GELOOF AAN DE GODEN

Thema’s uit de godsdienst-geschiedenis van de antieke wereld

Dr. F.G. Naerebout

f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl

www.oudegeschiedenis.info

College-thema’s

1 Inleiding: religie en religies2 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens [Deities and demons; Mono-

theism and polytheism]3 Cosmologie: mythe [Cosmology: time and history; Myth; Theology,

theodicy, philosophy; Myth and sacred narrative ]4 ‘Heilige’ tijd en ruimte [Sacred times and spaces]5 (On)reinheid [Pollution, sin and atonement; Sin, pollution and purity]6 Ziekte en dood [Illness and other crises; Death, afterlife and other last

things]7 Intermediairs [Religious personnel]8 Tekst(en) [Religion and writing; Sacred texts and canonicity]9 Offer [Sacrifice, offerings, and votives]10 Divinatie [Divination and prophecy]11 Mousikē12 Mysterieculten [Mysteries]13 Magie [Magic]14 Synthese: een religie temidden van de religies van de antieke wereld

Cosmologie: bovennatuurlijke

wezens

Bovennatuurlijke wezens

• Zijn met velen. Polytheisme: ‘veelgodendom’, dient letterlijk genomen. Vele goden in vele pantheons.

• Vormen een hiërarchie: grote goden, mindere goden, demonen, halfgoden, enzovoort, in talloze varianten.

• Vormen geen scherp afgegrensde categorie: denk met name aan de vergoddelijkte mens (levend of dood).

• Polytheïsme is een ‘open systeem’: pantheons zijn dynamisch.

• Manifesteren zich op talloze wijzen.

• Kunnen zichtbaar zijn – maar in welke gedaante?

• Kunnen op bepaalde wijzen door de gelovigen worden gevisualiseerd.

we moeten onderscheiden: 1 (vermeende) werkelijke vorm2 (vermeende) manifestatie, zichtbare vorm3 visualisatie (hoe afgebeeld)

Bovennatuurlijke wezens: visualisaties

1) An-iconische voorstellingen(baityloi; symbolen),

pars pro toto,de overgang naar antropomorfie

Bovennatuurlijke wezens: visualisaties

2) (gedeeltelijke) antropomorfie

Bovennatuurlijke wezens: visualisaties

3) (gedeeltelijke) teriomorfie

Bovennatuurlijke wezens: visualisaties

4) géén visualisatie

Maar visualisatieis een krachtigeneiging!

Overal en altijd omgeven door vele bovennatuurlijke wezens.

Consequenties:

• Een moeilijk ‘systeem’: “hoe vind ik de juiste god?”

• Een open ‘systeem’ – voor mensen en voor ‘vreemde’ goden.

• Polytheïsme is inherent instabiel, en zeer dynamisch, en kiest dat bewust als uitgangspunt: “wie zijn we vergeten?”

Bovennatuurlijke wezens: polytheïsme en monotheïsme

• Zijn de bekende monotheïsmen wel monotheïstisch? Of slechts polytheïsmen met een aangepaste hiërarchie?

• Zijn de bekende polytheïsmen wel polytheïstisch? Of eenheid in veelheid?

• Wat dacht de gemiddelde antieke gelovige?• Monolatrie en henotheïsme zijn oplossingen voor de

polytheïst die het allemaal teveel wordt – maar monolatrie en henotheïsme zijn geen monotheïsme!

Conclusie

De overgrote meerderheid van de mensen in de oudheid was polytheïst; deze mensen leefden in “a world full of gods”. Die veelheid aan bovennatuurlijke wezens is tegelijk geruststellend en verontrustend, behulpzaam en verwarrend.

Basisregel in de omgang met de bovennatuur: je moet mensen en goden niet door elkaar halen. De mens is beperkt tot de sfeer der natuur; de goden bewegen zich in de bovennatuur én de natuur (ze kunnen ingrijpen in de menselijke wereld).