Vrste raunaraSuperraunari:-Ureaji najboljih performansi i
najveih brzina obrade podataka,-Brza paralelna obrada, omoguena
velikim brojem procesora (100000),-Primjena: vojne ustanove,
istraivake i naune laboratorije, univerzitetski centri, meteoroloke
stanice i dr.Mainframe raunari:-Podrka IS-a velikih
firmi,-Vieprocesorski rad sa velikim kapacitetom unutranje i
eksterne memorije,-Organizovani su kao raunarski centri,-Koriste
terminalni ili mreni sistem rada,-Distribuirana obrada
podataka,-Centralizirano upravljanje na nivou preduzea i dr.
Miniraunari:-Raunari srednje veliine,-Koriste se za
kompjuterizaciju manjih firmi,-Unutranje programiranje,-Velika
primjena u obradi raunovodstvenih informacija, koriste se i kao
terminali veih raunara,-U zadnje vrijeme se koriste i za obradu
teksta i dr.Mikroraunari:-Najmanji raunari koji biljee uspon od
1975.godine,-Podrka personalnom kompjutingu sa jednim
korisnikom,-Koriste se za pristup podacima na mini i
mainframeraunarima,-Baziraju se na radu mikroprocesora,-Veliina
hardvera se smanjuje,-Snaga i primjena se poveava,-Cijena
pada,-Koncipirani su prema krajnjem korisniku i trae malo
poznavanja raunarske tehnologije.Geoinformatika je praktina i
struna primjena znanosti i tehnologije ukljuena u prihvaanju,
objedinjavanju, analizi, upravljanju i prikazu geoprostornih
podataka. Geoinformatika ili geoinformacijska znanost je znanstvena
disciplina koja predstavlja temelj geoinformacijskim sustavima.
Geoinformatika obuhvaa znanstvene temelje suvremenih digitalnih
metoda prikupljanja prostornih podataka,modeliranje prostornih
informacija, metode apstrakcije i generalizacije geopodataka,
specifinosti prostornih i prostorno-vremenskih baza podataka,
matematiko-statistiku obradu geopodataka i osmiljavanje usluga
baziranih na lokaciji korisnika.
Objekt proucavanja-Jezgru geoinformatike ine prostorne
informacije koje su tradicionalno, ali i sadrajno povezane s
geodezijom kao znanosti o izmjeri i prikazivanju (kartiranju)
Zemljine povrine.
Cilj geoinformatikog obrazovanja je stjecanje informatikih
kompetencija do razine rjeavanjastrukovnih problema primjenom
geoinformatike tehnologije. Znanje steeno u ovom predmetu
uenicitrebaju primjenjivati pri izradi praktinih zadataka u okviru
drugih modula.
BIOS (engl. basic input/output system, osnovni ulazno/izlazni
sustav)[1] je naziv za standardni raunalni program koji se prvi
pokree nakon ukljuenja osobnih raunala IBM PC i njima
kompatibilnih. BIOS postavlja osnovne radne parametre raunalnog
sklopovlja te pronalazi i uitava operacijski sustav u radnu
memoriju (RAM).[2] Kod nekih sustava umjest BIOSa rabi se nazim
sistemski ROM, ovaj naziv se esto rabio kod kunih raunala tokom
1970-tih i 1980-tih godina. Slini programi za poetno pokretanje
(podizanje) operacijskog sustava (engl. boot loaders) postoje i na
osobnim raunalima drugih kategorija (npr. raunala Sun i PowerPC).
Od kasnih 1990-tih razvojem raunala i porastom njihovih sposobnosti
dovela su na vidjelo ogranienja BIOS arhitetekture. Kroz 1990-te na
Sun Microsystems razvila je Open Firmware (slobodni firmware) koji
je kasnije postao standard IEEE 1275-1994 od 1998. godine i koji je
postao sastavni dio mnogih raunalskih sistema, osobito proizvoaa
koji nisu rabili x86 arhitekture. Nakon 2011. godine i pojave
Extensible Firmware Interface (EFI) (suelje za proirljivi
firmware), BIOS sve vie gubi primat kao osnovni dio raunarskih
sistema u x86 arhitekturama, i BIOS je potisnut kao ostavitina
(legacy) radi odravanja sukladnosti s ostrajelim softverskim i
sklopovnim proizvodima.HISTORIJSKI RAZVOJ RACUNARAOd davnina ovjek
ima potrebu za raunanjem,te se javljaju razna pomagala koja bi
olakala raunanje. Abak (abakus) najstarije je poznato pomagalo za
raunanje. To je usvari primitivna raunaljka,starosti oko 2500
godina koja se koristila u raznim civilizacijama. ak je i danas u
upotrebi u azijskim zemljama. U 17.vijeku pojavljuju se prvi
mehaniki automatski ureaji. Prva takva maina je izgubljena, a
sastavio ju je Wilhelm Schickard. Blaise Pascal je nekoliko godina
kasnije konstruirao mainu koja je mogla sabirat i oduzimat.
Naprednija maina pojavljuje se krajem 17.vijeka,mogla je izvodit
sve etiri raunske operacije. Konstruirao ju je Gottfried Wilhelm
von Leibniz. Pricip rada svih ovih maina bazirao se na upanicima
slino kao u satnim mehanizmima.Za daljni napredak raunara zasluan
je Charles Babbage kojeg smatraju ocem raunara. Prvi je predloio
koncept maine koja odgovara dananjim. Nakon puno izgubljenih godina
rada i ogromne kolicine izgubljenog novca, Babbage odustaje od
projekta 1833. godine. Bio je ispred svog vremena nekih stotinjak
godina,te nije odustajao od daljih misli te kree u razvoj tkz .
analitike maine,te se smatra da se tad rodio princip rada raunara.
Trebala je posjedovat memoriju za smjetanje podataka kao i izlazne
jedinice za prikaz rezultata,dok su se programi trebali ispisivat
na buene papirne kartice. Meutim ova Babbageova maina bila je
preglomazna,te nikad nije realizirana.
Krajem 19.vijeka ponovo se javljaju ideje za razvoj Babbageove
ideje. Prvi raunari koji koriste i elektrinu struju pojavljuju se
sredinom 20.stoljeca tkz. elekromehaniki raunari. Prvi elektroniki
digitalni raunar sastavio je John Vincent Atanasoff,ali mnogo
poznatiji raunar bio je ENIAC. Teak oko 30 tona ,sastojao se od
18000 elektonikij cijevi. Glavni nedostatak bio je nedostatak
memorije za pohranjivanje programa. Nakon ENIACA dolazi EDSAC
1949.godine,te kasnije se pojavljuje i EDVAC. Sve opisane raunare
smatraju se prahistorijom raunarstva. Prva generacija raunara
zapoela je sa raunarom UNIVAC I 1951.godine,poznatiji iz ove
generacije je IBM 650. slijede zatim druga generacija
(1959.god),trea (1964.god). Smatra se da je etvrta generacija
zapoela 1972.godine. etvrta generacija raunara traje i danas,a
takoer se radi na razvoju raunara pete generacije. Za ovu petu
generaciju karakteristino je da se od ovih raunara oekivalo da
posjeduju neku vrstu inteligencije, tkz vjetaka inteligencija.
Razvoj pomagala za raunanje datira jos od prije 2500 hiljade
godina. Stare svjetske civilizacije sluile su se primitivnom
raunaljkom abak (abacus) koja je i danas u upotrebi u dijelovima
Azije.
U 17.stoljecu pojavljuju se novi izumi. Prvu mehaniku mainu koja
je mogla da izvodi sabiranje i oduzimanje konstuisao je Blaise
Pascal. Ovaj njegov izum nije bio kao i ostali izumi tog vremena.
Takoer bile su mogue operacije mnoenja i dijeljenja.
Tek u 19.stoljecu pojavljuju se koncepti maine koje odgovaraju
dananjim. 1823.godine tkz. diferenciranu mainu predloio je Charles
Babbage,te analitiku mainu koje je zasnovana na konceptualno istim
principima kao i dananji raunari. Za pogon je koritena parna
maina,a trebala je posjedovati i memoriju i izlazme jedinice za
prikazivanje rezultata. Zamisao je bila da se programi zapisuju na
buene kartice od papira. Dimenzije ove maine bile su prevelike,te
ova maina nikad nije realizirana. Augusta Ada Gordon prva predloila
da bi se Baggageova maina mogla programirati,te se ona smatra prvim
programerom u historiji. Krajem 19.stoljeca Herman Holerith koristi
ideju buenih kartica. Ova maina imala upotrebljivana je za popis
stanovnika 1890.godine u SAD. Prvi raunari koji koriste eletkrinu
energiju javljaju se sredinom 20. stoljeca. Ovi raunari svrstavaju
se u elektromehanike raunare. Prinip rada je elektrini i mehaniki,
te su ovi raunari spori. Po grai bili su digitalni,a glavna
komponenta od koje su sastavljeni bio je elektromehaniki relej.
Najpoznatiji raunar bio je Z3 kojeg je 1941. godine konstruisao
Konrad Zuse i Harvard Mark I.
John Vincent Atanasoff sastavio je prvi elektroniki digitalni
raunar 1942. godine zajedno sa Clifford Barryem. Ovaj raunar nije
bio programiran pa tako da on vie predstavlja elektronski
kalkulator nego raunar.
Prvi pravi programirani raunar bio je ENIAC (electronic
numerical intergrator and calculator) kojeg su 1946.godine
konstruisali J.Presper Eckert i John V. Mauchly na univerzitetu u
Pensilvaniji. ENIAC bio je teak oko 30 tona,te imao je 18000
elektronikih cijevi. Osnova za rad raunara ove generacije bila je
elektronska cijev. Raunari su imali malu pouzdanost u radu,veliko
zagrijavanje,zauzimali su veliki prostor, bili su veoma teki,
troili su puno energije,ulaz i izlaz je bio preko buene
kartice,programiranje je bilo mogue samo u mainskom jeziku. To su
bili raunari prve generacije.
Zamjenom elektrinih cijevi manjim i pouzdanijim tranzistorima
1959.godine nastupila je druga generacija raunara ovi raunari bili
su znatno manji i pouzdaniji,a i bri. Prepravljene su veine
nedostataka iz prve generacije,te se takoer poelo sa primjenom
operativnih sistema i programskih jezika.
1964.godine dolazi do promjene izrade komponenata sa kojim se
moglo vie tranzistora smejstiti na matinu plou[4]. Takoer
karakteristina je primjena integrisanih kola malog i srednjeg
stepena integracije sto dovodi do poboljanja funkcija u odnosu na
prethodne generacije. Manje su dimenzije,vea brzina rada,memorija
se poveala na 2MB,ovo je trea generacija.
Raunari kod kojih se primjenjuju integrisana kola visokog
stepena integracije pripadaju etvrtoj generaciji. Primjenjuju se
postupci mikrominijaturizacije tj. ugradnje velikog broja
elektronskih elemenata na vrlo malom prostoru. Koriste se virtualne
memorije,dolazi do vee primjene programskih jezika,primjene
programiranja i formiranja jedinstvenih baza podataka. Smanjuje se
potronja elektrine energije i dimenzije,a poveava brzina i
kapacitet. Tokom devedesetih godina radilo se na tome da se
prevazie etvrta generacija raunara. Meutim nije se mnogo
napredovalo na tome.
Raunari su proli dug put razvoja od primitivne brojalice preko
Pascalove maine, Babbageove analitike maine, prvih raunara velikih
dimenzija te unapreenja generacija da bismo dobili dananji raunar.
Radilo se na tome da raunari budu pouzdaniji, bri, veih memorijskih
kapaciteta, manji dimenzija od svojih prethodnika. Ulazni i izlazni
ureaji su se mijenjali, dok se konano nije uvela tastatura kao
ulazna komponenta, a monitor i tampa kao izlazna. Smjene generacije
bile su mogue brzom zamjenom generacija tehnologija raznih ipova.
Do 90.-tih godina prolog stoljea raunari su se toliko unaprijedili
da se tada radilo i na povezivanju istih u globalnu mreu, internet.
Unapreivanjem raunara dolo je i do razvoja programskih jezika (
BASIC, PASCAL. C+, C++ i dr.) i programiranja.
DEFINICIJA INFORMATIKE, INFORMACIJE I PODATKA
INFORMATIKA je nauka koja predstavlja proucavanje racunara kao
savremenih sredstava za obradu informacija sa jedne strane i
primjena ovih racunara u raznim drugim oblastima tzv. racunarski
baziranih obrada podataka i informacionih sistema.
INFORMACIJA predstavlja preslikavanje stanja jednog subjekta na
stanje drugog subjekta gdje preslikavanje na drugi subjekat ne mora
da bude istovjetno kod svih subjekata.
PODATAK predstavlja odredeni zapis o nekom dogadaju pojavi ili
karakteristici iz okoline koju nazivamo objektivna stvranost.
OSNOVNE KOMPONENTE SAVREMENOG RACUNARA
Pod raunarom podrazumijevamo jedan sloeni sistem koji moe da
prihvati neke podatke, da ih obradi i da na izlazu prikaze
rezultate obrade. Da bi raunar mogao da prihvati ulazne podatke, u
njegovom sklopu prvi vazan segment moraju postojati ulazne jedinice
( input ), preko kojih se ti podaci unose u raunar. Takoe, drugi
vazan segment su izlazne jedinice (output) koje sluze za
prezentiranje izlaznih rezultata. Podatke koji ulaze u racunar
treba obraditi, medutim sam racunar nemoze izvrsiti tu obradu,
potrebno ga je nauciti kako treba te podatke da obradi, odnosno
racunaru je potrebno definirati zadatak koji on treba da izvrsi , i
to na nacin da on razumije . Ovo definiranje podatka vrsi se u
obliku programa. Program predstavlja odredeni algoritam preveden u
specijalni oblik koji racunar razumije. Da bi se izvrsila obrada
podataka u racunaru, potrebna je jedna posebna jedinica koja to
obavlja. Ona se zove centralna procesna jedinica, mikroprocesor, te
se kod vecine racunara sastoji iz dva dijela: ARITMETICKO LOGICKA
JEDINICA
KONTROLNA/ UPRAVLJACKA JEDINICA Aritmeticko logicka jedinica
predstavlja jedinicu u kojoj se vrse sve obrade podataka, ona ima
mogucnost izvrsenja osnovnih aritmetickih operacija ( sabiranja,
oduzimanja, mnozenja, dijeljenja) i kao rezultat daje novi izlazni
podatak. U racunaru se vrse samo unarne i binarne operacije tj,
operacije nad jendim odnosno dva ulazna podatka. Da bih se mogla
izvrsiti jedna elementarna operacija u aritmetikoj jedinici
potrebni su sljedei dijelovi: - memorijski dijelovi u kojima ce se
zapamtiti ulazni podaci, kao i izlazni rezultati , ali samo u toku
izvrenja definirane operacije- funkcionalni dijelovi koji nad
ulaznim podacima vre obradu i na izlazu dobijaju novi podatak
rezultat.Tako su memorijski dijelovi aritmetike jedinice, tzv.
Registri ija je duzina jednaka duini rijei datog raunara, dok su
funkcionalni dijelovi sloeni logiki sklopovi.Kontrolna /upravljaka
jedinica predstavlja dio centralne procesne jedinice koja ima
zadatak da dovede podatke, kontrolira izvrenja operacija, premjeta
rezultate na izlaz odnosno to je dio raunara koji kontrolira i
usklauje rad svih ostalih jedinica. Upravljaka jedinica analizira
posebne podatke, dobijene iz glavne memorije, pomou kojih se
definiu postupci rjeavanja jednog problema u raunaru. To je program
sastavljen iz niza jednostavnih koraka, a te korake nazivamo
instrukcijama ili naredbama. Instrukcije koje moe da prihvati i
analizira upravljaka jedinica i da na osnovu toga alje neke svoje
upravljake signale razlikuje se od raunara do raunara. Jedan raunar
moe da prihvata i obrauje vei broj razliitih konstrukcija. Osnovni
tipovi instrukcija: instrukcije prijenosa
podataka,aritmetiko-logike instrukcije, upravljake instrukcije,
ulazno-izlazne instrukcije. Svaka instrukcija se izvrava u raunaru
u dvije faze,a to su: FAZA PRIPREME FAZA IZVRSENJA.
Tokom faze pripreme upravljaka jedinica dovodi instrukciju iz
glavne memorije u jedan specijalni registar, tzv. Registar
instrukcija. Ovaj registar je u sustavu upravljake jedinice ,a
predstavlja mali memorijski dio najee duzine jedne rijeci i veoma
velike brzine rada. Analizirajui dovedenu instrukciju ,upravljaka
jedinica alje odreene signale ostalim dijelovima raunara da bi se
obavila predviena obrada. Slanje ovih signala i sama obrada
obavljaju se u drugoj fazi instrukcije, u tzv. fazi izvrenja.S
obzirom da algoritam moe da radi nad razliitim ulaznim podacima
potrebno je program pohraniti u raunaru i kad god stignu novi
podaci pozvati ga odnosno narediti raunaru da obradi ove podatke na
zadati nain. Iz ovih raunara uveden je jedan poseban i veoma vaan
dio raunara, a to je memorija. Memorija kao sto joj samo ime kae
omoguuje pamenje podataka i programa u raunaru , odnosno njihovo
zapisivanje , skladitenje, i pozivanje kada zatrebaju. Jedna od
osnovnih karakteristika raunara je da radi s velikom koliinom
podataka. Dok se jedni podaci obrauju uz pomo odreenih programa,
druge je potrebno zapamtiti privremeno ili na due vrijeme da bi se
tek kasnije u slucaju potrebe mogli obraditi. Osnovni zadatak
memorije je da se u nju smjeste odnosno upisu podaci da bih se
kasnije mogli citati. Radnje upisivanja i itanja podataka nazivaju
se pristup memoriji i to su jedine radnje koje se vre nad
memorijom. Memorija je inae podijeljena u niz manjih dijelova
memorijskih elija u koje se moe upisati podatak ili iz kojih se moe
citati podatak. Najmanje memorijska jeidnica je 1 bit te se u nju
moze zapisati jedna binarna cifra 1 ili 0. Bitovi se obicno grupisu
u vece memorijske celije bajtove ( osam bita ) i rijeci cijeli broj
bajta npr. 2,4 ili 6 bajta. Kapacitet odnosno veliinu memorije
predstavlja koliina bajtova koju memorija moe da prihvati. S
obzirom na postojanost podataka, radnu memoriju moemo podeliti na:
RAM memoriju (Random access memory) ROM memoriju (Read Only
Memory).
R A M memorija omoguava izvravanje programa ili trenutno
skladitenje rezultata rada programa. Da bi se program mogao
izvriti, on se iz stalne memorije (npr. Hard disk) mora "kopirati"
u radnu memoriju. Sadraj RAM memorije se moe mjenjati, odnosno u
RAM memoriji podaci se mogu upisivati i brisati. Meutim, s prekidom
napajanja elektrinom energijom saraj memorije se gubi. RAM memoriju
predstavljaju memorijski ipovi razliitog kapaciteta i postavljaju
se u specijalna podnoja na matinoj ploi (BIOS). U nju se upisuju,
uitavaju razni programi; operativni sistemi, aplikativni programi i
drugi. Ona takoe pamti unijete podatke i informacije koje korisniki
program obrauje, kao i rezultate te obrade.Osnovni kriterijumi koji
odreuju kvalitet RAM memorije su: kapacitet, brzina pristupa, nain
pakovanja i vrsta podnoja, proizvoa, cijena.
R O M memorija omoguava iskljuivo itanje fabriki upisanih
podataka, pri emu promjene sadraja nisu mogue u obinom radu sa
korisnikim programima. Kod PC raunara, ROM sadri dio operativnog
sistema i poznat je kao BIOS (Basic Input Output System), program
za ukljuivanje, startovanje (podizanje) sistema (Start-up), program
za testiranje svih komponenti sistema po ukljuivanju (Power-On Self
Test POST) i program (Setup) za podeavanje odnosno konfigurisanje
raunara. U trenutku ukljuenja raunara, RAM memorija ne sadri
nikakve instrukcije ili podatke. Zato je neophodno da postoji
program koji e se automatski prenijeti u RAM, sa ciljem omoguavanja
prenoenja ostalog dijela operativnog sistema sa stalne memorije
(diska ili diskete). Odnosno na RAM memoriji se mogu nesmetano
vriti obje osnovne operacije itanje i pisanje dok na ROM memoriji
je omogueno samo itanje. Hard - disk, za veinu kompjuterskih
sistema, predstavlja glavni ureaj za uvanje podataka zato to
omoguava bri pristup podacima nego diskete ili CD-ROM. Smjeten je u
zatvorenom kuitu i ima veoma preciznu mehaniku pomou koje se podaci
gusto upisuju, to omoguava veliki kapaciteta odnosno "skladiteni
prostor". Stoga, moe da se kae da je hard - disk ustvari stalna
radna memorija. Hard - disk ini vie diskova, privrenih na jednu
osovinu i smjetenih u jednom kuitu. Sastavljen je od: glava za
itanje i pisanje, nosaa glava, motora za pogon glava, motora za
pokretanje diskova, elektronske podrke i samih diskova. Svaki od
tih diskova ima dve povrine. Nain zapisivanja, odnosno oitavanja
podataka se odvija pomou magnetne glave sa obe strane
diskova.Matina ploa predstavlja elektronsku tampanu plou na koju su
"prikljueni" mikroprocesor (286, 386, 486, Pentium, Pentium Pro,
Pentium II, Pentium III, Pentium IV), ROM i RAM memorija, namjenski
slotovi urezi (Expansion Slot) za grafike, zvune i druge namjenske
kartice. Savremene ploe su projektovane tako da mogu da prime
centralne procesne jedinice razliitog modela. Matine ploe su
dobijale nazive najee po formatu dimenzijama (AT, ATX), prema
centralnoj procesnoj jedinici (pentium ploe, pentium pro) i prema
skupu mikroprocesora (ip seta) FX, VX, LX.Matine ploe mogu da se
podijele na dvije osnovne kategorije:
klasine matine ploe, kod kojih se grafike i zvune kartice
prikljuuju na utinice;
integrisane matine ploe, koje u sebi sadre elektroniku i jednu,
dvije ili tri kartice.
Sve veom primjenom raunara i novih tehnologija, javila se
potreba za prikupljanjem, prenosom i uvanjem sve vee koliine
podataka. Spoljne memorije za uvanje podataka mogu da budu:
magnetne trake, magnetni diskovi, magnetne diskete i optiki disk.
Svaka vrsta spoljne memorije ima odgovarajuu jedinicu koja slui za
automatsku razmjenu informacija izmeu unutranje i spoljne
memorije.Na centralnu jedinicu moe se vezati vie vrsta izlaznih i
ulaznih jedinica. Performanse ovih jedinica se stalno mijenjaju,
zbog ega e teite izlaganja biti njihovi zadaci i principi rada.
ULAZNE JEDINICEPod terminom ulazne jedinice podrazumijevaju se
ureaji koji slue za unos podataka u raunarski sistem na obradu ili
uvanje.
TASTATURANajei nain unosa podataka u raunarski sistem je pomou
klasine tastature. Uz pomo tastature vri se runo unoenje slova,
specijalnih znakova i brojeva u centralnu jedinicu. Razliite
tehnologije izrade tastatura utiu na njihovu cijenu, ali im je
svima zajedniko da se pritiskom na taster generiraju kd koji
prezentira karakter. Na primjer, pritisak na dirku obiljeenu slovom
"A" podrazumijeva prenoenje binarnog zapisa 10011000 u raunar tako
to odgovarajua elektronska kola generiraju niz signalna. Uopeno,
tastatura predstavlja elektromehaniki pretvara koji mehanike
pokrete jednog tastera (tipke) ili kombinacije vie tastera pretvara
u niz elektrinih impulsna.
MIMi je ulazna jedinica pomou koje se selektuju objekti na
ekranu monitora i alju komande raunarskom sistemu. Pozicija mia se
prikazuje na ekranu monitora u vidu kursora razliitih oblika. Mi
obino ima dva ili tri kontrolna dugmeta.
SKENERSkeneri su ureaji za automatsku digitalizaciju slike ili
teksta. Digitalizacija podrazumijeva konverziju podataka u grafiki
prikaz koji se sastoji od niza taaka iji je uobiajen naziv bitmap
image. Tanost i gustina taaka zavise od rezolucije skenera.
IZLAZNE JEDINICEIzlazne jedinice omoguavaju pretvaranje
rezultata obrade podataka u elektrini signal, skup razumljivih
znakova prikazanih na ekranu monitora, odtampanih ili prikazanih na
neki drugi nain (govorna poruka). Podaci odnosno informacije se
prenose iz centralne jedinice na odgovarajuu izlaznu jedinicu.
Izbor izlazne jedinice zavisi od konfiguracije sistema i
specifikacije zahtijeva, a najee se prezentiraju: vizuelnim
prikazivanjem, tampanjem, grafiki, govornim izlazom i
sl.MONITORMonitor je ureaj za prikazivanje slike i slui za
komunikaciju korisnika sa raunarom tako to prikazuje rezultate
obrade podataka. Drugim rijeima, moemo da kaemo da monitor
predstavlja interfejs izmeu raunara i korisnika. Monitor se u
raunarski sistem povezuje pomou grafike (video) karte koja
kontrolie signale koje raunar alje monitoru. Ekran monitora ini
sistem malih taaka piksela. Svaki karakter ili grafiki prikaz na
ekranu monitora je "konstruisan" od piksela. Jasnoa prikaza na
ekranu zavisi od kvaliteta monitora i kapaciteta grafike karte.
Faktori kvaliteta monitora, od kojih zavisi su: veliina ekrana,
rezolucija solike, minimalna veliina piksela, vertikalna
frekvencija, horizontalna frekvencija.TAMPAItampa je izlazni ureaj
koji rezultate obrade iscrtava na papiru ili nekom drugom medijumu
(folije i slino) za razliku od monitora koji ostavlja samo
privremeni vizuelni trag rezultata rada. Podela tampaa moe da se
izvri prema tehnologiji stvaranja otiska. Razlike u tehnologiji
stvaranja otiska dovode do razlika u njihovim mogunostima:
kvalitetu i brzini stvaranja otiska, pouzdanost.. Matrini tampai su
najjednostavniji i najjeftiniji tampai. Ovi tampai znakove ispisuju
udaranjem iglica preko osjenane trake u papir. Ink-jet tampai tekst
ili sliku kreiraju na slian nain kao i matrini, odnosno na glavi
tampaa se nalaze male rupice kroz koje se na papir ubrizgava
mastilo. Postoje crno-bijeli i kolor ink-jet tampai koji koriste
tri ili etiri glave sa mlaznicama za tri boje.Laserski tampai rade
na principu ispisivanja znakova u poluprovodnikom bubnju. Bubanj se
okree uz posudu sa finim crnim prahom (toner) koja se utiskuje na
povrinama koje su osvijetljene odnosno pritisnute od strane
laserskog zraka. Papir koji prolazi, preuzima estice tonera sa
bubnja, dok na izlazu prolazi izmeu zagrijanih valjaka tako da se
estice praha trajno zapeku u papir.
POJAM ALGORITMA
Priu o algoritmima zapoeti emo onako kako poinju sve klasine
prie. Nekada davno ivio je u Bagdadu pisac, matematiar, astronom i
geograf po imenu Muhammed ibn Musa al Khowarizmi. Njegov al jabr je
postala algebra. Isto tako pravila rjeavanja iz poetka prvenstveno
matematiki problema su iskrivljavanjem imena al Khowarizmi
nazivanaalgoritmi. No, tu grekama nije kraj. Prema korijenu rijei
bilo bi pravilno umjesto algoritmi koristiti algorizmi. Ali kako
jezik nije znanost nego skup dogovora, izgleda da je dogovoreno da
najee greke postaju jezina pravila.Tako mi danas imamo algoritme, a
oni su niz preciznih uputa koje nas korak po korak vode do rjeenja
nekog problema. To su zapravo toliko precizne upute da za njihovo
izvravanje nije potrebna inteligencija. Zato bi se mi bavili
stvarima za koje ne treba nimalo pameti? Zato to izrada algoritma u
programiranju prethodi samom pisanju programa. Pri pisanju programa
prvo nam mora biti jasno to se zapravo od programa oekuje. Kao i
kod rjeavanja zadataka u bilo kom podruju prvo moramo znati
postaviti problem. Drugi korak je gruba skica rjeenja. Trei korak
je izrada algoritma. Ako smo dobro napravili algoritam, tada
pisanje programa nije nita drugo nego prepisivanje algoritma u neki
programski jezik. Kada smo to uinili dobili smo program, a program
"tjera" raunalo da radi ono to mi zapravo elimo. Netko je rekao da
je raunalo idiot velike brzine. To je ustvari bit prie o
algoritmima. Mi put do rjeenja moramo toliko rascjepkati i detaljno
napisati da bi ga mogao razumjeti i taj "idiot velike brzine"
odnosno sraunalo. Drugim rijeima, upute moraju biti jednostavne i
precizne tako da ih moe izvravati i stroj.
RAUNARSKI SISTEM
Pri objanjavanju osnovnih komponenti raunarskog sistema,
apostrofirani su fiziki realizovanih dijelovi raunara ije su
izvedbe ili mehanike ili elektrine. ovako realiziran raunar ini
monu mainu opte namjene. To znai da se moe primjenjivati u
rjeavanju veoma razliitih problema, od raznih matematikih prorauna,
preko obrade velikih koliina poslovnih podataka do upravljanja
raznim industrijskim procesima. Prema tome fiziki realizirani
dijelovi raunara sami po sebi nisu dovoljni da bi se raunar
jednostavno i udobno primjenjivao. Oni se jednim imenom nazivaju
hardware raunara i predstavljaju vidljive dijelove raunara kojima
je potrebno dodati i programe da bi to inteligentna maina za
rjeavanje problema ponekad tako sloenih da bi ih ovjek teko rijeio.
danas svaki suvremenih raunar pored hardwarea se sastoji od niza
programa pod imenom software. Skup programa na raznim raunarima
nije isti. To prvenstveno zavisi od namjene raunara i problema koje
on rjeava, ali i od savremenosti cjelokupnog raunarskog sistema.
Stariji raunari su imali znatno siromaniji software, pa su se zato
i teko probijali u razne oblasti. mada je teko sagledati sve
probleme koji su do danas rjeavani na raznim raunarima, a jo tee ih
je podijeliti u neke standardne grupe, ipak su se razvile dvije
osnovne klase programa odnosno dvije vrste softwarea, to su:
APLIKATIVNI SOFTWARE SISTEMSKI SOFTWARESistemski software
predstavlja skup programa koji sami po sebi ne rjeavaju korisnikove
probleme, nego samo pomau korisniku da na jednostavniji nain
definira, realizira raunaru i izvri postavljeni zadatak.Aplikacioni
software predstavlja sve programe na jednom raunaru realizirani za
omoguavanje izvrenja odreenih korisnikovih zahtjeva.Granica izmeu
sistemskog i aplikacionog softvera jednog raunara nije vrsta. Na
veini savremeni raunarskih sistema postoje odreena programska
sredstva koja ne predstavljaju onaj osnovni sistemski softver kao
to su operativni sistem i kompajler, ali nisu namijenjeni na
konkretnoj primjeni. To su programski paketi predvieni za iroki
krug korisnika, a primjenjuju se razliitim disciplinama, to su
zapravo savremene alatke kojima se u svakodnevnom radu koriste
novinari, ljekari, naunici.. Tj. Radi se o tzv. Programskim
sredstvima ope namjene i ona predstavljaju sastavni dio onog znanja
koje zovemo informatika pismenost savremenog ovjeka.
OPERATIVNI SISTEM
Operativni sistem predstavlja skup sistemskih programa koji slue
za kontrolu rada i upravljanje itavim kompjuterskim sistemom tj.
Svim hardverskim i ostalim softverskim komponentama. Hardver
obezbjeuje samo sirovu snagu raunjanja, dok sa dodatnim operativnim
sistemom ova snaga postaje blia i upotrebljiva za korisnika.
Osnovni resursi kojima upravlja operativni sistem su: procesor,
memorija, ulazno-izlazne jedinice, podaci i mnogi drugi programi.
Danas je u svijetu razvijen veliki broj veoma razliitih operativnih
sistema. Najpoznatiji su: MS DOS ( MicroSoft Disc Operating System
) neto sloeniji operativni sistem koji se koristi na PC raunarima.
Pod ovim operativnim sistemom razvijeno je jako mnogo ostalog
sistemskog i aplikacionog softvera . Ovo je jo uvijek
jednokorisniki operativni sistem. MS-DOS je poznati proizvod tvrtke
Microsoft ije ime dolazi od sloenice MicroSoft Disk Operating
System koji je primjenjen na prvom PC raunalu kojeg je razvila
tvrtka IBM 1981. godine. U gotovo neizmjenjenom obliku zadrao se
sve do kraja devedesetih godina 20. stoljea. U osnovi, radi se o
operacijskom sustavu koji se iskljuivo bavio diskovima ili DOS u
kojem nema nikakvog grafikog suelja (dakle iskljuivo tekstualno
suelje), a pokretanje aplikacija i unoenje naredbi sustavu obavlja
se tipkovnicom. Iz masovne upotrebe poeo ga je istiskivati
Microsoft Windows koji je u svojim poecima izrazito ovisio o
MS-DOS-u te je predstavljao tek neto vie od grafikog suelja DOS-a.
Windows se sa svojim novijim inaicama sve vie grafiki udaljavao od
DOS-a, no i dalje je bio baziran na njemu te bez DOS-a Windows ne
bi funkcionirao. DOS je, to se programerskih mogunosti tie, bio
bolji od Windowsa, ali i kompliciraniji za koritenje.
Korisniki interfejsDisk operativni sistemi (DOS)MS-DOS interfejs
komandne linije ukucavanjem karaktera (slova, brojevi, simboli)UNIX
interfejs u formi menija:Komande se biraju iz lista prikazanih na
ekranu (menu driven interface)
Grafiki korisniki interfejs GUI (Graphical User Interface):To je
DOS u kome korisnik interreaguje sa raunarom pomou miaMac OS,
Windows
UNIX jedan od najrairenijih viekorisnikih operativnih sistema.
Nalazi se uglavnom na jaim raunarskim konfiguracijama tzv. 32 bitni
raunari.LINUX je ime za jezgru raunalnog operacijskog sistema
slinog UNIXU, ali najee i za cijeli operativni sistem baziran na
toj jezgri. Linux je ime za jezgru (engl. kernel) raunalnog
operacijskog sustava slinog Unixu, ali najee i za cijeli
operacijski sustav baziran na toj jezgri. Linux je dobio ime po
svom izvornom autoru Linusu Torvaldsu. Prije nego to je Linus
Torvalds napravio novu jezgru za Intelov mikroprocesor 80386,
operacijski sustavi slini Unixu u pravilu nisu bili primjenjivi ni
koriteni za kunu upotrebu, ve samo za istraivake i uredske poslove.
Linus Torvalds je napravio svoj kernel po uzoru na SunOS (danas
Solaris), koji je koristio na fakultetu. Nakon to je neko vrijeme
sam koristio kernel, Linus je objavio izvorni kod na internetu
(1991) te pozvao ljude da sudjeluju u daljnjem razvoju. Mnogi
programeri su prihvatili poziv, tako da je linux jezgra zajedniko
djelo programera diljem svijeta. Isto tako, i operacijski sustav
nastao na linux jezgri je djelo zajednice programera/hakera. Linux
je slobodan softver. Za njegov spontani razvoj zasluni su brzi
razvoj globalne komunikacijske mree i GPL licenca za koritenje. To
je omoguilo stvaranje i rast globalne zajednice suradnika -
korisnika i programera, koji su omoguili da Linux doe na naslovne
stranice i postane prepoznatljivo ime.
Microsoft Windows je zajedniki naziv nekoliko porodica vlasnikog
operacijskog sustava tvrtke Microsoft. Kao odgovor na rastue
zanimanje korisnika za grafika korisnika suelja Microsoft je 1985.
prvi put uveo operacijski okoli zvan Windows kao dodatak MS-DOS-u.
Microsoft Windows je s vremenom poeo dominirati svjetskim tritem
osobnih raunala (PC), preuzimajui pozicije od starijih OS-eva OS/2
i Mac OS. Na konferenciji IDC Directions odranoj 2004. godine
potpredsjednik IDC-a Avneesh Saxena tvrdio je da Windows dri
otprilike 90% klijentskog trita operacijskih sustava.[1]
Za razliku od Microsoft Windowsa, raunala koja koriste
operacijski sustav Unix ili neki njemu slian, esto koriste grafiki
sustav X Window koji predstavlja slobodni softver.Mac OS X je red
operacijskih sustava koje razvija amerika tvrtka Apple za svoju
Macintosh obitelj raunala. Od 2002., Mac OS X se isporuuje sa svim
novim Macintosh raunalima. Nasljednik je operacijskog sustava Mac
OS 9 objavljenog 1999., posljednje objavljenog klasinog Mac OS
sustava koji je bio Appleov glavni operacijski sustav od 1984.
Temelji se na Unixu, a izgraen je na tehnologiji koju je razvila
tvrtka NeXT izmeu druge polovice 1980-ih i Appleove kupnje te
tvrtke 1996. Od estog objavljenog Mac OS X v10.5 "Leopard" pa
nadalje, svaki objavljeni OS X dobiva UNIX 03 certifikat dok je
pokretan na Intel procesoru.
Prva objavljena verzija je bila Mac OS X Server 1.0 1999., i
desktop verzija, Mac OS X v10.0 "Cheetah" objavljena 2001.
Serverska verzija, Mac OS X Server, arhitektonski je identina
desktop verziji i ukljuuje alate koji omoguuju upravljanje radnim
skupinama Mac OS X strojeva, te nude pristup mrenim servisima.
Appleova inaica jezgre je poznatija pod nazivom Darwin. Jezgra
(kernel) je razvijena na osnovi Mach mikrojezgre, a korisniko
grafiko suelje je nazvano Aqua. Takoer se sastoji od dijelova
FreeBSD i NetBSD implementacija Unixa
NEKI OD POJMOVA:
MEMORIJSKA LOKACIJA predstavlja smjetanje jednog podatka.
KAPACITET MEMORIJE predstavlja ukupan broj memorijskih lokacija
pomnoen sa brojem elija u lokaciji . U jednoj lokaciji od 8 elija
stane 8 bita a podatak u toj lokaciji je veliina 1 bajta.
PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET SARAJEVO ODSJEK: GEOGRAFIJASMJER:
REGIONALNO I PROSTORNO PLANIRANJE
GEOINFORMATIKA
10
