Gazeta Dukagjini Nr 146

7/23/2019 Gazeta Dukagjini Nr 146

http://slidepdf.com/reader/full/gazeta-dukagjini-nr-146 1/12

+ +

+

Botim Periodik i Shoqatës Atdhetare “Dukagjini”, Viti i XII i botimit, nr. 146, dhjetor 2015Nr. Llog. UNIONBANK 510367047020112, Shkodër - Albania, Tel. 00355692465784, internet: www.shoqatadukagjini.com, Kryeredaktor: Luigj Shyti, Çmimi 30 lekë / 1.5 euro

cmy

8

ealizime e vi i 21NJË EKSPERIENCË E MADHE PËR TU MBËSHTETUR NË REALIZIMIN E MISIONIT

TË SHOQATËS “ATDHETARE-DUKAGJINI”, NË VITIN 2016 2resi eni iepuzot uarsan, pre

n res encpraqsueoaeare

DukagjiniDitën e mërkurë, më 17 Nëntor 2015, në Presidencë u zhvil-

lua një pritje, ku Presiden i Republikës, Shkëlqesia e Tij BujarNISHANI, pri një përfaqësi të Shoqatës Atdhetare “Dukagji-ni”. Objek kryesor i takimit ishte falenderimi dhe mirënjohjaqë Shoqata Atdhetare “Dukagjini” dhe gjithë zona dëshironte shprehte President të Republikës në lidhje me vlerësimin edisa figurave dukagjinase...

3

GOXOQ T FITOS

PROMOVOHET ROMANI “GUXO” I SHKRIMTARITFADIL KRAJA, KUSHTUAR BIZNESMENIT TË

SUKSESSHËM SHQIPTARO-AMERIKAN NDUEFTONI

eroi i opu it

edë jo’ LuliNDEROHET NË KRYEQYTETIN ESHQIPËRIS

Me datën 27 nëntor 2015, një dite para 103 vjetorit te Shpalljes se Pa-varësisë se Shqipërisë, ose një dite para Ditës se Flamurit, ne orën 11.00 u përurua monumen i Heroit te Popullit, Dede Gjon Luli. Vërtetë njëkrenari e veçante, qe pas 100 vitesh te rënies se këj tribune te lirisë,te vendoset përjetësisht ne kryeqyten e Republikës se Shqipërisë, nekryeqyten e shtet Ame, Tirane.

4

oi i gjetjes me injitet të vetvetes

DUKE SHFLETUAR ROMANIN ”GUXO!…” ,TË SHKRIMTARIT FADIL KRAJA -

Dashnori i alës si vlerë universale, dramaturgu dhe po aq romancieri i

konfirmuar,”Mjeshtri i Madh”, Fadil Kraja, i mirënjohur për prirjen esteke të për-

jemit të fat të njeriut të thjeshtë, vjen kësaj radhe me një mesazh të ri, origjinaldhe po aq intrigues : Kodi i gjetjes me dinjitet të vetvetes, ndryshe Individualizmi,si filozofi , sfida më serioze për njeriun bashkëkohor.



2r. , etor

+ +

+

+

Me punën e pa lodhur të anëtarëve tëkryesisë, me mbështetjen e anëtarëvetë Këshillit të Shoqatës dhe anëtarëvetë saj, gjate vit 2015 janë realizuar njësere veprimtarish në bashkëpunim edheme struktura të tjera të shoqërisë civiledhe kulturore, me strukturat e pushtetvendor në qyten tone, Shkodrën, nëmbare hapësirat shqiptare. Këto veprim-tari janë:

ë pari, në saj të punës së redaksisëme në krye kryeredaktorin, Luigj Shy,

gazeta ka dale rregullisht, në çdo muaj.Për nxjerrjen e saj kane vijuar të kon-tribuojnë financiarisht, zo Ndue Ftonidhe zo Gjergj Leqejza, të cilët në emërtë redaksisë, të kryesisë dhe anëtareve tëshoqatës, i falënderojmë jashtë mase përketë kontribut që kane dhënë dhe japinnë nxjerrjen e kësaj gazete, që është evetmja gazete e qytet të Shkodrës, qëdel në treg. Doli nga shtypi nr. 146 i saj.

Në ketë vit, në 12 numra gazete, nganumri 135 e deri te numri 146, janë bot-uar 162 arkuj nga 66 arkull shkrues.Këta janë: Ndue Sanaj, Luigj Shy, NdocSelimi, Beqir Cikaqi, Zef Nika, Prele Mila-ni, Kadri Ujkaj, Mark Bregu, Prele Shytani,Ramazan Ceka, Zejnepe Hali, Kryesia eShoqates, Alfred Popuçiu, Burimi Ballka-nëeb, Ahmet Dursun, Rush Dragu, MarnҪena, Suela Ndoja, Haki Temali, MaliqVreka, Arben Legreta, Besi Bekteshi,Ndoc Logu, Leke Imeraj, Sejman Sokoli,Mhill Pali, Gazmend Krasniqi, MirashNdrezaj, Mirash Uka, Beqir Sina, DedeZhivani, Nike Bujaj, Ndue Nika, Luigj Te-mali, Ndue Mici, Lazer Kodra, Gjon Fierza,Zef Pergega, Dashamir Cacaj, Lulash Brig-

ja, Rrok Lazeri, Agron Luka, Lazer Preka,Ylli Mece, Zef Gjeta Marinela Buxha, ZefLulash Sokoli, Tonin Macaj, Frasher Ra-caj, Zef Fusha, Luigj Mila, Alda Bardhyli,Kole Bala, Nike Gashaj, Zef Deilja, NdocGrimaj, Lazer Stani, Gjergj Leqejza, SadikBejko, Daniela Pjetri dhe Roza Pjetri. Tëgjithë i falënderojmë për ketë kontribut

intelektual që kane dhënë.

ë dy me datën 12-13 prill, morëmpjese në Manifesmin “Zëri i Vël-lazërisë-2015“, në kuadrin e 15 vjetorittë themelimit të Shoqatës së VëllazërisëKosove-Malësi e Madhe “Marn Dre-shaj“, me qendër në Peje.

ë tre, me datën 30-31 tetor ishim nëPeje, në kuadrin e 25 vjetorit të theme-limit të Teatrit “Aleksandër Moisiu“ dhenë Doberdol të komunës së Klinës, në“Ditën e Plisit“.

ë katër, me datën 14 nëntor uparaqit romani, me tull “GUXO...!“ të

autorit Fadil Kraja, që i kushtohej njëanëtari të Shoqatës sonë, i cili është njënder kontribuuesit kryesor, Ndue Ftonit,biznesmen në Miçigan të SHBA.

Së pes, me kërkesën tone dhe membështetjen e këshilltarit diplomak përrajonin, zot Flamur Gashi, me datën18 nëntor u takuam me Presidenn eRepublikës, zon Bujar Nishani. Një ta-kim i planifikuar në orën 16. 00 deri nëorën 16. 15, zgja deri në orën 16. 45.Grupi përfaqësues i shoqatës ishim unë,Gjergji, Roza, Zef Gjeta, Lazer Stani, ZefBari dhe Zef L. Sokoli. Në emër të gjithëshoqatës e informuam shkurmisht përpunën e shoqatës në këto 13 vite dhe idhuruam logun e shoqatës, me ketë mo-

vacion: “Në shenje respek e mirënjohje për vlerësimin dhe promovimin që i keni

bere figurave të zonës së Dukagjinit, për

kontribun e tyre në çështjen shqiptare”.Nga Zef L. Sokoli, në emër të shoqatësi dhuroi një veshje tradicionale, si dheprof. As. Dr. Zef Gjeta, në emër të shoqa-tës i dhuroi 8 libra të shkruar nga autoretPrele Milani e Lazer Kodra, Luigj Shy,Zef Gjeta dhe unë, si dhe dy libra bomi shoqatës. Gjithashtu ne, e falënderuamInstucionin e Presidencës për vlerësi-min e figurave dukagjinase duke filluarqë nga Presiden Moisiu, PresidenTopi dhe për vlerësimin që ky së fundmiMehemt Shpendin e nderoi veprën e j,me urdhrin “Nderi i Kombit”. Ai ndjeukënaqësi që u takua me ne. Na falënderoidhe ne, për punën që bëjmë, në veçanqë jemi vetëm vullnetar. Nga kjo kënaqësiqë pa, mori nismën që ne, në pranverëntë vit të ardhshme, 2016 të zhvillojmënjë veprimtari kulturore e arske nëPallan e Brigadave. Për ne është vërtetënjë vlerësim e kuraja e veçante që na u bedhe për ketë e falënderuam në mënyrë tëveçante.

Së gjash, në kuadrin e Ditës Ndërkom-bëtare të Drejtave të Njeriut, me datën10 dhjetor, në bashkëpunim me anëtarete grupimit “Aleanca për Jetën”, në shë-toren para hotel “Colosseo” u zhvillua njëveprimtari e ndjeshmërisë për kundërdhunës e vrasjes.

Së te, jo për nga koha e planifikimitdhe rëndësia, por sepse është një diçkae veçante, ishte realizimi i nismës përndërmin, vendosjen dhe përurimin e dymonumenteve, atë të atdhetarit Mehm-et Shpendi dhe atë të albanologut MarnCamaj. E kemi trajtuar disa here punënqë është bere për të nxjerre lejen e ndër-mit dhe vendosjes së tyre, por gjithsesiduhet theksuar përsëri, sepse është njëeksperience e pashlyeshme në kujtesëndhe punën tone në të ardhmen.

Për të marre lejen, u be gjithçka ishtee mundur. U deshën plote 14 muaj. Meanëtarin e kryesisë së Shoqatës e anëtarii këshillit të bashkisë së qytet Shkodër,

Mhill Prronin, u ulem te bar-restorant“Idromeno“ dhe u morën firmat e 25këshilltareve, duke filluar që nga kryetarii këshillit të bashkisë, av. Bardhyl Lohja,

sepse vetëm në ketë mënyrë behej fakti kryer mirami i propozimit tone. Proce-durat e tjera ishin formale, por patjetëredhe ato deshën kohen e tyre. Ketë mun-di ta bënte Mhilli me atë dashamirësinë ej, që kishte me këshilltarët pa llogaritese kujt force polike ishin. Pastaj u deshpuna e deba i disahershëm me Kryeta-rin e Bashkisë, Lorenc Luken, që më nëfund u dha mirami në parim. U be kjo,por ҫ fare duhej tjetër? A mund të ndër-toheshin këto dy monumente pa fondinpërkatës? Kurrsesi jo. Atëherë u be thirrja

kudo menduam se mund të kontribuo-hej. Në Nju-Jork, nëpërmjet kolegut m,Mark Dreni; në Miçigan nëpërmjet anë-tarit të shoqatës sonë, Ndue Ftonit dhekryetarit të shoqatës “Dukagjini“ në Miçi-gan, Nikolin Shy; në Belgjike nëpërmjetLeke Gilaj, në Zvicër nëpërmjet Kole Çar-dakut, në Tirane e në Shkodër nëpërmjetshoqërisë sonë, Marn Marni dhe GjonDukgilaj. E gjithë kjo pune beri të mun-dur të mblidhet fondi përkatës. Personatqë kane kontribuar janë publikuar nëgazetën nr. 145, pa dhënë sasinë e kon-tribut person për person, por në përq-indje sipas bashkësive kontribuuese. Përtë gjithë ju jemi shume mirënjohës aq sanuk gjejmë ale të shprehim mirënjohjenndaj tyre, por gjithsesi historia do të shk-ruaj për ta, për ketë kontribut të jashtëza-konshëm jo vetëm material, por mbi tëgjitha mbështetja morale të cilët na dha-në, që ne të punonim me vendosmëri nërealizimin e nismës sonë. Nga realizimi ikësaj nisme duhet theksuar:

a) Edhe një here prezantuam paraopinionit qytetar e shtetërorë solidarite-n dukagjinas të trashëguar në shekuj. Nëqoe se nuk do të ishte ky solidaritet, nukmund të mblidhej fondi përkatës dhe asnuk mund të mendohej të ndërtoheshinkëto monumente. Prandaj, mbështetjaqë na kane bere është e pakufishme dhenuk gjejmë ale për falënderuar.

b) Treguam para të tjerëve përgjegjësi-në atdhetare e intelektualeve të

anëtareve të shoqatës sonë në marrjen enismave të lla me vlera nacionale.

c) Treguam, se sa të vendosur jemi, satë përgjegjshëm jemi për detyrat që mar-rim në mënyrë vullnetare, për bere re-alitet ato dhe sa e vendosur e përkush-tuar është shoqata e jone në realizimin emisionit të saj.

d) Realizimi i kësaj nisme tregon edhenjëherë domosdoshmërinë e krijimit tëkësaj shoqate për bashkësinë dukagji-nase, e cila gjithnjë e më shume duhet tëforcohet e të eci përpara, sepse misioni ishoqatës është, po të thuash i pafund ...Detyra të tjera na presin dhe që patjetërkërkojnë punën tone të pakursyer, porasnjëherë punën tone me kushte. Le të

ketë debate, por asnjëherë nuk duhet të japim ulmatume, sepse Dukagjini ështëi të gjithëve. Askush nuk e ka më gjë setjetri Dukagjinin tone.

e K jo përvojë na mësojë, se secili ngane, është i domosdoshëm në realizimin emisionit të shoqatës, pavarësisht ndonjëproblemi të vogël në mes nesh, që ështëdhe duhet të jete i përkohshëm dhe i kal-ueshëm, të shikojmë secili më mire pu-nën që bën ne dobi të saj. Sigurisht nuk

jemi të prere të gjithë me një gërshëre,se as në familje nuk jemi të lle. Pra, të

jemi më tolerant, më të kuptueshëm menjeri-tjetrin, në veçan kur nuk ka qël-lime dashakeqe apo shfrytëzim të punëse përpjekjeve të tjetrit.

f Duke u nise nga realizimi i kësajnisme, kemi të drejtën morale, që të o- jmë dukagjinasit, në veçan brezin e ri,të bëhen pjese e shoqatës “Atdhetare-Dukagjini”, sepse secili do ta gjeje vetenmë së miri.

Duke u nisur nga përvoja e fituar, Krye-sia e Shoqatës, në mbledhjen e saj, medatën 2 dhjetor 2015, miratoi Planin eVeprimtarive të Shoqatës për vin 2016,si më poshtë:

1. Të vijoje bomi I gazetës “Dukagji-ni”, me ketë përkushm dhe të pandër-prerë në çdo muaj, duke synuar ne rritjene nivelit te saj …

Në çdo muaj, redaksia e gazetës2. Të marrim pjese në Manifesmin

“Zëri i Vëllazërisë -2016“, në Kosove, eorganizuar nga Shoqata “Marn Dreshaj“

Në muaj prill 2016, Seksioni i veprim-tarive dhe i kulturës

3. Përgatja e zhvillimi i veprimtarisëkulturore e arske në Pallan e Briga-dave, me nismën e President të Repub-likës, zo Bujar Nishani ...

Në muajin maj-qershor 2016, seksionii veprimtarive dhe i kulturës-arske

4. Bomi i librit “Dukagjini ne rrjedhate historisë nr. 3 e 4”. Brenda muajit shta-tor 2016, Redaksia e seksioni në marrëd-hënie me publikun

5. Një ekskursion në vendet historike

të zonës sonë, në zonën e Dukagjinit, mestudent të fushave të ndryshme, me njëgrup të përzier, me përbërje nga 10 derinë 15 vete.

Brenda muajit gusht-shtator 2016,seksioni i veprimtarive të shoqatës

6. Mund të zhvillohen veprimtari tëshkëputura, që do të vlerësojë Kryesia e

hoqatës ...Gjate vit, Kryesia

***Besojmë në përgjegjësinë dhe në

përkushmin e anëtarëve të shoqatës, tëanëtarëve të Këshillit dhe në Kryesine esaj, Plani i Veprimtarive për vin 2016 dotë realizohet.

DUE SANAJ,Kryetari i Shoqatës

“Atdhetare-Dukagjini”

ealizime e vi i 21NJË EKSPERIENCË E MADHE PËR TU MBËSHTETUR NË REALIZIMIN E MISIONIT

Ë SHOQATËS “ATDHETARE-DUKAGJINI”, NË VITIN 2016

BILANC



3r. , etor

+ +

+

+

AKTUALITET

Ditën e mërkurë, më 17 Nëntor 2015,në Presidencë u zhvillua një pritje, kuPresiden i Republikës, Shkëlqesia eTij Bujar NISHANI, pri një përfaqësi tëShoqatës Atdhetare “Dukagjini”. Objekkryesor i takimit ishte falenderimi dhemirënjohja që Shoqata Atdhetare “Du-kagjini” dhe gjithë zona dëshironte shprehte President të Republikës në lid-hje me vlerësimin e disa figurave dukagji-nase. Por, takimi ishte mja i ngrohtë,frutdhënës dhe mja më i zgjeruar sesaobjek në alë.

Në takim ishin të pranishëm, nga

Shoqata Atdhetare “Dukagjini”: NdueSANAJ (Kryetar), Gjergj LEQEJZA (nënkry-etar) dhe anëtarët Znj. Roza PJETRI, ZefLULASHI, Zef BARI, Lazer STANI dhe ZefGJETA, ndërsa nga Presidenca, Shkëlqe-sia e Tij Bujar NISHANI dhe 4 anëtarë tëkabinet të j. Pas ceremonisë së rast,dhe shkëmbimeve zyrtare të përshënde-

tjeve, takimi mori nota të një bisede tëpërzemërt dhe shumë miqësore.

Kyetari i Shoqatës Atdhetare “Dukagji-ni” Ndue SANAJ, duke falenderuar Presi-denn për vlerësimet që ai ka bërë përfigurat e Dukagjinit, i dhuroi aj logone Shoqatës Atdhetare “Dukagjini”, mededikimin: “ ë shenje respek e mirën-

johje për vlerësimin dhe promovimin

që i keni bere figurave të zonës së Du-

kagjinit, për kontribun e tyre në çështjen

shqiptare.”.Presiden i Republikës, ZoBujar NISHANI, e mirëpri këtë dhuratë,u shpreh shumë i emocionuar dhe i vlerë-

suar që Shoqata Atdhetare “Dukagjini” ekishte çmuar e vlerësuar veprimtarinë ePresident. Ndërkohë që President iudhurua edhe një kostum karakterisk izonës (rq, xhamadan e qeleshe), si dhenjë set me libra të shkruara nga dukagji-nas, studiues të fushave të ndryshme.

Më tej, takimi vazhdoi me një bash-

këbisedim frutdhënës, ku u evokuan tra-ditat e Dukagjinit dhe të dukagjinasve,vlerat dhe potencialet që paraqiten, poredhe u sugjeruan rrugë e mundësi përtë ardhmen. U diskutua për çështjen epazgjidhur të rrugës automobiliske,të vlerave historike të luërave të zhvil-luara, por edhe të hershmërisë së ban-imit të zonës, të vlerave të paarritshmee të pazëvendësueshme të xhubletëse të kangës “maja krahut”, traditës sëndërmit të shtëpive e të selitjes së kop-sheve, si dhe të gurë e dru gdhëndies,qëndismave, punës së dorës, e te tjera.

si dhe të pasqyrimit të tyre në media, nëlibra e në studime të ndryshme. Poashtu,u cekën edhe çështjet e zhvillimit të llo-

jeve të ndryshme të turizmit. Në disku-m u përfshinë të gjithë të pranishmit,si nga ana e stafit të Presidencës ashtuedhe përfaqësuesit e Shoqatës Atdhetare“Dukagjini”. Lajtmovi i bisedës ishte që

Dukagjini është pjesë e së tërës: e Du-kagjinit, e Shkodrës, e Shqipërisë dhe eshqiptarëve kudo që janë. Porse, nevojaimediate shihet në bërje të njohur të kë-tyre vlerave për një publik sa më të gjerërajonal, por edhe më gjerë: ndërkom-bëtar.

Presiden i Republikës, Shkëlqesia eTij Bujar NISHANI, propozoi që bashkë-punimi ndërmjet të dy instucioneve:Presidencës dhe Shoqatës Atdhetare“Dukagjini”, të vazhdojë edhe më tej. Njëpropozim konkret kishtë të bente me njëtakim të përbashkët që do të zhvillohet

në të ardhmen, sugjeruar si “Dita e Du-kagjinit”, ku të jetë një ditë e organizuarme veprimtari të ndryshme, kushtuarkësaj zone dhe promovimit e njohjes sëkëtyre vlerave nga të tjerët, në Pallan eBrigadave, në pranverën e vit të ardh-shëm.

Përgatë nga Prof.as.dr. EF GJETA

resi enti i epu i ës, zoti uar isani,pre n res enc ra sues oqa

t etare uagn

Në prag të festave të Nëntorit, në ambien-tet e bibliotekës “Marin Barle” të qytet tëShkodrës, Shoqata “Atdhetare Dukagjini” dheShoqata e Shkrimtarëve Shkodër, organizuanpromovimin e romanit me tull “Guxo”, tëautorit Fadil Kraja.

Romani “Guxo”, që pasqyron Sagën e një

aloshi shosh an, mban rmën e drama-turgut dhe shkrimtarit të shquar Fadil Kraja“Mjeshtër i Madh”, i cili u paraqit në këtë ve-për të re, para një auditori të ndryshëm ngaherët e tjera, ku përveç kolegëve, merrninp esë ed e s umë miq e das amir të z. NdueFtoni që is te ard ur nga Ameri a, për tëqenë të pranishëm në këtë eveniment.

Z. Ndue Ftoni ka lindur në Shosh të Du-kagjinit dhe si shumë bashkatdhetar të tjerë,emigroi në Amerikë, ku falë aësive të j in-tee tua e, guxoi të integro e në etën e z ur-

mshme amerikane, ku ndërtoi “n ë varkë” qëi përballoi të gjitha tallazet dhe furtunat, dukeu bërë kështu një shembull për të gjithë bash-

katdhetarët e vet, jo vetëm si një biznesmeni suksesshëm, por edhe si një “mecenat” përtë g it ë arstët d e ëngëtarët me orig inës qiptare që eto në në Ameri ë.

Këtë veprimtari, këtë guxim, pasqyron nëlibrin e j “Guxo” shkrimtari i shquar FadilKraja, ku një pjesë të kësaj ve primtarie të suk-

sesshme ai e pa me sytë e j dhe e përjetoivetë në ud ëmin e në Ameri ë, u is tedhe mik i nderuar i z. Ndue Ftoni.

Nën prezanmin e moderators-aktoressë teatrit “Migjeni”, Rajmonda Marku, përvlerat e romanit e të autorit ligjëruan reda-

tori i veprës e n ëkohësisht kryetar i shoqa-tës atdhetare “Dukag ini”, Ndue Sana , autori

i parathënies, poe e publicis Prelë Milani,

kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve të Shko-drës, Skënder Temali, kriku letrar-KadriUjka, studiuesja Arjeta Ferlushkaj, psikologiaSuela Ndo a e te t erë.

Aktorja e teatrit “Migjeni”, RajmondaMarku në prezanmin e kë takimi tha: “Këtëlibër autori ia ka kushtuar z. Ndue Ftonit, njëtrashëgimtari të denjë të banorëve alpinë, icili me shumë vullnet, me shumë dinjitet kaarritur të krijojë personaliten e j jashtëtrojeve shqiptare, në Amerikë, si një biznes-

men i su sess ëm, por ed e si n ë n eri u-man me vlera atdhetare...njeri nga miqtë metë mirë të arstëve shkodranë e jo vetëm, icili ka dhënë pa ndërprerje ndihmën e j bu-

jare për t’i prezantuar ata me arn e tyre paraas ë om ësve tanë në Ameri ë. Unë am

n ë pre shumë arstëve të uar pre , nëakvitete të bukura që ai organizon në De-

troit e pikërisht në “The Imperial House” qëe drejton me shumë sukses. Konsideratë përte dhe familjen e j, znj. File e fëmijët e përmi priten e veçantë. Su sese në etën d e

punën e tyre”!Nga Anglia, anëtarja më e re e shoqatës së

shkrimtarëve të Shkodrës, Amina Meshnuni,

e cila studion atje, i kishte dërguar MjeshtritKraja një tufë me lule të freskëta.

Impresion so i para auditorit prania d ea a e Ndue Ftonit me as ës orten d e

ala që ai mbaj, e cila u ndërpre disa herënga duartrokitjet e të pranishëmve.

Vetë Ndue Ftoni i pranishëm në promovi-

min e romanit që i kushtohet aj dha disamesaz e.

“Ka njëzet vite që unë jam larguar nga ven-di im. Lot, mall, djersë, mund, pare, humbje,fitore. Është e njëzet e pesta herë që unë vijnga Amerika në vendlindjen me, e cila nuka mundur të ma mposhtë shpirn të cilin përyzet vite i kam kaluar me u. Amerika me më

dhanë tërë pasurinë e saj nuk mundet të ma

barazojë me pasurinë që kam lënë këtu nëShqipëri. Ju jeni ata që peshoni në vendi tuaj,fëmijët tanë nuk mund të jenë shqiptarë të

en ë ashtu siç emi ne, por është detyra onë

ë ata t’i rrisim me dashuri për atdheun, përvendin e të parëve”.

Në fund u dëgjua me interes dhe për-shëndetja e shkrimtarit Fadil Kraja, i cili edhenënshkroi autografe për romanet e dhuruara.

E veçanta e këj “romani”, qëndron në atë,ë prof. Fadil Kraja shpesh e ka thënë ... Pse

nu s rua më për n erëzit sa anë ga ë, porvetëm kur ata nuk jetojnë më!? Ketë ide, kakohe që ky shkrimtar i madh e ka vënë në

jetë.Para pak kohësh shkroi për futbollisn e

madh, Ramazan Rragami, shkroi për femrats odrane që po ë në emër në etën s o-

rane dhe më gjerë, e të tjera e të tjera.

Edhe në ketë roman, personazhi kryesorështë një djalosh, që u bë një figurë e njohur,një dukagjinas i njohur dhe ndër të rrallët sin eri d e nga vepra e .

Është shumë i dashur, i respektuar,largpamës, i guximshëm, bujar, madje sikurbujaria ka lindur së bashku me te.

Personazhet e Krajës janë gjallë dhe vijo- jnë të kontribuojnë, vijojnë të kenë sukseseg it n ë në rrite, siç ës të ras i iznesmenittë n o ur Ndue Ftoni. Por e veçanta e Ndo ësnuk vjen nga hiçi. Ai vjen nga puna e pa nda-lur. Ai është një biznesmen i suksesshëm nështen e Miçiganit në SHBA!

Kjo ikonë e letërsisë shqipe di ku t’i gjejeron të e veprave të .

Në gjurmët e Fishtës, në kullat e Dukagjinithe të Malësisë, në të gjithë hapësirën

shkodrane, aty ku janë shkruar faqet me tëlavdishme të historisë epike dhe sociale tëë qyte.

Në mbyll e të kë takimi, në “Grand Hotel

Evropa”, Ndue Ftoni shtroi një koktej për të

pranishmit.I gjithë akvite ku morën pjesë edhe ar-

stë të shquar nga Shqipëria dhe Kosova ureg istrua nga kamerat e stacioneve televizive

lokale e kombëtare, por edhe nga vetë tele-vizioni ACTV në Miçigan që ës të pronë e z.Ndue Ftoni, në mënyrë që y përurim të pu -likohet edhe në SHBA.

Vetë z. Ndue Ftoni u largua nga Atdheu

me mbresa të jashtëzakonshme, me frymëzi-min dhe vitaliten e j që e karakterizon, përta përçuar këtë atmosferë vëllazërore mes

as atd etarëve të në Ameri ë, i përgat-itur për të festuar festat e fund vit me ta,

shtu siç u festua Dita e Flamurit në “ImperialHouse”, por që gjatë fesmit dukej sikur po

festohej në Shqipëri.G atë ceremonisë fesve me 28 Nëntor

2015 pata fan të isha i pranishëm edhe unëtje, me esën e j dhe ta përjetoj këtë at-

mosferë patrioke, emocionale, të cilën nuko ta harroj kurrë

amazan Ҫeka, Dh etor 2015

GOXOQ T FITOS

ROMOVOHET ROMANI “GUXO” I SHKRIMTARIT FADIL KRAJA, KUSHTUARBIZNESMENIT TË SUKSESSHËM SHQIPTARO-AMERIKAN NDUE FTONI

Ndue Ftoni



4r. , etor

+ +

+

+

PËRKUJTIM

Me datën 27 nëntor 2015, një dite para103 vjetorit te Shpalljes se Pavarësisë seShqipërisë, ose një dite para Ditës se Fl-amurit, ne orën 11. 00 u përurua monu-men i Heroit te Popullit, Dede Gjon Luli.Vërtetë një krenari e veçante, qe pas 100vitesh te rënies se këj tribune te lirisë, tevendoset përjetësisht ne kryeqyte-n e Republikës se Shqipërisë, nekryeqyten e shtet Ame, Tirane.

Ne përurimin e këj monumenmorën pjese shume personalitetevendore te bashkisë se Tiranës, Kry-etari i këshillit te Bashkisë AdrianDalipi, deputet, ministra, këshilltariI President, Flamur Gashi, malë-sorë ne te dy anët e kufirit, qe nga

Nju-Jorku e Miçigani, te cilët ishinorganizatoret e gjithë punës se beredhe ceremoninë e te kësaj veprim-tarie me përmasa nacionale. Kishinardhur edhe nga Shoqata “MarnDreshaj”. Frasher Racaj, Ali Tahiri,nga familja e Adem Jasharit e tetjerë. Ishte dhe Kryetari I Shoqatës“Atdhetare-Dukagjini”, Ndue Sanaj.

Monumen ishte vendosur pra-në godinës se Muzeut Kombëtar, neanën jug-perëndimore te saj.

Pas zbulimit te shtatores se DedeGjon Luli, ne mjediset e Muzeut, umbajt një Simpozium shkencor, meteme “Dedë Gjon Luli dhe Malësia

e Madhe në Lëvizjen Kombëtare

Shqiptare”.Pas alës se hapjes se Simpozi-

umit, nga Anton Lulegjuraj, i cili nemes te tjerave theksoi: “Sot, ështënjë ditë e veçantë për të gjithë ne,ditë që na sjellë pas në kohë, por qëngjallë shpresë; ditë kur heroi i pop-ullit Dedë Gjon Luli fiton pavdekësi-në duke u ngritur në altarin e qën-dresës heroike në Kryeqyten eShqipërisë dhe shqiptarëve. Dukeu dekoruar me urdhrin më të lartëtë Shtet shqiptar – Urdhri i Fl-amurit Kombëtar. Kur armiku ten-toi zhdukte emrin, veprën dhevarrin, ishte koha ajo që nuk lejoi,por që duhej të kalonin plotë 100

vjet nga rënia e Dedës në mënyrëqë në Tiranë të ngrihej në Lapidar.Ishte në moshë, por etja për lirie rinonte deri në atë masë sa qëkishte kaluar të shtatëdhjetat dhemori përsipër barrën kryesore dukeu bërë udhëheqësi suprem i Kryengritjessë Malësisë të 6 prillit të vit 1911 ku kul-moi me ngritjen e Flamurit Kombëtar nëBralë të Deçiçit. Ishte ngjarja më unike,pararendëse e Shpalljes së Pavarësisë sëShqipërisë. Ai është i gjallë. Ai sot fitonpavdekësinë, përjetësinë, por nuk push-on ende i qetë, për arsye se nuk u realizuaplotësisht ëndrra e Tij dhe e bashkëko-hësve të j për të parë Shqipërinë Etnike.Ruajta e tërësisë së çështjes shqiptare,megjithë përcakmet e tashme të pjesshme

të saj, paraqet detyrë mbi detyrat tonakombëtare. Ne kaluam 103 vjet sfidashtë kohës, që nganjëherë janë shndërruar

në furtuna shfarosëse, të cilat e sfiduanvetë kauzën tonë. Ga 103 vjet prej Pa-varësisë së Shqipërisë, shqiptarët e kanështen që përfshin më pak se gjysmën epopullit shqiptar në Ballkan dhe më pakse gjysmën e territorit. Jemi në prag të103 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë

dhe në të njëjtën kohë ballafaqohemime realiten e hidhur të Konferencës sëLondrës! Për një shekull shqiptarët festo-

jnë 28 Nëntorin e ngritjes së Flamurit nëVlorë dhe jo datën e shtet shqiptar tëKonferencës së Londrës të vit 1913, datënë të cilën Shqipëria do njihej ndërkom-bëtarisht. Pra, festojmë një ëndërr, e jonjë realitet. Me sa duket, kur shqiptarëtnuk e kanë atë që pëlqejnë, pëlqejnë atëqë kanë dhe ky realitet sikur e “zëvendë-son” ëndrrën e tyre! Problemet aktuale

të shqiptarëve në Mal të Zi, në Presheve,Medvegjë dhe Bujanovc, të shqiptarëvenë Maqedoni apo të atyre në Çamëri, në

pamje të parë tregojnë një vetë – izolimtë shtet shqiptar duke pasur parasyshedhe lobin e fuqishëm të disa shtetevefqinje si Serbia dhe Greqia në këtë vend.Shte shqiptar do duhej të ishte gardiani shqiptarëve jashtë kufirit administrav.Shqipëria ka gjithë përgjegjësinë histor-

ike për shqiptarët që kanë mb-etur jashtë kufirit administrav.

Objekvi i shqiptarëve duketse po ndryshon. Kjo ndoshtaedhe për shkak të trysnisë qëbëhet nga vendet fqinje. Sepsenga një objekv që të kenë njështet shqiptar, po përballenme objekvin e të bërit pjesëe Evropës së Bashkuar. Mirëpo,

ajo rrugë nuk është tërësisht eqartë, kjo për shkak të Kosovësqë vazhdon të mbetet peng iSerbisë sa i përket aspiratave tëveta Evropiane; shqiptarëve nëMal të Zi po u krijohen përditëkushte për “dëbim kolekv”,pa asnjë lloj perspekve; shq-iptarët në Maqedoni të pa uni-fikuar në çdo aspekt; diasporashqiptare plotësisht e lënë nëmëshirën e fat, d.m.th. pa as-një plan strategjik për mundësi-në e kthimit dhe invesmit tëtyre në Atdhe. Mos unifikimi idiplomacisë shqiptare, tregonfoshnjën që edhe pas 103

vjetëve është duke u rritur.Një pyetje tjetër natyrshëm

do shtrohej; atëherë, çfarë nukkemi mësuar ne për këto 103vite shtet? Teoria Stavilecianee artë e Kosovës do të thoshte:Nuk kemi mësuar:

-Për ndërvarësinë e pjesëvetë veçuara të çështjes shqip-tare;

-Për domosdoshmërinë eparaqitjes si një komb polik,gjeografik dhe historik;

-Nuk e kemi kuptuar realite-n që na ka rrethuar;

-Nuk e kemi parë të udhësqë të bashkëveprojmë për inte-

resa të përbashkëta;-Jemi ulur në tryezandërkombëtare pa u marrëvesh me njëri – tjetrin brendatryezave kombëtare;

-Nuk kemi kuptuar se paqenë mirë në Tiranë, nuk do jetë mirë nëPrishnë, as në Shkup as në Tetovë, as nëÇamëri as në Plavë e Guci, as në Luginë tëPreshevës e as në Ulqin dhe as në Malësitë Madhe.

-Nuk jemi vetëdijësuar se jemi populli ndarë padrejtësisht. Jemi sjell sikur tëishim gjashtë popuj dhe sikur të kishimgjashtë çështje të ndryshme;

Po atëherë çfarë nuk duhet të harro- jmë? Nuk duhet të harrojmë që:

a)Ekzistojnë tre alë që fillojnë me të

njëjtën shkronjë e që janë të përbash-këtat dhe të pandashmet e gjeneve tona:Gjuha, Gjaku dhe Gjeografia, të cilat

mund të mbajnë gjallë identen tonëkombëtar;

b) Se hapësira etnike shqiptare ështënjë njësi kombëtare, historike, kulturore,gjuhësore, gjeografike dhe polike.

Dhe kjo nuk duhet të na lejojë që tërritemi si popull dhe të tkurremi si komb,sepse e kemi obligim që të ecim përparadrejt aspiratave kombëtare.

Ne nuk kemi vendosur asnjëherë përfan tonë kombëtar. Gjithherë të tjerëtkanë vendosur për neve. Shqipëria kanevojë që të kalojë nga një “Demokraci eqeverisur” në “Demokraci qeverisëse” nëmënyrë që shqiptarët të mund të flasinpër të nesërmen dhe të pasnesërmen.

Sot, edhe pas 103 vjetëve të Shpalljes

së Pavarësisë së Shqipërisë, populli shqip-tar në Mal të Zi gjendet në një situatë kri-ke në çdo aspekt të jetës shoqërore. Mëkanë pyetur se çfarë kanë të përbashkëtMalësia e Madhe (vendlindja ime) dheUlqini? Jam përgjigjur: pa aësinë..., nëUlqin të mbajnë Komunën dhe në Malësita themelojnë atë. Më kanë pyetur, pofarë kanë të përbashkët: Tivari, Rozha-

ja dhe Plavë e Gucia? Jam përgjigjur: tëpërbashkët kanë asimilimin, sepse të trekëto vende janë asimiluar për të njëjnqëllim dhe nga e njëjta polikë, pra popërmbyllet ak gjenocidial ...”.

***Në Simpozium u mbajtën këto tema:

1. Prof. Dr. Frashër Demaj - Kryengritjae Kosovës 1910 dhe e Malësisë sëMadhe 1911; pararendëse e Pavarësisësë Shqipërisë;

2. Prof. Dr. Romeo Gurakuqi - Kry-engritja e Malësisë së Madhe dhe 6 prillii vit 1911, flamuri kombëtar në Majëne malit Deçiç;

3. Prof. Dr. Marenglen Verli - Memo-randumi i Greçës, gurë-themeli i Pavarë-sisë së Shqipërisë 10-23 qershor 1911;

4. Prof. Dr. Mahir Ho - Dedë Gjon Lulifytyrë shumë dimensionale;

5. Në bashkë-autorësi nga Dr. GjovalinGjeloshi dhe studiues Gjergj Shy, para

jush Gjergj Shy, me temën: – Dedë

Gjon Luli – prijësi legjendar i Malësisë sëMadhe,ndera e gjallë e krahinës së vetë;6. Prof. Asoc. Dr. Teki Kur - Jehona e

shtypit të kohës për Dedë Gjon Lulin dheKryengritjen e Malësisë së Madhe.

Pas simpoziumit u dha një koncert eveçante folklorik ... E veçanta e këj kon-cer ishte kënga “Për Flamur”, te këndu-ar nga Ndue Shytani e Fran Kodra, si dhenjë grup polifonik qe këndoi një këngëpër Dede Gjon Lulin ...

***Ne darke, në Presidence, Presiden

i Republikës, zo Bujar Nishani dekoroi,Heroin e Popullit Dede Gjon Luli, meurdhrin më te larte, atë të Flamurit Kom-

bëtar.

Korrespoden i gazetës “Dukagjini”

ero ou , e o uNDEROHET NË KRYEQYTETIN E SHQIPËRISË



5r. , etor

+ +

+

+

KUJTESË

hkolla e pare fillore në fshan Bard-haj është hapur në vin 1945 në godinënQela Xhakojve në kodër të Bardhanjorve.Kjo shkolle ka përfshirë grupe nxënësishtë moshave të ndryshme. Shkolla kishtesynim zhdukjen e analfabezmit në fshat,të mësohej lexim, shkrim dhe veprime tëthjeshta matemakore. Mësues të parenë ketë shkolle kane qene Paulin Capalikudhe Mark Prendi. Në vin 1947 u ndër-tua shkolla fillore te “Boka e shkollës” memësues Mark Prendi, Nuh Shemën e tëtjerë. Pranë kësaj shkolle vazhduan mësi-met disa breza nxënësish deri në vin1961. Në ketë vit shkollor 1961-1962 undërtua shkolla e re fillore ku është edhesot si aneks i shkollës 9-vjeçare Bardhaj.Në ketë shkolle kane dhëne dhe vazhdo-

jnë të japin mësim shume emra mësue-sish si: Nuh Shema, Izbie Busha, TeutaShala, Marta Naraci, Mela Thani, Mar-garita Ceka, Domenika Boci, Saime Rama-dani, Vjollca Gero, Neta Manovi, VitoreRadorina, Vitore Cara, Elektro Haxhija,Leke Pjetri, Ilir Veselaga, Saimira Hyseni,Valbona Bala, Lida Zeka, Aferdita Caka,Rudina Ho, Vjollca Qehaja, Nora Noga,Age Pjetri, Vaid Sokoli, Fran Beka, AlmaKoleci, Mira Kroni, Dalina Arra, Ndue Ka-mdaci, e të tjerë.

hkolla 9-vjeçare Bardhaj u hap përhere të pare me date 24 nëntor 2005.Drejtori i pare i shkollës është Fatmir Me-hja, nëndrejtor Leke Pjetri. Mësues kane

qene Kujm Troshani (gjuhe-letersi),Emerjona Jakupi (matemake), VjollcaUka (matemake), Tereze Brigja (gjuhe-letersi), Ardiana Alia (bio-kimi), AlfredZefi (histori-gjeografi). Me datën 07. 03.2006, Ditën e mësuesit u be përurimi ishkollës 9-vjeçare Bardhaj. Morën pjesedepute i zonës, Razim Cobaj; Drejtorii Arsimit, Loro Mandi; Shefi i kuadrit tëarsimit, Kol Shiroka, Kryeinspektori i arsi-mit, Arben Dani; Drejtoresha e shkollës 9vjeçare “Pashko Vasa”, Jolanda Alia. Ngapushte vendor morën pjese këshilltarete komunës, Lic Elezi, Lina Pjetri e Jonuz

Elezi; Sekretari i komunës, Tonin Deda;kryepleqt e fshat, Ndue Deda e Hajre-din Isufi; përfaqësuesit të banoreve tëfshat, Gjon Sterai, Selim Zeqiri, BajramHysaj, Bahri Hyseni e të tjerë. Gjithashtumorën pjese inxhinieri i ndërmit tëshkollës, Faik Curri.

Fjalën e hapjes së përurimit të shkol-lës e mbaj nëndrejtori, Leke Pjetri, i cilipasi përshënde mësuesit, nxënësit e ba-noret e fshat, ju uroj mirëseardhjen tëgjithë të uarve. Fjalën përshëndeste embaj Drejtori i shkollës, Fatmir Mehja, i

cili beri një histori të shkurtër të shkollëse arsimimit të nxënësve në fshan Bar-dhaj, kuadrove që kane dale nga ky fshatnë profesione të ndryshme si mësues,oficer, inxhinier, agronom, veteriner e tetjera.

Depute i zonës, Ramiz Cobaj, përs-hënde nxënësit, kolekvin e shkollësdhe banoret e fshat dhe iu uroi 7 mar-sin, godinën e re të shkollës.

Me ketë rast përshëndeten Drejtori iarsimit, Loro Mandi, Tonin Deda, NdueDeda e Faik Curri. Pas përshëndetjevedhe prerjes së shirit nga Ramiz Cobajdhe Loro Mandi, u dha një koncert ishkurtër arsk me këngë dhe valle nganxënësit e shkollës të përgatur nga mës-uesja Vitore Radohina.

Në përurimin e shkollës 9-vjeçare Bar-dhaj, personeli mësim dhënës përbehej:Drejtori, Fatmir Mehja; Nëndrejtori, LekePjetri; mesuesit- Kujm Troshani, ZefUka, Defrim Cuku, Emirjona Jakupi, Ar-

djana Alia, Gjon Kosteri, Age Pjetri, VitoreRadohina, Vjollca Uka, Mira Kroni, DalinaArra, Erlinda Bekteshi, Ndue Kamdacaj,Nora Noga, Vjollca Qehaja, Alma Koleci.

Në vin shkollore 2006- e në vazhdimkane dhënë mësim mësuesit: AntonMaci, Andi Kola, Mira Pjetri, Vilson Hal-luni, Albina Nikjari, Sonila Pirani, Mirsa-da Tepelia, Arben Vila, Valbona Rupa,Brunilda Jubica, Marinela Lejthia, Pashka

hytani, Jetmira Fugarini, Klodjana Brahi-mi, Ditjola Gruemira, Hide Biba, Madale-na Lukani, Arben Jubani, Egena Zymeri,Vojsava Perkola, Fatbardha Mani, Arberhytani, Elton Daniku dhe edukatoret Al-

bana Beqiri dhe Senada Selmani.Për një periudhe dy vjeçare, detyrën

e nëndrejtorit e ka kryer edhe GjokeMarashi.

Në vin 2011 shkolla u plotësua mepsikologe, Ҫelesna Mucollari, e cila kakontribuar për një periudhe 3 vjeçaredhe pastaj u largua dhe vendin e saj e

ka plotësuar psikologu Arvjo Fishta, i cilivazhdon të japë kontribun e j pranëshkollës sonë.

Kryetari i pare i bordit të shkollës ështëBajram Hysaj, i cili vazhdon ta ushtrojenë vijimësi funksionin e j pranë shkollëssonë.

Përga, Leke Pjetri, Nëndrejtori i

shkollës, 9 vjeçare Bardhaj

istori i s o ës ar aj- ME RASTIN E 10 VJETORIT TË SHKOLLËS -

Me ese te drejtuesve teteatrit “Aleksandër Moisiu”, meqendër ne Peje, me rasn e 25vjetorit te themelimit te këjteatri dhe ne “Ditën e Plisit”, nefshan Doberdol te komunësKline, një përfaqësi e Shoqa-tës “Atdhetare-Dukagjini” moripjese: Ndue Sanaj, Prele Mi-lani, Zef L. Sokoli, Lulash Brigjadhe Anton Kosteri.

Veprimtaria e 25 vjetoritte themelimit te teatrit “Alek-sandër Moisiu” u zhvillua ne Peje, me

datën 30 tetor 2015. Ne orën 17. 00, pashapjes se kësaj veprimtarie, u dha njëdokumentar mja i mire. Ne fund te vep-rimtarisë, ne emër te Shoqatës, përshën-

de, Kryetari Ndue Sanaj. Drejtuesit eTeatrit, shoqatës i dhëne tullin “Mirën-

johja e Teatrit Aleksandër Moisiu”Me datën 31 tetor 2015, ne shkuam ne

Doberdol te Komunës se Klinës. U ven-dosem ne dhomën e shtëpisë se Zenel

Hasan Berishës, ku do te zhvillohej vep-rimtaria “Dita e Plisit”. Ne ketë dhome

u mblodhëm rreth 70 vete. Veprimtariadrejtohej nga Ismet Berisha Lala dhe

Prend Buxhala. Morën pjese përfaqësues

nga te gjithë hapësirat shqiptare. U mba- jtën katër kumtesa, nga Bashkim Lajçi,Migena Arlla, Fahri Xharra dhe PrendBuxhala. Ne ketë veprimtari, ne emër te

hoqatës përshënde anëtari i kryesisë,Prele Milani.

Veprimtaria u mbyll me një dreke tekëndshme, dhe me një vizite ne shtëpi-

në e piktorit e Idriz Berishës. Një pritje

shume e ngrohte. Pas saj, vizituam stu-dion e punës se piktorit.

Korrespoden i gazetës “Dukagjini”

ë osovë ...



6r. , etor

+ +

+

+

INTERVISTË

DASHURI E MIR NJOHJE P R VENDLINDJENBASHKËBISEDIM ME AUTORIN E LIBRIT “DUKAGJINI-SHQIPËRIA IME ATY”, REFLEKSIONE,

NDUE SANAJ, KRYETARI I SHOQATËS “ATDHETARE-DUKAGJINI”

Jo në pak raste kemi trajtuar konfliktet e

shkaqet e tyre, në veçan për gjakmarrjen.Madje, me Komisionin Drejtësi e Paqe, nëmua in d etor 2010 emi z v i uar ed e n ëSimpozium shkencor, me teme Gjakmarrja

retorike apo realitet .hoqata e jone, nuk ka si objekt trajmin

dhe zgjidhjen e konflikteve, se objek i sajkryesor është në fushën e historisë dhe kul-turës. Ne, gend en e çës t eve socia e e s i-o më në raport të dre te me ro in e s tet

dhe rolin e individit, në raport të drejte nëmarrëdhënie njeri me tjetrin, të pashkëpu-

tur nga njeri-tjetri. Koncep ynë është, qëgjithçka të zgjidhet në raport me shten,me stru turat e , sepse o vetëm që emiSHTET, s tet demo ra , ç a do të t otë argmendimit të një shoqërie primive, larg dre-

jmit të shoqërisë me norma primive, nëkohen kur nuk kishim shtet. Çdo konflikt që

zgjidhet me vetëgjyqësi, i takon një shoqë-rie primive. Ne emi qene d e emi undrashoqatave të zgjidhjes së konflikteve në bazetë metodës së drejtës zakonore, në veçan tëasaj të gjakmarrjes. Shte i brishte demokra-k, në fillesat e j, krijoj te gjitha hapësiratpër rikthimin e fenomenit të g akmarr es qështe fundosur për 50 vite, në n ë kohe, që sh-

tresa e persekutuar nuk u ngrit të hakmerrej(vetëm një rast ka qene, qe një i persekutuarmori hak, gjak), kur ne, nuk is him të pushtuarnga asnjë armik, kur ne nuk kemi pasur, asn-ë erë në istori s oqata të pamit të G a ut

.... D e çudia e mad e ndod i, ur g y atattona, në emër të demokracisë ligjëruan

Shoqatën e Pajmit të Gjakut. Madje, na ukrijuan shume të lla, për çdo rreth, për çdoQark, duke u pagëzuar me emra të ndryshëm,

u e pasur ed e në n ë rret disa pre tyre, u

as uan ed e në disa tu ime, që i quaninkongrese, arritën edhe të marrin emri Pa-

jmi Mbarëkombëtar me qendër në Tirane,të ‘detyrojnë’ të marrin pjese në këto tubime

edhe anëtar të qeverise e deri Presidenti Repu i ës, të vene detyra Presidentit të

Republikës, Kuvendit dhe Qeverise, Mediavee Pushtetit Gjyqësor, dhe të lidhen edhe meSekretarin e OKB-se! Pra, u çuan në këmbëkush e kush të mashtroje më shume e mëshume, për të fituar para. Dhe çudia e më e

mad e is te, ur Kuvendi i S qipërisë, mira-toi ligjin nr. 9389, date 4 maj 2005, me teme:“Këshilli koordinues për Luën kundër Gjak-marrjes, me në krye Presidenn e Repub-likës”. Është shume interesant se, atë që be riAhmet Zogu, sipas profesor Ismet Elezi, nëibrin e “Mbi të dre tën zakonore”, në fq.

28 që thekson “... me dekren e 30 qershorit

1928 (Zogu), për rregullimin e marrëdhënievetë caktuara juridike njihte Kanunin e Leke Du-

kagjinit dhe kanunin e Skënderbeut, si burim

të së drejtës në një kohe kur vepronin ligjet e

shtet shqiptar ... . kur u vete shpall mbret,me 1928, beri dhe Kuvendi ynë, në vin 2005.Pra, strukturat gjyqësore e ligjëruan gjakmar-

rjen në Shqipëri e në veçan në Veri! Kuvendii Shqipërisë me dekret të veçante e ligjëroi

retpërsëdre ga marren, du e e t yers oqërinë tone, në n ë s oqëri primive,në një shoqëri pa shtet!? Kohet e fundit, TV“Top-Channel, Ministria e Arsimit e Shkencës,Avoka i Popullit, janë çuar në këmbë për tëmbrojtur ketë fenomen të një shoqërie primi-

ve, në s oqërinë tone. E turps me ës të ur,Ministrja Nikolli, thotë: “U trishtova shume,kur mora në prehër vajzën e ngujuar ...!” Turptë madh dhe papërgjegjshmëri e konsideroj

ketë qëndrim të Ministres sonë të Arsimit.Askush nuk shkon e qanë nevojën e fëmijëveqë ane m etur jem, sepse ju ane vrare

babën!? Askush nuk shkon e qanë nevojën

atyre pleqve që kane mbetur pa përkrahje,

sepse ju është vrare djali!? Me datën 14 shta-tor 2015, lexoi ne gazetën “telegraf”, arkul-in “Ministria e Arsimit braks fëmi ët e ngu-uar”, me autor Dori Hoxha ..., i cili në mes

të tjerave shkruan” “... Ministrja e Arsimit,

Lindita Nikolla përshënde dje sharmin e fil-

limit t ë vitit t ri shkollor, por në deklaratën

e ministres nuk kishte hapësirë për rreth 35

mije ëmijë t ngujuar n zonat e Verut. Kjo

plage shkollore, e cila privon nga shkollimi një

num r t madh fëmijësh ende nuk ka marre

një zgjidhje konkrete nga Ministria e Arsimit

dhe Qeveria. Prej 25 vitesh ...”. Apo, me datën5 shtator 2015, po në ketë gazete shkruhetDisa të rinj në Shkodër kanë sh rytëzuar dje

itën e parë të shkollës për të protestuar

kundër gjakmarrjes. Qytetarë të Shkodrës, të

rinj të operacionit “Colomba” nga “Korpusi

i Paqes në komuniten Papa Giovani 23”, u

mblodhën në qendër të qyte, pasi 18 fëmijënë këtë zonë nuk mund të ndjekin dot shkol-

lën si bashkëmoshatarët e tyre për shkak të

gjakmarrjes. ... Deri më tani nuk ka ende shi-

fra zyrtare se sa është në total numri i shq-

iptarëve që vuajnë nga hasmëria, por bëhet

publike që nga ky enomen jan ë vrarë rreth

900 persona. Edhe pse kanë kaluar me qin-

dra vite nga koha e Kanunit, gjakmarrja vijon

të jetë pr ezentë. Nuk e di se si mashtrohetkaq shume, kaq hapet dhe askush nuk ndaletpër thënë stop kësaj gjendje diskriminuesepër s qiptaret në tërësi d e për verioret nëveçan .

Te ne, në shoqërinë tone, konflik i gjak-

marrjes është kthyer në Mafie! Pra, zo Kadri,zgjidhja e konflikteve po behet zgjidhje nëbaze te të drejtave zakonore të një shoqërieprimive, d e o në aze të ig eve të s tet

emo ra . Ne, emi me atë, qe men ë erëçdo dekret apo ligj, që është nxjerre nga Ku-vendi i Shqipërisë për gjakmarrje të shfuq-izohet dhe bashke me to edhe ato shoqata,

pavarësisht nga emri, qoe krijuar brendavendit apo që ane ard ur nga as të, tëshfuqizohen. Ne, jemi për zgjidhjen e kon-flikteve dhe deri te konflik i gjakmarrjes,në baze të ligjeve të shtet demokrak. Çdovetëgjyqësi, për ne, është i papranueshëmdhe e dënueshme, e dënojmë me forcën më

të mad e. Për etë emi d e do të emi. Besose është e tepërt komen i mëtejshëm.

Z. Sanaj, thonë libri, për autorin, i ngjan

një fëmije të ardhur në jetë. Ju lutem dy alë

si lindi ide a e ardh es në etë të librit tua

”Dukag ini-Shqipëria ime aty”?

Po, e dua ketë libër shume. Ky libër nuk ka

një teme studimi apo krijimtarie të veçante.Nuk është monografi, histori e veçante, tre-gime apo roman e të tjera gjini të letrave.

shtë një përmbledhje arkujve të mi, tëotuar me s ume modes në gazetën tone

të shtrenjte e pagëzuar me emrin “Dukagjini”.E dua shume dhe mendoj ketë ‘djalë’ ta bej

me motra apo vëllezër të tjerë, duke i bo-tuar edhe ndonjë studim, ndoshta kujme tëmia, ndoshta historinë famil are ... dhe si mëi ‘madh’, të drejtoje të tjerët, të mbështetemn te . ..

Dukagjini është pjese e hapësirës së Repu-blikës së Shqipërisë, është pjese e hapësirëssë nacionalitet shqiptar. Në ketë hapësirë ka

vendin e vet gjeogra kisht dhe me kontributetë ndjeshme dhe që janë pjese e themelit tëshqiptarisë, duke dhënë atë kontribut modestsi çdo pjese tjetër e shqiptarisë. Pra, traditat

shqiptare janë dhe tradita të dukagjinasve, easgjë nu e s ëput nga s qiptaria. Prandaj

am pagëzuar me atë emër, Du agjini-S qi-

për a m aty.

Z. Sanaj! Si ushtarak karriere patjetër keni

njohur më nga afër mbështetjen e shtetshqiptar lidhur me planin për Çlirimin e

Kosovës nga pushtuesi serb. Vërtet ka ekzis-

tuar ndon ë n ësi ushtarake me këtë mov,

nga vi 1980?

Po, ka ekzistuar Plani për Çlirimin eKosovës. Në ketë kohe kam qene Komandanti Brigadës së Këmbësorisë në Has, me qendërnë Krume, në për ër e të Korpusit, me qendërnë Pu e. K is im m ës tet en e munds metë shtet Shqiptar e në veçan të Shtabit tëPërgjithshëm të Ushtrisë. Disa here në vit, një

nga kuadrot kryesor bënte vizite në brezin eBrigadës, Drejtori i Drejtorisë Operave, KiçoMustaqe; She i Shtabit të Përg ithshëm, VeliLlaka; Z/Ministri i Mbrojtjes, Maliq Sadushi, etë tjerë. Vete, Kadri Hazbiu, në detyrën e Min-istrit te Mbrojtjes nga vi 1980 e deri në vin

982, çdo vit vinte dy deri tre here, në brezin

e mbrojtjes së Brigadës së Tropojës, të Hasite të Ku ësit, i cii s i onte punën që is im

bere, na dëgjonte me vëmendje për punën qëkishim bere, për problemet që kishim, men-

imet tona për zgjidhjen e tyre dhe pastaj na jepte udhëzime e detyra për zgjidhjen e prob-

emeve dhe forcimin e gashmërisë luarakenë mbrot e të ku ve të vendit.

Me lejoni tu jap dy shembuj:

I pari, ishte muaji tetor 1979, kur më vjennë brigade N/Drejtori i Prapavijave të Ush-trisë, Arshi Dodaj së bashku me z/Shefin ePrapavi ës së Korpusit në Pu e, S eme Ta iri.Erd ën, pasi is in pare e studiuar proe t-planin financiar e ndërmorë apo buxhen

ë i thonë sot, për vin 1980. Ai, buxhe juishte duke shume i fryre. Atëherë, vine nëbrigade për ta pare gjendjen drejtpërsëdrej.Megit atë v en me ëm e të pare du e me

thënë “A jetoni me situatën?”. I them, shokuN/Drejtor sa ju në Tirane jetojmë me situatënedhe ne, këtej në Has! Po dua të pyes edheunë “Ke qene ndonjëherë në Has?” Jo, më

thotë. Atëherë, të dalim e shohim një nga njëob ektet dhe g end en e etesës së efekvit ...Dolëm dhe kur u kthyem, më kërkoi falje dhetha se ju jeni ‘heroi’. Në ketë kohe, brigadakishte në përbërje 12 batalione e grupe ar-lerie, përveç kompanive autonome dhe qëishin garnizone më vete. Nga 16 garnizone,

1 pre tyre, efekvat etonin në ndërtesa tëmbuluar me llamarine dhe pa tavan... Për dyvjet, në mesin e vit 1982 të gjithë garnizonetishin në godina të reja, me kushte jetese nor-male për kohen, dhe me ndërlidhje nëntokë-sore eri në arme ro e, 100 %.

I y në mua in mars 1980 u z vi ua stër-vitja komplekse me gjithë efekvin e saj prej

5 500 vete dhe me gjithë forcat vullnetarehe rininë shkollore efekvi i Brigadës shkon-

te deri në 6 500 vete. Stërvitjen e udhëhiqteomanda e Korpusit, por e nde të në e ip i

S ta i të Përg it s ëm, me në rye Dre torine Drejtorisë Operave të Ushtrisë, Kiço Mus-taqi, i cili me vone u emërua Shefi i Shtabit të

Përgjigjem dhe Ministri i Mbrojtjes. Stërvitjavijoje 5 dite pa ndërprerje.

Këto dy momente d e inspe met eerëpas ers me, o vetëm në n ësinë urejtoja, por dhe në njësitë e tjera të Korpu-

sit të Pukës, në mënyrë të veçante edhe nëBrigadën e Kukësit dhe të Tropojës, tregoninse diçka ishte planifikuar, por ne nuk dinim

gjë. Depot nënto ësore në Gjegjan të Pu ësu mbushen me municion, armam, veshm-bathje dhe ushqime për efekvin e një ar-mate, e cila afërsisht ka një efekv deri në 90

mije vete. Në brezat e mbrojtjes së brigadavetë s a ionit të pare, siç is te d e Brigada eHasit, që nga muaji pri i çdo vi vendose-

shin në brezat e mbrojtjes së brigadave një

rup arlerie i kalibrit të madh dhe deri një

batalion tankesh. Këto batalione e grupe qën-ronin deri në fund të muajit tetor apo nëllimi e mua it nëntor.

Atë erë, nu ës të s i sot , që d i et g i t ç -

ka, edhe sa luge kane Forcat e Armatosurahqiptare! Atëherë, secili dinte aq sa i takon-

te dhe në qoe se kërkoje të mësoje mbi atëë të takonte, mund te të vihej pikëpyetja!

Ne mendonim, që du e u nisur nga pra a epërg ithshme, që agresionet, luërat llo nënë pranvere dhe mbyllen zakonisht në fundtë vjeshtës, mendonim se na vijnë në për-

forcim, që në rast nevoje të mos bënin gjithëtë rruge të gjate dhe mundet me pasoja, të

is in renda rezit të m ro t es së Brigadës.Për p anin e ç irimit të Kosovës e mësova

pasi Veli Llaka e publikoje, me duket rreth vit1993, të cilin duhet ta keni lexuar dhe juve.Pra, gjithë ajo kujdesie, gjithë ai inspekm i

kuadrove kryesore të ushtrisë, që nga Minis-tri i M rot es, is te për diç a më të mad e,por që sigurisht do të na behej i njohur detyranë kohen e caktuar. Ne duhet të vijonim përtu përgatur pa ndërprerjeje dhe me shumeeriozitet.

Is te vi 1981, më du et mua i orri , nën ë feste të Kukësit, erdhi Mehmet Shehu. Në

mes të tjerave, ju drejtua pjesëmarrësve nëming, që nuk kishe ku të hidhej molla, mekëto ale “A më pranoni të jem komandan

juaj? Një urra e fuqishme sa jehoi i gjithëvendi. Atë erë, me u trimat e trimëres at eKu ësit, po qe nevo a renda 24 orëve y mënë Prishne! ...”. Vijuan urra-te e fuqishme,

të paimagjinueshme ... Pra, e besoj plotë-isht se ekzistonte ai plan, kur kujtoj këto që

ju rrëfeva, i bashkoj bashke dhe nxje rre ketëpërfundim, se ai plan ishte më se i vërtetë i

ere, në vitet 1980, për ç irimin e Kosovës.

Shoqata juaj sa ka arritur të jetë prezent

në zgjidhjen e problemeve sociale të bash-

kësisë dukagjinas qoë ndaj atyre që sot

anë banorë të qytet të Shkodrës, qoe

ndaj aj që po aq i nderuar vazhdon jetën

normale në vendlindjen e vet?

Shoqata “Atdhetare-Dukagjini”, pavarë-isht dëshirave që të jete prezent kudo nevo-

jave të bashkësisë dukagjinase në fshatrat e

ra inat e Du aginit apo në qyten e S o-rës, por nuk kemi pasur mundësi, sepse

mundësitë e një shoqate vullnetare janë tëkufizuara, pasi në statusin tone është histo-ria e kultura. Megjithatë nuk janë lenë pas

ore ër esat tona nda stru turave o a ee qendrore, siç is te ër a pro em e rrugësPrekal-Kir, e cila megjithëse nuk është ndër-

tuar ende, por është objekt i qeverise dhetrukturave të tjera të qarkut Shkodër. Mja

probleme të kësaj jete të re të dukagjinasveës të s ruar në gazetën tone d e s typint etër, anë t ëne e t ëne pro ema a nda

isa qëndrimeve të shkëputura në qyten ehkodrës, duke e quajtur dukagjinasin sinon-

im të së keqes, sinonim të krimit. Edhe përmos mësimin e fëmijëve siç duhet, për mos

ryer en e s ër imit s ëndetësor nda anor-eve vendas e të t era e të t era. Por d e ndafenomenit të gjakmarrjes jemi shqetësuar

he për çdo rast kemi reaguar në median ehkruar dhe atë televizive. Dukagjinasi ështëhume bujar, shume mikpritës dhe solidar.

Ngritja në qyten e S odrës të dy monu-menteve, atë të atdhetarit Mehmet Shpendi,

ë u përurua me datën 16 korrik 2015 dhetë të albanologut Marn Camaj, që u përu-

rua me datën 15 tetor 2015, vërtetoi më sëmiri ndjenjën so idare që a du agjinasi. Atou ngritën vetëm me ontri un e tyre, në një

kohe rekord.



7r. , etor

+ +

+

+

INTERVISTË

Dukagjinasi nuk është shenjt, sepse ai kanjë karakter të forte, siç është vendi ku kanelindur dhe janë rritur, ku kane mbijetuar nëushte m a të vëshra, çka do të thotë se

nu nëns tro et e te, s iç e duan d isa s o-drejnë. Ai ka në vetvete ndjenjën e mbi

jetesës, ndje njën e integrimit me çdo kusht,

kudo ngre çerdhen e jetesës dhe kjo ndjenjesigurisht i bën xheloz ata që janë të mefshte,të pa zot të për a o në vës rësitë e etës.As u t nu i a zënë vendin apo s tëpinë!Askujt nuk i ka dale përpara dhe marri djer-sen j, në Dukagjin dhe kudo gjetke nuk u

krijuan banda, siç u bën përpjekje të krijohennë qytet.

Në n ë studim të pu icist, istorianit epoet, Prele Milanit, në vitet 1774-1909, nënjë periudhe 162 vjet, në ketë hapësirë që ithonë Dukagjin, janë vrare 162 vete, për gjak-marrje dhe jo për gjakmarrje. Ndërsa në 22vite të demokracisë janë vrare 145 vete, në

mes tyre 15 femra, për gakmarr e dhe o përgjakmarrje. Po, të ishte lue frontale nuk dotë ishin vrare kaq njerëz në ketë hapësirë. Psekane ndodhur këto vrasje? Kane ndodhur se,shte më duket donte të kishte anarki për të

odruar më mire në që imet e veta për tëre tuar etë vend me metoda anar iste.

Besoj, me punën tone historike, me bo-met tona, me gazetën tone, me vepr mtar tëpërkujmore e shkencore, me veprimtaritëarske e kulturore, se kemi kontribuar sa-

opa në edu imin e as ësisë me nden ën,se emi tas me s oqëri e apur, në t eme sëcilës janë vlerat e individit. Pavarësisht venditku jeton, ku punon dhe çdo bashkësie kemi

pas dhe kemi çfarë marrim dhe çfarë japim, që të jetojmë së bashku në harmonie pi ësynime dre t së ard mes euroatan e.

Bashkëpunëtorët tuaj janë të shumtë:

Kujtoj këtu nga Prof. As. Dr. Ahmet Osja,

Mjeshtër i Madh; Prof. Fadil Kraja, Mjeshtër

i Madh; Lazër Stani, shkrimtar; Mark

Bregu, poet dhe publicist, fitues në vitet 70-

të i dy çmimeve të para, me poezitë e j, sitekste këngësh, njërin në anketën muzikore

të muajit nëntor dhe tjetrin në Fesvalin

Kombëtar, në muajin dhjetor, interpretuar

nga këngëtari Petrit Lulo, propozuesi tek

z. Ramiz Alia, presiden Republikës në atë

kohe, për emrin “Luigj Gurakuqi“ Univer-

sitet të Shkodrës; Dashamir Cacaj, botues,

prozator dhe poet, ndër poetët e parë shq-

iptarë që kulvuan hajkun japonez, aktual-

sht sekretar i Shoqatës së Shkrimtarëve të

Shkodrës; Agron Luka, studiues i kulturës

dhe i historisë së qytet të Shkodrës si dhe

autorin e këtyre radhëve e të tjerë e të tjerë.

Cili ka qenë inkurajimi juaj si shoqatë dhe

si redaksi i gazetës”Dukagjini” ndaj kontrib-

uteve të tyre pre altruistësh duke pas para-

sysh moshën dhe mundësitë tuaja financi-

are si gazetë, edhe pse e vetmja gazete me

konsolidim në rritje në tërë Shkodrën?I nderuar Kadri, gjithë këta që theksoni dhe

të tjerë kane qene dhe janë mbështetës, kaneqene d e anë ura ues n punën e s oqatësnë këto vite. Disave prej tyre, për kontribu-n e tyre në jetën dukagjinase e në jetën eshoqatës sone, si Mjeshtri Fadil Kraja, AhmetOsja, profesor dr. Mahir Ho, Gjergj Perluca,Ndoc Gurashi, prof. Dr. Romeo Gurakuqi e të

t erëve u është dhënë tulli “Anëtar Nderii Shoqatës”. Suela Ndoja, Dashamir Cacaj,Lazer Stani e të tjerë janë edhe anëtar tëshoqatës, kane detyre të kontribuojnë dhekane dhënë një kontribut të mire në gjithëetën e s oqatës, ane d ënë n ë ontri ut

të ndjes ëm d e ontri u i tyre ës të nëthemelet e sukseseve të kësaj shoqate. Por,

edhe i nderuari Mark Bregu, Agron Luka e tëtjerë janë kontribuues, janë dashamires nëçdo fushe të jetës së shoqatës, por në veçanontri uues në përm ajtjen në rritje d e në

ecurinë e gazetës. Të gjithë i falënderojmë, ju jemi mirënjohës.

Askush nuk mund të eci përpara dhe tëketë suksese, jo më një shoqate pa kon-tribun e miqve e mikeve te saj. Suksesettona ane në t eme ontri un e ëtyrem ës tetësve du aginas e o du aginas,në Shkodrën tone, në Tirane, në Malësi të

Madhe, në Rrafshin e Dukagjinit, në Malësinë

Shqiptare në Mal të Zi. Nuk mund të ngrinimdy monumente në një kohe rekord në qyte-n e S odrës, pa so idariten du aginasudondod ur, që në Nu-Jor , në Miçigan,

në Belgjike, në Itali, në Tirane e në Shkodër,të cilëve ju jemi shume mirënjohës. Ju jemi

shume mirënjohës edhe atyre të pushtetvendor në Shkodër, si kryetarit të Këshillit tëqytet S odër, av. Bard y Lo a; Kryetarittë Bashkisë së qytet Shkodër, zot LorencLuka, kryetarit të komune së Pult, zot SokolCubi, e të tjerëve që na kane mbështetur, qëna kane dhënë kuraja të ecim pa u ndalur dhei falënderojmë. A kemi më shume nevoje për

tu m ës tetur me mendime, me ontri uteintelektuale e financiare? Po, kemi nevoje dheketë e kërkojmë nga intelektualet dukagjinas,shkodrane. Shoqata tani nuk është vetëm edukagjinasve, por është dhe e shkodraneve,

ranasve e git ë s qiptareve. Ko a ës të, qëne du et ta s i o më pozicionin tone, që të

rritet puna e jone në shërbim të vendit.Me datën 14 nëntor 2015, një përfaqësi

e shoqatës, në emër të shoqatës u takua mePresidenn e Republikës, zon Bujar Nis-

ani. Në mes të t erave, o vetëm që s pre uënaqësinë e takimit, o vetëm që na falën-

deroj për punën e bere, por mori nismën qëne, në Pallan e Brigadave së shpej të zh-

villojmë një veprimtari kulturore e arske.Sigurisht, President i jemi mirënjohës përetë nisem, por k o është dhe n ë force, është

një kuraja, është dhe një mbështetje e fuq-ishme për punën tone të mëtejshme. Ketëka mundësi çdo dukagjinas të na japi, qoei thjeshte, qoe intelektual apo biznesmen.

Edhe mbre ka nevoje për një ale të mire, jomë ne, që puno më vu netaris t.

Mirënjohja jona e të gjithë miqve të

shoqatës “Atdhetare-Dukagjini” shkon për

mundësorët e përhershëm të gazetës “Du-

ag ini “, duke filluar nga biznesmeni G erg

Leqe za deri tek miku ua , bu ari aq serioz,

biznesmeni në Miçigan, Ndue Ftoni e të tjerë

e të tjerë. Mbresat dhe komentet tuaja rreth

këj kontribu?

Asgjë nuk behet pa para. Edhe gazetae one, si çdo veprimtari t etër nu ës tënx erre pa para, por me para, du e paguaranën teknike të saj. Deri tani janë rreth 185

kontribuues, në mes të tyre veçohen MhillPerroni, Pal Lera, Gjergj Vocaj, Gjergj Sokoli,SIGMA, Pal Gjolaj e të tjerë, të cilët i falën-

ero më dhe u uro me me faqe të bardhe.Por duke filluar nga muaji janar 2010 shpenzi-met për bomin e gazetës i kane marre për-

sipër zo Gjergj Leqejza dhe zo Ndue Ftoni,duke e ndare vin në dy pjese, gjashte muaj

njeri dhe gjashte muaj tjetri. Shoqata, redak-sia e gazetës d e git ë exuesit e sa , u ës tëshume mirënjohës! I urojme me shprehjenpopullore: Paçin e dhënçin!

Z. Sanaj, Mjeshtri i Madh Fadil Kraja pritet

të dalë me romanin, ”Guxo!” ..., të cilin u

e keni lexuar që në dorëshkrim, roman që

merr shtysën nga shembulli i shkëlqyer i

shoshianit Ndue Ftoni, aktualisht njëri nga

biznesmenët, aktualisht nder më të nde-

ruar në Miçigan, , shembull i shkëlqyer prej

mecena, ndryshe n ë nga mundësorët e

s umtë të veprimtarive u turore ars e

në Diasporë dhe në Shkodër përfshirë edhe

bomin e gazetës“Dukagjini”. Ju, si lexues i

parë i aj romani, si e sa mendoni se e gjen

veten dukagjinasi në atë roman?

Romani “GUXO!” ... tashme është paraq-te d e ës të pu i uar nëpërmjet një cer-emonie të veçante para publikut, me datën

4 nëntor 2015. Vërtetë pata rasn ta lexojpara se të botohet, për të cilin me nderojprofesor Fadili duke me kërkuar mendimetpër atëse, si d e për ta reda tuar. Unë ërapërp ek et e mia, por vendimtari ishte profe-ori. Në atë roman pavarësisht se i kushto-

het një nder dukagjinasit të suksesshëm, në

HBA, në Miçigan, Ndue Ftonit. Këtu e gjeneveten çdo dukagjinas. Siç e kame theksuarmë sipër, dukag inasi ka aësinë të kap shpe ttë rene, të përs tatet së rese d e të m i e-toje, të integrohet. Kjo ndodhi edhe me NdueFtonin. Kjo ndodhi me shume dukagjinas në

yten e Shkodrës, në rrethinat e j, në Ti-rane, në Lezhe, në Kurbin, në Durrës, në ven-

et e Evropës, në SHBA e udo që ata anengritur çerdhen e tyre të jetës, pas vit 1990.E veçanta e dyte e këj romani, është mbyl-lja shume e veçante, me një dialog në mesDashit e Luigjit, që thërret për perspekvene jetës, për të ardhmen, kur një personazh,

Luig i çdo dite ndizte z arrin neper u at efshat, për të treguar se ato kullat janë aty

he presin banoret e tyre, me besimin se njëite do të kthehen, sigurisht në mënyrën që

kjo zone asnjëherë të mos brakset.

A am mendime ndrys e për etë roman?Po! Kam mendime ndrys e, në veçan për

vendin dhe rolin e banoreve të rinj të qytethkodër. Banoret e rij dukagjinas, malësorë,

mirditor apo fusharak, në qyten e Shkodrës,nuk janë ardhacakë, nuk janë endacake, por

anore të rin të ë qyte, me istori tëas te, me u ture të g ere. Këta nu anë en-acake, por njerëz që kane ardhur në qyte-

n e Shkodrës dhe janë banore të j, janë

njerëz që dinë të mbijetojmë kudo, njerëz qëinë të kapin shpejt të rene; njerëz që dinë

të ë më istori, që ane u ture d e pre-zanto në udo me renari; n erëz që dinë të

japim atë që duhet dhënë për të mirën e shq-iptarisë. Nuk janë këta, që dogjëm e prenë në

hkodër; nuk janë këta që përdhunuan Shko-

rën; nuk janë këta që vodhën Shkodrën;nu anë ëta që t yen, vod ën e dog ën

bankën e shtet; nuk janë këta, që detyruanytetaret e vjetër të Shkodrës, se nuk diheta i trashe ju është bere “ndryshku”, të orga-

nizojnë ruajtjen e shtëpive, të pallateve, tërrugicave apo të dyqaneve të tyre; nu anëëta që qyten e S odrës e t yem në në

fshat të Madh të prapambetur!!! Këto ng- jarje negave që ndodhen në qyten tone,

hkodrën pas viteve 1990, duhet kërkojmëgjetke dhe tu themi emrin që kane. Këto ërko më te “Kurvëria polike”, siç shkru-nte di ur pu icis, studiuesi e poe Pre e

Milani. Ne, Shoqata “Atdhetare-Dukagjini”,

përfaqësuese e dukagjinasve kudo që janë,itëm të studiomë e të paraqesim në publik

historinë e tyre në shekuj, ditëm të mbajmën ë gazete pa u nda ur tas 13 v et, që po

el numri 145, fale kontribut vullnetar tënëtarëve të redaksisë së saj dhe financuesit

ukagjinas, në veçan Ndue Ftoni dhe GjergjLeqejza, që ditëm të organizojmë e të drejto-

jmë 8 simpoziume shkencore, që ditëm dhetë studiomë, oto më e pu i o më m i 60libra; dhe tash në fund që ditëm të ngremënë qyten tone, në monument në bronz at-

hetarin Mehmet Shpendi dhe ta sjellimpas 100 vjetëve të rënies së j, për të qene ipër ets ëm; që ditëm të s e im a ano ogun

Marn Cama në vendin e vet e të pre et për- jetësisht në qyten tone.

I nderuar Kadri, ju faleminderit për

mundësinë që me dhatë të shpreh këto

mendime para lexuesit të gazetës “Dukag i-

ni” e më gjere.

Ju faleminderit juve, që më pranuat të bejketë bashkëbisedim.

Bas ë iseduesi, Kadriu Uj aj, Kri e-

trare, muaji nëntor 2015

10 DHJETORI - DITANDËRKOMBËTAREE TË DREJTAVE TËNJERIUT«Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të

barabartë në dinjitet dhe në të drejta.Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhettë sillen ndaj njëri - tjetrit me frymë vël-lazërimi». Neni Nr. 1

Në mbarë botën 10 Dhjetori shënohetsi Dita Ndërkombëtare për të Drejtat eNjeriut, si një përkujm i përvitshëm iDeklaratës Universale për të Drejtat eNjeriut, e cila u miratua në vit 1948 ngaAsambleja e Përgjithshme e Kombeve tëBashkuara.

Pak alë për Deklaratën e Përgjith-shme mbi të Drejtat e Njeriut

Më 10 dhjetor të vit 1948, Asamblejae Përgjithshme e Kombeve të Bashkuaranxori dhe shpalli Deklaratën e Përgjith-

shme mbi të Drejtat e Njeriut. Mbaskëj ak historik, Asambleja oi të gjithashtetet anëtare që ta shpallin teksn eDeklaratës dhe të përpiqen që të përha-pet, paraqitet, lexohet dhe të shpjegohet,sidomos në shkolla dhe instucione tëtjera edukuese, në të gjitha vendet dheshtetet pa marrë parasysh statusin e tyrepolik. Asambleja e Përgjithshme shpallikëtë deklaratë si ideal të përgjithshëm,të cilin duhet ta arrijnë të gjithë popujtdhe të gjitha kombet, në mënyrë që çdonjeri dhe çdo organizëm shoqëror, dukepasur parasysh gjithmonë këtë Deklaratë,të përpiqet që, me anë të mësimit dheedukimit, të ndihmonte në respekmin ekëtyre të drejtave dhe lirive dhe që, me

anë të masave progresive kombëtare dhendërkombëtare, të sigurohej njohja dhezbami i tyre i përgjithshëm dhe i vër-tetë, si midis popujve të vetë shteteveanëtare, ashtu edhe midis popujve tëatyre territoreve që janë nën administri-min e tyre. Në këtë deklaratë spikat uni-versalite, karakteri i pandashëm dhe ipatjetërsueshëm i të drejtave dhe lirive,i standardeve ndërkombëtare të dre-

jtave të njeriut ; legjislacioni ndërkom-bëtar i të drejtave të njeriut; të drejtat etrashëguara; instucionet dhe procedu-rat për zhvillimin dhe mbrojtjen e të dre-

jtave të njeriut.Me këtë rastë Aleanca për Jetën në

qyten e Shkodës, ne Shetoren e parahotel “Colosseo”, me 10 Dhjetor, diten eenjte, nga orën 16. 00 -19. 00 organizoinjë Manifesm publik, për të manifes-tuar së bashku angazhimin e saj kundërçdo lloj dhune. Si në shumë veprimtaritë tjera gjatë këtyre orëve Shoqatat “Atd-hetare-Dukagjini”, Ambasadoret e Paqes,Operazione Colomba dhe Ëorld Visiondhuruan për të pranishmit nëpërmjetbisedave, lojrave dhe fletpalosjeve me-sazhin mbi jetën e cila duhet të dhuro-het dhe të respektohet tek çdo njeri. Tëbinte në sy harmonizimi i moshave dheprofesioneve. Të gjithë shkëmbenin men-dimin se si duhet të mbrohet jeta dhe them Ndal Dhunes. Edhe pse ishte mjaeohtë dhe frynte erë, dëshira për të ngri-tur zërin ndaj dhunës dhe për të hedhur

hapa të sigurt në dobi të vlersimit të jetësishte e madhe.

Danjela Pjetri



8r. , etor

+ +

+

+

KRITIKË LETRARE

Dashnori i alës si vlerë universa-

e, dramaturgu d e po aq romancieri ikonfirmuar,”Mjeshtri i Madh”, Fadil Kraja, imirënjohur për prirjen esteke të përje-mit të fat të njeriut të thjeshtë, vjen kësaj

radhe me një mesazh të ri, origjinal dhe poaq intrigues : Ko i i g et es me in itet të vet-vetes, ndryshe Individualizmi, si filozofi , sfidamë serioze për njeriun bashkëkohor. Ështëala për romanin më të ri të autorit në alë,me tullin sinjifikav gjykuar nga mesazhiesteko- lozo k, që përc ell përmes “heroit

ryesor”, Dash Kolës, n ë karakter letrar, që

u ofrua në studion e shkrimtarit Fadil Kraja,rrjedhojë e impresioneve të mrekullueshme,që pa autori , falë njohjes nga afër , në De-troit të SHBA-ës, me djalin e talentuar të Du-ag init, ndryshe me s dat e suksesshme, tëurorëzuara pre , në rrugëmin p ot ura o

dhe guxim gjatë jetës , sot qytetarin shqip-

taro-amerikan, biznesmenin dhe mecenanbashkëkohor, zërin shqiptar të frymës vjenezenë shekullin tonë, z. Ndue Ftoni, të cilit edhe dedikohet romani “Guxo!...”, që sot, kemiënaqësinë ta promovo më. Nisur nga sensi-

bilite maksimal që ka ngjallur prologu dheepilogu i ardhjes në jetë të këj romani, falëinvesmit të përkushtuar të shkrimtarit Fadil

Kraja, si mik virtual dhe real i dashnorëve të alës si vlerë universale, ndryshe nga pozitat

e krikut letrar, në dekodifikimin esteko-filozofik të këj romani, gjykuar nga univer-salite i mesazhit që përcjell, kam preferuartë integrojë gjatë kësaj analize kodin e mirën-

johur modern, të psikanalizës , me kodin pro-

tonist, që m aohet kryesisht në vlerat pozi-ve të veprës, kod i cili po gjen veten përditëe më shumë në SHBA-ës, si një përvojë e re,sa i takon vështrimit krik të vlerave este-

ke, në letërsinë bashkëkohore amerikane.N ë erës ndes mëria ma sima e nda për-c e es este e të ara tereve reae si: G oni

i Brazhdës, ish-parzani me mustaqe të gja-ta, me një autoritet moral të lindur, tek i cilispikat një inteligjencë e jashtëzakonshme, sa arrin të neutralizojë gjithë dinjitet “tëeqen”, reagimin e ashpër të sekretarit të par-

së, G eloshit: ”E, more këlysh dhelpre, sedhelpër ka qenë gjithmonë yt at , ku e gjetekëtë palavinë vjershe?!?”i drejtohet Gjeloshi

,nxënësit të talentuar, Dash Kola, i cili, sipassekretarit të parsë, në vjershën që recitoievidentonte alën“Zot”, kur ne ishim shpallurvendi i vetëm ateist në botë.”Barrë të rëndëke, o Gjelosh, se je burrë i mirë , por ma tëmirë e ke pas babën. Mos e bëj mizën buall”,- i drejtohet Gjoni, gjithë bonses duke dalë

në krah të më të pambrojturit të pafajshëm,

Das Koës. Baë Mar u, du aginasi a ax-han, brenda të cilit gjente veten njëherëshaq mirë kupmi i alëve edhe shok edhezotëri, ndryshe njeriu që nderohej deri nëkult, aq sa emri Balë për shumë vite në Du-ag in i s te përm a t en e respe t d e të

autoritet. Mushak Deda n ë gurë, nga më

populloret, shakaxhiu që me alën e j tëpeshuar vriste larg, gjithë intuitë prej malë-sori të zgjuar, që me batutat e j si: ”O drej-tor, o shtrembëtor”,”Para nuk do kunja” etj.et , ur roin ud ë eqës të parsë e is imtë san sionuar në nenin 2 të Kus tetutës,ironizonte, krejt insnkvisht, “të Keqen e

Madhe”, vijën e parsë, të keqen që ten-tonte t’i vriste buzëqeshjen edhe recituesittë vogël, Dash Kolës, si fëmija i një familje të

eklasuar. “Kush asht ky njani që flet me specnë katun tanë’, o shoku Gjelosh? Unë jam “

i joni” qyshkur nuk je kenë as në bark tënënës. Ato alë që the janë palavina.Ti je par-a, Para nuk do kunja, ke me i pre ata

kunja!” , - i drejtohet Mushaku . Dallëndyshja,

va za imariote, që a ard ur të puno ë në

Dukagjin si vullnetare, në frymën e lëvizjes sëkohës:”Atje ku ka nevojë Atdheu është vendiim”, apo ”Një bije, mijëra ngrihen”, pas rëniestragjike në ndërmin vullnetar të hekurudhës

Rrogozhinë-Fier, të 15-vjeçare , Shkurte PalVata, n ë ëviz e o integruese sa renda zo-nës së Shalës, sa edhe brenda vendit, qëu shoqërua me shkëmbim përvojash, lidhjeshdhe miqësish të reja, të ndërsjellta, Veri-Jug, e cila do të ndikonte në e mancipimin e jetëssë n ë treve aq të m y ur , si Du agini, sanga tradita e odeve të v etra za onore, në

rëndim të pashembullt mbi jetën ekonomikedhe shpirtërore, sidomos të grave dhe va-

jzave, po aq edhe nga natyra e ashpër, izolimii gjatë nga dëbora. Nëkëtë kontekst social,Da ëndys a, n ë mësuese e për us tuar,me taentet e re a në s o ë , me a truizmin evet, ngrihet me kurajo në mbrojtje të nxënësit

të saj, Dashit, : “E lashë për në fund pjesëne Dashit, si qershia mbi tortë. Është biri juaj,nxënës i shkëlqyer, por edhe arst i vërtetë.Jam renar për ëtë d a ë, sepse am e sigurtqë do të ecë përpara d e do të ndero ë veten,familjen dhe Dukagjinin” i kundërvihet hapurGjeloshit. “Parakalojnë” me radhë në këtëroman, si një ansambël profilesh njerëzore

nga më interesantet, figura të lla të shquaratë së a uarës si: Me met S pendi, Mar Lu a,Mark Sadiku dhe pastaj të gjallët si: kryet-ari babaxhan i kooperaves, Halili, kryetarii këshillit popullor, Ujka, sikurse Pal Vata,malësori dukagjinas nga më fisnikët, kryet-ari i shoqatës “Atdhetare-Dukagjini”, Ndue

Sana ,”Mirën oh a e Qytet të Shkodrës”,nipi i Balë Markut, publicis dhe poe PrelëMilani, publicis dhe kryeredaktori I gazetës“Dukagjini” Luigj Shy, autorët e disa librave

dhe publicistët malësorë në diasporë, RushDragu dhe Prof. Lulash N. Palusha , intelek-tua i Luig Pepa , sponsori në m ës tet e të

shoqatës në alë, biznesmeni Gjergj Leqejza, inxhinier Hekurani, akademiku me përvojë, drejtori defakto i minierës së Brazhdës, qënë këtë minierë, ku flitej për zbulimin e njëminerai me verë strateg i e, e is te s enevoa për të d e o esimi poi nda :”Kujton se nuk e dinë “ata”, se unë shohnë stacione të huaja?”,- i drejtohet, Hekurani,

Dashit, këshillë që, ky i fundit, do ta lidhteautomakisht në trurin e j me porosinë e

abë Kolës: ”Rua e, g uhë, kokën!” et . et .Dhe , kështu duke e njohur “të keqen e mad-he” që ligjëronte kudo dhe mbi këdo, sepse tëgjithë ishim, kush më shumë e kush më pak,nën pushten e aj kazermimi total, tragjik-

omik, që thirrej socializëm, inxhinier Hek-

urani nd ente o igim mora të s pëtoë ngapasojat e j një djalë të talentuar si Dashi.Në të njëjn kontekst, ku dukej se shpresapër jetën po humbte kupmin e saj, ngaqëvarfëria, si një oktapod i stërmadh, e kishtem ërt yer me tenta u at e sa si Du agininpo a s tu d e g i t ë S q ipërinë, s pa oset s i

mesazh jete, mja mbresë lënës, personazhiepisodik i Xhixhës, shoqja e shkollës e Dashit,mbesa e bajraktarit të Shoshit, një vajzë e bu-kur, që rrezatonte freski dhe joshje femërore,ed e pse sapo is te m us ur vetëm 14 viteetë. Për a ë sa s pa oset Das i : n ë gox a

djalë, trup muskuloz, shikim të thellë, zhb-

irues, buzëqeshje të çiltër, mendalok përmoshën që kishte. Xhixha dhe Dashi dy të rinjqë ndjejnë tërheqjen e parë seksuale ndajnjëri-tjetrit si pohim i dashurisë së fuqishmetë njeriut për jetën, pikërisht kur një preten-

dim i llë në atë realitet jete dukej nga mëabsurdët. Ja, cili ishte Shoshi i viteve 80-të nëbiografinë e shpirt të një poe që, ndoshta

si refleks i biografisë si ankth, vitet më të

ukura të etës do t’i kalonte, si mësues, në

Ndrejaj (Shosh) : ”Pa merrni një shtëpi të Shoshit, / të

parën që gjeni, merrni me çka brenda, kulme themel, / dhe futeni, bie ala, në Teatrin

“Migjeni”, / dhe shihni ç’ shfaqje, ç’ dramëë iu del! “. (D. Kaça , vëllimi poec ”Qielli i

syrit”, fq. 26)Në shenjë inmite erok apo dashurie,

jali i dhuron asaj një karamele, që vajza estruk në gji, sepse aty e ka vendin gjëja e ëm-

ël”,- i thotë Xhixha, Dashit.Meg it atë,m eri s t , ed e n ë nd enë a q e

fuqishme si dashuria është e detyruar t’i bin-et absurdit të jetës zakonore, aq sa rapor-

tet më të natyrshme njerëzore vihen nënpushten e hekzogamisë: Gjaku mbetet gjak…ed e pas n ë s e u i! X ix a d e Das i , si-pas ë odi, anë të detyruar tërë etën tëkomunikojnë si motra me vëllanë. Kështu

përqaa dhe përputhja e faqeve mes tyre, sishprehja e vetme konkrete e mesazhit ero-k, do të ruhet shumë gjatë si një kujm i ëm-

ë , po aq sa do të detyro et të s u et nënkompleksin provincial të një inces.”Dashimori çielinë dhe këndoi një këngë baritore,këngë të dhimbshme, fatale, për një dashuritë pamundur, të parealizueshme. Xhixha e

kuptoi se kënga ishte për të. Qante në heshtjehe, ndërsa me n ërën dorë fshinte lotët

nzarë, me dorën tjetër ledhatonte atë kara-melen që ia kishte dhuruar Dashi, pra iakishte dhuruar”vëllai”… ”- nënvizon autorigjithë dhimbje dhe respekt ndaj këj rapormes të dashuruarve, si njëri nga raportet nga

më n erëzorë në ëtë otë. Das i nu e aproblem e kujt është Xhixha, aq më pak tëmovohet nga fa i përbashkët i tyre, si të

eklasuar. Ai ndjen trokitjen e parë në zem-

rën e j të njomë, si vetë mosha e j, e re, prae do X ix ën. K o ës të ryesora d e, pi ër-s t pre ësa das urie, do të vua ë g atë

shpirtërisht, por po ashtu do të detyrohet tasakrifikojë dashurinë që ndjen për të. Dashi ekupton fatkeqësinë e pashmangshme brendavetvetes: Kodi zakonor nuk pranon ta njohëodin e natyrs ëm të zemrës, sepse ig et e

egra të anunit anë vrarë nd en ën më tëshenjtë tek njeriu: Lirinë për të dashuruar si-pas ligjeve të zemrës. Dikush mund të men-

ojë se kjo marrëdhënie mes dy adolesh-entëve është një sajesë e autorit, ndryshe njëfantazi e sëmurë e ! “Romancieri nuk ështëzëd ënësi i as u t, veçse zëd ënësi i idevetë j. Gjatë shkrimit të romanit ai dëgjon njëtjetër zë, të ndryshëm nga ai i besimit moral,zë të cilin unë do të dëshiroja ta quaj”ura e

romanit”.Romancierët e vërtetë dëgjojnë

simfoninë e kësa “ure “ mbi personale. K oshpjegon pse romanet e mëdhenj janë gjith-monë më tepër inteligjentë se autorët e tyre”,- shprehej shkrimtari i shquar çek, Milan Kun-

era (M. Kundera,”Ar i romanit”, fq. 174).Kës tu, pra, autori në ëtë sens ës të treguars umë indës: Dante, Poe Kom ëtar i Ita-

isë, bash në këtë moshë u dashurua mar-rëzisht pas një vajze 13-vjeçare, të cilën do tapërjetësonte në personazhin e Beatriçes,njëri nga karakteret letrare më të realizuaranë tërë etërsinë otërore, ra as He enes sëTroës të Homerit, Laurës së Petrar ës, Tat a-nës së Pushkinit dhe Margaritës së Gëtes. Ba-

bai i Dashit, Kola, me 5 fëmijë në gjithë atëskamje, shihte tek Dashi, vetëm një të ar-

hme: Ikjen,braksjen e vendit, sepse përçiin e j, atdheu qe kthyer në varr..: ” Do tëikë edhe ky fëmijë…sa t‘i dirset mustaku dhe

o ta lërë këtë vend ashtu si Gjegji, si Toma,si…”,- i ankohet të shoqes, Diellës . Ja kontek-s shoqëror, ekonomik dhe shpirtëror, ja star-

nga do të hidhej në përballjen me dallgët e

jetës Dashi, djali i një familje të deklasuar, kurinstnk i jetës, erosi i j, si cilëndo qenienjerëzore e thërriste të realizonte vetveten!Ndryshe nga zg idh et e ofruara në veprat et era të mirën o ura si s rimtar d e drama-turg realist lidhur me fan e personazheve të

j, shkrimtari Fadil Kraja në këtë roman na

fron një vizion esteko-filozofik zgjidhjejehumë më të avancuar , si prirje drejt real-izmit modern. Ko për ën ed e n ërën ngarisitë në filozofinë esteke të autorit, po aq

dhe në dekodifikimin e kodit të realizimitpostmodern të vetvetes, si mesazhi bosht që

përcjell mes nesh romani ”Guxo!...” i “Mjesh-trit të Madh”Fadil Kraja.E vetmja figurë që

ominon, apo përçon lozo në bazë, lozo-finë individualiste të romanit , si linja boshte j, është ajo e Dash Kolës, figurë e cila sikur

rrin t’i imponohet, së paku moralisht, meukses, figurës së Gjeloshit si përfaqësues i

filozofisë totalitare. Nga pikëpamja esteko-

lozo ke k o nget për dy arsye: E para, nëseDashi në përpjekjen për gjetjen e vetvetesmbështetet “së jashtmi “ nga ana e person-

zheve dytësore, reale si: Bala, Halili, Gjoni,Dallëndyshja, Mushaku, etj. etj” nga pozitat e

enmentalizmit provincial, “së brendshmi “të g it ë ëta më s umë se sa për ra ës të

Dashit, filozofisë së j individualiste, janëmbështetës të filozofisë totalitare, që për-faqëson Gjeloshi , apo Sadiku. NdërkohëDashi, në shijen e j, edhe pse “së brendsh-mi” nuk e g en vetveten në lozo në totali-tare, apo atë tradiciona e, të atyre që e rre-thojnë, “së jashtmi “ nuk mund të shkëputetnga mjedisi ku jeton, aq më pak t’i kundërvi-

het aj. Ndërkohë, nëse Dashi “së jashtmi”ka një pë rplasje me Gjeloshin, kjo nuk vjen sin ë raport “frontesh”, antagonizmi , por si n ëraport ekzistencial, sepse figura e Gjeloshit,

shtu anemike, thjesht deklarave, pambështetje reale nga autoritetet lokale si:kryetari i kooperavës, Halili, kryetari i push-

tet, Ujka, drejtori i shkollës, Burhani dhemësuese Dallëndysh a et . përfshirë edhe

vdekjen e j groteske, të parakohshme, nukështë bindëse, ndryshe nuk ka vërtetësi his-torike, kur kujtojmë që, në ato vite, diktatura

jetonte lulëzimin e saj. Dashi “ së brendshmi”v en si bartës i n ë lozo e të re, asa të indi-vidualizmit borg ez, aq sa si “hero kryesor”

rrin “t’i imponohet“ aq fuqishëm autorit, saky i fundit, insnkvisht , detyrohet të brak-së brenda vetes filozofinë esteke të real-izmit klasik, tradicional, të karaktereve pikenë rrethana pike si lozo a esteke domin-uese te ai s i r iues. Te Das i g i t ç a e vjen “së brendshmi” , jo si bartës i op-

mizmit të madh, jo si “heroi poziv”, qëkërkon të rregullojë botën sipas motos sun-

uese të kohës: ”Interesi i përgjithshëm mbitë personal”. Përkundrazi, si invidualist , vet-

veten, egon e , Das i e s e si qendra ebotës. Ai ndihet padroni i situatave dhe ar-

ritjeve me limit plotësimin maksimal të vet-vetes. Në shkollë, në fshat, në minierë, në hi-

rocentral, në biznes , brenda vendit, po aqed e në Ameri ën e argët, si ur ed e nëkontaktet dhe bashkëveprimin mjedisor, kupunon e jeton, Dashi afirmohet si njeri prak-k, punëdashës dhe me shije jo të zakonshmeprej njeriu pragmast, që arrin të komunikojënë armoni të përg it s me, me të g it ë, në

m edisin u vepron. Fa ë s it të të omuni-kimit, prej pragmas të spikatur, ai gjith-herë rezulton kundër izolimit dhe konfron-mit, prandaj nuk ia lejon vetes asnjërënprej tyre “së jashtmi”, as “së brendshmi”. Ainuk është për ashtues, po aq nuk e n eh eufo-rinë e së ard mes së umtur, nje vetëm vu -nen dhe guximin për të realizuar maksi-

malisht vetveten përmes punës në çdorrethanë. E vetmja moto që e udhëheq në

jetë është: ”Lumturia personale dhe famil-are, umturia për gruan d e dy vajzat, që i

ndjen aq afër edhe atëherë kur, në emër tëkësaj lumturie, ka marrë rrugën e emigrimit

oi i getes me initet të vetvetes

- DUKE SHFLETUAR ROMANIN ”GUXO!…” , TË SHKRIMTARIT FADIL KRAJA -



9r. , etor

+ +

+

+

SOCIALE

të largët, atje në SHBA-ës, çka sipas j është ivetmi burim që më jep mundësi të investo-hem edhe për lumturinë e të tjerëve. Kjo ka

bërë që të kulvojë brenda vetvetes shpirne amirësit d e po aq të mecenat të s quarsa në në diasporën e largët, po aq nëvendlindjen e j me të cilën jeton përherëshpirtërisht. Jo, rastësisht, ai kudo rrethohetnga dekori i mbështetësve “së jashtmi”, po aqedhe “së brendshmi”, falë devizës së lo-zo ke, individualizmit borg ez: Dua e vet-

veten, sepse kështu do të duan më shumë tëtjerët, çka shënon edhe atë moment të ka-limit insnkv të Krajës, si romancier i mirën-

johur tradicional, në rrafshin esteko -filozo- k të realizmit modern, ku sipas Kundrës: ”

Romanet e vërtetë janë gjit monë më tepërinteligjentë se sa autorët e tyre, prandaj ro-

mancierët që janë më inteligjentë se sa veprae tyre duhet të heqin dorë nga mjeshtëria ekrijimit.(M. Kundera” Ar i romanit”,fq.174).

ës të indës Das Koa, si ara ter e-trar, në onte sn e asaj di tature që a uam,apo gjatë viteve të emigrimit jashtë atdheut,

apo thjesht kemi të bëjmë me një arfic tëautorit, apo një rënie të j në pozitat e vol-untarizmit estek? Historia na mëson se s ado

diktatorial të jetë një sistem , model qe-verisës, apo në reg im azermë sui-generis,si yni, brenda vetvetes ai lind dhe rrit edhe fi-danët që do ta shkatërrojnë atë, ashtu si vetëqenia njerëzore, që në ADN-n e vet krahasinsnkt të jetës, erosit, është e desnuar tëshi o ë edhe fundin e sa , insnkn e vdekes,t a natosin . N v itet 80-t n i storin mo -

erne të Evropës kishte ngritur siparin e sajEpoka e Individiumit, epoka e postskemave,e posthistorisë dhe e posdeologjive. Ne shq-iptarët kur pritej dhe, madje, na ofrohej kys ans nu arritëm të apnim ëtë od, odine epo ës së njeriut të irë, që di ton vetvetenduke nxjerrë jashtëloje epokën e individit që

diktohej prej të tjerëve. Fidanë të llë kishinhapur krahët në mbarë Evropën Lindore, pa-çka se ne, në vezolimin tonë absurd, nuk ponji nim dot as vetveten, nu po respe tonimas ndjenjat tona, nu po apnim dot odin esë ardhmes, falë verbërisë së polikanëve

tanë, tradicionalisht, mediokër dhe kull-tukofagë të pandreqshëm, hijet vrastare tëtë cilëve vijojnë të komprometojnë edhe sot

rrugën e së ardhmes sonë demokrake. Njënga këta danë, që po rrite nën atë diktaturësui-generis, të llojin të vet, paralajmërues iEpokës së Individiumit, brenda vetes sonë,ishte edhe Dash Kola, “heroi ynë“, që do tëstartonte sagën e vet sipas devizës individu-

liste: “N eriu i lirë, zotërues i kodit të g et essë vetvetes me din itet, a Atd eun ynë

më i sigurt”. Në epokën e postnacionalizmit, si kodi i Evropës së Bashkuar, nacionalizmi,ngado që të ofrohet, është vetëm regresiv,pra nuk ka nacionalizëm të mirë apo të keq,pranda të g itha format e shprehes së esteke, të cilat rreken të o rojnë nostalgjinëpër kullat, kështjellat apo kombin etnikndry-

she për etnonacionalizmin , pavarësisht ngapërcakmi i j: shqiptar, serb, grek etj. janëshprehje anakronike ndjellakeqe, kur dihet

ë në ditët tona das uria për atd eun vjensi një verë demo ra e, iuministe, ndrys esi dashuri për kombin qytetar, për bash-

kësinë e qytetarëve, nënkupton dashurinëpër shten, për ligjin, për kulturën etj. si dhepër obligimet ndaj tyre duke vënë gjithnjë në

epiqendër punën e ndershme, meritokraci-në, respe min ma sima të të dretave tënjeriut. Ky është edhe mësimi më domethë-nës, ndryshe mesazhi më vital, që përcjell ro-mani ”Guxo!...”, nëntull : Saga e një shoshi-

ni”, i shkrimtarit Fadil Kraja dedikuar djalittë S os it, isnesmenit s qiptaro-ameri annë ra , në çdo o ë, të n erëzve në nevo ë,

ponsorizuesit model të veprimtarive ngamë të larmishme në dobi të progresit tonëi komb qytetar : në diasporë, në trevën ku

lindi dhe u rrit dhe shumë më gjerë, zotNdue Ftoni, g it ë rrezam guximi d e pros-perite në Epo ën e Individiumit, në gjirin enjë shoqërie si e jona, që aspiron të ndërtojë

të ardhmen e vet, demokrake, për vetvetenhe qytetarët e saj.

Kadri Uj aj, ri etrar

Biologjikisht njeriu është i pajisur meaësinë e vendimmarrjes, ndryshe nga tëgjitha qeniet e tjera të gjalla. Sipas studiuesittë trurit, Ernst Poeppel, njeriu merr deri në20 mi ë vendime në ditë, s umica e të ciaveanë vendime „bliz“. Shpesh, vetë n eriu si

vendimmarrës, nuk e din se çfarë donë. Ti

mund të vendosësh për të shkuar në kafe meshokët ose të qëndrosh në shtëpi. Ti mundtë vendosësh për ta bërë rrugën me dikëose vetëm. Ko ës të n ë gë e n o ur d e e

ë më të g it ë. Në çdo situatë d e rret anë, mund të vendosësh të varësh hundën apotë qeshësh dhe t’i fusësh një mendje të lehtë.

Ti mund të vendosësh që, gabimet, shqetësi-met e partnerit tënd, të prindërve, shokëve

he kolegëve, t‘i shikosh me vëmend enmë të ma d e d e të qëndros g it n ë nëgashmëri lue me ata, por edhe mund tëvendosësh që të mos i shikosh fare ato dhetë jetosh në paqe me të gjithë. Ti për çdorast mund të vendosësh që energjitë e tua

t’i harxhosh për rrit en e vlerave dhe cilë-sisë së jetës tënde ose në luë me të tjerët,thjeshtë se nuk mund të pajtohesh me ata.Ti mund të vendosësh për të mos falur kurrë,për të mbetur një fanak i vërtetë ose përtë qenë n ë n eri norma , modern, uman icili din të falë dhe falë. Ti mund të heshtësh,

mund të flasësh, mund të grindesh apo mën- janosh konfliktet e mundshme me të tjerët.Ti e ke shkallën tënde të jetës, ashtu si gjithëtë tjerët, në të cilën mund të ngjitesh apozbresësh. shtë thjeshtë vendimi yt. Ti mundtë vendosës të etos aty u e etuar deritani dhe siç ke jetuar deri tani ose mund tëmarrësh një vendim tjetër. Ti mund të ven-

dosësh për hakmarrje apo gjakmarrje ose përfalje. Ti e vendosë atë. Kurë them, e ven-

osë atë, do të t otë se git ç a që ën,ës të a o që dës iron p us vu ne yt. Nëse vret, ky ishte vendimi yt i cili erdhi si rezul-tat i dëshirës tënde dhe vullnet tënd, aspakprej hallit. Ajo që bën, gjithmonë është ajo

që dëshiron, është vullne dhe dëshira eote. Veprimet e tua, anë pasqyrë e dës i-

rave dhe vullneteve të tua. Nëse e shikonkomshiun se nuk ka qejf të komunikojë me ty, e mendon se ai ka diçka kundër teje . E men-don se brenda j është zhvilluar një dëshirë

e në vu net tetër nda tee. D e merreven im në qën rimin n a . Meqenëse ai

nuk më flet, edhe unë nuk do flas, nëse aimë urren, edhe unë do ta urrej. Nëse ai për-

gatet për luë kundër meje, edhe unë dotë përgatem për luë kundër j. Këto janëvendime të mundshme të njeriut fanak dheprimiv, por njeriu human dhe modern natyr-s t që merr vendime të t era.

Vendimet qe merr përca to në uaitene jetës tënde. Ti mund të vendosësh të sillesh

si palloi i cili është gjithmonë i gëzuar dheecën me kokën lart duke u mburrur me pu-plat e j të bukura, pa i ven re këmbët e vetat s mtuara. Ti mun t si es e e si Da-vidi për a ë Goiat it gigand. Judët të ciëtishin grumbulluar për të parë dyluimin mid-is Davidit dhe Goliathit gjigand, dridheshin

nga frika dhe mendonin: “Sa i vogël ështëky dhe sa i madh është ai tjetri. Davidi nuk emposhtë kurrë atë ...“. Por Davidi mendontenjë gjë krejt tjetër: “Mrekulli që ai është kaqi madh, sido që ta qëlloj, diku do bie ...“.Vetëm mund ta vendosësh se si ta shikoshbotën, bardh e zi apo kolor.

Principi se njeriu është një qenie vendim-

marrëse, përfshinë shumë më tepër se savendimmarrjen. Nuk është ala se njeriu ve n-dosë kështu ose ashtu, ala është se njeriunuk jeton dot pa vendimmarrje. Njeriu, ashtusiç nuk komandon dot frymëmarrjen, nukomandon dot as vendimmarr en. Për aqo ë sa n eriu eton, nu eq dorë nga ven-

dimmarrjet, sepse nuk mund të heq dorë.Kështu është programuar ai nga natyra, qe-nie vendimmarrëse. Gjithçka që bën, ndjen,mendon, pret ose ëndërron, janë produkte tëtuat, s umica pre tyre, vendimmarr e të pa-vetëdis me. Në veprimtarinë e përdits me,njeriu merr shumë pak vendime në mënyrëtë vetëdijshme. Pjesa më e madhe e tyre janë

të pavetëdijshme, prandaj, kurë njeriu bënbilancin e veprimtarisë së vet ditore, shpeshmendon: Pse d e si e ëra unë ëtë apo atëveprim. D e nu merr përg ige, se nu a ngakush të marrë. Nëse njeriu, i ulur në tavolinëapo duke ecur rrugës, kruan hundën me gisht,është e qartë se gish nuk ka faj. Gish nuk ka

jetë të pavarur nga njeriu, kështu që për çdorast ai omando et nga truri i n eriut, d m tlëvizjet dhe veprimet e j janë vendimmarrjee njeriut. Njeriu ka vendosur: “Unë do të ecidhe njëkohësish do të kruaj hundën me gisht...“. Nëse babai zemërohet me fëmijën e vet

e e godet atë, o nu ës të rastësi, ës tëvendimmarr e e e pastër. Ai a vendosur:

Të zemërohet nga sjellja e fëmijës së vet dheta rrahë atë. Jusfikimet se, unë nuk doja ta

rrihja fëmijën apo nuk doja ta kruaja hundënme gisht, por ishte fëmija që me bezdisi dhehunda që u krua, janë teorikisht, të papran-ueshme dhe mjegullojnë shikimin tonë ndajtë vërtetës. Nëse di us nde et i tris tuar

he k rkon t fshihet iku me trishmin e veti mund të mendojë: “Kam vendosur të jem

i trishtuar dhe të fshihem diku në një qoshe...“. Vetëm ai mund ta marrë këtë vendim dhet’i komandojë muskujt e fytyrës së vet nëmënyrë të a ë që ta trego në sam ë te tris -tuar. Kus t etër

Në sjelljet dhe veprimtaritë e njeriut, as-gjë nuk është e rastësishme, gjithçka është

vendimmarrje e j, çka do të thotë se gjithç-ka është dëshira dhe vullne i j. Nuk ështëgis ai qe vret n eriun, por ës të vendimi vrasësit n eri, vendim y që a ard ur ngaëshira dhe vullne i j për të vrarë dikë

tjetër dhe që e përdorë gishn thjeshtë simjet vrasje. Arsyet, pse njerëzit, kaq shumënjerëz, marrin vendime të pasuksesshme në

etë, anë të ndrys ëm, por unë do të për-mendi dy prej tyre, mënyrën e të menduarit

he edukatën fëminore.Natyra i ka pajisur të gjithë njerëzit me af-

tësinë e të menduarit, por cilës ia, po vetë nganatyra, ës të s përndarë në mënyrën më tëpabarabartë tek individët. Është e pamundur

ë të gjesh dy njerëz që, në të njëjtën kohë,të mendojnë plotësisht në të njëjtën mënyrëpër të njëjtën gjë. Aty ku të gjithë mendojnëse janë në gjendje të mendojnë, nuk ka men-

im, a vetëm anar i. Sot, n eriu i ditur ës tërra uar aq s umë, si ata që vdesin. N eriu iegër, barbar, fanak, në të gjitha rastet ekonflikteve, e mendon dhunën si mjen më

të mirë për zgjidhjen e tyre dhe vendosë përhunën. Njeriu human, modern, në të gjitha

rastet e konflikteve, mendon se dhuna ështëm e më i pasu sess ëm për zg id en e tyre

he e përjashton atë. Injoran nuk ja dinvendbanimin të diturit dhe as diturisë, pran-

aj gjithnjë ecën në rrugën e errësirës, deri

sa thyen kokën diku. Mënyra e të menduaritës të produ t i të mësuarit d e edu imit tënjeriut. Nëse do të mendonim një diagnozëtë përbashkët të njerëzimit, sëmundje kro-nike e të gjithëve, ajo do të ishte: Cilësi eulët e të menduarit. Zhvillimi i të menduarittek n eriu llon që në hapat e parë të etëssë , menë erë pas ind es. S ume të rritur

rikthehen me shumë dëshire ne periudhën ertë të fëmijërisë së tyre pasi ata e kanë për-

jetuar si te llë. Shumë të tjerë e kujtojnë atëi ferr, pasi e kanë përjetuar si ferr. Ata ku-

jtojnë keqtrajmet e padrejta, poshtërimet,presionin për të qenë perfekt dhe ndëshki-met e as pra për ga imet e tyre. Ku to nëvuajtjet shpirtërore nga kërkesat e mëdha të

prindërve të tyre egoistë, ndjenjën e pasig-

urisë nga ndarja e prindërve, frikën e dhunësnga prindër e alkoolizuar, plagosjet nga r rah-et, pani un e m y es d i u në në qos e të

errët apo nxerren as të, d una se sua eetj. Ata kujtojnë braksjen, vetminë, pas-

orelënien, varfërinë, dhe me të drejtë men-

ojnë se nuk kanë asgjë të përbashkët mehokët e tyre dhe me jetën. Është e vëshrë

për ta kuptuar secili se, midis fëmi ërisë dhetë tanishmes tek çdo person ka një lidhje tëpazgjidhshme. Fëmijëria e jonë influencon të jithë jetën tonë. askush nuk është aq i rritura duket, ne jemi fëmije nën lëkurën e vjetër.

Brenda nesh, nën lëkurën e vjetër, jeton fëmi-

ëria e onë, d e ne as ë me atë. Nëse kundërshton apo dëshiron diçka, nuk e

in kush kundërshton, si i rritur apo fëmijabrenda teje. Në moshën fëminore, shumëprindër edukojnë tek fëmijët e tyre frikën nga

eni d e urë ata rriten e nde në përsëri atëfrike, por nuk e dinë se kush e nd enë atë, ai si

i rritur apo fëmija brenda j . Njeriu plaket nga jashtë por nga brenda mbetet fëmija i vet,fëmijëria e j. Shumë të rritur kanë frikë ngarrufeja apo errësira, këta janë ata që edhe nëfëmi ërinë e tyre e kanë për etuar këtë frikë.Nëse dikush në fëmi ërinë e ka për etuar

hunë, është fare e mundshme që në të jitha rastet e konflikteve me të tjerët të për-

orë dhunën, pa e ditur nëse është ai i rriturië sillet kështu apo fëmija brenda j. Do të

s te mirë që për s umë gëra, i rrituri të nda-hej nga fëmijëria e vet, por është e vëshrë.Është fëmija brenda nesh që na paralajmëronrrezikun nga qeni, nga rrufeja, nga errësira,nga dhunuesi. Shpesh zemërohemi me veten

tonë për vendimet tona të pasuksesshme,por s pet e arromë ëtë d e si emi përsëri

i më parë, sikur nuk ka ndodhur asgjë. Ne sil-lemi me veten tonë ashtu siç janë sjell prinditme ne kurë ishim të vegjël dha kaq. Asgjë nukndryshon. sigurisht që pjesa më e madhe e tërriturve, të cilët kanë për etuar në fëmi ëri të

ës tuar, anë mendimtarë të do ët d e ven-

immarrës të pasuksesshëm. Duhet besuarhe vlerësuar thënia e Jean-Jacques Russeaue: Edukimi i njeriut fillon menjëherë me lind-

jen e j: para se ai shikon dhe dë gjon, fillonmësm n. Përvoa v en me të mësuar t.

Lekë Imeraj

shkrimtar dhe përkthyes

e - n



0r. , etor

+ +

+

+

HISTORI

Msc. Anelmo Spahija

hfaqja e ekonomisë kapitaliste nëShqipëri ndodhi relavisht vonë, kraha-suar me vendet e Evropës Perëndimore,apo edhe me vendet fqinje ballkanike.Dominimi i tejzgjatur i strukturave feudaledhe esnafore deri në gjysmën e shek XIX,lidhet me fakn se vendi ynë ishte pjesë ePerandorisë Osmane, e cila duke filluar qënga shek.XVII ishte në dekadencë të plotë.Por, zhvillimi i shteteve perëndimore nukmund të mos ndikonte edhe në EvropënJuglindore. Për shkak të dobësimit tëvazhdueshëm të saj dhe për të mundë-suar mbijetesën e vet, PO (PerendoriaOsmane) veproi në dy mënyra: Së pari, udetyra që t’i lejonte një regjim preferen-cial ndaj mallrave që borgjezia evropiane

eksportonte ne perandori. Këto të drejtaqë tregtarët e më vonë shoqëritë monopo-liste evropiane gëzonin njihen si kapitula-cione. Së dy, Porta e Lartë ndërmori njësërë reformash që synonin nga njëra anërimëkëmjen e makinës burokrake dheadministrave shtetërore sipas modelitperëndimor e nga ana tjetër shkatërrimine strukturave tradicionale ekonomiko-shoqërore, dhe nxitjen e zhvilllimit tënjë ekonomie kapitaliste. Pikërisht këtody polika, patën rezulatet e tyre edhenë Shqipëri, dhe shërbyen si faktorë përshfaqjen e ekonomisë së tregut. Vërshimii mallrave të huaja dhe konkurrenca qëata i bënin prodhuesve të vegjël arzanalëndikoi në dobësimin e esnafeve. Gjithash-tu, vëshimi i kapitalit të huaj, sidomos ital-

ian dhe austro-hungarez, rri kërkesën përkrah të lirë pune, i cili mund të gjendej tekmjeshtrit arzanë të varfëruar, fshatarëte mbytur me borxhe etj. Nga ana tjetër,për t’i bërë ballë konkurrencës, disa treg-tarë dhe mjeshtra, filluan të përdornin njëteknologji më të avancuar për prodhimin.Kështu, më 1880 tregtarët shkodranë sil-linin nga jashtë makineri për përpunimine mëndafshit. Rritja e konkurrencës dhefutja e teknologjive të reja çon gradualishtdrejt shthurjes së esnafit, shfaqjes së njështrese pronarësh të vegjël që shkon drejtfalimenmit, e të një pakice që i mbijetonkonkurrencës, shmang punën e çirakutdhe kallfit dhe fillon të shfrytëzojë punëne punëtorit mëditës. Ndërkohë reformat endërmarra nga Porta e Lartë i zhvilluan më

tej këto proçese. Me dekret sulltanor u el-eminuan privilegjet e esnafeve. Ndërkohë,depërmi i marrëdhënieve kapitaliste nëfshat u shoqërua përqëndrimin e tokavenë duart e çifligarëve të mëdhenj dhe tëborgjezisë agrare(fshtarë apo qytetarë tëpasur që blinin tokat nga çifligarët), si dheme varfërimin e vazhueshëm të pjesës mëtë madhe të fshatarëve (nuk mund të për-ballonin konkurrencën nga prodhuesit emëdhenj e si pasojë hyjnë në borxhe dherrënohen.), një pjesë e të cilëve mërgonindrejt qyteve vendase apo të huaja, dhepjesa tjetër punonte me mëditje në tokate çifligarëve apo fermerëve të pasur.

Pra, mund të themi se fillon të formohetbërthama e klasës punëtore, e cila del ngaish-mjeshtrit e rrënuar, çirakët dhe kallfët,

si dhe fshatarët e varfëruar. Duhet të kemiparasysh se kushtet e punës në punishtete para manifakturore nuk ishin opmale.Punohej 12-14 orë në ditë, për një pagë

mesatare prej 5-6 grosh në ditë. Mund tëpërmendim rasin e grave përpunuese tëmëndashit në Shkodër, të cilat punonin 16orë për 6 grosh në ditë. Madje, në dimërkur dita ishte e shkurtër, ata detyroheshinqë me shpenzimet e tyre të mbanin kan-dilin për të vazhduar punën. Në një gjen-dje të llë ishin edhe punëtorët hamej,elhakçitë (vjen nga ala hak-pagë) që pu-nonin ne punishte të ndryshme, larëset eleshit etj. Një gjendje e llë varfër imi grad-ual, u shoqërua me reagimin që vinte nganjëra anë nga intelektualë të caktuar, dhenga ana tjetër nga vetë vegjëlia, e përbërënga këta arzanë dhe fshatarë të rrënuarqë shkonin drejt pauperizimit. Kështu, nëfillim të shek. XX fillon organizimi i kësajvegjëlie në shoqëri ndihmëtare, ku përf-shihëshin intelektualë, punëtorë, prod-

hues të vegjël arzanalë, çirakë, kallfë eshegertë, interesat e të cilëve vinin gjith-një duke u afruar. Dhe do të jetë pikërishtqyte i Shkodrës, qytet me një zhvillim tëmadh ekonomik e shoqëror në Shqipërinëe atyre viteve, vatra ku do të lindin këtoorganizata.

Në mars 1905, me iniciavën e KolDikës, shitës ambulant, që njihej edhe sistudiues i letërsisë perëndimore, u formuanë shkodër një grup i vogël ilegal, në të cilinbënin pjesë zejtarë dhe punëtorë, si dhe in-telektualë (mjekë e farmacistë). Me inicia-vën e tyre u formua një shoqëri punëtorepër ndihmë reciproke. Dy mjekët që bëninpjesë në shoqëri vizitonin të sëmurët dhe jepnin barna falas. Shoqëria mbahej mekuotat e anëtarëve. Por autoritetet turke

e gjurmuan këtë shoqëri, e cila nuk e pa jetën të gjatë. Po në vin 1905, në Shkodërshpërthen greva e punëtorëve këpucëtar.Për të kapërcyer vëshrësitë e tyre që vi-nin nga konkurenca e prodhimeve të huajadhe nga kriza ekonomike, mjeshtrat ze- jtarë ulën pagat dhe shtuan orët e punës,duke i detyruar punëtorët të punonin edhenatën me kandil. Prandaj, këta të funditformuan një komision që paraqi kërkesënpër rritjen e pagave dhe pakësimin e orëvetë punës. U vendos që asnjë punëtor tëmos paraqitej në punë. Shpërtheu kështugreva e parë e punonjësve shqiptarë. Të60 e ca grevistët marshuan nëpër rrugët eqytet duke kënduar, deri sa u mblodhën jasht qytet, ku u fol për grevën, të drejtate punëtorëve etj. Por autoritetet turke,

me thirrjen e pronarëve të punishteve,ndërhynë dhe arrestuan disa nga krerëte lëvizjes. Kundërpërgjigjja e punëtorëveqe gjithashtu violente. Të zemëruar ata iudrejtuan punishtes së mjeshtrit Palok Kiri,ku thyen xhamat, shpërndanë e nxorënnë rrugë veglat e punishtes. Si përfundim,pronarët u detyruan të bëjnë lëshime dhetë pranojnë kërkesën e punëtorëve që “tëpunohej pa kandil”(pra të pakësoheshinorët e punës) dhe të rritej rroga me njëgrosh e gjysëm. Greva që bënë punon- jësit këpucëtar nxi gjithashtu grevën epunëtorëve të duhanit. Me 1 prill 1907u formua “Shoqëria ndihmëtare”, e cilasipas një lajmërimi në gazetën “Drita”kishte për qëlim të ndihonte të varfërit etë sëmurët duke u dërguar mjekun dhe

barnat pa të holla. Edhe kjo shoqëri mba-hej me kuotat e anëtarëve. Ajo pa je-honë të gjerë në Shkodër dhe në shtypinvendas e të diasporës, i cili vinte në dukje

fakn se anëtarët e saj mësonin shkriminhe këndimin shqip dhe përhapnin idetë

përparimtare. Megjithatë nën presionine autoriteteve turke dhe atyre klerikaleshoqëria pushoi së funksionuari. Në shta-tor, u arrestuan udhëheqësit e shoqërisë

he u sekuestruan të gjitha orenditë e

zyrës, librat deeret etj. Të ngjashme metë u krijuan edhe “klubi i detarëve” dhe njëshoqëri tjetër ndihmëtare në vin 1912.Sipas gazetës “Shpresa e Shqypnis” qëbotohej në Dubrovnik, në vin 1907 u fes-tua për herë të parë 1 maji: “Sot n dit ën

e par ë t Majit, siç asht zakoni në t g jithë

bot ën, punëtoria me shum t ë tjer ë dalin

p me p rg zumun pranver n. K htu

pra u ba edhe k ëtu n Shkod sivjet. U

mblodhëm nadje heret t ë g jith së bashkut

punëtor , shegert e t ë tjer ë pa numër, e

dul ëm tue k ndue valle... U gëzue gjithëqyte me ne, e kemi shpnes me tjera her

g zimi e lul zimi ka me qenë edhe ma i

plot e i fort ë , sepse përgjithë vjet’ asht tuj

u afru dita e lirisë e përparimit, e mir simit

t p gjithsh m”. Ky arkull, i shkruar nga

utori me pseudonimin “I Mjeri”, përfun-onte me thirrjen: “ rno ë Shqypnija e

lirueme! Rrno vllaznia e bashk nia!

Rrno e para dit ë e Majit!”.Tendenca për formimin dhe forcimin e

rganizatave punëtore e profesionale uzhvillua më tej pas Lufës I Botërore. Kjolidhet me dy faktorë kryesore. Së pari,pas vit 1918 pa një rritje në numër tëklasës punëtore. Kapitali shqiptar, si pa-sojë e çlirimit nga pengesat që më parëkrijonte shte osman, tashmë kishte rrugëtë lirë të zhvillohej. Kështu u ngritën disafabrika si fabrikat e sapunit(1918), alkoo-lit(1922), bombonave në Shkodër, fab-rika e cigareve në Durrës(1920), si dhe ungritën disa shoqëri anonime si “Stamles”në Durrës, “Maliq” etj. Ky zhvillim i indus-trisë së lehtë dhe i borgjezisë kombëtarenxi rritjen në numër të klasës punëtore.Kjo rritje e numrit të punëtorëve erdhiedhe nga roli gjithnjë e më i madh që luajkapitali i huaj, e sidomos ai italian. Kështunë minierën e Selenicës e cila ishte marrëme koncesion nga grupi italian “Parodi eDelfini” punonin rreth 500 punëtorë. Dukebashkuar numrin e punërorëv të pun-ishteve të vogla, me atë të punojnësve tëindustrisë, mund të themi se numri i tyreshkon në rreth 19000. Së dy, formimi

he forcimi e organizatave punëtore eprofesionale u nxit edhe nga përkeqësimii kushteve të jetesës, që shoqëroi vitet epasluës jo vetëm në Shqipëri, por në tëgjithë Europën. Pagat e ulëta dhe mungesae te drejtave minimale në vendin e punës ebënin të pamundur për punëtorin shqiptartë përballonte ngritjen e çmimeve. Gazeta“Ora e Maleve” që botohej në Shkodër, nëprill 1923 shkruante: “ aq posht ka ra sod

punëtori sa me tu xan syt me e shikjue”.Përveç kësaj, mungonin rregullat minimalepër sigurinë në punë e për pasojë aksiden-tet ishin të shumta. Ndërkaq, në punëmerreshin edhe fëmijë të moshave të rejanën 16 vjeç.

Prandaj, si reagim ndaj kësaj situate,kalohet në një fazë tjetër të lëvizjes së

rganituar punëtore. Tashmë krijohen or-ganizata e shoqëri, të cilat kanë një pro-gram gjithnjë e më të qartë, ndryshe ngashoqëritë e para që kishin vetëm funksionndihme e bamirësie. Më 1920, në Shkodër,

me iniciavën e një grupi zejtarësh e pu-nëtorësh u formua “Shoqëria ndihmëtaree punëtorisë”. Në rregulloren e botuarshpalleshin qëllimet e shoqërisë, ku përf-

hihej: shërbim mjeksor falas për punë-torët, krijimi i një zyre pune, krijimi i njëkase huaje për të ndihmuar punëtorët nëvëshrësi etj. Shoqëria bëri një hap për-parimtar me ngritjen e organizatave tëveçanta sipas profesioneve. Të lla ishin 17.Në krye të secilës organizatë profesionale

aktohej nga një kujdestar. Nga përfaqë-uesit e këtyre organizatave ngrihej këshili

i Shoqërisë ndihmëtarë të Punëtorisë.hoqëria kishte një kryetar, një sekretarhe një arkëtar. Në sajë të këj organizimihe të veprimtarisë që zhvilloi, shoqëria

arri të përfshinte në rradhët e saj deri në800 anëtarë. Nën drejmin e kësaj shoqë-rie u organizuan greva e demontrata, kumund të veçojmë demonstratën e 1 Majit1922, ku punëtorët të ndarë sipas profe-ioneve parakaluan nëpër rrugët e qytet,i dhe u mbajtën alime.

Me rëndësi për këtë periudhë ështëedhe greva e punëtorëve të minierës së

elenicës, që siç e përmendëm më lartzotërohej nga një kompani italiane. Prob-lemeve të pagave të ulëta, ndotjes dhe

ungesës së sigurisë në punë, i shtoheshinedhe keqtrajmi dhe përbuzja që shfaqejinxhinierët italiane ndaj punëtorit shqip-tar, si dhe spekulimi me çmimin e drithit,

ë shoqëria ia shiste punëtorëve me kre-i, duke i mbajtur ata të lidhur pas vetes.

Duke shfrytëzuar këkesën e lartë përrithë, kompania ia shiste atë me çmime

të larta punëtorëve. Në pamundësi për tëuruar më tej një gjendje të llë, në tetor

1923 punëtorët nisën grevën e përgjith-hme e cila bashkoi njëri pas tjetrit pu-

nëtorët e galerive, punëtorët e pastrimittë impiant të bitumit dhe të transport.Komisioni i punonjësve që u ngrit i paraq-i shoqërisë një pecion me shkrim, kukërkohej rritja e pagave, pakësimi i orëvetë punës, përmirësimi i kishteve të pu-nës, sigurimi i punëtorëve që semureshin

se aksidentoheshin, si dhe largimi i disakryepunëtorëve italianë e shqiptarë qëilleshin keq me punëtorët. Fillimisht këto

kërkesa nuk u pranuan nga shoqëria, eila këcënoi se do të punësonte punëtorë

të tjerë. Megjithë vëshrësitë e krijuara,reva pa sukses për shkak se me punë-

torët u bashkuan edhe banorët e fshatravepërreth. Pas një muaji, shoqëria u detyruatë pranonte shmin e pagave me 30-50%,pushimin nga puna dhe transferimin e disainspektorëve dhe sigurimin e shërbimitmjeksor për punëtorët në rast nevoje.

Në fillimin e viteve 20’ fillon të shfaqetedhe një lëvizje e organizimit të arsim-tarëve. Në një arkull të gazetës “Ku-vendi”, që botohej në Romë përshkruhej jendja dhe vëshrësitë që hasnin ata në

jetën e përditshme: “M suesit nuk jan

amës. Edhe n konditat e k qija q rrojn

sot atyre nuk u arrin rroga. Ç’bëhet kur ata

s uren, kur ata mplaken? . Kështu filloj-në të ngrihen në disa qytete të vendit orga-nizatat profesinale të mësuesve. Në korrik1921, me inisiven patriot Avni Rustemiformohet në Gjirokastër “Lidhja e më-uesve”, në programin e së c ilës përfshihej

mbrojtja e të drejtave të mësuesve. Përveçproblemit të pagave të ulëta, shumë prejmësuesve nuk u paguhej rroga me rregull.Pikërisht një problem i llë u trajtua nëKongresin e Arsimtarëve që u mbajt në Ti-ranë në gusht 1923. Në fillim të vit 1924,në qytete të ndryshme, si Shkodër, Korçë,

Tiranë, Vlorë etj, filluan të organizoheshinprotesta e greva nga ana e arsimtarëve.Vlen të përmendet sidomos gre-va e mësuesve të Korçës, të cilët

N imet e vizessn a se s qpar



11r. , etor

+ +

+

+

PROMOVIM

kërkonin dhënien e rrogave të pra-pambetura. Lëvizja mori shkallë të jerë, pasi me mësuesit e qytet u

bashkuan edhe ato të fshat, gjë që çoi nëmbylljen e pjesës më të madhe të shkol-lave në të gjithë rrethin. Gazeta “Shqiptarii Amerikës”, duke përshkruar situatën e kr-ijuar, shkruante: “Populli shpirt ërish sht ëi lidhur me m son sit. Ai tregon simpa t

madhe për p çapjen e m sonj ësve t ven-

dur për nj durim t ë gjat e shembullor ”.Prandaj, përpara një situate të llë, qeve-ria u detyrua të tërhiqej dhe të paguanterrogat e prapambetura. Pas revolucionittë qershorit 1924, lëvizjet punëtore e sin-dikaliste shkojnë drejt shuarjes. Rikthimii Zogut në pushtet, u shoqërua përkohë-sisht me eliminimin e të gjithë zëraveopozitar dhe protestues. Megjithatë siç dotë shohim më poshtë, kriza botërore eko-nomike, e cila pa ndikimin e saj edhe nëShqipëri, ndikoi në nxitjen e lëvizjeve tëlla, dhe kalimin e tyre në një fazë të re,më të organizuar.

Duke filluar që nga vi 1930, Shqipëriau ndodh në një situatë të rënduar eko-nomike, e cila vinte si rezulat i Krizës eko-nomike të kapitalizmit (1929-1933). Si njëvend i prapambetur bujqësor, Shqipëria va-rej nga tregu i jashtëm. Me fillimin e krizësekonomike, shtetet me të cilat Shqipëriazhvillonte treg, si Italia, Greqia, Turqia,ShBA etj, ndoqën polika proteksioniste,që ndikuan në rënien draske të eksport-eve shqiptare. Pakësimi i eksporteve kri- joi një kongjent prodhimesh të tepërta,gjë që çoi në rënien e çmimeve. Kjo krijoivëshrësi për prodhuesit vendas, që ngaindustrialistët e paktë e deri tek prod-huesit e vegjël të fshat dhe qytet, dheçoi shumë prej tyre drejt rrënimit. Rënia eçmimeve dhe pakësimi i fuqisë blerëse çoinë falimenmin e tyre dhe u shoqërua merritjen e papunësisë, përhapjen në mënyrëmasive të varfërisë etj. Këtë situatë tëvëshrë e vuajtën kryesisht prodhuesit evegjël të fshat, për shkak se prodhimete tyrë blegtorale, që përbënin 60-70% tëekspormeve të Shqipërisë, duke mos gje-tur tregje shitjeje jashtë vendit, pësuan njëulje të ndjeshme të çmimeve. Gjithashtu,shumica dërrmuese e zejtarëve u rrënuanekonomikisht, ndërkohë që shumë fabrika

si SCALA, dega e STAMLES në Shkodër etj,e ndërprenë prodhimin, gjë që çcoi nërrënimin e disa degëve të industrisë si e çi-mentos, duhanit, alkoolit, blojës, etj. Rritja

e papunësisë në vendet e zhvilluara kapi-taliste ndikoi në pakësimin e të ardhuravetë siguruara nga dërgesat në të holla tëemigrantëve. Edhe kreditë e SVEA-s pë-suan rënie.

Kjo gjendje e vëshrë ekonomike ndikoigjithashtu edhe në rritjen e papunësisë.Deflacioni detyroi fabrikat dhe punishtetqë të pakësonin numrin e punëtorëve etë ulnin pagat. Orët e punës vazhdonin tëishin të gjata (mesatarisht 12), ndërkohëqë kushtet dhe siguria në punë as qëllogariteshin. Kriza çoi drejt falimenmitedhe mja prodhues të vegjël të qytete të fshat që u gjendën të papunë. Kjogjendje e rënduar e shtresave punon- jëse reflektohej edhe në shtypin e kohës.Gazeta “Ora” evidentonte fakn që nukkishte asnjë rregullore që të përcaktontemarrëdhëniet mes pronarit dhe punëtorit:“Nuk ka kontrato t shkruar, nuk ka kon-

trato kolekve, nuk ka ligje, nuk ka rregul-

lore...”. Ndërkohë, tek “Shqipëria e Re”, nënjë arkull të janarit 1930 vihej në dukje senë fabrikën Stamles punonin edhe të mi-tur: “K ëtu m hoqi v mendjen nj ë tok 7-8

çupash prej 6 deri 8 vjeç, t ë cilat shumë

t bindura, me doçkat e tyre t vogla, po

thyenin an t e kuve t cigareve me n

shpejt ësi t ë madhe. T thyhet zemra duke

par ë k to foshnja t marrin p s ip rqë

sot gajlen e ekzistencës dhe t jet ...”.Në një gjendje të llë, të rritjes së papu-nësisë, të rënies së fuqisë blerëse, dhe tëpauperizimit të përgjithshëm rifillon orga-nizimi nga ana e punëtorëve dhe krijimi ishoqërive me karakter profesional.

Në janar 1934 në Korçë u themelua“Shoqëria e Punëtorëve rrobaqepës tëKorçës”. Programi i saj përfshinte: punënpër grumbullimin e të gjithë punëtorëverrobaqepës dhe të fabrikave teksle në or-ganizatë, ndihmën morale e matriale përtë gjithë anëtarët, të luohet në një fazëtë parë që rrogat të mos ulen e punëtorëttë mos pushohen nga puna e më pas tëbëhen kërkesa për rritje pagash, gjetjn epunës për të papunët, pakësimin e orëvetë punës etj. Ajo zhvilloi një veprimtari tëdendur duke luuar kundër abuzimit nëpunë të punëtorëve të mitur, dhe arrinë një marrëveshje më punëdhënësit përvëndosjen e një kufiri moshor. Gjithashtu,

shoqëria bëri që të dështonin tentavat edisa pronarëve për rritjen e orareve të pu-nës. Në vin 1938, së bashku më organiza-tën sindikale të këpucëtarëve u organzua

edhe një fushatë për 8-orëshin në punëpor pa sukses. Megjithatë, kjo organizatësindikale pa edhe kufizimet e veta, pasipsh ndihmësve të profesionistëve nuku njiheshin të drejta të barabarta me tëtjerët. Nga ana tjetër shoqëria mbaj qën-

rim armiqësor ndaj punonjësve sezonalëë vinin nga fsha.

Shoqëri të ngjashme, me elementëtpërparimtar, por edhe me kufizimet e tyreu përhapën në disa qytete të Shqipërisë.Por rolin kryesor e luaj shoqëria “Puna”e ngritur në Kuçovë nga punonjësit naf-tëtarë në Kuçovë, me iniciavën e n ëgrupi prej 5 punëtorsësh me në krye Ma-fuz Lazen. Tri shoqëritë që kishin marrënë koncesion naën “Anglo-Persian Oil”,“AIPA” dhe “SIMSA”, sipas studiuesit KoçoMisha përmbanin rreth 1800 punëtorë,të cilët jetonin në kushte të mjerueshmepër të gjitha arsyet që radhitëm më sipër.Prandaj, shoqëria “Puna” i dërgoi një pe-ion parlament dhe qeverisë shqiptare,

ku paraqitej gjendja dhe kushtet e rëndatë jetesës për punëtorët e Kuçovës, si dhenjë sërë këkesash, për përmirësimin e situ-

tës. Kërkesat kryesore që përfshinte pe-ioni ishin: t detyrohet shoq ria AIPA t’i

jap shp rblime familjeve t pun tor ve

të vdekur ose t aksidentuar, të caktohet

orari i punësh prej 8 orësh, të merren

masa nga shoq ria italiane për ndërmin

e barakave për etjen e punëtor ve dhe

sigurimin e gjendjes s tyre sh ndet ore,

të hartoheshin rregullore q do të për-

caktonin marrëdhënien mes punëtor ve

dhe pronar e, si dhe të caktoheshin nga

ana e kompanis italiane ditëk e festave

komb tare si dit pushim. Duke hedhurnjë vështrim krahasues mbi këtë pecion,mund të themi se këto ishin kërkesat mëtë avancuara që një organizatë sindikali-ste kishte bërë në Shqipëri deri atërherë.Duke qenë se nuk morën mbështetje nga

everia e drejtuar nga Mehdi Frashëri,me 5 janar 1936 shpërtheu greva. Pas 4

itësh, duke qenë se nuk arri të gjentegrevëshyes për të zëvendësuar punë-torët, AIPA arri në një marrëveshje mëgrevistët, ku përfshihej një rritje e vogël epagave, si dhe pakësimi i orëve të punësnë 10. Mirëpo, menjëherë pas kësaj, pro-naët filluan të bënin presione për shkar-

kimin nga puna të udhëheqësve të grevës.Gjithashtu, ata kërkuan edhe ndihmëne autoriteteve qeveritare shqiptare përshpërbërjen e shoqërisë “Puna”. Presioni

i shoqërisë italiane bëhej edhe përmes jobove të shpeshta që iu vunë punë-

torëve. Një situatë e llë, bëri që në fundtë janarit, punëtorët e centralit elektriktë Kuçovës të fillonin grevën. Ndërkohë,prefek i komunës lëshoi urdhërin që atapunëtorë që përfshiheshin në veprimtari-në e shoqërisë “Puna” të largoheshin ngaKuçova. Kështu, me 11 shkurt, si kundër-përgjigje, me inisiavën e organizatës sin-

ikale rifilloi greva. Ndryshe nga një muajmë parë, punëtorët e të gjitha degëvendalën punën. Ishte greva e përgjithshme!Revolta e punëtorëve nuk mund të ndalejndryshe veçse me forcën e armëve. Vetëministri i brendshëm, Et’hem Toto edhenë Kuçovë në krye të xhandarmërisë, dheme 12 shkurt arresoi të gjithë anëtarëte shoqërisë “Puna”, si dhe dha urdhrinpër transferimin e 300 punëtorëve drejt

yteteve të tjera. Pjesa tjetër e punë-torëve, duke mos patur zgjidhje tjetër u

etyrua t’i kthehej punës. Së fundi, nukmunguan edhe falenderimet e LegatësItaliane për rolin e luajtur nga autoritetethqiptare: “Nd ërhyrja e ministrit t ë brend-

sh na shp toi jo vet ëm pse i dha fund

rev s, por sepse masat e marra do jen

shembull p t ardhmen”.Me gjithë përfundimin aspak të dëshiru-

ar, greva e punëtorëve të naës në Kuçovëhe krijimi i shoqërisë “Puna” përfaqë-ojnë stadin më të lartë në lëvizjen sindi-

kaliste shqiptare. Ndryshe nga shoqëritëe mëparshme që përbëheshin jo vëtëmnga punëtor, por edhe nga prodhues tëvegjël arzanalë, shoqëria Puna u ngrit sinjë organizatë sindikaliste që kishtë si qël-lim, në mënyrë ekskluzive mbrojtjen e in-teresave të punëtorëve. Vumë re kështukalimin nga shoqritë e para ndihmëtare,me karakter bamirës dhe të ndihmës re-iproke mes punëtorëve, në organizatat

e viteve 30’ që marrin gjithnjë e më tepërkarakter sindikalist, që kanë si qëllim final8-orëshin e punës, harmin e kontratavepadron-punëtorë, sigurimin e të aksiden-tuarve në punë etj. Ky zhvillim dhe përsojee karakterit të orgaizatave dhe shoqërivetë lla, lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtëme me rritjen në numër të klasës punë-tore në Shqipëri dhe kushtet e vëshira nëtë cilat ajo gjendej, gjë që e bën t’i shprehë

kërkesat e veta në mënyrë gjithnjë e më tërganizuar.

HOTI NDR RREDHAT HEKUVNë mjediset e Bibliotekës Shkencore të Universitet të Shkodrës “Luigj Gurakuqi”, në sallën “

Walter Hoflechner” u zhvillua ceremonia e paraqitjes të bomit “Ho ndër rrjedhat e shekujve”.Morën pjese shume intelektual, pushtetar e miq nga Malësia në republikën e Malit të Zi, ngaKosova, nga Durrësi e vende të tjera, në veçan me origjine nga Ho. Ceremoninë e hapi profesor

oktor Mahir Ho, i cili pasi ju uroj mirëseardhjen pjesëmarrëseve, i dha alën Ma. Nikolle Camaj,i cili njohi pjesëmarrësit me punën që është bere në Miçigan për ketë konference shkencore, ma-terialet e së cilit janë botuar në ketë libër. Më pas e morën alën akademiku Kolec Topalli, Prof.

r. Romeo Gurakuqi dhe Prof.dr. Mahir Ho. Në fund pa dhe mendime nga pjesëmarrësit, mes tëci ëve Tomë Camaj, Ni o ë Spat ari etj.. Kjo ceremoni u m y me një o tej.

Korrespoden i “Dukag ini”



12r. , etor

+ +

+

+

cmyk

REDAKSIA

Kryeredaktor: Luigj Shyti

Redaktorë: Lazër Stani, Roza Pjetri, Prelë Milani, Lazër Kodra,Suela Ndoja, Zef Nika, Zef Gjeta, Lulash Brigja

Mundësoi Bomin:

GJERGJ LEQEJZA

Documents

Gazeta Dukagjini Nr 146