TC

YZNC YIL NVERSTES

SOYAL BLMLER ENSTTS

ETM BLMLER ANABLM DALI

ETM YNETM, TEFT, PLANLAMASI VE EKONOMS PROGRAMI

GELMSEL DENETM

Trk Eitim Sisteminde Denetim Sreci

Ders devi

Hazrlayan

Ahmet Cemil KARADA

Danman

Yrd. Do Dr. Hasan Basri MEMDUHOLU

VAN-2008

1

NDEKLER Sayfa

Giri.. 2

Kavramlar 3

Geliim Teorileri. 4

Geliimsel Denetim.. 8

Tanm.. 8

Geliimi.... 8

retmenlerin Geliim Dzeyleri.......... 9

Denetim Yaklamlar. 11

Uygulama.... 14

Snrllklar... 18

Sonu... 19

Kaynaka. 20

2

GR

Eitim uluslarn varln srdrmesinin vazgeilmez unsurudur. Bu unsur

ngrlm olan hedeflere ulama amacn tar. Ancak sadece renciye odaklanma,

planlamalar yapmakla bu amaca ulalamaz. yi bir eitim kendini srekli yenileyen ve

gelitiren retmenlerin nclnde gerekleebilir. lan (2006), bu amaca ancak etkili bir

denetim faaliyetiyle ulalabileceini ifade etmektedir. Etkili bir denetim de ancak an

gelimeleri dorultusunda ortaya kan ada denetim modelleriyle olabilir. ngrlen

hedeflerin elde edilebilmesi phesiz baars aratrmalarla ortaya konmu denetim

modelleriyle elde edilebilir. Eitim rgtlerinin amalarn baarmalar konusunda nemli

katklar salayan, retmenlerin kiisel ve mesleki geliimini, dolaysyla renci

renmesini ve baarsn arttrmay amalayan geliimsel denetim modeli de bu ada

yaklamlardan biridir.

Geliimsel denetim modelini gelitiren Carl Glickman, retme eyleminin ok

karmak olduunu belirtir. lgilenilen rencilerin says ve farkll ve retmenden

beklenen davrann eitliliinin etkisiyle, retimin iyi bir ekilde yaplmas, karmak ve

soyut dnmeye baldr. Denetmenler retmenlere yeni ya da allmadk bilgi ve

deneyimleri tantarak onlarn daha soyut seviyelerde dnmelerine yardm edebilirler.

retmenlere uygun destek salanmazsa, retimin karmaklyla ba edemeyen

retmenler, snf gerekliinin zenginliini basitletiren rutinler gelitirir ve rencilere

hepsi aynym gibi davranr. retimin gelitirilmesi iin, retmenlerin snf ierisinde yeni

davransal tepkiler ortaya karmas gerekir. Bunun salanmas noktasnda denetmene byk

bir rol dmektedir (lan,2007).

Geliimsel denetim modelinde, retmenlerin retim ve problem zme becerileri

asndan farkl seviyelerde olduklar ve buna gre farkl yaklamlarla denetlenmeleri

gerektii ne srlmektedir. retmenlerin akademik gelimilik asndan farkl geliim

seviyesinde olduklar sav iddial bir yarg olmasa gerek. Bu balamda, her retmene

gelimilik seviyesine gre denetim yaklam uygulanmakta; bylece denetim srecinin

retmenleri tedirgin etme dzeyi azalmakta ve retmenlerin bireysel ihtiyalarna

uygunluu salanabilmektedir (lan, 2008).

3

KAVRAMLAR

Bu almada geliimsel denetim modelinde nemli yeri olan Geliim teorileri,

geliimsel denetime esas olan Geliim dzeyleri ve denetim yaklamlar ana hatlaryla ele

alnmtr. Geliimsel denetime gemeden ce geliimsel denetimin ilk basaman oluturan

kavramlara gz atmak yerinde olacaktr.

Denetim

Denetim kelime olarak 'daha stn' (superior) ve 'vizyon' (vision) olarak iki

kavramdan tretilmitir. Denetim (supervision) ortaaa ait Latin kkenli bir kavram olup, o

ada bir metnin orijinaliyle kyaslanarak hata ve sapmalar iin dikkatle okunmas ve

taranmas sreci, eklinde tanmlanmtr (Smyth, 1991, akt. lan, 2008). Denetim, rgtsel

eylemlerin ve ilemlerin ngrlen amalar dorultusunda benimsenen ilke ve kurallara

uygunluunun belirlenmesidir. Denetimde temel ama, rgt amalarnn gerekletirilme

derecelerini saptayarak, rgtn etkililik dzeyini ykseltmek ve onun gelitirilmesini

salamaktr. (Ergun,1991). Cogan denetimi; retim programnn yazlmas ve gzden

geirilmesi, retim materyalinin hazrlanmas, retim srecinin gelitirilmesi, retim

sonularnn ailelere aklanmas ve genel olarak eitim programnn btnnn

deerlendirilmesi olarak tanmlamtr (akt. Aydn, 2005). Marks, Stoops ve King ise; retim

program ve retimin gelitirilmesini salamay amalayan uygulama ve eylemlerin

deerlendirilmesi diye tanmlamlardr (akt. Aydn, 2005). Middlewood (1997) retmen

denetiminin; baarnn farkna varma, kariyer geliimi, mesleki geliim ve retimde problem

yaayan retmenlere rehberlik, danmanlk yapma ve yetitirme odakl, olduunu

belirtmitir (akt. lan, 2008). Gordon (1991) ise eitim denetimini, retimin gelitirilmesi

ve nihai ama olarak renci renmesinin artrlmas iin liderlik olarak tanmlamtr (akt.

lan, 2008).

Geliim

Geliim teorilerine temel oluturan geliim kavram, z itibaryla yenilikler ieren

duraan olmayan bir sretir. Senemolu (2004)nun, Organizmann byme olgunlama ve

renmenin etkileimiyle srekli olarak ilerleme kaydeden deimesi diye tanmlad bu

sre; Baaran (1996)a gre insann belirli bir geliim grevini tamamlamaya doru

4

bymesi, olgunlamas, ulat geliim aamasnda kendisine gerekli olacak bilgi, beceri ve

tutumu renmesidir.

GELM TEORLER

nsan pek ok ynleri olan bir varlktr. Bu yzden insan incelerken ona tek bir

ynden yaklamak doru sonular vermeyecektir. nsann bu ynn dikkate alan geliim

kuramclar insan; bilisel, ahlaki, sosyal, kiilik vs. ynleriyle incelemi ve geliim

teorileri ortaya koymulardr. Bu teoriler ana hatlaryla yle ifade edilebilir.

Bilisel Geliim (Cognitive Development)

Piagete gre eitim geliim teorilerine dayal olarak yrtlmelidir. Piaget, bilisel

geliimi drt temel evreye ayrmtr. Bunlar;

Duyusal motor,

lem ncesi,

Somut ilem

Soyut ilemler aamalardr (Senemolu, 2004).

Soyut ilemler aamasndaki bir birey, gerekli yer ve zamanda ileri projelendirebilir

ve sreci gerekletirebilir. Yine soyut ilemler aamasndaki kiiler, kuramsal

gerekelendirme, karmak sembolleri anlama ve soyut kavramlar formle edebilme gibi

ilemleri kullanabilir (Aydn, 2005).

Kavramsal Geliim (Conceptual Development)

Kavramsal geliim, retmenlerin bilisel geliimleri ile yakndan ilgilidir. Hunt (akt.

Aydn, 2005), bireyleri en somuttan (dk kavramsal dzey), en soyuta (yksek kavramsal

dzey) kadar uzanan bir yere koymaktadr.

Dk kavramsal dzeydeki bireyler, iinde bulunduklar durumlar basit ve somut

bir yaklamla deerlendirirler. Durumlara "siyah ve beyaz" yaklam ile bakma

eilimindedirler. Dk kavramsal dzeydeki bireyler, karlatklar sorunlar tanmlamada

5

zorluk ekerler, sorunlar zmediini bildikleri halde ayn sorunlara alk olduklar tepkileri

verirler. Bu tr kiiler, kendilerine sorunun zm yollarnn gsterilmesini beklerler ve byle

bir gereksinim iindedirler.

Orta kavramsal dzeyde bulunan kiiler, daha soyut dnebilirler. Sorunlar

tanmlayabilir ve snrl sayda da olsa zm seenei gelitirebilirler. Ancak kapsaml

planlar oluturma konusunda zorluk ekerler. Bu kiiler de karmak bir sorunun

zmlenmesinde yardma gereksinim duyarlar.

Yksek kavramsal dzeydeki bir birey ise soyut dnme yetisine sahiptir.

Bamsz, kendini gerekletiren, kaynak yaratabilen, esnek ve yksek dzeyde btnleme

potansiyeline sahip olma zelliklerini tar.

Ahlaki Geliim (Moral Development)

Senemolu (2004) Kohlbergin ahlak geliimi kuramn, Piagetnin kuramnn

yeniden incelenmesi ve anlamlandrlmas olarak ifade etmektedir. Kohlbergde Piaget gibi

ocuk ve yetikinlerin belirli durumlarda davranlarn yneten kurallar nasl

yorumladklarn incelemi ve ahlak geliimini ikier aamadan oluan dzeyde

deerlendirmitir.

I. Gelenek ncesi dzey,

Ceza itaat eilimi

Arasal ilikiler eilimi

II. Gelenek dzeyi

kiileraras uyum eilimi

kanun ve dzen eilimi

III. Gelenek sonras dzey.

Sosyal szleme eilimi

Evrensel ahlak ilkeleri eilimi

6

Bu dzeyler iindeki ikinci aamalarn, birincilere gre daha ileri ve rgtl

olduunu ifade eden Aydn (2004)a gre, btn dzeyler, ben merkezli bir perspektiften

hareket eden gerekelendirmelerden, bakalarnn haklarn dikkate alan bir perspektife

ynelik gerekelendirmelere doru deimektedir. Dzey I'deki bir birey, kararlarn ben

merkezci bir anlayla verir. Dzey IIde bulunan bir birey ise, toplumsal normlara gre ne

bekleniyorsa ona uyum salamak iin "doru eyi yapmak" eilimindedir. Sonu olarak

Dzey III'te bulunan bir birey kararlarnda bireysel haklar destekler ve toplumsal szlemeyi

dikkate alr. Dzey III'n alt aamasndaki bu ilkeler ve yasal zorunluluklar arasnda a-

tmalar olmasnn sorun yaratmasna ramen, bir birey ahlaki geliimin st aamasna

ulancaya kadar, ahlaki ilkeler stn gelmektedir. Kohlberg, st aamay olaanst olarak

grr ve geliimin zenginletirilmesini eitimin bir amac olarak alglar.

Ahlaki gerekelendirme ile ilgili bir testten dk puan alan retmenlerin, dersteki

renci davranlar konusunda daha dar bir anlaya sahip olduklarn, dzey IIde bulunan

retmenlerin ise sadece dersle ilgilenmelerinin renme iin gerekli olmad ve retim

yntemleri konusunda daha geni bir bak asna sahip olduklar saptanmtr. Ahlaki

gerekelendirme konusunda yksek puanlar alan retmenlerin ise rencilerin ders

davranlar bakmndan snflandrlmasna kar karak, renci perspektifi ve renmenin

karmakl ve doasn dikkate aldklar grlmtr (Johnston, 1985, akt. Aydn, 2004).

Benlik Geliimi (Ego Development)

Benlik, hem tutarl olma abasn ieren bir sre ve bir kiinin yaamnn anlam

hem de kendi isel mantnn oluturduu bir yapdr. Srecin balang noktasnda bulunan

yetikinler "korkulu- endieli" olarak snflandrlr. Srecin ortasndakilere, "uyumlu-