebda poeturi fantaziis ganvrcobis masStabs.
Sedegi am poetikuri kanonebisa iyo mZime: literaturam miiRo didaqtikuri,
mkveTrad logikuri, racionaluri xasiaTi, xolo saliteraturo Janrebi mkveTrad
gaimijna erTmaneTisgan statusis, enobrivi modelisa da mkiTxvelis niSniT.
marTebulad SeniSnavs g. lomiZe: `klasicizmis Teoria, upirvelesad yovlisa,
emyareba Janrebis absuluturi sxvaobis (urTierTisagan gamijvnis) gagebas. igi realuri
sinamdvilis rTuli da mravalferovani movlenebis warmosaxvas moiTxovs ara
mTlianobaSi, aramed erTmaneTisagan gaTiSulad” (2,14).
franguli klasicizmis Teoriul postulatebs araerTgvarovani gamoxmaureba
mohyva inglisur neoklasikur wreebSi. am TvalsazrisiT, yuradRebas imsaxurebs jon
draidenis naSromi `eseebi dramatuli poeziis Sesaxeb~, romelic, a. fouleris azriT,
`gamoirCa Segnebuli paTosiT, daecva literatura arsebuli wesebisagan~ (17,27).
draideni, romlis avtoritetic Zalzed maRali iyo inglisur literaturul wreebSi,
ara marto aRwerda literaturul formebs maTi dakanonebuli normebis farglebSi,
aramed eZiebda konkretuli tipis teqstisaTvis mizanSewonil individualur wesebs, anu
afasebda nawarmoebs arsebul normebs miRma. draideni konceptualurad enaTesaveboda ben
jonsons, romelic, Tavis mxriv, mouwodebda kritikosebs, meti masStaburobiT
gaeazrebinaT Janris specifika: `araferia imaze ufro sasacilo, vidre avtoris gadaqceva
diqtatorad, rogorc es aristoteles SemTxvevaSi moxda, _ werda jonsoni, _ . . .
xSirad adamiani valdebulia, garda imisa, rom gamoxatos sakuTari rwmena da azri, Tavi
daixsnas samudamo tyveobisa da imedgacruebisagan. de, miezRoT aristotelesa da sxvebs
sakadrisi pativi; magram, Tu Cven ZalgviZs nayofierad Sroma simarTlisa da
srulyofilebis dasadgenad, ratom ar unda moviqceT ase?~ (22,103).
magram miuxedavad jonsonisa da draidenis mravalgzis mcdelobisa, Janris
Teoriis ganviTarebis zogadi suraTi klasicizmis epoqaSi statikuri da rigidulia.
amas qarTuli klasicizmis tendenciebic adasturebs, kerZod, me-18 saukuneSi Seqmnili
Teoriuli traqtatebi _ anton kaTalikosis `wyobilsityvaoba~ da mamuka baraTaSvilis
`WaSniki~, romlebic, Tavisi arsiTa da struqturiT, sqolastikur-didaqtikur xasiaTs
atareben da savsebiT esadagebian neoklasikur atmosferos.
vfiqrobT, a. foulerma zedmiwevniT kargad Camoayaliba Janris neoklasikos
kritikosTa ZiriTadi Secdomebi: `pirvel yovlisa, maT mkacrad hqondaT gansazRvruli
Janris wesebi. axali tipis teqstebi an iZulebiT emorCilebodnen Zvel wesebs, anac
warmoadgendnen maT Rirseul damatebebs, mcire gadaxvevebs arsebul kriteriumebidan.
meore didi Secdoma Janris neoklasikuri Teoriisa gaxldaT Janris viwro da
lokaluri gagebis generalizacia. antikur epoqaSi Camoyalibebuli Janruli formebi
xelovnurad asimilirdeboda klasicizmis epoqisaTvis niSandobliv JanrebTan. es kargi
iyo Janris klasikuri formebis aRorZinebisaTvis, magram _ damangreveli axali Janruli
formebis ganviTarebisTvis~ (17,27-28).
amrigad, gansxvavebiT renesansis epoqisagan, Janris Teoriis ganviTarebis
neoklasikuri periodi aRiniSna ukiduresi normatiulobiT, sqematizmiTa da
meqanicizmiT. klasikuri epoqisagan memkvidreobiT miRebuli interesi literaturis
Janruli determinaciisadmi `racionaluri xanis~ azrovnebis erT-erT umniSvnelovanes
berketad iqca: sinqronizmi JanrTa determinaciis erTaderT meTods warmoadgenda.
Sidastruqturuli kanonebi, wesrigi, anu antikuri deqorumi gansazRvravda ara mxolod
literaturuli, aramed sazogadoebrivi da individualuri sistemebis funqcionirebas.
Janris Teoria romantizmis epoqaSi
klasicizimis momdevno, me-18 _ me-19-e saukuneebis wiaRSi gamoikveTa ara mxolod
gansxvavebuli nakadi romantikuli da postromantikuli ganwyobilebebis saxiT, aramed
Seiqmna Janris Teoriis sinqronuli da diaqronuli gaazrebis Tanaarsebobis
precendenti.
klasicizmisa da romantizmis diqotomiuri urTierTmimarTebis konteqstSi,
vfiqrobT, cxadad warmoCinda Janris cnebis implantaciis procesSi Camoyalibebuli
principuli antagonizi. poziciaTa radikaluri sxvadasxvaobis umTavres mizezs, Cveni
azriT, warmoadgenda araerTgvarovani damokidebuleba Janris kategoriis mimarT: Tu neo-
klasikosi kritikosebi ganmsazRvrelad miiCnevdnen konkretuli Semoqmedisa Tu
nawarmoebis analizs konkretuli Janris normebis konteqstSi, romantizmis epoqis
kritikosebisaTvis konceptualurad prioritetuli iyo Janruli formebis gaazreba
individualuri parametrebis konteqstSi. sxvagvarad rom vTqvaT, romantikosebisaTvis
mniSvnelobda Janris ara struqturul-fiziologiuri, aramed sulier-fsiqologiuri
aspeqti.
hegelma, germanelma filosofosma, romlis Txzulebebmac udidesi zegavlena
iqonia msoflio filosofiur da esTetikur azrovnebaze, specialuri gamokvleva
miuZRvna triadis _ eposis, lirikisa da dramis problemas. hegelma ara mxolod
gansazRvra am ZiriTadi Janruli formebis mimarTeba yofisa da azrovnebis obieqtur da
subieqtur modelebTan (sadac eposi mWidrod daukavSira obieqtur garepirobebs, lirika
ki _ Sinagan, subieqtur ganwyobilebas), aramed gaamyara Tavisi Teoria dialeqtikuri
principiT. hegelis dialeqtikuri principis Tanaxmad, sami ZiriTadi Janruli sistemis
urTierToba gardauvalad efuZneba ganviTarebis dialeqtikur kanons, lirikis Tezisi da
eposis antiTezisi logikurad gvirgvindeba dramis sinTezisSi.
triadis problemas CauRrmavdnen goeTe da Sileric. SromaSi `Uber epische und
dramatische Dichtung” maT sruliad naTlad gamokveTes literaturuli Janrebisa da
temporaluri modelebis mWidro kavSiris problema (am ideam gadamwyveti roli
Seasrula me-20 saukunis Janris Teoriis istoriaSi). germaneli metrebis azriT, eposi
ukve dasrulebul qmedebas asaxavs, drama _ mxolod awmyoSi mimdinares, Sesabamisad, dro
Janris determinaciis erT-erT umniSvnelovanes faqtors warmoadgens. paTosi, romliTac
dawerilia goeTesa da Sileris Sroma, SeiZleba ganisazRvros rogorc `maZiebeli
paTosi~, anu dauokebeli survili axali literaturuli formebis Ziebisa.
Sileri Tavis cnobil `werilTa seriaSi~ xelovnebas miiCnevs `mesame realobad~,
esTetikur fenomenad, romelic asrulebs Suamavlis funqcias aucileblobasa (mizezsa)
da Tavisuflebas (suls) Soris. Sileri wers: `gardasvla SegrZnebis pasiuri
kondiciidan fiqris da survilis aqtiur kondiciaSi SeuZlebelia Via-s, esTetikuri
Tavisuflebis Sualeduri kondiciis gareSe~ (25,161). SeiZleba davaskvnaT, rom
xelovneba da, cxadia, literaturac SilerisaTvis warmoadgens esTetikur iluzias, anu
msgavsebas, romelic wyvets kacobriobas misi SegrZnebadi garemosgan da sulierebis
Tavisufal garemoSi gadahyavs igi. Sileris pozicias kidev ufro metad amwvavebs persi
Seli, romelic gansazRvravs xelovnebasa da poezias, rogorc sinamdvilis miRwevebze
amozrdil Sualedur kondicias realobasa da sxva, miRmier samyaros Soris. `poezia, _
aRniSnavs Seli, _ aRviZebs da aRrmavebs gonebas, vinaidan Targmnis mis aTasobiT
miuwvdomel fiqrTa kombinaciebs. igi asazrdoebs warmosaxvas axal-axali fiqrebiT,
romlebic izidaven da asimilirdebian sxva fiqrebTan da ayalibeben axal intervalebsa
da Sualedebs, romelTa sicarielec mudmivad iTxovs sazrdos~ (26,33). vfiqrobT, Selis
brwyinvale idea poeturi azrovnebis Sedegad warmoqmnili `intervalebisa~ da
`Sualedebis~ mudmivad qmnadi, ganaxlebadi da cvalebadi bunebis Sesaxeb mTeli
seriozulobiT ayenebs literaturis rogorc TviTtranscenduri liminaluri
fleqsiurobis gansazRvris sakiTxs: poezia Selis naazrevSi warmoadgens fiqris
paradigmas, liminalur kondicias, romelic ganTavsebulia istoriul realobasa da
fiqrismier irealobas Soris da romelic realobis arsebuli modelisagan mudmivad
awarmoebs alternatiul irealur models.
siaxlis WeSmarit trubadurad iqca viqtor hiugo. misi reaqcia klasicizmis
epoqis literaturul principebze radikalurobiTa da ukompromisobiT gamoirCa.
`literaturuli nawarmoebis mimarT, _ wers igi, _ gamudmebiT gaismis frazebi: Janris
`Rirseba~, JanrTan `Sesabamisoba~. . . tragedia `krZalavs~ imas, ris `uflebasac iZleva~
romani . . . am wignis avtors, samwuxarod, ar esmis msgavsi frazebis Sinaarsi~ (20,7).
Semoqmedis interesis erTaderT sagnad hiugo bunebas miiCnevs, xolo erTaderT
megzurad _ simarTles. `man unda weros ara ise, rogorc werdnen adre, aramed ise,
rogorc suli da guli karnaxobs~ (20,8). hiugos meTodi, Janris kritikosTa
TvalsazrisiT, mdgomareobda literaturuli formebis ontologiur SefardebaSi
arsebobis istoriul da individualur formebTan. Janris tradiciuli, mowesrigebuli,
Sidaliteraturuli principebiT ganpirobebuli sinqronuli deqorumis fonze hiugos
meTodi gamoirCeoda gareprizmuli xedviT, anu Janruli modelebis kavSiris ZiebiT gare,
e.w. eqstraliteraturul sistemasTan. hiugos Teoriulma koncefciam gamoavlina Janris
gaazrebis ara mxolod sinqronuli, aramed diaqronuli SesaZleblobebic: orientacia
`gareganze~ niSnavda literaturis akumulirebis daSvebas `cvalebadobis~ principTan,
rac, Tavis mxriv, zedmiwevniT kargad SeiTvises postromantikuli periodis
kritikosebma.
Janris postromantikuli Teoria
me-19 sukunis meore naxevarSi Camoyalibebuli Janris Teoria, erTi mxriv,
msoflmxedvelobrivad gaemijna romantikosebis mier damkvidrebul `xelovanis
individualuri avtonomiis~ ideas, meore mxriv ki, myarad daeyrdno misi Tanamedrove
epoqis mecnierul miRwevebs. rusi revolucioner-demokratebi _ b. belinski, n.
CerniSevski, n. gerceni da sxvani, romlebic ganicdidnen hegelis dialeqtikuri Teoriis
zegavlenas, prioritets aniWebdnen JanrTa ara subieqturi, aramed obieqturi genezisis
ideas: `epopea, _ werda b. belinski, _ win uswrebda maTTan (Zvel berZnebTan _ i.r.)
liras, iseve rogoc lira uswrebda win dramas. xelovnebis amgvari ganviTareba Tavad
cnobierebiT aris gamarTlebuli: Cvilis asakSi myofi xalxisaTvis obieqturi Semecneba
bunebisa da cxovrebisa, rogorc TavisTavad arsebuli sagnebisa, da azri, rogorc
warsulis gadmonaSTi, win unda uswrebdnen TviT Semecnebasa da azrovnebas, rogorc
damoukidebel cnobierebas” (6,11).
Janrebis problemas araerTgzis Seexo qarTuli kritikuli azris korifec i.
WavWavaZe. ilia seriozul yuradRebas iCenda dramatuli Janrebis _ tragediis,
komediisa da sakuTriv dramis mimarT da realisturi msoflmxedvelobis konteqstSi
gaiazrebda maT. sruliad cxadia, rom ilia ara mxolod iTvaliswinebda Janris Teoriis
monapovars, aramed aRavsebda mas originaluri SexedulebebiT. CvenTvis arsebiTi
gaxlavT is faqti, rom xelovanis individualuri poziciis garda, SemoqmedebiTi
procesis umniSvnelovanes komponentad ilia gare sinamdvilis gaazrebasa da asaxvas
miiCnevda. sxvagvarad rom vTqvaT, xelovneba iliasTvis empiriuli sinamdvilisa da
mxatvruli principebis sinTezs warmoadgens, ambivalentur kondicias, rodesac
`mogonili ambiT cxadyofilia marTali~. ilias Teoria, vfiqrobT, arc Tu
dausabuTeblad warmoaCens sinqronuli da diaqronuli rakursebis SorsmWvreteluri
sinTezis SesaZleblobas.
STambeWdavi zegavlena me-19 saukunis Janris Teoriaze moaxdina C. darvinis
`evoluciurma Teoriam,~ rac gamoixata darviniseuli evoluciuri principebis
pereaqcentirebaSi literaturuli teqstebis doneze. jon edington saimondis naSromi
`evoluciuri principebis gamoyenebis sakiTxisaTvis xelovnebasa da literaturaSi~
amis naTeli dadasturebaa. misi azriT, Janrebis Camoyalibebisa da ganviTarebis procesi
arsobrivad Seesabameba kacobriobis Camoyalibeba-ganviTarebis sam ZiriTad safexurs:
siyrmes, simwifesa da siberes, anu dabadebas, zrdasa da dacemas.
darvinizmis literaturul praqtikaSi danergvis sayuradRebo mcdelobas
warmoadgens ferdinand brunetieris naSromic `L’ evolution des geres dans I'historie de la
Litterature”. brunetieri mWidrod akavSirebs cvalebad literaturul procesebs
socialuri cvalebadobis procesebTan da am TvalsazrisiT ganixilavs uZvelesi
Janrebis genezisisa da evoluciis sakiTxs. `Janrebis diferenciacia, _ wers igi, _
iseTive progresulobiT mimdinareobs istoriis wiaRSi, rogorc bunebis wiaRSi gvarTa
gadarCeva. aRiniSneba gadanacvleba erTidan mravlisken, martividan _ rTulisaken,
homogenuridan _ heterogenulisken~ (16,79).
msgavsad saimondisa da brunetierisa, socialuri faqtorebis gavlenas JanrTa
formirebis procesSi iTvaliswinebs evropuli kritikuli azrovnebis aRiarebuli
metri m. arnoldic, magram, sxvebisagan gansxvavebiT, ar miiCnevs aRniSnul models JanrTa
ierarqiuli sistemis ganmsazRvrel koeficientad: `poetze mxolod maSin SeiZleba
iTqvas `aRzevda~ an `gaqra~, _ miuTiTebs arnoldi, _ rodesac is, rogorc Semoqmedi,
ukve amowuravs Tavis SesaZleblobebs; Tuki poeti mSvenivrad JRers da ismineba, igi
Seesabameba ara mxolod arsebul, aramed jereT ararsebul socialur garemos~ (14,186).
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas Semdegi: romantikuli da postromantikuli
Janruli kritika uaRresad saintereso da produqtiuli aRmoCnda Janris Teoriis
istoriisaTvis, erTi mxriv, ganviTarebis araTanabari sibrtyis, meore mxriv ki _
konceptualuri mravalferovnebis gamo. romantikuli periodis Janrulma kritikam
aqtiurad CarTo Semoqmedis individualuri `me~ Janris determinaciis procesSi da
gamoavlina ara mxolod mowiweba gamyarebuli Janruli formebisadmi, aramed axali
Janruli formebis Ziebis dauokebeli survilic. marTalia, romantikulma Janrulma
kritikam ver daZlia sinqronizmis meTodologiuri problema, magram dauSva
alternatiuli meTodologiis _ diaqronizmis arsebobis SesaZlebloba. diaqronizmis
rogorc prioritetuli meTodologiis realizacia ukavSirdeba postromantikuli
periodis Janrul kritikas, romelic gamoirCa argumentirebuli gareprizmuli xedviT
da Janris diferenciaciis problema mWidrod daukavSira istoriul-socialuri
diferenciaciis sakiTxs.
Janris Tanamedrove Teoria
Janris Tanamedrove Teoria me-19 _ me-20 saukuneebis mijnaze iRebs saTaves da,
Cveni azriT, poziciuri maravlferovnebis uprecendento siuxviT gamoirCeva.
pirveli seriozuli avtoriteti, romelic dainteresda Janris problemiT da
daafiqsira Tavisi araordinaruli pozicia, gaxldaT italieli filosofosi benedito
kroCe. aRiarebul naSromSi `esTetika~ kroCe Semecnebis or formas ganasxvavebs:
intuitiurs, romelic warmosaxvis miRma daiZleva da logikurs, romelic inteleqtis
meSveobiT xorcieldeba. pirveli qmnis saxeebs, meore _ koncefciebs. Janruli
kategoriebi, kroCes Teoriuli sistemis Tanaxmad, arRveven am aucilebeli determinaciis
kanons: isini amrudeben da amaxinjeben im mkiTxvelis, imave kritikosis reaqcias, romelic
gamudmebiT cdilobs moargos romelime Janruli modeli xelovnebis konkretul nimuSs,
anu aRqmis intuitiuri formidan gadainacvlos logikur formaSi. es, kroCes azriT, ara
mxolod dauSvebelia, aramed erTgvari Zaladobis gamovlinebasac warmoadgens. Zaladobis
obieqtebi, am SemTxvevaSi, Tanabrad arian kritikosi da nawarmoebi. kroCe miiCnevs, rom
xelovnebis yvela Rirseuli nimuSi Janruli kanonebis, rogorc CarCoebis, rRvevis
paTosis matarebelia: kroCem undobloba gamoucxada Janrul formebs da seriozul
eWvqveS daayena JanrTa determinaciis aucileblobis sakiTxi. kroCes mier wamoyenebul
`Janris uaryofis~ Teorias seriozuli oponentebi gamouCnda me-20 saukunis kritikul
sivrceSi rusuli formaluri skolisa da Cexuri struqturalizmis saxiT.
formaluri Teoriis saTaveebTan Rrmad ganswavluli literatorebi idgnen: r.
iakobsoni, b. tomaSevski, v, propi, v. Sklovski, i. tinianovi, b. eixenbaumi. rusuli
formaluri skolis upirveles mizans warmoadgenda mxatvruli teqstis
literaturul-RirebulebiTi modelis dadgena, anu im kanonzomierebaTa Zieba da
aRmoCena, rac ganasxvavebda mxatvrul teqsts sagazeTo publikaciebisa Tu saxelmwifo
moxeleTa mier wardgenili angariSebisgan. literaturulobis xarisxobriv
kanonzomierebebs formalistebi literaturis formalur aspeqtebSi Wvretdnen _
specifikur mxatvrul da enobriv formebSi, romlebsac eyrdnoboda esa Tu is
literaturuli teqsti. `literaturuli nawarmoebi wminda formaa, _ werda v.
Sklovski, _ ara sagani, ara masala, aramed masalebis urTierTmoqmedeba~ (12,226).
formalur aspeqtebze yuradRebis koncentrireba, cxadia, ar niSnavda literaturis
moraluri an socialuri funqciebis ignorirebas, Tumca, am TvalsazrisiTac
formalistebs sakmaod originaluri pozicia ekavaT: maTi azriT, literaturas
axasiaTebda samyaros kvlav da xelaxla aRmoCenis niWi, dadgenilis, nacnobis,
familarulis gaucxoebis, anu defamilarizaciis unari. defamilarizaciis procesi,
formalisturi Teoriis Tanaxmad, saSualebas aZlevda Semoqmeds, gadaefasebina erTxel
ukve Sefasebuli realiebi, gadaesinja poziciebi da samyaro aReqva ara rogorc
mocemuli piroba, aramed rogorc individualurad SegrZnebuli siaxle. `xelovnebis
mizans, _ aRniSnavda v. Sklovski, _ warmoadgens sagnis SegrZneba da ara misi amocnoba~
(13,13).
defamilarizaciis meTodi formalistebma literaturis Zireul struqturebs
daukavSires da misi meSveobiT scades literaturuli teqstis Janrul-xarisxobriv
kanonzomierebaTa dadgena. es iyo literaturuli teqstis mecneruli analizis pirveli
cda, pirveli mcdeloba, daeqvemdebarebinaT literaturuli teqsti garkveuli
mecnieruli sistemisaTvis. formalistebis koncefciiT, poeturi enobrivi modelis
Camoyalibebas sasaubro enis defamilarizacia ganapirobebda: Tu nebismieri sxva tipis
teqsti sjerdeboda sasaubro enis mocemul lingvistur SesaZleblobebs, mxatvruli
teqsti moiTxovda mis ganaxlebas, transformirebas, lingvistur defamilarizacias, rac,
Tavis mxriv, mkiTxvelis percepciul defamilarizacias iwvevda. lingvisturi
defamilarizacia, formalistebis azriT, konkretuli sqemebis meSveobiT xorcieldeboda.
amgvar sqemebs ganekuTvneboda riTma, metrika, metafora, simbolo, anu yvela is komponenti,
romelic qmnida enis araordinalur models da xels uwyobda arsebuli informaciis
mxatvrul gadamuSavebas. Cveulebriv da defamilizirebul struqturebs Soris
arsebuli kontrastebis warmosaCenad formalistebma ori kategoriis _ `fabulisa” da
`siuJetis” analizi warmoadgines. formalistebi Tvlidnen, rom fabula mokled da
amomwuravad gadmoscemda momxdar ambavs, siuJeti ki, mxatvrul sqemebze dayrdnobiT,
Tanmimdevrulad xdida fardas avtoris, personaJebisa da mkiTxvelis vnebaTa Relvebs.
amgvarad, siuJeti ostaturad manipulirebda fabuliT, sZenda mas mxatvrul faseulobas
da warmatebiT inarCunebda teqstis madefamilizirebel funqcias (ix. v. propi, `zRapris
morfologia”).
defamilirizaciis Teorias moergo formalistebis mier SemoTavazebuli Janris
Teoriac. Janrebi, maTi azriT, transformirebad modelTa qsels warmoadgenda da
eqvemdebareboda “evoluciis kanons”, rac, i. tinianovis azriT, ganuwyveteli `brZolisa~
da `cvalebadobis~ pirobebSi realizdeboda: `ara dagegmili evolucia, aramed
Senacvleba, _ miuTiTebda igi, _ . . . Janris cnobiereba tradiciul JanrTan SejaxebaSi
ibadeba~ (9,256-257). evolucia, formalistebis azriT, niSnavda Zveli Janrebis ara
gaqrobasa da amoZirkvas, aramed konstruqciul gadanacvlebas Janruli sistemis
farglebSi. gadanacvlebis safuZvels, formalisturi Teoriis Tanaxmad, warmoadgenda
`dominantas~, anu Janris dominanturi maxasiaTeblebis gamoyofis principi. dominantas
definicia mWidrod ukavSirdeboda JanrTa gadanacvlebis process zogadJanrul
sibrtyeze. JanrTa gadanacvlebis procesi literaturuli sistemis wiaRSi
mimdinareobda da gulisxmobda JanrTa mudmiv moZraobas `periferiasa~ da `centrs~
Soris. sagulisxmo CvenTvis gaxlavT is garemoeba, rom literaturuli Janrebis
gadanacvlebis mizezs formalistebi eZiebdnen ara gare, e.w. eqstraliteraturul, aramed
Sida, e.w. interliteraturul kanonzomierebebSi. am TvalsazrisiT, principulad
mniSvnelovan cnebebs warmoadgendnen `avtomatizaciis~, `konstruqciuli principisa~ da
`deavtomatizaciis~ cnebebi.
formalistebis azriT, literatura warmoadgenda dinamikur metyvelebiT
konsturqcias, romelic Tavisi arsebobis garkveul etapze avtomatizirdeboda, anu
iqceoda Cveulebriv, familarul movlenad da cxadyofda axali movlenis, anu
deavtomatizirebuli konstruqciuli principis warmoqmnis aucileblobas. sistemis
deavtomatizacia gulisxmobda mis defamilarizacias, anu arsebuli modelis gaazrebul
transformacias axal, uCveulo, originalur mxatvrul modelSi. ganaxlebuli sistema
eyrdnoboda axal dominantebs, romlebic uzrunvelyofdnen Janris gadanacvlebas
`periferiidan~ `centrisaken~. amrigad, Janri, formalistebis Teoriuli Sexedulebebis
mixedviT, warmoadgenda gaxsnil konstruqciul tendencias, dinamikur mimarTulebas,
romelic gamoirCeoda sazRvrebis fleqsiurobiT da, Sesabamisad, dasaSvebs xdida
interJanruli urTierTobebis axleburi, defamilarizirebuli sistemis realizacias.
Janrs SeeZlo miezida sxva Janri, STaenTqa igi an Serwymoda mas, anu `Secvliliyo
Zirfesvianad, rogorc Janri~ (10,245.)
magram miuxedavad Janris, `rogorc masalis, cvalebadobis unarisa erTi
literaturuli sistemidan meorisaken~ (11,275), JanrTa klasikuri determinacia
(`eposi~, `tragedia~, `komedia~, `romani~ da sxva) myarad inarCunebda Tavis poziciebs
formalistur TeoriaSi da sayovelTaod miRebul, stabilizebul modelad gaiazreboda,
anu formalistebi miiCnevdnen, rom literaturuli Janrebis specifika da raodenoba
ucvleli gaxldaT, icvleboda mxolod Janris statusi da rezonansi, misi
dominanturoba da mniSvneloba literaturis ganviTarebis konkretul etapze.
gamomdinare aqedan, miuxedavad formalistebis didi interesisa literaturul JanrTa
ganviTarebis `dialeqtikuri~ da `evoluciuri~ principebisadmi, maT mier
Camoyalibebuli Janris Teoria SeiZleba Sefasdes, rogorc Sidaliteraturul,
avtonomiur, teqnikur-formalur kanonzomierebebze dafuZnebuli sinqronuli koncefcia.
am procesSi Zalze saintereso iyo formalistebis damokidebuleba iseT
problemasTan rogoric gaxldaT romanis Janris integrirebis problema yoveldRiuri
cxovrebis modelTan, anu garkveva imisa, Tu ramdenad inarCunebda romanis Janri
lingvisturi defalmilarizaciis kontrastulobas sasaubro enasTan mimarTebaSi? am
problemasTan dakavSirebiT 20-iani wlebis dasawyisSi gamokveTili kategoriul toni
igive aTwleulis miwuruls gadasinjes formalistebma (ix. i. tinianovi,
`literaturuli evoluciis Sesaxeb”, v. Sklovski, `mesame fabrika”) da aRiares, rom
mxatvruli sityva ar warmoadgens absolutur avtonomias, mkveTrad gamomijnuls
sasaubro sityvisgan, metic, igi yalibdeba sasaubro enis mxardamxar da yoveldRiuri
cxovreba literaturas swored sityvis meSveobiT ukavSirdeba. kavSiris aRmoCena
sasaubro sityvasa da mxatvrul sityvas Soris gaxldaT uzarmazari movlena me-20
saukunis rusul literaturaTmcodneobaSi, romlis meqanizmis dadgenac formalistebma
veRar SeZles.
Janrebis, kerZod, romanis Janris warmomavlobasa da tendenciebze rusi
formalistebis kidev ramdenime Tanamedrove msjelobda. pirvel yovlisa, es iyo o.
freidenbergi, avtori seriozuli naSromisa `siuJeti da Janris poetika”. o.
freidenbergi n. maris mowafe gaxldaT da misi `semantikuri paleontologiis” meTodze
dayrdnobiT axdenda uZvelesi, erTiani miTologiuri memkvidreobis identifikacias
literaturis ganviTarebis yvela etapze. o. freidenbergis azriT, nebismieri gansxvaveba
msgavsebis invariants warmoadgenda da magaliTad mohyavda romanis Janri: romanis Janri,
mecnieris mtkicebiT, eposis erTi konkretuli versia gaxldaT. aq o. freidenbergi
aSkarad iziarebda a. veselovskis pozicias, romanis, rogorc epikuri qsovilis Sesaxeb
(ix. a. veselovski, `istoriuli poetika”). mosazrebas o. freidenbergi berZnul romansa
da eposs Soris arsebuli siuJeturi analogiebiT xsnida da romanis Janris dasabamad
swored berZnul eposs miiCnevda.
o. freidenbergis analogiur poziciaze idga b. grivcovic, avtori wignisa
`romanis Teoria”, romelic 1927 w. daibeWda q. moskovSi. b. grivcovs miaCnda, rom eposi
ara mxolod win uswrebda romanis Janris Camoyalibebas, aramed _ erTgvar moralur
prioritetsac ki inarCunebda romanTan mimarTebaSi.
amave periodSi, evropaSi kidev erTi Teoriuli skola aRmocenda, romelic
`praRis sturqturalizmis~ saxelwodebiTaa cnobili. `praRis stuqturalizmis~
warmomadgenlebi _ ian mukarovski, boguslav havroneki da sxvebi, iziarebdnen ra rusi
formalistebis mier wamoyenebul defamilarizaciis Teorias, meTodurad aviTarebdnen
e.w. `wina planis princips~. Cexi struqturalistebis mier SemoTavazebuli `wina
planis principi~, T. kentis azriT, `samarTlianad SeiZleba miviCnioT struqturuli
lingvistikisa da teqstis lingvistikis seminalur idead, romelic asrulebda
Teoriuli xidis rols gansxvavebul esTetikur modelebs _ literatura, kino da
musika, _ Soris~ (23,47-48). Cex struqturalistTa termini `wina plani~
formalisturi `dominantas~ mniSvnelobiT ixmareboda da mimarTuli iyo opoziciis
avtomatizacia / deavtomatizacia gaRrmavebisaken. b. havraneki werda: `wina planis
principiT~ Cven xazs vusvamT enobrivi meqanizmis gamoyenebas im mizniT, rom man
miiqcios yuradReba da aRqmul iqnes, rogorc uCveulo, ara avtomatizirebuli, anu
deavtomatizirebuli sistema~ (23,48). amrigad, avtomatizacia, Cexi struqturalistebis
mier gaiazreboda, rogorc enis ordinaruli, standartad qceuli modelis relevanturi
cneba, `wina planis principi~ ki _ am familaruli struqturis gaucxoebis, e.w.
defamilarizaciisaTvis saWiro dominantebis erToblioba. vfiqrobT, am principis
damkvidrebiTa da ganzogadebiT Cexma struqturalistebma gaamyares rusi
formalistebis mier mecnierulad damuSavebuli sinqronuli koncefcia.
pirveli moazrovne, romelmac Tamamad daarRvia Janris sinqronuli gaazrebis
tradicia da warmatebulad ganaxorciela diaqronuli koncefciis mecnieruli
dasabuTeba, iyo m. baxtini. `literaturul Janrebs mudam safuZvlianad ganixilavdnen, _
aRniSnavs igi, _ magram antikuri epoqidan moyolebuli dRemde Janrebs Seiswavlidnen
maTi literaturul-mxatvruli specifikis WrilSi, diferencialur gansxvavebaTa
(literaturis farglebSi) TvalsazrisiT da ara rogorc gamoTqmaTa garkveul tipebs,
romlebic gansxvavdebian erTmaneTisagan, magram inarCuneben saerTo sityvier (enobriv)
sivrces~ (4,429).
baxtinma sakuTari meTodologia gansazRvra, rogorc mijnis daZleva
`abstraqtul formalizmsa” da `identurad abstraqtul ideologizms” Soris sityvis
xelovnebis Seswavlis sferoSi. daZlevis sirTule mdgomareobs baxtinis meTodologiis
ZiriTadi postulatis realizebis efeqturobaSi: Tu sityvas gaviazrebT, rogorc
socialur fenomens, maSin forma da Sinaarsi sityvis erT segmentSi moqceul
mTlianobad warmogvidgeba. diskursis socialurobis idea mWidrod ukavSirdeba Janris
ideas: Janri iZens socialur statuss anu gvevlineba socialur struqturad, romelic
Seuqcevad damokidebulebaSia nebismier individualur talantTan. Janris WeSmariti
poetika baxtinisaTvis `mxolod Janris sociologiaa~ da nebismier Janrs igi
ganixilavs rogorc transmisiur kavSirs socialur da lingvistur struqturebs
Sors. Janris mediatiuri funqciis determinacia gansazRvravs Janrs rogorc segments,
romelic erTdroulad moicavs lingvistur da istoriul ganzomilebebs. Sesabamisad,
Janri baxtinis TeoriaSi `SemoqmedebiTi mexsierebis~ relevanturi cnebaa, romelic
SemoqmedebiTad aireklavs mimdinare cvalebadobaTa evoluciur process.
formalistebis msgavsad, baxtini yuradRebas amaxvilebs romanis sityvis
Taviseburebaze da miiCnevs mas xelovnurad konstruirebul sistemad, magram, gansxvavebiT
formalistebisagan, misi sistema eyrdnoba ara winaswar SemuSavebul sqemebs, aramed
cocxal enasa da frazeologias. romanis Janris upirveles maxasiaTeblad baxtini
stilistur samganzomilebianobas Tvlis, dakavSirebuls mravalenovan cnobierebasTan da
realizebads swored romanis farglebSi. `gansxvavebiT sxva didi Janrebisagan, _ wers
baxtini, _ romani Camoyalibda da ganviTarda Sinagani da garegani enobrivi
mravalferovnebis gaaqtiurebis procesSi, es romanis mSobliuri stiqiaa” (5,401).
amdenad, romani, baxtinis azriT, aris sxvadasxva tipis socialuri metyvelebisa da
individualuri xmebis xelovnurad organizebuli mravalferovneba. baxtini ar mijnavs
sasaubro enis mravalferovnebas enobrivi mravalferovnebisagan da gansazRvravs romans,
rogorc enebs Soris warmoebuli dialogebis qsels. gamomdinare mocemuli
gansazRvrebidan, romans veRar miviCnevT sazogadoebisa da adamianebis Sesaxeb SeTxzul
martiv ambad. romani sazogadoebis sityvier modelad gvevlineba, fundamentur
struqturad, romelic aireklavs sxvadasxva socialur fenebs Soris arsebul
Tanxvdomebsa da uTanxmoebebs.
TavisTavad cxadia, rom m. baxtinis yuradReba diskursuli planisadmi
ganpirobebulia formalistebis interesiT Txrobis sistemisa (сказ) da sxvadasxva
TxrobiTi modifikaciebisadmi. magram, gansxvavebiT formalistebisagan, ena baxtinis
meTodologiaSi ganixileba ara rogorc abstraqtuli gramatikuli kategoriebis
simravle, aramed ideologiurad faseuli sistema, msoflSegrZneba, azri. romanis Janri,
baxtinis mtkicebiT, emyareba lingvisturi formebis Rirebul kombinaciebs, romelTa
miRmac gansxvavebuli msoflmxedvelobrivi sistemebi moiazreba. ena, Tvlis baxtini,
SeuZlebelia miviCnioT formalistur elementad, vinaidan enis xelovnuri modifikacia
Tavisi arsiT verasodes iqneba formalisturi.
urTierToba enebs Soris, m. baxtinis Teoriis Tanaxmad, sociolingvistur
poziciaTa Sejaxebis avanscenaa, winaaRmdegobrivi procesi, romelic dialoguri formiT
aris gamoxatuli. amrigad, romanis Janri dialoguri formiT warmoCenili socialuri
realobis models warmoadgens.
romans, rogorc dapirispirebul enobriv da msoflmxedvelobriv sistemaTa
Sejaxebis vels, m. baxtini procesebis logikur Sedegad ufro miiCnevs, vidre _ sawyis
an amosaval wertilad: kacobriobis istoriis ganviTarebis nebismier etapze, m. baxtinis
azriT, mudmivad Tanaarseboben verbalurad da ideologiurad antagonisturi Zalebi,
romlebic uzrunvelyofen konfliqtis cnebis dinamikas. analogiur suraTs Wvrets
baxtini romanis Janris (da saerTod Janris) specifikaSic: romanis siuJeti, misi azriT,
korelantur da dapirispirebul enaTa rTul urTierTobriv modelebs eqvemdebareba.
m. baxtinis Teoriuli naazrevis originalobas kidev ufro mkafiod warmoaCens
misi msjeloba romanis Janris warmomavlobis Sesaxeb. romanis Janris dasabams igi
gardauvalad akavSirebs enis fenomenTan. baxtinis azriT, Sinagani struqturuli
ganlageba, romelic nebismier istoriul etapze arsebobs yvela enaSi, warmoadgens
romanis Janris Camoyalibebis aucilebel prerekvizits anu ena avtomaturad miiCneva
romanis warmoSobis istoriul winapirobad. aqve baxtini xazs usvams literaturuli
cnobierebis e. w. `lingvisturi miusafrobis” kondicias, rac, misi azriT, SeuZlebels
xdis lingvisturi mediumis arsebobas teqstSi da svams enis swori sociologiuri
interpretaciis sakiTxs.
m. baxtini ar uaryofs, rom romanistikis Tavdapirveli lokacia elinistur
periods miekuTvneba, magram ganixilavs ra romanis Janris geneziss, gamohyofs im
principul maxasiaTeblebs, romlebmac, misi azriT, ganapirobes romanis Janris
TviTmyofadoba da originaloba. es maxasiaTeblebi gaxlavT poliglasia da sicili,
kerZod ki, parodia da karnavalizacia.
poliglasia, anu mravalxmianoba wiTel zolad gasdevs m. baxtinis mTel Teoriul
sistemas, gamosWvivis moazrovnis mier SemoTavazebul nebismieri tipis determinaciaSi.
rac Seexeba parodias, igi, baxtinis rwmeniT, specifikur diskursul tendencias Seicavs
da Tavisuflad moZraobs sxvadasxva Janrul modelebs Soris. iqmneba erTgvari
eqstraJanruli an interJanruli samyaro, romelsac Sinagani mTlianoba gamoarCevs da
romelic, baxtinis azriT, SeiZleba ganisazRvros romanul Janrad. amrigad, romani
baxtinisaTvis multiJanrul sistemas warmoadgens, uwyvet process, romelic
piruTvnelad aireklavs rogorc gansxvavebul diskursul plastebs, ise _ konkretuli
epoqis, xalxisa da kulturisaTvis niSandobliv mravalxmianobas. m. baxtini
principulad icavs romanis Janris TviTmyofadobisa da istoriuli xangrZlivobis
ideas. misi azriT, romani ar warmoadgens eposis Janris qvevariants, anu, mis `droebiT
Semcvlel” struqturas, aramed _ damoukideblad iRebs saTaves literaturis
ganviTarebis adreul etapze da dRemde inarCunebs Janrul Rirsebas, aqtualobasa da
prestiJs. metic, baxtini gansazRvravs eposs, rogorc `absolutur warsuls”, samuzeumo
eqsponats, arqaizms, romans ki awmyos gardauval atributad da ganmsazRvrel
modernistul Janrad miiCnevs. `romanis Camoyalibebis procesi jer ar dasrulebula, _
wers baxtini, _ is axal fazaSi Sedis. epoqisaTvis damaxasiaTebelia samyaros saocari
garTuleba da gaRrmaveba, adamianuri moTxovnilebis, sifxizlisa da kriticizmis zrda.
swored es faqtorebi gansazRvraven romanis ganviTarebis gezs” (57, 427). romani
misTvis marad cocxali organizmia, mxatvruli struqtura, romelic zedmiwevniTi
sizustiT warmoaCens sazogadoebriv da kulturul sinamdvileSi mimdinare istoriul
procesebs.
mkveTrad gamoxatuli diaqronuli Tvalsazrisi baxtinma `qronotopis~ cnebiT
gaamyara. baxtiniseulma qronotopma warmoaCina mkvlevris Rrma daintereseba
literaturul teqstsa da garesamyaros Soris arsebuli kavSiris dasabuTebaSi. m.
baxtinis Teoriulma koncefciam Zireuli siaxleebi Seitana Janris TeoriaSi da, rac
CvenTvis Zalzed mniSvnelovania, Seiqmna Janris diaqronul WrilSi gaazrebis
sayuradRebo da mecnierulad argumentirebuli precedenti.
sapirispirod amisa, Janris gaazrebis sinqronul tendencias, mxolod
modificirebuli formiT, daubrunda struqturalisturi poetika. msgavsad rusuli
formalizmisa, struqturalizmi fokusirebulia literaturuli teqstis
Sidastruqturuli elementebis interteqstualur urTierTobebze. struqturalistebi
Janrs poetikis kvlevis erT-erT umniSvnelovanes kategoriad miiCneven, magram mTeli
principulobiT icaven misi Sidaliteraturuli ganpirobebulobis ideas. `Janris
istoriuli arseboba motivirebulia Janruli diskursiT~ (28,17), _ miuTiTebs c.
todorovi, anu diskursuli kodi, mkvlevris azriT, uzrunvelyofs teqstis
individualur enobriv models da gansazRvravs mis Janrul statuss. Janrs, rogorc
kodificirebul sistemas, gaiazrebs jonaTan quleric. quleri Tvlis, rom Janris
kvlevis procesSi mniSvnelovania ara imdenad misi zogadi formis dadgena, ramdenadac am
formis Semadgenel elementTa makoordinirebeli funqciis gansazRvra teqstis aRqmis
procesSi. `leqsis an moTxrobis werisas, _ miuTiTebs quleri, _ aucilebelia Tavad
leqsis an moTxrobis ideis gacnobiereba~ (15,116). Tu vimsjelebT todorovisa da
quleris mecnieruli poziciis mixedviT, davaskvniT, rom Janris Teoriis
struqturalisturi interpretacia ar Ralatobs tradiciuli sinqronizmis gzas.
magram nebismieri wesis farglebSi dasaSvebia gamonaklisi da amgvar gamonaklisad,
aRniSnul SemTxvevaSi, gvevlineba rusuli struqturalisturi skolis lideris, iuri
lotmanis Teoria.
i. lotmanma erT-erTma pirvelma scada Janris gansazRvrebis sinqronuli da
diaqronuli rakursebis gaerTianeba `teqstisa~ da `eqstrateqstis~ modelebSi.
lotmanis koncefciis meTodologia efuZneba xelovnebis rogorc meoradi
modelirebadi sistemis determinacias. `fraza `meoradi~ enasTan mimarTebaSi, _ wers
lotmani, _ unda aRviqvaT enis, rogorc masalis `gamoyenebis~ mniSvnelobiT . . . meoradi
modelirebadi sistemebi, msgavsad semiotikuri sistemebisa, ZiriTad enobriv modelze
arian konstruirebulni~ (24,9). amrigad, ena axdens realobis modelirebas, mxatvruli
teqsti ki imarTeba enis mier da meorad modelirebad sistemad gvevlineba. modelirebis
es koncefcia ukavSirdeba `eqstrateqstis~ cnebas: `nawarmoebis eqstrateqstualuri
kavSirebi SeiZleba ganisazRvros, rogorc kavSirebi teqstSi fiqsirebul elementebsa da
teqstis gareT arsebul faseul elementebs Soris~, _ aRniSnavs i. lotmani (24,51).
nebismieri literaturuli teqsti efuZneba avtoris mier SemuSavebul specifikur
enobriv models da iwereba garkveul dro-sivrcul garemoSi. amrigad, yoveli teqsti
moiazreba istoriis, anu eqstrateqstis konteqstSi. eqstrateqsti Seesatyviseba
teqstisagan damoukideblad arsebul elementebs, romlebic ganapirobeben teqstis
mniSvnelobas konkretul epoqaSi: `istoriulad gansazRvruli mxatvruli kodebis
erToblioba, _ miuTiTebs i. lotmani, _ romelic Rirebuls xdis teqsts, ganekuTvneba
eqstrateqstualuri kavSirebis sferos. da es kavSirebi savsebiT realuria~ (24,51).
i. lotmanis mier gamokveTil iniciativas analogebi gamouCnda, erTi mxriv,
hermenevtikul kritikaSi, meore mxriv ki _ recepciuli esTetikis Teoriul
mimarTulebaSi. am skolebis liderebi _ e. d. hirSi, h. r. iausi da v. izeri, _ sruliad
gansxvavebul Teoriul safuZvlebze idgnen, magram, Cveni azriT, Tanabrad acnobierebdnen
Janris swori interpretaciis aucileblobas.
`Janris koncefciis cvalebadi xasiaTi, _ wers hirSi, _ interpretaciis
qvakuTxeds warmoadgens . . . Janris ideas principuli mniSvneloba aqvs nawarmoebis
marTebuli interpretaciisTvis~ (19,207). interpretaciis procesi misTvis gaxsnil
perspeqtivas warmoadgens, masalis marTebulad gaazrebaTa invariantul sistemas,
romelic avtoris mier SemoTavazebul albaTobebsa da varaudebzea orientirebuli.
hirSi Seecada, garkveuli kompromisebis gziT, warmoeCina kavSiri Janris gaazrebis
sinqronul da diaqronul rakursebs Soris, rac ufro metad gamoikveTa iausisa da
izeris Teoriul koncefciebSi.
`literaturuli nawarmoebi, _ wers iausi, _ maSinac ki, rodesac is
axladSeqmnilia, warmoadgens ara absolutur siaxles informaciul vakuumSi, aramed
garkveul gancxadebebze, aSkara da farul signalebze, nacnob xasiaTebsa da gamoucnob
iluziebze dayrdnobiT, ganawyobs mkiTxvel auditorias specifiuri recepciisTvis. is
aRviZebs mogonebebs ukve wakiTxulis Sesaxeb da uyalibebs mkiTxvels specifikur
emociur ganwyobas, kerZod, qmnis teqstis `Sua~ da `damamTavrebeli~ nawilebis
molodinis atmosferos. aravin icis, rogor dakmayofildeba molodini. teqstis
calkeuli nawilebi kiTxvis procesSi sxvadasxvagvarad SeiZleba iqnan aRqmulni:
ucvlelad an Secvlilad, tradiciulad an reorientirebulad, ironiuladac ki, mxolod
Janris kanonebis anu teqstis tipis farglebSi . . . mudmivi cvalebadobis tendencia
warmoaCens konkretuli teqstis mimarTebas Janris dakanonebul specifikasTan. axali
teqsti axali molodinis horizontebs xsnis mkiTxvelis winaSe da axdens arsebuli
wesebis gardaqmnas, koreqtirebas, reproducirebas. nebismieri saxis variacia da koreqcia
gansazRvravs Tvalsawiers, gardaqmna da reproducireba ki _ Janris struqturul
sazRvrebs~ (62,139).
amrigad, Janris percepcia iausis TeoriaSi erTdroulad eyrdnoba sinqronul da
diaqronul rakursebs: sinqronul WrilSi teqsti `qmnis molodinis atmosferos~,
molodinisa, romelic an gamarTldeba, an ar gamarTldeba `Janris kanonebis, anu teqstis
farglebSi~; diaqronul WrilSi ki mkiTxveli iyenebs misi Janruli percepciis
individualur unars, anu gardaqmnis, gardasaxavs Janris tradiciul perspeqtivas JanrTa
istoriuli urTierTmimarTebis dadgenisa da aTvisebis mizniT.
iausis poziciisagan bevrad ar gansxvavdeba izeris pozicia. teqstis swori
interpretaciis gasaRebs izerisaTvis warmoadgens rogorc konkretuli nawarmoebis
mxatvrul teqnikasTan da maxasiaTeblebTan siaxlove, rac teqstis arsebiTi `kodebis~
flobaSi gamoixateba, ise literaturuli teqstis unari, CaiTrios mkiTxveli misi
Cveuli kodebisaTvis ucxo da sruliad axal kondiciaSi. sxvagvarad rom vTqvaT,
mkiTxveli gaiazrebs teqsts masSi arsebuli socialuri kodebisa da konteqstebis
miRma, teqsti ki gardaqmnis mkiTxvelis perceptualur rutinas percepciis dinamikur
sistemad. amrigad, izeris azriT, teqstisa da mkiTxvelis urTierTmimarTeba sinqronul
da diaqronul ganzomilebaTa integraciazea damokidebuli: mkiTxveli ara mxolod
iTvisebs teqstSi kodirebul gamocdilebas, anu sinqronul rakursSi acnobierebs
teqstis Janrul models, aramed aaqtiurebs perceptualur potencials da
individualur yaidaze gardaqmnis teqstis tradiciul kods, anu gaiazrebs mas
diaqronul konteqstSi.
magram yvelaze seriozuli ganacxadi Janris, rogorc sinqronuli da diaqronuli
aspeqtebis interaqtiuli modelis gaazrebaSi, ekuTvnis norTrop frais, avtors
saprogramo naSromisa `kritikis anatomia~.
norTrop frais Teoriuli aliansi aristotelesTan imdenad aSkaraa, rom igi
Tamamad SeiZleba mivakuTvnoT neoaristoteleanuri orientaciis kritikosTa ricxvs.
magram aq aris erTi magram: frai aseve mWidrod aris dakavSirebuli me-20 saukunis
fundamentur Teoriul skolebTan _ rusul formalizmTan, struqturalizmTan, iungis
fsiqologizmTan da frezeris anTropologiur TeoriasTan. frais naazrevi am
mniSvnelovan Teoriul sistemaTa nazavs warmoadgens, mxolod ara ekleqtikurs, aramed
kontraversiulsa da faseulad winaaRmdegobrivs. frais Teorias xSirad gansazRvraven
rogorc arqetipul kritikas, magram, vfiqrobT, es misi koncefciis mxolod erTi mxarea.
`Tu kritika arsebobs, _ wers norTrop frai, _ is unda iqces literaturis im
konceptualuri modelis kvlevad, romelic literaturis induqciuri mimoxilvis
Sedegad warmoiqmneba. sityva `induqciuri~ moicavs garkveul mecnierul mniSvnelobas.
iqneb kritika iseve aris mecniereba, rogorc _ xelovneba? . . mecniereba cvlis
nebismieri sagnis xasiaTs SemTxveviTidan kanonzomierisaken, mouwesrigebeli da
intuitiuridan _ sistemurisaken~ (25,7).
Tuki literatura, frais azriT, aris sistema, romelic eqvemdebareba mecnierul
analizs, maSin gasagebia kritikosis gansakuTrebuli yuradReba literaturis Janruli
kategorizaciisadmi. `kritikis anatomia~ literaturis klasificirebis ramdenime
urTierTdakavSirebul variants gvTavazobs. makavSirebel rgols arqetipuli modeli
warmoadgens, romlis wiaRSic frai jiutad cdilobs yvela saklasifikacio sistemis
gaazrebas. pirvel sistemas e.w. modelebis sistema warmoadgens, saklasifikacio
kategoria, romelic aristoteles `poetikidan~ iRebs saTaves da baZvis obieqtis
invariantul modifikaciebs efuZneba. meore sistemaa `miTosi~, arqetipuli fabula,
romlis terminologiuri definicia `fabulis~ aseve aristoteleseuli gansazRvrebidan
momdinareobs. mas emyareba `kritikis anatomiaSi~ gamokveTili mesame saklasifikacio
kategoria _ Janri, romlis ganviTarebis istorias frai `aRzevebisa~ da `dacemis~
proeqciaSi ganixilavs. Janrebis `logikur winapirobad~, anu preJanrul mTlianobad
frai arqetipul modelebs moiazrebs. miuxedavad Sidastruqturuli gansxvavebisa,
arqetipuli modelebi, frais Teoriis Tanaxmad, ar warmoadgens avtonomiur kategoriebs.
isini urTierToben, ikveTebian, integrirdebian da ayalibeben warmosaxvisa da simbolikis
makoordinirebel modelebs _ apokaliptikurs, demonurs, analogiurs, romlebic
gansazRvraven literaturuli Janrebis specifikas. frais uWirs konkretuli Janris
moqceva konkretuli maxasiaTeblebis CarCoebSi. Janri misTvis fleqsiuri kategoriaa,
cocxali organizmi, romelic aerTianebs ara mxolod formulirebul, aramed
araformulirebul pirobiTobebsac. norTrop frais `kritikis anatomia~ Janris
definiciis sinqronuli Wrilis, anu formulirebuli konvenciebisa da diaqronuli
Wrilis, anu araformulirebuli konvenciebis Serigebis Zalzed saintereso mcdelobas
warmoadgens.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas Semdegi:
Janris Teoriis evoluciis mimoxilvam, antikuri epoqidan vidre dRemde, cxadyo,
rom antikuri xanidan me-20 saukunis Sua periodamde Janris rogorc ZiriTadi
saklasifikacio kategoriis gansazRvreba calmxrivad ukavSirdeboda an sinqronul, an
diaqronul ganzomilebebs. `an-an~-is radikaluri principis rRveva me-20 saukunis
wamyvani literaturul-kritikuli skolebis meTodologiaTa wiaRSi aRiniSna da
Camoyalibda sinqronul da diaqronul rakursTa sinTezirebis mcdelobaSi. amgvari
sinTezis Sedegs warmoadgens Janris holistikuri Teoria.
Janris holistikuri Teoria
Janris holistikur modelSi xorcieldeba sinqronuli da diaqronuli
elementebis interaqcia. sxvagvarad rom vTqvaT, holistikuri modeli asaxavs im rTul,
araTanabar, arastabilur da xSirad daudgenel urTierTobebs, romlebic arsebobs
teqstis formulirebul elementebsa da araformulirebul motivaciebs Soris. Janris
holistikuri modeli aTavisuflebs Janris cnebas taqsonomiurobisa da
tendenciurobisgan, sZens mas sinTezur xasiaTs da ganixilavs faseuli integraciis
konteqstSi. literaturuli antiutopia zedmiwevniT kargad Tavsdeba Janris gaazrebis
holistikuri meTodis modelSi. vecdebiT, davasabuToT Cveni mosazreba.
zemoT Cven SevecadeT detalurad warmogvedgina Janris Teoriis evoluciis is
ZiriTadi etapebi, romlebmac, Cveni azriT, gansazRvres Janris determinaciis rogorc
sinqronuli, ise _ diaqronuli rakursebi. erTi ram cxadia: Janris definiciis aRniSnul
rakursebSi Janri moiazreba an rogorc gamyarebuli da normirebuli, an _ rogorc
fleqsiuri da auCqareblad cvalebadi konstruqcia. samarTlianad aRniSnavs n.
kopistianskaia: `dilemis `myari/cvalebadi~, `mudmivi/droebiTi~ warmoqmna JanrSi
ukavSirdeba obieqtur mizezs, romlis Tanaxmadac, Janri ar warmoadgens `monoliTur~
cnebas~ (63,181). mkvlevari aqve miuTiTebs, rom Janris cnebis masStabur determinacias
zustad gamoxatavs spiralis grafikuli modeli da gvTavazobs am tipis spiralis
Semadgeneli oTxi ZiriTadi sferos detalur aRweras. n. kopistianskais mier
SemoTavazebuli spiraluri formis sqematuri gamosaxuleba amgvarad gamoiyureba:
`sfero 1. Janri, rogorc abstraqtuli, zogadTeoriuli cneba, romelic
gamoxatavs Janris ZiriTadi, gansazRvruli da dadgenili maxasiaTeblebis erTianobasa da
urTierTkavSirs, Camoyalibebuls xangrZlivi drois ganmavlobaSi da mowodebuls
sxvadasxva epoqebsa da qveynebSi Seqmnili nawarmoebebis gaerTianebisaTvis saerTo niSnis
qveS: romani, balada, poema da sxva.
sfero 2. Janri, rogorc istoriuli cneba, SemozRuduli droiTa da `socialuri
sivrciT~. . . Janri aq ganixileba dinamikaSi, misi aRmocenebis, ganviTarebis, cvalebadobis,
gaRaribebis ideur-esTetikur mizezTa kompleqsSi, rac ukavSirdeba epoqisaTvis
niSandobliv istoriul-sazogadoebriv viTarebas, ormxriv kavSirebs literaturul
mimdinareobasTan, mimarTulebasTan, memkvidreobiTobisa da uaryofis Sidaliteraturul
procesebTan, kritikisa da Teoriis ganviTarebasTan.
sfero 3. Janri _ cneba, romelic iTvaliswinebs konkretuli nacionaluri
literaturis specifikas. . . nebismier literaturaSi Janri formirdeba da viTardeba
qveynis sazogadoebriv-politikuri mdgomareobisa da kulturuli tradiciebis
garemocvaSi, masSi Seqmnili Janris literaturuli gamocdilebisa da koleqtiuri
cnobierebis pirobebSi. igi mdidrdeba originaluri nacionaluri maxasiaTeblebiT da,
amasTan, rTavs maT Janris zogadi ganviTarebis procesSi.
sfero 4. cnebis Semdgomi konkretizacia mimarTulia individualuri
Semoqmedebisaken. saxezea dialeqtikuri mTlianoba, vinaidan aRiarebuli mwerlebis
Txzulebebi _ da swored isini axdenen gavlenas `Janris~ cnebaze _ warmoadgenen
ganumeorebel, gansakuTrebul movlenebs, romlebic did mniSvnelobas iZenen spiralis
meore da mesame sferoebis donezec~ (63,181-182).
Cven veTanxmebiT spiralis xveulebis (da ara vertikalis an wris) meSveobiT
Janris specifikis grafikuli gamosaxvis ideas, magram vTvliT, rom mkvlevris mier
SemoTavazebuli sqema damakmayofilebeli ar aris.
pirvel yovlisa, unda aRiniSnos, rom warmodgenili spiraluri sferoebis
determinacia zedmetad detalizebuli da konkretizebulia. III da IV sferoebi,
romlebic, Sesabamisad, asaxaven nacionaluri literaturisa da individualuri
Semoqmedebis specifikas, sruliad Tavisuflad da logikuradac ki Tavsdebian II sferos
farglebSi: literaturuli Janris damokidebuleba literaturis nacionalur
maxasiaTeblebsa Tu calkeuli avtoris SemoqmedebiT stilze, Cvenis azriT, korelatiur
mimarTebaSia Janris moazrebasTan mudmivad cvalebadi istoriul-socialuri da
kulturuli faseulobebis konteqstSi.
CvenTvis aseve gaugebaria, Tu ratom ar aRniSnavs n. kopistianskaia spiralis I da
II sferoebs saTanado terminebiT: sinqronuli da diaqronuli. I sfero, anu `Janri
rogorc abstraqtuli, zogadTeoriuli cneba~, Cvenis azriT, sinqronuli speqtris
relevanturi struqturaa, II sfero ki, `Janri rogorc istoriuli cneba, SemozRuduli
droiTa da `socialuri sivrciT~ _ diaqronulisa.
garda amisa, vfiqrobT, rom n. kopistianskaias mier konstruirebuli spirali
ramdenadme gamartivebulad asaxavs Janris specifikis ganmsazRvrel kriteriumTa
urTierTdamokidebulebas: mecnieris mier warmodgenili spirali martivad farTovdeba
an viwrovdeba romelime konkretuli sferos mimarTulebiT ise, rom `sfero~ ar
gulisxmobs araviTar xarisxobriv Sefasebas~ (63,182). Cveni azriT, xarisxobrivi
determinaciis gamoricxva iwvevs procesis meqanizirebas da im Rirebuli kombinaciis
ugulebelyofas, romelic mudmivad arsebobs Janris determinaciis sinqronul da
diaqronul asqeptebs Soris.
alternativis saxiT, Cven mivmarTavT antikuri epoqis TvalsaCino moazrovnis,
filosofosisa da geometris, arqimedes sistemas.
arqimedes auracxel kontribuciebs Soris geometriis mimarT, moipoveba erTi
saintereso figura, cnobili rogorc `arqimedes spirali~. figura ase gamoiyureba:
arqimedes spirali sqematurad asaxavs ori samyaros _ gansazRvrulisa da
ganusazRvrelis _ urTierTmimarTebas: gansazRvruli samyaro, dafuZnebuli gamyarebul
maxasiaTeblebze, martivad farTovdeba ganusazRvreli samyaros mimarTulebiT, Tavis
mxriv, ganusazRvreli samyaro, romelic SemoqmedebiTi cvalebadobis kanons efuZneba,
mudmivad viwrovdeba gansazRvrulis mimarTulebiT. faseuli da Rirebuli am
difuziuri konstruqciis xarisxobrivad determinirebuli sferoebis kveTaa: erTi
modeli mudmivad miiswrafvis meorisaken da mudmivad ikveTeba masTan ontologiurad
faseul wertilSi.
vfiqrobT, arqimedeseuli spiralis struqtura zedmiwevniT miesadageba Janris
Teoriis sinqronuli da diaqronuli rakursebis urTierTdamokidebulebasac.
meti TvalsaCinoebisaTvis, Cven odnav gavamartivebT arqimedes figuras da amgvar
konstruqcias SemogTavazebT:
sfero 1 asaxavs Janrs, rogorc dadgenil, formirebul, pirobiTad gamyarebul
konstruqcias, anu Seesabameba Janris gaazrebas sinqronul WrilSi. sfero 2 asaxavs
Janrs rogorc permanentulad qmnad sistemas, gansazRvruls istoriuli da kulturuli
konteqstiT, anu Seesabameba Janris gaazrebas diaqronul WrilSi. sinqronuli modeli
stabiluri da myaria, marTalia, emorCileba garkveul cvalebadobas, magram _ iSviaTad da
nela. diaqronuli modeli, gamomdinare misi specifikidan, mudmivi transformaciis
pirobebSi imyofeba da Janris mexsierebisa da axali perspeqtivis dinamiur sinTezs
warmoadgens. sinqronuli modeli mudmivad miiswrafvis diaqronuli modelisaken da
farTovdeba istoriul-kulturuli konteqstis mimarTulebiT. Tavis mxriv, diaqronuli
modeli mudmivad miiswrafvis sinqronulisken da viwrovdeba konkretuli Janruli
maxasiaTeblebis mimarTulebiT. faseuli da Rirebuli am fleqsiur spiralur
konstruqciaSi sinqronuli da diaqronuli modelebis kveTaa, rac gamoxatavs Janris
gaazrebis ori gansxvavebuli rakursis kavSiris aucileblobasa da mudmivobas da
grafikulad Seesabameba Janris gaazrebis globalur anu holistikur Teorias.
holistikuri Teoria moicavs da amTlianebs Janris determinaciis orive models:
sinqronulsa da diaqronuls. sinqronuli modeli safuZvlad edeba Janris
etimologiur, tipologiur da semiotikur klasifikacias, anu Janris definicias
Sidaliteraturul kanonzomierebaze dayrdnobiT. diaqronuli modeli axdens Janris
rogorc gamyarebuli konstruqciis sinTezirebas konkretul garemo pirobebTan, adgens
Janris adaptaciis xarisxs garkveul istoriul-kulturul konteqstSi, anu
axorcielebs Janris definicias gare, e.w. eqstraliterturuli kanonzomierebebis
gaTvaliswinebiT.
damowmebuli literatura:
1. kekeliZe k., vefxistyaosani // Zveli qarTuli literaturis istoria, t. II. –
Tbilisi: mecniereba, 1981, gv. 87-215;
2. lomiZe g., komediis Janrobrivi Taviseburebebis problema. -Tbilisi:
mecniereba, 1969;
3. Аристотель, Об искусстве поэзии. -М.: Госуд. изд. Художественной литературы,
1957;
4. Бахтин М.М. Проблема речевых жанров. // Бахтин М.М. Литературно-критические
статьи. -М.: Художественная литература, 1986. C. 428-473;
5. Бахтин М.М. Эпос и Роман. // Бахтин М.М. Литературно-критические статьи. -М.:
Художественная литература, 1986. С. 392-428;
6. Белинский Б. Собр. соч. в 3тт. т.2. -М.: Гослитиздат, 1948;
7. Копыстянская Н. Ф. Понятие “жанр” в его устойчивости и изменчивости. //
Контекст. 1986. Литературно-теоретические исследования, -М.:
Наука, 1987. С. 178-204;
8. Платон, Государство. // Платон, Сочинения в 3тт., т.3. -М.: Мысль, 1971;
9. Тынянов Ю. Литературный факт. // Тынянов Ю. Поэтика, История литературы,
Кино. -М.: Наука, 1977. C. 255-270;
10. Тынянов Ю. Ода, как исторический жанр. // Тынянов Ю. Поэтика, История
литературы, Кино. -М.: Наука, 1977. C. 227-253;
11. Тынянов Ю. О литературной эволюции. // Тынянов Ю. Поэтика, История
литературы, Кино. -М.: Наука, 1977. C. 227-253;
12. Шкловский В. Литература “вне” сюжета. // Шкловский В. О теории прозы. -М.,
1929. C. 226-246;
13. Шкловский В. Искусство, как техника. // Шкловский В. О теории прозы. -М., 1929.
C. 7-24;
14. M. Arnold, On Translating Homer // M. Arnold , On the Classical Tradition. Ed. by
R. H. Super, The Complete Works of Mattew Arnold, vol. I. -Ann Arbor.
University of Michigan Press, 1960;
15. J. Culler, Structuralist Poetics. -Routledge & Kegan Poul, 1975;
16. H. Dubrow, Genre. -Methuen, London and New York, 1982;
17. A. Fowler, Kinds of Literature. An Introduction to the Theory of Genres and Modes. –
Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1982;
18. N. Frye, Anatomy of Criticism. -Princeton, New Jersey, 1973;
19. E. D. Hirsch, Validity in Interpretation. -New Haven. Yale University Press, 1967;
20. V. Hugo, Odes and Ballads // V. Hugo, Studies in Poetics, -London, 1961;
21. H. R. Jauss, Toward and Aethetic Reception. Trans. by Timothy Bahti. -Minneapolis:
University of Minnesota Press, 1982;
22. B. Jonson, The Poems, vol. VIII // B. Jonson, The Prose Works. Ed. by C.H. Herford and
Percy Simson. -Oxsford, Clarendon Press, 1947;
23. T. Kent, Interpretation and Genre. -Lewisburg, 1986;
24. J. Lotman, The Structure of the Artistic Texst. Transl. by Ronald Vroon. -Ann Arbor,
Michigan Slavic Contributions, 1977;
25. F. Schiller, On the Aethetic Education of man // Series of Letters. -Oxford, 1967;
26. P. B. Shelley, A Defence of Poetry // Peacock’s Four Ages of Poetry, Shelley’s
Defence of Poetry, and Browning’s Essay on Shelley. Ed. by H. F. B. Brett-
Smith. -Boston and New York, 1921;
27. P. Sidney, The Defense of Poesie // Literary Criticism. Plato to Dryden. Ed. by
Allan H. Gilpert. -Detroit, 1962, p. 415-441;
28. T. Todorov, The Origin of Genres // T. Todorov , Genres in Discourse. -Camridge
University Press, 1990, p.13-26.
S i n a a r s i
winaTqma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
……………………………………………………….
Janris Teoriis zogadi kanonzomierebani …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janris antikuri Teoria …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janris renesansuli Teoria …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
…………………………………………
Janris neoklasikuri Teoria …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janris Teoria romantizmis epoqaSi …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
………………………………………………
Janris postromantikuli Teoria …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janris Tanamedrove Teoria ……. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Janris holistikuri Teoria …. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
