Gaelscoil an Ráithín – Plean - Féin Mheastóireacht Scoile – … an R SSE Plean... · 2018-04-13 · 1 Gaelscoil an Ráithín – Plean - Féin Mheastóireacht Scoile – Labhairt

1

Gaelscoil an Ráithín – Plean - Féin Mheastóireacht Scoile – Labhairt na Gaeilge

Achoimre ar na

príomhlaidreachtaí mar atá

aitheanta sa Phlean Féin

Mheastóireacht Scoile.

• Is léir go bhfuil dearcadh an-dearfach ag na páistí maidir lena gcumas sa Ghaeilge agus iad an-

bhródúil aisti.

• Tá timpeallacht fhoghlama spreagúil, tarraingteach sa scoil seo.

• Bhí na torthaí ó shuirbhé na dtuistí an-dearfach ar fad. Mhol an-chuid acu na múinteoirí agus bhí sé

soiléir go raibh meas agus muinín ag an bhformhór acu ar an/sa scoil.

• Úsáideann na múinteoirí réimse leathan modhanna múinte agus tá éagsúlacht sna ceachtanna a

mhúintear sa scoil seo.

• Tá dea-chleachtais phleanála soiléir agus bunaithe ar thorthaí foghlama. Tá stíleanna foghlama

tógtha san áireamh.

• Úsáidtear réimse leathan de mhodhanna measúnaithe agus tá cothromaíocht sa scoil idir mheasúnú

atá treoirithe ag an múinteoir agus measúnú atá treoirithe ag na páistí féin.

• Coiméadtar taifid leanúnacha gnóthachtála maidir le dul chun cinn na daltaí go léir sa scoil.

• Tá réimse maith leabhair agus acmhainní don Ghaeilge sa scoil.

Achoimre ar na spriocanna

mar atá aitheanta sa Tuairisc

Féin Mheastóireacht Scoile.

• Éisteacht agus cruinneas na bpáistí sa Ghaeilge labhartha a fheabhsú sa seomra ranga agus sa chlós.

• Fonn agus féin mhuinín na bpáistí a ardú agus a threisiú i leith labhairt na Gaeilge, ar chlós na scoile

ach go háirithe.

• Níos mó treisiú dearfach, dea-Ghaeilge a mholadh agus a mhealladh i dtimpeallacht na scoile.

2

• Foclóir áirithe a bheadh úsáideach agus iad i mbun imeartha ar an gclós a mhúineadh dos na páistí.

• Na droch-nathanna cainte atá in úsáid acu ar an gclós a cheartú agus an Ghaeilge cheart a

mhúineadh dóibh sa rang Gaeilge.

• Cluichí clóis a mhúineadh do na páistí.

• Dul siar a dhéanamh ar an bplean bliana don Ghaeilge labhartha do gach rang – ag díriú ar na botúin

coitianta, structúr abairte, nathanna/frásaí cainte agus cruinneas agus saibhreas na Gaeilge.

• Réimse níos leithne de mhodhanna aiseolais ceartaitheach a úsáid, ag brath ar an suíomh, aois an

pháiste agus cumas an pháiste.

• Acmhainní níos nua-aimsirí, spraoiúil, idirghníomhacha a chur i bhfeidhm sa scoil.

• Eolas agus na liostaí cuí atá á lorg ag tuismitheoirí a chur abhaile ionas gur féidir leo tacú lena

bpáiste(í) maidir le héisteacht agus cruinneas na bpáistí sa Ghaeilge labhartha a fheabhsú.

Gníomharthaí riachtanacha (mar

a bhaineann le teagasc agus le

foghlaim a chuideoidh leis na

spriocanna a bhaint amach)

• Scileanna éisteachta agus freagairt a fhorbairt tríd an scoil trí chluichí éisteachta/boird/

deachtú, agallamh réamh ullmhaithe, ceisteanna agus trialeacha tuisceanna bunaithe ar TG4 agus

Radió na Gaeltachta, Cúla 4 na nÓg, “Spin South West”, leabhair éisteachta, taifeadadh, taisce

órga, díospóireachtaí, comórtais talanna, x factor, drámaíocht, éisteacht le giotaí in oiriúint do na

leanaí a thaifeadadh agus diriú ar cheisteanna bunaithe ar seo, páistí ag obair i ngrúpaí ag obair ar

thascanna éisteachta agus “Múinteoireacht Stáisiún”.

• Saibreas teanga agus cruinneas a fhorbairt tríd an scoil ag diriú ar, nathanna teanga, seanfhocail,

3

rabhlóga, rainn, dánta, scéalta, tomhais, amhranaíocht, am ciorcail, comórtaisí, cluichí clóis, cluichí

boird, cluichí cartaí, cluichí ar an ríomhaire, úsáid a bhaint as an modh ceisteach seachas an modh

ordaitheach ag glacadh páirte i seóanna tallanna. Chun leanúint ar aghaidh leis na comórtaisí agus

imeachtaí ina nglacanna páistí páirt iontu ar nós Féile Luimnigh, Gael Linn, taispeántas na Nollag,

céilí carúil na Nollag, Gaeilgeoir na Seachtaine, seachtain na Gaeilge, ullmhú do lá fhéile

Pádraig/ocáidí speisialta – Céad Choimaoineach, Comhneartú, Aifreann Nollag na mBan, agus

Aifreann scoile ag deireadh na bliana. Tá ár gcur chuige luaite agus leagtha amach ó rang go rang

sa phlean seo. Cuirfimid leis seo ó bhliain go bliain.

Daoine atá freagrach • An Príomhoide

• An Príomhoide Tánaisteach

• Múinteoir atá freagrach as Gaeilge a chur i bhfeidhm sa scoil – Carmel Ní Dheá

• Múinteoirí na scoile a bheidh freagrach as an bplean seo a chur i bhfeidhm ina s(h)eomra ranga féin

• Pobal na scoile, cúntóirí ranga agus tuismitheoirí a spreagadh chun páirt ghníomhach a ghlacadh

chun Gaeilge labhartha a fheabhsú sa scoil.

Fráma ama don ghníomh • Méan Fómhair 2015 go dtí Meitheamh 2016 – Réamh ullmhúchán, ceistneoirí a chumadh agus a

dháileadh, agallaimh, cruinnithe foirne, torthaí scrúdaithe caighdeánaithe (Triail Ghaeilge Dhroim

Conrach) a mheas. Athbhreithniú a dhéanamh ar ár bplean Gaeilge. Gaeilge a spreagadh sa scoil

agus sa chlós ach go háirithe trí chluichí clóis a mhúineadh dos na páistí. Tugtar liosta de na cluichí

clóis, maraon leis nathanna teanga/téarmaíocht chlóis do na múinteoirí i dtéarma a 2. Luach

4

saothair seachtainiúil a chur i bhfeidhm chun páistí a spreagadh chun Gaeilge a labhairt. Go

leanfaidh múinteoirí ar aghaidh ag múineadh nathanna cainte, rainn, dánta, scéalta, amhráin go

laethúil mar chuid den Ghaeilge neamhfhoirmiúil. Go ndéanfaí an chuid cleachtadh ar thrialacha

éisteachta ina ndéanfadh na páistí freagairt ar cheisteanna bunaithe ar ábhair éagsúla ar nós

scéalta, agallaimh srl as na cláracha Bua na Cainte / Séideán Sí mar chuid den chomhrá forimiúil.

Go ndéanfaí trailacha éisteachta agus tuisceanna ó fhoinsí eile mar shampla TG4, dlúthdhioscaí

páipéar nuachta, (foinse) leabhair léitheoireachta. Go gcuirfí béim faoi leith ar cheiliúradh Éirí

amach na Cásca 1916 agus go spreagfaí bród as agus grá d’ár gcultúr gaelach. Go múinfí Amhráin na

bhFiann go forleathan tríd an scoil. Ardán a sholáthar do pháistí chun deis a thabhairt dóibh iad

féin a chur in iúl trí Ghaeilge go poiblí. Go leanfaí leis an dea chleachtas ina gcuireann na múinteoirí

naíonán na nathanna cainte/foclóir/gníomhaíochtaí abhaile chuig na tuismitheoiríMéan Fómhair

2016 – Meitheamh 2017

Athbhreithniú ar bhliain a haon agus go leanfaí ar aghaidh leis na nathanna teanga/téarmaíocht

chlóis agus cluichí clóis agus luach saothair chun na pásití a spreagadh Gaeilge a labhairt. Plean nua

a chur ar fáil do mhúinteoirí ag tús na scoil bhliana nua 2016. Go gcuirfí níos mó béime ar chluichí

éisteachta, ar chluichí teanga, ar chluichí boird, ar chluichí cártaí, ar chluichí tomhais, ar dheachtú,

ar rabhlóga, ar sheanfhocail, ar cheistiú, ar obair bheirte, ar ábhair níos nua aimsirí agus níos

taitneamhaí a sholáthar do pháistí. Liosta de na hacmhainní a cur ar fáil do na tuismitheoirí sé sin

cóip de na nathanna cainte, seanfhocail, cláracha oiriúnacha ar TG 4 agus ar Radió na Gaeltachta

5

7rl. Scéim fhoghraíochta a chur i bhfeidhm sna Naíonáin Shóisearacha. Go leanfaí leis an dea

chleachtas ina gcuireann na múinteoirí naíonán na nathanna cainte/foclóir/gníomhaíochtaí abhaile

chuig na tuismitheoirí. Go leanfaí leis an dea chleachtas ina gcuireann an scoil ranganna Gaeilge ar

fáil do thuismitheoirí san oíche. Go gceannófaí fearais tarraingteach ar nós cluichí boird agus

treallamh spóirt don chlós.

• Méan Fómhair 2017 – Meitheamh 2018

Athbhreithniú ar bhliain a haon agus a dó agus go gcuirfí na moltaí céanna i bhfeidhm i mbliain a trí.

Scéim fhoghraíochta a chur i bhfeidhm i Naíonáin Shóisearacha agus i Naíonáin Shinsearacha.

Cuireadh a thabhairt do údair teacht isteach chun labhairt leis na páistí. Páistí ag breathnú ar seó

puipéad/dráma cumtha ag páistí sna hardranganna/páistí meanscoile. Turas go dtí an leabharlann

agus ag éisteacht leis na húdair leabhair. Measúnú iomlán a dhéanamh ar an bplean 3 bliana agus na

spriocanna feabhsucháin nua a aimsiú do na blianta atá romhainn.

Critéir ratha / tátáil intomhaiste • Is féidir measúnú a dhéanamh ar an éisteacht sna scrúdaithe caighdeánaithe (Triail Ghaeilge

Dhroim Conrach). Tá sé mar aidhm againn céadtadán cumas éisteachta na bpáistí a ardú 2% chuile

bhliain.

• Measúnú foirmiúil seachtainiúil bunaithe ar thearmaíocht ranga/chlóis.

• Dír bhreathnú an mhúinteora

6

• Tascanna agus trialacha deartha ag an múinteoir

• Ceistiú

• Pictiúir a tharraingt bunaithe ar ordaithe/giotaí agus léarscáiliú coincheapa

• Measúnú ar fhillteáin tioscadail

• Féinmheasúnú

• Comhdháil le múinteoirí/tuismitheoirí

Dáta athbhreithnithe • Meitheamh 2016

• Meitheamh 2017

• Meitheamh 2018

7

Téamaí, Straitéisí agus Modhanna Múinte Téamaí

• Aimsir

• An Teilifís

• Ar Scoil

• Bia

• Caitheamh Aimsire

• Eadaí

• Mé Féin

• Ocáidí Specialta

• Sa Bhaile

• Siopadóireacht

Straitéisí

• Obair ina n-aonar, i mbeirteanna nó i ngrúpaí

• Cluichí Teanga

• Tascanna agua Fadhbanna

• Drámaíocht

• Físeáin

8

• Scéalaíocht

• Filíocht (Rannta agus Dánta)

• Amhráin

• Rabhlóga

• Tomhais

• Seanfhocail

Modhanna Múinte

• An modh díreach: pictiúir, póstaeir, ábhar cuí a úsáid chun sainfhoclóir na dtéamaí don leibhéal a mhúineadh. Aithris agus athrá i gceist.

• Modh na sraithe: sraith abairtí le chéile i bhfoirm scéil a léiriú le pictiúir nó le gníomhartha, mar shampla, dánta a aithris, páirt a ghlacadh i sceitsí gearra.

• Modh na lánfhreagartha gníomhaí: gníomhartha fisiceacha a úsáid chun brí agus tuiscint na Gaeilge a léiriú, mar shampla, gníomhamhráin a chanadh, cluichí teanga, Deir Ó Grádaigh, Éist agus Tarraing.

• An modh closlabhartha: leas a bhaint as agallamh taifeadta, fiseán, cainteoir beo, mar shampla, éisteacht agus aimsiú/meaitseáil, éisteacht agus leanúint treoracha, gluaiseacht le ceol, meitithéarmaíocht na léitheoireachta a chloisteáil.

• An modh closamhairc: leas a bhaint as pictiúir, ábhar cuí mar straitéisí cúiteacha, mar shampla, focail a aithint ó leideanna a úsáid as pictiúir, pictiúrleabhair, leabhair mhóra, cartúin, páipéir ghrinn, focalchártaí, fráschártaí, abairtchártaí, an múinteoir a fheiceáil ag scríobh (múnlú).

• Modh na ráite: frásaí, nathanna beaga nó ‘ráite’ úsáideacha a mhúineadh, mar shampla, focail a scríobh ó chuimhne, frása na seachtaine agus seanfhocail.

9

Éagsúlacht Chumais

• Éisteacht/Léamh Scéalta – éist le scéal in ionad é a leamh

• Mím agus Drámaíocht – Geataísí/Drámaíocht/Pictiúr a dhéanamh chun míniú a thabhairt

• Dánta

• Amhráin

• Cluichí teanga

• Teanga simplí/teanga níos casta – níos lú obair bhaile a thabhairt m.sh. litriú amháin in ionad trí cinn a thabhairt d’obair bhaile

• Treoracha

• Ceisteanna

• Comhrá

10

Ról agus Freagracht an Mhúinteora

1. Is é/í an múinteoir an phríomhacmhainn Ghaeilge, an príomhchainteoir líofa i ndomhan an pháiste ar scoil. Is é freagra an oide a chabhraíonn

le líofacht a chothú sa pháiste. De réir mar a fhaigheann na daltaí máistreacht ar an gcló agus mar a insealbhaíonn a gcomhdhaltaí an teanga ní

bhíonn an t-ualach oibre chomh trom ar an múinteoir.

2. Tá foighne, fuinneamh agus scil ag teastáil chun teanga nua a chur i láthair don pháiste. Is gá smaoineamh ar bhealaí le cumarsáid a

dhéanamh leis an dalta. Caithfidh an múinteoir úsáid a bhaint as raon straitéisí éagsúla a chuirfidh deiseanna maithe ar fáil chun rath a bhaint

amach sa churaclam agus chun inniulacht sa teanga a chinntiú.

3. Cabhraíonn ionchur an mhúinteora go mór le forbairt Ghaeilge na bpáistí. Tá sé an-tábhachtach go labhródh an múinteoir go nádúrtha. Bíonn

gá le foclóir sách casta agus caithfidh an chaint a bheith cruinn ó thaobh na gramadaí agus ó thaobh fuaimniú de. D’fhéadfadh caint shimplithe

ón oide cosc a chur le dul chun cinn an pháiste. Is trí mheán na Gaeilge amháin a thabharfar gach míniú, soiléiriú agus sainmhíniú focal i ngach

ábhar, ach amháin i gcás an Bhéarla.

11

4. Is trí dhea-shampla agus trí dhea-chleachtas a ghlacfaidh na páistí le polasaí na Gaeilge sa ghaelscoil. Chuige sin, beidh múinteoirí le

cloisteáil ag úsáid na Gaeilge i ngach gné den lá scoile taobh istigh agus taobh amuigh den seomra ranga, eatarthu féin, le páistí agus le haon

chuairteoir eile a thagann chun na scoile.

5. Tá sé an-tábhachtach go mbeadh timpeallacht shaibhir a ghríosann na páistí chun plé agus cómhrá a dhéanamh ar fáil, m.sh. póstaeir le lipéid,

prionta timpeall an tseomra ranga, fógraí gairide faoi shaol an tseomra ranga, ainmneacha na bpáistí, fógraí bunaithe ar na feidhmeanna teanga

(Seo é cúinne na leabhar, Nímid ár lámha anseo), pictiúrleabhair sa leabharlann, úrscéalta, cluichí teanga agus araile. Tá sé ríthábhachtach an

fheidhm teanga ar fad a scríobh seachas focal amaháin, mar shampla, oscail an fhuinneog (in ionad “fuinneog”). Is féidir cumarsáid a bhunú ar

théacsanna atá cumtha ag na páistí féin faoina saol féin, m.sh. a nuacht phearsanta.

6. Is próiséas ciorclach é pleanáil, múineadh, foghlaim agus measúnú na Gaeilge agus is cuid lárnach den phróiseas sin an measúnú. Is féidir leis

an múinteoir measúnú a dhéanamh go leanúnach ar chumas tuisceana agus cumarsáide an linbh agus ansin a c(h)uid múinteoireachta a pleanáil ar

bhonn an eolais a fhaigheann sé/sí ón measúnú sin. Nuair a bhíonn páistí ag obair i mbeirteanna nó i ngrúpaí bíonn deis ag an múinteoir measúnú

neamhfhoirmiúil a dhéanamh ar Ghaeilge labhartha na bpáistí agus botúin choitianta a cheartú ag deireadh an cheachta. Caithfear díriú i dtreo

barr feabhais i gcónaí.

12

Cad a tharlaíonn i rang na Naíonán? Ón gcéad lá, cloiseann an páiste an Ghaeilge timpeall air/uirthi, ansin trí spreagadh na timpeallachta agus

faoi stiúir an mhúinteora, tagann sé/sí ar thuiscint na teanga. Tá an teanga fite fuaite i ngníomhaíochtaí an pháiste nuair atá sé/sí ag súgradh le

bricí, le gaineamh agus ag dathú. Is ar éigean go dtugann sé/sí faoi deara go bhfuil an dara teanga á fhoghlaim aige/aici. Fásann scileanna

tuisceana go tapa sa Ghaeilge agus baineann an páiste caighdeán sách ard amach sula gcuireann sé/sí é/í féin in iúl ar an mbealach is simplí sa

Ghaeilge. Le himeacht aimsire, fásann máistreacht agus tuiscint an pháiste agus baineann sé/sí úsáid níos feidhmiúla as an nGaeilge.

I rang na naíonán bíonn cur chuige ilchineálach ar siúl;

• síorchaint ón múinteoir

• abairtí na bpáistí a aistriú go Gaeilge nó a athinsint

• aistriúchán ón oide, déanann na páistí aithris, athrá a lorg

• síor-athrá

• am lóin - suite leis na páistí ag labhairt leo

• saorimirt - comhrá leis na paistí faoi na gníomhaíochtaí éagsúla atá ar bun acu m.sh. ceisteanna, orduithe

• samplaí d’fhocail/abairtí/nathanna a sholáthar do na páistí

• foclóir/nathanna/abairtí a cheangal le focail/nathanna/abairti atá ar eolas ag na paistí cheana féin

• focail/abairtí/nathanna a chur in úsáid i gcomhthéacsanna éagsúla

• a chur i gcuimhne do na páistí Gaeilge a labhairt

• cuntas a choimeád ar na habairtí a thagann chun cinn i rith a gcuid ama spraoi agus iad a chleachtadh go rialta

• nathanna i bhfoirm ríme/amhrán

13

• ábhair nithiúla/fearais/leabhair/cairteacha/físeanna/dlúthdhioscaí

• modh na dramaíochta

• cluichí cumarsáide

• go leor tascanna

• geáitsíocht/scéalaíocht

• tábhacht phearsantacht agus sampla an mhúinteora

• ceachtanna dírithe ar riachtanais teanga an pháiste

• cothromaíocht a choimeád idir teanga chumarsáideach agus teanga acadúil

7. Eolas agus tacaíocht chuí a sholáthar do thuismitheoirí ionas gur féidir leo cabhrú lena bpáiste(í) sa bhaile i leith feabhas a chur ar

éisteacht agus labhairt na Gaeilge. Is iad seo a leanas a lorgaíodh ó thuismitheoirí na scoile agus déanfar an t-eolas seo a chur ar fáil dóibh i

Méan Fómhair 2016:

• Liosta de fhrásaí na seachtaine. • Liosta de chláracha oiriúnacha ar TG4 agus ar raidió na Gaeltachta. • Liosta de leabhair/dlúthdhioscaí le h-amhráin cuí i nGaeilge agus cá háit gur féidir iad a cheannach. • Liosta de gréasáin/ ‘apps’ cuí ar nós ‘translator app’. • Liosta de h-imeachtaí Gaeilge a bheidh ag tarlúint mórthimpeall na tire.

14

Éisteacht & Labhairt

Phléigh na múinteoirí na dúshláin atá romhainn faoi éisteacht agus labhairt na Gaeilge. D’aithin an fhoireann an gá do shuim níos mó a mhúscailt i labhairt na Gaeilge. Chuir múinteoirí béim ar an tábhacht a bhaineann le cláracha agus fearais nua aoiseacha agus idirghníomhacha a chur ar fáil do pháistí go rialta. Mhol an fhoireann an leas a bhaineadh go dtí seo as an gclár nua iontach ‘Bua na Cainte’ agus an méid dul chun cinn atá deánta ag páistí ó ranganna shóisearacha suas go rang a 2. Taitníonn an clár idirghníomhach seo go mór le páistí agus múinteoirí agus táimid ag súil go mór leis an dara clár a chur i bhfeidhm sna meán agus sna hard ranganna. D’aithin an fhoireann an géar gá do pháistí a spreagadh chun Gaeilge a labhairt níos minicí i gclós na scoile. Thuig na múinteoirí an tábhacht a bhaineann le structúir na h-abairte maraon le cruinneas agus go mbeidh sé seo le cloisteáil i labhairt na bpáistí.

Éisteacht

Phléigh na múinteoirí na bealaí éagsúla gur féidir linn feabhas a chur ar scileanna éisteachta na bpáistí. Go gcuirfí níos mó béim ar thascanna éisteachta agus freagairt. Mhol na múinteoirí níos mó cluichí éisteachta/cluichí boird a imirt ar nós ‘Deir ó Grádaigh’, ‘Tarraing an Pictiúr’,’Taisce Órga’, ‘Cluedo’ srl.. Deachtú sa Ghaeilge a dhéanamh níos minicí sa rang. Béim láidir a chur ar níos mó ceachtanna ó bhéal ina bhfuil páistí ag obair i bpéirí, i ngrúpaí beaga agus leas níos mó a bhaint as páistí a chur ag obair ag stáisiúin éagsúla le tascanna éisteachta á fhorbairt. Leas níos mó a bhaint as am ciorcail. Béim a chur ar chaighdeán na gceisteanna a chuirfear ar pháistí agus páistí féin a spreagadh chun níos mó ceisteanna a chur iad féin. Go ndéanfaí leas a bhaint níos minicí as an modh ceisteach seachas an modh ordaitheach le linn caidreamh a dhéanamh le paistí. Go gcloisfí caighdeán saibhir de scéalta, rannta, dánta, amhráin, nathanna cainte, seanfhocail go laethúil sa seomra ranga. ‘Audio books’ a chur ar fáil do pháistí i nGaeilge. ‘Raidió an Ráithín’ a chruthú sa scoil agus deis a thabhairt do pháistí giota éisteachta a chur i láthair ag tréimhse áirithe den lá scoile. Go n-iarrfaí ar pháistí éisteacht agus féachaint ar chláracha raidió (Raidió na Gaelteachta) agus teilifíse (TG4) agus go mbeadh idir chomhrá agus cheisteanna bunaithe ar na cláracha seo.

15

Labhairt

• Phléigh na múinteoirí labhairt na Gaeilge sa scoil…….. conas caighdeán Ghaeilge labhartha na bpáistí a fheabhsú agus conas gur féidir linn na páistí a spreagadh chun iarracht níos fearr a dhéanamh Gaeilge a labhairt. I dtús báire thuig na múinteoirí an tábhacht a bhaineann le dea shampla a léiriú do pháistí. Go dtabharfaí deis do pháistí rannta, dánta, amhráin, scéalta agus seanfhocail a chur i láthair níos minicí sa seomra ranga. Go n-eagrófaí ceachtanna neamh-fhoirmiúla sa Ghaeilge ina ndéanfaí aithris agus cleachtadh ar fhrásaí coitianta a bheadh ag teastáil sa seomra ranga agus sa chlós. Go múinfí cluichí clóis do pháistí sna bunranganna agus go ndéanfaí cleachtadh ar dhíospóireachtaí/tráth na gceist sna meán agus ard ranganna. Go gcuirfí béim ar structúir na h-abairte agus cruinneas le linn na gceachtanna seo. Go ndéanfaí páistí a mholadh níos minicí ar bhonn laethúil agus mar a deirtear ‘Mol an óige agus tiocfaidh sí’. Moladh speisialta a fháil ón bpríomhoide agus tionól a eagrú ina dtabharfaí aitheanntas agus duaiseanna amach do pháistí a dhéanann an-iarracht agus dul chun i labhairt na Gaeilge. Go gcuirfí seastán ar fáil do pháistí chun rannta, dánta, amhráin, scéalta srl. a chur i láthair do phobal na scoile. Go leanfaí ar aghaidh ag ceiliúradh seachtain na Gaeilge i Márta agus go leanfaí leis an gcóras ‘Gaeilgeoir na seachtaine’ agus córas luach saothair i rith na bliana chun suim a mhúscailt agus a choimeád i labhairt na Gaeilge. Go leanfaí ar aghaidh le comórtaisí ar nós Gael Linn, féile Luimní srl. lasmuigh den suíomh scoile agus comórtaisí ar nós comórtas tallanna, Gaeilgeoir na seachtaine laistigh den shuíomh scoile. Go dtabharfaí níos mó ama do shaor dhrámaíocht sa seomra ranga agus deis a thabhairt do pháistí iad féin a chur in iúl go nádúrtha trí Ghaeilge. Go ndéanfaí gach iarracht féith an ghrinn a shníomh isteach chomh minic agus is féidir sna ceachtanna Gaeilge ionas go mbainfidh na páistí taitneamh agus sult as Gaeilge a fhoghlaim.

16

Moltaí maidir le h-éisteacht agus labhairt na Gaeilge a fheabhsú do bhunranganna;

• Amhránaíocht le hathrá, mar shampla, amhrán a dhéanamh as abairtí simplí.

• Rudaí a chur i bhfolach agus iad a aimsiú.

• Gníomhvéarsaíocht.

• Nuacht phearsanta mar scéal.

• Ról-aisteoireacht/ról imirt

• An bhéim ar am tosaithe/am sosa/am lóin/am dul abhaile.

• Puipéid/gutháin/postaer/pictiúir/frasaí nádúrtha/bosca éadaí/tascanna éisteachta/corpoideachas chomh maith leis an creathlach

• Aistear sna ranganna naíonán.

• Scéalta. • páistí ag gléasadh suas.

• ‘Write a Book ‘as Gaeilge

Moltaí maidir le labhairt na Gaeilge a fheabhsú d'ardranganna

• Aoichainteoirí a thabhairt isteach

• Dalta na seachtaine/Dalta na bliana

• Drámaíocht

17

• ‘Write a Book ‘as Gaeilge

• Láithreáin ghréasáin a dhearadh

• Turas go Gaelscoileanna eile

• Monatóireacht ar bhunranganna

• Labhairt thar an gcóras fuaime agus ag tionóil

• A bheith dian air mar riail na scoile

• Córas pointí a chur ar bun

• Pop amhráin a aistriú

• Póstaeir a dhearadh

• Corn na Gaeilge

• Céiliúradh ar an nGaeilge ag am tionóil

• Teastais a ghreamú lasmuigh den rang

• Grianghraif lasmuigh den rang

Céard iad na botúin a dhéanann páistí agus cén fáth go ndéanann siad iad?

“Bhí mise céad” “Tá sé sin mise’s” An bhfuil a leithead cloiste agat? Cén fáth go dtarlaíonn sé? An bhfuil aon leigheas againn air?

Céard iad na straitéisí foghlama a úsáideann páistí i nGaelscoileanna?

18

1. Tarlaíonn sé uaireanta go mbaineann páistí líofacht amach ach go bhfuil tionchar láidir an Bhéarla ar a gcuid cainte, maidir le fuaimeanna,

foghraíocht, focail nó struchtúir abairte. Tarlaíonn sé mar go mbíonn an múnla eile in uachtar ina n-aigne agus easpa taithí ar chloisteáil agus ar

labhairt na Gaeilge, m.sh Éirigh suas/Fuair mé suas – D’éirigh mé, Ba mhaith liom faigh mo chóta-Ba mhaith liom mo chóta a fháil, Bíonn

idirtheanga i gceist chomh maith, ach go háirithe i rang na naíonáin.

2. Cloistear an téarma “fossilization” nó calctha go minic agus is fíor é i gcomhthéacs na Gaeilge sa ghaelscoil chomh maith. Is é atá i gceist

leis ná go sroicheann na páistí caighdeán áirithe sa dara teanga agus de bharr cúinsí agus constaiceanna faoi leith ní bhaineann siad caighdeán

níos airde amach. Caithfear a bheith aireach i dtaobh seo. Dar le saineolaithe tarlaíonn sé seo de bharr easpa deiseanna comhtháthú a

dhéanamh leis an sprioc chultúr, is é sin cainteoirí Gaeilge lasmuigh den rang, de bharr coinníollacha teoranta an tseomra ranga, áit ina

gcuirtear an bhéim ar an teanga acadúil, m.sh. Is maith le mise – Is maith liom cóta Pádraig – cóta Phádraig

3. Róghinearálú: Tarlaíonn sé seo nuair a chuirtear riail i bhfeidhm i gcómhthéascanna neamhoiriúnacha, m.sh.úsáid an chopail ‘is’ Tá sé ag

rith/Tá sé mór ach Tá sé fear Tá sí ag bualadh Nóra ach Tá sí ag bualadh mé

4. Is féidir a rá i gcomhthéacs na ndaltaí nach bhfuil an Ghaeilge ag teastáil uathu chun a riachtanais bhunúsacha a chomhlíonadh sa saol

lasmuigh den scoil ach go bhfuil sí uathu chun cumarsáid a dhéanamh lena múinteoir agus chun dul chun cinn a dhéanamh i gcúrsaí scoile.

Tuigeann na páistí a chéile agus mar sin níl aon bhrú orthu a gcód cainte a athrú. Mar sin, tá ról an thábhachtach ag múinteoirí na scoile é seo

a sheacaint agus dul i ngleic leis na botúin go córasach agus go leanúnach.

19

Conas a rachaimid i ngleic leis na botúin? Tá bealaí chun míchruinneas na ndaltaí a laghdú agus a fheabhsú. Má tá laigí sa chaint caithfear iad a aithint.

1. Is gá a chinntiú go bhfuil plean scoile chuimsitheach don Ghaeilge atá bunaithe ar riachtanais chumarsáide na bpáistí sa scoil, deartha

againn. Tá tábhacht ar leith ag baint leis na feidhmeanna agus na heiseamláirí teanga chun cinntiú go dtagann forbairt ar chumarsáid an

pháiste agus ar a s(h)aibhreas cainte. Sa cheacht Gaeilge is sa tréimhse réamhchumarsáide a mhúintear na heiseamláirí teanga a bheidh

forbartha sa phlean scoile. Sa thréimhse chumarsáide úsáidtear straitéisí difriúla agus comhthéacsanna éagsúla chun na páistí a bheith

páirteach i ngníomh fíorchumarsáide.Sa tréimhse iarchumarsáide bunaítear an obair trí dhaingniú na n-eiseamláirí agus dul siar ar na

botúin is coiteanta. Caithfidh sé seo a bheith ar siúl go leanúnach againn.

2. Coinníonn go leor múinteoirí nóta de na botúin is coitianta a chloiseann siad agus ansin díríonn siad orthu sa cheacht Gaeilge. Tá ionchur

teanga ón múinteoir dírithe ar na botúin seo go sonrach ag teastáil chun “calctha” a sheachaint. Nuair a deir páiste ‘tá sé garda’ ba

cheart don mhúinteoir ‘is garda é’ a rá i gcónaí.

3. Ba cheart an chopail ‘is’ a úsáid go minic agus d’aonghnó sa seomra ranga, m.sh. in amhráin, i scéalta agus i gcluichí.

4. Moltar lipéid a chur ar nithe sa seomra ranga, ní amháin ‘fuinneog’ ach ‘is fuinneog í’ ionas go mbeidh níos mó béime ar an gcopail ‘is’.

B’fhéidir go bhféadfaí béim a leagan ar struchtúr ar leith ar feadh tréimhse ama áirithe.

5. Chomh fada agus is féidir ba cheart ‘Gaeltacht bheag’ a chruthú sa seomra ranga agus na páistí a bheith báite sa teanga le neart

fíorleabhair, pictiúirleabhair, fógraí, cartún, cláir Ghaeilge TG4 agus araile a bheith sa seomra. Moltar cuireadh a thabhairt

d’aoichainteoirí a theacht chun na scoile chomh minic agus is féidir ionas go gcloisfidh na páistí duine eile seachas an múinteoir ag

labhairt na Gaeilge agus go dtuigfidh siad gur teanga bheo í an Ghaeilge.

20

6. Tá sé an-tábhachtach aiseolas dearfach a thabhairt do na páistí nuair a chloistear iad ag úsáid Gaeilge chruinn.

7. Toisc gur gá timpeallacht Ghaeilge na ndaltaí a leathnú lasmuigh den seomra ranga chun go dtiocfaidh fás agus forbairt ar an nGaeilge ní

mór mar sin díriú ar an mbéim a chuirtear ar an nGaeilge mar theanga chumarsáide idir na daltaí i gclós na scoile chomh maith.

An Clós

Cén fáth go bhfuil gá le polasaí Gaeilge don chlós? Is sa chlós a bhíonn deis ag na daltaí a gcuid Gaeilge a úsáid go nádúrtha agus mar sin is í sin

an áit inar cheart dúinn a chinntiú go bhfuil an Ghaeilge acu chun é seo a dhéanamh. Baineann sé go mór le forbairt shóisialta an pháiste. Tá

nós tosaithe sa scoil cluichí a bheith tarraingteach agus eagraithe sa chlós chun cabhrú leo. Tá idir dúshlán agus deis againn sa chomhthéacs

seo. Ceann do na hacmhainní is mó atá ann ná clós na scoile. Toisc go bhfuil sé mar sprioc aginn deis a chur ar fáil do pháistí saol scoile iomlán a

chaitheamh trí Ghaeilge tá tábhacht thar cuimse le polasaí láidir scoile i leith labhairt na Gaeilge sa chlós. Ní hé amháin go bhfuil cúraimí

féitheoireachta ar an múinteoir sa chlós ach tá cúraimí dochta teanga chomh maith. Caithfidh an múinteoir a bheith ag éisteacht de shíor agus

ag tabhairt aird ar an teanga atá in úsáid agus atá de dhíth ar na páistí. Déanfaidh an múinteoir múnlú ar an teanga go dearfach ar na héilimh

áirithe a thagann chun cinn, mar shampla, ‘Pinch sé mise’, ‘Ar bhain sé tuisle asat?’ Ag eascairt as an ngéarfheitheoireacht seo a fhásfaidh

polasaí láidir teanga don chlós. Is gá go ndéanfaí athbhreithniú ar an bpolasaí go rialta ag cruinnithe foirne agus go mbeadh sé aontaithe ag an

mbord bainistíochta agus ag tuismitheoirí.

21

Ullmhúchán roimh chlós

Toisc go gcreidimid go láidir nár chóir go mbeadh an Ghaeilge mar bhac ar aon pháiste sa chlós tá ullmhúchán roimh chlós chomh tábhachtach le

cúrsaí clóis ann féin. Tá sé riachtanach go mbeadh freastal déanta ar an teanga a bheidh ag teastáil ó na páistí roimh ré. Nós coitianta atá in

an-chuid gaelscoileanna ná go mbíonn liostaí de struchtúir chainte riachtanacha curtha le chéile ar bhonn scoile ag éirí as féitheoireacht na

múinteoirí. Déantar cleachtadh orthu seo go rialta sa seomra ranga. Má tá cluichí sa chlós caithfear an téarmaíocht a mhúineadh agus a

chleachtadh roimh ré agus deis a thabhairt don rang triail a bhaint as sa chlós i dteannta an mhúinteora. Is ceacht foirmiúil cumarsáideach é

seo dar ndóigh freisin ach d’fhéadfá na páistí a thabhairt amach chun an ceacht a dhéanamh sa chlós.

Amuigh sa chlós

Úsáideann roinnt scoileanna córas na gcinnirí sa scoil. Cuirtear dalta ó na hardranganna le naíonáin i rith am sosa agus am lóin dhá nó trí

bhabhta sa tseachtain chun cabhrú leo súgradh i nGaeilge. Feiceann Gaelscoil an Ráithín na buntáistí sóisialta atá ag baint le seo chomh maith

le buntáistí teanga mar cuireann na páistí óga aithne ar pháistí níos sine sa scoil agus baineann na hardranganna tairbhe as an bhfreagracht a

bhaineann leis chomh fada is nach mbíonn an dualgas orthu cúig lá sa tseachtain. Bíonn duaiseanna again don rang is fearr chun Gaeilge a

labhairt agus tugtar breis ama dóibh cluichí as Gaeilge a imirt sa chlós. An rud is tábhachtaí ná aon dea-iarracht sa chlós a mholadh agus

aitheantas a thabhairt dá réir.

22

Cluichí clóis, nathanna teanga & seanfhocail le heiseamláirí teanga

a dhearadh

23

Rang Cluichí Feidhmeanna Teanga Eiseamláirí

Na Naíonáin Cén t-am é a mhac

tíre?

Rith sa tóir

Ceisteanna a chur

Eolas a thabhairt

Sios ar bhur ngogaidí i

bhfainne.

Ceisteanna a chur

Cén t-am é a mhac tíre?

Tá sé a sé a chlog

Tá sé in am dinnéir

Rithimis

Rug mé ort

Níor rug

Bhí mé sa bhaile

Cé tá sa tóir?

Tá __ sa tóir

Tá tú gafa

Nílim

24

Sacar

Ceisteanna a chur agus a

fhreagairt

Comhghairdeas agus

comhbhrón a dhéanamh

Iarraidh ar dhuine rud éigin a

dhéanamh.

Tá tusa sa tóir anois

Faigh an liathróid

An bhfuail tú/sibh réidh?


bhfainne.

Buail an liathróid

Chugamsa

Anseo

Fuair mé cúl

Sin cúl

Bhí sé ar foraíl

Maith thú

Mí-ádh

An bhfuil cead agam imirt?

Ar mhaith leat imirt?

25

Deir Ó Grádaigh

Áiteamh ar dhuine

Dallamallóg a chur ar dhuine

Daoine a eagrú

Bain trial as

Maith thú

Tá brón orm

Cad é an scór?

A haon araon

A dó, a náid

Ceangail m’iallacha le do thoil

Seasaigí

Suígí

Cuirigí

Stopaigí

Rithigí

Siúiligí

Deir Ó Grádaigh

Tá tú amuigh

26

Cén fáth a bhfuil mé amuigh?

Sheas tú Shuigh tú

Chuir tú

Stop tú …srl

Rang 1 agus a 2 Aimsigh agus folaigh

Sacar (ar lean)

Magadh spraoiúil

Maíomh spraoiúil


bhfainne.

Téigí i bhfolach

Déanfaidh mé comhaireamh go

dtí a 10

Táim ag teacht

Cá bhfuil sibh?

Bhfuil sibh réidh?

Bhfuil sibh réidh, tá nó níl?

Aimsithe!

Tá buaite agam/againn

Sinne na buaiteoirí!

A Shéamuis, A Mháire!

27

Quennie queenie io

Glaoch ar dhuine

Comhghairdeas a dhéanamh


dhéanamh

Eolas a léiriú

Sásamh a léiriú

Duine a spreagadh


fhreagairt

Faigh an liathróid

Roghnaigh an fhoireann Calaois

a bhí ann

Cic éirice atá ann!

Cuir chugam an liathróid! Maith

thú!

Téigh isteach

air/uirthi!(tackle)

Fan leis/léi

Pioc suas í (liathróid)

Cas timpeall

Táim chun í a chaitheamh anois

Tá/Níl muid réidh

Fan nóiméad

28

Téad léimní

(Skipping Rope)

Treoracha a thabhairt

Beir air an liathróid

Tá sí agam

Ceapaim go bhfuil an liathróid

ag xyz

Léim isteach

Cas an téad

Cé tá ag casadh an téid?

Beirt sa lár

Bí cúramach

Níos tapúla

Níos moille

Sé do sheal é

Sé do shealsa é!

Gabhaim pardún!

29

Aon, dó

Aon, dó, Capall is bó, Trí,

ceathair, Bróga leathair,

Cúig, sé, Cupán tae, Seacht,

ocht, Seanbhean bhocht,

Naoi deich, Císte te!

Cé hé do Leannán

Cé hé do leannán? Cé hé do

ghrá? An dtosaíonn a ainm le

hÁ nó Bá? A,B,C,D…….

Leag an Bord

Leag an bord, Leag an bord,

Scian is forc Is plátaí in ord.

Piobar dubh, Piobar dubh,

Prátaí nua Is cúpla ubh.

30

Rang a 3 agus a 4 Cluichí páirce

Cnónna capaill

Duine a spreagadh

Comhghairdeas a dhéanamh

Foláireamh a dhéanmah

Magadh spraoiúil faoi dhuine

Toirmeasc a chur ar iompar

dhuine

Léiriú gur gá rud éigin a

dhéanamh

Duine a eagrú

Ceartú le béim chuí

Áiteamh ar dhuine

Tabhair faoi!

Beir air!

An-mhaith/ ar fheabhas!

Ard fhear/ bhean!

Ar aghaidh leat!

Maith thú!

An-bhreith!

Tá an téad sin ró-ghearr

Tá tú á luascadh

Ná bí á luascadh

Caithfidh tú é a choimeád

socair

Tóg go bog é!

Scaoil leis

Seachain!

31

Saoradh (release)

(Sáite sa Chré)

Duine a rialú nó a smachtú

Séanadh

Daoine a eagrú

Eolas a léiriú agus a fhiosrú

Ní hé do sheal é!

Mo shealsa a bhí/ atá ann!

Mo sheal arís!

Fan go gceanglóidh mé é!

Tóg t’aimsir

Leag mé lámh ort

Ar aghaidh leat abhaile

Cá bhfuil an baile go díreach?

Caithfidh duine tú a shaoradh

Cé a scaoil saor thú?

Scaoilte saor

Tá tú gafa!

Níl ná é!

Níl mé ná hé!

Ná buail sa chos é/ í

Ná buail faoin gcam é!

32

As ríocht

Díbirthe

Rang 5 & 6 Cluichí tomhais

Spás oscailte ( no

man’s land)


fhreagairt

Eolas a fhiosrú

Duine a rialú nó a smachtú

Séanadh

Daoine a eagrú

An mbíonn sé ar siúl…?

An ……..é?

Is ea/ ní hea

Is …..é/ ní ……é

An tú…….?

Is mé/ ní mé

An bhfuil baint agat le…..?

Scaipigí

Líonaigí

Tarraing/tabhair cic ar!

Seachain!

Seachain ná gcuirfidh tú amach

33

Eolas a léiriú agus a fhiosrú


dhéanamh Tuairisciú

Duine a spreagadh

é

Bhí sé amuigh

Ní raibh

Ní raibh ná hé!

Lasmuigh!

An-bhreith!

Ná scaoil leis!

Dhein tú éagóir!

Anuas sa mhullach orm!

Cloígh leis na rialacha

Níl tú ag cloí……..

Caithfidh sibh cloí leis na….. Ní

tusa atá i bhfeighil

Sár chic a bhí ann

Bhí sé/ sí sa chearnóg

Sin cúinne!

34

Cluichí páirce

Rinne/ Dhein sé/ sí calaois orm!

Fuair siad cic saor/taobhlíne.

Coinnigh/ Coimeád/ Fan leis/

léi!

Leath ama

Ar seachrán/ ar foraíl

Idir na cuaillí

Thar an trasnán

Iompaigh

Cas timpeall

Tabhair dom an liathróid.

Ardaigh an liathróid.

Chuaigh sé/ sí ar ruathar

aonair.

Bhí ádh/ mí-ádh orainn.

Rinne sibh bhur ndícheall!

Glac an cúilín.

35

Bhuail sé/ sí an trasnán

Scór den scoth!

Tá sé imithe thar an taobhlíne.

Bronnadh an corn orainn.

Bhuamar bonn an duine.

Táim gortaithe.

Táim ag imirt peile/ caide.

Táim ag imirt iománaíochta/

camógaíochta/peile.

Sinne na buaiteoirí

Cluiche Cartaí Ceisteanna a chur

Eolas a thabhairt

Éisteacht

Ag leanúint treoireacha

Triuf = Club

Na Triufanna

Hart = Heart

Na Hairt

Spéireata = Spade

Na spéireataí

Muileata = Diamond

36

Na Muileataí

Tóg an paca i do dhá lámh agus

pacáil iad (shuffle)

Ghearr iad = cut them

Roinn na cártaí

Abair le xyz na cártaí a roinnt

Iompaigh an cárta ar barr

Iompaigh an cárta uachtarach

Chun tús a chur le cluiche

cártaí imríonn an duine ar do

chiotóg (clé) ar dtús

Céard a rinne xyz

Leag sé

truif/hart/spéireatha/muileata

Lean sé an chéad imreoir le

triuf eile

An bhfuil x agat

37

Níl x agam

Cé mhéad péire atá aga?

Tóg cárta ón bpaca

Ábhar agus Feidhm

Teanga

Naíonáin Ranganna 1&2 Ranganna 3&4 Ranganna 5&6

Iarratais dul i gcion ar

dhuine: iarraidh ar

dhuine rud éigin a

dhéanamh nó a éileamh

Ceangail m’iallacha le do

thoil

An bhfuil cead agam mo

chóta a fháil?/seasamh

sa líne?

An bhfuilimid ag dul

amach sa chlós?

Ar bhuail an clog?

Oscail/ Dún ……………… led’

thoil.

Tá cabhair uaim.

An bhfuil cead agam

súgradh ar an bhféar/breis

ama a fháil! Ar mhaith leat

súgradh liom?

An mbeidh cead againn an

lón beag a chríochnú nuair

a théimid isteach? An

mbainfidh tú an craiceann

den bhanana? An bhfuil an

cloigín buailte?

An bhfuil cead agam a

An malartóidh tú liomsa?

An roinnfidh tú liom?

An imreoidh tú cluiche

tóraíochta?

An bhfuil an t-am istigh

Teastaíonn ón múinteoir

labhairt le xyz

Dul siar ar fhoclóir

Rang 2

An malartóidh tú

An bhféadfainn

mo chóta a fháil/imeacht

go dtí leithreas/súgradh/

imirt libh?

Ar buaileadh an clog

cheana féin?

Cén fhad atá fagtha? Cén

t-am is gá dúinne bheith

sa halla/ar an mbus?

Tá fuílleach fágtha...


38

Go raibh maith agat.

Dul siar ar fhoclóir na

Naíonáin Shóisir.

An imreoidh tú liomsa?

Cá bhfuil tú i bhfolach?

Brostaigh ort nó beidh

tú gafa!

Imigh leat!

Bailigh leat!

Ba mhaith liom cluiche

…….. a imirt.

Ná tabhair aon aird air

uirthi.

Tá sé/ sí chun tosaigh/

deiridh.

Táimse chun tosaigh sa

líne

Táimse ar chúl

bheith chun tosaigh?

Ar mhaith leat súgradh

liom?

An mbainfidh tú an

craiceann den bhanana? An

bhfuil an cloigín buailte?

An bhfuil cead agam an

liathróid a fháil?

An féidir linn rince?

Dul siar ar fhoclóir Rang

1

An bhfuil cead agam

súgradh ar an bhféar? An

bhfuil cead againn breis

ama a fháil?

An mbeidh cead againn an

lón a chríochnú nuair a

théimid isteach?

liomsa?

An imreoidh tú liom?

An bhfuil an t-am

istigh?

Beir air.

An féidir liom é a

thógáil arís?

Tóg arís é

Isteach sa bhosca.

Buail é!

Buail amach go hard/ go

láidir é.

Ná buail fós é.

Déan balla.


2


3

Rang 4

Ar buaileadh an clog

cheana féin?

Cén fhaid atá fágtha?

Tá fuílleach fágtha.


Rang 5

An bhféadfainn mo

chóta a fháil?

An bhféadfainn imeacht

go dtí an leithreas?

An bhféadfainn

súgradh/ imirt libh?

Cén t-am is gá dúinn an

bainne a dhéanamh?

39

Táimse i lár baill An bhfuil cead agam a

bheith chun tosaigh?

An bhfuil cead againn

xyz.

An roinnfidh tú liom?

Teastaíonn ón múinteoir

labhairt le ………..

Téigh isteach

Cad é an scór?

Cé atá ag buachaint?

Fanaigí siar.

Iarr ar ……….. é a

thógaint. Fan le………..

An féidir linne an cor a

thógaint?

Timpiste

Eolas a thabhairt agus a

lorg: Ceistanna a

fhreagairt

Cad a tharla do Mháire/

duit?

Thit mé

Bhuail sé/sí mé

Bhrúigh sé/sí mé

Timpiste a bhí ann

Tá sé/sí ag

gol/caoineadh/ gortaithe

Shleamhnaigh mé

Tharraing sé cic

/sonc/buille/orm/air/uirthi

Tá ---ag cur isteach orm

Cad a tharla?

An rachaidh mé go dtí an

oifig

Inis do do mhúinteoiré

Tharla sé trí thimpiste

An bhfuil tú gortaithe?

Ní raibh aon bhaint

agamsa leis

Tá mo chos ataithe


D’aon ghnó a tharla sé

Tá timpiste i ndiaidh

timpiste tarlaithe ansin

thall.

An bhfuil tú tagtha

chugat féin arís?

Cad faoi ndear an troid?

Tusa faoi ndear é

40

Ghortaigh mé mo lámh/

mo chos/ ‘srl.


Naíonáin Shóisir

Tá ……….. stracaithe/

salach/ fliuch

Ghortaigh mé mo

…………..

Tharraing sé cic orm/

air/ uirthi

Thug sé/ sí buille/ sonc

dom/ dó/ di

Cad a tharla?

Shleamhnaigh mé.

Inis don mhúinteoir é.

Thit mé sa chlós.

Tá mo……… ag cur fola.

Bhuail an liathróid

m’aghaidh

Rang 2

An bhfuil tú gortaithe?

Tá mo chos ataithe.

Seachain/ Bí cúramach


3

Tharla sé trí thimpiste.

Ní raibh aon bhaint

agamsa leis.

Rinne …………. d’aon ghnó

é.


Rang 4

D’aon ghnó a tharla sé.

An bhfuilis tagtha

chugat féin arís?

Cén fáth go raibh sibh

ag argóint/ troid?

Ar thosnaigh tusa é?


5

Tá timpiste i ndiaidh

timpiste ag tarlúint thall

ansin.

Téigh isteach agus faigh

leigheas/ bindealán/mála

leac oighir

41

Gearáin

Dearcadh a léiriú agus a

lorg: sásamh nó

míshasamh a léiriú agus

fiosrú faoi

Níl éinne ag súgradh liom

Chaith sé seile liom

Thug sé buille/cic dom

Ghortaigh x mé

Imigh uaim / Bailigh leat

Tá …………… ag cur isteach

orm.

Tá …………………. ag brú.

Níl éinne ag súgradh liom.

Níl sé/ sí sa líne.

Tá brón/ cathú orm.

Dul siar ar fhoclóir do

na Naíonáin Shóis.

Bhí sé/ sí ag troid

liomsa.

Bhrúigh sé/ sí mé.

Bhain sé tuisle asam. Ní

ligfidh sé/ sí dom

Ná seas os mo chomhair

Bhí----garbh liom

Ní bhfuair mé aon seans

Tá brón orm.

Ná déan é sin arís

Níl fonn súgartha orm

Sheas x ar mo chos

Bhí ……….. garbh liom.

Sheas ……….. ar mo chos.

Tá ………… ag screadaíl i mo

chluas/ im’ aghaidh.

Tá ………….. ag caint fúm.

Tá …………… ag glaoch

ainmneacha orm.

Níl ………….. deas liom.

Tá ……………. ag tabhairt

amach dom.

Tá …………. ag troid liom.

Bhí ………….. ag beir greim

Tá ----ag cur as dom

Ní haon scór é sin

Bhain sé liomóg/pinch

asam.

Níl sé ag imirt go

cothrom

Mise/tusa atá i gceannas.

Bíonn ormsa é a

dhéanamh i gcónaí!

Níl sé seo cothrom.

Níl sé ceart ná cóir.

Cén fáth nach ndéanann

tu féin é?


Rang 2

Tá ………… ag cur as

dom.

Bhain sé liomóg asam/

Fágtar mé ar lár an t-am

ar fad

Níor ghabh sé leithscéal

liom

An ndéarfaidh tú le x

nach bhfuil aon

ghallúnach/páipéar

leithreas sa leithreas?

Ná bí ag gabháil dom

Tá tuilleadh ama uainn

Caithfear cothrom na

féine a thabhairt do

ghach duine.


Rang 4

Níor ghabh sé/sí

leithscéal liom.

Tá tuilleadh ama uainn.

42

súgradh.

Ní ligfidh ……… imirt

leis/ léi.

Ní féidir liom teacht ar

Tá ………. ag cur isteach

orm

Tá …………… ag brú.

Bhí ……………. ag

tarraingt mo chuid

gruaige

Bhain …………. geit asam.

Tá …………… ag insint

bréige/ na fírinne.

orm.

Níl aithne agam ar an duine

sin.

Tharraing …………… mo

gheansaí/ mo chóta.


1

Ná seas os mo chomhair

amach.

Tá brón/cathú orm ach

ná déan é sin arís

Níl fonn súgartha orm

as/ aisti.


3

Ní haon scór é sin.

Níl sé ag imirt go

cothrom.

Tá sé sin imithe thar an

líne.


5

Fágtar mé ar lár an t-am

ar fad.

An ndéarfaidh tú le

…………. nach bhfuil aon

ghallúnach fágtha sa

leithreas?

Ná bí ag gabháil dom

Rud Caillte Níl a fhios agam cá bhfuil

Chaill…

Is/Ní liomsa é.

Cé leis é seo?

Is liomsa é.

Cé a chaill _______?

Is le….é

Níor chaill éinne é

An bhfaca éinne?

Chonaic/Ní fhaca

An bhfuil cead agam dul

timpeall chun fháil amach

cé leis é seo?

Ní féidir liom…a aimsiú

Ar chaill tú x?

Nílim ábalta teacht ar…


Rang 4

Nílim in ann teacht ar

43

Níl/ Tá ……………. agam.

Chaill mé mo chóta/ mo

gheansaí/ mo léine/ ‘srl.

Níl a fhios agam.


Naíonáin Shóisir

Ní féidir liom teacht ar

mo …………..

Sílim go bhfuil sé caillte

agam.

Tá tú reoite

Is le ……….. é.

Níor chaill éinne é.

Chaill mé mo théad

scipeála.


1 An féidir liom dul

timpeall leis an ……… seo?

Chaill mé/níor chaill mé


2

Ní féidir liom ……….. a

aimsiú


Rang 3 An bhfuil cead

agam dul timpeall chun

fáil amach cé leis é

seo?

…………..


5

An bhféadfainn dul

amach go dtí an chlós

agus mo chóta a aimsiú?

Rialacha

Dul i gcion ar dhuine :

duine a rialú nó a

smachtú

Daoine a eagrú

Mise an tóraí

Beir greim ar..

Rug mé greim ar…

Rug mé ar an liathróid


Naíonáin Shóisir

Ní raibh go leor ama againn

Níl tú ag leanúint na

rialacha

Druid siar

An dtosnóimid?

Rug ……….. orm/ ort/ air/

uirthi

Tá an t-am istigh

Cé atá ag buachaint/ag

cailliúint?


Rang 2

Tá an t-am istigh.

Níl---ag cloí leis na

rialacha

Ceart go leor, sin mar a

dhéanfaimid é


Rang 4

44

Do sheans anois!

Rith ar aghaidh

Rachaidh mé sa tóir

ort.

Ar aghaidh leat agus

rachaidh mé i do

dhiaidh.


1

Ní raibh go leor ama

againn!

Níl tú ag leanúint na

rialacha

Sin feall/ calaois!

As imirt.


3

Cé atá ag buachaint?

Cé atá ag cailiúint?

Tógfaidh mise é.

Tógfaidh mise do sheans.

Níl …………… ag cloí leis

na rialacha.


5

Táimid go léir chun riail

nua a chur leis an

gcluiche

Roghnú Foirne

Dul i gcion ar dhuine

Cuireadh a thairiscint, nó

glacadh leis, nó é a

dhiúltiú agus fiosrú faoi

Tá mise leis an

bhfoireann seo,

Piocaim…

Do sheans anois

Ar mhaith leat

________ a imirt?

Ba mhaith/níor mhaith..

Tá mise leis an

bhfoireann seo.

Piocaim ……………..

Beidh an chéad rogha

agamsa

Tá tú gafa


bheith i gceannas?

An bhfuil tú ag iarriadh

súgradh liom/linn?

Ní féidir liom mar… táim ag

súgradh le Seán/ghortaigh

mé mo chos.

Cén treo ina bhfuilimid

ag imirt?

Cén cluiche atá á imirt

agaibh?

Conas a imríonn tú é?

Cé mhéad duine atá ag

teastáil?

Cé eile atá ag imirt?

Seo iad na rialacha.

Caithfidh tú......a

An bhfuil cead agam na

foirne a roghnú?

Níl cead againn súgradh

ar an dtaobh sin den

chlós.

Ní féidir le haon duine

lámh a leagan ar an

liathróid.


45

Do sheans anois.


Naíonáin Shóisir

An malartóidh tú

liomsa?

Imreoidh mé an cluiche

tóraíochta

Tá tú gafa!


bheith i gceannas?

Bhíomar ag imirt peile/

iomána/ sacair.


1

Beidh an chéad rogha

agamsa.

Mise an chaptaen.

dhéanamh.

Ní féidir leat... a

dhéanamh sa chluiche


Rang 2

Cén treo ina bhfuilimid

ag imirt?


Rang 3

An féidir le ………….

imirt linn?

Is ceannaire tú.

Rang 4

An bhfuil cead agam an

fhoireann a roghnú?


5

An bhfuil cead agamsa ár

bhfoireann a leagadh

amach?

Níl ………….. san áireamh

fós.

Téarmaíocht


lorg: cinnteacht nó

éiginnteacht a léiriú agus

fiosrú fúthu.

Cúl, foireann, pas, caith

Ar bhuaigh tú?

Bhuaigh mé/níor bhuaigh

mé cúl/cúilín/ pointe

foireann/pas/caith

Dul siar ar fhoclóir Rang 1

Ar chomhscór

Isteach sa líontán

Greamadáin

Bhí …………. ag rith/ ag léim/

Rug/beir mé ort

Is é Gearóid captaen na

foirne

Ag barr na sraithe

Bhí caitheamh isteach


4

i lár na páirce / na

tosaithe / na lántosaithe.

na leathtosaithe / na

46

Léiriú gur gá nó nach gá

rud éigin a dhéanamh

agus fiosrú faoi

bhuaigh mé/ bhuamar


Naíonáin Shóisir

ag téadléimneach

ag argóint

an chlaí ar imeall an

chlóis

ag siúl

Bhí ………….. os mo

chomhair/ i mo dhiaidh/ in

aice liom

ann

Thug se cic ón gcúinne

Tá an t-ádh leat

An chéad áit

Sa dara háit

Sa tríú háit

Caithfidh tú a bheith sa

tóir.

Cén fáth?


Rang 2

Is é Gearóid captaen na

fóirne.

Is í Áine captaen na

foirne.

Tá an t-ádh leat.

An chéad áit.

Sa dara áit.

cúlaithe / na

leathchúlaithe / na

lánchúlaithe / cúlbáire

Rinne sé an tsábháil

cic/ puc saor cic/ puc

pionóis.


Rang 5

Bhuadar orainn.

Buail lascadh air.

Is é/ í ……….. an duine

is tapúla moille.

Imreoir den scoth is ea

é/ í.

Cluiche maith dian a bhí

ann agus bhí an dá

fhoireann cothrom go

maith.

47

Sa tríú áit

Thar an líne/ amuigh

Caith isteach é.

Trasna.

Fear ionaid.

Réiteoir.


3

Rug mé ort!

Ag barr na sraithe.

Bhí caitheamh isteach

ann.

Thug sé cic ón gcúinne.

Táim ag cur allais.

Cic saor.

Cic pionóis.

Leathan/ ar foraíl.

Amuigh/ caite amach.

Níl puinn/mórán

eadartha.

48

Ábhar Suime

Dul i gcion ar dhuine:

cuireadh a thairiscint nó

glacadh leis, nó é a

dhiúltú agus fiosrú faoi


lorg: mianta a léiriú agus

fiosrú fúthu

Táimse ag dul go teach

mo chara/cóisir inniu

Chuireamar an crann

Nollag in airde

Cén sórt ceapaire atá

agat?

An raibh…ann/ Bhí/ Ní

raibh mar…

Cén sórt ceapaire atá

agatsa?


Naíonáin Shóisir Tá

mise ag dul go teach/

cóisir mo chara inniu.

Chuireamar an crann

Nollag in airde.

An bhfaca tú an cluiche ar

an teilifís aréir?

Tá x chun mise a bhailiú

inniu

An bhfuil culaith Man U

agat?

Bailím cartaí x

An malartóidh tú carta de

x le haghaidh cárta de y?

Bhíomar ag téadléimneach

Chuamar/ Rinneamar/

Bhíomar/ Thugamar cuairt

ar…..

Cad a d’ith sibh/tú?

D’ith mé…/ D’itheamar…..

Cad iad na bronntanais a

fuair tu?

Fuair mé… ach ní bhfuair

mé…

An dtaitníonn…leat?

Taitníonn… go mór liom./

Ní thaitníonn se liom in

aon chor/ar chor ar bith.

Conas mar a bhí an cóisir

breithe?

Bhí sé ar fheabhas/ go

hiontach/ thar chinn/

thar barr/ Cóisir den

scoth a bhí ann/

Bhí sé go holc/go

hainnis/leadránach/

tuirsiúil

Ce mhéad a bhí i láthair/

a bhí ann?

Ní raibh ach ochtar

Bhí slua mór ann

Cá ndeachaigh sibh

Cad a rinne sibh?

Conas mar a bhí an cóisir

breithe?

Bhí sé ar fheabhas/ go

hiontach/ thar chinn/

thar barr

Cóisir den scoth a bhí

ann/ lofa/ uafásach


Rang 4

Chuas go dtí an

phictiúrlann aréir‘s

chonaiceas ….

Scannán den scoth a bhí

ann.

D’itheamar ……………

Is é/ í an caractar is

fearr liom ná ………….

49

An bhfaca tú … aréir?

Chonaic/ Ní fhaca Ar

thaitin… leat.

Thaitin/ Níor thaitin…liom

Bhíomar ag téadléimneach.

Bailím cártaí


1

An bhfaca tú an cluiche

ar an teilifís aréir?

An bhfuil culaith Man U

agat?

Tá …………. chun mise a

bhailiú inniu.

Cad a cheannóidh tú leis

an tairgead?

Ceannóidh mé…

Tá sé ar intinn agam… a

cheannach

Ba bhreá liom…a

cheannach

Táim ag tabhairt cuairt

ar...i ndiaidh na scoile

Cad a cheap tú den

gcúl/faoin gcúl?

Is iad x an popghrúpa is

fearr liom

Is é/is í ____ an

príomhamhránaí

Bhí mé ag pléascadh ag

gáire nuair... /Phléasc mé

amach ag gáire nuair

__/Bhí mé sna tríthí ag


5

Bhíos ag ceolchoirm ag an

deireadh seachtaine. Bhí

an saol ‘s a mháthair ann.

Bhí an ghrian ag

scoilteadh na gcloch.

50

gáire…..

Tháinig fuar-allas amach

trím nuair

An bhfaca tú/ sibh …

aréir?

Chonaic/ Ní fhaca

Ar thaitin… leat/libh.

Thaitin/ Níor

thaitin…liom/linn


Rang 2

Cad a cheap tú den

chú/faoin gcúll?

Cad a cheap tú den

chluiche/faoin gcluiche?

Is iad …………. an

popghrúpa is fearr liom.

Is é/ í an

51

príomhamhránaí.

Is é/ í ……………… an

t-amhránaí is fearr

liomsa


3

Táim ag tabhairt cuairt

ar …………. i ndiaidh na

scoile.

Bhí mé ag pléascadh ag

gáire nuair... /Phléasc mé

amach ag gáire nuair

__/Bhí mé sna tríthí ag

gáire…..

Liathróid ar strae

Iarraidh ar dhuine rud

éigin a dhéanamh nó a

éileamh

Bí cúramach!

Seachain an ...

Tar anuas!

Faigh é

Seas siar

Caith chugam é

Faigh é

An bhfaighidh tú an

Níl cead agat dul ansin.

Má fheiceann an

múinteoir tú beidh tú i

dtrioblóid.

52

Seas siar

Caith chugam é

liathróid dom le do thoil?

Gheobhaidh/ ní bhfaighidh

Caithfidh mé ceist a chur

ar an múinteoir.

Tá sé imithe thar an

bhfalla.

Ní bhfaighidh-faigh tú féin

é.

Ta sé taobh thiar duit

An bhfeiceann tú é?

Feicim é/ Ní fheicim in

aon chor é.

Troid sa chlós

Dearcadh a léiriú: aontú

agus easaontú le ráiteas

agus fiosrú faoi

Is liomsa é!

Ní leatsa é!

Tabhair ar ais dom é!

Ná bris é!

Stop ag cur isteach orm!

Imigh uaim!

Níl cead agat..

Ní féidir sin a dhéanamh!

As mo radharc.

Fág an bealach!/Bailigh leat

Déarfaidh mé leis an

múinteoir é.

Níl cead agat mo cheannsa

a úsáid.

An t-aon rud…

Ní féidir le haon duine

lámh a leagadh ar an

liathróid

Déarfaidh mé é leis an

múinteoir muna stopann

tú!

Bhain tú tuisle asam.

Ní féidir leat é sin a

dhéanamh.

Níl cead agat labhairt

mar sin le h-éinne.

Níl an iompar sin

ceadaithe sa scoil seo. Tá

rialacha na scoile á

mbriseadh agat.

Ná déan é sin go deo arís.

Éirigh as sin.

Cuir uait é sin.

Ná bí ag

pleidhcíocht/útamáil

Nathanna Cainte & Seanfhocail

53

Naíonáin Rang 1 & 2 Rang 3 & 4 Rang 5 & 6 An Aimsir Tá sé ag cur báistí.

Tá sé fuar. Lá breá atá ann Tá an ghrian ag taitneamh.

Tá sé ag cur báistí. Tá sé ag cur sneachta. Tá an ghrian go hard sa spéir. Tá sé ag cur seaca. Tá mé préachta leis an bhfuacht.

Tá cuma báistí air. Lá brothallach. Gála gaoithe. Tá an ghrian ag scoilteadh na gcloch. Tá nimh san fhuacht.

Tá sé ag stealladh báistí. Tá an aimsir ag dul i bhfeabhas/in olcas. Tá an fuacht feanntach. Tá an ghaoth ag éirí. Tá sé gaofar Ag luí faoin ngrian.

Rud Tá rud éigin cearr. An rud a tharla. An rud atá a rá agam.

Os rud é gur tháinig tú Is beag an rud é Is beag/mór an obair atá déanta An ndéanfá rud dom?

Ó muise an créatúr bocht. Sin deireadh an ruda/an scéil.

Deireadh Sin deireadh an scéil. Tháinig deireadh leis.

Ó thus go deireadh Faoi dheireadh

I ndeireadh na dála

Am lóin

Tá.....agus....sa bhosca lón inniu. Tá.... agus.... agam don lón inniu. Is maith liom... Is fearr liom...

An bhfuil cead agam suí le mo chara? An bhfuil cead agam...a fháil. An bhfaighidh mé mo chóta, a mhúinteoir? Fuair mé mo chóta. An mbeimid ag dul amach?

Dul siar ar na frásaí atá múinte san bun ranganna.

Dul siar ar na frásaí atá múinte san bun ranganna.

Sa chlós Thit me sa chlós. Ghortaigh mé mo..... Is fíor sin. Tabhair seans di.

54

Tá mo ghlúin ag cur fola. Comhghairdeas. Cluiche iontach. Maith thú/maith sibh. Tá __ ag caoineadh An bhfuil sé in am don line. Bí/Bígí ciúin. Déan/Déanaigí line díreach. Isteach leat/libh Éist/éistigí Fan/fanaigí don mhúinteoir.

Tá ____ ag cur fola. Tá sé sin fíor. Tá sé sin bréagach. Go n-éirí leat. Go n-éirí libh. Déan deifir. Cé a bhuaigh? Cé atá ag imirt? Seo iad na rialacha.... An n-imreoidh tú cluiche?

Is bréag í sin. Beir air. Beir uirthi. Cé átá mar chaptaen? Céard faoi chluiche peil/...? Níl sé sin ceadaithe. Bhuaigh said an cluiche.

An bhfuil sibh réidh? Tabhair seans eile dom. Níl ach cúig noiméad fágtha. Tá an t-am istigh. Seo an slí chun... An bhfeadfá cabhrú liom? Táim tuirseach den chluiche seo.

Lorg rudaí An bhfuil cead agam (milseán, mála, cóipleabhar, spúnóg, peann luaidhe, bileog, leabhar, mála leac oighir/rud fuar) a fháil, más é do thoil é? Go raibh maith agat/agaibh. Míle buíochas. Go raibh mile.

55

Fáilte romhat. Gabh mo leithscéal.

Beannú do dhuine Dia duit. Dia is Muire

duit. Fáilte romhat!

Nollaig/Cáisc shona duit!

Breithlá sona duit.

Beannachtaí na féile ort!

Dé do bheatha chugainn

Dia duit. Fáilte romhat.

Go mbeannaí Dia duit!

Bail ó Dhia ar an obair!

An bhaill chéanna ort!

Gurabh amhlaidh duit!

Ádh mór ort!

Go n-éirí leat!

Beannacht Dé leat!

Is fada liom!/ I can’t

wait

Táim ag tnúth/ag súil

go mór leis.

Dia duit/dhaoibh.

Dia is Muire

duit/dhaoibh

Bail ó Dhia ort.

Cén chaoi ina bhfuil tú?

Go maire tú is go gcaithe

tú é!

Dia anseo isteach! Sé do

bheatha!

Dia linn!

Go mba hé dhuit!

Beatha agus sláinte

chugat

Go maire tú is go gcaithe

tú é agus seacht gcinn is

fearr ná é.

Deiseal (nuair a bhíonn

Bail ó Dhia ort/oraibh

Gurb amhlaidh duitse.

Go mba hé duit.

Nár laga Dia thú!

Rath Dé ort!

Go méadaí Dia do stór!

Beannacht Dé lena

(h)anam!

Go bhfága Dia an tsláinte

agat!

Gura fada buan thú!

Aon scéal agat?

Cén scéal?

Diabhal scéal, mura

bhfuil aon cheann agat

féin

Go dtuga Dia slán abhaile

56

duine aq casachtach)

Dia leat (bless you)

Is fada liom!

Táim ag tnúth/ag súil

go mór leis.

thú/sibh.

Feicfidh mé arís thú le

cúnamh Dé

Nár laga dia thú

Mo ghrá thú

Botúin Agus Conas Tabhairt Futhu

Ar scoil go minic cloistear go leor botúin, mar shampla,

“An bhfuil cead ag mé faigh leabhar?” “An féidir liom téigh amach?”

Tá sé de nós le tamall iarracht a dhéanamh seo a cheartú tríd an t-ainm Briathartha a úsáid in áit an Mhodh Ordaitheach agus go mbeadh an múinteoir ina mhúnlóir de dhea-chleachtas ach i ndáiríre an leor é sin? Mar fhoireann caithfimid tabhairt san áireamh go ndéanfaidh páistí botúin ar dtús agus iad ag sealbhú teanga (féach thíos sampla na Naíonáin) agus ó Naíonáin Mhóra Mí Eanáir ar aghaidh, gur gá dúinn mar mhúinteoirí an leagan ceart a mhúineadh agus a chleachtadh ag baint úsáide as raon leathan de straitéisí agus modhanna múinte. Sna Ranganna Naíonáin deirtear é seo agus níl aon rud mí-cheart leis ( ‘sé tús na cainte)

• Ceangail le do thoil nó ceangail mo bhróg / m’iallacha • Oscail le do thoil nó oscail mo bhosca lóin • Glan é seo /Gearr é seo • Nigh mo lámha • Léigh scéal dom

57

• Líon é seo • Bain mo chóta / an craiceann den oráiste • Cuir mo chóta orm / barr ar an bpeann luaidhe • Cabhraigh liom / Cuidigh liom

Ach ba mhaith linn ó Naíonáin Mhóra Mí Eanáir ar aghaidh go mbainfí úsáid;

• An bhféadfá…..m’iallacha a cheangail /mo bhosca lóin a oscailt / é seo a ghlanadh / é seo a ghearradh / mo lámha a ní / scéal a léamh dom / é seo a líonadh /an craiceann a bhaint / barr a chur ar mo pheann luaidhe / cabhrú liom / cuidiú liom

(Ní cóir fáil réidh leis an mhodh ordaitheach áfach, smaoinigh ar an gcluiche peile/iománaiochta!)

Caithfear forbairt a dhéanamh ar an bhfrása tosaigh freisin,

• Tá sé in am…An bhfuil sé in am… • Is féidir liom….An féidir leat…. • D’fhéadfainn….An bhféadfá…. - Ar mhiste leat… • An bhfuil tú in ann… An bhfuil tú ábalta…..

Ní mór go mbeadh sé mar nós scoile an leagan ceart a insint do na páistí agus iad ag athrá an leagan ceart sin AGUS stáitéisí chuí a úsáid

Stráitéisí

• Leabhair Mhóra • Dánta le tascanna scríbhneoireachta • Cluichí &rl.................................................

58

• Prionta sa timpeallacht (ar fud na scoile) • Bíodh na páistí gníomhach san fhoghlaim.

Luaschártaí agus Prionta sa Timpeallacht Ba cheart úsáid a bhaint as na luas chartaí seo mar phrionta sa timpeallacht. Is fiú na páistí a chur ag dearadh pictiúir chun dul leis an bprionta. Tabhair an luas chárta céanna do gach duine i ngrúpa, déan an eiseamláir a phlé; “Cén saghas pictiúir a chuirfeá le sin?” “Cén fáth?” “An bhfuil aon tuairim eile ag éinne?” agus ansin tabhair seans don ghrúpa a bpictiúr féin a tharraingt, agus beidh i bhfad níos mó suime ag na paistí ann toisc go bhfuil siad ag fáil úinéireacht ar an bpróiseas. Lig dóibh ansin an prionta a chrochadh in áiteanna oiriúnacha ar fud na scoile.

Scéimeanna Aitheantais na Gaeilge Comhghairdeas libh! Comhghairdeas libh! Comhghairdeas libh!

59

Gaeilgeoir den Scoth Is pictiúr-chártaí iad a choiméadtar ar bhord an mhúinteora le tabhairt do na páistí gach uair go n-úsáidtear Gaeilge chruinn i rith an lae go neamhfhoirmiúil. Moltar na páistí nuair a ghlacann siad leis na deiseanna an teanga a úsáid gan spreagadh an mhúinteora sa rang, clós srl. Is pictiúr atá ann & is féidir leis na páistí iad a dhathú, bhailiú srl.

Gaeilgeoir den scoth




60

Bonn na Gaeilge Bíonn Bonn na Gaeilge ar fáil do pháiste amháin i ngach rang. Gach seachtain bronntar Bonn na Gaeilge ar an bpáiste a rinne an-iarracht i leith labhairt na Gaeilge an tseachtain sin. Moltar na páistí ar fad ós comhair na scoile agus bíonn an deis acu an bonn a chaitheamh ar scoil agus sa bhaile ar feadh na seachtaine. Tá dearadh ar an mbonn “Bonn na Gaeilge” agus tá ribín daite “glas, bán & oráiste” timpeall ar an mbonn.

Bonn na Gaeilge

61

Greamathóir croí sa Dialann Scoile I rith an lae cláraíonn an múinteoir ranga greamathóir sa dialann scoile a luann le tuismitheoir go ndearna an páiste an-iarracht leis an nGaeilge ar an lá sin.

62

An Taispeántas Gaelach

Go mbeadh deis ag gach rang an taispeántas Gaeilge atá déanta ag an rang sin a mhíniú ag am tionóil nó dráma ghearr a bhunú ar nath na seachtaine.

Teastaisí Moladh Labhairt na Gaeilge Bronntar teastaisí ar na páistí a thugann moladh speisialta dóibh as ucht an Ghaeilge a labhairt. Is féidir é seo a dhéanamh cibé bealach a oireann don mhúinteoir féin gach lá, gach seachtain srl.

63

Teastas Moladh Labhairt na Gaeilge.

Moladh Speisialta

Táim ag moladh

____________________

don dea-iarracht i labhairt na Gaeilge

_____________________________ __________

Síniú an mhúinteora Dáta

_____________________________ __________ Síniú an tuismitheora Dáta

64

Mian Na Scoile

Go bpiocaimís mian scoile mar fhoireann agus go mbeadh mian na scoile le feiceáil timpeall na scoile go forleathan. Mar shampla, “Sí an Ghaeilge ár dteanga, labhraimís í.“ “Beatha teanga í a labhairt”Is féidir é a chur ar dhialann na scoile/ ar an suíomh idirlíon/ ar na nuachtlitreacha a chuirtear abhaile &rl. Go mbeadh an mhian seo mar chroílár cultúr na scoile.

Griangraf/ Ainm “Gaeilgeoir na Seachtaine” Bíonn clár ar dhoras an seomra ranga nó sa halla. Cuirfear suas grianghraf don Ghaeilgeoir is fearr ó gach rang. Bíonn sé le feiceáil ag gach cuairteoir a thagann chuig na scoile. Baileoidh Lorna/Niamh na grianghraifeanna ó na múinteoirí gach maidin Luan nó tráthnóna Aoine.

Gaeilgeoir na Seachtaine

65

Gaeilgeoir na seachtaine

Is féidir dalta a ainmniú ar scáileán ríomhaire an tseomra ranga chun aitheantas a thabhairt dó/di mar Ghaeilgeoir na seachtaine. (Nó d’fhéadfaí ainm an dalta a chur mar screensaver ag trasnú an ríomhaire go minic i rith an lae!)

Comórtas na scoile Cuirfidh múinteoirí ranga mirlíní i bpróca speisialta nuair a dhéanann páistí an-iarracht Gaeilge chruinn a labhairt. Nuair a chloistear Gaeilge chruinn sa chlós, déarfaidh an múinteoir atá i bhfeighil an chlóis leis an bpáiste gur féidir leo insint don mhúinteoir ranga mirlín a chuir isteach sa phróca. Is comórtas idir na ranganna go léir sa scoil atá i gceist agus bronnfar dúais ar an rang a bheidh an méid is mó mirlíní bailithe acu.

66

Caisleán Gaelach

‘Caislean Gaelach’ a chruthú – cuireann páiste bloc amháin ar an gcaisleán lego nuair a labhrann sé/sí Gaeilge go neamh fhoirmiúil. Duais do chaisleán is mó sa scoil (treimhse ama le aontú).

Suaitheantaisí Gailege Bronntar suaitheantaisí ar na páistí sna ranganna naíonáin – rang 2 atá ag déannamh iarrachta lena gcuid Gaeilge. Úsáidtear é seo i mbunranganna ach go h-áirithe toisc gur bhreá leo iad a chaitheamh ar feaadh na seachtaine. Coinnítear liosta de bhuaiteoirí na suaitheantaisí in áit go bhfeicfear iad.

Liosta duaiseanna

• Teddy Bears picnic • Bréagáin • Picnic • Clós breise • An fhaiche imeartha • Mr. Whippy • Bolgán • Oíche gan obair bhaile • Turas • Bia a fháil isteach m.sh pizza, grán rósta

67

• Dvd (ar chlár cliste) • Lá gan éadaí scoile.

Documents

Gaelscoil an Ráithín – Plean - Féin Mheastóireacht Scoile – … an R SSE Plean... · 2018-04-13 · 1 Gaelscoil an Ráithín – Plean - Féin Mheastóireacht Scoile – Labhairt