Upload
others
View
16
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Formulazioez-organikoa
FISIKA-KIMIKA
IES PIO BAROJA BHI
FORMULAZIO EZ ORGANIKOA
• Konposatu ez organikoak formulekin adierazten dira. Bertan, parte hartzen duten elementuen sinboloaketa elementuen atomoen proportzioa, zenbaki osoekinadierazten da.
• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa
• Formulaz aparte, konposatu ez organikoak nolaizendatzen diren jakin behar dugu.
Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira:
TRADIZIONALA
STOCK
SISTEMATIKOA
• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala da. Hemen, jarraitu behar ditugunarauak konposatuak izendatzeko eta formulatzekozehazten dira.
• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpidehonetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatukimikoa osatzen duten elementuak eta bertandauden atomoen arteko erlazio minimoaadierazten da.
• ADIBIDEZ: N2O4 NO2
C4H10 C2H5
ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN
1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A
H(1+ 1-)
1+ iko 2+ iko
Transizioko metalak
Fe,Co,Ni:2+3+Cu,Hg: 1+,2+Zn,Cd: 2+Pd,Pt: 2+,4+Ag: 1+Au: 1+,3+
BereziakCr*: 2+,3+,6+Mn*: 2+,4+,
6+,7+
Al beti+3 iko
-3
4+ iko2+ oso
-4
+5 iko+3 oso+1 hipo..oso
-3
+6 iko+4 oso+2 hipo oso
-2
+7 per iko+5 iko+3 oso+1 hipo oso
-1
0He
Li Be B** C N O(beti 2-)
F Ne
Na Mg Al* Si** P S Cl Ar
K Ca Ga Ge** As** Se Br Kr
Rb Sr In Sn* Sb** Te** I Xe
Cs Ba Tl Pb* Bi Po** At Rn
Fr Ra
Ez metalak (Arrosa daudenak, eskaileratik goradaudenakMetalak (*)Metaloideak (**)
• KASU HONETAN MANTENTZEN DAELEMENTUAREN IZENA edo aurrizkinumeral batekin elementuaren errepikapenaadierazten da.
• S8 : sufrea/okta sufrea
• O2: oxigenoa/dioxigenoa
• O3: ozonoa ( izen propioa,bereiztekooxigenotik) / trioxigenoa.
ELEMENTUAK EGITURA MOLEKULARRAREKIN
OXIGENOAREN KONPOSATUAK
• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA
Bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte, oxigenoak BETI (-2) oxidazio zenbakia erabiltzen duelako.
Xn+ + O-2 X2On
*Oxidazio zenbakiak trukatzen dira eta ikurrik gabe azpiindize bezala kokatzen dira.*Azpiindize hauek zer proportziotan dauden
atomoak konposatuan adierazten dute
• Posiblea bada SINPLIFIKATZEN dira.
• ADIBIDEZ
Fe3+ + O-2 Fe2O3
Cl7- + O-2 Cl2O7
Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO
OXIGENOAREN KONPOSATUAK nola IZENDATU
Aurrizkiak:mono(1 AUKERAKOA da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……
Ez da jartzen
STOCK nomenklatura:Metala edo ez metalaren izena + (metala edo ez metalarenoxidazio zenbakia zenbaki erromatarrekin)+oxido hitza.
• Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa
Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa
CaO Kaltzio oxidoa (bakarra denez O.Z.ez da jartzen)
Nomenklatura Sistematikoa:Elementu bakoitzetikmolekulan zenbat atomo dauden (bakoitzaren proportzioa) kontuanhartzen da.Aurrizki numerala(metalaren atomo kopurua adierazteko) +metalaren izena gero aurrizki numerala (zenbat oxigeno daudenadierazteko)+ oxido hitza
Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa
Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa.
CaO Kaltzio (mono)xidoa.
OXIGENOAREN HALUROAK* Oy X2 (X: F, Cl, Br, I)
Haluroa oxigeno baino elektronegatiboagoa denez FORMULA IDAZTEAN lehendabizi oxigenoa idazten da eta gero haluroa.
IZENDATZEKOTRI,PENTA,HEPTA….,oxigenoaren errepikapena adierazteko+ OXIGENO
DIHALUROAREN IZENA
O7 Br2 heptaoxigeno dibromuroa
OXIGENO KONPOSATUAK KASU BEREZI BAT
ADIBIDEAK
PEROXIDOAK (O2)-2
PEROXIDO :ADIBIDEAK
HIDROGENOAREN KONPOSATUAK
Oxidoekin bezala bi nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza
erabili beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.*HIDROGENOAK METALEKIN O.Z. (-1 ) ERABILTZEN DU*METALAK O.Z. POSITIBOA
Ca+2 +H-1 CaH2
STOCK SISTEMATIKOA• CaH2 :Kaltzio(II) hidruroa / Kaltzio dihidruroa.• CuH : Kobrea (I) hidruroa / Kobre hidruroa.• CuH2 :Kobrea (II) hidruroa / Kobre dihidruroa.
HIDROGENO (H)-1 + METALA
HIDROGENO (H)+1 + EZ-METALA
B multzoa) 3.4. eta 5.taldekoek:B (-3); N,P,As,Sb,(-3);
C,Si (-4)
KONTUZ!!! FORMULAN ELEMENTUEN ORDENA ALDERANTZIZKOADA.LEHENDABIZI NEGATIBOA ETA GERO POSITIBOA (H+1)
TRADIZIONALA (izen propioak) / SISTEMATIKOA (metalak izango balira bezala)
• BH3 Boranoa Boro trihidruroa
• NH3 ...Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa
• PH3 ....Fosfanoa (Fosfina) Fosforo trihidruroa
• AsH3 ...Artsanoa (Artsina) Artseniko trihidruroa
• SbH3 ...Estibanoa (Estibina) Antimonio trihidruroa
• CH4 .... Metanoa Karbono tetrahidruroa
• SiH4 ... Silanoa Silizio tetrahidruroa
HIDROGENO + EZ METALAK
HIDROXIDOAK (OH)-
• Metala+hidroxido taldea (OH)-1
M n+ + (OH)-1 M(OH)n
• Izendatzeko arauak: oxidoetanerabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitzaerabiliko dugu
HIDROXIDOEN NOMENKLATURA
GATZ BITARRAK
GATZ BITARRAK :STOCK
Metala (metalaren O.Z.zenbaki erromatarrekin)+ez metala +uroa atzizkia.
• NaCl .......... Sodio kloruroa
• AlN ........... Aluminio nitruroa
• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa
• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa
• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa
GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA
Metalaren aurrizki numerala + metalaren izena +ez metalaren aurrizki numerala +ez metalaren izena+uroa atzizkia.
• NaCl ..Sodio kloruroa
• AlN ...Aluminio nitruroa
• Al4Si3 .Tetraaluminio trisiluroa
• Fe2C...DiBurdin karburoa
• Fe4C3. Tetraburdin trikarburoa
Bi ez metalak direnean ez metal elektronegatiboena“ez metalaren” papera hartzen du eta besteak “metalaren” papera, bakoitzaren elektronegatibitatearen arabera. (Taula periodikoan zenbat eta eskubiago eta goragogero eta elektronegatibitate gehiago)
BI EZ-METALEN GATZ BITARRAK
AZIDO OXOAZIDOAK
AZIDO OXOAZIDOAK NOMENKLATURA TRADIZIONALA
• IZENA JARTZEKO: Oxido EZ METALIKOA erreferentziatzat hartuta, oxido hitzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi ez metalaren oxidazio zenbakiari dagokion atzizkia.
( hipo-oso (O.Z TXIKIENA); -oso;-iko; per-iko (O.Z HANDIENA)).
PAUSOAK IZENA JARTZEKOEz metalaren oxidazio zenbakia kalkulatzen da, jakiteko jatorrian
oxidoa zein zen. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla, hurrenez hurren.• Adibidez: 1+ x+ 2-
HNO2
Nitrogenoaren O.Z.kalkulatzeko bi oxigeno daudenez oxigenoen karga 2x (-2)= -4 da; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 da, konposatuaren karga balantze totalak 0 izan behar du konposatua neutroa delako, -4+x+1=0 beraz, x= +3 , honen ondorioz, nitrogenoaren O.Z-en aukeren artean ” –oso” forma izango da.
HNO2 Azido nitrosoa
Azido hipo..... oso Azido -osoAzido -iko Azido per ..... iko
3.Taldea(+3)4.Taldea (+2,+4)
5.Taldea(+1,+3.+5)
6.Taldea(+2,+4,+6)
7.Taldea(+1,+3+5,+7)
OXIDAZIO ZENBAKIRIKTXIKIENETATIK
OXIDAZIO ZENBAKIRIKHANDIENETARA
NOMENKLATURA TRADIZIONALA:EZ METALAREN OXIDAZIO ZENBAKIEN ATZIZKIAK
7. TALDEA ( F (-1) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te)
HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik)
X2O+ H2O→HXO Az.hipoklorosoaCl,Br,I X2O3 +H2O-→HXO2 Az.klorosoa
(+1,+3,+5,+7) X2O5 +H2O→HXO3 Az.klorikoaX2O7 +H2O→HXO4 Az.perklorikoa
XO +H2O ----- H2XO2
Az.hiposulfurosoaS,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3
Az.sulfurosoa(+2,+4,+6) XO3 +H2O --- H2XO4
Az. sulfuriko
N2O ----- H2N2O2 --- HNO Az.hiponitrosoaN N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa
N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa
5.TALDEA : N (azido normalak osatzen ditu +1H2O )
AZIDO BEREZIAK: 5.TALDEA:( P*,As*,Sb *: +1,+3,+5) ; 3. TALDEA ( B*: +3) eta 4.TALDEA (Si:+4)
+1 H2O → HPO Az.metahipofosforoso
P2O +3 H20 → H3PO2 Az.ortohipofosforoso
+1H2O → HPO2 Az.metafosforosoa
P2O3 +3H2O → H3PO3 Az. ortofosforosoa
+H2O → HPO3 Az.metafosforikoa
P2O5+-3H2O → H3PO4 Az.ortofosforikoa
CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa
4. TALDEA (C (normalak),)
Kromoren azidoak Cr 6+:CrO3 + H2O → H2CrO4 Az.kromikoa2CrO3 +H2O → H2Cr2O7 Az.dikromikoa.Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+
MnO3 +H2O →H2MnO4 Az.manganikoaMn2O7 + H2O → H2Mn2O8→HMnO4
Az.permanganikoa
heptaoxidoa
H2 Cr2 07
dicromatoadihidrogenoa
Dihidrogeno(heptaoxidodikromatoa)
Aurrizki numerala hidrogeno kopurua adierazteko + hidrogeno hitza gero parentesia aurrizki numerala (oxigeno kopurua adierazteko) + oxido hitza eta bukatzeko aurrizki numerala(ez metalaren kopurua adierazteko)+ ez metalaren izena+ATOA(beti) atzizkia eta parentesia ixten da.
AZIDO OXOAZIDOAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
ADIBIDEAK
ANIOI POLIATOMIKOAK
AZIDOEK GALTZEN DUTENEAN HIDROGENOREN BAT ANIOI BAT OSATZEN DA.
Anioiek karga negatiboa dute eta anioiaren karga negatiboak bat egiten du galdutako hidrogeno kopuruarekin
HClO -1H+→ (ClO)1-Azido hipoklorosoa hipoklorito anioia
H2SO4 -1H+ (HSO4)-1
H2SO4-2H+ (SO4)-2
ADIBIDEZ: Azido sulfurikoan 2 hidrogeno daudenez ,bi aukera daude anioiak osatzeko: o Galtzen badu H bat , anioiaren karga -1
izango da. Molekulan beste H geratuko da.o Azidoak galtzen dituenean bi H , anioiaren
karga -2 izango da.
NOMENKLATURA TRADIZIONALAIZENA AZIDOAN ANIOIAREN IZENA
Azido hipo..... oso → Hipo ... ito Azido ..... oso → .ito Azido ..... iko → .atoAzido per ..... iko → Per..... ato
H2SO4 -1H+ (HSO4)-1
Azi.sulfurikoa Hidrogeno sulfato anioia
ADIERAZTEKO MOLEKULAN H BAT GERATU DELA.
Azido oxoazidoetan bezala baina, ANIOIAN, hidrogenorik ez dagoenez hidrogeno hitza ez da jartzen eta amaieran anioiaren karga aipatzen da, parentesi baten barruan.
TRADIZIONALA SISTEMATIKOA
Bromato anioia (trioxido bromato)(-1)
Hipoklorito anioia(oxido klorato)(-1)
Sulfato anioia (tetraoxido sulfato)(-2)
(orto)Fosfato anioia (tetraoxido fosfato)(-3)
Nitrato anioia (trioxido nitrato)(-1)
ANIOI POLIATOMIKOAK : NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
AZIDO BITARREN ANIOIAK
OXOAZIDOETAN BEZALA, AZIDO BITARRAK HIDROGENOAK GALTZEN DITUENEAN ANIOIAK OSATZEN DIRA.
H2S -1H+ (HS)-1 HIDROGENO SULFURO ANIOA / HIDROGENO (SULFURO)(-1) HIDROGENO SULFUROA
molekulan H bat geratzen delako
H2S-2H+ (S)-2 SULFURO ANIOA / (SULFURO)(-2) HIDROGENO SULFUROA
TRADIZIONALA / SISTEMATIKOA
OXIGATZA NEUTROAK
OXIGATZAREN MOLEKULAN BI ZATI BEREIZTEN DIRA*METALARI DAGOKIONA ,IOI POSITIBOA DA , KATIOIA. BERE KARGAK BAT EGITEN DU METALAREN OXIDAZIO ZENBAKIAREKIN.*EZ METALAK ETA OXIGENOAK IOI NEGATIBOA OSATUKO DUTE, POLIANIOIA.ANIOIAREN KARGAK BAT EGITEN DU AZIDOAREN GALDUTAKO HIDROGENO KOPURUAREKIN
Zn2(SO4)2 → ZnSO4
sinplifikatzen da Zink sulfatoa
NOMENKLATURA TRADIZIONALA
IZENA AZIDOAN ANIOIAREN IZENA GATZAN
Azido hipo..... oso Hipo ... ito Azido ..... -oso + + -ito Azido ..... -iko -atoAzido per ..... iko Per..... ato
METALA-ren izena stok nomenklaturan(O:Z-a. zenbaki erromatarrekin)
Pb(ClO3)2 Berun (II) kloratoa
(Zn)2+
H2SO4 (SO4)2-
Azido sulfurikoa sulfato ioia
OXIGATZAK:IZENDATZEKO.-TRADIZIONALA
• a) FORMULA SINPLIFIKATUTA EZ DAGOENEAN: Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.
jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren oxidazio zenbakia kalkulatu.
metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta izena jarriADIBIDEZ
• Ni2(SeO3)3: Ni 3+ + (SeO3)2- H2Se4+O3 (AZIDO SELENIOSOA)
Nikel (III) selenitoa.
b) FORMULA SINPLIFIKATUTA DAGOENEAN: Formulatik oxidazio zenbakiak bereizten ez direnean formula sinplifikatuta dagoelako.
Ad. CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu kobreak zein erabili duen:
AUKERAK Cu+1(ClO)-1 edo Cu+22(ClO)-2 2
a) CuClO bada: (ClO)1- HClO Cl+1
Hipoklorito ANIOIA(Cu)1+ Kobre (I)
*Kobre (I) hipokloritoa sulfatoab) Cu2(ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO Cl0 ezinezkoa da eta gainera
(Cu)2+, 7.taldekoa denez, bakoitia da
eta azidoek dute H bat bakarrik.
Beste adibide bat: a) CuSO4 (SO4)
-1 HSO4 S7+ ezinezkoa S (+2,+4,+6)
(Cu)+1 eta gainera 6.taldekoa denez, bakoitia da eta azidoek 2H dute.
.b) CuSO4 (SO4-2)H2SO4 S6+ baiezkoa eta 2H azidoan.
(Cu+2 ) *Kobre (II) sulfatoa
OXIGATZAK:IZENDATZEKO.- TRADIZIONALA
ADIBIDEAK
1.-KATIOIAREN IZENA (metala) IDAZTEN DA eta errepikatutaagertzen bada di,tri, tetra …. aurrizkiak erabiltzen dira.2.-Ondoren ANIOIAREN IZENA jartzen da. Erepikatzen bada, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis…. aurrizkiak erabiltzen dira , anioipoliatomikoaren errepikapena adierazteko eta parentesi bat . Gero,.- Oxido hitza .Oxigeno batzuk badaude di,tri, tetra …. aurrizkiakerabiltzen dira. Eta gero.- Ez metalaren izenean –ATO atzizkia jartzen da, beti.
OXIGATZAK:NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
Pb (NO3)2 BIS
Beruna trioxido
nitrato
Berun bis(trioxido nitratoa)
KONTUZ!!!!!!!!BETI –ATO JARTZEN DA,EZ DA KONTUAN HARTZEN EZ-METALAREN OXIDAZIO ZENBAKI DESBERDINAK.
OXIGATZ AZIDOAK
Azidoek H guztiak ordezkatzen ez dituzteneanoxigatz azidoak lortzen dira
Nomenklatura tradizionalean : izendatzen diraoxigatz neutroak izango balira bezala anioiarentzateta gehitzen da hidrogeno kopurua aurrizkinumeralarekin bitartez, errepikatzen bada. Metalaren o.z. zenbaki erromatarrekin eta parentesiartean (stock) adierazten da.
Na2CO3 sodio karbonato (neutroa)
NaHCO3 sodio hidrogeno karbonatoa (azidoa)
ADIBIDEAK: Tradizionala
OXIGATZ AZIDOAK: NOMENKLATURA SISTEMATIKOA
1.-KATIOIAREN IZENA (metala) IDAZTEN DA KOPURUA KONTUAN HARTUTA: di,tri, tetra e.a. aurrizkiekin adieraziz, errepikatzen bada. 2.- ANIOI OSOAREN IZENA, bis,tris,tetrakis, pentakis, hexakis, … aurrizkiekin eta kortxete bat anioi poliatomikoaren errepikapenaadierazteko. 3.- KORTXETEAREN BARRUAN: Hidrogeno kopurua aurrizkinumeralarekin errepikatzen bada. Gero, parentesi bat eta oxidohitza aurrizki numeral batekin errepikatzen bada, eta gero ezmetalaren izena –ATO atzizkiarekin (beti), bukatzeko baiparentesia bai kortxetea ixten dira.