- 1 -

Một số ñề thi môn phương pháp nghiên cứu khoa học (có giá trị tham khảo)

ĐỀ THI SỐ 1 1. Hạn chế của phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi ? cho ví dụ (1ñ) 2. Phân biệt ñối tượng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu? cho ví dụ (1ñ) 3. Hãy so sánh phân tích ñịnh lượng và nghiên cứu ñịnh lượng? (2ñ) 4. Vận dụng phương pháp xây dựng khái niệm và ñịnh nghĩa ñể thiết lập một câu hỏi trắc nghiệm về lý

thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học. (2ñ) 5. Biến nghiên cứu là gì? Căn cứ xác ñịnh biến ñộc lập và biến phụ thuộc trong phân tích ñịnh lượng? (2ñ) 6. Một cuộc ñiều tra ngẫu nhiên (10000 người) về việc làm và thu nhập tại một thành phố về các chỉ tiêu:

thu nhập/tháng (VNĐ); trình ñộ ñào tạo (chưa ñựợc ñào tạo; sơ cấp; trung cấp; cao ñẳng; ñại học; thạc sỹ; tiến sỹ); tuổi; giới tính. Anh/chị hãy cho biết có thể có những phân tích dữ liệu nào từ tập hợp dữ liệu này. (2ñ)

1. Hạn chế của phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi ? cho ví dụ (1ñ) Yêu cầu Bảng hỏi ñã ñược quy chuẩn chung cho mọi ñối tượng. Chọn mẫu ñại diện hết sức nghiêm ngặt. Cộng tác viên ñòi hỏi phải ñược tập huấn chu ñáo. Bảng hỏi phải thể hiện ñược nội dung nghiên cứu, ñảm bảo tính lô-gích hợp lý. Ưu nhược ñiểm +Tiết kiệm ñược kinh phí (cùng một lúc thu ñược ý kiến của nhiều người). +Thông tin thu ñược có ñộ tin cậy tương ñối cao. +Phù hợp cho những nghiên cứu ñịnh lượng. -Phải ñầu tư nhiều thời gian công sức soạn thảo một bảng hỏi quy chuẩn. -Thu hồi lại bảng hỏi thường gặp khó khăn, do ñó ảnh hưởng trực tiếp tới tính ñại diện của thông tin. -Nhiều câu hỏi không nhận ñược sự trả lời của khách thể hạn chế tính ñầy ñủ của thông tin.

------------------------------------- BẢNG CÂU HỎI Ưu ñiểm: + Là phương pháp hữu hiệu nhất ñể thu thập thông tin phân tích công việc. + Cung cấp thông tin nhanh hơn và dễ thực hiện hơn so với hình thức phỏng vấn. + Hỏi ñược nhiều người. + Hỏi ñược nhiều câu hỏi.

- Nhược ñiểm: + Thông tin thu ñược có thể không chính xác hoặc tính chính xác thấp. + Có thể không thu lại ñược nhiều phiếu. + Có thể số câu hỏi ñược trả lời không nhiều. 2.BẢN CÂU HỎI

- Biện pháp nâng cao chất lượng bản câu hỏi: + Cấu trúc của các câu hỏi: cần xoay quanh trọng

- 2 -

tâm các vấn ñề phải nghiên cứ và bản câu hỏi nên ngắn gọn. + Cách thức ñặt câu hỏi: câu hỏi cần ñơn giản, dễ hiểu, dễ trả lời và có thể trả lời ngắn gọn (nếu có thể nên ñặt câu hỏi ñóng - mở). + Nơi thực hiện: nên ñể nhân viên thực hiện bản câu hỏi ngay tại nơi làm việc. 1/ Hạn chế của phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi ? cho ví dụ (1ñ)

Đây là phương pháp mà người nghiên cứu thiết kế sẵn một phiếu câu hỏi với những câu

hỏi ñược sắp xếp theo một thứ tự logic.

Hạn chế của phương pháp thu thập này:

- Người trả lời không trung thực, người nghiên cứu phải chuẩn bị ñể có thể biết

ñược người trả lời không trung thực

- Tốn kém (soạn, in phiếu, xử lý…) vì thế cần thiết phải phối hợp với các phương

pháp khác

-Phải ñầu tư nhiều thời gian công sức soạn thảo một bảng hỏi quy chuẩn. -Thu hồi lại bảng hỏi thường gặp khó khăn, do ñó ảnh hưởng trực tiếp tới tính ñại diện của thông tin. -Nhiều câu hỏi không nhận ñược sự trả lời của khách thể hạn chế tính ñầy ñủ của thông tin.

+ Thông tin thu ñược có thể không chính xác hoặc tính chính xác thấp. + Có thể không thu lại ñược nhiều phiếu. + Có thể số câu hỏi ñược trả lời không nhiều. 2/ Phân biệt ñối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu? cho ví dụ (1ñ)

Khách thể nghiên cứu, ñối tượng nghiên cứu là những khái niệm công cụ luôn ñược sử dụng trong quá trình thực hiện một ñề tài Đối tượng nghiên cứu là bản chất sự vật hoặc hiện tượng cần ñược xem xét và làm rõ trong nhiệm vụ nghiên cứu. VD: Đối tượng nghiên cứu của triết học là các quy luật phổ quát của sự vật

- 3 -

Khách thể nghiên cứu là hệ thống sự vật tồn tại khách quan trong các mối liên hệ mà người nghiên cứu cần khám phá, là vật mang ñối tượng nghiên cứu. Khách thể nghiên cứu chính là nơi chứa ñựng những câu hỏi mà người nghiên cứu cần tìm câu trả lời. VD: Khách thể nghiên cứu của ñề tài “Sử dụng thời gian nhàn rỗi của sinh viên” là các trường ñại học.

3/ Hãy so sánh phân tích ñịnh lượng và nghiên cứu ñịnh lượng? (2ñ) Phân tích ñịnh lượng là việc xử lý toán học ñối với các thông tin ñịnh lượng ñể xác ñịnh diễn biến của tập hợp số liệu thu thập ñược hay còn gọi là xác ñịnh quy luật thống kê của tập hợp số liệu nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu ñịnh lượng. Nghiên cứu ñịnh lượng là những nghiên cứu sử dụng những công cụ ño lường, tính toán ñể ñi tìm lời giải cho câu hỏi bao nhiêu?, mức nào? … 4/ Vận dụng phương pháp xây dựng khái niệm và ñịnh nghĩa ñể thiết lập một câu hỏi tr ắc nghiệm về lý thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học. (2ñ) 1. Anh/ Chị ñã từng tham gia nghiên cứu khoa học Có Không Nếu câu trả lời là “không”, xin trả lời câu số 2. Nếu câu trả lời là “có”, xin trả lời câu số 3 2. Anh chị ñã có hướng lựa chọn ñề tài luận văn Có Không Nếu câu trả lời là có, xin trả lời câu số 3 3. Xin cho biết ñề tài của Anh/ Chị thuộc loại hình nào: Nghiên cứu cơ bản thuần túy Ngiên cứu cơ bản ñịnh hướng Nghiên cứu ứng dụng Triển khai Mô tả Giải thích Dự báo Sáng tạo 4. Anh chị cho biết một ñịnh nghĩa về khoa học: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5/ Biến nghiên cứu là gì? Căn cứ xác ñịnh biến ñộc lập và biến phụ thuộc trong phân tích ñịnh lượng? (2ñ) (Câu này em không có tài li ệu anh Lộc bổ sung giúp em nhé)

Đối tượng nghiên cứu: là söï vaät, quaù trình hay hieän töôïng caàn laøm roõ BẢN CHẤT, quy luaät vaän ñoäng Khách thể nghiên cứu: laø heä thoáng söï vaät, quaù trình, hieän töôïng toàn taïi khaùch quan, vaät mang ñoái töôïng nghieân cöùu • Biến ñộc lập (còn gọi là nghiệm thức): là các yếu tố, ñiều kiện khi bị thay ñổi trên ñối

tượng nghiên cứu sẽ ảnh hưởng ñến kết quả thí nghiệm. Như vậy, ñối tượng nghiên cứu chứa một hoặc nhiều yếu tố, ñiều kiện thay ñổi. Nói cách khác kết quả số liệu của biến phụ thuộc thu thập ñược thay ñổi theo biến ñộc lập.

Thí dụ:

- 4 -

Biến ñộc lập có thể là liều lượng phân bón, loại phân bón, lượng nước tưới, thời gian chiếu sáng khác nhau,… (hay còn gọi là các nghiệm thức khác nhau). Trong biến ñộc lập, thường có một mức ñộ ñối chứng hay nghiệm thức ñối chứng (chứa các yếu tố, ñiều kiện ở mức ñộ thông thường) hoặc nghiệm thức ñã ñược xác ñịnh mà người nghiên cứu không cần tiên ñoán ảnh hưởng của chúng. Các nghiệm thức còn lại sẽ ñược so sánh với nghiệm thức ñối chứng hoặc so sánh giữa các cặp nghiệm thức với nhau .

• Biến phụ thuộc (còn gọi là chỉ tiêu thu thập): là những chỉ tiêu ño ñạc và bị ảnh hưởng trong suốt quá trình thí nghiệm, hay có thể nói kết quả ño ñạc phụ thuộc vào sự thay ñổi của biến ñộc lập. Thí dụ: khi nghiên cứu sự sinh trưởng của cây mía, các biến phụ thuộc ở ñây có thể bao gồm: chiều cao cây, số lá, trọng lượng cây,… và kết quả ño ñạc của biến phụ thuộc ở các nghiệm thức khác nhau có thể khác nhau.

Thí dụ: Đề tài: “Ảnh hưởng của liều lượng phân N trên năng suất lúa Hè Thu” có các biến như sau: + Biến ñộc lập: liều lượng phân N bón cho lúa khác nhau. Các nghiệm thức trong thí nghiệm có thể là 0, 20, 40, 60 và 80 kgN/ha. Trong ñó nghiệm thức “ñối chứng” không bón phân N.

+ Biến phụ thuộc: có thể là số bông/m2, hạt chắt/bông, trọng lượng hạt và năng suất hạt

(t/ha).

6/ Một cuộc ñiều tra ngẫu nhiên (10000 người) về việc làm và thu nhập tại một thành phố về các chỉ tiêu: thu nhập/tháng (VNĐ); trình ñộ ñào tạo (chưa ñựợc ñào tạo; sơ cấp; trung cấp; cao ñẳng; ñại học; thạc sỹ; tiến sỹ); tuổi; giới tính. Anh/chị hãy cho biết có thể có những phân tích dữ liệu nào từ tập hợp dữ liệu này. (2ñ) Trả lời :

Có thể có những cách xử lý dữ liệu sau :

1. Trình ñộ ảnh hưởng tới viêc làm và thu nhập như thế nào

2. Giới tính ảnh hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

3. Tuổi ảnh hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

4. Trình ñộ và giới tính hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

ĐỀ THI SỐ 2 1. Nghiên cứu khoa học là gì? Phân loại nghiên cứu khoa học. (1,5ñ) 2. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu là gì ?cho ví dụ. (2ñ) 3. Thông tin sơ cấp là gì? (0,5) Nêu các phương pháp thu thập thông tin thông tin sơ cấp. (1,5ñ) 4. Giống và khác nhau giữa mô tả ñịnh lượng, phân tích ñịnh lượng, nghiên cứu ñịnh lượng (3ñ). Cho ví dụ (1,5ñ).

- 5 -

2. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu là gì ?cho ví dụ. (2ñ) * Ñoái töôïng nghieân cöùu: laø söï vaät, quaù trình hay hieän töôïng caàn laøm roõ BẢN CHẤT, quy luaät vaän ñoäng. VD: Ñoái tượng nghiên cứu của triết học là các quy luật phổ quát của sự vật. * Khaùch theå nghieân cöùu: laø heä thoáng söï vaät, quaù trình, hieän töôïng toàn taïi khaùch quan, vaät mang ñoái töôïng nghieân cöùu. Vd: Khaùch theå nghieân cöùu của ñề tài “Sử dụng thời gian nhàn rỗi của sinh viên” là các trường ñại học. Khaùch theå nghieân cöùu của ñề tài “Xác ñịnh biện pháp hạn chế rủi ro của các ngân hàng thương mại quốc doanh” là các ngân hàng thương mại quốc doanh.

ĐỀ THI SỐ 3 1. Vấn ñề nghiên cứu là gì? Cho ví dụ (2ñ) 2. Nêu trình tự logic của một nghiên cứu khoa học (1,5ñ) 3. Khái niệm là gì? Cho một ví dụ thuộc lĩnh vực khoa học kinh tế, quản trị kinh doanh và chỉ rõ các nội hàm;(2ñ) Thực hiện mở rộng khái niệm và ñặt tên cho khái niệm mới. (1ñ) 4. Nêu các phương pháp phân tích ña biến, chỉ rõ các yêu cầu về loại biến (ñịnh tính hoặc ñịnh lượng) trong từng phương pháp. (3,5ñ) 1. Vấn ñề nghiên cứu là gì? Cho ví dụ (2ñ) Vấn ñề khoa học cũng ñược gọi là vấn ñề nghiện cứu hoặc câu hỏi nghiên cứu là câu hỏi ñược ñặt ra khi người nghiên cứu ñứng trước mâu thuẫn giữa tính hạn chế của tri thức khoa học hiện có với yêu cầu phát triển tri thức ñó ở trình ñộ cao hơn. Vấn ñề nghiên cứu cần ñược trình bày dưới dạng một câu nghi vấn. Fred Kerlinger khuyên: “Hãy trình bày vấn ñề nghiên cứu một cách rõ ràng, khúc chiết nằng một câu nghi vấn”.

VD: những câu hỏi trong phần sau ñều là ví dụ của vấn ñề nghiên cứu. Phần này khá hay, mời các anh chị cùng tham khảo:

Đặt câu hỏi

Bản chất của quan sát thường ñặt ra những câu hỏi, từ ñó ñặt ra “vấn ñề” nghiên cứu cho nhà khoa học và người nghiên cứu. Câu hỏi ñặt ra phải ñơn giản, cụ thể, rõ ràng (xác ñịnh giới hạn, phạm vi nghiên cứu) và làm sao có thể thực hiện thí nghiệm ñể kiểm chứng, trả lời. Thí dụ, câu hỏi: “Có bao nhiêu học sinh ñến trường hôm nay?”. Câu trả lời ñược thực hiện ñơn giản bằng cách ñếm số lượng học sinh hiện diện ở trường. Nhưng một câu hỏi khác ñặt ra: “Tại sao bạn ñến trường hôm nay?”. Rõ ràng cho thấy rằng, trả lời câu hỏi này thực sự hơi khó thực hiện, thí nghiệm khá phức tạp vì phải tiến hành ñiều tra học sinh. Cách ñặt câu hỏi thường bắt ñầu như sau: Làm thế nào, bao nhiêu, xảy ra ở ñâu, nơi nào, khi nào, ai, tại sao, cái gì, …? Đặt câu hỏi hay ñặt “vấn ñề” nghiên cứu là cơ sở giúp nhà khoa học chọn chủ ñề nghiên cứu (topic) thích hợp. Sau khi chọn chủ ñề nghiên cứu, một công

- 6 -

việc rất quan trọng trong phương pháp nghiên cứu là thu thập tài liệu tham khảo (tùy theo loại nghiên cứu mà có phương pháp thu thập thông tin khác nhau). Phân loại “v ấn ñề” nghiên cứu khoa học Sau khi ñặt câu hỏi và “vấn ñề” nghiên cứu khoa học ñã ñược xác ñịnh, công việc tiếp theo cần biết là “vấn ñề” ñó thuộc loại câu hỏi nào. Nhìn chung, “vấn ñề” ñược thể hiện trong 3 loại câu hỏi như sau: a/ Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm. b/ Câu hỏi thuộc loại quan niệm hay nhận thức. c/ Câu hỏi thuộc loại ñánh giá. a/ Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm Câu hỏi thuộc loại thực nghiệm là những câu hỏi có liên quan tới các sự kiện ñã xảy ra hoặc các quá trình có mối quan hệ nhân-quả về thế giới của chúng ta. Để trả lời câu hỏi loại nầy, chúng ta cần phải tiến hành quan sát hoặc làm thí nghiệm; Hoặc hỏi các chuyên gia, hay nhờ người làm chuyên môn giúp ñở. Câu hỏi thuộc loại nầy có trong các lãnh vực như sinh học, vật lý, hóa học, kinh tế, lịch sử,… Thí dụ: Cây lúa cần bao nhiêu phân N ñể phát triển tốt? Một số câu hỏi có thể không có câu trả lời nếu như không tiến hành thực nghiệm. Thí dụ, loài người có tiến hóa từ các ñộng vật khác hay không? Câu hỏi này có thể ñược trả lời từ các NCKH nhưng phải hết sức cẩn thận, và chúng ta không có ñủ cơ sở và hiểu biết ñể trả lời câu hỏi nầy. Tất cả các kết luận phải dựa trên ñộ tin cậy của số liệu thu thập trong quan sát và thí nghiệm. Những suy nghĩ ñơn giản, nhận thức không thể trả lời câu hỏi thuộc loại thực nghiệm nầy mà chỉ trả lời cho các câu hỏi thuộc về loại quan niệm. b/ Câu hỏi thuộc loại quan niệm hay nhận thức Loại câu hỏi này có thể ñược trả lời bằng những nhận thức một cách logic, hoặc chỉ là những suy nghĩ ñơn giản cũng ñủ ñể trả lời mà không cần tiến hành thực nghiệm hay quan sát. Thí dụ “Tại sao cây trồng cần ánh sáng?”. Suy nghĩ ñơn giản ở ñây ñược hiểu là có sự phân tích nhận thức và lý lẽ hay lý do, nghĩa là sử dụng các nguyên tắc, qui luật, pháp lý trong xã hội và những cơ sở khoa học có trước. Cần chú ý sử dụng các qui luật, luật lệ trong xã hội ñã ñược áp dụng một cách ổn ñịnh và phù hợp với “v ấn ñề” nghiên cứu. c/ Câu hỏi thuộc loại ñánh giá Câu hỏi thuộc lọai ñánh giá là câu hỏi thể hiện giá trị và tiêu chuẩn. Câu hỏi này có liên quan tới việc ñánh giá các giá trị về ñạo ñức hoặc giá trị thẩm mỹ. Để trả lời các câu hỏi loại nầy, cần hiểu biết nét ñặc trưng giữa giá trị thực chất và giá trị sử dụng. Giá trị thực chất là giá trị hiện hữu riêng của sự vật mà không lệ thuộc vào cách sử dụng. Giá trị sử dụng là sự vật chỉ có giá trị khi nó ñáp ứng ñược nhu cầu sử dụng và nó bị ñánh giá không còn giá trị khi nó không còn ñáp ứng ñược nhu cầu sử dụng nữa. Thí dụ: “Thế nào là hạt gạo có chất lượng cao?”. Cách phát hiện “vấn ñề” nghiên cứu khoa học Các “vấn ñề” nghiên cứu khoa học thường ñược hình thành trong các tình huống sau: * Quá trình nghiên cứu, ñọc và thu thập tài liệu nghiên cứu giúp cho nhà khoa học phát hiện hoặc nhận ra các “vấn ñề” và ñặt ra nhiều câu hỏi cần nghiên cứu (phát triển “vấn ñề” rộng hơn ñể nghiên cứu). Đôi khi người nghiên cứu thấy một ñiều gì ñó chưa rõ trong những nghiên cứu trước và muốn chứng minh lại. Đây là tình huống quan trọng nhất ñể xác ñịnh “vấn ñề” nghiên cứu.

- 7 -

* Trong các hội nghị chuyên ñề, báo cáo khoa học, kỹ thuật, … ñôi khi có những bất ñồng, tranh cải và tranh luận khoa học ñã giúp cho các nhà khoa học nhận thấy ñược những mặt yếu, mặt hạn chế của “vấn ñề” tranh cải và từ ñó người nghiên cứu nhận ñịnh, phân tích lại và chọn lọc rút ra “vấn ñề” cần nghiên cứu. * Trong mối quan hệ giữa con người với con người, con người với tự nhiên, qua hoạt ñộng thực tế lao ñộng sản xuất, yêu cầu kỹ thuật, mối quan hệ trong xã hội, cư xử, … làm cho con người không ngừng tìm tòi, sáng tạo ra những sản phẩm tốt hơn nhằm phục vụ cho nhu cầu ñời sống con người trong xã hội. Những hoạt ñộng thực tế này ñã ñặt ra cho người nghiên cứu các câu hỏi hay người nghiên cứu phát hiện ra các “vấn ñề” cần nghiên cứu. * “V ấn ñề” nghiên cứu cũng ñược hình thành qua những thông tin bức xúc, lời nói phàn nàn nghe ñược qua các cuộc nói chuyện từ những người xung quanh mà chưa giải thích, giải quyết ñược “vấn ñề” nào ñó. * Các “vấn ñề” hay các câu hỏi nghiên cứu chợt xuất hiện trong suy nghĩ của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu qua tình cờ quan sát các hiện tượng của tự nhiên, các hoạt ñộng xảy ra trong xã hội hàng ngày. * Tính tò mò của nhà khoa học về ñiều gì ñó cũng ñặt ra các câu hỏi hay “vấn ñề” nghiên cứu. 2. Nêu trình tự logic của một nghiên cứu khoa học (1,5ñ) Trình töï logic cuûa NCKH

– Phaùt hieän vaán ñeà (caâu hoûi NC) – Ñaët giaû thuyeát (caâu traû lôøi sô boä) – Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin (xaùc ñònh luaän chöùng) – Luaän cöù lyù thuyeát (cô sôû lyù luaän) – Luaän cöù thöïc tieãn (quan saùt, thöïc nghieäm, phoûng vaán…) – Phaân tích, baøn luaän keát quaû xöû lyù thoâng tin – Toång hôïp keát quaû, keát luaän vaø khuyeán nghò

3. Khái niệm là gì? Cho một ví dụ thuộc lĩnh vực khoa học kinh tế, quản tr ị kinh doanh và chỉ rõ các nội hàm;(2ñ) Thực hiện mở rộng khái niệm và ñặt tên cho khái niệm mới. (1ñ) Khaùi nieäm? Laø hình thöùc tö duy cuûa con ngöôøi, phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính chung nhaát, chuû yeáu, baûn chaát cuûa söï vaät, hieän töôïng. Noäi haøm cuûa khaùi nieäm: toaøn theå nhöõng thuoäc tính chung nhaát, baûn chaát ñöôïc phaûn aùnh trong khaùi nieäm. Mở rộng ngoại diên: Laø thu heïp noäi haøm –môû roäng ngoaïi dieân baèng vieäc boû bôùt caùc thuoäc tính trong noäi haøm

• VÍ duï: cty coå phaàn • (i)Vốn ñiều lệ ñược chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần;

- 8 -

• (ii)Cổ ñông chỉ chịu trách nhiệm về nợ và các nghĩa vụ tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn ñã góp;

• (iii)Cổ ñông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ trường hợp cổ ñông sở hữu cổ phần ưu ñãi biểu quyết;

• (iv)Cổ ñông có thể là tổ chức, cá nhân; số lượng cổ ñông tối thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối ña.

• Được quyền phát hành cổ phiếu ra công chúng Bài tham khảo MỘT SỐ KHÁI NIỆM CỦA LÝ THUYẾT KINH TẾ HỌC PHÁT TRIỂN ĐANG ĐƯỢC VẬN DỤNG Ở NƯỚC TA HIỆN NAY TS. TRẦN ANH PHƯƠNG Trong hơn 20 năm ñổi mới của Việt Nam vừa qua ñã và ñang có khá nhiều các khái niệm của lý thuyết kinh tế học phát triển ñược vận dụng vào thực tiễn nước ta. Tuy nhiên, trên thực tế cũng như trong nhận thức của chúng ta chưa hẳn ñã có sự thống nhất về nội hàm khoa học và cơ sở thực tiễn của các khái niệm ñó. Bài viết này sẽ góp phần trao ñổi thêm với bạn ñọc những thông tin cơ bản về một số khái niệm ñó và thực tiễn vận dụng vào nước ta. Đã có rất nhiều khái niệm của lý thuyết kinh tế học phát triển mà cơ sở xuất phát của nó là từ các khái niệm rất cơ bản của lý thuyết kinh tế học hiện ñại ñã có trên thế giới từ hơn nửa thế kỷ qua (chủ yếu là từ các nước phương Tây ñã có nền công nghiệp TBCN phát triển) ñược du nhập và vận dụng vào công cuộc ñổi mới, phát triển kinh tế thị trường theo ñịnh hướng XHCN ở nước ta hơn 20 năm vừa qua. Dưới ñây, chỉ ñề cập ñến một số khái niệm cơ bản nhất ñã ñược chính thức hoá trong các văn kiện của Đảng, Nhà nước ta và nhiều công trình khoa học, các sách, báo thông tin, phản ánh. Đó là các khái niệm: tăng trưởng kinh tế, phát triển kinh tế, và phát triển bền vững 1. Tăng trưởng kinh tế Theo lý thuyết tăng trưởng và phát triển kinh tế của kinh tế học phát triển, tăng trưởng kinh tế là một phạm trù kinh tế diễn tả ñộng thái biến ñổi về mặt lượng của nền kinh tế của một quốc gia. Để ño lường kết qủa sản xuất xã hội hàng năm, dùng làm thước ño so sánh quốc tế về mặt lượng của trình ñộ phát triển kinh tế giữa các nước, các nước có nền kinh tế thị trường vẫn thường sử dụng 2 loại chỉ tiêu kinh tế tổng hợp: Tổng sản phẩm quốc dân ( Gross National Product, viết tắt là GNP), tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product, viết tắt là GDP). Hai chỉ tiêu này khi sử dụng có tác dụng khác nhau: GNP phản ánh quá trình gia tăng giá trị tổng sản lượng hàng hoá và dịch vụ của quốc gia ñối với các nước có nền kinh tế mở ñã khá phát triển, còn GDP phản ánh quá trình gia tăng giá trị tổng sản lượng hàng

- 9 -

hoá và dịch vụ của quốc gia ñối với những nước có nền kinh tế khép kín hoặc ñã mở nhưng còn chậm phát triển; và do ñó cùng dẫn theo mức tăng tương ứng của các chỉ tiêu ñó tính theo bình quân ñầu người dân. Các chỉ tiêu này phản ánh mức tăng trưởng sản xuất hàng hoá và dịch vụ của mỗi quốc gia sau một giai ñoạn nhất ñịnh nào ñó ñược biểu thị bằng chỉ số % (thường là 1 năm). Theo ñó, liên hệ với việc vận dụng vào Việt Nam suốt hơn 20 năm ñổi mới vừa qua, chúng ta vẫn sử dụng chỉ số GDP và tương ứng theo GDP/người là phù hợp với trình ñộ phát triển kinh tế hiện tại của nước ta và thông lệ quốc tế. 2. Phát triển kinh tế Cũng theo lý thuyết tăng trưởng và phát triển kinh tế của kinh tế học phát triển: Phát triển kinh tế là khái niệm có nội dung phản ánh rộng hơn so với khái niệm tăng trưởng kinh tế. Nếu như tăng trưởng kinh tế về cơ bản chỉ là sự gia tăng thuần tuý về mặt lượng của các chỉ tiêu kinh tế tổng hợp: GNP, GNP/ñầu người hay GDP, GDP/ñầu người… thì phát triển kinh tế ngoài việc bao hàm quá trình gia tăng ñó, còn có một nội hàm phản ánh rộng lớn hơn, sâu sắc hơn, ñó là những biến ñổi về mặt chất của nền kinh tế - xã hội, mà trước hết là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH,HĐH và kèm theo ñó là việc không ngừng nâng cao mức sống toàn dân, trình ñộ phát triển văn minh xã hội thể hiện ở hàng loạt tiêu chí như: thu nhập thực tế, tuổi thọ trung bình, tỷ lệ chết của trẻ sơ sinh, trình ñộ dân trí, bảo vệ môi trường, và khả năng áp dụng các thành tựu khoa học - kỹ thuật vào phát triển kinh tế - xã hội… Với nội hàm rộng lớn trên ñây, về cơ bản khái niệm phát triển kinh tế ñã ñáp ứng ñược các nhu cầu ñặt ra cho sự phát triển toàn diện nhiều lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội… Tuy nhiên như ñã biết, trong khoảng hơn hai thập niên vừa qua, do xu hứớng hội nhập, khu vực hoá, toàn cầu hoá phát triển ngày càng mạnh mẽ hơn nên ñã nảy sinh nhiều vấn ñề dù là ở phạm vi từng quốc gia, lãnh thổ riêng biệt, song lại có ảnh hưởng chung ñến sự phát triển của cả khu vực và toàn thế giới, trong ñó có những vấn ñề cực kỳ phức tạp, nan giải ñòi hỏi phải có sự chung sức của cả cộng ñồng nhân loại, ví dụ như: môi trường sống, thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, khủng bố… Từ ñó ñòi hỏi sự phát triển của mỗi quốc gia, lãnh thổ và cả thế giới phải ñược nâng lên tầm cao mới cả về chiều rộng và chiều sâu của sự hợp tác, phát triển. Thực tiễn ñó ñã thúc ñẩy sự ra ñời một khái niệm mới về phát triển mang nội hàm phản ánh tổng hợp hơn, toàn diện hơn tất cả các khái niệm về tăng trưởng kinh tế, phát triển kinh tế…, ñó là khái niệm phát triển bền vững mà sau ñây ta sẽ xem xét kỹ hơn. 3. Phát triển bền vững Khái niệm “phát triển bền vững” xuất hiện trong phong trào bảo vệ môi trường từ những năm ñầu của thập niên 70 của thế kỷ 20. Năm 1987, trong Báo cáo “Tương lai chung của chúng ta” của Hội ñồng Thế giới về Môi trường và Phát triển (WCED) của Liên hợp quốc, “phát tri ển bền vững” ñược ñịnh nghĩa “là sự phát triển ñáp ứng ñược những yêu cầu của

- 10 -

hiện tại, nhưng không gây trở ngại cho việc ñáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau”. Hội nghị Thượng ñỉnh Trái ñất về Môi trường và phát triển tổ chức ở Rio de Janeiro (Braxin) năm 1992 và Hội nghị Thượng ñỉnh Thế giới về Phát triển bền vững tổ chức ở Johannesburg (Cộng hoà Nam Phi) năm 2002 ñã xác ñịnh “phát triển bền vững” là quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hoà giữa 3 mặt của sự phát triển, gồm: phát triển kinh tế (nền tảng là tăng trưởng kinh tế), phát triển xã hội (mục tiêu là thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội; xoá ñói giảm nghèo và giải quyết việc làm) và bảo vệ môi trường (mục tiêu là xử lý, khắc phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lượng môi trường; phòng chống cháy và chặt phá rừng; khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên). Tiêu chí ñể ñánh giá sự phát triển bền vững là sự tăng trưởng kinh tế ổn ñịnh; thực hiện tốt tiến bộ và công bằng xã hội; khai thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao ñược chất lượng môi trường sống. Phát triển bền vững là nhu cầu cấp bách và xu thế tất yếu trong tiến trình phát triển của xã hội loài người, vì vậy ñã ñược các quốc gia trên thế giới ñồng thuận xây dựng thành Chương trình nghị sự cho từng thời kỳ phát triển của lịch sử. Tại Hội nghị Thượng ñỉnh Trái ñất về Môi trường và phát triển ñược tổ chức năm 1992 ở Rio de Janeiro (Braxin), 179 nước tham gia Hội nghị ñã thông qua Tuyên bố Rio de Janeiro về môi trường và phát triển bao gồm 27 nguyên tắc cơ bản và Chương trình nghị sự 21 (Agenda 21) về các giải pháp phát triển bền vững chung cho toàn thế giới trong thế kỷ 21. Hội nghị khuyến nghị từng nước căn cứ vào ñiều kiện và ñặc ñiểm cụ thể ñể xây dựng Chương trình nghị sự 21 ở cấp quốc gia, cấp ngành và ñịa phương. Mười năm sau, tại Hội nghị Thượng ñỉnh Thế giới về Phát triển bền vững tổ chức năm 2002 ở Johannesburg (Cộng hoà Nam Phi), 166 nước tham gia Hội nghị ñã thông qua Bản Tuyên bố Johannesburg và Bản Kế hoạch thực hiện về phát triển bền vững. Hội nghị ñã khẳng ñịnh lại các nguyên tắc ñã ñề ra trước ñây và tiếp tục cam kết thực hiện ñầy ñủ Chương trình nghị sự 21 về phát triển bền vững. Từ sau Hội nghị Thượng ñỉnh Trái ñất về Môi trường và phát triển ñược tổ chức tại Rio de Janeiro (Braxin) năm 1992 ñến nay ñã có 113 nước trên thế giới xây dựng và thực hiện Chương trình nghị sự 21 về phát triển bền vững cấp quốc gia và 6.416 Chương trình nghị sự 21 cấp ñịa phương, ñồng thời tại các nước này ñều ñã thành lập các cơ quan ñộc lập ñể triển khai thực hiện chương trình này. Các nước trong khu vực như Trung Quốc, Việt Nam Thái Lan, Singapore, Malaysia…ñều ñã xây dựng và thực hiện Chương trình nghị sự 21 về phát triển bền vững. Về phía Việt Nam, Đảng và Nhà nước ta từ nhiều năm qua ñã luôn nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của sự phát triển bền vững không chỉ riêng với Việt Nam mà còn có liên ñới trách nhiệm với sự phát triển bền vững chung của toàn cầu. Chính phủ ta ñã cử nhiều ñoàn cấp cao tham gia các Hội nghị nói trên và cam kết thực hiện phát triển bền vững; ñã ban hành và tích cực thực hiện “K ế hoạch quốc gia về Môi trường và Phát triển bền vững giai ñoạn 1991-2000″ (Quyết ñịnh số 187-CT ngày 12 tháng 6 năm 1991), tạo tiền ñề cho quá trình phát triển bền vững ở Việt Nam. Quan ñiểm phát triển bền vững ñã ñược khẳng ñịnh trong Chỉ thị số 36-CT/TW ngày 25 tháng 6 năm 1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công

- 11 -

tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ CNH, HĐH ñất nước, trong ñó nhấn mạnh: “Bảo vệ môi trường là một nội dung cơ bản không thể tách rời trong ñường lối, chủ trương và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tất cả các cấp, các ngành, là cơ sở quan trọng bảo ñảm phát triển bền vững, thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH”. Quan ñiểm phát triển bền vững ñã ñược tái khẳng ñịnh trong các văn kiện của Đại hội ñại biểu toàn quốc lần thứ IX (2001) của Đảng Cộng sản Việt Nam và trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001-2010 là: “Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế ñi ñôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường” và “Phát triển kinh tế - xã hội gắn chặt với bảo vệ và cải thiện môi trường, bảo ñảm sự hài hoà giữa môi trường nhân tạo với môi trường thiên nhiên, giữ gìn ña dạng sinh học”. Gần ñây, Đại hội X (2006) của Đảng cũng ñã rút ra 5 bài học kinh nghiệm lớn từ thực tiễn phát triển hơn 20 năm ñổi mới vừa qua và ñó cũng là tư tưỏng chỉ ñạo về phát triển kinh tế - xã hội nước ta giai ñoạn 5 năm 2006-2010 và kể cả nhiều năm tiếp theo. Trong ñó, bài học ñầu tiên ñã ñược Đảng ta ñặc biệt nhấn mạnh là “Bài học về phát triển nhanh và bền vững”. Phát triển bền vững rõ ràng ñã và ñang trở thành ñường lối, quan ñiểm của Đảng và ñịnh hướng chính sách phát triển của Nhà nước. Để thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, những năm vừa qua ñã có nhiều chỉ thị, nghị quyết khác của Đảng, nhiều văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước ñã ñược ban hành và triển khai thực hiện; nhiều chương trình, ñề tài nghiên cứu về lĩnh vực này ñã ñược tiến hành và thu ñược những kết quả bước ñầu. Nhờ ñó, nhiều nội dung cơ bản về phát triển bền vững ñã ñi vào cuộc sống và dần dần trở thành xu thế tất yếu trong sự phát triển của ñất nước. Như vậy là theo từng thang bậc tiến trình phát triển của lý thuyết kinh tế học phát triển hiện ñại mà các khái niệm cơ bản nhất của lý thuyết này như ñã ñề cập ở những nét khái quát nhất trên ñây ñã cho thấy, cho ñến thời ñiểm này thì phát triển bền vững ñã và ñang còn là khái niệm ñược sử dụng phổ biến nhất trên toàn thế giới ñương ñại và nội hàm phản ánh của nó là rất rộng lớn, sâu sắc.

4. Nêu các phương pháp phân tích ña biến, chỉ rõ các yêu cầu về loại biến (ñịnh tính hoặc ñịnh lượng) trong từng phương pháp. (3,5ñ)

Nghieân cöùu ñònh tính (Qualitative Research ) • Đặc trưng căn bản của nghiên cứu ñịnh tính là: (1) sử dụng mẫu ñiều tra nhỏ, các

trường hợp ñiển hình; (2) dữ liệu phi cấu trúc; (3) phân tích dữ liệu phi thống kê; (4) kết luận rút ra là những hiểu biết về bản chất, quy luật của ñối tượng nghiên cứu.

• Hai ñịnh hướng quan trọng nhất của nghiên cứu ñịnh tính là nghiên cứu lý thuyết nền tảng (grounded theory) và nghiên cứu tình huống ñiển hình (case studies).

Nghieân cöùu ñònh löôïng (Quantitative Research) • Các ñặc trưng của nghiên cứu ñịnh lượng

– Mẫu ñiều tra ñủ lớn – Dữ liệu ñịnh lượng – Phân tích dữ liệu bằng phương pháp ñịnh lượng – Kết luận là những bản chất, quy luật thống kê

• Một số ñịnh hướng nghiên cứu ñịnh lượng

- 12 -

– Kiểm ñịnh lý thuyết khoa học dựa vào phương sai (tương quan, hồi quy, kiểm ñịnh thang ño, phân tích nhân tố, phân tích biệt số, phân tích cụm

– Mô hình toán vận tải, phục vụ ñám ñông, quảnlý dự trữ ĐỀ THI SỐ 4 1. Hãy nêu các phương pháp phát hiện vấn ñề nghiên cứu. (1ñ) 2. Trình bày các cách ñặt tên ñề tài. (1ñ) 3. Nêu các phương pháp xử lý thông tin ñịnh tính. (1ñ) 4. Nêu các phương pháp phân tích thông tin ñịnh lượng. (1ñ) 5. Đề tài nghiên cứu khoa học ñược ñánh giá theo các khía cạnh nào? (1ñ) 6. Sau khoá học “phương pháp luận nghiên cứu khoa học” bạn có phát hiện ñược vấn ñề khoa học nào?

Đặt tên cho ñề tài nghiên cứu này và thiết lập ñề mục của phần luận cứ lý thuyết (5ñ)

ĐỀ THI SỐ 5 1. Đối tượng nghiên cứu là gì? Cho ví dụ. (1ñ) 2. Nêu nội dung luận cứ lý thuyết của một ñề tài nghiên cứu khoa học? (1ñ) 3. Phương pháp nghiên cứu khoa học là gì? Nội dung trình bày phương pháp nghiên cứu khoa học

trong báo cáo kết quả nghiên cứu? (1ñ) 4. Nêu các phương pháp thu thập thông tin. (1ñ) 5. Nêu những phương pháp phân tích thông tin ñịnh lượng . (1ñ) 6. Sau khoá học “phương pháp luận nghiên cứu khoa học” bạn có phát hiện ñược vấn ñề khoa học nào?

Đặt tên cho ñề tài nghiên cứu này và thiết lập ñề mục của phần luận cứ lý thuyết (5ñ)

ĐỀ THI SỐ 6 1. Giả sử khái niệm ngân hàng ñã ñược chuẩn hoá: “ngân hàng là tổ chức trung gian tài chính hợp

pháp, thực hiện các chức năng thanh toán, huy ñộng và cho vay vốn trong nền kinh tế”. Bằng cách mở rộng (hoặc thu hẹp) nội hàm khái niệm, anh/chị hãy xây dựng khái niệm quỹ tín dụng nhân dân; công ty tài chính. (1,5ñ)

2. Mối quan hệ giữa ñối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và ñối tượng khảo sát của ñề tài nghiên cứu? Cho ví dụ. (1,5ñ)

3. Đặc trưng logic của một nghiên cứu ñịnh lượng? cho ví dụ (1,5ñ) 4. Luận cứ lý thuyết của ñề tài khoa học là gì? Nội dung khi trình bày luận cứ lý thuyết của một ñề tài

nghiên cứu. (1,5ñ) 5. Hãy chọn cho mình một ñề tài nghiên cứu và xác ñịnh: tên ñề tài; ñối tượng nghiên cứu; khách thể

nghiên cứu; ñối tượng khảo sát; dự kiến nguồn và phương pháp thu thập thông tin; lập ñề mục cho phần luận cứ lý thuyết. (4ñ)

ĐỀ THI SỐ 7 1. Bản chất logic của nghiên cứu khoa học là gì? Cho ví dụ. 2. Tính mới của một ñề tài khoa học ñược ñánh giá ở các khía cạnh nào? 3. Nêu những cách ñặt tên ñề tài nghiên cứu? cho ví dụ 4. Khách thể nghiên cứu là gì? Cho ví dụ. 5. Phân loại phương pháp chọn mẫu? 6. Một người nghiên cứu ñã chọn ñề tài “ñánh giá nhu cầu học viên cao học của ñại học A”. Anh/Chị

hãy giúp:

- 13 -

a. Lập ñề mục của phần luận cứ lý thuyết b. Xác ñịnh loại thông tin, nguồn thông tin cần thu thập. c. Hướng dẫn sử dụng internet ñể tìm kiếm thông tin ( tiếng Anh và tiếng Việt)

1.Baûn chaát logic cuûa NCKH laø gì? Cho ví duï Traû lôøi:

• Caùc thao taùc logic trong nghieân cöùu KH

� Tö duy khaùi nieäm Tö duy: laø caùch thöùc maø con ngöôøi luaän giaûi veà theá giôùi khaùch quan thoâng qua khaùi nieäm, phaùn ñoaùn

vaø suy luaän. Khaùi nieäm: laø hình thöùc tö duy cuûa con ngöôøi, phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính chung nhaát, chuû yeáu, baûn

chaát cuûa söï vaät, hieän töôïng. • Quaù trình hình thaønh khaùi nieäm: töø caûm giaùc, tri giaùc, nhôø khaùi quaùt hoaù maø hình thaønh KN.

Khaùi nieäm goàm 2 boä phaän hôïp thaønh: • Noäi haøm cuûa khaùi nieäm: toaøn theå nhöõng thuoäc tính chung nhaát, baûn chaát ñöôïc phaûn aùnh trong

khaùi nieäm. • Ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm: laø toaøn theå nhöõng söï vaät, hieän töôïng, quaù trình chöùa nhöõng thuoäc tính

baûn chaát ñöôïc phaûn aùnh trong khaùi nieäm • VD: Khaùi nieäm” khoa hoïc” coù noäi haøm laø”heä thoáng tri thöùc veà baûn chaát söï vaät”, coøn ngoaïi dieân

laø caùc loaïi khoa hoïc, nhö khoa hoïc töï nhieân, khoa hoïc xaõ hoäi, khoa hoïc kyõ thuaät... Khaùi nieäm ñöôïc bieåu ñaït bôûi ñònh nghóa. Ñònh nghóa 1 khaùi nieäm laø taùch ngoaïi dieân cuûa khaùi nieäm ñoù ra khoûi khaùi nieäm gaàn noù vaø chæ roõ noäi haøm

� Phaùn ñoaùn: • Laø hình thöùc cuûa tö duy, bieåu hieän quan heä giöõa caùc khaùi nieäm. • VD: noâng nghieäp laø coäi nguoàn cuûa vaên hoaù. • Phaùn ñoaùn laø 1 caâu, ngay caû khi chæ coù 1 töø.

Caùc loaïi phaùn ñoaùn theo chaát

Phaùn ñoaùn khaúng ñònh Phaùn ñoaùn phuû ñònh Phaùn ñoaùn xaùc suaát Phaùn ñoaùn hieän thöïc Phaùn ñoaùn taát nhieân Caùc loaïi phaùn ñoaùn theo löôïng: Phaùn ñoaùn chung; moïi s laø p Phaùn ñoaùn rieâng: moät soá s laø p Phaùn ñoaùn ñôn nhaát: chæ coù s laø p Caùc phaùn ñoaùn phöùc hôïp: Phaùn ñoaùn lieân keát: s vöøa laø p1 vöøa laø p2 Phaùn ñoaùn löïa choïn: s hoaëc laø p1 hoaëc p2 Phaùn ñoaùn coù ñieàu kieän: s laø p neáu... Phaùn ñoaùn töông ñöông: s ... khi vaø chæ khi ... p...

� Suy luaän

- 14 -

Laø hình thöùc tö duy, töø moät hay nhieàu phaùn ñoaùn ñaõ coù (tieàn ñeà) maø ruùt ra moät phaùn ñoaùn môùi (keát luaän). Coù ba hình thöùc suy luaän:

- Dieãn dòch: ñi töø nguyeân lyù chung tôí caù bieät VD: Moïi ngöôøi ñeàu cheát; Oâng A laø ngöôøi; Vaäy oâng A roài cuõng seõ cheát

- Quy naïp: töø rieâng leû ñeå ñi ñeán keát luaän chung VD: Haøng loaït nghieân cöùu veà moâi tröôøng vuøng Chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông cho thaáy: Ñaát ñai thoaùi hoùa; Röøng giaûm maïnh; OÂ nhieãm khoâng khí; OÂ nhieãm ñoâ thò taêng nhanh;...taát caû caùi rieâng ñoù daãn veà caùi chung: Thaûm hoïa moâi tröôøng ñang ñe doïa khu vöïc Chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông

- Loaïi tyû (loaïi suy, töông töï): töø moät soá thuoäc tính gioáng nhau cuûa 2 ñoái töôïng maø ruùt ra nhöõng thuoäc tính gioáng nhau khaùc cuûa 2 ñoái töôïng ñoù.

VD: Ñoäc toá naøy gaây haïi cho chuoät; Ñoäc toá naøy hoaøn toaøn coù theå gaây haïi cho ngöôøi. • Caáu truùc logic cuûa moät chuyeân khaûo khoa hoïc

Xeùt veà caáu truùc logic thì ñeàu coù 3 boä phaän hôïp thaønh: Luaän ñeà, luaän cöù, luaän chöùng � Luaän ñeà: Ñieàu caàn chöùng minh hoaëc baùc boû, traû lôøi cauâ hoûi” Caàn chöùng minh ñieàu gì?” � Luaän cöù: baèng chöùng duøng chöùng minh luaän ñeà, traû lôøi caâu hoûi:”chöùng minh baèng caùi gì?”

Coù 2 loaïi luaän cöù:Luaän cöù lyù thuyeát, luaän cöù thöïc tieãn � Luaän chöùng: caùch thöùc, quy taéc, phöông phaùp toå chöùc 1 pheùp chöùng minh, traû lôøi caâu hoûi:”chöùng

minh baèng caùch naøo?” Coù 2 loaïi luaän chöùng

� luaän chöùng logic (suy luaän dieãn dòch, quy naïp, loaïi suy) � luaän chöùng ngoaøi logic (phöông phaùp tieáp caän vaø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin)

� Baûn chaát cuûa NCKH: tìm luaän cöù ñeå chöùng minh hoaëc baùc boû luaän ñeà.

VD: Phaân tích chuyeân khaûo khoa hoïc theo caáu truùc logic “Treû sô sinh thöôøng hay maéc phaûi caên beänh dò öùng thöùc aên. Tuy nhieân ñieàu naøy khoâng hoaøn toaøn do loãi veà söï chaêm soùc cuûa ngöôøi meï, maø phuï thuoäc chuû yeáu vaøo theâ traïng cuûa cha meï. Neáu khoâng ngöôøi naøo trong 2 boâ meï bò dò öùng thì tæ leä dò öùng thöùc aên cuûa treû chæ ôû möùc20%. Neáu moät trong 2 ngöôøi maéc phaûi chöùng beänh ñoù, thì tyû leä dò öùng ôû treû laø 40%. Coøn neáu caû 2 boá meï ñeàu bò dò öùng thì tæ leä naøy ôû treû leân tôùi 60%” Luaän ñeà: Treû sô sinh thöôøng hay maéc phaûi caên beänh dò öùng thöùc aên. Tuy nhieân ñieàu naøy khoâng hoaøn toaøn do loãi veà söï chaêm soùc cuûa ngöôøi meï, maø phuï thuoäc chuû yeáu vaøo theâ traïng cuûa cha meï. Luaän cöù: Neáu khoâng ngöôøi naøo trong 2 boâ meï bò dò öùng thì tæ leä dò öùng thöùc aên cuûa treû chæ ôû möùc20%. Neáu moät trong 2 ngöôøi maéc phaûi chöùng beänh ñoù, thì tyû leä dò öùng ôû treû laø 40%. Coøn neáu caû 2 boá meï ñeàu bò dò öùng thì tæ leä naøy ôû treû leân tôùi 60% Luaän chöùng: Phöông phaùp suy luaän: quy naïp

• Trình töï logic cuûa NCKH – Phaùt hieän vaán ñeà (caâu hoûi NC) – Ñaët giaû thuyeát (caâu traû lôøi sô boä) – Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin (xaùc ñònh luaän chöùng) – Luaän cöù lyù thuyeát (cô sôû lyù luaän) – Luaän cöù thöïc tieãn (quan saùt, thöïc nghieäm, phoûng vaán…) – Phaân tích, baøn luaän keát quaû xöû lyù thoâng tin – Toång hôïp keát quaû, keát luaän vaø khuyeán nghò

- 15 -

2.Tính môùi cuûa moät ñeà taøi NCKH ñöôïc ñaùnh giaù ôû khía caïnh naøo? Traû lôøi: Tính môùi cuûa ñeà taøi NCKH ñaùnh giaù döïa treân luaän ñeà, luaän ñeà laø ñieàu caàn chöùng minh trong chuyeân khaûo khoa hoïc NCKH phaûi taïo ra thoâng tin môùi, thoâng tin môùi ñöôïc xem xeùt ôû 2 maët: chaát löôïng vaø soá löôïng Chaât löôïng thoâng tin môùi phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chí Tính môùi meõ, ñaàu tieân ñöôïc khaùm phaù, coâng boá Laø phaùt hieän môùi veà phöông phaùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuï theå Tính chính xaùc khaùch quan, tính ñuùng ñaén cuûa nhöõng luaän ñieåm khoa hoïc môùi phaùt hieän Tính trieån voïng thoâng tin, neâu leân ñöôïc nhöõng yù töôûng cho khoa hoïc, coù khaû naêng ñöa khoa hoïc tieán xa hôn, taïo ra xu theá nghieân cöùu môùi, nhöõng khaû naêng öùng duïng môùi 3.Neâu nhöõng caùch ñaët teân ñeà taøi nghieân cöùu? Cho ví duï Traû lôøi: Teân ñeà taøi trong noäi dung phaûi phaûn aùnh coâ ñoïng nhaát noäi dung nghieân cöùu cuûa ñeà taøi, noù chæ ñöôïc mang 1 yù nghóa heát söùc khuùc chieát, ñôn trò, khoâng ñöôïc pheùp hieåu nhieàu nghóa Hình thöùc: laø 1 ngöõ chöù khoâng phaûi 1 caâu, cuoái teân ñeà taøi khoâng coù daáu chaám caâu. Coù vaøi taøi lieäu quy ñònh teân ñeà taøi khoâng neân quaù 20 töø Teân ñeà taøi khoâng neân söû duïng caùc cuïm töø coù ñoä baát ñònh cao veà thoâng tin, ñaïi loaïi nhö: veà vaán ñeà...;thöû baøn veà...;vaøi suy nghó veà... Haïn cheá laïm duïng nhöõng cuïm töø muïc ñích ñeå ñaët teân ñeà taøi nhö cuïm töø: ñeå, nhaèm, goùp phaàn... VD: (...)nhaèm naâng cao chaát löôïng Moät soá maãu veà caùch caáu taïo teân ñeà taøi Caáu truùc ñoái töôïng nghieân cöùu: “Caáu truùc caâu tieáng Laøo” Caáu truùc giaû thuyeát khoa hoïc:”Phoâng löu tröõ Uûy Ban haønh chính Haø Noäi(1954-1975) – nguoàn söû lieäu chöõ vieát nghieân cöùu lòch söû thuû ñoâ” Caáu truùc muïc tieâu nghieân cöùu: “ Ñaëc ñieåm khu heä thuù Ba Vì” Caáu truùc muïc tieâu + phöông tieän : “Chuyeån hoùa pheá lieäu ligno – xenluloza nhôø naám sôïi baèng phöông phaùp leân men raén” Caáu truùc muïc tieâu + moâi tröôøng: “Ñaëc tröng sinh hoïc cô baûn veà söï phaùt trieãn cô theå vaø söï sinh ñeû cuûa phuï nöõ vuøng noâng thoân Ñoàng baèng Baéc boä” Caáu truùc muïc tieâu + phöông tieän+ moâi tröôøng:” Söû duïng kyõ thuaät kích hoaït nô tron ñeå khaûo saùt söï phaân boá cuûa caùc nguyeân toá ñaát hieám trong moät soá khoaùng vaät VN” 4.Khaùch theå nghieân cöùu laø gì? Cho VD Traû lôøi: Khaùch theå nghieân cöùu laø heä thoáng söï vaät toàn taïi khaùch quan trong caùc moái lieân heä maø ngöôøi nghieân cöùu caàn khaùm phaù, laø vaät mang ñoái töôïng nghieân cöùu. VD: Khaùch theå nghieân cöùu cuûa ñeà taøi “Xaùc ñònh bieän phaùp haïn cheá ruûi ro cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh” laø caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh.

5.Phaân loaïi phöông phaùp choïn maãu? Traû lôøi;

- 16 -

Vieäc choïn maãu phaûi baûo ñaûm vöøa mang tính ngaãu nhieân, vöøa mang tính ñaïi dieän, traùnh choïn maãu theo ñònh höôùng chuû quan cuûa ngöôøi nghieân cöùu. Coù 1 soá caùch choïn maãu sau:

- Maãu ngaãu nhieân: laø quaù trình choïn maãu sao cho moãi ñôn vò laáy maãu trong caáu truùc coù moät cô hoäi hieän dieän trong maãu baèng nhau

- Maãu heä thoáng: moät ñoái töôïng goàm nhieàu ñôn vò ñöôïc ñaùnh soá thöù töï.Choïn moät ñôn vò ngaãu nhieân coù soá thöù töï baát kyø. Laáy moät soá baát kyø laøm khoaûng caùch maãu,coäng vaøo soá thöù töï cuûa maãu ñaàu tieân

- Maãu ngaãu nhieân phaân taàng: ñoái töôïng ñieàu tra ñöôïc chia thaønh nhieàu lôùp, moãi lôùp coù nhöõng ñaëc tröng ñoàng nhaát. Töø moãi lôùp, ngöôøi nghieân cöùu coù theå thöïc hieän theo kyõ thuaät laáy maãu ngaãu nhieân.

- Maãu heä thoáng phaân taàng: laáy maãu ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaân chia ñoái töôïng thaønh nhieàu lôùp, moãi lôùp coù nhöõng ñaëc tröng ñoàng nhaát. Ñoái vôùi moãi lôùp, ngöôøi nghieân cöùu thöïc hieän theo kyõ thuaät laáy maãu heä thoáng.

- Laáy maãu töøng cuïm: ñoái töôïng ñieàu tra ñöôïc chia thaønh nhieàu cuïm , moãi cuïm khoâng chöùa ñöïng nhöõng ñôn vò ñoàng nhaát maø dò bieät. Vieäc laáy maãu ñöôïc thöïc hieän trong töøng cuïm theo caùch laáy maãu ngaãu nhieân hoaëc laáy maãu heä thoáng.

6.Moät ngöôøi nghieân cöùu choïn ñeà taøi” Ñaùnh giaù nhu caàu hoïc vieân cao hoïc cuûa ñaïi hoïc A”. Anh/ chò haõy giuùp: a.Laäp ñeà muïc cuûa phaàn luaän cöù lyù thuyeát

Traû lôøi: I.Khaùi nieäm:

- Cao hoïc - Hoïc vieân cao hoïc - Nhu caàu hoïc vieân - Ñaùnh giaù

II.Nhu caàu hoïc vieân - Veà giaûng vieân - Veà chöông trình hoïc - Veà moân hoïc - Veà thôøi gian hoïc, lòch hoïc - Veà cô sôû vaät chaát

b.Xaùc ñònh loaïi thoâng tin, nguoàn thoâng tin caàn thu thaäp

Traû lôøi: Loaïi thoâng tin: Cô sôû lyù thuyeát: Caùc khaùi nieäm veà: hoïc vieân, cao hoïc, nhu caàu hoïc vieân, giaûng vieân cao hoïc, chöông trình hoïc, moân hoïc, thôøi gian hoïc, cô sôû vaät chaát daïy vaø hoïc... Taøi lieäu thoâng keâ, keát quaû nghieân cöùu cuûa ngöôøi ñi tröôùc veà nhu caàu hoïc vieân cao hoïc ôû tröôøng A, ñaùnh giaù nhu caàu hoïc vieân, chaát löôïng giaûng daïy cao hoïc cuûa tröôøng A Keát quaû quan saùt hoaëc thöïc nghieäm cuûa taùc giaû: Caùc nguoàn thoâng tin: Thoâng tin thöù caáp: töø baùo caùo khoa hoïc trong ngaønh, ngoaøi ngaønh, taøi lieäu löu tröõ, thoâng tin ñaïi chuùng... Thoâng tin sô caáp: töø khaûo saùt baèng baûng caâu hoûi, phoûng vaán caùc hoïc vieân cao hoïc tai tröôøng A

- 17 -

c.Höôùng daãn söû duïng Internet ñeå tim kieâm thoâng tin

Vaøo google tìm kieám thoâng tin töø caùc baøi baùo, baøi baùo caùo khoa hoïc, ñeà taøi NCKH cuûa nhieàu taùc giaû veà nhu caàu hoïc vieân cao hoïc, veà chaát löôïng daïy vaø hoïc, höôùng giaûi quyeát... , tìm caû nhöõng ñeà taøi coù noäi dung töông töï baèng tieáng Anh.

ĐỀ THI SỐ 8 1. Nghiên cứu ñịnh tính là gì? Cho ví dụ. 2. Tính mới của một ñề tài khoa học ñược ñánh giá ở các khía cạnh nào? 3. Nêu những cách ñặt tên ñề tài nghiên cứu? 4. Khách thể nghiên cứu là gì? Cho ví dụ. 5. Phân loại phương pháp chọn mẫu? 6. Một người nghiên cứu ñã chọn ñề tài “ñánh giá nhu cầu học viên cao học của ñại học A”. Anh/Chị hãy giúp: - Lập ñề mục của phần luận cứ lý thuyết - Xác ñịnh loại thông tin, nguồn thông tin cần thu thập. - Hướng dẫn sử dụng internet ñể tìm kiếm thông tin ( tiếng Anh và tiếng Việt) Câu 8 (Phần 1): Nghiên cứu ñịnh tính là gì? Cho ví dụ. Nghiên cứu ñịnh tính là gì?

Nghiên cứu ñịnh tính là những nghiên cứu nhằm tìm hiểu về bản chất, quy luật vận ñộng của ñối tượng nghiên cứu cũng như những yếu tố ảnh hưởng ñến ñối tượng nghiên cứu trong những hoàn cảnh cụ thể. Ví dụ:

Đề tài về nghiên cứu ñịnh tính: “Marketing ngân hàng – Thực trạng và giải pháp” ĐỀ THI SỐ 9 1. Thông tin sơ cấp là gì? (0,5) Nêu các phương pháp thu thập thông tin thông tin sơ cấp. (1,5ñ) 2. Hãy so sánh phân tích ñịnh lượng và nghiên cứu ñịnh lượng? (2ñ) 3. Vận dụng phương pháp xây dựng khái niệm và ñịnh nghĩa ñể thiết lập một câu hỏi trắc nghiệm về lý thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học. (2ñ) 4. Biến nghiên cứu là gì? Căn cứ xác ñịnh biến ñộc lập và biến phụ thuộc trong phân tích ñịnh lượng ? (2ñ) 5. Một cuộc ñiều tra ngẫu nhiên (5000 người) về việc làm và thu nhập thu ñược các chỉ tiêu: thu nhập/tháng (VNĐ); trình ñộ ñào tạo (chưa ñựợc ñào tạo; sơ cấp; trung cấp; cao ñẳng; ñại học; thạc sỹ; tiến sỹ); tuổi; giới tính. Anh/chị hãy cho biết có thể những xử lý dữ liệu nào từ tập hợp dữ liệu này. (2ñ) Câu 9 (Phần 2): Hãy so sánh phân tích ñịnh lượng và nghiên cứu ñịnh lượng?

- 18 -

Phân tích ñịnh lượng là việc xử lý toán học ñối với các thông tin ñịnh lượng ñể xác ñịnh diễn biến của tập hợp số liệu thu thập ñược hay còn gọi là xác ñịnh quy luật thống kê của tập hợp số liệu nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu ñịnh lượng. Nghiên cứu ñịnh lượng là những nghiên cứu sử dụng những công cụ ño lường, tính toán ñể ñi tìm lời giải cho câu hỏi bao nhiêu?, mức nào? … Câu 9 (Phần 3): Vận dụng phương pháp xây dựng khái niệm và ñịnh nghĩa ñể thiết lập một câu hỏi tr ắc nghiệm về lý thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học Tr ả lời: Lý thuyết phương pháp nghiên cứu khoa học là gì? Chọn phương án ñúng.

a. Tập hợp các cách thức nghiên cứu b. Tập hợp các công cụ ñể nghiên cúu c. Vừa có cách thức, công cụ nghiên cứu ñể ñạt mục ñích nghiên cứu d. Tập hợp những nội dung nghiên cứu hoặc một số lĩnh vực khoa học cần nghiên cứu

Câu 9 (phần 5): Một cuộc ñiều tra ngẫu nhiên (5000 người) về việc làm và thu nhập thu ñược các chỉ

tiêu: thu nhập/tháng (VNĐ); trình ñộ ñào tạo (chưa ñựợc ñào tạo; sơ cấp; trung cấp; cao ñẳng; ñại học; thạc

sỹ; tiến sỹ); tuổi; giới tính. Anh/chị hãy cho biết có thể những xử lý dữ liệu nào từ tập hợp dữ liệu này. (2ñ)

(C.Thuận).

Trả lời :

Có thể có những cách xử lý dữ liệu sau :

5. Trình ñộ ảnh hưởng tới viêc làm và thu nhập như thế nào

6. Giới tính ảnh hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

7. Tuổi ảnh hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

8. Trình ñộ và giới tính hưởng tới việc làm và thu nhập như thế nào

ĐỀ THI SỐ 10

1. Hãy cho biết ñặc trưng của một nghiên cứu ñịnh lượng? 2. Phân biệt ñối tượng nghiên cứu và khách thể ? cho ví dụ. 3. Thông tin thứ cấp là gì ? Nêu các phương pháp thu thập thông tin thứ cấp. 4. Những hạn chế của phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi ? cho ví dụ 5. Tranh luận khoa học là gì ? cho ví dụ

Đề 10

1. Hãy cho biết đặc trưng của một nghiên cứu định lượng?

- Mẫu điều tra đủ lớn: Tùy theo từng nghiên cứu cụ thể để chọn số lượng mẫu đủ lớn

- Dữ liệu định lượng

- Phân tích dữ liệu bằng phương pháp định lượng: sử dụng tương quan, hồi quy, kiểm định

thang đo, phân tích nhân tố, phân tích biệt số, phân tích cụm để phân tích dữ liệu.

- 19 -

- Kết luận là những bản chất, quy luật thống kê

2. Phân biệt đối tượng nghiên cứu và khách thể ? cho ví dụ.

Đối tượng nghiên cứu là đối tượng trực tiếp của nhận thức, là cái phải khám phá bản chất và

làm rõ quy luật vận động. Nó là toàn bộ sự vật trong phạm vi quan tâm của đề tài. Khác thể

nghiên cứu là sự vật, quá trình, hiện tượng tồn tại khách quan và là vật mang đối tượng

nghiên cứu.

VD: Với đề tài “ Hoạt động Marketing trong các Ngân hàng Thương mại Việt Nam, thực trạng

và giải pháp”

- Đối tượng nghiên cứu là Hoạt động Marketing của các Ngân hàng TM VN

- Khách thể nghiên cứu là các Ngân hàng Thương mại Việt Nam

3. Thông tin thứ cấp là gì ? Nêu các phương pháp thu thập thông tin thứ cấp.

Thông tin thứ cấp là thông tin đã được xử lý lại từ thông tin gốc ban đầu.

Nguồn thông tin thứ cấp: Báo, tạp chí, tạp san, Internet…

4. Những hạn chế của phương pháp thu thập thông tin bằng bảng hỏi ? cho ví dụ

Đây là phương pháp mà người nghiên cứu thiết kế sẵn một phiếu câu hỏi với những câu hỏi được

sắp xếp theo một thứ tự logic.

Hạn chế của phương pháp thu thập này:

- Người trả lời không trung thực, người nghiên cứu phải chuẩn bị để có thể biết được người

trả lời không trung thực

- Tốn kém (soạn, in phiếu, xử lý…) vì thế cần thiết phải phối hợp với các phương pháp

khác

5. Tranh luận khoa học là gì ? cho ví dụ

Tranh luận khoa học là hoạt ñộng tư duy nhằm tìm kiếm luận cứ và luận chứng ñể chứng minh hoặc

bác bỏ một luận ñề cần tranh luận

Tranh luận “cùn”: không thừa nhận một luận ñề khi không tìm ñược những luận cứ hoặc luận chứng

bác bỏ hoặc không bác bỏ một mệnh ñề khi người tranh luận ñã có những luận cứ, luận chứng bác bỏ

Vi dụ: Có nên hay chưa sử dụng “Option” vào thị trường Việt Nam?