Egzemplarz bezpatnyNr 1 (27) 2014 Marzec 2014

Gazeta Regionalna

Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa

X lat Stowarzyszenia Przyjaci Pawowaoraz Gosu Pawowa (2004-2014)

2 Nr 1 (27) 2014

Gos Pawowa redaguje zesp w skadzie: Danuta Kurczewicz, Adam Kdzierawski, Andrzej Kosz i Stefan Kurczewicz. Dorota Jaszczuk, Magdalena Boruchalska,

STOWARZYSZENIE PRZYJACI PAWOWA22-172 Paww, ul. Szkolna 2, Bank Spdzielczy w Cycowie, Nr Konta: 26-8191-1013-2004-4000-0462-0001

Korespondencj oraz artykuy do czasopisma prosimy kierowa na adres:Andrzej Kosz - Gminny Orodek Kultury, 22-172 Paww, tel. 82 566 46 03

Adres e-mail: gokpawlow@op.pl skurczewicz@o2.pl Strona: www.pawlow.org.pl

Redakcja nie bierze odpowiedzialnoci za pogldy wyraone przez autorw artykuw. Nakad: 350 egzemplarzy

Skad i druk: Drukarnia SEYKAM, 22-100 Chem, ul. Hrubieszowska 102/14, tel. 662 48 19 98, e-mail: drukarniaseykam@gmail.com

Spis treci:

Z okazji zbliajcych si

wit Wielkanocnych

w s z y s t k i m

C z y t e l n i k o m o r a z

mieszkacom Pawowa

i G m i n y R e j o w i e c

Mieszkacom

Gminy Rejowiec Fabryczny

Zdrowych, pogodnych

wit Wielkanocnych

penych wiary, nadziei i mioci,

radosnego, wiosennego nastroju,

serdecznych spotka w gronie

rodziny i wrd przyjaci

oraz wesoego Alleluja ycz

Mirosaw MaziarzPrzewodniczcy

Rady Gminy

Zdzisaw KrupaWjt Gminy

Fabryczny skadamy najserdeczniejsze

yczenia, wszelkiego dobra i pomylnoci.

Niech ten szczeglny moment w roku, kiedy

symbolicznie odradza si ycie, a przyroda

budzi z zimowego upienia, przyniesie take

nowy pocztek wszystkim zamierzeniom,

doda otuchy i nadziei.

Redakcja i Zarzd Stowarzyszenia

Przyjaci Pawowa

1. 10 lat Stowarzyszenia Przyjaci Pawowai Gosu Pawowa (2004-2014)Adam Kdzierawski ............................................................ s. 3

2. Drodzy Czytelnicy!Lucyna i Stanisaw Lipiscy ............................................... s. 4

3. Co z tym przemysem?dr Beata Fada, prof. dr hab. Jzef Zajc .......................... s. 5

4. 70. rocznica pacyfikacji PawowaStefan Kurczewicz ............................................................... s. 6

5. VII Oglnopolski Zlot MionikwTwrczoci Ryszarda Kapuciskiego w PawowieOrganizatorzy ..................................................................... s. 8

6. Sylwetka Leona Przanowskiego (1844-1924)waciciela majtku KrasneEdyta cibor ....................................................................... s. 8

7. Parafia p. w. w. Barbary w Pawowiena przeomie XVIII i XIX wieku(W wietle protokow powizytacyjnych Wybrane aspekty). Cz. I.Sawomir Braniewski ......................................................... s. 11

8. Pawowianie w carskiej armiiStefan Kurczewicz .............................................................. s. 13

9. Wspomnienia sybiraczkiKarol Kwiatkowski ............................................................. s. 15

10. Historia Startu Pawww latach 1990-1999. Cz. VI.Karol Kwiatkowski ............................................................. s. 17

11. Dzie Kobiet w GOK w PawowieKrystyna Ciechomska ......................................................... s. 18

12. Dzie Kobiet w LisznieAnna Pgowska .................................................................. s. 18

13. Tusty czwartek w PawowieRedakcja ............................................................................. s. 18

14. Ze sztambucha Stefana LeonhardtaRedakcja ............................................................................. s. 19

15. Modernizacja wiejskich wietlic w Toruniu i JzefinieWiesaw Korzeniewski ........................................................ s. 19

16. Fraszki Adama Kdzierawskiego ....................................... s. 19

17. Projekt Przeciwdziaanie wykluczeniucyfrowemu w wojewdztwie lubelskim edycja IIIMagorzata Czerwiska Staczak ................................... s. 20

18. Budet Gminy Rejowiec Fabryczny na 2014 r. uchwalonyZdzisaw Krupa .................................................................. s. 21

19. Z prac Rady Gminy w Rejowcu FabrycznymMagorzta Czerwiska Staczak ..................................... s. 21

20. Specjalna Strefa EkonomicznaEURO-PARK Mielec w PawowieZdzisaw Krupa .................................................................. s. 22

21. Nowe inwestycje w Pawowie,Lisznie i Wlce Kaskiej Kolonii w 2014 r.Zdzisaw Krupa .................................................................. s. 22

22. Rzeba pawowskiego rzemielnikaupikszy park w PawowieAndrzej Kosz ...................................................................... s. 22

23. Zimowe warsztaty profilaktyczneAgnieszka Hasiec Bzowska ............................................. s. 22

24. Kcik poetycki ................................................................... s. 23

25. Fotoreporta Gosu Pawowa ......................................... s. 24

10 lat Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa i Gosu Pawowa (2004-2014) 3Nr 1 (27) 2014

Zmiany polityczne jakie zaistniay po Okrgym stole w Polsce postawiy przed ludmi zadania w zakresie budowy struktur organizacyjnych, charakterystycznych dla spoecze-stwa obywatelskiego. Dobrze zrozumia t potrzeb Stefan Leonhardt, ktry w oparciu o swoje zwizki z mieszkacami Pawowa i rozsianymi na terenie Lubelszczyzny, a take poza naszym wojewdztwem, podj trud powoania towarzystwa regionalnego w Pawowie. Ten zamys zbieg si z Jego dziaaniami gromadzenia materiaw do wydania ksiki Herb mojego miasta (2003), o ktrej Stanisaw Lipiski w swej recenzji (Gos Pawowa nr 1/2004) midzy innymi napisa [] Stefan Leonhardt ukazuje w swej ksice szeroki przekrj socjologiczny spoecznoci pawowskiej, jej tradycje i obyczaje [].

Powoanie do dziaalnoci Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa przynioso dokonania o charakterze oglnym i jednostkowym. Zrodziy si zwizki towarzyskie w gronie czonkw Zarzdu SPP, a nawet przyjanie. W przyjaznych klimatach dojrzeway pomysy wydawnicze. W pierwszej kolejnoci powstay tomiki poetyckie przygotowane przez Danut Agnieszk Kurczewicz i Lucyn Lipisk. Dzi obie panie ciesz si znaczcym dorobkiem dobrze odbieranym w rodowisku.

Kontakty Lucyny i Stanisawa Lipiskich z dr Marianem Januszem Kawako zaowocoway Zarysem dziejw Pawowa od XV do XX wieku pod redakcj Stanisawa Lipiskiego przy wspudziale prezesa stowarzyszenia Stefana Kurcze-wicza i skromnym udziale autora tekstu.Nieubagany upyw czasu wskazuje na potrzeb spojrzenia na dziesicioletni dziaalno Stowarzyszenia Przyjaci Pawo-wa w aspekcie odnotowania osigni, realizowania celw i planw w wymiarze grupowym i jednostkowym, aby kolejne lata organizacyjnych dokona byy bogatsze przy szerszym uczestnictwie pawowian miejscowych i zamiejscowych.

Dziesi lat dziaalnoci SPP bardzo rnie rozkada si na poszczeglnych czonkw, ktrych aktualnie zrzesza 75 osb. Wstpne lata dziaalnoci stowarzyszenia, to przede wszystkim pozyskiwanie czonkw, wybr zarzdu, pokony-wanie barier organizacyjno-finansowych, budowanie progra-mu dziaania. Signijmy pamici do 2004 r., gdy SPP stao si faktem. 6 marca zosta wybrany zarzd, w ktrym znaleli si w wikszoci ludzie z pewnym dowiadczeniem spoeczno-zawodowym przydatnym do pokierowania spoeczn organi-zacja pozarzdowow, wiadom spoecznych potrzeb swego rodowiska.

Obecno w organizacji spoecznej nakada na jej czon-kw obowizek uczestniczenia w realizowanych zadaniach, najlepiej bliskich zainteresowaniom i predyspozycjom osobo-wociowym uczestnika.

Aby czas nie zatar ladw sprzed czasowej dekady, warto odwiey skad osobowy zarzdu; prezes - Stefan Leonhardt, wiceprezes Stanisaw Lipiski, sekretarz Andrzej Kosz, skarbnik Henryka Ciechomska oraz czonkowie zarzdu: Celina Hopaluk, Stefan Kurczewicz, Jadwiga Miszczuk, Edward Paw, Jerzy Wanarski. W skad komisji rewizyjnej weszli: Robert Szokaluk (przewodniczcy) oraz Zbigniew Cioek i Stefan Ciechomski (czonkowie).

Z powyszego skadu w aktualnym zarzdzie znaleli si: Stefan Kurczewicz (prezes), Andrzej Kosz (sekretarz), Robert Szokaluk (czonek) i Jerzy Wanarski (przewodniczcy komisji rewizyjnej). W niecae dwa lata nastpia dekompletacja zarz-du z powodu rezygnacji z funkcji prezesa zarzdu Stefana Leonhardta. W zaistniaej sytuacji ciar kierowania pracami stowarzyszenia przyj na swe barki Stefan Kurczewicz.

W zwizku z upywem I kadencji zarzdu SPP w dniu 22 czerwca 2008 r. odbyo si Walne zebranie Sprawozdawczo-

Wyborcze Czonw SPP. Gos Pawowa nr 5 z lipca 2008 r. przedstawia materiay z przebiegu obrad, w tym prezentuje skad nowego zarzdu oraz komisji rewizyjnej. Prezesem SPP zosta wybrany Stefan Kurczewicz, ktry t funkcj sprawuje do dzisiaj, po ponownym wyborze na funkcj prezesa podczas kolejnego walnego zebrania odbytego w dniu 1 wrzenia 2012 r.

Tytu artykuu stawia autora przed trudnym zadaniem dokonania oceny wkadu pracy w budowaniu autorytetu spoecznego stowarzyszenia. W czym ley ta trudno? W ocenie spoecznej motywacji podejmowanych zada, wybo-ru systemu wartoci, odpowiedzialnoci za realizowane cele przez poszczeglnych czonkw SPP. Zdaj sobie spraw z delikatnoci tej osobowej materii. Stawiam sobie zasadnicze pytanie. Czy jestem uprawniony do formuowania wszelkich ocen? Takich aspiracji nie zaprezentuj. Niemoliwe jest precyzyjne poczenie oceny uczestniczenia w redagowaniu artykuw do Gosu Pawowa z udziaem z sferze organiza-cyjnej SPP.

Do szczegowa jest ocena edytorska poszczeglnych osb, ktrej nie oceniam w kategoriach treciowych, podajc wskaniki ilociowe. Ta podwjna ocena moliwa jest w jakim zakresie w odniesieniu do osb penicych funkcje w zarzdzie SPP. Przedstawiam to poczenie oceny wkadu pracy w dziaalno SPP na przykadzie prezesa Stefana Kurczewicza. Prawie dziesicioletnie sprawowanie tej funkcji pozwala na stwierdzenie wielkiego wkadu pracy w kierowa-niu dziaalnoci stowarzyszenia i czuwanie nad rytmicznoci edytorsk Gosu Pawowa. Nie mona pomin troski preze-sa a warto merytoryczn kwartalnika, stron graficzn czaso-pisma (np. zamieszczanych historycznych zdj). Z dokona-nego przegldu 27 wydanych numerw Gosu Pawowa wynika, e prezes przygotowa do druku 57 tekstw. Znaczna cz tekstw ma warto historyczn (trzynacie tekstw przedstawi prezes przez skromno jako redakcyjne notki).

W Gosie Pawowa zamiecio swoje teksty 105 osb, w tym 27 osb wielokrotnie, co w sumie zamyka si liczb 230 tekstw. Nie w liczbie zamieszczonych tekstw naley upatry-wa ich redaktorski kunszt i merytoryczn warto podejmo-wanych zagadnie. Myl, e Czytelnicy maja wyrobione swo-je opinie o atrakcyjnoci otrzymywanych Gosw Pawowa na przestrzeni dziesiciu lat.

Dla porzdku formalnego przedstawiam w pierwszej kolejnoci liczbow ocen czonkw SPP: Stefan Kurczewicz (57 artykuw), Adam Kdzierawski (38), Magdalena Boruchalska (23), Andrzej Kosz (19), Stanisaw Lipiski (18), Lucyna Lipiska (14), dr Andrzej Przychodzki (6), Zdzisaw Krupa (6), Stefan Leonhardt (5), Janina Posturzyska (5), Jerzy Wanarski (5) i Dorota Jaszczuk (4).

W grupie 105 osb, ktrych teksty ukazay si w Gosie Pawowa 25 autorw to czonkowie stowarzyszenia. Jednake zasuyli sobie na wdziczno wszyscy, ktrzy zechcieli uczestniczy w redagowaniu GP. S w tej grupie osoby o znaczcej pozycji spoecznej w kraju i Lubelszczy-nie: prof. dr hab. Jzef Zajc, Rektor PWSZ w Chemie, dr Beata Fada, Prorektor PWSZ w Chemie, prof. dr hab. Zofia Alicja Bieganowska-Klamut, ks. prof. dr hab. Edward Walewander, dr Marian Janusz Kawako, dr Danuta Makaruk, dr Elbieta Danecka, pk w st. spocz. doc. dr Zbysaw Szymczak, dr in. Wojciech Kilian, dr Pawe Kiernikowski, dr Tomasz Dziekowski, Waldemar Michalski, Longin Jan Oko, Zbigniew Waldemar Oko, Stanisaw Pyszko, Stanisaw Baszczuk, Mirosaw Dederko, Wacaw Sadkowski, zastpca red. naczelnego dwumiesicznika Res Humana.

O szkole i swoich nauczycielach pisali adnie Lucyna Lipiska, Jzef Matwiejuk, Marianna onacz z d. Maysz,

Alina Siwek z d. Maysz, Teresa Pieniek-wika, Krystyna Tryl z d. Sawicka, Danuta Agnieszka Kurczewicz, Janina Dziedzic z d. Iwaniuk, Daniela Kdzierska z d. Hopaluk, Walerian Darmochwa. Z uwagi na warto historyczn wspo-mnie znalazy si one w formie przedrukw z Gosu Pawo-wa w czci wspomnieniowej Zarysu dziejw szkolnictwa w Pawowie.

Uatrakcyjniaj Gos Pawowa utwory zamieszczone w Kciku poetyckim przez Danut Agnieszk Kurczewicz, Lucyn Lipisk, czonkw Chemskiej Grupy Literackiej Lubelska 36 oraz doranie inne osoby.

Fakt publikowania w Gosie Pawowa przez ludzi z duym dorobkiem naukowym jest pozytywnym przykadem dobrych kontaktw Zarzdu SPP ze rodowiskiem cieszcym si autorytetem w rnych obszarach spoecznej dziaalnoci. Szczegln warto naukow maj teksty dr. Mariana Kawako z wykorzystaniem rde Archiwum Pastwowego w Lublinie (np. Ksigi miasta Pawowa odnalezione, Gos Pawowa nr 10/2009 r.). W t warto wpisuj si: Stanisaw Lipiski (Najstarsze rody Pawowskie w wietle dokumentw archiwalnych z lat 1611-1811, GP nr 11/2010), dr Andrzej Przychodzki (Nazwiska szlacheckie w XIX i XX w. w Pawowie, GP nr 11/2010 ), Stefan Kurczewicz (ydzi w Pawowie, GP nr 10/2009 ), dr M. J. Kawako (Grupy utrzymujce wadz w Pawowie (ok. 1550-1640), GP nr 14/2010 ), Micha Trzewik (Epizody garncarstwa pawowskiego w XX wieku cz. I. Epizod z dziaalnoci ks. Piotrowskiego), GP nr 3(21)2012.

Zarzd SPP utrzymuje wspprac z kadr naukow UMCS w osobach: prof. dr hab. Andrzejem Stpnikiem, prof. dr hab. Leszkiem Pitkowskim, dr hab. Leszkiem Tymiakinem.

Udzia czonkw stowarzyszenia w roli autorw tekstw przedstawia si jak niej: Maria Makarska, Marian Rzepecki, Wiesaw Ciechomski s. Marcelego, Waldemar Wojtalewicz, Kazimiera Maciejewska, Alina Siwek, Beata Wanarska-Zaka-szewska, Mirosawa Rodzik (po jednym artykule), Danuta Agnieszka Kurczewicz (art. zamieszczony w publikacji ksikowej A. Kdzierawskiego Zarys dziejw szkolnictwa w Pawowie), Jzef Matwiejuk, Wojciech Sawiski (po 2 art.), Maria Rejman, Marianna onacz, Walerian Darmo-chwa, Janina Posturzyska, Jerzy Wanarski, Stefan Leonhardt i Piotr Prokopiuk (po 5 art.).

Stefana Wojtalewicza i Jzefa Matwiejuka zapisuj jako czonkw, hojnych sponsorw stowarzyszenia, utrzymujcych cise wizi z rodzinnym gniazdem.W grupie czonkw zarzdu szczegln aktywnoci wyr-niaj si Andrzej Kosz, Robert Szokaluk, Marian Rzepecki, Halina Rzepecka i Janina Posturzyska.

W dniu 8 czerwca 2013 r. zarzd stowarzyszenia zorga-nizowa uroczyst promocj ksiki Adama Kdzierawskiego Zarys dziejw szkolnictwa w Pawowie. Z inicjatywy preze-sa stowarzyszenia we wrzeniu 2013 r. odsonito na cmenta-rzu w Siedliszczu nagrobek 6 rozstrzelanych przez hitlerow-cw mieszkacw Pawowa. Ponadto zarzd stowarzyszenia uczestniczy w organizowaniu rocznicy pacyfikacji Pawowa, majcej miejsce 24 kwietnia 1944 r.

Zarzdowi nie udao si pozyska nowych czonkw spord aktualnych mieszkacw Pawowa, a take ze rodowiska owiaty i kultury. Spord wszystkich czonkw stowarzyszenia 12 jest aktualnymi mieszkacami Pawowa. Dobrze ukada si wsppraca z wjtem Zdzisawem Krup i Rad Gminy Rejowiec Fabryczny a take starostwem powiatowym.

Wszystkim Czytelnikom Gosu Pawowa Zarzd Stowa-rzyszenia Przyjaci Pawowa skada podzikowanie za spot-kania na amach naszego kwartalnika. Mio jest odnotowywa i dzikowa za uczestnictwo w redagowaniu i wspieraniu naszego Gosu Pawowa.

Adam KdzierawskiP.S.

Przez zrozumia skromno autora w tekcie poza oglny-mi danymi statystycznymi nie zostay odnotowane Jego oso-biste dokonania na rzecz Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa a take przede wszystkim pawowskiej spoecznoci. Szereg cennych artykuw z obszaru dziaalnoci owiatowo-kultural-nej a take sportowej ubogacay wielokrotnie amy Gosu Pawowa. Treci merytoryczne zgrabnie skonfigurowane z nazwiskami pawowian, czstokro wychowankw Autora z lat pracy w szkole w Pawowie (1954-64), utrwalay dla poto-mnych klimat, tamtych, jake ju odlegych lat.

W ostatnich dwch latach Adam Kdzierawski ubarwia szpalty naszej gazety regionalnej o cenne wasne sentencje, myli a ostatnio nawet fraszki.

Szecioletnia dziaalno A. Kdzierawskiego w zarzdzie stowarzyszenia i penienie funkcji wiceprezesa cechowaa wy-jtkowa troska, a przede wszystkim skuteczno, pozyskiwania rodkw finansowych niezbdnych do biecego funkcjonowa-nia stowarzyszenia. Jako zdarzenie wyjtkowe uzna naley zebranie przez samego A. Kdzierawskiego od indywidualnych darczycw kwoty przekraczajcej sum 5.000 z, pozwalaj-cej na wydanie przez stowarzyszenie w 2013 r. kolejnej (dru-giej) ksiki Zarys dziejw szkolnictwa w Pawowie, zreszt Jego autorstwa. Monografia pawowskiej szkoy jest szczegl-nym i najwikszym wkadem autora w pozostawienie trwaego ladu dziaalnoci czonka Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa. O wyjtkowej wartoci ksiki mieli okazj przeczy-ta Czytelnicy Gosu Pawowa we wczeniejszych numerach gazety.

Wreszcie trudno nie doceni A. Kdzierawskiego w nie-ustannych zabiegach poszerzenia o kolejnych czonkw stowa-rzyszenia, szczeglnie w rodowisku byych i obecnych nauczy-cieli szkoy w Pawowie a take mieszkacw tej miejscowoci. I jeszcze jedna wana cecha warta odnotowania. Adam Kdzie-rawski nauczyciel wielu pawowian podczas kontaktw wzaje-mnych, rozmw i dyskusji zabiega zawsze o wzajemn yczli-wo i przekonuje, i warunkiem koniecznym rozwizywania trudnych, take organizacyjnych problemw, jest wiara w po-wodzenie a wic optymizm yciowy.

W imieniu Czonkw stowarzyszenia oraz Redakcji dziku-jemy Adamowi Kdzierawskiemu za ju i prosimy o jeszcze.

Redakcja

4 Nr 1 (27) 2014

postanowienie redagowania gazety regionalnej Gos Pawo-wa, ktra szczliwie przetrwaa do dzi.

miaym przedsiwziciem bya wwczas pokusa napisa-nia monografii miejscowoci, chocia w najmielszych oczeki-waniach nie wierzono do koca, e uda si zrealizowa ten zamys. Bylimy wiadomi ciaru dwigania trudw tak ambitnej decyzji, zwaywszy fakt, i nasz profesjonalizm w tej mierze jest niewystarczajcy. Dobrze, e nasze marzenia

DRODZY CZYTELNICY !Czy wiecie, e ju 10 lat mino od dnia powoania do ycia

Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa?A przecie to tak niedawno. Prawda, i czasu zatrzyma nie mona. Skadajc hod pokoleniom i rodzinnej ziemi, zosta-wiamy zapisane lady, bo sw, ktre nie s wypowiedziane, nie mona powtrzy.

Ju na inauguracyjnym zebraniu inicjatywna grupa wiado-ma swych celw nakrelia program dziaania i powzia

podzieli dr Marian Janusz Kawako uznany poeta, pisarz i monografista, ktry ma ju m. in. w dorobku naukowym ogromne dzieo Rejowiec jego okolice i waciciele w latach 1531-1869 Dziki Jego yczliwoci, przyjaznym wsparciu wjta gminy Rejowiec Fabryczny Zdzisawa Krupy, wspaniaomylnoci w udostpnieniu ksig parafialnych, ks. kan. Wiktora opucha powstaa ksika o Pawowie, ktra obiega wiat - Zarys dziejw Pawowa od XV do XX wieku.Oto fragmenty recenzji powyszej ksiki dokonanych przez wybitnych naukowcw czoowych uniwersytetw Polski - prof. dr hab. Barbary Wagner, Uniwersytet Warszawski oraz prof. dr hab. Andrzeja Stpnika:

Prof. dr hab. Barbara Wagner pisze [] Przedstawione mi dzieo wymusza szereg refleksji, od razu dodam, e wycznie pozytywnych. Jego zawarto informacyjn trudno przeceni, bo jest to kompendium wiedzy o Pawowie. Odnajdujemy daty, fakty, nazwiska ludzi, opisy wydarze i procesw: otrzymujemy dane statystyczne i refleksj demograficzn - wszystko zebrane w jednym obszernym tomie. Do zakresu kwerendy rdowej, miejscowe archiwa zostay spenetrowane w profesjonalny sposb [][] Wyniki poszukiwa wymusiy analityczno narracji, bowiem warsztat naukowy wymaga ujawnienia nieznanych wczeniej rde i moliwie wszelkich konstatacji opartych na nowych odkryciach []. To nowoczesna monografia, umiej-tnie czca kwestie spoeczne, gospodarcze i polityczne []. Wzorowa rozprawa, przykad do naladowania dla historykw z innych miast oraz dziejopisw piszcych o miastach, ktre nie miay tyle szczcia, co Paww, ktremu grupa Autorw powicia imponujc ksik.

Prof. dr hab. Andrzej Stpnik pisze: [] Dzieje maych ojczyzn czsto s podstawowym identyfikatorem (znakiem tosamoci) zamieszkujcych je spoecznoci. Paww jest jednym z najpikniejszych przykadw wizi, jakie powstaj

midzy czowiekiem i ziemi w procesie dziejowym .Autorzy w przedstawionej mi do recenzji pracy, mieli wiadomo tych uwarunkowa, ich praca jest swoistym hodem, zoonym ziemi rodzinnej oraz yjcym tu pokoleniom. Autorzy wyrazili te intencje we wstpie piszc: Oddajemy t ksig Wam, ktrzy jestecie i tym ktrzy przyjd, by pamitali, e czasu zatrzyma nie mona, ale mona go straci, gdy on poukada wieczysty kalendarz tej ziemi, legendom przypominajc, by wskrzesi go chciay[...]. [] Praca wprowadza do obiegu naukowego wiele absolutnie nieznanych rde (archiwalnych, drukowa-nych i wywoanych). Zbiera czsto mocno rozproszony materia, pochodzcy z rnorodnych opracowa. Narracje autorw czsto wykazuj zacicie polemiczne i krytyczne. Dziki temu praca ma charakter odkrywczy i oryginalny. Pod wzgldem konstrukcyjnym i kompozycyjnym praca spenia wymogi stawiane rozprawom historycznym [].

Treci przetoczonych ocen przyjte ze wzruszeniem przez autorw ksiki obliguj do wyraenia wdzicznoci i podzi-kowania PT Profesorom za docenienie naszej pracy i podnie-sienie jej prestiu wrd czytelnikw bez jakichkolwiek gratyfikacji.Autorzy pozostaj w przekonaniu, i ich trud nagrodzony bdzie ju w niedalekiej przyszoci zaznaczeniem Pawowa wyrazist kresk na mapie Polski. I to nie tylko z racji wielowiekowego istnienia, ale roli jak wry si do odegrania tej nietuzinkowej miejscowoci z racji odkrycia bogatych z wgla kamiennego.Mamy nadziej za prof. dr hab. Jzefem Zajcem - niestru-dzonym budowniczym i entuzjast, oddanym przyjacielem Chemszczyzny, e obszar wydobywania wgla kamiennego na ziemi naszych praojcw, ktrych nazwiska przetrway do dzisiaj, bdzie znany w wiecie jako Pawowskie Zagbie Wglowe.

Lucyna i Stanisaw Lipiscy

CO Z TYM PRZEMYSEM?Podczas prezydencji Litwy w Radzie Unii Europejskiej,

ktra zakoczya si w grudniu 2013 roku, jednym z coraz czciej poruszanych tematw bya kwestia reindustrializacji Europy. Brzmi to dosy kuriozalnie, poniewa, zgodnie z przyjt w 2000 roku Strategi lizbosk, w cigu dekady Unia Europejska miaa sta si najbardziej konkurencyjn i dynamiczn, opart na wiedzy gospodark na wiecie, zdoln do systematycznego wzrostu gospodarczego, tworzc wiksz liczb miejsc pracy oraz charakteryzujc si wiksz spjnoci spoeczn.. Rzeczywisto okazaa si jednak zupenie inna. Zaoenia Strategii lizboskiej poniosy sromotn porak, a prby przesunicia w czasie boomu gospodarczego starego kontynentu o kolejne dziesi lat, zawarte w strategii Europa 2020 z 2010 roku, rwnie napawaj umiarkowanym optymizm.

W cytowanej ju Strategii lizboskiej zakadano, e europejska gospodarka ma dogoni i przegoni Stany Zjedno-czone, a jednym z kluczowych instrumentw rozwoju miaa by koncepcja nowoczesnego przemysu. Lansowano wizj nowej ekonomii, w ktrej przemys ciki i energochonny byy traktowane jako zacofane i nieprzystajce do wizji nowej Europy. Brudny przemys mia by domen Chin i krajw spoza Wsplnoty, my mielimy bada i rozwija nowe technologie. W wypowiedziach niektrych prominentnych politykw europejskich pojawiao si stwierdzenie, i takie kraje jak Polska, Sowacja, Czechy i Wgry s krajami le rozwinitymi, gdy zostay dotknite industrializacj w starym stylu wgla i stali i to naley zmieni.

Na efekty promowanej strategii nie trzeba byo dugo czeka. Brak spjnej polityki przemysowej, klimatycznej

i energetycznej doprowadzi do drastycznej utraty konkuren-cyjnoci europejskiej gospodarki, spadku produkcji i zatru-dnienia oraz wzrostu cen energii. Nawizujc do Stanw Zjednoczonych, ktre miay by punktem odniesienia dla stopnia rozwoju gospodarczego Europy, warto wskaza, e w efekcie prowadzonej polityki energia elektryczna w UE jest dwukrotnie drosza ni w USA, jest take drosza ni w Chinach, za ceny gazu ziemnego s czterokrotnie wysze ni na kontynencie amerykaskim. O utracie znaczenia europejskiej produkcji wiadczy spadek w ostatnich latach jej udziau w produkcji wiatowej z 26% do 21%. Niepokojce s rwnie dane dotyczce zatrudnienia od 2008 roku, w imi idei nowej gospodarki, w krajach Unii Europejskiej zlikwido-wano ponad 8 mln miejsc pracy w samym tylko przemyle. W Polsce, pomimo pewnego zahamowania, tylko w 2013 roku upado ogosio 926 przedsibiorstw, ktre zatrudniay ponad 42 tys. osb. Stopa bezrobocia w naszym kraju, w styczniu 2014 roku, ksztatowaa si na poziomie 14%, w krajach eurolandu byo to 12%.

W tej sytuacji, cel strategii Europa 2020, jakim jest uzyskanie do 2020 roku 20% udziau europejskiego przemysu w unijnym PKB, wydaje si by jedynie pobonym yczeniem. Latem 2013 roku wspczynnik ten osign poziom 15,1% i cigle spada.

Analiza danych statystycznych oraz przytoczone uwagi wyranie wskazuj, i Europa, poprzez przyjcie restrykcyj-nych norm i nadmiernej iloci przeregulowa, osabia swoj pozycj gospodarcz, eliminujc lub znacznie ograniczajc rozwj wielu bran. Paradoksalnym jest fakt, i kraje Unii Europejskiej wyday na ten cel, z wasnego budetu, ogromne

5Nr 1 (27) 2014

sumy pienidzy, bowiem, przyjmujc ideologiczne podejcie do polityki klimatycznej, prowadziy forsowne dziaania redukcji emisji CO i rozwoju OZE, deprecjonujc zasoby 2naturalne i ograniczajc konkurencyjno swojego przemysu.

Jaskk nadchodzcych zmian jest haso odbudowy przemysu Europy. Spoeczestwo Wsplnoty potrzebuje tego i oczekuje z wielk niecierpliwoci. Przed Komisj Europejsk, Rad Europy i Parlamentem Europejskim stoi wic nieatwe zadanie zmiany dugoletniego trendu deindu-strializacji w reindustrializacj Unii Europejskiej. W obliczu zaistniaej sytuacji ekonomicznej Wsplnoty do rozstrzygni-cia jest pytanie: czy ekologiczny romantyzm znowu wemie gr nad ekonomicznym realizmem?

Podejcie do budowy nowego przemysu bdzie wymagao uwzgldnienia harmonijnego i racjonalnego poczenia polity-ki przemysowej, energetycznej i klimatycznej, w ktrych uwzgldni si specyfik poszczeglnych pastw i regionw.

W nowym ksztacie strategii rozwoju Europy, idea reindu-strializacji stanowi zielone wiato i impuls do dalszych prac nad budow Chemskiego Zagbia Wglowego. Wanym argumentem jest rwnie fakt, i w polityce energetycznej Polski nadal kluczowe miejsce zajmuje wgiel kamienny. Szacuje si, e w cigu 25 lat na Grnym lsku praktycznie wyczerpi si zasoby tego surowca. Ju teraz wysokie koszty wydobycia stanowi istotn barier rozwoju grnictwa w tam-tej czci Polski, a sektor wydobywczy z zainteresowaniem patrzy na Ziemi Chemsk. Atutem Chemskiego Zagbia Wglowego s korzystne warunki grniczo-geologiczne,

a budowa kopal od podstaw pozwala na spenienie wymaga-nych norm klimatycznych i energetycznych.

Rozwj przemysu wydobywczego na Ziemi Chemskiej stanowi ogromn szans i wyzwanie dla regionu. Wystpujce tu zasoby wgla kamiennego przeo si w przyszoci nie tylko na miejsca pracy. Bd one rwnie bodcem do ksztacenia specjalistycznych kadr dla przemysu. Naley pamita, e w budowie nowej gospodarki wane miejsce naley przypisa kapitaowi intelektualnemu. To wanie on powinien dostarcza nowatorskich pomysw i rozwiza, ktre stan si si napdow do rozwoju wszystkich bran. W tym obszarze Pastwowa Wysza Szkoa Zawodowa w Chemie ju od dwch lat proponuje ksztacenie w zakresie specjalnoci grniczych: automatyzacja i elektryfikacja kopal oraz mechanizacja grnictwa.

Warto rwnie nadmieni, i wglem wydobytym w oko-licach Pawowa, w powiecie chemskim, zainteresowali si naukowcy. Pracownicy PWSZ w Chemie oraz Wydziau che-mii UMCS podjli prace nad zbadaniem skadu chemicznego i wasnoci fizycznych wydobytego tutaj wgla wraz z innymi cennymi mineraami, ktre mu towarzysz. Wgiel to przecie nie tylko materia opaowy. To rwnie surowiec do produkcji wielu przedmiotw wykorzystywanych przez nas w codzien-nym yciu, w medycynie, elektronice, itp. Przyszo pokae moe nasze czarne zoto bdzie kiedy czci wielkiego wynalazku.

Dr Beata Fada, Prof. dr hab. Jzef Zajc

70. rocznica pacyfikacji PawowaPrzed 70. laty 24 kwietnia 1944 r. wczesnym rankiem niemieckie samoloty

podczas dwukrotnego nalotu ostrzelay pociskami zapalajcymi oraz broni pokadow budzc si do porannego ycia osad Paww. W wyniku bombardowania okoo 200 zabudowa zostao spalonych, 15 osb zabitych

1i wiele rannych . Bardzo wysok cen zapacili pawowianie za udzia czci z nich w dziaaniach zbrojnych na terenie gminy Paww przeciwko niemieckiemu okupantowi. Z treci zrzuconych ulotek wynikao, i [] Wasza wie zostaa zbombardowana i zrwnana z ziemi [], gdy [] Mieszkacy waszej wsi cakowicie zwizali si z akcj band bolszewickich, udzielili im

2czynnego poparcia [] . W przekonaniu wielu pawowian jedn z przyczyn bombardowania by fakt uprowadzenia przez pawowskich partyzantw i prawdopodobnie pozbawienie ycia Anny Garulowej, konkubiny wczesnego burmistrza Pawowa Martina Budzika.

Tragiczne w skutkach bombardowanie upamitnia tablica umieszczona na cianie Gminnego Orodka Kultury w Pawowie. Od wielu lat kad kolejn rocznic poprzedza msza w intencji ofiar bombardowania w kociele parafialnym w Pawowie, z udziaem miejscowego zespou szk, wadz samorzdowych, mieszkacw Pawowa, przedstawicieli zwizkw kombatanckich oraz czonkw Stowarzyszenia Przyjaci Pawowa. Pod kierunkiem miejscowych nauczycieli modzie prezentuje program sowno-muzyczny nawizujcy do lat wojny i okupacji niemieckiej. Kadorazowo kulminacyjnym punktem obchodw rocznicowych jest skadanie wiecw przez poszczeglne delegacje pod Pomnikiem Polegych w Pawowie.

Zrnicowane zdolnoci percepcyjne rnych osb a take niekiedy odlegy czas dzielcy zdarzenie oraz jego rejestracji powoduj rnice dotyczce utrwalonych w zawodnej czsto ludzkiej pamici szczegw przebiegu bombardowania. Nie zwaajc jednake na nie wysuchajmy z uwag relacji naocznych wiadkw pacyfikacji Pawowa przed 70. laty.

Nalot ten odbywa si z niskiego puapu i trwa okoo 90 minut. Samoloty odleciay i wtedy razem z mam zbliylimy si do poncego domu, do ktrego ju nie byo dostpu. Ja z mam zajlimy si wic ratowaniem inwentarza ywego z oddalonego od domu chlewa. Okoo godziny 11-tej tego samego dnia nad Paww ponownie nadleciay podobne do uprzednich samoloty niemieckie i ponownie zaczy bombardowa i ostrzeliwa ocalae jeszcze zabudowania. Ja z mam ponownie ukryem si w tym samym miejscu i ponownie przeczekalimy tam nalot. Ten dugi nalot trwa krcej, gdzie ze 30 minut. Po oddaleniu si samolotw jeszcze przez kilka

6 Nr 1 (27) 2014

Stefan Leonhardt: [] W dniu 24 kwietnia 1944 r. okoo godz. 6 rano obudziy mnie wybuchy i strzay i mama, ktra cigna mnie z ka mwic, e Niemcy bombarduj Paww. Zerwaem si z ka i wraz z matk ucieklimy na oddalone o okoo 50 m od naszych zabudowa, na nasze pole, gdzie pooylimy si w brudzie pod miedz i stamtd obserwowaem cao nalotu. Ja zauwayem kilka samolotw falami bombardujcych i ostrzeliwujcych z karabinw maszynowych zabudowania Pawowa. Z tego co pamitam w nalocie na Paww bra udzia jeden typ samolotw. Byy to samoloty jednosilnikowe i oznakowane czarnymi krzyami.

godzin siedzielimy w tym ukryciu obawiajc si ponownego bombardowania. W wyniku tego drugiego nalotu spaleniu ulegy zabudowania, ktrych wczeniej nie zapalono i nie zburzono. W pniejszych rozmowach z ssiadami ustaliem, e w pierwszym nalocie brao udzia 9 samolotw, a w drugim 6 samolotw. Jak ustaliem w rozmowach z mieszkacami Pawowa, to w wyniku bombardowa zabito 15 osb i raniono 41 oraz spono cakowicie lub czciowo 75 % wszystkich zabudowa miejscowoci (byo w tym czasie w Pawowie okoo 700 budynkw, w tym mieszkalnych i gospodarczych). Jak zauwayem to Niemcy wtedy bombardowali i ostrzeliwali gwnie budynki zajmowane przez mieszkacw. Ocalaa szkoa (w ktrej stacjonowali policjanci i andarmi), ocala budynek gminy, koci i kilka budynkw murowanych. Jak pamitam, to 27 kwietnia 1944 r. nad Paww nadleciay na duej wysokoci dwa samoloty obserwacyjne zwane ram, z ktrych wyrzucono ulotki wskazujce, e przyczyn bombardowania byy zwizki mieszkacw z bolszewikami co nie byo prawd, bo w okolicach Pawowa dziaay w

3przewadze oddziay AK i BCH []

Jan Kwiatkowski s. Wadysawa [] W kwietniu 1944 r. w godzinach rannych zostaem obudzony przez odgosy bombardowania. Kiedy wstaem zobaczyem, e wie jest bombardowana przez krce nisko samoloty niemieckie a zabudowania ssiada oddalone o okoo 20 m od mego domu stoj w ogniu. Wybiegem wtedy z domu i ukryem si w luce pomidzy dwiema stodoami. Widziaem jak okoo 9 samolotw niemieckich bombowych kryo wok wsi rzucajc bomby zapalajce i granaty oraz ostrzeliwujc wie z broni pokadowej. Pierwszy nalot trwa okoo p godziny i w czasie jego trwania zostao spalonych okoo 30 % zabudowa we wsi. Po zaprzestaniu bombardowania samoloty niemieckie odleciay, przylecia natomiast samolot zwiadowczy i kilkakrotnie okry wie. Zorientowaem si wtedy, e mona spodziewa si drugiego nalotu i wraz z on Celestyn schroniem si pod mostkiem na drodze w kierunku Lublina, skd mogem obserwowa wie. Po okoo godz. nadleciao okoo 12-tu samolotw bombowych, ktre ponownie rozpoczy bombardowanie wsi i ostrzeliwanie pociskami zapalajcymi. Widziaem spod mostu jak samoloty zniajc si ostrzeliway nawet pojedynczych uciekajcych ludzi. Przy mnie nie zabito jednak nikogo. Bomby rzucano nawet na miejsca, gdzie skupio si kilka krw. Drugi nalot trwa okoo 40-tu minut. Zostao wtedy spalone okoo 85% zabudowa (wie w tym czasie liczya okoo 300 numerw). Po wyjciu z ukrycia, w ktrym przetrwaem nalot zobaczyem pierwszych zabitych mieszkacw wsi. Wszyscy oni, jak zorientowaem si po obraeniach, zostali zabici granatami i strzaami z broni pokadowej. Zostali wtedy zabici: Piotr Sawiski, Franciszek Posturzyski, Paulina Chodanowska, 2-3 letnia crka Antoniego Wanarskiego, Bolesaw adycki, Piotr Derezulka, Piotr Klin i Teofil Wanarski (ranny, zmar w drodze do szpitala). Wkrtce po nalocie przylecia ponownie samolot zwiadowczy zrzucajc ulotki w jzyku polskim. Ja w czasie nalotu straciem cay dobytek, cznie z inwentarzem [].

Roman (Remigiusz) Zwoliski s. Franciszka: [] W kwietniu 1944 r. w godzinach rannych zostaem obudzony odgosem silnikw samolotw. Zobaczyem wtedy, e do wsi zblia si na niskim puapie kilka samolotw, ktre otworzyy ogie z broni pokadowej i zaczy zrzuca bomby zapalajce. Przy mnie zrzucono 6 bomb na budynki ssiada Narcyza Ciechomskiego. Poleciem wtedy rodzinie ukry si a sam pozostaem w domu nie wychodzc na podwrze. Po pierwszym nalocie udaem si do wsi. Stwierdziem wtedy, e znaczna cz budynkw si pali. W krtkim czasie po tym nalocie powtrzy si, a po ok. godzinie nastpi trzeci nalot. W czasie tych nalotw zostao spalonych przeszo 80 % gospodarstw, z tym, e w czasie trzeciego nalotu gwnie ostrzeliwano ludno z broni pokadowej. Moje budynki ocalay, gdy stay na uboczu.

W czasie nalotu zgino szereg osb, m. innymi widziaem, jak po drugim nalocie wyskoczya z okna mieszkania Leszczyskiego Wiktora jego krewna, nieznana mi z nazwiska w poncej odziey. Zdya jedynie dobiec do grupy ludzi, wrd ktrych staem, i po przewrceniu si na ziemi zmara. Ze znanych mi osb zginli: Helena Pajduszewska z crk Jadwig (5-6 lat). Obie udusiy si w piwnicy w czasie nalotu, Piotr Klin, Bolesaw adycki, Chodanowski i Franciszek Posturzyski oraz inni, ktrych nazwisk nie pamitam. Szereg osb zostao rannych. []

Stanisaw Wanarski s. Teofila: [] Dokadnie pamitam ten dzie opowiada Stanisaw Wanarski. 24 kwietnia to by poniedziaek. O 6 rano nad miejscowoci zaczy kry samoloty. Po chwili spady pierwsze bomby zapalajce. Drewniane, kryte strzech chaty stany w ogniu. Samoloty przeleciay jeszcze dwukrotnie. Mieszkacy biegali w popo-chu. Wyganiali bydo z obr, wynosili na podwrza swj doby-tek. Wtedy Niemcy zaczli strzela z karabinw maszynowych zamontowanych w samolotach. Samoloty przyleciay jeszcze okoo 9.00. Zrzucono kilka bomb na to, co jeszcze nie pono. Nie sposb byo opanowa paniki. Siedziaem wtedy w piwnicy mwi S. Wanarski. Syszaem jki na podwrzu. Zobaczyem ojca caego we krwi. Krzyknem na brata, eby przynis jakie przecierado, ale on sta w miejscu. Popatrzy-em na niego, wtedy powiedzia mi, e nie yje jego roczna creczka Krysia, a ona Marysia jest ranna. Dosigy je nie-mieckie pociski. Ludzie zaczli wychodzi z kryjwek. Nie byo ju czego gasi. Wszystko spono, ponad 300 domw. Stay tylko resztki piecw i kominy []. [] Zaczlimy przynosi wszystkich rannych, wielu byo strasznie poparzonych, ssia-dowi urwao nog mwi Stanisaw Wanarski. Wzilimy jaki wz i pooylimy na nim ojca, bratow i kilka innych osb. Zawiozem ich do Siedliszcza. Ciko rannych kazano mi wie do Jaszczowa. Tam umar mj ojciec. Pochowali go w Milejwku. Bratowa przeya []. [] Stanisaw Wanarski pamita nazwiska kilkunastu mieszkacw Pawowa, ktrzy zginli podczas nalotu 24 kwietnia 1944 r.: Teofil Wanarski, Krystyna Wanarska, Maciej Ciechomski, Piotr Delezurka (Derezulka, przyp. SK), Franciszek Posturzyski, Wincenty Leonhart (Leonhardt, przyp. SK), Piotr Klin, Helena Pajduszewska z 3-letni crk, Piotr Sowiski (Sawiski, przyp. SK), Bolesaw Wadyczki (adycki, przyp. SK) i jego kuzynka, Paulina Chudanowska (Chodanowska, przyp, SK), Piotr Szponar (P. Powaga, Paww w ogniu. Wspomnienie wiadka pacyfikacji Pawowa., Super Tydzie Chemski nr 17 (131) 26.04.2004 r.

Jan Sawiski [] W chwili bombardowania Pawowa pomagaem kuzynowi rn sieczk sieczkarni. Zauwayem nadlatujce samoloty. Pobiegem do domu i powiedziaem do ony chowaj si, co si tu dzieje. ona ukrya si z synem w glinance (otwr w ziemi pozwalajcy gromadzi zapasy gliny garncarskiej) wewntrz domu. Ja obserwowaem przelot samolotw niemieckich ze schronu, ktry wybudowa na podwrzu ojciec. Lotnicy niemieccy zaczli zrzuca bomby; byy to aluminiowe rury, ktre po upadku na ziemi zapalay si. Ssiad Wadysaw Sawiski przy pomocy szpadla zasypa jedn z nich ziemi i pomie zgas. Tych rurek nie udao si zrzuci lotnikom na nasze zabudowania z uwagi na rosnce wok wysokie topole. Lotnicy zrzucali zapalajce rury wzdu zabudowa cigncych si a do rynku i mieszkania Rokickie-go. Z samolotw strzelali take pociskami zapalajcymi, kiero-wanymi na somiane dachy. Zaczy pali si zabudowania na tej ulicy Pawowa a mieszkacy zaczli ratowa mienie. Ludzie wynosili z domu ka, pociel i inne przedmioty. Potem znowu przylecieli i zaczli zrzuca granaty. W wyniku bombardowa-nia utracilimy krow i jawk. Granat lub bomba trafia w nasz stary dom; wypady wszystkie szyby a kawaki drutu zbrojeniowego oraz kulek podobnych do uywanych w mynach w cementowni wbiy si w konstrukcj domu [].

7Nr 1 (27) 2014

Portret Leona Prznowskiego,malowa Henryk Wierciski,

w. zbiory Muzeum Lubelskie

Znieksztacony przebieg bombardowania Pawowa oraz 4fakty odnoszce si do jego ofiar odnotowa M. Trendota []

Po piciogodzinnym bombardowaniu osada Paww zostaa kompletnie zniszczona. Zosta uszkodzony koci, budynek gminny, a pozostae budynki mieszkalne legy w gruzach i zgliszczach poarw. Gdy dzieci szkolne na alarm o nalocie zaczy opuszcza szko, posypa si na nie grad bomb, a nastpnie zostay one ostrzelane z karabinw maszynowych. Lista zabitych wyniosa 15 osb, w tym lekarz i ksidz oraz kilkadziesit osb rannych []. [] Na pomoc uciekajcej ludnoci przyszy oddziay naszego podziemia BCh. Akcj

pomocy dowodzi miejscowy nauczyciel Pawe Janiczek (vel Jaczuk). Doszo do powanej potyczki. Tego rodzaju wystpienia zmobilizoway ludno wsi i umacniay j politycznie i wojskowo do dalszej walki z okupantem [].

Stefan Kurczewicz

1 Akta nr R.31/47 Okrgowej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Lublinie2Orygina ulotki w posiadaniu autora

3 Relacje Stefana Leonhardta, Jana Kwiatkowskiego, Romana (Remigiusza) Zwoliskiego i Jana Sawiskiego w posiadaniu autora.

4Marian Trendota, Ruch ludowy w powiecie chemskim 1940-1944, w: Roczniki Dziejw Ruchu Ludowego, nr 15, 1973, Warszawa

Dulce et decorum est pro patria vivere.Sylwetka Leona Przanowskiego (1844-1924)

waciciela majtku Krasne1Bohater naszego artykuu, Leon (Leonard) Przano-

wski przyszed na wiat 6 XI 1844 r. w rodzinie 2ziemiaskiej piecztujcej si herbem Nowina .

Jego ojciec Wojciech Przanowski pochodzi z pow. siedleckiego i by wacicielem majtku

3Przytoczek . W latach 1842-1848 dzierawi 4majtek Celejw . Matk Leona bya Marianna

5z Wesslw ; mia trzech braci Adama, Jana 6i Michaa . W domu rodzinnym ywe byy tra-

dycje niepodlegociowe. Ojciec Leona by le-gionist napoleoskim i kapitanem Wojska Pol-skiego z czasw Ksistwa Warszawskiego.

Leon Przanowski nalea do rzeszy modych Polakw, ktrzy swoje wyksztacenie zdobywali w rosyjskich szkoach rzdowych. Ksztaci si w Lublinie, w gimnazjum lubelskim, uczszcza do

7klasy fizyczno-matematycznej . W owym czasie dyrektorem gimnazjum by matematyk i fizyk Jzef Skodowski, ktry mimo opresyjnoci wadz zaborczych pielgnowa i rozwija w sercach polskiej modziey wartoci

8patriotyczne . Z pewnoci mia on te bardzo pozytywny wpyw na ksztatowanie si charakteru Leona, ktry jako bardzo zdolny ucze ukoczy gimnazjum w 1860 r., w wieku

916 lat . Dalsz edukacj kontynuowa Przanowski w Instytucie

Gospodarstwa Wiejskiego i Lenictwa w Marymoncie 10pod Warszaw . Bya to pierwsza w Polsce i jedna

z pierwszych w Europie wysza szkoa rolnicza. Poziom nauczania w Instytucie by wysoki, a jego absolwenci cieszyli si wrd spoeczestwa

11opini ludzi szczeglnie wyksztaconych . Po likwidacji Instytutu Przanowski, wraz z innymi studentami, przenis si do Instytutu Polite-

12chnicznego i RolniczoLenego w Puawach . Tutaj zasta go wybuch powstania styczniowe-go, do ktrego przyczy si w pierwszych

tygodniach walk. W lutym walczy ju na Podla-siu, w oddziale ziemianina Gustawa Zakrzew-

13skiego , nastpnie w szeregach powstacw dowodzonych przez pukownika Marcina Borelow-

14skiego Lelewela . 13 VIII 1863 r. w obozie 15w Zaliszkach otrzyma nominacj na porucznika .

Pod Panaswk, w jednej z najwikszych bitew powstania (stoczonej 3 IX 1863 r.), jako dowdca 1 plutonu kawalerii, odznaczy si szczeglnym mstwem prowadzc

16bohatersk szar i przedzierajc si przez linie wroga . Po 17mierci Borelowskiego przedosta si w Kieleckie , do duej

partii powstaczej pukownika Dionizego Czachowskiego. 18Suy w tym oddziale jako adiutant dowdcy . U boku

8 Nr 1 (27) 2014

VII OglnopolskiZlot Mionikw Twrczoci Ryszarda Kapuciskiego

Kapumaniacy, Paww 2014

Przewidywany program Zlotu:

Czwartek 29 maja 201400 Godzina 10 , sala widowiskowa GOK w Pawowie

Fina konkursu Gimnazjalnego ycie i twrczo Ryszarda Kapuciskiego.

00 Godzina 17 , Chemska Biblioteka Publiczna promocja ksiki Wojciecha Greckiego PT ABHAZJA

00 Godzina 19 , spotkanie z zaproszonymi gomi przy ognisku obok Izby Garncarskiej

Pitek 30 maja 201400 Godzina 9 , Zesp Szk oraz GOK, warsztaty reportau

telewizyjnego, radiowego, prasowego, wojennego.30 Godzina 11 , rozstrzygnicie konkursw /na reporta

telewizyjny, prasowy, ycie i twrczo R. Kapuciskie-go/, wrczenie nagrd.

00 13 , poczstunek dla uczestnikw Zlotu.00 14 , zakoczenie VII Zlotu Kapumaniakw 2014

Wszystkich Zainteresowanych gorco zapraszamy do wzi-cia aktywnego udziau w Zlocie.Szerszych informacji na temat programu i organizacji udziela kierownik Gminnego Orodka Kultury im. Ryszarda Kapu-ciskiego w Pawowie - Andrzej Kosz

Organizatorzy Gminny Orodek Kultury im. Ryszarda Kapuciskiego

w Pawowie Zesp Szk w Pawowie Wjt Gminy Rejowiec Fabryczny Stowarzyszenie Przyjaci Pawowa Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana. VII Oglnopolski Zlot Mionikw Twrczoci Ryszarda Kapuciskiego Kapumaniacy 2014 obdzie si przy wsparciu finansowym Gminy Rejowiec Fabryczny i Powiatu Chemskiego.

Organizatorzy

Informujemy, i tegoroczny Zlot odbdzie si w dniach 29 30 maja 2014 roku,

Czachowskiego walczy w niezwykle zacitej, ale zwy-ciskiej dla Polakw bitwie

19pod Rybnic (20 X 1863 r.) . Szesnac ie dn i pnie j Czachowski poleg w bitwie

20pod Jaworem Soleckim . Po mierci dowdcy Przanowski przyczy si do partii powstaczej, ktra zostaa zmuszona przez Rosjan do przekroczenia granicy austria-ckiej. Na terytorium Galicji

21oddzia zosta rozbrojony . W Galicji otworzya si

przed Leonem droga do wiata wolnego od represji i ucisku zaborczej wadzy. Skorzysta z tej szansy i wyjecha do Drezna, a nastpnie do Gandawy, gdzie postanowi kontynuowa przerwane w Polsce studia. Podj je na Politechnice Gandawskiej, na kierunku matematycznym. Studia ukoczy z wyrnieniem jako ingnieur des arts et manufactures.

22W 1869 r. wrci do kraju . Z powodu udziau w powstaniu styczniowym, jako przestpca polityczny, trafi do wizienia. Wkrtce obja go amnestia, ale bdc na wolnoci jeszcze

23przez wiele lat pozostawa pod nadzorem policji rosyjskiej .Nadzr policyjny uniemoliwi Przanowskiemu podjcie

24pracy zgodnej z wyksztaceniem . Dlatego zdecydowa si rozpocz praktyk rolnicz pod kierunkiem brata Adama, ktry wzorcowo prowadzi swoje gospodarstwo, nalece do

25najnowoczeniejszych na Lubelszczynie . Leon uczy si gospodarowania na roli, zarzdzajc majtkiem Zdziechowice

26nalecym do brata . W 1873 r. naby majtek Krasne w pow. chemskim. Byo to gospodarstwo zaniedbane i wymagao wielu lat wytrwaej pracy, by mogo osign wysoki poziom kultury rolnej. W cigu pierwszych czterech lat przynosio same straty, pochaniajc ogromne fundusze. Nakady finansowe poniesione na restrukturyzacj majtku w latach

271873/74-1876/77 pochony ponad 330 000 rubli . Jednak Przanowski nie podda si, urzeczywistniajc t postaw najlepsze cechy etosu ziemiaskiego, ktry opiera si na szacunku do ziemi i przekonaniu, e los rolnictwa, ktre byo

28podstaw gospodarki polskiej, decydowa o losach kraju . Mimo kryzysu strukturalnego, jaki przeywaa wwczas wasno folwarczna w guberni lubelskiej i w caym Krlestwie Polskim i obcie podatkowych hamujcych jej

29rozwj , Przanowskiemu udao si przeksztaci swj majtek w sprawny warsztat pracy. Na terenie majtku stany murowane budynki gospodarcze, gorzelnia, suszarnia

30chmielu . Niezmordowany waciciel stopniowo powiksza area gruntw ornych, unowoczeniajc ich nawoenie i rnicujc uprawy przez wprowadzenie m.in. upraw chmielu i buraka cukrowego. Sadzawki zamieni w stawy rybne, a mokrada osusza poprzez melioracj. Rozwin hodowl byda rogatego, wprowadzi hodowl owiec i trzody

31chlewnej . Dobr saw cieszya si jego stadnina koni. Od 1883 r. konie z majtku Krasne bray udzia w wystawach krajowych, przynoszc swojemu hodowcy niejedn powan

32nagrod . Folwarki Krasne I, Krasne II, Leonw i Nowiny, ktre skaday si na majtek ziemski Przanowskiego, stay si przykadem dobrego gospodarowania nie tylko dla ziemian, ale take dla okolicznych chopw, wpywajc na podniesienie kultury rolnej na pouwaszczeniowej wsi lubelskiej i wnoszc do ycia okolicznej spoecznoci now jako.

Sukces w rolnictwie umoliwi Przanowskiemu efektywne dziaanie take w innych sferach. Zaangaowa si w dziaalno Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (TKZ), nalecego do najstarszych organizacji ziemiaskich w Krlestwie Polskim. Udzia we wadzach Towarzystwa stanowisko radcy, byo jedn z najbardziej zaszczytnych

33i szanowanych godnoci, jakie mg osign ziemianin . Przanowski peni funkcj radcy Dyrekcji Gwnej Towarzystwa od 1893 r. W zwizku z objciem w 1906 r. stanowiska prezesa Lubelskiego Oddziau Towarzystwa przenis si na stae do Lublina i zamieszka w kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmiecie 41. Jego dom sta si miejscem spotka czonkw licznych organizacji

34spoeczno-gospodarczych, dziaajcych na terenie Lublina . Przanowski bra aktywny udzia w yciu gospodarczym miasta, dziaajc m.in. w Lubelskim Towarzystwie Wzajemnego Kredytu, w Kasie Poyczkowej Przemysowcw

35Lubelskich . Razem z bratem Adamem zorganizowa towarzystwa wzajemnych ubezpiecze od gradu i ognia: Ceres i Snop. Organizacje ubezpieczeniowe tego typu byy

36inicjatyw pioniersk na terenie guberni lubelskiej . Przez 37dugie lata peni w nich funkcj prezesa Rad .

By rwnie prezesem Komitetu Wykonawczego Lubelskiego Oddziau Banku Ziemiaskiego. Angaowa si w rozwj lokalnego przemysu przetwrczego. Nalea do komitetu organizacyjnego Towarzystwa Udziaowego Cukrowni

38Lublin, by prezesem Zarzdu Cukrowni Milejw . Szeroka dziaalno na polu gospodarczo-finansowym,

a przede wszystkim utrzymywanie gospodarstwa na wysokim poziomie produkcyjnym i dochodowym, umoliwiy Przanowskiemu realizacj dwch wielkich pasji jego ycia zaangaowania w rozwj kultury rolnej i szerzenia wiedzy agronomicznej. Od 1899 r. bra on czynny udzia w dziaalnoci Stowarzyszenia Rolniczego, a nastpnie Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego, ktre cieszyo si wielkim uznaniem spoecznym. Z ramienia LTR, od 1906 r. by staym delegatem do Rady Gwnej Centralnego Towarzystwa Rolniczego, ktrego siedziba miecia si w Warszawie.

39Ponadto wchodzi w skad Komisji Rewizyjnej LTR . W 1907 r. zosta czonkiem Rady LTR i prezesem sekcji

40melioracyjnej . W 1909 r., wraz z trzema wsppracownikami, zaoy przy LTR Towarzystwo Dowiadcze Rolniczych (TDR), zakadajc wasn stacj dowiadczaln w Staroci-cach. By jednym ze wspzaoycieli Stowarzyszenia

41Lubelskich Producentw Chmielu (SLPC) . Prace SLPC, TDS i LTR zostay przerwane przez wybuch I wojny wiatowej.

W czasie politycznej odwily, wywoanej rewolucyjnym fermentem 1905 r. Przanowski zaangaowa si w dziaalno owiatowo-kulturaln. 11 VIII 1905 r., wraz z kilkunastu innymi obywatelami Lublina, m.in. szwagrem Tadeuszem

42Rojowskim powoa do istnienia szko humanistyczn pod nazw: Szkoa Lubelska Filologiczna Omioklasowa

43Prywatna (popularnie zwan Szko Lubelsk) . Nauczano w niej wielu przedmiotw w jzyku polskim, ksztatowano charaktery modziey w duchu niepodlegociowym. Bya to

44szkoa wychowania obywatelskiego i narodowego Sprawy szerzenia owiaty wrd najszerszych warstw spoecznych leay Przanowskiemu na sercu do ostatnich dni ycia. Tu przed mierci, wraz z ziciem Pawem Gutowskim, zdy wydzieli w swoim majtku w Krasnem teren pod budow

45szkoy elementarnej . Naturaln konsekwencj troski Przanowskiego o rozwj owiaty byo jego zaangaowanie si w prace, zwizanej z programem Narodowej Demokracji, Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS), ktra powstaa w 1905 r. (zalegalizowana 21 VI 1906 r.). Pikn kart w yciorysie Przanowskiego stanowi jego praca na rzecz Biblioteki Publicznej im. H. opaciskiego w Lublinie. Peni on funkcj prezesa Towarzystwa Biblioteki Publicznej w latach 1907-1913. W historii Towarzystwa zapisa si jako niestrudzony organizator nowopowstajcej biblioteki dla miasta Lublina, jednej z pierwszych tego typu instytucji na terenie Krlestwa

46Polskiego . Dziaalno spoeczna Przanowskiego znalaza swoje

dopenienie w zaangaowaniu na rzecz najbardziej potrzebujcych. W 1907 r. jako czonek rzeczywisty wczy si w prace Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynnoci

.

Fot. Spoeczna dziaalno ziemiastwa

lubelskiego w latach 1864-1914)

Leon Przanowski, w: A. Przegaliski,

9Nr 1 (27) 2014

1W Ksidze chrztw widnieje imi Leonard. Ksiga chrztw 1840-1849: Archiwum Parafii Wwolnica, nr 220/1844; H. Mcznik, J. Mcznik podaj dwie wersje imienia: Leonard lub Leon. H. Mcznik, J. Mcznik, Puawski Sownik Biograficzny, t. 2, Puawy 2000, s. 232. W pozostaych rdach i opracowaniach, dostpnych autorce, wystpuje imi Leon.

2 E. Rzczyska, A. Rojowski, Dziaalno spoeczna Antoniny Gutowskiej w pierwszej poowie XX wieku, w: Ziemiastwo na Lubelszczynie III. Panie z dworw i paacw. Materiay III sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozwce 11-13 padziernika 2006, t. 2, Lublin 2007, s. 316.

3K. Jasiewicz, Przanowski Adam, w: Ziemianie polscy XX wieku. Sownik biograficzny, cz. 6, red. A. Arkuszewski i in., Warszawa 2002, s. 136.

4H. Mcznik, J. Mcznik, dz. cyt., s. 232.

5 Ksiga chrztw, nr 220/1844.6 Jasiewicz, dz. cyt., s. 136.7

Pamitnik zjazdu b. wychowacw Szk Lubelskich, Lublin 1926, s. 54.8 Jzef Skodowski, dziadek Marii Curie-Skodowskiej, funkcj dyrektora gimnazjum

lubelskiego peni w latach 1851-1862. Pamitnik zjazdu, s.27; W. ladkowski, W epoce zaborw, w: T. Radzik i in., Lublin. Dzieje miasta. XIX i XX wiek, t. 2, Lublin 2000, s. 69; Pamitnik zjazdu, s. 26.

9K. Juszczakowski, Sylwetki prezesw Rady Opiekuczej, w: Prywatne Mskie Gimnazjum imienia Stefana Batorego (Szkoa Lubelska) w XXX lecie. Lublin 1906-1936, Lublin 1936, s. 60.

10 Tame, s. 60.11

M. Strzemski, Panicze z marymonckiej mki. Z dziejw instytutw rolniczych w Polsce, cz. 1, Puawy 1986, s. 89.

12W listopadzie 1862 r. Instytut Puawski na kursie przygotowawczym liczy 385 studentw i 89 suchaczy. Zob. J. Tomczyk, Przywdcy powstania styczniowego w Lubelskiem i na Podlasiu. Leon Frankowski, ks. Stanisaw Brzska, Lublin 1992, s. 115.

13 B. Mikulec, Przanowski Leon, w: Sownik biograficzny miasta Lublina, t. 3, red. T. Radzik, A. Witusik, J. Ziek, Lublin 2009, s. 241.

14 J. Sokulski, Borelowski Marcin, w: Polski Sownik Biograficzny, t. 2, s. 323. 15

Maliszewski, dz. cyt., s. 59.16 Dekoracja orderem Vitruti Militari porucznika L. Przanowskiego, Gos Lubelski 1923,

nr 170, s. 2.17 Mikulec, dz. cyt., s. 241; Groby uczestnikw, s. 34.18

Groby uczestnikw, s. 34.19

Bitwy i potyczki 1863-1864. Na podstawie materyaw drukowanych i rkopimiennych Muzeum Narodowego w Rapperswilu, oprac. S. Zieliski, Rapperswil 1913, s. 142.

20J. Sokulski, Czachowski Dionizy, w: Polski Sownik Biograficzny, t. 4, Krakw 1938, s. 138.

21 Juszczakowski, dz. cyt., s. 60.22

.p. Leon Przanowski. Wspomnienia pomiertne, Gos Lubelski 1924, nr 65, s. 3.23 Mikulec, dz. cyt., s. 241.24 Leon Przanowski, Gazeta Rolnicza 1924, nr 15, s. 4.25

Jasiewicz, dz. cyt., s. 136-137. 26 Juszczakowski, dz. cyt., s. 61.27

Ksiga pamitkowa wystaw lubelskich, cz. 2, Warszawa 1902, s. 32.28 A. Sadowski, Sursum corda, Dzie Polski1924, nr 141, s. 1.29 R. lusarska, Obcienia podatkowe ziemian lubelskich po powstaniu styczniowym, w: Studia

z dziejw ziemian 1795-1944, red. A. Koprukowniak, Lublin 2005, passim.30 Leon Przanowski, s. 5.

31

ha). Inwentarz w 1901 r. przedstawia si nastpujco: bydo 96 sztuk (w 1873 r. 25 sztuk), konie 101 (w 1873 r. 13), owce 500 (w 1873 r. brak), winie 20 (w 1873 r. brak). Ksiga pamitkowa, cz. 2, s. 32-33.

32 L. Przanowski m.in. otrzyma wyrnienie na Wystawie Lubelskiej w 1901 r. duy medal srebrny za 10 koni krwi p angielskiej. Ksiga pamitkowa, cz. 1, s. 26-27.

33 S. Rudnicki, Ziemiastwo polskie w XX wieku, Warszawa 1996, s. 82.34

Mikulec, dz. cyt., s. 241; Zob. .p. Leon Przanowski, s. 3; A. Przegaliski, Spoeczna dziaalno ziemiastwa lubelskiego w latach 1864-1914, Lublin 2009, s. 134.

35Kasa Poyczkowa Przemysowcw Lubelskich bya gwn instytucj kredytow w Lublinie, dziaaa na zasadach spdzielczych, zaopatrywaa w rodki finansowe miejscowy przemys, handel i rzemioso, wspomagaa te ziemian. ladkowski, dz. cyt., s. 110; Sprawozdania Kasy Poyczkowej Przemysowcw Lubelskich za lata 1911-1920, Lublin 1912-1921.

36 Mikulec, dz. cyt., s. 241; Przegaliski, dz. cyt., s. 61.37 .p. Leon Przanowski, s. 3.38

Mikulec, dz. cyt., s. 241.39 Sprawozdanie Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego za czas od 1 lipca 1906 roku do 1 lipca

1907 roku, Lublin 1908, s. 3.40 O dziaalnoci sekcji wiadcz dyskutowane i realizowane plany, np.: plan melioracji dbr

Klemensw, Michalw i Budaczw nalecych do Jana Bzowskiego. Plan zakada wydrenowanie caej przestrzeni gruntw ornych, w tym take borowin i zaprowadzenie irygacji k wodami z cukrowni. Obszar meliorowany wynosi 1000 mrg. L. Przanowski, Sprawozdanie Sekcji Melioracyjnej, w: Sprawozdanie Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego za czas od 1 lipca 1907 roku do 1 grudnia 1908 roku, Lublin 1909, s. 32-33.

41Projekt sprawozdania z dziaalnoci Lubelskiego Towarzystwa Rolniczego za 1913 rok, Lublin 1914, s. 3.

42on Leona bya Maria z domu Rojowska (1854-1941). Jej grb znajduje si na cmentarzu parafialnym w Pawowie. S. Kurczewicz, Informacja ustna.

43 Do historii szkolnictwa Lubelszczyzny przesza jako Prywatne Mskie Gimnazjum Stefana Batorego. Szkoa dziaaa na zasadach spki cywilnej. E. Rczyska, A. Rojowski, dz. cyt., s.319.

44Lublin w dziejach i kulturze polskiej, red. T. Radzik, A. Witusik, Lublin 1997, s. 213.

45 A. Wawryniuk, Leksykon miejscowoci powiatu chemskiego, Chem 2001, s. 263. 46 E. cibor, ycie i dziaalno spoeczno-obywatelska Leona Przanowskiego (1844-1924),

Bibliotekarz Lubelski, R. 53 (2010), s. 60-62.47

Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynnoci za rok 1907, s. 13.48

C. Kpski, Towarzystwa Dobroczynnoci w Krlestwie Polskim (1815-1914), Lublin 1993, s. 176-177.

49Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynnoci za lata 1910-1919.

50 W 1915 r. odbyo si 67 posiedze KRZL, na ktrych Przanowski by nieobecny tylko dwa razy. Protokoy posiedze Komitetu Ratunkowego Ziemi Lubelskiej z lat 1915-1918, APL: Ksiga protokow...

51 D. Skakuj, Bigoraj w latach I wojny wiatowej, w: Miejskie spoecznoci lokalne w Lubelskiem 795-1918, red. A. Koprukowniak, Lublin 2000, s. 390.

52 Sprawy zaopatrzenia i sprawy rent, podania, pokwitowania, korespondencja, APL: Komitet Wspar Weteranw 1863 r. w Lublinie 1917-1934, sygn. 3, k. 115-124, 133-134.

53 Spka Spoywcza Weteranw 863 r.: APL, Komitet Wspar, sygn. 4, k. 13-15.54 Kronika, Gos Lubelski 1916, nr 121, s. 2; D. Skakuj, Bigoraj w latach I wojny wiatowej,

w: Miejskie spoecznoci lokalne w Lubelskiem 795-1918, red. A. Koprukowniak, Lublin 2000, s. 390.

55 Dekoracja Orderem, s. 2.56

.p. Leon Przanowski, s. 3.

Area gruntw ornych z 449 mrg w 1873 r. wzrs do 775 mrg w 1901 r. (1 morga = ok. 0,55

10 Nr 1 (27) 201447(LTD) . Bya to organizacja oglnospoeczna o charakterze

katolickim. Rekrutowaa z caego regionu ludzi 48odczuwajcych potrzeb dziaalnoci dobroczynnej .

Rwnie na tym polu doceniono spoecznikowski talent Przanowskiego. W latach 1910-1919 Zarzd LTD powierzy

49mu funkcj prezesa . By wic odpowiedzialny za Towarzystwo w najtrudniejszym okresie jego istnienia w czasie wojennego kataklizmu, ktry rozpta si w lipcu 1914 r. i trwa przez kolejne 4 lata. W czasie wojny Przanowski przewodniczy pracy Lubelskiego Obywatelskiego Komitetu Gubernialnego (LOKG), powoanego dla ratowania i udzielania wszelkiej moliwej pomocy ludnoci cywilnej. Komitet sta si faktycznym przedstawicielstwem spoeczestwa przed administracj rosyjsk, a po jej ewakuacji niemiek. Po wkroczeniu do Lublina jesieni 1915 r. wojsk austriackich LOKG przeksztaci si w Komitet Ratunkowy Ziemi Lubelskiej (KRZL). Komitet zosta zmuszony do rezygnacji z dziaa organizacyjnych, ale rozwin szerok akcj ratunkow. Przanowski pozosta przewodniczcym Wydziau Wykonawczego Komitetu i cakowicie powici si

5 0pracy w nowych warunkach . KRZL, pod jego przewodnictwem, mierzy si z najtrudniejszymi wyzwaniami w obszarze dziaalnoci spoecznej, jakie byy konsekwencj

51wojennej zawieruchy . Przeciwnoci wojny i ogrom podjtej pracy nie rozluniy

wizw, jakie czyy Przanowskiego ze rodowiskiem dawnych towarzyszy broni. I w tym rodowisku rozwin dziaalno spoeczn. Wraz z grup wsppracownikw otoczy materialn opiek weteranw 1863 r., yjcych na terenie Lubelszczyzny, powoujc do ycia ok. 1917 r. Komitet Wspar Weteranw 1863 r. Dziki tej inicjatywie ubodzy weterani powstania styczniowego otrzymywali stae zapomogi i doran pomoc materialna (m.in. odzie, obuwie,

52opa na zim) . Leon Przanowski by jednym z organizatorw,

powoanej w ramach Komitetu, Spki Spoywczej Weteranw 1863 r., ktrej celem byo zapewnienie

53najuboszym weteranom pomocy ywnociowej .Symbolicznym momentem w yciorysie Leona

Przanowskiego bya wielka uroczysto patriotyczna, ktra odbya si na Placu Litewskim w Lublinie w 125. rocznic

54uchwalenia Konstytucji 3 Maja . Przanowski jeden z tych, ktrzy chwalebnie dziedziczyli tradycje przodkw reformujcych pastwo w XVIII w. i omielili si by mdrzy dokona ceremonii umieszczenia tablicy zmieniajcej nazw ul. Czechowskiej na ul. 3 Maja. Dzie 3 V 1916 r. by w Lublinie narodowym zrywem Polakw z caej guberni lubelskiej. Zbliaa si chwila odzyskania niepodlegoci. W wolnej Polsce Przanowski przey zaledwie pi lat. Na rok przed mierci, za udzia w powstaniu

55styczniowym, zosta odznaczony Orderem Virtuti Militari . Zmar 5 III 1924 r. w Lublinie, w wieku 80 lat. Zosta

56pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej . Nalea do grona tych licznych bohaterw, ktrzy dziki walce z broni w rku, cikiej, niestrudzonej pracy pro publico bono i materialnej ofiarnoci, wznieli na nowo gmach Ojczyzny.

Edyta K. cibor

Edyta K. cibor absolwentka historii Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego i studiw podyplomowych z zakresu bibliotekoznastwa na Uniwersytecie Warszawskim; obecnie pra-cuje na stanowisku kustosza w Wojewdzkiej Bibliotece Publicznej im. H. opaciskiego w Lublinie. Zainteresowania: m.in. historia regionalna XIX-XX w., muzyka dawna.

Redakcja

Paww naley do tych miejscowoci powiatu chemskie-go, w ktrej w przeszoci byy dwie witynie, koci pw. w. Jana Chrzciciela oraz cerkiew pw. w. Barbary. Miasto byo te siedzib dwch parafii - rzymskokatolickiej i prawosawnej, a po zawarciu w 1596 r. unii brzeskiej, do 1875 r. parafii unickiej. Paww by wasnoci biskupw rzymskokatolic-kich (tzw. miastem biskupim), co wizao si z nadaniem mu rnych swobd i przywilejw (lokacyjnych, cechowych), a do obowizkw biskupa naleao uposaenie parafii. W Pawowie obie parafie uposay biskup rzymskokatolicki Wojciech Skarszewski. Dzieje parafii i kocioa rzymskokatolickiego s dosy dobrze znane dziki ustaleniom z lat 1960-1961

1Ludomira Biekowskiego , historyka specjalisty z zakresu dziejw kociow wschodnich w Polsce, a pniej history-

2kw-regionalistw: Mariana Janusza Kawako , historyka 3i Stanisawa Lipiskiego . Stan bada dotyczcy parafii

unickiej w Pawowie jest jednak nadal do skromny.Do najwaniejszych rde, ktre dostarczaj cennych

informacji na temat Pawowa i parafii unickiej nale protoko-y wizytacji kanonicznych przechowywane w Archiwum Pastwowym w Lublinie w zespole Chemskiego Konsystorza Greckokatolickiego pod sygnatur 35/95/0/10/423 (Akta gruntowe tyczce si cerkwi parafialnych. Dekanat krasnostawski. Parafia Paww [i cerkiew we wsi Krasne]). Wanym rdem informacji s rda kartograficzne. Mapy z XVIII i XIX wieku rejestruj Paww wraz z przylegymi miejscowociami. Austriacka mapa Carte von West-Gallizien 1801-1804 pokazuje ukad urbanistyczny Pawowa z wyranym zaznaczeniem kocioa rzymskokatolickiego i cerkwi unickiej. Mapa Topograficzna Karta Krlestwa Polskiego, oprcz samego Pawowa przedstawia rwnie wie Siedliszcze (obecnie Marynin), ktra prawdopodobnie naleaa do parafii w Pawowie.

Podstaw niniejszego opracowania stanowi akta wizytacji kanonicznych i dziekaskich dekanatu krasnostawskiego i siedliskiego. Najwczeniejsze z nich pochodz z 1 po. XVIII wieku. Pierwsz odnotowan jest wizytacja przeprowadzona 13 grudnia 1720 r. przez biskupa Jzefa Lewickiego, ktry wychodzc na przeciw postanowieniom soboru zamojskiego z 1720 r. podj si dziea zwizytowania osobicie parafii

4swojej diecezji . Kolejna wizytacja przeprowadzona zostaa 8 listopada 1741 r. przez biskupa Felicjana Filipa Woodkiewi-cza, a nastpnie wedug podobnego schematu wizytacj przeprowadzi w dniu 17 marca 1774 r. biskup Maksymilian Ryo. Ich protokoy wizytacyjne odznaczay si jednak znacz-n lapidarnoci i zawieray jedynie podstawowe informacje na temat parafii i jej uposaenia. Wizytacja przeprowadzona 28 lutego 1779 r. przez ks. Faustyna Kaub bya bardziej dokadna i obszerna. Czterostronicowy protok powizytacyjny zawiera dokadny spis wyposaenia cerkwi naczy i szat liturgicz-nych, ksig i gruntw cerkiewnych. Kolejne wizytacje odbyy si w latach 80-tych XVIII stulecia: 17 lutego 1782 r. wizytacj przeprowadzi ks. Jan Podkowicz a 5 marca 1789 r. ks. Olimpiusz Zajkowski.

Due znaczenie w zakresie okrelenia stanu materialnego parafii w Pawowie miaa wizytacja przeprowadzona przez ks. Teodora Pouchtowicza, plebana rateskiego w dniach 17 stycznia - 16 lutego 1793 r. wedug starego kalendarza. Dotyczya zwizytowania Cerkwi, Filiw, Kaplic, Cmentarzy innych miejsc powiconych w dekanacie lubelskim i krasno-stawskim wedug Instrukcji Synodu Diecezjalnego z 1792 r.

Na pocztku XIX parafi w Pawowie wizytowano trzykrotnie: w 1802 roku wizytacj przeprowadzi ks. Bazyli Laurysiewicz, dziekan siedliski, 24 stycznia 1805 roku parafi odwiedzi Wojciech Skarszewski, a w 1806 roku (23 stycznia) ks. Andrzej Gruszecki, dziekan krasnostawski. Wizytacje te przeprowadzono wedug wydanego w 1801 roku w Krakowie Rozporzdzenia dla Galicji Zachodniej, na mocy ktrego wprowadzono obowizek wizytowania kadej parafii raz do roku przez dziekana oraz raz na dwa lata przez biskupa.

Kolejn wizytacj (odnotowan w aktach) przeprowadzo-

no 11 lutego 1817 r. Wizytatorem by ks. Jan Klimowicz, dziekan krasnostawski i paroch daski. W protokole zamieci opis cerkwi wraz z zabudowaniami parafialnymi, spis wyposaenia (m.in. naczynia liturgiczne i szaty) oraz opis

5zabudowa parafialnych oraz wykaz gruntw cerkiewnych .W zbiorach Archiwum Pastwowego w Lublinie znajduje

si protok wizytacji, ktra odbya si w dniach 30 stycznia - 11 lutego 1839 r., w wito Uroczyste Trzech Doktorw SS. Bazylego Wielkiego, Grzegorza Teologa i Jana Zotoustego. Przeprowadzi j ks. Leon Smoleniec, dziekan krasnostawski, kanonik chemski, proboszcz z opiennika penicy rwnie funkcj asesora konsystorza chemskiego. Pod protokoem podpisy zoyli: ks. Leon Smoleniec, ks. Demetriusz Zradzi-ski - administrator parafii Paww, Jan Domaski - burmistrz miasta Pawowa oraz parafianie - Jan Szokaluk i Wawrzyniec

6Kiejda (podpisali si trzema krzyykami, +++) .W dniach od 30 padziernika do 11 listopada 1861 r.

przeprowadzono spis majtku cerkiewnego. Komisja w ska-dzie: ks. Ignacy Sieniewicz, ks. Zradziski, przewodniczcy komisji Zagorowski, parafianie Wawrzyniec Kiejda i Wawrzyniec Kosicki sporzdzia 35-stronicowy dokument, w ktrym znalazy si informacje dotyczce historii parafii, spis wydatkw przeznaczonych na sprawy gospodarcze oraz wykaz dochodw parafii z rnych rde np. wieczystej lokacji, obligacji czy funduszy otrzymanych za sprawowanie

7powinnoci kapaskich .Jeeli chodzi o przynaleno dekanaln to po zawarciu

unii brzeskiej w 1596 r. parafia Paww wesza w skad proto-popii (dekanatu) chemskiej unickiej diecezji chemskiej. Potwierdza to wzmianka o parafii unickiej w Pawowie, ktra znalaza si w spisie parafii protopopii chemskiej z lat 1619-

81620 . W latach 1715-1725 parafia naleaa do dekanatu 9krasnostawskiego , a po jego rozwizaniu ponownie wrcia do

dekanatu chemskiego. W latach 1757-1795 parafia ponownie bya w strukturach dekanatu krasnostawskiego, a od 1795 r. po utworzeniu dekanatu siedliskiego parafia Paww przez 7 lat bya jego czci. Po 1802 r., kiedy to biskup Porfiriusz Skarbek Wayski dostosowujc sie parafii do potrzeb eparchii chemskiej, przeprowadzi kolejne zmiany w jej strukturach, parafia w Pawowie wraz z parafi Krasne i ulin przeszy do dekanatu krasnostawskiego. Taki ukad przetrwa do 1875 r., kiedy to carska administracja zlikwidowaa unick diecezj w Chemie i przyczya j do Rosyjskiego Kocioa Prawosawnego.

Parafia unicka w Pawowie pooona bya w zachodniej czci chemskiej diecezji. Na przeomie XVIII i XIX wieku od zachodu graniczya z Krasnem i Kaniem od pnocy z parafi Siedliszcze, Mogielnica i Bezek a od wschodu z parafi Spas (obecnie Podgrze) i Rejowiec. Paww wraz z obszarem parafii unickiej do 1795 r. nalea do wojewdztwa ruskiego I Rzeczypospolitej. Po III rozbiorze tereny te weszy w skad Galicji Zachodniej Cesarstwa Austriackiego i administracyj-nie obszar parafii wchodzi w skad cyrkuu chemskiego (1795-1803). W okresie wojen napoleoskich, w latach 1809-1815 Paww nalea do Ksistwa Warszawskiego, a po Kon-gresie Wiedeskim w 1815 r. znalaza si pod zaborem rosyj-skim w powiecie chemskim wojewdztwa lubelskiego.

Pierwsz cerkiew prawosawn pod wezwaniem w. Barbary zbudowano w Pawowie okoo 1532 r. (parafi

10odnotowano w rdach w 1535 r.) . Parafia unicka w Pawo-wie, tak jak w wikszoci przypadkw przejcia na uni w 1596 r., powstaa na bazie parafii prawosawnej. Przeja prawdopodobnie te wezwanie wityni prawosawnej oraz uposaenie parafii w ziemi. Istnienie cerkwi unickiej odnotowano te w 1663 r. witynia ta suya wiernym do pocztku XVIII wieku, kiedy to prawdopodobnie ulega zniszczeniu, poniewa w 1720 r. bya ju nowa cerkiew. Jak wynika z wizytacji przeprowadzonej przez bpa J. Lewickiego bya to wityni drewniana w cianach nowowybudowana bez podogi y snopami pokryta. Przy niej znajdowaa si plebania

11wraz z izbami i sieni i stoduk . Wizytacja przeprowadzo-

11Nr 1 (27) 2014

PARAFIA PW W. BARBARY W PAWOWIE NA PRZEOMIE XVIII I XIX WIEKU(w wietle protokow powizytacyjnych - wybrane aspekty). cz. I.

na w 1741 r. przez bpa F. F. Woodkiewicza potwierdzia dobry stan cerkwi. W protokole zapisano wtedy Cerkiew Pawow-ska Ritus Latini w dobrach Biskupstwa Chemskiego w cia-nach y dachach porzdna. W tey Cerkwi drzwi iedne w Babi-cu a drugie w Cerkwi, obie na biegunach z zaszczepkami,

12zrobione wszystko w drzewie . W 1760 r. zanotowano dobry stan cerkiewnego dachu.

Opis cerkwi znajduje si w protokole ks. O. Zajkowskiego z dnie 5 marca 1789 r. Cerkiew nosia wtedy wezwanie Wniebowzicia Najwitszej Marii Panny. Bya to budowla drewniana, zapewne trjdzielna, z kopu. Do cerkwie wcho-dzio si przez krucht. Cerkiew miaa dwoje drzwi na zawiasach i hakach elaznych oraz cztery okna, co wskazuje raczej na jej skromne rozmiary. Oglny stan cerkwi w tym czasie by dobry cho remontu wymagaa kopua oraz dzwon-nica. Cerkiew ogrodzono parkanem. Plebania posiadaa dwie izby - bia z alkierzem oraz tzw. piekarni, pomieszczenie w ktrym znajdowa si piec do wypieku chleba.

Obok cerkwi prawdopodobnie znajdowa si cmentarz, 13ktry rwnie by ogrodzony . W tym czasie w wikszoci

parafii unickich cmentarze lokowano bezporednio przy wityniach, tu za cerkiewnym lub kocielnym ogrodzeniem, ale zazwyczaj w niewielkiej od nich odlegoci. Starano si przy tym, eby nowe miejsce byo suche i oddalone od budyn-kw oraz od granicy lasu. W 1783 r. ze wzgldw higieniczno-sanitarnych w Galicji zosta wydany dekret cesarza Jzefa II, wedug ktrego: Jego cesarska Mo raczy rozporzdzi: Groby i cmentarze kocielne znajdujce si w obrbie osady, maj by odtd zamknite, a w ich miejsce obrane inne poza obrbem osady i w stosownem oddaleniu . W 1805 r. do chowania zmarych wyznaczono pobliskie miejsce zwane

14Mogiki . W 1806 r. na cmentarzu przycerkiewnym w Pawo-wie nie chowano ju zmarych, a czyniono to w miejscu osobnym wyznaczonym, benedykowanym na ktrym Polacy

15i Ru razem chowaj si .Z wizytacji przeprowadzonej w 1793 r. przez ks. T. Pou-

chtowicza wynika, e cerkiew bya bogato wyposaona. Z naczy liturgicznych byy tu dwa srebrne, pozacane kieli-chy z paten i yeczk, srebrna marcypanowo pozacana, monstrancja, dwie srebrne, pozacane korony, dwa srebrne wota srebrne, mosiny trybularz mosiny oraz blaszana, wiszca lampa. Z innego wyposaenia wizytator wymienia: cztery aparaty, czyli szaty liturgiczne (jedwabny biay w kwiat odmienny i zoty z galonkiem zotym, drojetowy niebieski, kitajkowy na dnie biaym w kwiat rny, karmazynowy aobny), wszystkie z rekwizytami, trzy alby z szwabskiego ptna, dwie alby lniane, cztery kome, pi humeraw, trzy korporay, antymisa, trzy paski , dwadziecia sztuk obrusw i innej bielizny. Ponadto w cerkwi znajdoway si dwa krzye z pasjami i podstawami tzw. sedesami cyno-wymi, dwa krzye drewniane z pasj, procesjonalny obraz, dziesi drewnianych lichtarzy drewniane, cztery mae, cynowe lichtarze, cztery chorgwie (dwie czerwone, arrasowe, aobna pcienna oraz kitajkowa, czerwona z krzyem niebieskim) oraz sze zasonek (w kwiaty, pjedwabna, jedwabna podwjna, partyrowa w paski, gingasowa, i kitajko-wa niebieska).

Do sprawowania liturgii mszalnej obrzdku unickiego uy-wano kilku rodzajw ksig liturgicznych. Byy to ksigi liturgii mszalnej (suebnik, aposto), ksigi liturgii godzin (psaterz, czasosow), ksigi liturgii mszalnej i liturgii godzin (oktoich, triod postnaja, triod cwietnaja, mineja, irmooj, ustaw corko-wyj), do administrowania sakramentw i sakramentaliw (tre-bnik) oraz suce do wszystkich form liturgii (ewangeliarz,

16czynownik) . Cerkiew pawowska bya do zasobna w ksigi. Wizytator wymienia nastpujce ksigi drukowane - dwa mszay (uniejowski i poczajowski), Ewangeli, aposto, okto-ich, psaterz, trebnik poczajowski oraz pisan odrcznie praz-dni i triod cwitn. W ksigozbiorze parafialnym byy te ksi-gi religijne takie jak: teologia moralna ks. Kiszki, teologia mo-ralna ks. Horodelskiego, teologia moraln ks. Koronczewskie-go, ksika Gos Synogarlicy oraz dwie ksiki do medytacji ks. Rugierego. Ksigozbir by oprawiony i pisany przyzwo-it aryng. W parafii bya zaoona ksiga bracka co wiadczy o funkcjonowaniu bractwa cerkiewnego.

Okoo 1805 r. przeprowadzono remont wityni. Dziki staraniom miejscowych parafian cerkiew oszalowano deska-mi, a na kopule pooono blach. Wewntrz witynia bya pomalowana i miaa drewnian podog. Wymieni mona te obecno trzech otarzy - gwnego i dwch bocznych. W ota-rzu gwnym znajdowa si obraz Najwitszej Marii Panny. By moe obraz cieszy si lokalnym kultem poniewa by zamykany na zasuw, na ktrej widnia wizerunek w. Jerzego, mczennika. Rozwizanie takie, popularne w kocioach baro-

17kowych, stosowano rwnie w cerkwiach unickich . Posta Matki Boej przyozdobiona bya sukienk srebrn malarskiej roboty. W otarzu bocznym, po prawej stronie wityni umie-szczono ikon patronaln wityni w. Barbar Mczenniczk, a w otarzu po lewej stronie obraz Wniebowzicia Najwitszej Marii Panny.

Cerkiew posiadaa uczciwe i zamczyste, stolarsk robot wykonane, posrebrzane cyborium, czyli daszek w ksztacie baldachimu nad otarzem, a w nim srebrn puszk Pro Venerabili na zewntrz wyzacan, na podstawie z tombaku. Rwnie srebrne, pozacane, podwjne nie rubowane byo naczynie do przechowywania Chryzmy, czyli oleju uywanego do posugi kapaskiej. Pozostae wczesne wyposaenie to dwie awki i konfesjona. Obok cerkwi bya ustawiona na czterech drewnianych supach dzwonnica. Na placu przy plebanii sta spichlerz, szopa na pasz oraz nowa obora.

Kolejny remont wityni przeprowadzono przed 1839 r. Cerkiew ponownie oszalowano, blach na kopule pomalowano na biao. Wewntrz uoono z desek podog i sufit, a ciany pomalowano. Nad drzwiami wejciowymi do cerkwi usytuowano miejsce dla chru. Przy cianie bocznej znajdowaa si awka dla diaka, ktry piewem uwietnia odprawiane naboestwa. Z innego wyposaenia wymieni mona konfesjona z tarcic ramowych, oraz trzy skrzynie brackie na appartamenta i wiato cerkiewne z kablami do zamknicia na kdk opatrzone, ktre znajdoway si w prezbiterium.

Sawomir Braniewski

1 L. Biekowski, Opis rzymskokatolickiej parafii Paww i greckokatolickiej Bezek w Diecezji Chemskiej, Roczniki humanistyczne, t. IX, 1961, zeszyt 4,s. 19-26.

2 M. J. Kawako, Paww od czasu lokacji do poowy XVII wieku w wietle niektrych rde, [w:] Zarys dziejw Pawowa od XV do XX wieku (praca zbiorowa), Wydawnictwo Tawa, Paww 2012, s. 21-57.

3 S. Lipiski, Paww. Dzieje parafii i kocioa, Polihymnia Lublin 2011, s. 15-51.4

Archiwum Pastwowe w Lublinie: dalej APL, Chemski Konsystorz Greckokatolicki: dalej CHKGK, sygn. 101, s. 120.

5APL, CHKGK, sygn. 423, s. 6.

6 APL, CHKGK, Sygn. 643, s. 159.7 APL, CHKGK, sygn. 643, s. 138.8

A. Gil, Duchowiestwo unickiej diecezji chemskiej w XVIII wieku, IEW, Lublin 2005,s. 299.

9A. Gil, Chemska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja, IEW, Lublin 2005, s. 162.

10L. Biekowski, Dziaalno organizacyjna biskupa Jana Biskupca w diecezji chemskiej (14178-1452, Roczniki humanistyczne, t. VII, Lublin 1960.

11 APL, CHKGK, sygn. k. 120-121.12

APL, CHKGK, sygn. 135, s. 109.13 APL, CHKGK, sygn. 131, k. 342.14

APL, CHKGK, sygn. 137, s. 287.15

APL, CHKGK, sygn. 137, s. 330.16 M. Juda, Podstawy prawne publikacji wydawnictw dla Kociow wschodnich w Koronie i

Ziemiach Ruskich w XVII-XVIIII w., Folia Bibliologica, Biuletyn Biblioteki Gwnej UMCS (w:) Rocznik XXXVI/XXXVII, Lublin 1988/1989s. 9-10.

17P. Sygowski, Nieco informacji o cerkwi w Matczu i jej wyposaeniu w wietle materiaw z Archiwum Pastwowego w Lublinie, s. 216.

12 Nr 1 (27) 2014

Sawomir Braniewski, nauczyciel Liceum Oglnoksztaccego w Sie-dliszczu, obecnie na emeryturze. Absolwent UMCS w Lublinie i Poli-techniki Lubelskiej, obecnie doktorant KUL w Lublinie. Pisze rozpra-w doktorsk na temat Rodziny twrcze artystycznie jako rodowisko wychowania dzieci i modziey. Do jego publikacji nale:Lekarz wiejski oraz niektre publikacje powicone osobie doktora Aleksandra Baasza (2002)Powstanie styczniowe w okolicach Siedliszcza (2003)Liceum Oglnoksztacce w Siedliszczu w latach 1948-2010 - mono-grafia szkoy (2010)Bractwo w. Onufrego w Siedliszczu (2012)Dekanat siedliski unickiej eparchii chemskiej (2013)Ostatnia droga Wacawa Iwaniuka (wspautorstwo z Janem Wolskim i Henrykiem Wjcikiem), Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto-Berlin-Siedliszcze 2009W latach 1999-2008 peni funkcj redaktora naczelnego Echa Czstochowskiej Pani

Redakcja

Pawowianie w carskiej armiiW ostatnich dziesicioleciach XIX i pocztkach XX wieku

wielu modych Polakw w zaborze rosyjskim (take w pozostaych zaborach) byo wcielanych do armii carskiej, do garnizonw niekiedy bardzo odlegych od stron rodzinnych. Okres onierskiej niedoli trwa niejednokrotnie przez wiele lat. Nieatwa przymusowa suba wojskowa bya take udziaem niektrych pawowian. Tragiczne lata dwch ostatnich wojen wiatowych, ktre szczeglnie dotkny pawowsk spoeczno utrudniaj odnalezienie dokumentw wiadczcych o trudach i niedoli pawowian konwojowanych do rosyjskich garnizonw i ich powrotu do Pawowa. U niektrych rodzin zachoway si nieliczne zdjcia pawowian w mundurach carskiej armii oraz mgliste strzpy wspomnie zachowanych w rodzinnych przekazach. Jak dotychczas bezowocne okazay si poszukiwania pisemnych wspomnie wrd obecnych i dawnych mieszkacw Pawowa, z tego ju bardzo odlegego czasu. Okolicznoci wcielania do carskiej armii opisa bardzo interesujco w 1979 r. Piotr Sawa (1909-8.11.1985, skrzypek samouk, zastpujc organist ubogaca wielokrotnie gr na skrzypcach msze w kociele w Borowicy), mieszkaniec Borowicy, wsi przez wiele dziesicioleci przynalenej do dawnej gminy Paww [] Opowiadano o dawnych czasach, a byy to pocztki zaboru rosyjskiego. Wadze carskie prowadziy zacig poborw do suby wojskowej rosyjskiej. W tamtych czasach nie byo jeszcze kolei ani samochodw. Podrowano komi albo pieszo. Zacig do suby wojskowej by na okres 25 lat. Takich poborowych jak kiedy nazywano rekrutami pdzono pieszo przez 3 a moe i wicej miesicy. Sub wojskow zwykle odbywali daleko za Uralem w Azji. Przez cay okres suby, sodat jak go nazywali nie dawa znaku ycia, nie pisa listw, bo nie umia pisa i nie byo poczty. Nie korzysta z urlopw ani przepustek. Wywieziony daleko peni sub do koca. Taka suba wojskowa bya wielkim zmartwieniem i udrk dla rodzin. Gdy nadchodzia komisja poborowa, a nazywali to potocznie losami, modzi mczyni dreli przed groc duga rozk z rodzin, wiosk i najbliszymi. Nie bya to powszechna suba woskowa, jedynakw nie brano, inne byy przepisy poboru. Kady mody mczyzna mia swj numer zwany losem. Aby by zwolniony od suby wojskowej musia mody mczyzna mie na utrzymaniu on i dzieci. Nie kadego mg los obdarzy tym szczciem w wieku 20-25 lat (on i dziemi). Nic dziwnego, e modzi kawalerowie spodziewajc si suby wojskowej na okres dugich lat, ratujc si enili zawsze z wdowami z dziemi. Powodzenie miay wdowy, a nawet kobiety 60-letnie, gdy modzi chopcy ubiegali si o ich rk. W ten sposb unikali tak dugiej suby w dalekich krajach. Pamitaj jak tacy onierze po 25 latach, a moe z podrami wicej, wracali do wioski, gdzie ich nie poznawano. Byy wypadki gdzie rodzice umarli, nie mieli gdzie mieszka wic szli na sub do dworu. Po takiej dugiej subie, 25 latach, chopi zaronici, wsaci, mowa zrusiona, gdy przez 25 lat po polsku nie rozmawia, a co najwaniejsze, e taki chop wyrnia si sama postaw, zawsze prosty, sztywno si nosi, dugiej suby lady pozostay do mierci. Z biegiem czasu zostaa zmniejszona suba wojskowa w Rosji na 15 lat, a ostatnio przed wybuchem I wojny wiatowej do 5 lat. Ju

1wtedy posugiwano si w podrach pocigami [...] (pisownia oryginalna, przyp. SK). Moe ponisza garstka not biograficznych pozwoli na zamieszczenie na amach gazety dalszych informacji o losach przymusowej suby wojskowej innych naszych przodkw.

*W pierwszych latach XX wieku do jednego z garnizonw

na terenie Moskwy zosta wcielony mieszkaniec Pawowa Jan MARCZUK (s. Ignacego ur. 1.10.1876 r. w Chojnie). Po kilkuletniej wzorowej subie uzyska zgod na sprowadzenie do moskiewskiego garnizonu ony. Okazaa si ni o okoo 10 lat modsza Matylda DEGA, crka osadnika niemieckiego z

Suprala. W przekazach rodzinnych nie zachoway si jednake szczegy dotyczce okolicznoci poznania przyszej zony przez Jana Marczuka. Modzi maonkowie zamieszkali na terenie koszar. Marczuk w dalszym cigu peni sub wojskow. Podczas pobytu w Moskwie urodzio si dwoje dzieci: Olga (1908-1994) oraz jej modszy brat Jan (1912-1992), za kolejny syn Leon urodzi si ju po powrocie do Polski. Pierworodna crka Olga w latach 1915-1917 uczszczaa w Moskwie do szkoy i dziki temu swobodnie posugiwaa si jzykiem rosyjskim, chocia nie by on przydatny po powrocie do Polski. W garnizonie moskiewskim Jan Marczuk przebywa do czasu wybuchu rewolucji padziernikowej, pniej, wykorzystujc zawieruch rewolucyjno-wojenn, ktrej towarzyszyy liczne perypetie, powrci do wolnej ju Polski, do Pawowa, w dniu 5

2padziernika 1919 r.Prowadzc oszczdny tryb ycia Jan Marczuk oraz majc

zapewnione stae wynagrodzenie onierza carskiej armii zgromadzi spore oszczdnoci w zotych rublach. Obawiajc si ich utraty w wyniku rabunku oraz uznajc, i atwiej bdzie ukry ich rwnowarto w banknotach o wikszych nominaach, podczas powrotu do Polski, zamieni zote ruble na ich odpowiedniki papierowe. Przez wiele lat pniej nie mg sobie darowa nierozsdnej decyzji, bowiem rublowe banknoty praktycznie okazay si prawie bezwartociow makulatur. Maonkowie z dziemi zamieszkali w mieszkaniu rodzicw Marczuka w Pawowie-Poczekajce, wczenie przynalenej administracyjnie (nawet do pocztku lat 50-tych) do wsi Krowica, gminy Paww (aczkolwiek od faktycznej wsi Krowica kilka zabudowa mieszkacw Poczekajki dzielio kilka kilometrw). Oprcz prowadzenia gospodarstwa rolnego Jan Marczuk, byy carski onierz, zatrudniony by rwnie w charakterze drnika. Jego ona Matylda posiadaa rodzestwo, z ktrym utrzymywaa sporadyczne kontakty. Zmara w 1941 r. wieku 55 lat i podobnie jak m Jan Marczuk (zmary w 1946 r.) zostaa

3pochowana na cmentarzu parafialnym w Pawowie .*

Na przeomie XIX i XX wieku do carskiej armii zostali wcieleni rwnoczenie dwaj modzi mieszkacy Pawowa Aleksander WOJTALEWICZ (1880-1943) oraz Aleksander KOZIO Iwa (12.03.1876 26.05.1964). Podczas suby wojskowej w Odessie (obecnie Ukraina) Aleksander Kozio przez okres 4-ch lat by adiutantem carskiego oficera. Obydwaj pawowianie dzielili trudy wojskowe w tej samej jednostce. Razem uczestniczyli w dziaaniach zbrojnych wojny rosyjsko-japoskiej (1904-1905), m. innymi w Mandurii. Przebywali take w dalekowschodniej carskiej bazie wojskowej we Wadywostoku. Dysponujc pewnym zasobem pieninym pawowianom udao si przekupi oficera japoskiego i udzyska wolno z japoskiej niewoli. Razem powrcili do rodzinnego Pawowa. We wspomnieniach rodzinnych zachoway si relacje Aleksandra Wojtalewicza o jego 4-krotnym wyjedzie podwodami konnymi, ju jako cywila,

Aleksander Koziops. Iwa

Jan Marczuk z on Matyldi crk Olg w Moskwie

13Nr 1 (27) 2014

Jzef Zduczuk

Stanisaw Lewczuk

na polecenie wjta Pawowa, a do Moskwy. Wrd pamitek rodziny Wojtalewiczw zachowa si do czasw wspczesnych kilim przywieziony z Rosji przez Aleksandra

4Wojtalewicza . Podczas pobytu we Wadywostoku doszo do przypadkowego spotkania Aleksandra Kozioa Iwasia z innym rodowitym pawowianinem odbywajcym sub w carskiej armii Jzefem ZDUCZUKIEM s. Jzefa i Magdaleny Ciechomskiej (ur. 3.09.1886 r., zm. 5.03.1967 r. w Pawowie) zwanym przez miejscowych Zuglem. Dla obu niecodzienne spotkanie byo wielkim przeyciem, z ktrego zrodzio si lokalne przysowie znane do dzisiaj o nastpujcej

5treci Gra z gr si nie spotka ale Iwa z Zuglem tak .Wczeniej Jzef Zduczuk za krytyczne wypowiedzi pod

adresem wadz carskich i okazywane nieposuszestwo zosta 6zesany w gb Rosji do kolonii karnej . Wedug innej wersji

Jzef Zduczuk zosta wcielony do armii carskiej i by wraz z ni na wojnie rosyjsko-japoskiej, z ktrej uciek. Powodem ucieczki byo padnicie wojskowego konia podczas burzy (Zduczuk suy w kawalerii lub podobnej formacji). Zdarzenie miao miejsce pod drzewem, w ktre uderzy piorun i miertelnie porazi rumaka. Wystraszony i obawiajcy si konsekwencji zdezerterowa i pieszo wraca do domu, co zajo mu duo czasu. W okresie midzywojennym prowadzi w Pawowie karczm. Znany by z umiejtnoci gry na gitarze

7i baaajce . Z kolei przedstawiajc yciorys swojego tecia Jzefa Zduczuka Stanisaw Sykut odnotowa, i w modoci by kowalem i prowadzi wasn kuni w Pawowie oraz

8uczestniczy w dziaaniach I wojny wiatowej na terenie Rosji .Jako ciekawostk warto odnotowa, i ojciec Jzefa

Zduczuka Jzef Eustachy urodzi si 24 marca 1839 r. w Pawowie a jego rodzicami byli Tomasz (garncarz, posiadajcy umiejtno pisania) i Magdalena Przychocka. Rodzicami chrzestnymi byli rotmistrz (kapitan) Wozniesiesko-Uaskiego Puku (od 1836 r. stacjonujcego w Krlestwie Polskim) oraz Franciszka Domaska, burmistrzowa (ona burmistrza Jana Domaskiego) Pawowa. Przy chrzcie i jednoczesnym bierzmowaniu asystowali rotmistrz Feliks Siemiski, z wymienionego wyej puku oraz Emilia Domaska. W dniu sporzdzania aktu urodzenia (26.03.1839 r.) obydwaj oficerowie carscy byli w wieku 51 lat i zamieszkiwali w Pawowie (przyp. Wojciech Furmanek, Archiwum Pastwowe w Lublinie, Akta Parafii Unickiej w Pawowie, akt urodzenia nr 5/1839).

*W okresie poprzedzajcym wybuch I wojny wiatowej do

carskiej armii zosta wcielony Stanisaw LEWCZUK (ur. 4.05.1892 r.) mieszkaniec Czechowego Kta d. gminy Paww, od 1919 r. mieszkaniec Pawowa (oeniony z Helen Dudek z Pawowa).Podczas dziaa frontowych I wojny wiatowej na terenie Rosji dosta si do niewoli oddziaw francuskich a nastpnie przetransportowany do Francji. Tam zosta zatrudniony w kopalni wgla kamiennego. Na miejscu z godnoci znosi cikie kopalniane warunki; trudniej byo mu natomiast pogodzi si z kuchni francusk, nieznan lubelskiej, bowiem nie by smakoszem da z ab i limakw. Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci w 1918 r. powrci do Ojczyzny i wkrtce po zawarciu zwizku maeskiego w

1919 r. zamieszka w Pawowie. We wspomnieniach powraca wielokrotnie do dziaa wojennych na terenie Rosji, szczeglnie uciliwych w okresie zimowym. Zmar w Pawowie 7 lipca 1981 r. i zosta pochowany na miejscowym

9cmentarzu parafialnym .*

Przez okres 5 lat sub wojskow w carskiej armii w okolicach Moskwy odbywali take kolejni dwaj pawowianie: Stanisaw KLIN (ur. 5.09.1885 r. zm. 6.05.1978 r.) oraz Wadysaw KWIATKOWSKI (ur. 1.03.1887 r.). Po jej zakoczeniu pieszo powrcili do rodzinnego Pawowa w latach poprzedzajcych wybuch I wojny wiatowej. Brak miejsc pracy zmusi Stanisawa Klina do wyjazdu za chlebem do Francji. Nieudane poszukiwania intratnego zajcia zmusiy go do powrotu w rodzinne strony ju w trakcie dziaa wojennych (I wojna wiatowa). W Krakowie, pozostajcym wwczas pod zaborem austriackim, cudem unikn miertelnego potrcenia przez pocig relacji Pary-Krakw. Zmczonym francusk tuaczk oraz pozbawionym rodkw do ycia zaopiekowaa si obca kobieta, ciocia pniejszej ony Klina. Dziki jej wsparciu przetrwa najtrudniejsze dni. W krtkim czasie wadze austro-wgierskie zmusiy go do przymusowej pracy w austriackim gospodarstwie rolnym. Wobec czstych nieporozumie z bauerem zosta przeniesiony do pracy w fabryce broni. W sumie przepracowa jako przymusowy robotnik 3 lata. W tym czasie pozna Agat Bogacz (ur. 4.03.1891 r.) z Niegowic pod Tarnowem, z ktr zawar zwizek maeski. Tu przed odzyskaniem przez Polsk niepodlegoci zamieszka krtko w domu rodzinnym maonki a nastpnie w 1918 r. powrci wraz z on do rodzinnego Pawowa, prowadzc kilkuhektarowe gospodarstwo rolne. Zamieszka u szwagra Michaa Przychodzkiego, oenionego ze starsz siostr Zofi. Wczeniej w tym domu miecia si szkoa w Pawowie, do ktrej zreszt uczszcza Stanisaw Klin i ukoczy 4 klasy. Zmar w Pawowie i zosta pochowany na miejscowym

10cmentarzu parafialnym .Wielu jeszcze innych pawowian w czasach rosyjskiej

niewoli dowiadczyo upokorze ze strony wadz carskich, w tym dowdcw carskiej armii. Wrd nich byli dwaj bracia Kozio , ktrych s iostra bya on Wadysawa Kwiatkowskiego z Pawowa. Jeden z nich suy w armii carskiej w Kiszyniowie, za drugi take na terenie Modawii. Obydwaj pozostali na terenach penionej suby, gdzie oenili si i zaoyli rodziny.

Carskiej suby wojskowej dowiadczy take Posturzyski z Pawowa, ojciec Remigiusza, ktry podczas dziaa wojennych odznaczy si wyjtkow odwag i bohaterstwem i nawet by osobicie odznaczany medalem przez cara Rosji.

Austro-wgierski dowdosobisty Stanisawa

(Jana) Klina z 1917 r.

Okolice Moskwy (1907-10)Stoi 1 z lewej Stanisaw Klin,

siedzi 1 z lewejWadysaw K