Upload
day-kem-quy-nhon-official
View
564
Download
20
Embed Size (px)
Citation preview
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 1/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
3
STEROID
Steroid là nhóm chức đượ c nghiên cứu và ứng dụng trong thực tế nhiều
nhất. nhiều nhóm steroid có ý ngh ĩ a quyết định đến sự sinh trưở ng,sự phát triểncủa động vật, thực vật và l ĩ nh vực y dượ c, là nguyên liệu đầu để tổng hợ p các loại
thuốc chữa bệnh có giá trị cao.
Các steroid trong tự nhiên gồm:
- Sterol: cholesterol, ergosterol, sitosterol
- Acid mật
- Các hormon sinh dục
- Glycosid tim
- Saponin
- Steroid - alkaloid
Trong y học hiện đại, các thuốc kháng sinh và các thuốc steroid là nhữngloại thuốc thiết yếu nhất để điều trị và phòng ngừa nhiều loại bệnh hiểm nghèo.
Hiện nay, hàng trăm loại thuốc steroid đang đượ c dùng.
Sterol laø chaát khoâng phaân cöïc, raát ít tan trong nöôùc, coù maët trong taát caûcaùc boä phaän cuûa caây nhöng coù nhieàu nhaát ôû caùc haït coù daàu döôùi daïng töï do,hoaëc caùc ester, moät soá ít ôû daïng glycosid. Tan nhieàu trong caùc dung moâi khoângphaân cöïc nhö eter daàu hoõa, benzen, eter etylic, cloroform. Neân caùc chaát naøyñöôïc duøng laøm dung moâi ñeå chieát chuùng. Saûn phaåm chieát ñöôïc baèng dung moâihöõu cô thöôøng laø hoãn hôïp caùc ester sterol keát hôïp vôùi lipit, caroten, lecitin.Phaûi qua giai ñoaïn xaø phoøng hoùa ñeå taùch caùc chaát naøy ra khoûi sterol, sau ñoùchieát sterol baèng dung moâi höõu cô. Tinh cheá baèng keát tinh phaân ñoaïn.
Steroid coù caáu truùc töø 27-29 nguyeân töû carbon, thöoâc nguoàn goác ñoängvaät (cholesterol) hoaëc thöïc vaät (phytosterol, β-sitosterol, esgosterol,stigmasterol). Coù khung cô baûn cyclopetanoperhidrophenanthren goàm 17nguyeân töû C vaø 4 nhaân A, B, C, D.
A B
C D
Cyclopentanoperhydrophenantren
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 2/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
4
I- CHOLESTEROLI-1- Cô caáu cholesterol
Cholesterol coù cô caáu nhö sau:
-8 carbon phi ñoái xöùng taïi caùc vò trí: 3,8,9,10,13,14,17,20.-1 nhoùm –OH taïi C-3-1 noái ñoâi taïi C-5-2 nhoùm metyl goùc ôû C-10 vaø C-13-1 daây thaúng C8H17 taïi C-17
I-2 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa cholesterol:
HO
18
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1911
12
13
14 15
16
17
2021 22
23
24 25
26
27
Cholesterol
HO
H2, Pt
HOH
Cholesterol Cholestanol
HOH
Cholestanol
OH
Cholestanon
CrO3
Aceton
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 3/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
5
HO HO
OHOH
H2O2
AcOH
CrO3
Cholesterol Cholestan-3,5,6-triol
OOH
O
5-Hidroxicholestan-3,6-dion
OH
O
Cholestan-3,6-dion
H2O
Zn / AcOH
1/
2/
H
H
Cholestan
Zn, Hg
HCl,
Cholestanon
OH MgIO
H3C
CH3 MgI H3O+
OH
Cholestanon
3-metilcholestanol 3',7-dimetil-1,2-ciclopentenophanantren
HO
H3C
Se
350 Co1
2
3
4
5
6
7
8 910
1'
2'3'
H3C
CH3
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 4/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
6
II-HOÙA HOÏC LAÄP THEÅ CUÛA STEROID:Ñoàng phaân laäp theå cuûa steroid thöôøng ñöôïc saép loaïi theo hai caùch:Tuøy theo caùc voøng ñöôïc keát hôïp vôùi nhau.
Tuøy theo caùc caáu hình cuûa nhoùm theá, ñaëc bieät ôû C3 vaø C17 .
- Caáu hình cuûa nhaân:Coù 6 nguyeân töû carbon trong nhaân laø carbon phi ñoái xöùng ôû vò trí 5, 8, 9,
10, 13 vaø 14. Do ñoù coù theå coù 26= 64 daïng ñoàng phaân quang hoïc.
HO
Cholesterol
Se340 Co
3'-metil-1,2-ciclopentenophenantren
CH3
1
23
4
5
6
7
8 9
10
(Oppenauer)
HO
Cholesterol
O OHOOC
Choles-4-en-3- Ceto acid
CuO
230 C
oKMnO4
on
HO
Cholesterol
AcO
Ac2O
Piridin
Acetat cholesteril
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 5/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
7
Pheùp phaân tích tia X cho bieát phaân töû steroid laø daøi vaø moûng, coù nghiaõlaø phaân töû deït, nhö theá ôûvoøng B vaø C keát hôïp vôùi nhau theo trans, voøng A/B vaøC/D coù theå hoaëc cis hoaëc trans.
Taát caû steroid baõo hoøa tìm thaáy trong thieân nhieân thuoäc loaïi cholestanhoaëc loaïi coprostan.
Loaïi cholestan:Voøng A/B: transVoøng B/C vaø C/D: trans
Loaïi coprostan:Voøng A/B: cisVoøng B/C vaø C/D: trans
Caáu hình caùc nhoùm theá:Nhoùm –OH taïi C3 ôû treân maët phaúng cuûa voøng coù nghiaõ laø ôû vò trí cis ñoái vôùinhoùm metil ôû C 10. Caáu hình naøy tìm thaát trong sterol töï nhieân vaø caùc chaát naøythuoäc nhoùm β.Khi –OH naèm ôû döôùi maët phaúng, chaát goïi laø thuoäc nhoùm α hoaëc epi
R
H
H H
HR
H
H
H
Cholestan Coprostan
A / B cis (hoaëc 5 )B / C transC / D trans
A / B trans ( hoaëc 5 )B / C transC / D trans
16
CH3
H
R
CH3
12
34
56
7
814
1516
17
1312
11
10
9
CH3 R
CH3
56
7
814
15
17
1312
11
10
9H1
2
34
Cholesterol (A/B trans) Coprostan (A/B cis )
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 6/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
8
III-ERGOSTEROL: Ergosterol laø tieàn sinh toá D, laø sinh toá trò beänh coøi xöông. Khi cho
ergosterol taùc duïng vôùi aùnh saùng töû ngoaïi thì taïo thaønh chaát coù tính khaùng coøi
xöông raát maïnh goïi laø Ergocalciferol.Ergosterol coù coâng thöùc chung laø C28H44O laø 1 chaát raén, coù ñoä tan chaûy laø163oC, tìm thaáy nhieàu trong men.
Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa Ergosterol
H O
C H 3 2 7
1 2
3 4
5 6
7
8
9
1 0
1 1 1 2
1 3
1 4 1 5
1 6 1 7
1 8
1 9
2 0
2 1 2 2 2 3
2 4 2 5
2 6
-1 nhoùm -OH taïi C-3
-3 noái đôi taïi C-5, C-7,C-22
-2 nhoùm metil goùc taïi C-10
vaø C-13; 1 nhoùm metil taïi C-24
Ergosterol
Ac2O
PiridinHO
CH3
Ergosterol
AcO
CH3
Acetat ergosteril
Ac2O
Piridin
Ergostanol
HO
CH3
H
H2, Pt
Acetat ergostanil
AcO
CH3
H
3
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 7/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
9
CrO3
H+,
CH3 CO CH CH3
CH3
Acetat ergostanil
AcO
CH3
H
Acetat acid 3 -hidroxinorallocholanic
AcO
COOH
H
Oxi hoùa(t-butoxid Al/Aceton)
O3
H2O, Zn
CHO
CH
CH3
CHCH3
CH3
1/
2/
O
CH3
Ergosteron
O
CH3
Isoergosteron
CH3
AcO
Ac2O
Piridin
Ac2O
Piridin
KOHMeOH
CH3
AcO
Acetat enol
HO
CH3
Ergosterol
CHO
HO
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 8/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
10
HO
O OHC CH CHC9H19
Se
CH3
2-metilphenantren
KOH
HO
Ergosterol 22-Dihidroergosterol
HOor H2,Pt (eter)
Na, EtOH
HO
5-Dihidroergosterol
-Ergostenol
C9H19
HOH
Na, C3H7O4 H2, Pt (eter)
-Ergostenol
C9H19
HOH
H2, PtAcOH
HClCHCl3
-Ergostenol
C9H19
HOH
Ac2O, piridin
O3
H2O
1/ 2/
3/
CHO
C9H19
HOH
O
78
14
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 9/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
11
IV-SINHTOÁ D:Sinh toá D trò beänh coøi xöông. Söï bieán ñoåi ergosterol thaønh sinh toá D
töông öùng baét ñaàu töùc thôøi bôûi tia saùng UV ôû ñoä daøi soùng thích hôïp.
Giai ñoaïn ñaàu laø söï bieán ñoåi quang hoùa hoïc ergosterol thaønh pre-ergocalciferol, keá tieáp laø söï bieán ñoåi nhieät pre-ergocalciferol thaønhergocalciferol (sinh toá D2 ).
Ergosterol h ν Lumisterol h ν Tachisterol h ν Ergocalciferol
Ergocalciferol laø 1 chaát raén, coù tính trieàn quang,tan chaûy ôû 115-117oCDo söï hieän dieän cuûa 2 noái ñoâi ôû C5=C6 vaø C7=C8 neân coù ñoàng phaân hình
hoïc nhö sau:
HOHO
CH2
HO
h
h
ErgosterolLumisterol
Tachisterol Ergocalciferol ( sinh toá D )2
h
HO
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 10/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
12
V-STIGMASTEROL:Stigmasterol ñöôïc coâ laäp laàn ñaàu tieân bôûi WINDAUS töø hoät
Physostigma venenosum. Hieän dieän nhieàu trong ñaäu naønh, daàu caø pheâ, daàu traø,daàu döøa.V-1:Ly trích stigmasterol töø daàu ñaäu naønh:
Daàu ñaäu naønh ñöôïc xaø phoøng hoùa baèng caùch ñun hoài löu vôùi KOH trongMeOH. Sau ñoù theâm nöôùc vaø chieát hoãn hôïp naøy vôùi eter etyl, caát thu hoài dungmoâi, caën (khoâng xaø phoøng hoùa) ñöôïc hoøa tan trong eter petrol, ñeå yeân qua
ñeâm, sterol seõ tuûa. Loïc laáy tuûa, saáy khoâ. Acetyl hoùa sterol baèng caùch ñun hoàilöu vôùi anhidrid acetic. Ñeå laïnh qua ñeâm, ñöôïc tuûa acetat stigmasteril.Stigmasterol coù coâng thöùc chung laø C29H48O, ñieåm tan chaûy laø 170 o C
V-2 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa stigmasterol-Söï hidrogen hoùa xuùc taùc stigmasterol cho stigmastanol C29H52OAcetat cuûa stigmatanol seõ bò oxy hoùa bôûi CrO 3 ñeå cho ra acetat cuûa acid 3β-hidroxinorallocholanic
CH2
HH
C9H17
HO1
2
3
4
5 CH2
HH
HO
C9H17
uv
Ergocalciferol Preergocalciferol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 11/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
13
-Söï ozon giaûi stigmasterol cho etilisopropilacetaldehid vaø caùc saûn phaåm khaùc.
HO HO
H2, Pt
Stigmasterol Stigmastanol
AcO
Acetatstigmastanil
Ac2O
Piridin
CrO3
H+,
AcO
COOH
H
Acetat cuûa acid 3 -hidroxinorallocholanic
HO
Stigmasterol
O3
CHO
CH
C2H5
CHCH3
CH3
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 12/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
14
-Söï hidroxi hoùa stigmasterol bôûi H2O 2 /AcOH cho triolChaát naøy ñöôïc oxy hoùa bôûi CrO 3 /aceton cho hidroxidixeton. Chaát naøy khöûnöôùc keá tieáp bôûi söï khöû vôùi Zn-AcOH taïo thaønh dion hoùa hôïp vôùi hidrazin chodaãn xuaát pyridazin.
HO
Stigmasterol
H2O2 CrO3
AcetonAcOH
HO
OHOH
O
O
OH
Hidroxidiceton
O
OH
( H2O)1/
2/ Zn-AcOH
- NH2 NH2
( H2O) _ 2
N
N
H
Daãn xuaát pyridazin
Dion
Triol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 13/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
15
VI – ACID MAÄT:Acid maät ñöôïc tìm thaáy trong maät ( ñöôïc baøi tieát bôùi gan) cuûa ñoäng vaät.Ña soá acid maät laø daãn xuaát mono-, di- hoaëc trihidroxi cuõa acid cholanic
hay acid allocholanic vaø taát caû nhöõng acid chöùa 1 nhoùm hidroxi ôû C3 thöôøngñònh höôùng α.
Caùc acid maät töï nhieân quan troïng nhaát laø:
Teân Ñieåm tan chaûy Vò trí nhoùm –OH Nguoàn goácAcid cholicAcid deoxicholicAcid lithocholicAcid chenodeoxicholic
95oC72oC86oC40oC
3α, 7α, 12α 3α, 12α 3α 3α, 7α
Ngöôøi, boø-nt--nt-
Ngöoøi ngöïa
COOH
H
12
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 15
16
17
18
19
2021 22
23
Acid cholanic
COOH
H
12
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 15
16
17
18
19
2021 22
23
Acid allocholanic
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 14/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
16
Cô caáu cuûa acid cholanic vaø acid allocholanic
Caùc acid naøy daãn xuaát töø coprostan vaø cholestan
HO
Cholesterol
H2, Pt
HOH
Cholestanol
CrO3
OH
Cholestanon
CrO3
COOH
H
Zn, Hg
HCl
H
Cholestan
Acid allocholanic
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 15/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
17
VII-CAÙC HORMON:Caùc hormon steroid quan troïng laø hormon voû tuyeán thöôïng thaän,
hormon sinh duïc vaø hormon daãn xuaát töø vitamin D.Hormon steroid coù nhöõng ñaëc ñieåm chung :- Coù khung caáu truùc cô baûn:cyclopentanoperhidrophenatren- Tan trong lipid vaø vaän chuyeån deã daøng qua maøng teá baøo vaøo baøo töông.- Ñöôïc toång hôïp töø cholesterol (phaàn lôùn qua pregrenolon)
Cholesterol
HO
C
HO
CH3
O
HC CH2
O
CH2 CH
C
C
Pregnenolon Isocaproaldehyd
H2, Pt
CO
H
Acid cholanic
oxi hoùa
CrO3Zn, Hg/HCl
HO
Cholesterol
O
Cholest-4-en-3-on
HOH
CoprostanolH
Coprostan
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 16/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
18
Döïa vaøo caáu taïo cuûa nhoùm theá, coù theå chia phaàn lôùn hormon steroid thaønh 3nhoùm:
- Nhoùm Estran: coù 18C (17β-estradiol )- Nhoùm Androstan : coù 19 C ( testosteron)- Nhoùm Pregnan: coù 21 C ( cortisol, progesteron)
VII-1 Hormon cuûa voû tuyeán thöôïng thaän (corticosteroid):
VII-1-1 Caáu taïo hoùa hoïc vaø phaân loaïi:Ngöôøi ta ñaõ chieát vaø keát tinh döôïc treân 50 loaïi corticosteroid nhöng chæ
moät soá ít coù hoaït tính hormon roõ reät. Coù theå chia nhöõng hormon naøy thaønh 3nhoùm döaï vaøo taùc duïng chính cuûa moãi nhoùm:
- Glucocortioid: ( hormon chuyeãn hoùa ñöôøng): coù 21C vaø oxi ôû C11. Taùc duïng
quan troïng nhaát cuûa nhoùm naøy laø kích thích taïo ñöôøng. Thuoäc nhoùm naøy coùcortisol, cortison (11-dehidroxicortisol) vaø corticosteron.- Mineralocorticoid ( hormon chuyeãn hoùa muoái nöôùc) coù 21C. chaát ñieån hình laø
aldosteron vaø 11-deoxicorticosteron, coù taùc duïng ñieàu hoøa chaát ñieän giaûi trongmaùu.
- Androgen voû thöôïng thaän: coù 19 C goàm ∆4 –androsten-3,17-dion, 11β-hidroxiandrostendion.
HO
OH
O
OH
O
HO
C
CH2OH
OOH
O
C
CH2OH
O
17 -Estradiol Testosteron
Cortisol Progesterol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 17/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
19
VII-1-2-Sinh toång hôïp:
Caùc corticosteroid ñöôïc toång hôïp töø cholesterol qua ∆5 pregnenolon nhôøcaùc enzym:
-Demolase caét nhaùnh cholesterol-Hydroxilase 17α, 21, 11β, 18 ( gaén –OH)-Dehydrogenase ( 3β-hydroxi -> 3ceto)-∆5-∆4 isomerase ( chuyeãn lieân keát ñoâi)-Lisase C17-20 ( caét nhaùnh )
Progesteron
HO
C
CH3
O
O
O
Androsten-3,17-dion
HO
Desmolase
Cholesterol
Pregnenolon 17-Hidroxipregnenolon
HO
C
CH3
O
OH
HO
C
CH3
O
17-Hidroxipregesteron
O
C
CH3
O
OH
4
17 Hidroxylase
Dehydroepiandrosteron
HO
O
5 4
C17 20 Lyase
3 Hydroxysteroid Deshydrogenenase: Isomerase _
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 18/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
20
11-Desoxycorticosteron 11-Desoxycortisol
O
C
CH2OH
O
OH
O
C
CH2OH
O
(11-Desoxi-17-hidroxicorticosteron)
21Hydroxylase
Corticosteron Cortisol (17-Hidroxicorticosteron)O
C
CH2OH
O
HO
O
C
CH2OH
O
OHHO
18-Hidroxilase18-Hidroxydeshydrogenenase
Aldosteron
OHC
O
C
CH2OH
O
HO
11 -Hydroxylase
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 19/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
21
Trong caùc hormon cuûa voû tuyeán thöôïng thaän, chæ coù 6 chaát laø coù tính hoaït ñoängveà sinh lí, ñoù laø: corticosteron, 11-dehidrocorticosteron, 17-hidroxicorticosteron, 11-deoxi-17-hidroxicorticosteron vaø 11dehidro-17-hidroxicorticosteron
C O
CH2OH
HO
O
Corticosteron(11,21-Dihidroxiprogesteron)
C O
CH2OH
O
O
11-Dehidrocorticosteron(21-Hidroxi-11-cetoprogesteron)
C O
CH2O
O
11-Deoxicorticosteron(21-Hidroxiprogesteron)
C O
CH2OH
HO
O
OH
17-Hidroxicorticosteron(11,17,21-Trihidroxiprogesteron)
C O
CH2OH
O
OH
11-Deoxi-17-hidroxicorticosteron(17,21-Dihidroxiprogesteron)
C O
CH2OH
O
O
OH
11-Dehidro-17-hidroxicorticosteron(Cortison)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 20/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
22
Caùc corticosteroid chòu nhieàu quaù trình bieán ñoåi hoùa hoïc laøm maát hoaït tínhsinh hoïc cuûa hormon vaø laøm cho chuùng deã tan trong nöôùc hôn, do ñoù ñöôïc baøitieát theo ñöoøng nöôùc tieåu hay ñöôøng maät döôùi daïng lieân hôïp.Cô quan chính gaây thaùi hoùa corticosteroid laø gan. Coù theå chia caùc phaûn öùngbieán ñoåi thaønh 5 loaïi.-Phaûn öùng khöû ( khöû lieân keát ñoâi, khöû C=O thaønh C-OH)-Phaûn öùng oxi hoùa (11β-OH vaø 21-OH C=O )-Phaûn öùng hidroxyl hoùa (6β)-Phaûn öùng caét chuoåi nhaùnh-Phaûn öùng ester hoùa ( taïo glucoro lieân hôïp)
Caùc corticosteroid, do coù söï hieän dieän cuûa nhoùm α-hidroxiceton–CO-CH2OH neân coù tính khöû maïnh.
Nhoùm 11-ceto trô trong phaûn öùng hidrogen hoùa xuùc taùc trong moâi tröôøng trun ghoøa nhöng bò khöû trong moâi tröôøng acid. Noù Cuõng bò khöû nhanh thaønh nhoùmOH bôûi LiAlH4 vaø thaønh –CH2 bôûi söï khöû ClemesenVieäc xaùc ñònh cô caáu caùc hormon cuûa voû tuyeán thöôïng thaän nhôø vaøo phaûn öùnggiaûm caáp vaø phaûn öùng toång hôïp moät phaàn töø chaát ñaàu laø sterol coù cô caáu ñaõbieát.
VII-1-3: Toång hôïp 11-deoxicorticosteron töø stigmasterol:
HO
Stigmasterol
(5giai ñoaïn)
pö giaûm caáp
COOH
HO
Acid hidroxibisnorcholenic
2/ 2PhMgBr3/
1/ MeOH/HCl
H3O+
HO
C CPh2
CH3
Ac2O,Br2,CrO3
Zn, thuûy giaûi
HO
C O
CH3
Pregnenolon
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 21/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
23
AcO
C O
CH3
Acetat pregnenolon
SOCl2
Ac2O1/
2/
HO
COOH
AcO
C O
Cl
KOHH2O
1/ CH2N2
2/ 3/
HO
COCHN2
oxi hoùa
O
CO
CHN2
H2SO4
O
CO
CH2OH
11-Deoxicortisteron
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 22/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
24
Söï töông quan giöõa corticosteron vaø 11-dehidrocorticosteron, giöõa cortisol vaø
cortison:
Taùc duïng :
Töøng hormon rieâng bieät cuûa moãi nhoùm thöôøng coù taùc duïng ñaëc tröng cuûa nhoùmnhöng ñoâi khi cuõng coù taùc duïng cuûa nhoùm khaùc
- Glucocorticoid coù taùc duïnh chuû yeáu treân chuyeån hoùa gluxid vaø protein
C O
CH2OAc
HO
O
CrO3, OH-
C O
CH2OH
O
O
11-Dehidrocorticosteron
C O
CH2OH
HO
O
Corticosteron
O
HO
C O
CH2OAc
OH
CrO3, OH-
O
O
C O
CH2OH
OH
CortisonO
HO
C O
CH2OH
OH
Cortisol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 23/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
25
Treân chuyeån hoùa gluxid: cortisol kích thích ñöôïc söï taân taïo ñöôøng laøm taêng döïtröõ glycogen ôû gan. Maët khaùc, cortisol gaây taêng hoaït ñoä glucose-6-phosphatasedo ñoù taêng cöôøng giaûi phoùng gluco ôû gan vaøo maùu gaây taêng ñöôøng huyeát.Treân chuyeån hoùa protein, cortisol gaây taêng quaù trình thoaùi hoùa protein vaø acid
amin ñaëc bieät laø ôû cô. Taïi gan, noù gaây taêng thu nhaän acid amin, kích thích caûmöùng toång hôïp enzym xuùc taùc quaù trìng taân taïo ñöôøng. Ngoaøi ra, cortisol coøn coùmoät soá taùc duïng sinh lí quan troïng : baûo veä cô theå choáng laïi stress, choáng dò öùng,laøm giaûn phaûn öùng vieâm. Cortisol ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu trò vieâm khôùp, caùc beänhcolagenose… treân thöïc teá ngöôøi ta daõ toång hôïp ñöôïc moät soá daãn xuaát cortioid coùhoaït löïc choáng vieâm maïnh gaáp 30 laàn cortisol (dexamethason, betamethason…)• Mineralocorticoid: Aldosterol coù taùc duïng maïnh nhaát treân chuyeån hoùa muoái
nöôùc, laøm taêng taûi haáp thu Na+, laøm taêng baøi tieát K+ do ñoù giöõ ñöôïc nöoùc trong
cô theå.Ngoaøi ra, aldosteron coøn coù taùc duïng laøm taêng döï tröû glycogen ôû gan,giaûm baïch caàu öa acid trong maùu vaø taêng khaû naêng choáng ñôõ vôùi caùc stresscuûa cô theå.
*Caùc Androgen ôû voû thöông thaän: coù taùc duïng gioáng hormon sinh duïcnam nhöng yeáu hôn. Chuùng cuõng coù taùc duïng taêng thoaùi hoùa protein gaây öùdong môõ, Na+, Cl- vaø phosphoôû nöõ giôùi, neáu coù nhieàu hormon naøy seõ daãn ñeán hieän töôïng nam hoùa.
VII-2 HORMON CUÛA GIÔÙI TÍNHVII-2-1: Hormon sinh duïc nam:-TESTOSTEROL:
-Testosterol ñöôïc coi laø moät prohormon vì noù coù theå bieán ñoåi taïo thaønh 1 soáchaát coù hoaït tính hormon-Dihidro-testosterol coù taùc duïng maïn hôn testosterol nhieàu-Testosterol trong huyeát töông ñöôïc thoaùi hoùa chuû yeáu ôû gan theo 2 con
ñöôøng:+ Taïo chaát chuyeån hoùa hoaït ñoäng: Estradiol
+ Taïo chaát chuyeån hoùa khoâng hoaït ñoäng baøi xuaát ra nöôùc tieåu döôùi daïng17 cetosteroid:androsteron, epiandrosteron vaø caùc chaát chuyeån hoùa phaân cöïc(diol,triol vaø lieân hôïp)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 24/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
26
O
HHO
O
HHO
O
HOH
Androsteron(3 -hidroxi-5 -androstan-17-on) (3 -hidroxi-5 -androstan-17-on) (3 -hidroxi-5 -androstan-17-o
Epiandrosteron Ethiocholanolon
OH
HO
Estradiol
OH
O
OH
OH
Testosteron(17- -hidroxi-4-androsten-3-on)
Dihidrotesteron
thôm hoùa nhaân khöû noái ñoâi
Khöû nhaân A,oxi hoùa 17-on
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 25/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
27
Ñieàu cheá TESTOSTEROL töø cholesterol
HO HOBr
BrCholesterol
AcO
O
BrBr
1/
2/
HO
O
AcO
OH
HO
OCOC6H5
5-dehidroepiandrosteron
Zn, AcOH
H2O
oxi hoùaoppenaner
O
OCOC6H5
O
OH
Testosteron
Ac2O, piridin
Br2, CCl4
1/
2/
CrO3 AcOH
Ac2O, piridin
Na, C3H7OH
1/
2/
C6H5COCl1/
2/ thuûy giaûi
(MeOH-NaOH)
thuûy giaûi
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 26/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
28
Ñieàu cheá Epiandrosteron vaø Androsteron:
Acetatcholestanil
AcO
Epiandrosteron
HO
o
1/
2/
Cr2O3 /AcOH
H3O+,
Acetatepicholestanil
AcO
Androsteron
o
HO
1/
2/
Cr2O3 /AcOH
H3O+,
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 27/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
29
VII-2-2:Hormon sinh duïc nöõ:
Buoàng tröùng saûn xuaát 2 nhoùm hormon sinh duïc nöõ: Estrogen vaø Progestin,trong ñoù hormon töï nhieân hoaït ñoäng nhaát laø 17 β-estradiol vaø progesteron
Caáu taïo hoùa hoïc vaø sinh toång hôïp:-Estrogen: coù caáu taïo nhaân estran (C18), ñaëc tröng bôûi nhaân thôm A, coøn ñöôïcgoïi laø caùc phenosteroid.Chuùng tan trong moâi tröôøng kieàm do ñoù deã taùch rakhoûi caùc steroid khaùc.Thuoäc nhoùm naøy coù 3 chaát:
+.Estron: 1,3,5-estradien-3-ol-17-on+.17β-estradiol: 1,3,5-estradien-3,17β-dion.+Estriol: 1,3,5-estradien-3,16,17β-triol+-Progesteron: coù caáu taïo nhaân pregnan(C21)
O
HO HO
OH
HO
OH
OH
O
C O
CH3
Estron17- -estradiol
Estriol Progesteron
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 28/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
30
Buoàng tröùng ,tinh hoaøn ,voû thöôïng thaän vaø nhau thai coù theå toång hôïp ñöôïcEstron vaø 17β-estradiol töø testosteron vaø androtendion.Estradiol ñöôïc vaänchuyeån trong maùu 1 phaàn raát nhoû döôùi daïng töï do, phaàn lôùn gaén vôùi glubulinhuyeát thanh.Progesteron cuõng ñöôïc toång hôïp ôû nhieàu tuyeán , song nhieàu nhaát laø ôû hoaøngtheå vaø nhau thai.Trong thôøi gian coù thai,progesteron taêng cao.Gan bieán ñoåi estradiol vaø estron thaønh estriol caû 3 chaát naøy ñeàu laø cô chaát cuûanhöõng enzym lieân hôïp ôû gan taïo ra caùc saûn phaåm lieân hôïp glucuronid haysulfat deã tan vaø khoâng gaén vôùi protein vaän chuyeån, do ñoù baøi xuaát nhanh theoñöôøng maät, phaân vaø nöôùc tieåu.Progesteron cuõng bò gan chuyeån hoùa thaønhnhieàu chaát.ÔÛ ngöôùi, saûn phaåm chuyeån hoùa chính trong nöôùc tieåu laøpregnandiol-20-glucuronat
Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa Estron:
O
HO
Estron
O
MeO
Wolff-Fisher
MeO
MeI, OH-
Se,
5
6
7
7-metoxi-1,2-ciclopentenophenantren
1
23
4
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 29/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
31
Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa Estriol
-Estradiol, C18H24O2 Coù hai ñoàng phaân laäp theå α vaø β ( ñoàng phaân α hoaït ñoäng hôn ñoàng phaân β)
α-Estradiol ñöôïc ñieàu cheá töø söï khöû Estronα-Estradiol sau ñoù ñöoôïc coâ laäp töø buoàng tröùng cuûa heo naùiβ-Estradiol coâ laäp töø nöôøc tieåu cuûa ngöïa caùi coù thai.α-Estradiol hoaït ñoäng hôn EstronEstradiol laø hormon thaät söï coøn Estron vaø Estriol laø nhöõng saûn phaåm trao ñoåi.
OHH
HO
HOH
HO
- Estradiol
(Estradiol - 17 )
- Estradiol
(Estradiol - 17 )
HO
OH
OH
Estriol
HO
COOH
CH2 COOH
HO
CH3
CH3
CH3
CH3
KOH
Zn
Acid marrianolic
1,2-Dimetilphenantren7-Hidroxi-1,2-dimetilphenantren
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 30/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
31
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 31/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
32
ALKALOID
I-KHAÙI NIEÄM VEÀ HÔÏP CHAÁT ALKALOIDI-1 Lòch söûSöï phaùt minh alkaloid trong caây coû laø moät tieáng vang raát lôùn trong
ngaønh hoùa ôû ñaàu theá kyû thöù 19. Tröôùc ñoù, ngöôøi ta thaáy raèng caây coû chæchöùa chaát acid hoaëc chaát trung tính. SCHEELE ñaõ coâ laäp töø caây coû moät soáacid höõu cô keát tinh ñöôïc nhö acid oxalic, acid malic, acid tactric...
HOOC-COOH HOOC-CH2-CHOH-COOH HOOC-CHOH-CHOH-COOHAcid oxalic Acid malic Acid Tartric
Naêm 1803, DEROSNE ñaõ trích ly töø aù phieän moät "muoái keát tinh" coù
phaûn öùng kieàm, goïi laø "muoái aù phieän" vaø cho raøng tính (baz) naøy laø do veátKOH duøng trong luùc trích ly. Naêm sau, SEGUIN cuõng trích töø aù phieän moätchaát keát tinh, tan trong acid, traàm hieän bôûi baz, do ñoù chaát treân coù tính baz.Naêm 1806, SERTURNER) phaân laäp ñöôïc moät chaát töø nhöïa thuoác phieän coùtính kieàm vaø gaây nguû maïnh ñaõ ñaët teân laø Morphin. Naêm 1810 GOMESchieát ñöôïc moät chatá keát tinh töø voû caây Canhkina vaø ñaët teân laø"Cinchonino", sau ñoù P.J.PELLETIER vaø J.B.CAVENTOU laïi chieát ñuôïchai chaát coù tính kieàm töø haït moät loaøi Strychnos ñaët teân laø Strychnin vaøBrucin.Töø ñaây nhieàu coâng trình nghieân cöùu ñöa ñeán söï phaùt minh cuûa haøng traêmchaát baz trích töø thöïc vaät khaùc nhau. Naêm 1819 moät duôïc só laø WILHELMMEISSNER ñeà nghò xeáp caùc chaát coù tính kieàm laáy töø thöïc vaät ra thaønh moätnhoùm rieâng vaø oâng ñeà nghò goïi teân laø alkaloid, do ñoù ngöôøi ta ghi nhaänMEISSNER laø nguôøi ñaàu tieân ñöa ra khaùi nieäm veà alkaloid
I-2 Ñònh nghóaÑaàu tieân, chöõ alkaloid ( alkaloid = nghóa laø gioáng chaát kieàm alkali) duøngcho taát caû nhöõng baz höõu cô coâ laäp töø caây coû. Ñònh nghóa naøy cuõng thay ñoåi
daàn theo ñaø tieán trieån veà nghieân cöùu alkaloid. Naêm 1880, KONIGS ñònhnghóa alkaloid laø nhöõng baz höõu cô tìm thaáy trong thieân nhieân vaø chöùa moätnhaân piridinTheo LADENBURG, alkaloid laø chaát töï nhieân trích ly töø caây coû coù tính bazvaø chöùa ít nhaát moät nguyeân töû nitô trong nhaân dò hoaøn. Ñònh nghóa naøy loaïitröø caùc chaát toång hôïp vaø caùc chaát coâ laäp töø ñoäng vaät. Hieän nay, ngöôøi tacuõng cho laø vaãn coøn khoù ñònh nghóa alkaloid. Thoâng thöôøng, alkaloid bao
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 32/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
33
goàm caùc chaát baz höõu cô taïo thaønh trong caây coû, nhöng phaàn ñoâng taùc giaûkhoâng chaáp nhaän maø cho raèng alkaloid trích töø caây ñöôïc goïi laø alkaloidthöïc vaät (plant alkaloid hoaëc vegetable alkaloid).
Phaàn ñoâng alkaloid laø nhöõng chaát ñoäc, thöôøng duøng trong y döôïc ôû
lieàu löôïng raát thaáp. Do ñoù, noùi chung, tính chaát baz, tính chaát döôïc lyù vaønguoàn goác thöïc vaät laø 3 ñaëc tính chính ñeå xaùc ñònh alkaloid thöïc vaät.
POLONOPSKI ñaõ ñònh nghóa: Alkaloid laø nhöõng hôïp chaát höõu cô coùchöùa Nitô, ña soá coù nhaân dò voøng, coù Phaûn öùng kieàm, thöôøng gaëp trong thöïcvaät vaø ñoâi khi trong ñoäng vaät, thuôøng coù duôïc löïc tính raát maïnh vaø chonhöõng phaûn öùng hoaù hoïc vôùi moät soá thuoác thöû goïi laø thuoác thöû chung cuûaalkaloid.
Moät thöïc vaät ñöôïc xem laø coù chöùa alkaloid coù yù nghóa thöïc tieãn phaûicoù haøm löôïng alkaloid toái thieåu laø 0,05% tính theo döïc lieäu khoâ. Tuy nhieâncuõng coù 1 soá chaát ñöôïc xeáp vaøo alkaloid nhöng nitô khoâng ôû dò voøng maø ôûmaïch nhaùnh nhö: ephedrin trong ma hoaøng (Ephedra sinica Stapf.),capsaicin trong ôùt (Capsicum annuum L.) colchicin trong haït caây toûi ñoäc(Colcicum autumnal L.) , moät soá alkaloid khoâng coù phaûn öùng kieàm nhöcolchicin töø haït toûi ñoäc,ricinum töø haït thaàu daàu ( Ricinus communis L.) vaø coùalkaloid coù phaûn öùng acid yeáu nhö arecaidin vaø guvacin trong haït cau( Areca catechu L.)
I-3 Danh phaùpCaùc alkaloid trong döôïc lieäu thöôøng coù caáu taïo phöùc taïp neân ngöôøi ta khoâng
goïi teân theo danh phaùp hoùa hoïc maø thöôøng goïi chuùng theo moät teân rieâng.Teân cuûa alkaloid luoân luoân coù ñuoâi –in vaø suaát phaùt töø:-Teân chi hoaëc teân loaøi caây + in. Ví duï: Papaverin töø Papaver somniferum ;palmatin töø Zatrorrhiza palmata; cocain töø Erythroxylum coca.-Ñoâi khi döaï vaøo taùc duïng cuûa alkaloid ñoù. Ví duï nhö Emetin do töø εµεtoscoù nghiaõ laø gaây noân, morphin do töø morpheus.-Coù theå töø teân ngöoøi + in.Ví duï nhö Pelletierin do teân Pelletier; Nicotin doteân J.Nicot. Caùc alkaloid phuï tìm ra sau thöoøng ñöôïc goïi teân baèng caùchtheâm tieáp ñaàu ngöõ hoaëc bieán ñoåi vò ngöõ cuûa alkaloid chính (bieán doåi -inthaønh -idin, -anin,-alin…).-Tieáp ñaàu ngöõ –nor dieãn taû moät daån chaát maát moät nhoùm metyl. Ví duï :Ephedrin ( C10H15ON) norerephedrin( C9H13ON).Caùc ñoàng phaân thöôøng coù tieáp ñaàu ngöõ: Pseudo, iso, neo, epi, allo….
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 33/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
34
I-4 Phaân boá trong thieân nhieân -Alkaloid phoå bieán trong thöïc vaät, ngaøy nay ñaõ bieát khoaûng treân
6000 alkaloid töø hôn 5000 loaøi thöïc, haàu heát ôû thöïc vaät baäc cao chieámkhoaûng 15-20% toång soá caùc loaøi caây taäp trung ôû moät soá hoï: Apocynaceae
(hoï Truùc ñaøo ) coù gaàn 800 alkaloid, Papaveraceae (hoï Thuoác phieän) gaàn400 alkaloid, Fabaceae (hoï Ñaäu) gaàn 350 alkaloid, Rutaceae (hoï Cam) gaàn300 alkaloid, Liliaceae (hoï Haønh) 250 alkaloid, Solanaceae (hoï Caø) gaàn200 alkaloid, Amaryllidaceae (hoï Thuûy tieân) 178 alkaloid,Menispermaceae (hoï Tieát deâ) 172 alkaloid, Rubiaceae (hoï Caø pheâ) 156alkaloid, Loganiaceae (hoï Maõ tieàn) 150 alkaloid, Buxaceae (hoï Hoaøngdöông) 131 alkaloid, Asteraceae (hoï Cuùc) 130 alkaloid, Euphorbiaceae (hoïThaàu daàu) 120 alkaloid…
CoÙ nhöõng hoï coù tôùi 50% loaøi caây coù chöùa alkaloid nhöRanunculaceae, Berberidaceae, Papaveraceae, Buxaceae, Cactaceae.
ÔÛ naám coù alkaloid trong aám cöïa khoaû maïch (Claviceps purpurea,naám Amanita phalloids.
Ôû ñoäng vaät cuõng ñaõ tìm thaáy alkaloid ngaøy caøng taêng. AlkaloidSamandarin,Samandaridin, Samanin coù trong tuyeán da cuûa loaøi kì nhoâng Salamandramaculosa vaø Salamandra altra. Bufotenin, Bufotenidin,dehdrobufotenin laáytöø nhöaï coùc ( Bufo bufogargorizans, B. bufoasiaticus, B. melansiticus…-Bufonidae). Bantrachotoxin coù trong tuyeán da cuûa loaøi Eách ñoäc(Phyllobates aurotaenia).
- Trong caây alkaloid thöôøng taäp trung ôû moät soá boä phaän nhaát ñònh. Víduï: alkaloid taäp trung ôû haït nhö Maõ tieàn, Caø pheâ, Toûi ñoäc…; ôû quaû nhö ôùt ,hoà tieâu, thuoác phieän; ôû laù nhö Benladon, coca, thuoác laù,cheø,…ÔÛ hoa nhö caøñoäc döôïc…ÔÛ thaân nhö Ma hoaøng; ôû voû nhö canhkina, möùc hoa traéng, hoaønhbaù; ôû reå nhö ba gaïc, löïu; ôû cuû nhö oâ daàu, bình voâi, baùch boä…
- Raát ít tröôøng hôïp trong caây chæ coù moät alkaloid duy nhaát maø thöoøngcoù hoãn hôïp nhieàu alkaloid, trong doù alkaloid coù haøm löôïng cao nhaát ñöôïcgoïi laø alkaloid chính, coøn nhöõng alkaloid coù haø löôïng thaáp hôn goïi laøalkaloid phuï. Nhöõng alkaloid trong cuøng moät caây coù caáu taïo töông töï nhaunghiaõ laø chuùng coù moät nhaân cô baûn chung. Ví duï: isopelletierin vaømetylisopelletierin trong voû Löïu ñeàu coù nhaân Piperidin; caùc chaát tropin,hyoscyamin, atropin trong laù Benladon ñeàu coù nhaân tropan.
Caùc alkaloid ôû trong nhöõng caây coù cuøng moät hoï thöïc vaät cuõng thöôøngcoù caàu taïo raát gaàn nhau. Ví duï: alkaloid trong moät soá caây hoï caø nhö Atropa
belladona L…, Hyoscyamus niger L , Datura metel L, Datura stramonium L, Datura tatula L ñeàu coù chung nhaân tropan. Nhöng cuõng coù nhöõng caây trongcuøng moät hoï maø chöùa nhöõng alkaloid hoaøn toaøn khaùc nhau veà caáu truùc hoùa
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 34/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
35
hoïc. Ví duï moät soá caây trong hoï Caø pheâ (Rubiaceae) nhö caây Caøpheâ coùcafein (nhaân purin), caây Ipeca coù emetin (nhaân isoquinolin), caây Canhkinacoù quinin (nhaân quinolin).
Cuõng coù alkaloid coù theå gaëp ôû nhieàu caây thuoäc nhöõng hoï khaùc nhau
nhö ephedrin coù trong Ma hoaøng ( hoï Ma hoaøng-Ephedraceae), trong caâyThanh tuøng (hoï Kim giao-Taxaceae), trong caây Keù ñoàng tieàn (hoï Boâng-Malvaceae). Becberin coù trong caây Hoaøng lieân (hoï Hoaøng lieân-Ranunculaceae), cuõng coù trong caây Hoaøng baù ( hoï Cam-Rutaceae), coù trongcaây Vaøng ñaéng ( hoï Tieát deâ-Menispermaceae)…
-Haøm löôïng alkaloid trong caây thöôøng raát thaáp, tröø moät soá tröôønghôïp nhö trong caây Canhkina haøm löôïng alkaloid ñaït 6-10%, trong nhöïathuoác phieän ( 20-30%). Moät soá döôïc lieäu chöùa 1-3% alkaloid ñaõ ñöôïc coi laøcoù haøm löôïng alkaloid khaù cao.
Haøm löôïng alkaloid trong caây phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö khíhaäu, aùnh saùng, chaát ñaát, phaân boùn, gioáng caây, boä phaän thu haùi vaø thôøi kì thuhaùi.Vì vaäy ñoái vôùi moãi döôïc lieäu caàn nghieân cöùu caùch troàng troït, thu haùi vaøbaûo quaûn ñeå coù haøm löôïng hoaït chaát cao.
Trong caây, alkaloid ít khi ôû traïng thaùi töï do (alkaloid baz), maø thöôøngôû daïng muoái cuûa caùc acid huõu cô nhö citrat, tactat, malat, oxalat, acetat…(ñoâi khi coù ôû daïng muoái cuûa acid voâ cô) tan trong dòch teá baøo. Ôû moät soácaây, alkaloid keát hôïp vôùi tanin hoaëc keát hôïp vôùi acid ñaëc bieät cuûa chính caâyñoù nhö acid meconic trong thuoác phieän, acid tropic trong moät soá caây hoï caø,acid aconitic coù trong caây oâ ñaàu…Coù moät soá ít tröôøng hôïp alkaloid keát hôïp
vôùi ñöôøng taïo ra daïng glycoalkaloid nhö solasonin vaø solamacgin trong caâycaø laù xeû (Solanum laciniatum).
I-5 Tính chaát chung cuûa alkaloid: Lyù tính:
- Phaàn lôùn Alkaloid trong thieân nhieân coâng thöùc caáu taïo coù oxy nghóalaø trong coâng thöùc coù C, H, O, N nhöõng alkaloid naøy thöôøng ôû theå raén ôûnhieät ñoä thöôøng. Thí duï: morphin (C17H19NO3), Codein (C18H21NO3),Strychnin (C21H22N2O2).
Nhöõng alkaloid thaønh phaàn caáu taïo khoâng coù oxy thöoøng ôû theå loûng.Thí duï nhö Nicotin (C10H14N2).
Tuy nhieân cuõng coù vaøi chaát trong thaønh phaàn caáu taïo coù oxy vaãn ôû theåloûng nhö Arecolin (C8H13NO2), Pilocarpidin (C10H14N2O2) vaø coù vaøi chaátkhoâng coù oxy ôû theå raén nhö Conexcin (C24H40N2). Caùc alkaloid ôû theå raénthöôøng keát tinh ñuôïc vaø coù ñieåm chaûy roõ raøng nhöng cuõng coù moät soáalkaloid khoâng coù ñieåm chaûy vì bò phaù huûy ôû nhieät ñoä tröôùc khi chaûy.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 35/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
36
Nhöõng alkaloid ôû theå loûng bay hôi ñöôïc vaø thöôøng vöõng beàn, khoâng bò phaùhuûy ôû nhieät ñoä soâi neân caát keùo ñöôïc baèng hôi nöôùc.
- Muøi vò: Ña soá caùc alkaloid khoâng muøi, coù vò ñaéng vaø moät soá ít coù vòcay nhö capsaicin, piperin.
- Maøu saéc: Haàu heát caùc alkaloid ñeàu khoâng maøu tröø moät soá ít coù maøuvaøng nhö berberin, palmatin.
- Ñoä tan: Noùi chung caùc alkaloid baz khoâng tan trong nöôùc, deå tantrong dung moâi höõu cô nhö methanol, etanol, ether, cloroform... Traùi laïi caùcmuoái alkaloid thì deã tan trong nöôùc haàu nhö khoâng tan trong dung moâi höõucô ít phaân cöïc.
Moät soá tröôøng hôïp ngoaïi leä, alkaloid baz laïi tan trong nöôùc nhöconiin, nicotin, colchicin, cafein. Moät soá alkaloid coù chöùc phenol nhömorphin, cephelin tan trong dung dòch kieàm. Muoái alkaloid nhö berberinnitrat laïi raát ít tan trong nöôùc.
Döïa vaøo ñoä tan khaùc nhau cuûa alkaloid baz vaø muoái, ngöôøi ta söûduïng dung moâi thích hôïp ñeå chieát suaát vaø tinh cheá alkaloid.
-Naêng suaát quang cöïc: Phaàn lôùn alkaloid coù khaû naêng quang cöïc vìtrong caáu truùc coù carbon khoâng ñoái xöùng.
Hoaù tính:-Haàu nhö caùc alkaloid ñeàu coù tính baz yeáu, song cuõng coù chaát coù taùc
duïng nhö baz maïnh coù khaû naêng laøm xanh giaáy quì ñoû nhö nicotin, cuõng coùtính baz raát yeáu nhö cafein, piperin… vaøi tröoøng hôïp ngoaïi leä coù nhöõng
alkaloid khoâng coù phaûn öùng kieàm nhö colchicin, ricinin, theobromin vaø caùbieät cuõng coù nhöõng chaát coù phaûn öùng cuûa acid yeáu nhö arecaidin, guvacin.Do coù tính baz yeáu neân coù theå giaûi phoùng alkaloid ra khoûi muoái cuûa
noù baèng nhöõng kieàm trung bình vaø maïnh nhö NH4OH, MgO, carbonat kieàm,NaOH… Khi ñònh löôïng alkaloid baèng phöông phaùp ño acid ngöôøi ta phaûicaên cöù vaøo ñoä kieàm ñeå löaï choïn chæ thò maøu thích hôïp.
-Taùc duïng vôùi caùc acid, alkaloid cho muoái töông öùng.-Alkaloid taùc duïng vôùi kim loaïi naëng ( Hg, Bi, Pt..) taïo ra muoái phöùc.-Caùc alkaloid cho phaûn öùng vôùi moät soá thuoác thöû goïi laø thuoác thöû
chung cuûa alkaloid. Nhöõng phaûn öùng chung naøy ñöôïc chia laøm hai loaïi:
a/ Phaûn öùng taïo tuûa:Coù 2 nhoùm taïo tuûa vôùi alkaloid.Nhoùm thuoác thuû thöù nhaát cho tuûa ít tan trong nöôùc. Tuûa naøy sinh ra
haàu heát laø do söï keát hôïp cuûa moät cation laø alkaloid vaø moät anion thöôøng laøanion phöùc hôïp cuûa thuoác thöû.
Coù nhieàu thuoác thöû taïo tuûa vôùi alkaloid:
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 36/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
37
-Thuoác thöû Mayer (K2HgI4 – Kalitetreiodomecurat): cho tuûa traénghay vaøng nhaït.
-Thuoác thöû Bouchardat (iodo-iodid): cho tuûa naâu.-Thuoác thöû Dragendorff ( KBiI4- Kali tetraiodobismutat III) : Cho
keát tuûa vaøng cam ñeán ñoû.-Muoái Reinecke ( NH4[Cr(SCN)4(NH3)2].H2O- amoni tetra
sulfocyanua diamin cromat III).-Thuoác thöû Scheibler ( H3P(W3O10)4-acidphosphovonframic).-Thuoác thöû Godeffroy( H4Si(W3O10)4-acidsilicovonframic).-Thuoác thöû Sonenschenin ( H3P(Mo3O10)4-acidphosphomolybdic).
Phaûn öùng taïo tuûa raát nhaïy, ñoä nhaïy cuûa moãi loaïi thuoác thöû ñoái vôùitöøng alkaloid coù khaùc nhau. Ví duï thuoác thöû Mayer coøn xuaát hieän tuûa vôùimorphin khi pha loaõng 1/2.700 nhöng vôùi quinin ôû ñoä pha loaõng 1/125.000.Cafein taïo tuûa vôùi thuoác thöû Dragendorff ôû ñoä pha loaõng 1/600, nhöng vôùithuoác thöû Bouchardat ôû ñoä pha loaõng 1/10.000.
Trong phaân tích alkaloid, moät soá thuoác thöû taïo tuûa treân coøn ñöôïcduøng vôùi yù nghiaõ khaùc: Thuoác thöû Dragendorffcoøn ñöôïc duøng phun hieänmaøu trong saéc kí giaáy vaø saéc kí lôùp moûng. Muoái Reinecke duøng trong ñònhlöôïng alkaloid baèng phöông phaùp so maøu. Acid phosphomolybdic vaø acidphosphovonframic ñöôïc duøng trong ñònh löôïng alkaloid baèng phöông phaùpcaân vaø phöông phaùp so maøu.
Nhoùm thuoác thöû thöù hai cho keát tuûa ôû daïng tinh theå:-Dung dòch vaøng clorid
-Dung dòch platin clorid-Dung dòch nöôùc baõo hoøa acid picric.-Acid picrolonic-Acid styphnic.
Ngöôøi ta thöôøng ño ñieåm chaûy cuûa caùc daãn chaát naøy ñeå goùp phaàn xaùcñònh caùc alkaloid.
b/ Phaûn öùng taïo maøu:Coù moät soá thuoác thöû taùc duïng vôùi alkaloid cho nhöõng maøu ñaëc bieät
khaùc nhau do ñoù ngöoøi ta cuõng duøng nhöõng phaûn öùng taïo maøu ñeå xaùc ñònhalkaloid. Phaûn öùng taïo tuûa cho ta bieát coù alkaloid trong ñoù hay khoâng, coønphaûn öùng taïo maøu cho ta bieát ñoù laø alkaloid naøo.
Thuoác thöû taïo maøu thöôøng laø nhöõng hôïp chaát höõu cô hoaëc voâ cô hoøatrong acid H2SO4 ñaäm ñaëc. Nhöõng thuoác thöû taïo maøu quan troïng laø: Acidsulfuric ñaäm ñaëc (d=1,84), acid nitric ñaäm ñaëc (d=1,4), thuoác thöû Frohde (acid sulfomolybdic), thuoác thöû Marquis (sulfoformol), thuoác thöû Mandelin (acid sulfovanadic), thuoác thöû Erdmann (acid sulfonitric), thuoác thöû Wasicky
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 37/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
38
( p.dimetylaminobenzaldehyt hoøa trong H2SO4), thuoác thöû Merke ( acidsulfoseleniv).
Trong dòch chieát coù nhieàu alkaloid vaø coøn laãn taïp chaát khaùc thì phaûnöùng leân maøu khoâng thaät roõ baèng nhöõng alkaloid ñaõ ñöôïc chieát vaø phaân laäp
ôû daïng tinh khieát. Do ñoù, ñeå keát luaän ñöôïc chaéc chaén ngöôøi ta thöôøng duøngphaûn öùng maøu keát hôïp vôùi phöông phaùp saéc kyù lôùp moûng coùù alkaloid tinhkhieát laøm chaát chuaån ñeå so saùnh.
II- SÖÏ LY TRÍCH VAØ SÖÏ COÂ LAÄPII-1 Ly trích alkaloid:
Söï ly trích döïa vaøo tính chaát chung sau:-Alkaloid thöôøng laø nhöõng baz yeáu, thöôøng toàn taïi döôùi daïng muoái
cuûa acid höõu cô hoaëc voâ cô, ñoiâ khi ôû daïng keát hôïp vôùi tanin neân phaûi taùnnhoû nguyeân lieäu ñeå deå thaùmvôùi dòch dung moâi vaø giaûi phoùng alkaloid khoûimuoái cuûa noù baèng dung dich kieàm trung bình hoaëc kieàm maïnh
- Haàu heát caùc alkaloid baz khoâng tan trong nöôùc nhöng laïi deå tantrong dung moâi höõu cô ít phaân cöc. Traùi laïi, caùc muoái alkaloid thì deã tantrong nöôùc, coàn vaø khoâng tan trong dung moâi höõu cô ít phaân cöïc. Maët khaùccoøn tuøy theo tính chaát cuûa alkaloid nhö loaïi bay hôi hoaëc khoâng bay hôi maøduøng phöông phaùp chieát suaát cho thích hôïp.
-Ñoái vôùi nhöõng alkaloid bay hôi ñöôïc nhö coniin ( trong caây Conium
Maculatum), nicotin ( trong caây thuoác laù), spactein (trong caây CytisusScoparius)...coù theå caát keùo baèng hôi nöôùc thì sau khi saáy khoâ nguyeân lieäu,
taùn nhoû, cho kieàm vaøo ñeå ñaåy alkaloid daïng muoái ra daïng baz roài laáyalkaloid theo phöông phaùp caát keùo baèng hôi nöôùc. Ngöôøi ta thöôøng höùngdòch caáùt vaøo trong dung dich acid vaø töø doù thu ñöôïc muoái alkaloid.
-Ñoái vôùi nhöõng alkaloid khoâng bay hôi, ngöôøi ta söû duïng caùc phöôngphaùp ly trích baèng dung moâi höõu cô ôû moâi tröôøng kieàm
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 38/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
39
II-1-1 Ly trích baèng dung moâi höõu cô ôû moâi tröôøng kieàm
Sô ñoà: Qui trình chieát alkaloid daïng baz
Caùc alkaloid thöôøng toàn taïi trong caây döôùi daïng muoái, do ñoù tröôùckhi chieát, ngöôøi ta duøng kieàøm ñeå kieàm hoùa, taát caû alkaloid töø daïng muoáichuyeån sang daïng baz, sau ñoù döøng dung moâi ñeå chieát daïng baz ra khoûinguyeân lieäu.
Vôùi phöông phaùp naøy caàn löu yù nhöõng ñieåm sau:- Löaï choïn chaát kieàm: Vieäc löaï chon chaát kieàm hoùa coù yù nghiaõ raát
quan troïng trong quaù trình ly trích. Phaûi döaï vaøo tính chaát rieâng bieät cuûatöøng alkaloid ñeå quyeát ñònh neân choïn loaïi kieàm naøo. Caùc chaát kieàm thoângduïng nhö: NH4OH, CaO, Na2CO3, NaOH, KOH.
Ñoái vôùi caùc alkaloid coù tính baz töông ñoái maïnh, neáu duøng kieàm yeáuñeå kieàm hoùa thì khoâng ñaåy alkaloid ra khoûi daïng muoái cuûa noù. Ñoái vôùi caùcalkaloid coù daây noái ester (atropin, cocain...) neáu duøng kieàm maïnh quaù seõphaù huyû daây noái naøy.
MAÃU CAÂY
NL ÑAÕ KIEÀM HOÙA
DICH ALCALOID BAZ
LÔÙP DUNG MOÂI (TAÏP) LÔÙP ACID (MUOÂÁIALCALOID
HH ALCALOID TOAØN PHAÀN
Kieàm
Chieát baèn dm höõu cô
Tinh cheá (laéc vôùi dd acid)
Kieàm hoùaLaéc vôùi dm höõu côThu hoài dm
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 39/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
40
Ñoái vôùi caùc alkaloid coù nhoùm -OH phenolic (morphin, salsodin,cephalin...) neáu duøng kieàm quaù maïnh seõ taïo ra muoái phenolat khoâng tantrong dung moâi höõu cô.
-Löïa choïn dung moâi: Caùc alkaloid baz thöôøng tan nhieäøu trong
caùc dung moâi höõu cô keùm phaân cöïc nhö ether daàu hoûa, benzen, cloroform,ether etylic... vì vaäy, ngöôøi ta thöôøng duøng caùc dung moâi naøy ñeå chieát caùcalkaloid ôû daïng baz.
Ñoái vôùi caùc alkaloid coù N baäïc 4 vaø N-oxid (ephedrin , cafein) thìlaïi ít tan trong dung moâi höõu cô maø laïi tan nhieàu trong nöôùc.
Trong vieäc löïa choïn dung moâi chieát, ngoaøi vieäc chuù yù ñeán tính hoøatan caàn löu yù ñeán khaû naêng coù theå xaûy ra caùc phaûn öùng hoùa hoïc hoaëc söïtaïo phöùc giöaõ dung moâi vaø alkaloid ( thí duï: berberin khi coù maët NH4OH vaøaceton trôû thaønh triacetonamin).
-Choïn nhieät ñoä trích ly: Ñoái vôùi alkaloid khoâng beàn vôùi nhieät(caùc alkaloid coù daây noái ester) thì trong quaù trình trích ly khoâng ñöôïc duøngnhieät ñoä quaù cao khoâng daån ñeán söï phaân huûy caáu truùc.
II-1-2 Ly trích baèng dung dich acid loaõng trong coàn hoaëc trong nöôùc:Tröôùc heát, duøng acid thích hôïp ñeå chuyeån hoaøn toaøn caùc alkaloid
daïng baz sang daïng muoái. sau ñoù duøng dung moâi thích hôïp ñeå chieát muoái rakhoûi nguyeân lieäu.
Vôùi phöông phaùp naøy caàøn löu yù nhöõng ñieåm sau:-Löaï choïn chaát acid thích hôïp: Ñeå taïo muoái alkaloid, coù theå duøng
caùc acid voâ cô hoaëc acid höõu cô nhö HCl, H2SO4 ,HNO3, H3PO4 acid acetic,acid oxalic, acid tartric...Tuyø theo ñoä hoøa tan cuûa muoái alkaloid khaùc nhau ñoái vôùi dung moâi
chieát ñeàû choïn acid thích hôïp nhaát. Thí duï ñoä hoøa tan cuûa muoái berberinsulfat trong nöôùc laø 1/30 vaø cuûa muoái berberinclohydrat laø 1/500, do ñoù, khichieát berberin baèng phöông phaùp nöôùc acid thì ngöôøi ta seõ choïn acidsulfuric ñeå chieát.
-Löaï choïn dung moâi: Treân nguyeân taéc chung caùc muoái alkaloidthöôøng tan nhieàu trong dung moâi phaân cöïc neân ñeå chieát alkaloid ngöôøi tahay dung dung moâi laø nöôùc hay coàn.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 40/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
41
Sô ñoà: Qui trình chieát alkaloid daïng muoái.
II-2 Söï tinh cheá vaø coâ laäpSau khi chieát suaát, ít khi thu ñöôïc moät alkaloid tinh khieát maøthöôøng laø moät hoãn hôïp alkaloid laãn taïp chaát.
Thoâng thöôøng, caùc alkaloid trong cuøng moät caây coù caáu truùc hoùa hoïcgaàn gioáng nhau. Do ñoù, moät soá tính chaát hoùa lí cuûa chuùng cuõng töông töïnhau. Sau ñaây laø moät soá phöông phaùp thöôøng duøng ñeå taùch caùc alkaloid rakhoûi hoån hôïp.
II-2-1 Döaï vaøo ñoä hoøa tan khaùc nhau:Döaï vaøo ñoä hoøa tan khaùc nhau cuûa caùc alkaloid baz trong dung
moâi höõu cô (Thí duï: Morphin hoøa tan nhieàu trong dung moâi höõu cô, nicotinhoøa tan nhieàu trong nöôùc, brucin tan trong coàn 25o , strychnin tan nhieàutrong coàn 90o ) .Ñeå phaân laäp chuùng baèng caùch laéc hoån hôïp alkaloid vôùi caùcdung moâi khaùc nhau, ôû moãi phaân ñoaïn dung moâi khaùc nhau, seõ thu ñöôïcalkaloid rieâng bieät hoaëc moät hoãn hôïp alkaloid coù tính tan gaàn gioáng nhau.
Ngoaøi ra, ngöôøi ta coù theå lôïi duïng tính tan ngoaïi leä cuûa moät soáalkaloid ôû daïng muoái clohydrat ( lobelin clohydrat tan trong CHCl3 ) ñoái vôùi
NGUYEÂNLIEÄU
Dd acid loaõng trong
coàn hoaëc nöôøc
DÒCH CHIEÁT
Loaïi bôùt dung moâicoøn 1/3 theå tích,laéng loïc
DÒCH MUOÁI
ALCALOID
Kieàm hoùa pH=9Laéc vôùi dm höõu côThu hoài dung moâi
HOÅN HÔÏPALCALOID BAZ
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 41/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
42
dung moâi höõu cô ñeå taùch chuùng ra khoûi nhau baèng caùch chuyeån hoån hôïpalkaloid baz sang daïng muoái clohydrat sau ñoù seõ chieát baèng dung moâi höõucô . Chæ coù muoái alkaloid coù tính tan ñaëc bieät naèm trong lôùp dung moâi höõucô coøn caùc muoái khaùc naèm laïi ôû lôùp nöôùc.
II-2-2 Döaï vaøo ñoä kieàm khaùc nhau:Treân nguyeân taéc chung caùc alkaloid coù tính kieàm yeáu chæ taïo
ñöôïc muoái ôû moâi tröôøng acid maïnh. Trong moâi tröôøng acid yeáu, chì coùnhöõng alkaloid coù tính baz maïnh môùi taïo ñöôïc muoái. Döaï vaøo nguyeân taécnaøy ngöôøi ta coù theå taùch bieät caùc alkaloid coù tính kieàm khaùc nhau baèngcaùch thay ñoåi ñoä pH cuûa moâi tröôøng.
Thí duï trong hoãn hôïp alkaloid baz goàm caùc alkaloid A, B, C coù tínhkieàm taêng töø A ñeán C. Ñaàu tieân ngöôøi ta chænh moâi tröôøng acid yeáu nhö vaäychæ coù alkaloid C laø baz maïnh môùi taïo thaønh ñöôïc muoái. Sau ñoù laéc vôùi
dung moâi höõu cô, caùc alkaloid baz yeáu seõ tan trong dung moâi höõu cô coøncaùc alkaloid baz maïnh tan trong nöôùc ôû daïng muoái. Cöù nhö vaäy ta tieáp tuïctaùch caùc alkaloid coøn laïi ( B vaø C) baèng caùch taêng ñoä acid cuûa moâi tröôøngvaø laéc vôùi dung moâi höõu cô. Baèng phöông phaùp naøy seõ taùch ñöôïc caùcalkaloid coù ñoä kieàm töø maïnh ñeán yeáu.
II-2-3 Taùch alkaloid baèng phöông phaùp taïo daãn xuaát:Ngöôøi ta coù theå lôïi duïng moät soá tính chaát lí hoùa khaùc nhau cuûa moät
soá daãn xuaát alclaoid ñeå taùch chuùng ra khoûi nhau. Ñieàu kieän ñeå duøng phöôngphaùp naøy laø caùc daãn xuaát alkaloid phaûi deã daøng taùi taïo laïi caùc alkaloid banñaàu maøkhoâng bò bieán ñoåi caáu truùc hoùa hoïc. Thí duï: coù theå taùch caùc alkaloid
cuûa nhoùm –OH phenolic ra khoûi hoãn hôïp cuûa noù baèng caùch cho noù taùc duïngvôùi dung dòch NaOH. Caùc alkaloid phenolic seõ trôû thaønh phenolat tan trongnöôùc, caùc alkaloid seõ tan trong dung moâi höõu cô.
Ta coù theå taùch alkaloid baäc 3 ra khoûi alkaloid baäc 2 baèng caùch taïodaãn xuaát nitroso. Trong moâi tröôøng acid döôùi söï coù maët cuûa natri nitrit thìcaùc alkaloid coù nitô baäc 2 seõ taùc duïng taïo thaønh hôïp chaát nitroso, trong khiñoù caùc alkaloid coù nitô baäc 3 thì khoâng phaûn öùng. Caùc daãn xuaát nitrosothöôøng coù nhieät ñoä soâi cao hôn nhieät ñoä soâi cuûa alkaloid ban ñaàu neân coù theåduøng phöông phaùp caát phaân ñoaïn ñeå taùch caùc alkaloid naøy ra khoûi caùc
alkaloid coù nitô baäc 3. II-2-4 Taùch alkaloid baèng phöông phaùp saéc kyù coät:Taùch baèng saéc kyù coät laø phöông phaùp taùch coù nhieàu öu ñieåm, noù ñöôc
tieán haønh trong ñieàu kieän eâm dòu do ñoù chaát phaân tích khoâng bò phaân huûybôûi caùc taùc nhaân cuûa nhieät ñoä hay caùc taùc nhaân kieàm, acid…nhö trong caùcphöông phaùp khaùc. Phöông phaùp saéc kyù coät ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát trongvieäc taùch bieät caùc hôïp chaát töï nhieân ra khoûi hoãn hôïp vaø thöôøng cho keát quaû
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 42/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
43
cao. Tuy nhieân baèng phöông phaùp naøy thu ñöôïc moät löôïng nhoû neân noùthích hôïp trong nghieân cöùu hôn laø saûn xuaát.
Moät soá chaát haáp phuï coù theå duøng vôùi alkaloid laø: Al2O3, silica gel,MgO, CaO, CaCO3, MgCO3, CaSO4,cellulose…
Dung moâi ñeå röõa coät thöôøng laø caùc dung moâi keùm phaân cöïc nhö :eter daàu hoûa, benzen, n-hexan, metyl clorid, metyletylceton, cloroform,CCl4 , eter … hoaëc hoãn hôïp dung moâi thích hôïp.
II-2-5 Taùch alkaloid baèng phöông phaùp coät trao ñoåi ion:Nguyeân taéc:Duøng nhöïa trao ñoåi catonit ( kí hieäu R-H, R= goác trao ñoåi cation).
Quaù trình trao ñoåi cation goàm moät soá böôùc nhö sau:Böôùc 1: Alkaloid bò haáp phuï treân nhöïa trao ñoåi cation
Alc + R-H → R-Alc + H+
Böôùc 2: Ñaåy alkaloid ra khoûi nhöïa trao ñoåi cation.R-Alc + NH4OH → Alc + RNH4 + H2OBöôùc 3: Taùch alkaloid ra khoûi dòch röõa.
Moät soá nhöïa trao ñoåi ion
Loaïi nhöïa Goác Nhaûn hieäuCatonit -OH
-CH2SO 2H-SO 3 H-OH, -COOH-COOH
ZeoCarb 215Lewatit KS, KY-1Zeocarb 225, Amberlite IRI 20Dowex 50, Lewatit S100Wofatit KPS 200Zeocarb 216, KΦYZeocarb 226, AmberliteIRC 50
Anionit R3N+ -NR2
-OH
Amberlite IRA 400, 401, 410.Dowex 1,2, Lewatit II, MN
Wofatit L, AB 17De Acidite G, HAmberliteIR 45Dowex 3De Acidite FAmberlite IR 4B
Loaïi coàn, NH3 Kieàm hoùaAlc / dòch röõa Muoái Alc Alc baz
Acid hoùa
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 43/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
44
II-2-6 Taùch alkaloid baèng phöông phaùp saéc kyù lôùp moûng ñieàu cheá:Trong tröôøng hôïp söû duïng caùc phöông phaùp khaùc khoâng hieäu quaû, ta
coù theå taùch baèng phöông phaùp saéc kyù lôùp moûng ñieàu cheá . Phöông phaùp naøydöaï treân nguyeân taéc cuûa saéc kyù lôùp moûng, chaám hoãn hôïp caàn taùch thaønh veät
daøi treân baûn moûng. Trieån khai baûn moûng baèng heä dung moâi thích hôïp. Phaùttrieån söï phaân boá cuûa caùc chaát thaønh töøng vuøng treân baûn moûng baèng caùch soiñeøn UV hoaëc phun thuoác thöû ôû lôùp ngoaøi cuøng baûn moûng. Ñaùnh daáu caùcvuøng taùch, sau ñoù caïo rieâng töøng vuøng ñeå röõa caùc alkaloid ra khoûi chaát haápphuï. Sau khi thu hoài dung moâi, ta seõ ñöôïc caùc hôïp chaát alkaloid rieâng bieät.
Moät soá heä dung moâi cho saéc kyù lôùp moûng:CHCl3-aceton-MeOH-NH3 (20:30:3:1)CHCl3-etylacetat-MeOH (20:20:1)CHCl3-MeOH (9:1)n-butanol-H
2O (baûo hoøa)
Thuoác thöû:Thuoác thöû Dragendorff: ñoû cam.Hôi iod: naâu.III-ÑÒNH TÍNH VAØ ÑÒNG LÖÔÏNG ALKALOID
III-1 Ñònh tính:Muoán ñònh tính alkaloid ta phaûi chieát alkaloid vaø loaïi nhöõng chaát
keøm theo gaây trôû ngaïi cho caùc phaûn öùng. Sau ñoù, laøm phaû öùng taïo tuûa ñeåxaùc ñònh xem coù alkaloid khoâng. Muoán xaùc ñònh xem ñoù laø alkaloid gì thìphaûi laøm phaûn öùng taïo maøu ñaëc hieäu.
III-2 Ñònh löôïng alkaloid:Ngöoøi ta coù theå ñòng löôïng toaøn boä alkaloid hay chæ moät hoaëc vaøi
alkaloid coù hoaït chaát trong moät döôïc lieäu. Coù nhieàu phöông phaùp ñònhlöôïng nhö phöông phaùp caân, phöông phaùp ño acid, phöông phaùp so maøu,phöông phaùp ño baèng quang phoå töû ngoaïi, phöông phaùp cöïc phoå, phöôngphaùp sinh vaät…
Noùi chung caùc phöông phaùp ñeàu goàm hai giai ñoaïn chính:+ Laáy rieâng alkaloid ra khoûi döôïc lieäu: coù theå tieán haønh theo nhieàu
caùch khaùc nhau nhöng vieäc chieát suaát phaûi coù tính chaát ñònh löôïng vaø phaiûbaûo ñaûm ôû töøng giai ñoaïn laø hoaøn toaøn xong.
+Ñòng löôïng: Tuyø theo tính chaát cuûa alkaloid maø löïa choïn phöôngphaùp thích hôïp.
Sau ñaây giôùi thieäu moät vaøi phöông phaùp thöôøng duøng:A-Phöông phaùp caân:Ñeå dònh löông alkaloid baèng phöông phaùp caân, caàn phaûi chieát ñöôïc
alkaloid tinh khieát nghiaõ laø ñaõ loaïi ñöôïc hoaøn toaøn nhöõng taïp chaát keøm
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 44/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
45
theo. Do ñoù phöông phaùp naøy töông ñoái laâu vaø ngöoøi ta chæ söû duïng khikhoâng söû duïng ñöôïc caùc phöông phaùp ñònh löôïng khaùc
Phaïm vi söû duïng cuûa noù laø caùc alkaloid coù tính baz raát yeáu, vì nhöõngalkaloid naøy khoâng chuaån ñoä ñöôïc baèng phöông phaùp chuaån ñoä acid- baz,
do haèng soá ñieän ly quaù beù neân khoâng coù böôùc nhaûy treân ñöôøng cong chuaånñoä neân khoâng quan saùt ñöôïc söï chuyeån maøu roõ reät cuûa chæ thò. Ví duï nhöcolchicin trong haït toûi ñoäc, alkaloid coù nhaân purin nhö cafein trong laù cheø,haït caø pheâ… Ngoaøi ra phöông phaùp caân coøn ñöôïc duøng trong tröôøng hôïpñònh löôïng nhöõng alcloid chöa xaùc ñònh roõ caáu truùc hoùa hoïc hoaëc hoãn hôïpnhieàu alkaloid coù phaân töû löôïng raát khaùc nhau.
Khi ñònh löôïng, ngöôøi ta chieát caùc alkaloid baèng moät dung moâi thíchhôïp , ñem boác hôi dung moâi, saáy canë tôùi khoái löôïng khoâng ñoåi roài ñem caân.
Neáu haøm löôïng alkaloid trong döôïc lieäu raát thaáp thì ñònh löôïng baèngphöông phaùp caân tröïc tieáp khoù chính xaùc, do ñoù coù theå taïo ra caùc daån chaátcoù khoái löôïng phaân töû lôùn baèng caùch taùc duïng vôùi thuoác thöû taïo tuûa nhöacid silicotungstic, acid phosphovonframic, acid picrolonic… Moät heä soá ñaõñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp thöïc nghieäm ñoái vôùi moãi alkaloid nguyeânchaát cho pheùp tính ra haøm löôïng alkaloid baz trong döôïc lieäu. Ví duï :Bertrand ñaõ ñònh löôïng cafein, nicotin… baèng caùch taïo tuûa vôùi acidsilicovonframic. Tuûa taïo ra töông öùng vôùi coâng thöùc12WO3.SiO2.2H2O.X.Malc ; ruõa saïch tuûa, saáy khoâ roài caân; sau ñem nung tuûathaønh tro chæ coøn laïi hoãn hôïp WO3.SiO2 roài ñem caân. Caên cöù vaøo ñoù tínhñuôïc heä soá x=4. Bertrand ñaõ thaønh laäïp coâng thöùc cuûa tuûa ñeå tính laø:
12WO3.SiO2.2H2O.4Malc
B- Phöông phaùp trung hoøa:Maëc duø alkaloid chieát suaát ra ñaõ ñöôïc tinh cheá nhöng ñòng löông
baèng phöông phaùp caân vaãn coù sai soá thöøa vì caùc taïp chaát coøn bò loâi cuoáitheo laãn vôùi caën alkaloid. Do ñoù ñònh löôïng alkaloid baèng phöông phaùptrung hoøa ñöôïc duøng nhieàu hôn, nhaát laø nhöõng alkaloid hoï Caø.
Muoán ñònh löông baèng phöông phaùp naøy thì alkaloid phaûi chieát ra ôûdaïng baz. Dung dòch alkaloid baz phaûi trong vì coù vaån ñuïc hay laãn phaàn nhoûnhuõ dòch seõ gaây ra hieän töôïng haáp phuï caùc chaát kieàm laøm cho keát quaû ñònhlöôïng coù sai soá thöøa. Ngoaøi ra neàu coù laãn caùc chaát kieàm khaùc nhö amoniac,caùc amin cuõng nhö chaát beùo, chaát maøu cuõng aûnh höôûng tôùikeát quaû khi ñònhlöôïng baèng phöông phaùp trung hoøa coù duøng chæ thò maøu. Neáu coù amoniac vaøcaùc amin seõ gaây sai soá thöøa, coøn neáu coù laãn chaát maøu hay chaát beùo laøm chokhi chuaån ñoä khoù quan saùt vuøng chuyeån maøu cuûa chæ thò.
Ñeå loaïi amoniac vaø amin ngöôøi ta lôïi duïng tính deå bay hôi cuûa noù.Sau khi boác hôi dung moâi, caën coøn laïi cho theâm vaøi ml ether hoaëc ethanol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 45/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
46
roài cho boác hôi heát ( neáu caàn thu hoài dung moâi thì moãi laàn caát caàn chuù yù khilaáy bình ra khoâng ñeå hôi dung moâi ñoïng ôû treân rôi xuoáng).
Chaát beùo noùi chung ñöôïc loaïi trong quaù trình tinh cheá alkaloid baèngcaùch laéc vôùi acid loaõng sau ñoù kieàm hoùa roài chieát baèng dung moâi höõu cô
nhieàu laàn, ñoâi khi ngöôøi ta cho theâm ether daàu hoûa voøa khi chuaån ñoä ñeångaên caûn aûnh höôûng cuûa chaát beùo.
Caùc chaát maøu thöôøng ñöôïc loaïi trong quaù trình chuyeån töø dung moâinaøy sang dung moâi khaùc hoaëc coù theå duøng caùc chaát haáp phuï maøu
Sau khi ñaõ coù dòch chieát alkaloid baz ta tieán haønh ñònh löôïng baèngcaùch: hoaïc laéc alkaloid trong dung moâi höõu cô vôùi löôïng acid chuaån ñoä dö,sau doù ñònh löôïng acid thöøa baèng kieàm töông öùng, hoaëc laøm boác hôi dungmoâi höõu cô, caën alkaloid coøn laïi ñöôïc ñònh löôïng tröïc tieáp hay giaùn tieápbaèng acid chuaån ñoä.
Ngöôøi ta thöôøng duøng HCl hoaïc H2SO
4 coù noàng ñoä 0,01-0,1N ñeå
chuaån ñoä, chæ thò maøu duøng trong chuaån ñoä alkaloid phaàn lôùn laø metyl ñoû.Vì theo lyù thuyeát cuõng nhö thöïc teá pH cuûa haàu heát caùc muoái alkaloid ñeàu coùvuøng chuyeån maøu cuûa chæ thò naøy (pH: 4,2-6,3).
Vaøi alkaloid ( ví duï nhö hydrastin, nicotin, alkaloid cuûa voû Löïu…) coùñieåm töông ñöông treân ñöôøng cong chuaån doä ôû khoaûng pH4, trong tröôønghôïp naøy ngöôøi ta duøng metyl vaøng cam laøm chæ thò maøu.
Moät soá tröôøng hôïp duøng hoãn hôïp chæ thò ñeå quan saùt roõ vuøng chuyeånmaøu hôn laø duøng moät chæ thò ( ví duï ñònh löôïng alkaloid trong voû canhkinangöôøi ta duøng hoãn hôïp metyl ñoû vaø xanh metylen laøm chæ thò).
Khi tính keát quaû, neáu trong döôïc lieäu coù nhieàu alkaloid maø chuùngñeàu ñònh löôïng ñöôïc baèng pheùp chuaån ñoä seõ tính theo moät heä soá laø khoáilöôïng phaân töû trung bình cuûa caùc alkaloid coù trong döôïc lieäu, nhöng keát quaûnaøy khoâng chính xaùc vì tæ leä alkaloid thöôøng khaùc nhau. Do ñoù ngöôøi tathöôøng tính theo moät alkaloid chính cuûa döôïc lieäu; Ví duï ñònh löôïngalkaloid toaøn phaàn trong laù Benladon thì tính theo hyosxyamin, trong Mahoaøng thì tính theo ephedrin…
Ñònh löôïng alkaloid trong moâi tröôøng khan:Nhöõng alkaloid coù tính baz yeáu thì chuaån ñoä trong moâi tröôøng dung
dòch nöôùc khoâng chính xaùc. Tuy vaäy, neáu hoøa tan alkaloid trong moâi tröôngkhoâng phaûi laø nöôùc, thöôøng duøng acid acetic khan (goïi laø moâi tröôøng khan)thì ngöôøi ta coù theå ñònh löôïng ñöôïc nhöõng alkaloid coù tính baz raát yeáu naøy.Thöôøng duøng acid percloric 0,1N ñeå dònh löôïng vaø chæ thò maøu laø tím tinhtheå.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 46/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
47
C- Phöông phaùp so maøu:Phöông phaùp so maøu chæ caàn moät löôïng nhoû alkaloid, laïi coù ñoä nhaïy
lôùn vaø coù keát quaû nhanh, do ñoù cuõng laø phöông phaùp hay duøng ñeå dònhlöôïng alkaloid.
Haàu heát caùc alkaloid ñeàu khoâng maøu nhöng coù theå tieán haønh ñònhlöôïng baèng phöông phaùp so maøu theo nguyeân taéc:
-Döaï vaøo phaûn öùng taïo maøu cuûa alkaloid, duøng dung dòch coù maøu ñoùñeå ñònh löôïng.
Ví duï: alkaloid cuûa cöïa khoûa maïch taïo maøu xanh lô voùip.dimetylaminobezaldehyt ôû moâi tröôøng H2SO4 ñaëc vaø coù taùc duïng cuûa chaátoxi hoùa (H2O2 hoaïc FeCl3).
-Nhöõng alkaloid khoâng theå taoï thaønh dung dòch coù maøu ñeå ñònhlöôïng tröïc tieáp, ngöôøi ta cho alkaloid taùc duïng vôùi thuoác thöû taïo tuûa coù maøu,sau ñoù taùch rieâng tuûa vaø hoøa tan trong dung moâi thích hôïp seõ ñöôïc dungdòch coù maøu ñeå ñònh löôïng. Ví duï : coù theå ñònh löôïng alkaloid trong voû canhkina baèng caùch cho taùc duïng vôùi thuoác thöû Reinecke ñeå taïo ra tuûa maøu, laáyrieâng tuûa Reineckat alkaloid hoøa tan trong aceton taïo ra dung dòch coù maøuñeå ñònh löôïng.
-Bieán ñoåi alkaloid thaønh moät daãn chaát coù maøu. Ví duï bieán ñoåimorphin thaønh notrosomorphin coù maøu ñoû ñaäm trong moâi tröôøng kieàm.Hoaëc duøng phaûn öùng giaùng phaân alkaloid thaønh nhöõng phaàn nhoû, laáy rieângphaâøn caàn thieát roài cho taùc duïng vôùi thuoác thöû taïo ra dung dòch coù maøu ñeåñònh löôïng. Ví duï: Physostigmin taùc duïng vôùi kieàm taïo thaønh eserolin,
carbonat kieàm vaø metylamin; coù theå laáy rieângmetylamin baèng caùch caát keùohôi nöôùc, sau cho taùc duïng vôùi thuoác thöû ninhydrin taïo ra hôïp chaát coù maøu.Ñònh löôïng phaàn metylamin suy ra ñöôïc löôïng physostigmin.
IV- CAÁU TAÏO HOÙA HOÏC VAØ PHAÂN LOAÏI
Alkaloid laø nhöõng baz baäc 1, baäc 2 hay baäc 3, ñoâi khi laø caùcamoni hydrat baäc 4. Haàu heát alkaloid coù nitô tham gia vaøo nhaân dò voøng,nhöng cuõng coù alkaloid maø nitô ôû ngoaøi voøng.
Ngaøy nay, ngöôøi ta thöôøng dieãn taû nhöõng alkaloid ñöôïc taïo neântöø acid amin vaø nitô naèm trong dò voøng laø "alkaloid thaät' vaø goïi nhöõng chaáttaïo ra töø axit amin, nhöng nitô ôû maïch thaúng laø "Protoalkaloid", coøn"Pseudoalkaloid" laø nhöõng chaát ñöôïc taïo ra do söï ngöng tuï amoniac vôùinhöõng hôïp chaát khoâng coù nitô, thí duï nhö caùc isoprenoid.
Alkaloid thöôøng ñöôïc phaân loaïi tuøy theo caáu truùc cuûa nhaân:
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 47/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
48
IV-1- Alkaloid khoâng coù nhaân dò voøng: Nhöõng alkaloid thuoäc nhoùm naøy coù nitô naèm ôû maïch thaúng , coøn goïi
laø "protoalkaloid". Thí duï nhö hordenin (C10 H15NO) trong maàm maïch nha,ephedrin (C10 H15NO) trong ma hoaøng, colchicin (C22 H23NO6) trong haït toûi
ñoäc, capsaicin trong ôùt.
IV-2- Alkaloid coù nhaân dò voøng:Caùc alkaloid coù theå coù 1 voøng hay nhieàu voøng. Söï tieán boä veà caùc
phöông phaùp hieän ñaïi trong vieäc xaùc ñònh caáu truùc hoùa hoïc caøng ngaøy caøngphaùt hieän nhieàu alkaloid môùi vaø vieäc phaân loaïi chuùng khoâng ngöøng ñöôïc boåsung. Ngöôøi ta chia ra laøm nhieàu nhoùm, ôû ñaây chæ neâu caùc nhoùm chính
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân pyrol hoaëc pyrolidinThí duï Hygrin (C8 H15NO) trong laù coca (Erythroxylum coca)
Nhöõng Alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân pyridin hoaëc piperidin.Thí duï:
Nicotin (C10 H14N2) trong thuoác laùArecolin (C8 H13NO2) trong haït cauArecaidin (C7 H11NO2) trong haït cau
CH3O
HO
N
H
O
Capsaicin
N
H
Pyrrol Pyrrolidin
H
N
Hygrin
N
H
N N
H
Pyridin Piperidin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 48/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
49
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân tropan
Thí duï:Scopolamin (C17 H21NO4) trong caøCocain (C17 H21NO4) trong laù coca
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân quinolin
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân isoquinolinNhoùm naøy coù nhieàu alkaloid ñöôïc söû duïng trong ñieàu trò, coù theå chia
ra thaønh 9 phaân nhoùm.Caáu truùc: tetrahydroisoquinolin, benzylisoquinolin, protoberberin
protopin, aporphin…
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa quinolizidin
Thí duï: Lupanin (C15 H24N2O) trong Lupinus.
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân indolÑaây laø nhoùm raát quan troïng. Nhieàu alkaloid trong nhoùm naøy ñöôïc söû
duïng trong ñieàu trò. Nhoùm naøy ñöôïc chia ra thaønh nhieàu phaân nhoùm vôùi caùccaáu truùc khaùc nhau nhö caáu truùc indoalkylamin, caáu truùc ergolin, caáu truùcstrychnin…
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân imidazol
N CH3
Tropan
NQuinolin
N
HImidazol
N
Quinolizidin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 49/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
50
Thí duï:Pilocacpin (C11 H16N2O2) trong Pilocarpus jaborandi
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân purin
Thí duï: Cafein, theophylin trong cheø, caø pheâ. Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân quinazolin
Thí duï: Febrifugin trong caây Thöôøng sôn
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân acridin
Thí duï: Rutacridon trong caây Ruta graveolens
Nhöõng alkaloid laø daãn xuaát cuûa nhaân pyrrolizidin
Thí duï nhö Indicin trong caây voøi voi Heliotropium indicum L.Ñaây laø nhoùm hôïp chaát ñaõ thu huùt söï chuù yù cuûa nhieàu nhaø nghieân
cöùu. Coù nhieàu taøi lieäu coâng boá veà taùc duïng gaây ñoäc gan vaø ung thö gan cuûacaùc alkaloid thuoäc nhoùm pyrrolizidin naøy.
N
N
N
N
HPurin
NAcridin
N
Pyrrolizidin
N
N
Quinazolin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 50/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
51
IV-3: ALKALOID COÙ NHAÂN STEROLCaùc alkaloid - steroid coù 1 khung cyclopentaperhydro phenantren
vaø coù 1 hoaëc 2 nitô trong maïch nhaùnh ñaõ ñoùng voøng ôû vò trí C-17 hoaïc vò tríC-3. Chuùng laø daãn chaát cuûa daõy cholestan ( khung coù 27C) hoaïc laø daãn chaát
cuûa daõy pregnan ( khung coù 21, hieám coù 22 hoaëc 23C).Hieän nay coù treân 100 alkaloid-steroid coù caáu truùc khaùc nhau, chuùng
thöôøng taäp trung ôû hoï Caø (Solanaceae), hoï Haønh (Liliaceae), hoï Truùc ñaøo(Apocynaceae) vaø hoï Hoaøng döông (Buxaceae)…
Ví duï: solasodin, solanidin, conexin, funtumin…
Ngoaøi ra, coù taùc giaû coøn phaân loaïi alkaloid theo hoï thöïc vaät. Thíduï alkaloid hoï Thuûy tieân, alkaloid hoï Truùc ñaøo (Apocynaceac), alkaloid hoïMaõ tieàn . Hoaëc phaân loaïi alkaloid theo nguoàn goác phaùt sinh sinh vaät cuûa
alkaloid, thí duï nhö alkaloid coù nguoàn goác laø amin maïch thaúng, alkaloid coùnguoàn goác laø phenycalanin, alkaloid coù nguoàn goác laø tryptophan…
HO
ON
CH3
H
CH3H3C
H3C
Solasodin
3 56
17
HO
N
CH3
CH3
H3C
H3C
Solanidin
56
17
N
CH3
H3C
H3C
Conexin
N
CH3
CH3
3
O
CH3CH3
H2N
H3C
Funtunin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 51/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
52
V. ALKALOID COÙ NHAÂN PYRIDINV-1 Alkaloid cuûa thuoác laù: Nicotin
Nicotin ñöôïc coâ laäp töø naêm 1828 bôûi POSSELT vaø REIMANN töøcaây thuoác laù Nicotiana tabacum L, hoï caø Solanaceae. Töø luùc ñoù, nhieàu taùc
giaû ñaõ khaûo saùt thaønh phaàn hoùa hoïc vaø tìm thaáy ngoaøi nicotin, coøn moät soáalkaloid khaùc nhö: nor - nicotin, nicotellin, nicotyrin, anabasin.
V-1-1 Ly trích nicotinNicotin laø alkaloid chính trong caây thuoác laù, haøm löôïng coù theåthay ñoåi töø 0,05% ñeán 10%, nhöng thöôøng thì khoaûng 2 - 3% nicotin keát hôïpvôùi axid malic vaø axid citric, saùp, nhöïa vaø tinh daàu.
Haøm löôïng nicotin trong caây thay ñoåi theo ñaát ñai, khí haäu, thôøivuï thu haùi. Phaàn ngoïn cuûa caây thuoác laù maát nicotin nhieàu nhaát do söï bayhôi, söï bay hôi caøng nhieàu khi nhieät ñoä vaø aùnh saùng caøng maïnh.
Vieäc ñònh löôïng nicotin trong caây thuoác laù ñöôïc thöïc hieän baèngcaùch trích boät nguyeân lieäu ñaõ taåm kieàm vôùi eter khan. Sau khi loaïi dungmoâi, theâm dung dòch NaOH vaøo caën roài loâi cuoán baèng hôi nöôùc cho ñeán khi
khoâng coøn nicotin.Ngoaøi ra, coù theå ñònh löôïng nicotin trong dung dòch nöôùc ñöôïcghi trong Döôïc ñieån Vieät Nam nhö söï chuaån ñoä vôùi dung dòch acid loaõngvôùi söï hieän dieän cuûa chaát chæ thò maøu metyl rouge.
- Ñieàu cheá nicotin töø cao thuoác laù thöông maïi:Cao thuoác laù ñöôïc laøm loaõng vôùi nöôùc, theâm vaøo dung dòch
NaOH vaø laéc vôùi eter. Dòch eter ñöôïc laéc vôùi dung dòch H 2SO4. Nicotin trôûthaønh nicotin sulfat tan trong nöôùc.
- Ñieàu cheá nicotin töø laù vaø caën thuoác laù:Taän trích laù vôùi nöôùc acid loaõng. Coâ caïn ôû nhieät ñoä thaáp. Theâm
vaøo dung dòch carbonat kieàm, chöng caát ñeå loâi cuoán nicotin. Vôùi caën thuoáclaù, cho taåm kieàm roài loâi cuoán baèng hôi nöôùc bicotin ñöôïc höùng trong dungdòch acid hoaëc haáp thuï treân than hoaït tính sau ñoù trích laïi vôùi dung moâi.Phaàn caën coøn laïi coù theå duøng laøm phaân boùn do chöùa 1 löôïng lôùn K.
N
N
CH3
Nicotyrin
N
N
CH3
NicotinN
Nor-nicotin
H
N
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 52/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
53
V-1-2 Tính chaát cuûa nicotin:Nicotin laø moät daïng chaát loûng, khoâng maøu, nhöng khi ñeå ngoaøi
khoâng khí coù maøu vaøng hôi naâu do bò oxy hoùa, coù muøi thuoác laù, vò chaùtnoùng, raát ñoäc. Khi ñöôïc tinh cheá, khoâng coøn muøi thuoác laù. Nhieät ñoä soâi
2170C. Nicotin tan trong nöôùc, tan nhieàu trong dung moâi höõu cô. Neáu theâmmoät löôïng thöøa NaOH vaøo caùc dung dich nöôùc, seõ phaân ly ñöôïc nicotin.
Nicotin laø moät baz baäc 3, taïo thaønh muoái keát tinh, khoâng beàn, tantrong nöôùc vaø alcol.
Söï taùc duïng keùo daøi cuûa Br2 treân dung dòch bromhydric cuûanicotin cho chaát keát tinh khoâng maøu, ít tan: bromhydrat bromonicotin chaátnaøy tan chaûy ôû 1960C. Khi cho taùc duïng vôùi Ba(OH)2 noù seõ bò phaân huûythaønh acid nicotinic, acid malonic vaø metilamin.
Acid nicotinic töï do cuõng ñöôïc duøng ñeå laøm thuoác giaõn maïchngoaïi bieân.
Nicotin laø moät chaát kích thích cuûa heä ñoái giao caûm. Khi tieâm choñoäng vaät, gaây neân söï kích thích heä thoáng thaàn kinh trung öông, ôû lieàu caogaây teâ lieät. Ñaây laø moät chaát ñoäc maïnh, khi ñaët ôû löôõi con choù, coù heå gaâycheát töùc thôøi. Lieàu cheát cho con ngöôøi khoaûng 0,06g. Noù cung gaây tai naïntheo ñöôøng da nhö tröôøng hôïp ngoä ñoäc ôû da do tieáp xuùc keùo daøi bôûi nöôùcsaùt truøng nicotin.
Nicotin gaây cho ngöôøi huùt thuoác dang ngoä ñoäc keùo daøi. Nhöõngngöôøi huùt thuoác thöôøng xuyeân coù theå ñöa ñeán caùc hieän töôïng ngoä ñoäc nhökích thích ñöôøng phoåi, nhieãu loaïn veà tim, veà tuaàn hoaøn, veà tieâu hoùa, thaànkinh (tay chaân run, choùng maët, maát nguû, maát trí nhôù).
Ñeå söû duïng nicotin nhö moät chaát saùt truøng phaûi giaûm bôùt tính bayhôi vaø tính hoøa tan cuûa noù, baèng caùch duøng döôùi daïng muoái nhö sulfat,tartrat nicotin.
Br2,
N
H
Bromhydrat nicotin
CH3
N
Br+ -N
H
CH3
N
BrO
O
Br+ -
Br
N
COOH
H2NCH3 HOOC CH2 COOH
Ba(OH)2
Acid Nicotinic
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 53/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
54
V-1-3 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa nicotin
(Acid N-metil-2-pirolidin carboxilic)
N
CH3
HOOC
CrO3
Acid higrinic
N CH3
NN CH3
N
CH3
NN
N
CH3
CH3
N N
CH3
CH3
ON
K3Fe(CN)6
Na,EtOH
Nicotyrin
Hexahydro Nicotin
2-Nicoton
+-I--
K3Fe(CN)6
OH _
MeI, OH-
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 54/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
55
V-1-4 Toång hôïp nicotin* Toång hôïp SPATH vaø BRETSCH NEIDER
N
CO2Et
N
C
N
O
O
Me
N
H
O
Me
EtONa HCl
13Oo
Nicotinat etil
N
C CH CH2
O
COOH
CH2 NHMe
( CO2) N
NHO
Me
Zn
EtOH,NaOH
N
NHOH
Me NI
N
MeH
N
N
Me
HI
100 Co
NaOH
( ) Nicotin
N
O
O
H N
O
H N
O
MeHoaøn nguyeân ñieän giaûi(electrolytic reduction)
Me2SO4
NaOH
Sucinimid 2-pirolidon N-metil-2-pirolidon
2
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 55/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
56
Toång hôïp CRAIG:
BrMgCH2CH
2CH
2OEt
OEtN
O
Grignard NH2OH
Nicotinonitril Bromur -etoxi propil Mg
N
CN
NN OH
OEtZn
AcOH
NNH2
OEt
HBr
150 Co
NNH2
CH2
BrN
N
H
HBr
N
N
CH3
MeI
NaOH
( ) Nicotin( ) Nor-nicotin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 56/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
57
V-2 ALKALOID CUÛA HOÄT CAU: ArecolinArecolin laø alkaloid chính trong hoät caây cau nhaø Areca catechu L
thuoäc hoï cau Arecaceae.
Trong haït cau chöùa 15% tamin thuoäc loaïi catechin vaø polyleucoanthoxyanidin, 13 - 14% daàu beùo vôùi caùc thaønh phaàn chính laø laurin,myristin, olein, caùc chaát ñöôøng.
Hoaït chaát chính laø alkaloid (0,15 - 0,67%) ôû daïng keát hôïp vôùitanin, trong ñoù arecolin chieám 0,07 - 0,5%. Ngoaøi ra coøn nhöõng alkaloidphuï nhö arecaidin, guvacin, guvacolin, isoguvacin, arecolidin
N
COOCH3
CH3
Arecolin
(N-metil-1,2,5,6-tetrahydro-nicotenat metil)
N
COOH
CH3
Arecaidin
(Acid-N-metil-1,2,5,6-tetrahydro-nicotinic)
N
OCH3
OCH3
CH3
Aercolidin
N
COOH
HGuvacin
(Acid 1,2,5,6- tetrahydro nicotinic)
N
COOH
H
Isoguvacin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 57/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
58
V-2-1: Ly trích arecolin töø hoät cau.Arecolin ñöôïc ly trích töø hoät cau trong phoøng thí nghieäm vaø trong kyõ
ngheä theo sô ñoà sau:
Sô ñoà ly trích Arecolin töø hoät cau trong phoøng thí nghieäm.
BOÄT HOÄT CAU KHOÂ
-Trích laïnh vôùi dd H2SO4 /H2O-Loïc
BAÕ DICH NÖÔÙC
-Coâ döôùi aùp suaát
keùm-Cheá hoùa vôùi dungdòch iodobismust K
TRAÀM HIEÄN MAØU ÑOÛ DÒCH NÖÔÙC
-Röaõ vôùi nöôùc-Naáu vôùi dd BaCO3 /H2O ôû nhieätñoä soâi ñeå phaân huûy traàm hieän-Loïc
CAËN DÒCH NÖÔÙC CHÖÙA ALCALOID
-Coâ laäp döôùi p keùm-Theâm Ba(OH)2 ñeåphoùng thích alcaloid-Trích vôùi eter etil
DÒCH NÖÔÙC DÒCH ETER
-Röaõ vôùi nöôùc
-Laøm khan vôùi Na2SO4 -Caát loaïi dung moâi
ARECOLIN THOÂ
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 58/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
59
Sô ñoà ly trích Arecolin trong kyû ngheä.
-Ñun treân beáp caùch thuûy ñeå loaïi etercoøn soùt-Ñeå yeân. Loïc ñeå loaïi lôùp môû tan trongeter taïo thaønh lôùp raén treân maët dd-Trích vôùi eter etil cho ñeán khi dd eterkhoâng coøn maøu
DÒCH NÖÔÙC DÒCH ETER
-Kieàm hoùa vôùi löôïng thöøaK2CO3
DÒCH NÖÔÙC DÒCH ETER(Chöùa arecolin)
-Laøm khan vôùi K2CO3 -Caát loaïi dung moâi
ARECOLIN(Duøng ñeå ñieàu cheàù muoái)
BOÄT HOÄT CAU KHOÂ
-Taåm vôùi dd KOH 10%-Trich noùng vôùi eter etil
BAÕ DÒCH ETER
-Caát loaïi dung moâi-Khuaáy vôùi acid acetic 50%
DÒCH ETERDÒCH NÖÔÙC ACID(Chöùa arecolin)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 59/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
60
V-2-3 Tính chaát cuûa Arecolin:Arecolin laø nhöõng chaát loûng ôû nhieät ñoïâ thöôøng, khoâng maøu, khoâng
muøi, raát kieàm, soâi ôû 209oC , deã tan trong nöôùc, coàn, eter vaø cloroform, chomuoái keát tinh vôùi caùc acid.
Ñònh tính:Laáy 0,5g boät, theâm 4-5ml nöôùc vaø 1-2 gioït dung dòch H2SO4 5%. Ñun
soâi trong 5 phuùt, loïc. Laáy 2ml dung dòch loïc, theâm 1-3 gioït thuoác thöûDragendorff seõ xuaát hieän tuûa ñoû.
Ñònh löôïng:Caân chính xaùc 8g boät haït cau cho vaøo bình noùn coù nuùt maøi vôùi 80ml
ether etylic vaø 4ml dung dòch amoniac, nuùt kín, laéc trong 10 phuùt. Theâm 10gNa
2SO
4 khan, laéc trong 5 phuùt, ñeå yeân. Roùt dung dòch ether vaøo moät bình
gaïn, laéc vôùi 0,5g boät talc trong 3 phuùt. Theâm 2,5ml nöôùc caát, laéc 3 phuùt. Ñeålaéng, chieát laáy lôùp ether trongröõa nöôùc baèng moät ít ether etylic. Hôïp caùcdòch ether laïi, laøm boác hôi ñeán coøn khoaûng 20ml, chuyeån vaøo bình gaïn, laécvôùi 20ml dung dòch H2SO4 0,02N, ñeå laéng, gaïn laáy lôùp acid. Röõa lôùp ether 3laàn baèng nöôùc, moãi laàn 5ml nöôùc. Hôïp nöôùc röõa vaøo dung dòchacid, loïc.Röõa giaáy loïc baèng nöôùc, ñoå nöôùc röõa vaøo dòch loïc. Theâm vaøi gioït metyl ñoûvaø ñònh löôïng baèng dung dòch NaOH 0,02N ñeán khi chuyeån sang maøuvaøng.
Goïi n: soá ml dung dòch NaOH 0,02N ñaõ duøng.
(20-n): soá ml dung dòch H2SO4 0,02N keát hôïp vôùi alkaloid1ml dung dòch H2SO4 töông öùng vôùi 0,003104 arecolinHaøm löôïng phaàn traêm alkaloid toaøn phaàn:
Döôïc ñieån Vieät nam I qui ñònh döôïc lieäu ít nhaát phaûi coù 0,3%alkaloid toaøn phaàn tính theo arecolin (C8H13NO2).
Taùc duïng döôïc lyù:-Taùc duïng cuûa arecolin gaàn gioáng nhö isopelletierin, pilocarin vaø
muscarin. Arecolin gaây taêng tieát nöôùc boït, taêng tieát dòch vò, dòch taù traøng vaølaø co ñoàng töû. Dung dòch 1% arecolin bromhydrat laøm co nhoû ñoàng töû saukhi nhoû 3-5 phuùt, keùo daøi töø 30 phuùt ñeán 2 giôø. Coù theå duøng laøm giaûm nhaûnaùp trong beänh gloâcoâm.
Lieàu nhoû arecolin kích thích thaàn kinh, arecolin laøm taêng nhu ñoängmaïch. Arecolin lieàu cao gaây cheát do ngöøng tim vaø lieät hoâ haáp.
(20-n)x0,31048
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 60/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
61
-Nöoùc saéc haït cau coù taùc duïng ñoäc ñoái vôùi thaàn kinh cuûa saùn, laøm teâlieät caùc cô trôn cuûa saùn; 20 phuùt sau khi vaøo tôùi ruoät, con saùn bò teâ lieät vaøkhoâng baùm vaøo thaønh ruoät ñöôïc nöõa.
Coâng duïng vaø lieàu duøngHaït cau thöông duøng laøm chöõa saùn trong thuù y nhieàu hôn. Ngöôøi ta
cuõng coù duøng deå chöõa saùn daây, thöôøng uoáng phoái hôïp vôùi haït bí ngoâ. Donghieân cöùuthaáy nöôùc saéc haït cau coù taùc dung laøm teâ lieät saùn boø vaø lôïnnhöng chæ maïnh ñoái vôùi phaàn ñaàu vaø nhöõng ñoát gaàn ñaàu, traùi laïi haït biù ngoâcoù taùc duïng chuû yeáu laøm teâ lieät khuùc giöaõ vaø ñuoâi con saùn neân coù theå duøngnhö sau:
Saùng sôùm luùc ñoùi aên 60-120 haït bí ngoâ caû voû hoaëc 40-100g (ñaõ boûvoû). Hai giôø sau uoáng nöôùc saéc haït cau (treû em döôùi 10 tuoåi uoáng 30g, phuïnöõ 50-60g, ngöôøi lôùn 80g). saéc haït cau vôùi 500ml nöôùc, coøn 150-200ml, nhoûdung dòch gelatin 2,5% vaøocho ñeán khi keát tuõa (ñeå loaïi tanin) ñeå laéng, gaïnvaø loïc .coâ coøn 150ml uoáng 1 laàn. Nöõa giôø sau uoáng 1 lieàu thuoác taåy (MgSO4 30g). naøm nghæ, ñôïi thaät buoàn ñi ngoaøi, di vaøo moät chaäu nöôùc aám.
Ngöôøi ta coøn phoái hôïp haït cau vôùi thöôøng sôn ñeå chöõa beänh soát reùt.Voû quaû cau (ñaïi phuùc bì) y hoïc coå truyeàn duøng chöõa thuûy thuûng,
buïng baøn nöôùc, tieåu tieän khoù. Ngaøy duøng 6-12g daïng saéc thuoác.
V-2-4 Toång hôïp Arecolin-Phöông phaùp JAHNS:
N
COOH
Acid nicotinic
CH3I
OHN
COOCH3
CH3
Sn
HCl,H2O,N
COOH
CH3
N
COOCH3
CH3
Arecolin
CH3OH
H
Arecaidin
I
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 61/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
62
-Töø Acrolein:
-AÙp duïng phaûn öùng MANNICH
N
CH
CH3
N OH
SOCl2
N
C N
CH3
HCl
N
COOH
CH3
H2C H
CHO
H CH2
CHO
CH2 O O CH2
CH3
H HN
-2 H2O( )
NCH2H2C
CH3
CH2 CH2
CHOCHO
N
CHO
CH3
H+
NH2OH
N
COOCH3
CH3
CH3OH
H+
Arecaidin Arecolin
CH2 CH CH O HCl
EtOHClCH2 CH2 CH(OEt)2
125 C
MeNH2 /C6H6
o
ClH2C
CH2
CH(OEt)2
HN
H
CH3
CH2Cl
CH2
CH(OEt)2
HCl ññ
0 Co
N
CH O
CH3
NH2OH
N
CH N
CH3
OHSOCl2
N
C N
CH3
HCl
N
COOH
CH3
CH3OH
H+
N
COOCH3
CH3
Arecaidin Arecolin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 62/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
63
V-3 Alkaloid cuûa hoät tieâu : PIPERINPiperin laø alkaloid chính cuûa hoät caây Hoà tieâu Piper nigrum L thuoäc
hoï Hoà tieâu Piperaceae.
Tuøy theo ngöôøi ta muoán coù hoà tieâu ñen hay hoà tieâu traéng maø coù caùchthu haùi, cheá bieán coù khaùc nhau.
- Muoán coù hoà tieâu ñen, ngöôøi ta haùi luùc thaáy coù vaøi quaû ñoû hay vaøngtreân chuøm quaû nghiaõ laø ña soá caùc quaû coøn xanh. Nhöõng quaû non khi chöa coùsoï khi phôi khoâ seõ doøn, deã vôõ vuïn ra coøn nhöõng quaû khaùc khi phôi khoâ voûseõ nhaên nheo laïi, maøu ngaõ ñen. Do ñoù, coù teân laø hoáø tieâu ñen.
Muoán coù hoà tieâu traéng, phaûi haùi vaøo luùc quaû ñaõ thaät chín, sau ñoù loaïivoû ngoaøi baèng caùch chaø saùt hoaêïc ñem ngaâm döôùi doøng nöôùc chaûy 3-4 ngaøyñeå loaïi heát voû ñen roài phôi khoâ. Loaïi naøy coù maøu traéng ngaø, ít nhaên nheohôn, ít thôm hôn (vì lôùp voû ngoaøi chöùa tinh daàu ñaõ bò loaïi ñi) nhöng cay hôn.
V-3-1 Ly trích Piperin trong phoøng thí nghieâm:Piperin ñöôïc ly trích trong phoøng thí nghieäm theo sô ñoà sau:
BOÄÏT HOÀ TIEÂU
-Trích noùng vôùi alcol 95%-Loïc
BAÕ DÒCH ALCOL
-Loaïi dung moâi ôû ap suaát keùm.-Theâm KOH 10%/EtOH-Ñeå laéng (loaïi phaàn khoâng tan)
PIPERIN
O
O
N
CO
H
H
C
CH C
HC
Piperin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 63/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
64
V-3-2 Tính chaát:Trong hoà tieâu coøn coù tinh daàu( 1,2 - 3,5%) .Piperin laø alkaloid chính
(2-5%) coù vò cay (pha loaõûng 1/200.000 vaàûn coøn cay).Piperin khi thuûy phaân cho piperidin vaø acid piperic. Chavicin laø ñoàng
phaân (daïng cis-cis) cuûa piperin coù vò cay, khi thuûy phaân seõ cho piperidin vaøacid chavicic.
Ngoaøi ra coøn coù caùc alkaloid khaùc nhö piperettin, piperylin ít cayhôn.
Ñònh tính:-Nhoû leân boät hoà tieâu 1-2 gioït H2SO4 ñaëc seõ xuaát hieän maøu vaøng sau
chuyeån nhanh sang ñoû naâu roài chuyeån daàn sang maøu naâu toái, cuoái cuøng coù
maøu xanh naâu (phaûn öùng cuûa piperin).-Nhoû leân boät hoà tieâu vaøi gioït coàn 90-95o, ñeå hôi khoâ, nhoû leân 1 gioïtnöôùc, ñaäy kính moûng leân roài soi seõ thaáy ôû meùp taám kính moûng coù ít tinh theåpiperin hình kim.
N
O
O
O
PiperinPiperylin
N
O
O
O
CH
CH C
H
CH COOH
O
O
CH
CC H
CH COOH
O
O
Acid chavicic (cis-cis)Acid piperic (trans trans)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 64/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
65
Ñònh löôïng:Ngöôøi ta duøng phöông phaùp caân, coù hai phöông phaùp:-Troän 10g boät hoà tieâu vôùi 20g voâi toâi, theâm nöôùc ñeå taïo ra boät nhaûo
loûng, ñun soâi trong 15 phuùt. Saáy ôû 100oC cho khoâ roài chieát baèng ether, boác
hôi ether, saáy khoâ roài caân.-Chieát boät hoà tieâu baèng ethanol 95o ñun soâi, caát thu hoài dung moâi, laéc
cao coøn laïi vôùi dung dòch KOH 0,1N ñeå loaïi nhöïa. Röõa caën coøn laïi baèngnöôùc roài hoøa tan trong coàn 95o ñun soâi. Loaïi maøu baèng than. Loïc, ñeå nguoäiroài theâm nöôùc cho piperin tuûa laéng xuoáng. Loïc laáy tuûa, saáy khoâ roài caân.
Coâng duïng:Hoà tieâu vôùi lieàu nhoû coù taùc duïng taêng dòch vò, dòch tuïy, kích thích
tieâu hoùa laøm aên ngon. Nhöng lieàu cao seõ kích thích nieâm maïc daï daøy, gaâyxung huyeát vaø gaây vieâm cuïc boä, gaây soát, vieâm ñöôøng tieát nieäu, ñi ñaùi ramaùu.
Piperin vaø piperidin ñoäc ôû lieàu cao, piperidin taêng huyeát aùp, laøm lieäthoâ haáp (50mg/kg cô theå). Piperin tieâm vaøo baép thòt cho thoû vaø chuoät baïchhoaëc cho hít hôi vôùi lieàu cao thì thaáy sau moät thôøi gian kích thích ngaén coùhieän töôïng thôû nhanh leân, chaân tay teâ lieät roài meâ hoøan toaøn, co quaép, nguûgaø roài cheát do ngöøng thôû. Khi giaûi phaåu thì thaáy luïc phuû nguõ taïng ñeàu coùhieän töông xuaát huyeát.
Ngoaøi coâng duïng laøm gia vò, hoà tieâu coøn ñöôïc duøng laøm thuoác kíchthích tieâu hoùa, giaûm ñau (chöõa raêng), chöaõ ñau buïng, iaõ loûng, caûm laïnh.
Ngaøy duøng 1-3g daïng boät hay vieân, thöôøng phoái hôïp vôùi moät soá vò thuoáckhaùc. Hoà tieâu coøn coù taùc duïng saùt khuaån, dieät kí sinh truøng do ñoù coøn duønghoà tieâu ñeå baûo veä quaàn aùo len daï.
V-3-3 Phaûn öùng giaûm caáp vaø toång hôïp piperin- Phaûn öùng giaûm caáp piperin
O
O
N
CO
H
H
C
CH C
HC
Piperin
N
H
KOH
MeOH+
Acid piperic
O
O
CO
H
H
C
CH C
HC
O H
Piperidin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 65/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
66
COOH
COOH2
Acid oxalic
KMnO4O
H2C
O
CH O+
Piperonal
OH2C
O
COOH
KMnO4COOH
OH
OH
CH2 OHCl,200 C
P keùm
Acid piperonilicAcid protocatechnic
+
o
O
O
COO-
OO
COOH
Acid piperonilic
H+
Acid piperic
O
O
CO
H
H
C
CH CHC
O H
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 66/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
67
-Toång hôïp piperin bôûi LADENBURG
HO
HO
CHCl3
HO
HO
CH O
+Reimer-Tiemann
Catechol Piperonal
NaOH CH2I 2
NaOHN
O
O
CH O
+ 2HI
N
O
O
CH CH CH OCH3CHO
NaOH
Ac2O
AcONa(Perkin)
Acid piperic
N
O
O
CH CH CH CH COOH
N
O
O
CH CH CH CH COCl
NH
C6H6
N
O
O
CH CH CH CH CO N
Piperin
PCl5
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 67/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
68
VI-ALKALOID COÙ NHAÂN QUINOLIN:Ñai dieän cho nhoùm naøy laø caùc alkaloid cuûa caây canhkina. Coù nhieàu
loaøi canhkina nhö Cinchona succirubr a Pavon (canhkina ñoû), Cinchonacalisaya W eddell (canhkina vaøng), Cinchona afficinalis L (canhkina xaùm)…
Boä phaän duøng laøm thuoác laø voû thaân, voû caønh, voû reã phôi saáy khoâ.
VI-1 Thaønh phaàn hoùa hoïc:- Voû canhkina coù haøm löôïng alkaloid cao (4-12%). Döôïc ñieån nhieàu
nöôùc yeâu caàu phaûi coù ít nhaát 6,5% alkaloid toaøn phaàn. Trong chieát xuaátcoâng nghieäp thöôøng duøng voû caây troàng cuûa loaøi Cinchona calisaya hoaëcCinchona ledgerriana coù haøm löôïng alkaloid cao hôn; coù khi caây troàng ñaïttôùi 17%. Alkaloid ôû canhkina döôùi daïng moät phaàn keát hôïp raát chaéc chaén vôùitanin catechic, moät phaàn keát hôïp vôùi acid trong caây. Tôùi nay ñaõ phaân laäp
ñöôïc khoaûng 30 loaïi alkaloid khaùc nhau, chia laøm hai nhoùm:1-Nhoùm cinchonin (alkaloid coù nhaân ruban) : Goàm nhieàu alkaloidtrong ñoù alkaloid chính laø L-quinin (5-7%), D-quinidin (0,1-0,3%), D-cinchonin (0,2-0,4%), L-cinchonidin (0,2-0,4%) vaø nhöõng alkaloid coù löôïngnhoû khaùc nhö epiquinin, epiquinidin, cuprein…
Quinin vaø quinidin cuõng nhö cinchonin vaø cinchonidin laø nhöõng ñoâiñoàng phaân, chuùng ñöôïc phaân bieät veà caáu hình ôû C-8 vaø C-9.
2-Nhoùm cinchonamin (alkaloid coù nhaân indol): coù alkaloid phuï laøcinchonamin, cinchophyllin, quinamin.
9
8
Quinidin: R=OCH3
Cinchonin: R=H
HO
H H
CH2
H
CH
R
N
N9
8
7
4
5
6
3
2
1
Quinin: R=OCH3
Cinchonidin: R=H
N
N
R
CH
H
CH2
H H
HO
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 68/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
69
Ngoaøi alkaloid, trong voû canhkina coøn coù:
-Acid quinic (5-8%)-Acid quinotanic (2-3%). Chaát naøy khi bò oxi hoùa seõ cho moätphlobaphen goïi laø chaát ñoû canhkina.
-Glycosid ñaéng coù caáu truùc triterpen ( khoaûng 2%). Chaát naøy doPelletier vaø Caventou chieát ra naêm 1821 töø voû canhkina vôùi teân laøquinovin. Naêm 1859 Hlavisetz ñaõ chöùng minh noù laø moät glycosid neân coøngoïi laø laø quinovosid, khi thuûy phaân baèng acid seõ cho moät ñöôøng laøquinovoza ( =6 desoxyglucoza) vaø acid quinovic. Naêm 1963 Tshesche ñaõchöùng minh quinovin ñieàu cheá töø voû canhkina coù 60% α-quinovin(=quinovin hay 3-quinovozit cuûa acid quinovic) 30% laø 3-glucosid cuûa acidquinovic vaø khoaûng 5% laø-quinovozit cuûa acid cincholic-Ngoaøi ra coøn coù ít nhöïa, sitosterol, tinh boät vaø khoaûng 4% chaát voâ cô.
N
H
CH2OH
N
H
H
Cinchonamin
N
H
NO
CH CH2
Quinamin
Cichophyllin
N
H
N
HNN
H
OCH3
H
H
CH3O
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 69/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
70
VI.2. Ñònh tính vaø ñònh löôïng:VI.2.1: Ñònh tính
-Ñun noùng 0,20g boät canh kina trong oáng nghieäm khoâ seõ thaáy hôi
maøu naâu ñoû boác leân. Nhuõng hôi naøy seõ ngöng tuï ôû phaàn treân cuûa oángthaønh nhöõng gioït maøu ñoû naâu.
-Laáy 0,10g boät döôïc lieäu theâm 10ml acid H2SO4 loaõng, laéc, ñeåyeân, loïc, dòch loïc phaûi phaùt huyønh quang maøu xanh lô döôùi aùnh saùngtöû ngoaïi. Laáy 1ml dòch loïc naøy theâm 0,5ml thuoác thöû Mayer phaûi chotuûa roõ.
-Phaûn öùng huyønh quang: dung dòch muoái cuûa quinin vaø quinidintaùc duïng vôùi oxi acid cho huyønh quang xanh. Huyønh quang naøy seõ maátñi khi theâm halogen acid hoaëc nöôùc clo hoaëc nöôùc brom.
-Phaûn öùng Thalleoquinin; dung dòch muoái cuûa quinin vaøquinidin trong nöôùc coù huyønh quang cho theâm nöôùc clo hay bromcho ñeán heát huyønh quang, roài theâm amoniac thöøa seõ coù maøu xanhluïc hay keát tuûa xanh luïc.-Phaûn öùng Erythroquinin: dung dòch muoái quinin sau khi taùc duïng
voùi nöôùc clo hay brom, cho theâm amoniac vaø moät ít kali ferocianur seõ
HO
HO
OH
OH
COOH
Acid quinic
HO
H COOH
COOH
Acid quinovic
HO
COOH
COOH
Acid cincholic
O
CH3
OH
OH
OH
OH
Quinovoza
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 70/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
71
xuaát hieän maøu ñoû. Cho theâm cloroform vaøo laéc, maøu ñoû chuyeån sanglôùp cloroform.
Andre ñaõ phaùt hieän phaûn öùng Thalleoquinin töø 1835 vaø ñöôïc dieãn taûvôiù teân goïi ngaøy nay laø do Brandes. Nhöng cô cheá cuûa phaûn öùng gaàn ñaây
môùi ñöôïc giaiû thích roõ. Töø nghieân cöùu cuûa Skraup ñaõ cho bieát phaûn öùng chætheá oxi vaøo vò trí 6 nhaân quinolin cuûa alkaloid (quinin vaø quinidin). Böôùcthöù nhaát laø söï oxi hoùa halogen ñaõ sinh ra nhieàu hôïp chaát, trong ñoù daån xuaátcuûa 6-xeto-quinolin cho phaûn öùng tieáp tuïc laø cô baûn, cho theâm amoniac seõxuaát hieän maøu xanh.treân saéc kí ñoà lôùp moûng cho thaáy lôùp maøu goàm nhieàuveát ‘” thaleoquinin” ñieàu ñoù cuõng deã hieåu vì khi cho theâm amoniac coùcetimin töông öùng sinh ra, noù coù khaû naêng ngöng tuï vôùi moät phaân töû xeto-quinolin, nhung ôû ñaây söï keát hôïp coù theå thöïc hieän qua nguyeân töû N cuûaimin khoâng nhöõng vôùi C-6 cuûa xeto-quinolin maø coøn vôùi C-5 khi taùc duïngvôùi halogen phaûn öùng coäng hôïp xaûy ra moät phaàn ôû nhoùm vinyl moät phaàntheá ôû C-5 vaø C-7, sau ñoù theá nhoùm halogen baèng nhoøm OH, do ñoù taïo ramoät loaït saûn phaåm phanû öùng coù maøu xanh. Moät trong nhöõng quaù trình phaûnöùng ñöôïc löïa chon coù nhieàu khaû naêng dieån taû theo sô ñoà sau:
HN
HO
N
NHO
N
O
OH
Br
Br CH2
CH
R
NHO
N
HO
HN
H
R
NHO
N
N
N
N
R
HOOH
OH
Thalleoquinin
R=CH CH2
OH OH
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 71/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
72
VI.2..2: Ñònh löôïngCaân chính xaùc khoaûng 3g boät döôïc lieäu ñaõ qua raây coù kích thöôùc loå
maét raây 0,125mm vaø saáy khoâ ôû 60oC ñeán khoái löôïng khoâng ñoåi vaøo 1 bìnhnoùn 250ml coù nuùt maøi. Theâm 20ml acid hidrocloric loaûng (TT) vaø 10ml
nöôùc, ñun noùng treân caùch thuûy soâi trong 10 phuùt.Ñeå nguoäi, theâm 5 ml ddNaOH 30%(TT) vaø 150 ml hoãn hôïp dung moâi ether-cloroform(3:1).Laéc ñeàutrong 10 phuùt.theâm vaøo hoån hôïp 5 g boät mòn goâm tragacan, laéc ñeàu trong 5phuùt. Ñeå yeân 5 phuùt.Layá chính xaùc 100 ml dòch chieát cuûa ether-cloroformcho vaøo 1 bình noùn khaùc roài boác hôi tôùi khoâ. Hoøa tan caén trong 100 mlethanol 96o(TT) vaø ñun noùng nheï treân caùch thuûy. Theâm vaøo dòch chieátethanol 10 ml nöôùc caát vaø 5 gioït dung dòch metyl ñoû. Chuaån ñoä baèng dungdòch HCl 0,1 N ñeán khi maøu chuyeån töø vaøng sang ñoû.
Goïi N laø soá ml dung dòch HCl 0,1 N ñaõ duøng, 1ml dung dòch HCl 0,1N töông öùng vôùi 0,03094 g alkaloid toaøn phaàn bieåu thò baèng hoån hôïp ñoàngphaân töû quinin vaø cinchonin
Haøm löôïng % alkaloid toaøn phaàn trong döôïc lieäu:
Döôïc ñieån Vieät Nam quy ñònh ít nhaát phaûi coù 6 % alkaloid toaøn phaàn.Ngoaøi ra coù theå ñònh löôïng baèng phöông phaùp ño quang:-Bandelin ñaõ taïo tuûa maøu alkaloid vôùi thuoác thöû Reinecke , laây rieâng
tuûa, hoøa tan trong aceton roài ño ôû 525 nm.
-Sanchez ñaõ ñònh löôïng quinin vaø quinidin baèng phöông phaùp laømmaát nhoùm metyl cuûa –OCH3 baèng H2SO4,phenol sinh ra taïo maøu ñoû vôùithuoác thöû diazo.Ño cöôøng ñoä maøu,tính ra haøm löôïng quinin vaø quinidintrong döôïc lieäu.
-Monet ñònh löôïng quinin baèng phöông phaùp so maøu döïa vaøo phaûnöùng erythroquinin.
VI.2.3: Taùc duïng döôïc lyùQuinin laø alkaloid quan troïng nhaát cuûa voû caây canhkina trong ñieàu trò
beänh soát reùt. Quinin dieät kí sinh truøng soát reùt chuû yeáu dieät theå voâ tính cuûacaùc loaøi Plasmodium, dieät giao töû (gamete) cuûa Plasmodium vivax,P.malaria vaø P.ovale nhöng khoâng coù taùc duïng ñoái vôùi giao töû cuûaP.falciparum vaø theå ngoaïi hoàng caàu cuûa caùc loaøi Plasmodium neân khoângngaên ngöaø ñöoïc beänh taùi phaùt.
Quinin coøn coù taùc duïng öùc cheá trung taâm sinh nhieät neân coù taùc duïnghaï soát, lieàu nhoû quinin coù taùc duïng kích thích nheï thaàn kinh trung öông, lieàulôùn gaây öùc cheá trung taâm hoâ haáp vaø coù theå gaây lieät hoâ haáp. Quinin gaây teâ
n x 3,0942
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 72/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
73
cuïc boä vaø taùc nhaân laøm xô cöùng duøng ñieàu trò chöùng giaõn tónh maïch (tró…).Ngoaøi ra quinin coøn coù taùc duïng öùc cheá hoaït ñoäng cuûa tim vaø kích thíchtaêng cöôøng co boùp töû cung ñaëc bieät ñoái vôùi töû cung coù thai, vôùi lieàu cao seõgaây saåy thai.
Duøng quinin vôùi lieàu lôùn gaây phaûn öùng phuï nhö uø tai, choùng maët,hoa maét…
-Quinidin cuõng coù taùc duïng dieät kí sinh truøng soát reùt vaø haï nhieätnhöng keùm hôn quinin, coù taùc duïng chuû yeáu laøm giaûm kích thích cuûa cô trônneân ñöôïc duøng chöaõ beänh loaïn nhòp tim.
-Cinchonin vaø cinchonidin cuõng coù taùc duïng dieät kí sinh truøng soát reùtnhöng taùc duïng yeáu hôn nhieàu so vôùi quinin.
VI.3. Toång hôïp quininVI.3.1. Toång hôïp acid quininic bôûi RABE
MeO
NH2
MeO
N
H
CO
C
CH3
O
CH3 COCH2 COOEt
N
CH CH Ph
MeO
N
COOH
MeOKMnO4
MeO
N
Me
OH
MeO
N
Me
H2SO4 POCl3 C6H5CHO
ZnCl2
Acid quininic
p-Anisidin Acetoacetat etil
+
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 73/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
74
VI.3.2. Toång hôïp quinin bôûi WOODWARD
7-Hidroxi-8-metil isoquinolin
N-Acetil-7-hidroxi-8metil-1,2,3,4-tetrahidroisoquinolin
N-Acetil-7-ceto-8-metil-decahidroisoquinolin
HO CHO
H
NHO
H
H2NCH2CH(OEt)2H2SO4
m-Hidroxibenzaldehid 7-Hidroxiisoquinolin(Piperidin)
HCHO
C5H11N
NHO
CH3CH2 N
HON CH3ONa
220 CoN
HO
CH3
H
Ac2O N
HO
CH3
Ac
H2 , Ni
t , p
NHO
CH3
Ac
H2,Pt
to
o
NO
CH3
Ac
CrO3
CH3 CH2 O NO
CH3 CH2 ONa
CO2Et N
CMeN
Ac
HO
[H]
H2,Ni,to
C6H5COClN
H
CH CH2
H2C
EtOOC
N
CO
CH CH2
C6H5
H2C
EtOOC
C
N
CO2Et
C6H5
CH2CH
CO
N
O
MeO
Hoffman
Metil hoùa toái ñaCH2
CH2
N
COCH3
H2C
EtOOC
CO2Et N
CMeN
COCH3
HO
N
CO2Et
EtONa
Quinin
EtONa,EtOH
Al
CH2
N
CH
MeO
N
HO
NaOH
NaOBr
CH2
N
CH
O
MeO
C
N
CH2
N
CH
H
O
MeO
C
N
H
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 74/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
75
VII. ALKALOID COÙ NHAÂN ISOQUINOLINAlkaloid cuûa caây thuoác phieänCaây thuoác phieän coøn coù teân khaùc laø a phieán, a phuø dung, coâ töû
tuùc, anh tuùc. Teân khoa hoïc: Papaver somniferum L, hoï thuoác phieän
Papaveraceae.Thuoác phieän laø caây ñöôïc troàng töø laâu ñôøi ,caên cöù vaøo maøu saéc
cuûa hoa vaø haït, hình daùng vaø kích thöôùc cuûa quaû maø ngöôøi ta phaân bieät thöùtraéng hay thöù ñen.
VII.1. Thaønh phaàn hoùa hoïc:- Trong laù: chæ coù veát alkaloid (0,02 - 0,04%).- Quaû: tæ leä alkaloid thay ñoåi tuøy theo loaøi.Trong quaû khoâ thöôøng coù 0,20 - 0,30% alkaloid toaøn phaàn, baèng
con ñöôøng choïn gioáng, ngöôøi ta can naâng haøm löôïng morphin leân tôùi 0,80%.ÔÛ nhöõng quaû khoâ ñaõ laáy nhöïa thì haøm löôïng alkaloid nhaát laø
morphin chæ coøn laïi raát ít.- Haït: khoâng coù alkaloid, chöùa 15% glucid, 20% protit, 40 - 45%
daàu. Daàu beùo goàm caùc glycerid cuûa caùc axid beùo khoâng no.Nhöïa thuoác phieän: hoaït chaát trong nhöïa thuoác phieän laø caùc
alkaloid (20 - 30%) ôû döôùi daïng muoái. Tôùi nay ñaõ phaân laäp ñöôïc khoaûng 40alkaloid. Caên cöù vaøo caáu taïo hoùa hoïc, ngöôøi ta saép xeáp vaøo nhieàu nhoùm
* Nhoùm morphinan:- Alkaloid chính laø morphin: 6,8 - 20,8%.
- Codein: 0,3 - 3%.- Thebain: 0,3 -1%.
* Nhoùm isoquinolin- Papaverin: 0,88 - 1,5%- Laudanin
HO
O
N CH3
HO
Morphin
H3C
O
N CH3
HO
Codein
H3CO
O
N CH3
H3CO
Thebain
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 75/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
76
- Laudanosin- Narcotin
Ngoaøi alkaloid, trong nhöïa thuoác phieän coøn coù:- Caùc axid höõu cô: axid meconic (3 - 5%), axid lactic (1 - 2%).Gaàn ñaây, ngöôøi ta coøn thaáy coù axid cetonic. Axid meconic cho maøu ñoû vôùimuoái saét (III), phaûn öùng naøy duøng ñeå ñònh tính nhöïa thuoác phieän.
VII.2. Chieát xuaát morphin töø nhöïa thuoác phieän.Coù nhieàu phöông phaùp tuøy theo töøng taùc giaû.Theo phöông phaùp cuûa THI BOU MERY: chieát nhöïa thuoác phieän
baèng nöôùc noùng. Roùt dòch nöôùc vaøo söõa voâi noùng, calci morphinat tan trongnöôùc voâi thöøa, coøn tap chaát thì tuûa xuoáng. Loïc, ñun soâi dòch loïc vaø theâmamoni clorua, seõ coù morphin baz tuûa xuoáng. Röûa tuûa baèng nöôùc, roài hoøa tantrong HCl seõ coù morphinhydroclorit, sau ñoù keát tinh laïi nhieàu laåøn, seõ thuñöôïc morphin hydroclorit tinh khieát.
Ngoaøi ra coøn coù nhieàu phöông phaùp khaùc. Hieän nay, ngöôøi ta coønduøng caùc nhöïa trao ñoåi ion, morphin gaén vaøo nhöïa anion coù tính kieàmmaïnh, sau ñoù ñem ngaâm taùch baèng axid loaõng.
- Ñònh tính:
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3Papaverin
CH3O
CH3ON CH3
OH
OCH3Laudanin
OCH3
N
CH O
C O
OCH3
OCH3
CH3
O
O
Narcotin
OCH3
OCH3Laudanosin
CH3O
CH3ON CH3
(N-metil-1,2,3,4-tetrahidropapaverin)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 76/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
77
Ngaâm 0,5g thuoác phieän trong 10ml nöôùc, loïc. Theâm vaøo dòch loïc vaøigioït acid HCl ñaäm ñaëc (TT) vaø 10ml ether, laéc vaø ñeå yeân. Gaïn laáy lôùp ethercho vaøo moät oâùng nghieäm. Theâm 2-3ml nöôùc coù pha 1 gioït dung dòch FeCl 3 5% (TT). Laéc vaø ñeå yeân lôùp nöôùc seõ xuaát hieän maøu ñoû.
Xaùc ñònh alkaloid: laéc 0,20g thuoác phieän vôùi 5ml cloroform vaø vaøigioït dung dòch amoniac trong 10 phuùt. Ñeå boác hôi töï nhieân cloroform treânmaët kính ñoàng hoà, ôû xung quanh seõ coù moät voøng tuûa maøu xaùm traéng nhaït.Theâm 2 gioït thuoác thöû sulfoformol seõ xuaùt hieän maøu ñoû saãm (phaûn öùng domorphin)
Phaûn öùng Huseman: chieát boät thuoác phieän baèng cloroform coùamoniac, boác hôi dòch chieát, cho vaøo caën 0,5-1ml acid H2SO4 ñaëc, ñun 30phuùt trong noài caùch thuûy soâi. Neáu coù morphin thì dung dòch xuaát hieän maøuñoû vang. Sau khi nguoäi cho theâm 1 gioït acid HNO3 ñaëc seõ xuaát hieän ngaymaøu xanh tôùi tím ñoû vaø maøu naøy seõ maát daàn (do morphin chuyeån thaønhapomorphin).
Xaùc ñònh alkaloid baèng saéc kí giaáy: chieát laáy coàn thuoác phieän 1/10(duøng coàn 60o) chaám leân giaáy ñaõ taåm dung dòch monokali phosphat 0,2M,duøng dung moâi khai trieån laø n-butanol baõo hoøa nöôùc ( coù so saùnh vôùi maãuchuaån cuûa morphin, codein, papaverin, noscapin). Sau khi khai trieån vaø saáykhoâ, phun leân giaáy saéc kí thuoác thöû Dragendorff ( hoaëc duøng kaliiodoplatinat).
Xaùc ñònh alkaloid baèng saéc kí lôùp moûng: coù nhieàu taùc giaû nghieân cöùuñònh tính caùc alkaloid trong thuoác phieän baèng saéc kí lôùp moûng. Theo
Neubauer vaø Mothes ñeå kieåm tra nhöïa thuoác phieän coù theå duøng chaát haápphuï laø silica gel G vôùi dung moâi khai trieån la øbenzen + methanol ( 80:20)seõ taùch ñöôïc 10 alkaloid; duøng thuoác thöû laø Dragendorff ñeå phun hieän maøu.Bayer duøng chaát haáp phuï laø silica gel G vôùi heä dung moâi laø xylol:metyletylceton: methanol: dietylamin (40:60:6:2) seõ taùch ñöôïc narcotin coùRf:0,74; papaverin 0,59; thebain 0,45; codein: 0,26; morphin:0,12.
Muoán ñònh löôïng morphin phaûi chieát ñöôïc morphin roài ñònh löôïngbaèng phöông phaùp ño theå tích, phöông phaùp caân hay phöông phaùp so maøu.
-Taùc duïng döôïc lí:
Thuoác phieän coù taùc duïng giaûm ñau raát toát nhöng duøng laâu gaây nghieänneân ñaõ xeáp vaøo thuoác ñoäc baûng A nghieän.
Ñoái vôùi heä thaàn kinh trung öông, thuoác phieän coù taùc duïng treân voû naõovaø trung taâm gaây ñau. Duøng lieàu nhoû, luùc ñaàu kích thích gaây caûm giaùc deåchòu, thoaûi maùi, sau laøm maát caûm giaùc ñau. Vôùi lieàu cao gaây nguû. Coù taùcduïng treân trung taâm hoâ haáp vaø haønh tuûy laøm cho nhòp thôû luùc ñaàu nhanh,
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 77/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
78
sau chaäm laïi. Khi bò ngoä ñoäc coù theå ngöøng thôû. Coù taùc duïng laøm giaûm kíchthích ho.
Ñoái vôùi boä maùy tieâu hoùa: lieàu nhoû thuoác phieän kích thích co boùp daïdaøy, coù theå gaây noân, lieàu cao coù taùc duïng choáng noân, khi uoáng laøm giaûm
nhu ñoäng ruoät neân duøng chöaõ óa chaûy.Morphin coù taùc duïng leân thaàn kinh trung öông nhaát laø voû naõo, öùc cheá
trung taâm ñau, gaây nguû. Lieàu thaáp kích thích hoâ haáp, lieàu cao thì öùc cheátrung taâm naøy, lieàu cao coù theå laøm lieät hoâ haáp; morphin cuõng öùc cheá trungtaâm ho nhöng keùm hôn codein; coù taùc duïng laøm giaûm nhu ñoäng ruoät giaø,giaûm tieát dòch tieâu hoùa, laøm co cô voøng.
Codein ít ñoäc hôn morphin, taùc duïng giaûm ñau keùm nhöng taùc dungöùc cheá trung taâm ho maïnh neân duøng laøm thuoác trò ho raát toát. Laïm duïngthuoác seõ bò nghieän.
Papaverin kích thích thaàn kinh ngoaïi bieân, laøm giaûm co thaét cô trônñaëc bieät ñoái vôùi daï daøy vaø ruoät
Noscapin (=narcotin) khoâng gaây nguû, gaây co giaät ôû lieàu cao neântrong caùc thuoác phieän ngöôøi ta thöôøng boû noù ñi. Tuy vaäy, ñoâi khi ngöôøi taduøng noù keát hôïp vôùi morphin ñeå laøm taêng taùc duïng giaûm dau ñoàng thôøingaên caûn hieän töôïng laøm lieät trung taâm hoâ haáp do morphin. Ngoaøi ra,noscapin ñöôïc duøng ñeå ñieàu cheá cotacnin coù taùc duïng caàm maùu.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 78/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
79
VII.3. Toång hôïp Papaverin bôûi WILKINSON vaø BIDE:
CH3O
CH3O CH2 COCl
ClorurhomoveratriolCH3O
CH3O CH2CN1)
2)
H+,
PCl5
CH3O
CH3O
NH2
CH2
OCH3
OCH3
COCl CH3O
CH3O
NH
CH2
OCH3
OCH3
C O
CH2
OCH3
OCH3
NH
CH3O
CH3ONH
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
CH2
Pd,
Papaverin
( H2O), P2O5,
Hoã bieán ceto-enol
- 200 Co
CH3O
CH3O
Veratrol
HCHO
HCl
CH3O
CH3O CH2Cl
KCN
CH3O
CH3O CH2CN
CH3O
CH3O CH2 CH2 NH2
Homoveratrilamin
H2, Ni Ra
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 79/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
80
VII.4. Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa Papaverin
- Taùc duïng vôùi HI: (Phöông phaùp ñònh löôïng nhoùm Metoxy)
- Phaûn öùng oxi - hoùa bôûi KMnO4
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
CH2 4HI
N
HO
HO
OH
OH
CH2 + 4MeI
Papaverin Papaverolin
Papaverin
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
CH2
KMnO4 loaõûng25 Co
Papaverinol
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
CHOH
KMnO4 loaõng
Papaveraldin
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
C O KMnO4 loaõng
Acid papaverinic
N
HOOC
HOOC
OCH3
OCH3
C O
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 80/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
81
- Söï töông quan giöõa 4 acid treân
N
CH3
N
COOH
HOOC
HOOC
KMnO4
Lepidin
(4-Metilquinolin)Acid piridin-2,3,4-tricarboxilic
COOH
OH
H2SO4
COOH
OH
SO3H
COOH
OH
OH
MeINaOH
COOH
OMe
OMe
1-2-KOHH+
Acid p-salixilic Acid veratric
MeO
MeO
COOH
COOH
Acid metahemipinic
N
MeO
MeO
COOH
Acid-6,7-dimetoxiisoquinolin -1-carboxilic
COOH
OMe
OMe
Acid veratric
N
HOOC
HOOC
COOH
Acid piridin-2,3,4-tricarboxilic
ññ
Papaverin
N
CH3O
CH3O
OCH3
OCH3
CH2 KMnO4
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 81/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
82
N
MeO
MeOCOOH
Acid-6,7-dimetoxiisoquinolin -1-carboxilic
N
MeO
MeO
MeO
MeO
COOH
COOH
CaO
KMnO4
Acid metahemipinic
KMnO4
N
COOH
HOOC
HOOC
Acid piridin-2,3,4-tricarboxilic
Ac2O (khöû nöôùc)MeO
MeO
C
C
O
O
O
MeO
MeO
CaO
CaO
Veratrol
MeO
MeO
COOH
COOH
Acid hemipinic
COOH
OMe
OMeAcid veratric
MeO
MeO
COOH
COOH
Acid metahemipinic
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 82/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
83
VIII. ALKALOID COÙ NHAÂN INDOL
VIII.1. Alkaloid cuûa caây Maõ tieàn
Caây Maõ tieàn coù teân khoa hoïc laø Strychnos nux - vomica L hoï Maõtieàn Loganiaceae.
Hoaït chaát chaùnh trong haït Maõ tieàn laø alkaloid (2 - 5%), trong ñoùStrychnin vaø Brucin laø 2 alkaloid chaùnh, ngoaøi ra coøn coù nhöõng alkaloidphuï nhö Vomicin, Novacin, Pseudo trychnin
Ngoaøi alkaloid, trong haït coøn coù chaát beùo (4 - 5%), axid igasunic,axid loganic, stigmasterol.
Trong laù Maõ tieàn coù khoaûng 2% vaø trong voû thaân coù treân 8%alkaloid, chuû yeáu laø brucin.
ÔÛ nöôùc ta coù nhieàu loaøi Maõ tieàn, coù tyû leä alkaloid toaøn phaàn cuõngnhö tyû leä strychnin khaùc nhau. Haït Maõ tieàn duøng laøm thuoác phaûi chöùa 1,2%strychnin.
VIII.1.1: Ly trích strychnin vaø brucin töø hoät Maõ tieàn.Caây Maõ tieàn ñaõ ñöôïc nghieân cöùu treân moät theá ky,û PELLETIER
vaø CAVENTOU laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân ñaõ ly trích coâ laäp strychnin vaøbrucin töø hoät vaø reã caây Maõ tieàn.
Sau ñaây laø sô ñoâø ly trích strychnin vaø brucin theo phöông phaùpcuûa PELLETIER vaø CAVENTOU trong kyõ ngheä vaø trong phoøng thínghieäm.
N
OO
R1
R2
N
N
OO
N
CH3O
VoimicinR = R = H: StrychninR = R = H: Brucin
1 2
1 2
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 83/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
84
* Trong kyõ ngheä:
BOÄT HOÄT MAÕ TIEÀN
-Trích loïc bôûi alcol 90% noùng-Loïc
DÒCH ALCOL BAÕ
-Coâ dung moâi-Theâm acetat chì (loaïi taïp)-Loïc
TRAÀM HIEÄN DÒCH LOÏC
-H2S-Loc
DÒCH LOÏCTRAÀM HIEÄN PbS
-Coâ coøn 1/3 theå tích-CaO ( hoaëc MgO)
-Ñeå yeân, loïcDÒCH LOÏCTRAÀM HIEÄN ALCALOID
-Laøm khoâ-Trích alcol 85o -Bay hôi bôùt alcol
DÒCH (BRUCIN)TRAÀM HIEÄN (STRYCHNIN)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 84/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
85
*Phöông phaùp ly trích bôûi nöôùc noùng:
BOÄT HOÄT
-Taän trích vôùi nöôùc noùng-Loïc
DÒCH NÖÔÙCBAÕ
-Loaïi nöôùc thaønh daïng siro-Voâi (125g/1kg hoät)-Loïc
DÒCH NÖÔÙCTRAÀM HIEÄN (ALCALOID)
-Röõa vôùi nöôùc-Laøm khoâ-Hoøa tan trong alcol 85%-Caát loaïi alcol
-Laøm bay hôi thaønh caën-H2SO4 loaûng pH=6-Coâ bôùt nöôùc-Ñeå tuû laïnh qua ñeâm-LoïcSTRYCHNIN THOÂ
-Hoøa tan trong nöôùc noùng-Naáu vôùi than hoaït tính-Loïc noùng
THANDÒCH LOÏC
-Ñeå tuû laïnh-Keát tinh laïi trongaceton
SULFAT BRUCIN TINH CHEÁ
DÒCH NÖÔÙCTINH THEÅ SULFAT
BRUCIN
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 85/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
86
* Trong phoøng thí nghieäm:
Laéc vôùi H2SO4 5%
200g HOÄT
-Taåm vôùi dd Ca(OH)2 10%/H2O-Ñeå khoâ ngoaøi khoâng khí-Trích vôùi CHCl3 trong Soxhlet, 3giôø-Loïc
DÒCH CHCl3 BAÕ
DÒCH ACID DUNG MOÂI
-Kieàm hoùa bôûi NaOH 5%-Ñeå yeân – Loïc
TINH THEÅ
-Alcol 50% ñeå hoøa tantinh theå.-Theâm than hoaït tính-Loïc noùng
DÒCH LOÏC
THANDÒCH LOÏC
Ñeå yeân
DÒCH NÖÔÙCTINH THEÅ(STRYCHNIN)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 86/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
87
VIII-1-2 Ñònh tính strychnin vaø brucin:Laáy 0,10g boät döôïc lieäu, laøm aåm baèng 2 gioït dung dòch amoniac 6N
roài laéc vôùi 10ml cloroform trong 15 phuùt. Loïc. Boác hôi dòch loïc tôùi khoâ. Hoøatan caën coøn laïi trong 2ml acid HCl 3N.
Troän 2ml anhydrit acetic vôùi 1 gioït cuûa hoãn hôïp (10ml H2SO4 vaø 1gioït HNO32N) vaø 3 gioït dòch chieát treân. Neáu coù brucin seõ xuaát hieän maøuhoàng, roài chuyeån nhanh sang vaøng.
Troän phaàn dòch chieát coøn laïi treân vôùi 5ml nöôùc vaø 2ml NaOH 6Ntrong moät oáng nghieäm roài laéc vôùi 5ml benzen, gaïn laáy lôùp benzen, loïc quaboâng roài boác hôi caùch thuûy tôùi khoâ. Caën coøn laïi hoøa tan vôùi 10 gioït H2SO4 ñaëc roài troän vôùi 0,020g MnO2. Neáu coù maët strychnin seõ xuaát hieän maøuxanh, maøu naøy chuyeån nhanh sang tím roài ñoû.
SKLM: -Baûn moûng duøng chaát haáp phuï laø silica gel G.- Heä dung moâi khai trieån: toluen-aceton-ethanol-amoniac
ñaäm ñaëc [4:5:0,6:0,4] hoaëc cloroform-methanol-amoniac ñaäm ñaëc[50:9:1].
-Laøm bay hôi thaønh caën-H2SO4 loaûng pH=6-Coâ bôùt nöôùc-Ñeå tuû laïnh qua ñeâm-Loïc
-Hoøa tan trong nöôùc noùng-Naáu vôùi than hoaït tính-Loïc noùng
THANDÒCH LOÏC
-Ñeå tuû laïnh-Keát tinh laïi trongaceton
SULFAT BRUCIN TINH CHEÁ
DÒCH NÖÔÙCTINH THEÅ SULFATBRUCIN
DÒCH NÖÔÙC
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 87/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
88
-Dung dòch chaám saéc kí: cho vaøo bình noùn coù nuùt maøi 0,5g boät döôïclieäu, theâm 5ml hoãn hôïp cloroform-ethanol [10:1] vaø 0,5ml amoniac ñaämñaëc, ñaäy chaët nuùt vaø laéc trong 5 phuùt. Ñeå yeân 2 giôø, loïc.laáy dich loïc laømdung dòch chaám saéc kí.
-Dung moâi ñoái chöùng: pha 2mg strychnin vaøo 1ml cloroform vaø 2mgbrucin vaøo 1ml cloroform. Chaám rieâng leû treân baûn moûng dung dòch thöûvaø dung dòch chuaån, moõi dung dòch 10µl. sau khi chaïy qua heä dung moâi ,laáy baûn moûng ra ñeå khoâ roài phun hieän maøu baèng T.T.Dragendorff, caùcveát thu ñöôïc trong saéc kí ñoà cuûa dung dòch thöû coù veát töông öùng veà maøusaéc vaø vò trí cuûa veát strychnin vaø brucin chuaån.
Taùc duïng döôïc lí:Ngöôøi ta cho taùc duïng cuûa Maõ tieàn laø do taùc duïng cuûa strychnin.-Ñoái vôùi thaàn kinh trung öông vaø ngoaïi vi: lieàu nhoû coù taùc duïng kích
thích, lieàu cao gaây co giaät.-Strychnin coù taùc duïng kích thích töông ñoái maïnh hôn treân teá baøo vaän
ñoäng cuûa heä thaàn king trung öông, ñaëc bieät treân tuûy soáng. Noù kích thíchnhöõng khaû naêng veà trí naõo, laøm taêng caûm giaùc veà xuùc giaùc, thính giaùc, khöùugiaùc, vò giaùc vaø côn ñau.
-Ñoái vôùi tim vaø heä tuaàn hoaøn: coù taùc duïng laøm taêng huyeát aùp do laømco maïch maùu ngoaïi vi. Strychnin laø chaát kích thích tim.
-Ñoái vôùi daï daøy vaø boä maùy tieâu hoùa: taêng baøi tieát dòch vò, kích thíchtieâu hoùa. Tuy nhieân neáu duøng luoân seõ gaây roái loaïn tieâu hoùa, roái loaïn co boùp
daï daøy.Ñoäc tính: Maõ tieàn raát ñoäc. Khi bò ngoä ñoäc coù hieän töôïng: ngaùp, taêngtieát nöôùc boït, noân möõa, sôï aùnh saùng, maïch nhanh vaø yeáu, chaân tay cöùng ñôø,co giaät nheï roài ñoät nhieân coù trieäu chöùng nhö uoán vaùn naëng vôùi hieän töôïngco cöùng haøm, maét loài, ñoàng töû môû roäng, baép thòt co thaét gaây khoù thôû, saucheát vì lieät hoâ haáp. Vôùi lieàu 60-90mg coù theå gaây cheát do lieät hoâ haáp.
Ñieàu trò ngoä ñoäc Maõ tieàn: chuû yeáu laø phoøng traùnh co giaät vaø trôï giuùphoâ haáp. Nhieàu thuoác coù theå duøng ñeå choáng co giaät nhö hít cloroform, uoángcloral hydrat. Ñoàng thôøi thöïc hieän hoâ haáp nhaân taïo hoaëc thôû oxi. Röaõ daïdaøy baèng dung dòch KMnO4 1/10.000 hoaëc dung dòch acid tannic 2% hoaëcnöôùc cheø ñaëc.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 88/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
89
VIII-1-3 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa strychnin-Oxi hoùa bôûi KMnO 4
-Phaûn öùng vôùi KOH:Xaùc ñònh nhaân cô baûn cuûa strychnin laø indol vaø xaùc ñònh vò trí 2
nguyeân töû N.
N
OO
N
N
CH2 CH2 NH2
H
KOH
Tryptamin
(3-( -aminoetyl)-indol)Strychnin
12
3
N
OO
N
KMnO4, H+
N
OO
N
OH
O
N
OHO
N
O
N
OHO
N
COOH
H
H2O2 Ba(OH)2
KMnO4
Aceton
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 89/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
90
-Hydrogen hoùa xuùc taùc Pd: Xaùc ñònh söï hieän dieän cuûa 1 noái ñoâi.
-Phaûn öùng thuûy giaûi trong moâi tröôøng acid: Xaùc ñònh 1 nguyeân töû Nthuoäc nhoùm chöùc lactam
N
OO
N
Strychnin
N
OO
N
H2 , Pd
Dihidrostrychnin
N
OO
N
Strychnin
H
N
OHOOC
N
Acid strychninic
H3O+
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 90/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
91
-Ñoàng phaân hoùa:
-Söï khöû ñieän giaûi:
N
OO
N
Strychnin
N
OO
N
Neostrychnin
N
OO
N
Dihidrostrychnin
Xylen,
Ni Ra
H2,Pd
N
OO
N
Strychnin Strychnidin
N
O
N
Khöû ñieän giaûi
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 91/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
92
VIII-2 Alkaloid cuûa caây Ba gaïc:Ôû nöôùc ta hieän nay coù nhieàu loaïi Ba gaïc nhö:-Rauwolfia verticillata Lour: Ba gaïc Vieät nam-Rauwolfia serpentina Benth: Ba gaïc Aán ñoä
-Rauwolfia vomitoria Afz: Ba gaïc 4 laù.Trong doù loaøi Rauwolfia serpentina Benth hoï truùc ñaøo Apocynaceae
ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát.
VIII-2-1 Thaønh phaàn hoùa hoïc :Hoaït chaát chính trong reå caây Ba gaïc laø alkaloid vôùi haøm löôïng töø
1,5-3%. Hieän nay ñaõ phaân laäp ñöôïc hôn 50 alkaloid, trong ñoù caùc alkaloidchính laø reserpin, yohimbin, ajmalicin, serpentin.
Ñoái vôùi alkaloid cuûa Bagaïc, tôùi nay chöa tìm thaáy phaûn öùng ñaëctröng. Ñeå xaùc ñònh söï coù maët cuûa reserpin, yolimbin, ajmalicin, serpentin
23
4
5
678
9
10
11
1213
14
15
16
17
18
19
20
21N
H
N
CH3OOC
OH
Yohimbin
N
H
N
CH3OOC
OCH3
O C
O
OCH3
OCH3
OCH3
CH3O
Reserpin
+
N
H
N
OCH3OOC
CH3
Serpentin
N
H
N
OCH3OOC
CH3
Ajmalicin
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 92/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
93
ngöôøi ta thöôøng döû duïng phöông phaùp saéc lyù lôùp moûng vaø so saùnh R f vôùidung dòch chuaån.
Reserpin laø hoaït chaát quan trong nhaát cuûa Ba gaïc. Reserpin coù taùcduïng laøm haï huyeát aùp. Taùc duïng naøy xuaát hieän chaäm vaø keùo daøi cô cheá taùc
duïng haï huyeát aùp laø do laøm caïn daàn kho döï tröõ laø chaát daãn truyeàn trunggian noradrenalin trong caùc daây thaàn kinh giao caûm, ñöôïc coi nhö caét heäthaàn kinh giao caûm baèng hoùa chaát. Ñoái vôùi heä thaàn kinh trung öông,reserpin coù taùc duïng öùc cheá, gaây an thaàn roû reät gioáng nhö caùc daãn chaátphenothiazin. Ngoaøi ra, reserpin coøn coù taùc duïng thu nhoû ñoàng töû, laøm sa mímaét, taêng cöôøng nhu ñoäng ruoät, taêng cöôøng tieát dich vò. Gaây vieâm loeùt daïdaøy taù traøng. Lieàu LD50 cuûa reserpin baèng ñöôøng tieâm tónh maïch treânchuoät coáng traéng laø 28±1,6mg/kg, baèng ñöôøng uoáng treân chuoät nhaét traéng laø500mg/kg.
Reserpin coù coâng thöùc nguyeân laø C33
H40
O9N
2 , raát tan trong CHCl
3 ,
tan trong C6H6 , acetat etyl, ít tan trong aceton, eter etyl, khoâng tan trongnöôùc.
VIII-2-2 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa reserpin-Phaûn öùng thuûy giaûi bôûi baz:
N
H
N
CH3OOC
OCH3
O C
O
OCH3
OCH3
OCH3
CH3O
Reserpin
N
H
N
HOOC
OCH3
OH
Acid reserpic
OCH3
OCH3
OCH3
HOOC
Acid-3,4,5-trimetoxibenzoic
OH-,
H3O+
1/
2/
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 93/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
94
-Hoaøn nguyeân nhoùm ester:
VIII-2-3 Phaûn öùng hoùa hoïc cuûa yohimbin:-Thuûy giaûi trong moâi tröôøng baz
LiAlH4, THF
H+
1/
2/
N
H
N
CH3OOC
OCH3
O C
O
OCH3
OCH3
OCH3
CH3O
Reserpin
N
H
N
HOH2C
OCH3
OH
OCH3
OCH3
OCH3
HOH2C
Alcol-3,4,5-trimetoxibenzil
N
H
N
CH3OOC
OH
Yohimbin
N
H
N
HOOC
OH
Acid Yohimbic
OH-
H
+
1/
2/ MeOH
HCl
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 94/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
95
-Phaûn öùng hoaøn nguyeân nhoùm ester:
-Phaûn öùng khuû nöôùc
-Phaûn öùng giaûm caáp (ñeå chöùng minh cô caáu söôøn cô baûn)
MeOHNa
EtOH
N
H
N
CH3OOC
OH
Yohimbin
N
H
N
HOH2C
OH
Alcol Yohimbil
N
H
N
CH3OOC
OH
Yohimbin
N
H
C2H5
N
H
CH3
KOH, (400-500 C)o
(naáu cho ñeán khi
tan chaûy)
3-Etilindol 3-Metilindol
N
H
N
CH3OOC
OH
Yohimbin
N
H
N
CH3OOC
Apo yohimbin
H2O
N
H
N
CH3OOC
Dihidroapoyohimbin
H2, Pd
(deoxiyohimbin)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 95/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
96
-Phaûn öùng khöû hydrogen
Yohimbin
N
H
N
CH3OOC
OH
Se
Yobirin
N
H
CH3`
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 96/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
97
TERPENOID
Ñònh nghóa: Terpenoid laø nhoùm hôïp chaát töï nhieân maø phaân töû cuûa noù ñöôïc caáutaïo bôûi moät hoaëc nhieàu ñôn vò isopren vaø coù chung moät goác sinh toång hôïp.
Coâng thöùc isopren:( C5H8 )
CH2= C- CH= CH2
CH3
Döïa vaøo soá ñôn vò isopren, ngöôøi ta chia thaønh Monoterpenoid (C10),Secquiterpenoid (C15), Diterpenoid ( C20), Triterpenoid (C30) vaø Tetraterpenoid(C40)
Soá ñôn vòIsopren
Soá nguyeântöû Carbon
Teân nhoùmTerpenoid
Caùc hôïp chaát chính
1 C5 Isopren2 C10 Monoterpenoid Tinh daàu
Monoterpen lacton3 C15 Secquiterpenoid Tinh daàu4 C20 Diterpenoid Nhöïa thöïc vaät
Chaát kích thích sinhtröôûng thöïc vaät
6 C30 Triterpenoid SterolSaponinGlycosid tim
8 C40 Tetraterpenoid Carotenoidn Cn Polyisopren Cao su
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 97/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
98
- Veà maët hình thöùc, Terpen ñöôïc hình thaønh töø caùc Isopren nhöng thöïc teá veàmaët sinh toång hôïp, caùc Terpenoid khoâng hình thaønh töø caùc Isopren maø töøAcetyl CoA (acetyl Coenzyme A), laø moät acid acetic hoaït ñoäng.
Haàu heát hôïp chaát Terpenoid coù caáu truùc voøng vôùi moät soá nhoùm chöùc nhöhydroxil (-OH), carbonyl.
Ñaëc tính chung laø ít tan trong nöôùc, tan trong chaát beùo.
- Veà maët hoaù hoïc, hieän töôïng ñoàng phaân trong Terpenoid raát phoå bieán vaøraát quan troïng neân coù theå gaëp caû hai daïng ñoàng phaân trong cuøng moät caây.Ngoaøi ra, haàu heát coù caáu truùc voøng vaø vì voøng ciclohexan thöôøng laø daïnggheá neân coù theå coù caáu hình khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo caùc nhoùm theá ôû quanhvoøng.
CH2OH
CH2OH
H
HH
H
H
H
HH
H
HH
H
HH
HH
H
H
Nerol (cis) Geraniol (trans)
Daïng gheá ciclohexan
Daïng thuyeàn ciclohexan
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 98/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
99
- Veà maët phaân boá trong töï nhieân, Terpenoid coù maët trong haàu heát caùc lôùp töøthöïc vaät baäc thaáp nhö taûo, naám ñeán thöïc vaät baäc cao vaø caû trong ñoäng vaät,vi khuaån, nhöng moãi nhoùm Terpenoid coù söï phaân boá ñaëc tröng.
Moät soá khung cô baûn cuûa Terpenoid .I-Monoterpen:
- Caùc daãn xuaát khoâng chöùa oxy
Myrcen Limonen α-Terpinen
- Caùc daãn xuaát chöùa oxy
CH2OH
Geraniol
CHO
O
Menthon
Citronelal
CHO
Citral
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 99/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
100
OH
OH
OH
Menthol α-Terpineol Borneol
CHOO
Menthon Citronelal
CHO
Citral
- Caùc daãn chaát coù nhaân thôm
OH
OH
p- Cymen Thymol Carvarol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 100/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
101
II- Secquiterpen
OH
CH3
Zingiberen Curcumen Nerolidol
III- Caùc diterpen
Coù caáu taïo ña daïng vaø phöùc taïp, ña soá coù daïng voøng, moät soá coù daïng maïchthaúng vaø khoâng voøng.
Caùc diterpen thöôøng khoâng coøn laø thaønh phaàn cuûa tinh daàu. Caùc chaát naøyñeå nguoäi seõ ñoùng raén.
Laø thaønh phaàn trong nhöïa hoaëc saùp cuûa caùc thöïc vaät.
Diterpen khoâng voøng phoå bieán laø Phytol.
CH2OH
Phytol
Trong töï nhieân, Phytol thöôøng bò ester hoaù vôùi chlorophyl taïo ra saùp trongthöïc vaät.
Caáu truùc ñieån hình: caùc hôïp chaát Gibberellin
Laø nhoùm phytohormon, coù khung cô baûn laø Gibberellan
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 101/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
102
Gibberellan
Ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân naêm 1938, xuaát phaùt töø beänh Bakana ôû caây luùa.Do moät loaïi naám coù teân laø Gibberella fujikoroi gaây ra. naám naøy sinh raGibberellin.
Giberellin coù trong haàu heát caùc loaïi thöïc vaät, coù taùc duïng kích thích quaùtrình sinh tröôûng cuûa caây, ñaëc bieät quaù trình naåy maàm, kích thích quaù trình ra
hoa, ñaäu traùi.Ngaøy nay, ngöôøi ta tìm thaáy moät löôïng lôùn Gibberellin coù trong töï nhieân
nhöng quan troïng nhaát laø Acid Gibberellinic ñöôïc kí hieäu töø GA1 ñeán GA103,trong ñoù GA3 laø loaïi coù hoaït tính sinh lí lôùn nhaát.
Coâng thöùc caáu taïo cuûa GA3
COOH
OC
O
CH2
HOOH
GA3 raát deã chuyeån hoaù trong moâi tröôøng acid cuõng nhö moâi tröôøng kieàm.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 102/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
103
COOH CH2
OHH
GA 3
Acid Allogibberellenic
COOH CH2
OHOH
GA 3
Acid Gibberellenic
HO
COOH
IV- Caùc triterpenoic
Laø nhoùm lôùn trong hôïp chaát thieân nhieân, khoaûng 4000 chaát triterpenoid ñaõñöôïc coâ laäp vaø xaùc ñònh caáu truùc.
Triterpen: 4 voøng: nhoùm Dammaran cuûa saâm
Triterpen: 5 voøng: nhoùm Olean, Amyrin
HO
α - Amyrin Olean
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 103/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
104
TINH DAÀU
Ñònh nghóa: Tinh daàu laø hoãn hôïp cuûa nhieàu thaønh phaàn, thöôøng coù muøi thôm,khoâng tan trong nöôùc, tan trong caùc dung moâi höõu cô, bay hôi ñöôïc ôû nhieät ñoäthöôøng, coù nguoàn goác chuû yeáu laø thöïc vaät.
Thaønh phaàn: Thaønh phaàn cuûa tinh daàu khaù phöùc taïp, laø caùc hydrocarbon beùohoaëc thôm vaø nhöõng daãn xuaát cuûa chuùng nhö alcol, aldehid, ceton, ester...Ngoaøi ra coøn coù moät soá hôïp chaát cuûa sulfur vaø nitô. Thaønh phaàn phoå bieán trongtinh daàu laø daãn xuaát monoterpen.
Tính chaát lyù hoaù
- Traïng thaùi: ña soá loûng ôû nhieät ñoä thöôøng, moät soá thaønh phaàn ôû theå raén:menthol, borneol, camphor, vanilin.
- Maøu saéc: khoâng maøu hoaëc maøu vaøng nhaït. Do hieän töôïng oxy hoaù, maøucoù theå saãm laïi.
- Muøi: ñaëc tröng, ña soá coù muøi thôm deã chòu, moät soá coù muøi haéc, khoù chòu.
- Vò: cay. Moät soá coù vò ngoït nhö tinh daàu queá, hoài.
Bay hôi ñöôïc ôû nhieät ñoä thöôøng
- Tæ troïng: ña soá nhoû hôn 1. tæ leä cuûa thaønh phaàn phaàn chính quyeát ñònh tætroïng cuûa tinh daàu.
- Ñoä tan: khoâng tan hoaëc tan ít trong nöôùc, tan trong alcol vaø caùc dung moâihöõu cô.
- Ñoä soââi:phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn caáu taïo, coù theå duøng phöông phaùp caátphaân ñoaïn ñeå taùch rieâng töøng thaønh phaàn trong tinh daàu.
- Naêng suaát quay cöïc cao
- Chæ soá khuùc xaï: 1,450-1,560- Raát deã bò oxi hoaù. Söï oxi hoaù thöôøng xaûy ra vôùi söï truøng hôïp hoaù, tinhdaàu seõ chuyeån thaønh chaát nhöïa.
Moät soá thaønh phaàn chính trong tinh daàu cho caùc phaûn öùng ñaëc hieäu cuûanhoùm chöùc, taïo thaønh caùc saûn phaåm keát tinh hay cho maøu, ngöôøi ta döïa vaøoñaëc tính naøy ñeå ñònh tính vaø ñònh löôïng caùc thaønh phaàn chính trong tinh daàu.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 104/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
105
CAÙC PHÖÔNG PHAÙP CHIEÁT XUAÁT TINH DAÀU
Coù 4 phöông phaùp thöôøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán:- Phöông phaùp loâi cuoán hôi nöôùc
- Phöông phaùp chieát xuaát baèng dung moâi
- Phöông phaùp öôùp
- Phöông phaùp eùp
Nguyeân taéc cuûa söï löïa choïn trong saûn xuaát laø: yeâu caàu veà chaát löôïng trongsöû duïng, baûn chaát cuûa nguyeân lieäu vaø giaù thaønh. Phöông phaùp 1 ñöôïc aùp duïng
roäng raõi nhaát.
1- Phöông phaùp loâi cuoán baèng hôi nöôùc
Nguyeân taéc: döïa treân nguyeân taéc moät hoãn hôïp 2 chaát loûng bay hôi ñöôïc khoângtroän laãn nhau (nöôùc vaø tinh daàu). Khi aùp suaát hôi baõo hoaø baèng aùp suaát khíquyeån, hoãn hôïp baét ñaàu soâi vaø hôi nöôùc keùo theo hôi tinh daàu.
Hôi nöôùc coù theå ñöa töø beân ngoaøi, do caùc noài hôi cung caáp hoaëc töï taïotrong noài caát.
Caàn löu yù tæ leä giöõa ñöôøng kính (D) vaø chieàu cao (H) cuûa noài vôùi noài caátcoâng nghieäp hôi nöôùc ñöa vaøo baèng caùc oáng daãn hôi, ôû qui moâ thuû coâng, nöôùcchöùa saún trong noài, nguyeân lieäu ñöôïc ñaët treân 1 taám vó, traùnh tieáp xuùc vôùi ñaùynoài.
Oáng daãn hôi: coù nhieäm vuï daãn hôi nöôùc vaø hôi tinh daàu qua boä phaän ngöng tuï.Ngoaøi ra, döôùi taùc duïng cuûa khoâng khí laïnh beân ngoaøi laøm ngöng tuï 1 phaàn hôinöôùc vaø hôi tinh daàu thaønh theå loûng. Vì vaäy oáng daãn hôi neân coù ñoä doácnghieâng veà phía boä phaän ngöng tuï.
Boä phaän ngöng tuï: Boä phaän ngöng tuï coù nhieäm vuï hoaù loûng hôi nöôùc vaø hôitinh daàu vaø ñeå taùch tinh daàu ra khoûi nöôùc: tinh daàu naëng nöôùc ôû phía döôùi, tinhdaàu nheï hôn nöôùc naèm ôû phía treân.
Moät soá löu yù khi chieát xuaát tinh daàu baèng phöông phaùp caát:
- Nguyeân lieäu caàn xay hoaëc caét nhoû.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 105/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
106
- Thôøi gian caát tuyø theo baûn chaát cuûa nguyeân lieäu vaø tính chaát cuûa tinhdaàu.
- Tinh daàu sau khi thu ñöôïc caàn phaûi loaïi boû nöôùc trieät ñeå baèng phöông
phaùp ly taâm.2- Phöông phaùp duøng dung moâi
Dung moâi deã bay hôi: Phöông phaùp naøy duøng ñeå chieát xuaát tinh daàu trong hoahoaëc ñeå chieát xuaát moät thaønh phaàn nhaát ñònh naøo ñoù. Dung moâi thöôøng duøng laøeter petrol, hexan. Sau khi chieát, caát thu hoài dung moâi döôùi aùp suaát giaûm seõ thuñöôïc tinh daàu coù laãn saùp vaø moät soá taïp chaát khaùc, sau ñoù duøng alcol ñeå chieáttinh daàu tinh khieát vaø loaïi alcol baèng phöông phaùp caát döôùi aùp suaát keùm.
Dung moâi khoâng bay hôi: Daàu beùo hoaëc daàu parafin. Phöông phaùp naøy thöôøng
duøng ñeå chieát xuaát tinh daàu töø hoa. Ngaâm hoa trong dung moâi ñaõ ñöôïc laømnoùng 60-700C, thôøi gian töø 12-48 giôø tuyø theo töøng loaïi hoa. Laøm nhieàu laàâncho ñeán khi dung moâi baõo hoaø tinh daàu (10-15 laàn). Duøng alcol ñeå taùch rieângtinh daàu ra khoûi daàu beùo vaø caát thu hoài alcol döôùi aùp suaát keùm ñeå thu tinh daàutinh khieát.
3- Phöông phaùp öôùp:
Duøng khuoân baèng goã coù kích thöôùc 58 x 80 x 5 cm, ôû giöõa ñaët taám thuyû tinhñöôïc pheát môõ lôïn caû 2 maët, moãi lôùp daøy 3mm. Ñaët leân treân beà maët chaát beùo 1
lôùp luïa moûng, raûi leân treân 30-80g hoa töôi,khoâ raùo, khoâng bò daäp naùt, hoa ñaõloaïi boû laù ñaøi. Caùc khuoânâ goã ñöôïc xeáp choàng leân nhau roài ñeå trong phoøng kín.Sau 24-72 giôø tuyø theo töøng loaïi hoa, ngöôøi ta thay lôùp hoa môùi cho ñeán khichaát beùo baûo hoaø tinh daàu, taùch rieâng tinh daàu baèng alcol.
4- Phöông phaùp eùp:
Phöông phaùp naøy chæ aùp duïng ñeå ñieàu cheá tinh daàu voû quaû caùc loaøi Citrusnhö cam, chanh ,böôûi….,vì nhöõng lyù do sau ñaây:
- Tinh daàu voû cam, chanh chuû yeáu duøng trong kyõ ngheä saûn xuaát ñoà uoáng vì vaäycaàn coù muøi gioáng nhö muøi töï nhieân, maø tinh daàu ñieàu cheá baèng phöông phaùpcaát khoâng ñaït yeâu caàu naøy.
- Trong voû cam, chanh, tinh daàu naèm trong tuùi tieát ôû lôùp voû ngoaøi, chæ caàn taùcñoäng moät löïc cô hoïc laø coù theå giaûi phoùng ra, vì vaät phöông phaùp eùp raát phuøhôïp.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 106/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
107
- Caùc tuùi tieát tinh daàu trong voû caùc loaøi Citrus ñöôïc bao boïc bôûi caùc maøngpectin. Caøng gia nhieät, maøng caøng ñoâng cöùng laïi. Neáu muoán ñieàu cheá tinh daàubaèng caùc phöông phaùp caát, tröôùc heát phaûi phaù vôû maøng naøy. Dòch eùp coù chöùanhieàu pectin neân sau khi eùp phaûi loïc, ly taâm vaø baûo quaûn tinh daàu ôû nhieät ñoäthaáp.
KIEÅM TRA CHAÁT LÖÔÏNG TINH DAÀU
Caùc taïp chaát thöôøng gaëp trong tinh daàu laø nöôùc vaø caùc ion kim loaïi naëng,thöøông taïo ra do kyõ thuaät caát khoâng baûo ñaûm tieâu chuaån, laøm cho tinh daàu deãbò hö do quaù trình oxy hoùa.
Ngoøai ra coøn caùc chaát giaû maïo tinh daàu laø do ñöa vaøo taïp chaát moät caùch coáyù ñeå giaûm giaù thaønh. Vieäc giaû maïo naøy thöôøng heát söùc tinh vi. Nhöõng chaát naøythöôøng laøm thay ñoåi caùc chæ soá lyù, hoaù cuûa tinh daàu nhu ñoä tan, tyû troïng, [α]D,chæ soá khuùc xaï… Coù theå döïa vaøo caùc ñaëêc tính naøy ñeå phaùt hieän ra caùc chaát giaûmaïo.
Phaùt hieän taïp chaát
+ Tìm nöôùc: Laéc tinh daàu vôùi CaCl2 khan hoaëc CuSO4 khan, neáu coù nöôùc,
CaCl2 seõ chaûy hoaëc CuSO4 seõ chuyeån töø maøu xanh nhaït sang xanh nöôùc bieån.+ Tìm ion kim loaïi naëng: Laéc tinh daàu vôùi nöôùc, taùch rieâng lôùp nöôùc, roài chosuïc luoàng khí H2S, neáu coù ion kim loaïi naëêng seõ coù tuûa sulfur maøu ñen.
+ Phaùt hieän caùc chaát giaû maïo: chaát giaû maïo coù theå laø caùc hôïp chaát tan trongnöôùc hoaëc tan trong daàu.
Caùc hôïp chaát tan trong nöôùc: Etanol vaø Glycerin.
Etanol vaø Glycerin raát hay ñöôïc cho vaøo tinh daàu coù thaønh phaàn chính laøalcol nhö tinh daàu Baïc haø.
Phöông phaùp xaùc ñònh chung laø: Laéc vôùi nöôùc, neáu theå tích giaûm chöùng toûcoù söï giaû maïo. Duïng cuï xaùc ñònh laø duøng oáng ñong coù nuùt maøi.
Coù theå ñònh tính etanol baèng caùc phöông phaùp sau:
+ Taïo saûn phaåm iodoform coù muøi ñaëc bieät.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 107/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
108
+ Nhoû töøng gioït nöôùc vaøo trong oáng nghieäm coù chöùa khoaûng 5 mL tinh daàu.Laéc, neáu coù etanol, tinh daàu seõ ñuïc nhö söõa.
Ñònh tính Glycerin: Boác hôi tinh daàu treân noài caùch thuyû, cho vaøo caën 1 ít tinh
theå sulfat kali (K2SO4) ñun tröïc tieáp. Seõ coù muøi ñaëc tröng cuûa Acrolein.Phaûn öùng naøy cuõng aùp duïng ñeå xaùc ñònh söï coù maët cuûa daàu beùo trong tinh
daàu.
Caùc chaát giaû maïo tan trong daàu:
- Daàu moû : Nhoû 1 gioït tinh daàu leân giaáy loïc. Hô nhanh leân beáp ñieän chotinh daàu bay hôi (giöõ giaáy khoâng bò chaùy) neáu ñeå laïi veát laø coù troän daàumoû.Bay hôi tinh daàu treân beáp caùch thuyû, xaùc ñònh chæ soá xaø phoøng cuûa caën
hoaëc laøm phaûn öùng ñeå taïo ra Acrolein nhö khi xaùc ñònh glycerin.
- Daàu hoaû, xaêng, daàu parafin: Nhöõng thaønh phaàn naøy khoâng tan trongalcol, coù theå kieåm tra ñoä tan cuûa tinh daàu trong etanol 800. Nhoû töønggioït tinh daàu khoaûng 5mL, tinh daàu seõ tan heát trong alcol, coøn chaát giaûmaïo seõ noåi leân beà maët. Phöông phaùp naøy coù theå xaùc ñònh ñöôïc chaát giaûmaïo ôû tæ leä ≥5%.
TAÙC DUÏNG SINH HOÏC VAØ ÖÙNG DUÏNG CUÛA TINH DAÀU:
Tinh daàu vaø caùc caây coû chöùa tinh daàu coù phaïm vi söû duïng raát roäng lôùntrong ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa con ngöôøi, trong nhieàu ngaønh khaùc nhau.
Trong y döôïc hoïc:
Moät soá tinh daàu ñöôïc duøng laøm thuoác:
- Taùc duïng treân ñöôøng tieâu hoaù: kích thích tieâu hoùa, lôïi maät, thoâïng maät.
- Taùc duïng khaùng khuaån vaø dieät khuaån: taùc duïng leân ñöôøng hoâ haáp nhöBaïch ñaøn, Baïc haø.
- Taùc duïng dieät kyù sinh truøng.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 108/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
109
Öùng duïng trong caùc ngaønh kyõ ngheä khaùc:
- Kyõ ngheä thöïc phaåm: Moät löôïng lôùn caây chöùa tinh daàu ñöôïc tieâu thuïdöôùi daïng gia vò; queá, hoài, ñinh höông, thì laø, thaûo quaû, haït tieâu… taùc
duïng laø baûo quaûn thöïc phaåm, laøm cho thöïc phaåm coù muøi thôm, kíchthích daây thaàn kinh vò giaùc giuùp aên ngon mieäng. Ngoaøi ra coøn kích thíchtieát dòch vò giuùp cho söï tieâu hoaù thöùc aên deã daøng.
- Moät soá tinh daàu vaø thaønh phaàn tinh daàu ñöôïc duøng laøm thôm baùnh keïo,caùc loaïi möùt, ñoà hoäïp.
- Duøng pha cheá röôïu muøi; tinh daàu hoài,ñinh höông.
- Duøng trong kyõ ngheä pha cheá ñoà uoáng: tinh daàu voõ cam, chanh,…
- Moät soá tinh daàu duøng trong kyõ ngheä saûn xuaát cheø, thuoác laù.- Kyõ ngheä pha cheá nöôùc hoa, xaø phoøng, myõ phaåm, caùc höông lieäu khaùc:
Ñaây laø moät ngaønh coâng nghieäp raát lôùn, söû duïng chuû yeáu laø nguoàn tinhdaàu trong thieân nhieân.
- Ngoaøi ra coøn coù nhöõng chaát thôm toång hôïp hay baùn toång hôïp.
TINH DAÀU SAÛ
Teân khoa hoïc: Cymbopogon sp.Hoï: Luùa (Poaceae)
Caây Saû Cymbopogon coù khoaûng 120 loaøi, phaân boá chuû yeáu ôû vuøng nhieät ñôùivaø caän nhieät ñôùi thuoäc caùc nöôùc chaâu AÙ vaø chaâu Phi. Coù 3 nhoùm chính coù chöùatinh daàu coù giaù thò kinh teá.
+ Saû Citronelle: cho tinh daàu Citronelle (Oleum citronelle, citronelle oil); ñaïidieän nhoùm naøy laø 2 loaøi:
* Cymbopogon winterianus (Saû Java)* Cymbopogon nardus (Saû Srilanka)
+ Saû Palmarosa: cho tinh daàu Palmarosa ( Oleum Palmarosa, Palmarosa oil).
+ Saû Lemongrass : cho tinh daàu Lemongrass.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 109/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
110
Saû laø loaøi coû soáng laâu naêm, moïc thaønh buïi, keùm chòu haïn vaø uùng. Nhöõngnöôùc xuaát khaåu tinh daàu Saû nhieàu nhaát laø Ñaøi Loan, Hordurrat, Guatemela,Ghine, Malaysia, Srilanka, Congo, Phillipin, Indonesia, Trung Quoác.
Trong caùc gioáng Saû thì Saû Java coù giaù trò kinh teá nhaát vì hieäu suaát tinh daàucao (150 – 250 kg/ha); chaát löôïng tinh daàu toát, tinh daàu ñöôïc tieâu thuï nhieàutreân thò tröôøng quoác teá do giaù trò söû duïng cao.
THAØNH PHAÀN HOAÙ HOÏC:
1/ Tinh daàu saû Citronelle Java: laø chaát loûng maøu vaøng nhaït, muøi thôm cuûa Saû,coù caùc haèng soá vaät lyù:
d15 : 0,887 – 0,895
[α]D = - 0,350
– 5,60
.Thaønh phaàn chính laø citronelal (25 – 54%), geraniol (26 – 45%); caùc
alcol khaùc nhö citronellol vaø ester cuûa chuùng. Haøm löôïng geraniol toaøn phaànlaø 85 – 96%.
CH2OH
Geraniol
CHO
Citronelal
Tieâu chuaån thöông phaåm quoác teá qui ñònh nhöõng chæ tieâu sau ñaây vôùi tinhdaàu Citronelle.
Tieâu chuaån Geraniol toaøn phaànCitronnelal
Ñaït Khoâng döôùi 85% Khoâng döôùi 35%
Loaïi toát nhaát Khoâng döôùi 85% 50 – 60%
Loaïi keùm 80 – 85% 10 – 20%
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 110/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
111
2/ Tinh daàu saû Citronelle (Srilanka)
Thaønh phaàn hoaù hoïc tinh daàu töông töï nhö tinh daàu Citronelle Java,nhöng haøm löôïng Citronelal thaáp hôn (7 – 15%), geraniol (26 – 39%), geraniol
toaøn phaàn qui ñònh khoâng döôùi 57%. 3/ Tinh daàu Palmarrosa:
Tinh daàu laø chaát loûng maøu vaøng nhaït, muøi thôm cuûa hoa hoàng vôùi caùchaèng soá: d20: 0,887 – 0,900.
n20D: 1,4685 – 1,4763
[α]D : +54o
Thaønh phaàn chính cuûa tinh daàu laø Geraniol (75 – 95%)
Saû Palmarosa troàng ôû Vieät Nam cho tinh daàu vôùi haøm löôïng geraniol laø77,7% - 86,9%, Geraniol ester laø 11 – 19,8%
4/ Tinh daàu Lemongrass
Laø chaát loûng maøu vaøng nhaït, muøi thôm cuûa Saû, vôùi caùc haèng soá:
d20: 0,8986
n20D: 1,4910
[α]D : - 0,62
o
Thaønh phaàn chính cuûa tinh daàu laø Citral (bao goàm citral a vaø citral b) laø 65
–86%.
Moät ñieåm ñaëc tröng cho taát caû caùc loaøi Saû laø trong tinh daàu coù chöùamethylheptenon vôùi haøm löôïng 1 – 2% laøm cho tinh daàu Saû coù muøi raát ñaëctröng cuûa saû.
Coâng duïng:
Tinh daàu saû Java tieâu thuï nhieàu nhaát treân thò tröôøng theá giôùi. Caùc nöôùc tieâuthuï nhieàu nhaát laø Myõ, Anh, Phaùp, Ñöùc, Nhaät. Tinh daàu naøy duøng chuû yeáu trongkyõ ngheä höông lieäu: pha cheá nöôùc hoa, kyõ ngheä xaø Phoøng Hoaù hoïc vaø Coângngheä Caùc Hôïp chaát Thieân Nhieân v.v…
Chaát coù giaù trò Citronelal, ñöôïc chuyeån thaønh caùc saûn phaåm khaùc, ñaëc bieätlaø Hydroxicitronelal, laø chaát ñieàu höông quan troïng, laøm cho nöôùc hoa coù muøihoa töï nhieân.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 111/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
112
CHO CH2OH
Citronelal Citronelol (Rodiol)
Tinh daàu saû Srilanka cuõng ñöôïc söû duïng trong kyõ ngheä nöôùc hoa vaø xaøphoøng nhöng keùm giaù trò hôn tinh daàu saû Java.
Tinh daàu Saû Palmarosa duøng trong kyõ ngheä nöôùc hoa vaø xaø phoøng do giaøugeraniol, coù muøi thôm cuûa hoa hoàng. Ngoaøi ra coøn ñöôïc duøng trong kyõ ngheäsaûn xuaát thuoác laù.
Tinh daàu Saû Lemongrass duøng chuû yeáu ñeå chieát xuaát Citral, duøng trong kyõngheä xaø phoøng, nöôùc hoa, chaát thôm cho thöïc phaåm.
Nhaân daân Vieät Nam vaãn troàng moät loaøi Saû coù teân khoa hoïc chöa xaùc ñònh.Teùp saû phaùt trieån (thöôøng goïi laø cuû saû) ñöôïc duøng laøm gia vò. Laù ñöôïc duøng
laøm thuoác xoâng chöõa caûm cuùm, cuû saû coù taùc duïng thoâng tieåu.
TINH DAÀU BAÏC HAØCoù 2 nhoùm Baïc haø:
- Baïc haø coù nguoàn goác Chaâu AÙ.
- Baïc haø coù nguoàn goác Chaâu AÂu.
Baïc haø Chaâu AÙTeân khoa hoïc: Mentha arvenis L.
Hoï: Hoa moâi (Lamiaceae)
Baïc haø chaâu AÙ ôû Vieät nam coù 2 nguoàn goác:
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 112/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
113
- Baïc haø baûn ñòa: moïc hoang ôû caùc tænh Sôn La, Laøo cai, Lai Chaâu. Caâycoù theå cao ñeán 1,5m. Thaân maøu xanh, khi ñem troàng ôû ñoàng baèng cho naêngsuaát caây xanh cao, nhöng hieäu suaát tinh daàu vaø haøm löông menthol trong tinh
daàu thaáp neân khoâng coù giaù trò kinh teá.- Baïc haø di thöïc: ñöôïc lai gioáng vaø coù nhieàu chuûng loaïi.
Tinh daàu Baïc haø: laø chaát loûng khoâng maøu hoaëc maøu vaøng nhaït, muøi thôm daëcbieät, vò cay maùt.
d20: 0,890 – 0,992
n20D: 1,455 – 1,465
[α]D : - 20o ñeán - 40o
Thaønh phaàn hoaù hoïc chính cuûa tinh daàu laø Menthol, thöôøng laø treân 70%.Ngoaøi ra coøn coù Menthol ester, Menthon, caùc hôïp chaáït hydrocarbonmonoterpenic.
Baïc haø chaâu AÙ ñöôïc troàng chuû yeáu laø ñeå caát tinh daàu. Do haøm löôïngmenthol trong tinh daàu cao (treân 75%) neân Baïc haø chaâu AÙ ñöôïc coi laø nguoànnguyeân lieäu thieân nhieân ñeå chieát xuaát Menthol.
Menthol coù taùc duïng khaùng khuaån, choáng co thaét, giaûm ñau, kích thích tieâuhoaù, chöõa hoâi mieäng.
Menthol ñöôïc duøng trong nhieàu ngaønh kyõ ngheä: kyõ ngheä döôïc phaåm, kyõngheä baùnh keïo, thöïc phaåm, pha cheá röôïu muøi …
Baïc haø chaâu Aâu:
Teân khoa hoïc: Mentha piperita L.
Hoï: Hoa moâi (Lamiaceae)
Baïc haø naøy ñöôïc troàng chuû yeáu ôû caùc nöôùc chaâu Aâu. Ôû Vieät Nam coù dithöïc troàng thöû nhöng chöa ñöôïc phaùt trieån.
Thaønh phaàn hoaù hoïc chính cuûa tinh daàu:
- 40-60% Menthol toaøn phaàn
- 8-10% Menthon
- Löôïng nhoû Menthofuran (1-2%)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 113/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
114
Tinh daàu baïc haø Chaâu aâu coù muøi thôm deã chòu, raát ñöôïc öa chuoäng.Tinh daàu ñöôïc duøng nhö laø chaát thôm trong kó ngheä döôïc phaåm, kó ngheä saûnxuaát baùnh keïo vaø röôïu muøi.
Tinh daàu khoâng duøng ñeå chieát xuaát Menthol.
THOÂNGTeân khoa hoïc: Pinus sp
Hoï: Thoâng (Pinaceae)
Tinh daàu thoâng ñöôïc caát töø nhöïa thoâng
Ôû Vieät Nam, nhöõng loaøi thoâng ñöôïc troàng ñeå laáy nhöïa laø:- Thoâng nhöïa hay thoâng 2 laù (Pinus Merkusiana): moïc thaønh röøng töï
nhieân vaø röøng troàng khaép nöôùc nhö Thaùi Nguyeân, Baéc Giang, Quaûng Ninh,Ngheä An, Quaûng Bình, Thöøa Thieân, Gia Lai, Komtum, Laâm Ñoàng.
- Thoâng ñuoâi ngöïa (Pinus Massoniana Lanak ): ñöôïc troàng nhieàu ôû caùctænh phía baéc: Haø Giang, Cao Baèng, Laïng Sôn, Tuyeân Quang, Thanh Hoaù,Ngheä An.
- Thoâng ba laù (Pinus Khasaya Royle): taäp trung nhieàu ôû Laâm ñoàng vaø moät
soá tænh mieàn nuùi phía Baéc.
Treân theá giôùi, thoâng ñöôïc troàng ôû raát nhieàu nöôùc coù khí haäu oân ñôùi vaølaïnh. Caùc nöôùc saûn xuaát tinh daàu thoâng nhieàu laø: Baéc Myõ, Phaùp, Taây Ban Nha,Boà Ñaøo nha.
Thoâng ñöôïc troàng baèng haït. Sau 15 – 20 naêm thì laáy nhöïa. Nhöïa ñöôïclaáy baèng phöông phaùp chích vaøo voû thaân caây. Thôøi gian laáy nhöïa töø thaùng 3ñeán thaùng 10. Caây thoâng cho nhöïa nhieàu nhaát vaøo naêm 60 tuoåi.
Nhöïa thoâng coøn goïi laø Terebenthine: daïng loûng seät, muøi haêng, vò ñaénghaéc, coù tæ troïng naëng hôn nöôùc.tinh daàu thoâng (Oleum Terebenthinae): laø chaátloûng khoâng maøu, muøi ñaëc bieät, tæ troïng d20: 0,8570 – 0,8710; n20
D: 1,467 –1,478.
Colophan: laø caën coøn laïi khi caát tinh daàu, coøn goïi laø Tuøng höông.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 114/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
115
Thaønh phaàn hoaù hoïc:
- Nhöïa thoâng coù chöùa: 19 – 24% tinh daàu, 73 – 77% colophan.
- Tinh daàu thoâng coù chöùa caùc Monoterpen. Tuyø theo töøng loaïi, thaønhphaàn hoaù hoïc coù theå thay ñoåi.
- Tinh daàu thoâng ñöôïc troàng ôû Vieät Nam chöùa 63 – 83% α-pinen, ngoaøira coøn coù β-pinen.
α-Pinen β-Pinen
Coâng duïng:
- Nhöïa thoâng sau khi tinh cheá laø vò thuoác long ñôøm, ñieàu hoaø baøi tieát ôûphoåi vaø thuoác saùt khuaån ñöôøng tieát nieäu, duøng cheá cao daùn.
- Tinh daàu thoâng trong y hoïc duøng laøûm thuoác tan söng , gaây xung huyeátda, laø thuoác trò ngoä ñoäc phosphor, laø nguyeân lieäu baùn toång hôïpCamphor, Terpin, Terpineol.
Trong coâng nghieäp tinh daàu troâng ñöôïc duøng cheá verni, sôn, saùp, phuïchoài cao su.
- Tuøng höông duøng trong kyõ ngheä sôn, xi, verni, keo daùn, möïc in, xaøphoøng, hoà giaáy, hoà vaûi.
- Ngoaøi ra thoâng coøn ñöôïc troàng ñeå khai thaùc goã.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 115/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
116
BAÏCH ÑAØN
Teân khoa hoïc: Eucaluptus sp. Hoï: Sim (Myrtaceae)
Baïch ñaøn thuoäc chi Eucaluptus, ñaây laø 1 chi lôùn, vôùi khoaûng 700 loaøikhaùc nhau , ñöôïc troàng chuû yeáu ñeå khai thaùc goå. Veà phöông dieän khai thaùc tinhdaàu ngöôøi ta thöôøng quan taâm ñeán 3 nhoùm chính
- Nhoùm giaøu Cineol ( haøm löôïng >55%)
Ñaïi dieän cho nhoùm naøy laø Eucaluptus globulus Lab, chöùa löôïng tinh daàu
vaø löôïng Cineol khaù cao, coù theå ñeán 80 – 85%.- Nhoùm giaøu Citronelal : nhö caây Eucaluptus citriodera Hook vôùi haøm
löôïng Citronelal treân 70%
- Nhoùm giaøu Piperiton: Ñaïi dieän laø caây Eucaluptus piperrita Sm, vôùi haømlöôïng Piperiton 42 – 48%.
ÔÛ Vieät Nam, ñaõ di thöïcnhieàu loaïi Baïch ñaøn töø Trung quoác vaø Autralia.Trong khoaûng 20 loaøi, coù 3 loaøi coù giaù trò kinh teá :
- E. camalduleusis
: Baïch ñaøn traéng- E. exserta: Baïch ñaøn lieãu
- E. citriodosa: Baïch ñaøn chanh
Baïch ñaøn giaøu cineol
- E. camaldulensis Dehnhardt
- E. exserta F. V. Muell
Baïch ñaøn ñöôïc troàng ñeå phuû xanh ñoài troïc ôû caùc vuøng nuùi vaø trung du
hoaëc ñeå caûi taïo ñaàm laày. Tuy nhieân, ôû nhöõng ñoài troàng baïch ñaøn thuaàn chuûng,ñaát ñai bò ngheøo dinh döôõng, caùc thaõm thöïc vaät khaùc khoù phaùt trieån. Vì vaäyvieät phaùt trieån baïch ñaøn ñang ñöôïc caùc ngaønh coù lieân quan xem xeùt laïi.
Baïch ñaøn troàng baèng haït. Gieo haït trong vöôøn öôm, sau 5 – 7 thaùng tuoåicoù theå ñem troàng. Sau 7 – 10 naêm coù theå khai thaùc goã. Sau naêm thöù 2, coù theåkhai thaùc laù.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 116/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
117
Ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi vieäc khai thaùc tinh daàu thöôøng ñöôïc thöïchieän khi ñoán caây laáy goã, phaàn laù ñöôïc söû duïng caát tinh daàu.
Thaønh phaàn hoaù hoïc:
- Laù chöùa tinh daàu : 1,3 – 2,5%
- Thaønh phaàn tinh daàu: thaønh phaàn chính cineol
+ Loaøi E. camaldulensis: 60 – 70%
+ Loaøi E. exserta: 30 – 50%
Tinh daàu baïch ñaøn tröôùc khi söû duïng caàn ñöôïc tinh cheá vaø laøm giaøuCineol.
- Laù baïch ñaøn ñöôïc söû duïng raát laâu ñôøi taïi caùc nöôùc chaâu Aâu. Daïng duøng:thuoác haõm, thuoác xoâng hoaëc pha cheá thaønh caùc daïng baøo cheá nhö coàn laù baïchñaøn, siro duøng ñeå chöõa ho, saùt truøng ñöôøng hoâ haáp, chöõa caùc beänh nhieãmkhuaån ñöôøng hoâ haáp, ho…
- Tinh daàu ñöôïc söû duïng nhö tinh daàu traøm. Hieän nay caây baïch ñaøn ôûVieät Nam chöa ñöôïc khai thaùc ôû qui moâ coâng nghieäp nhö caây traøm.
Baïch ñaøn giaøu Citronelal
Coøn goïi laø Baïch ñaøn chanh.
Teân khoa hoïc: Eucalyptus citriodora Hook.
Laù baïch ñaøn chanh coù muøi thôm raát ñaëc bieät. Haøm löôïng tinh daàu cao(3,3 – 4,8%). Thaønh phaàn tinh daàu chuû yeáu laø Citronelal (treân 70%), ngoaøi racoøn coù Citronelol (5,6%)
Tinh daàu baïch ñaøn chanh ñöôïc söû duïng nhieàu trong nhöõng naêm chieántranh ñeå chöõa ho, vieâm hoïng, saùt truøng ñöôøng hoâ haáp.
Tinh daàu coøn ñöôïc duøng trong kyõ ngheä höông lieäu ñeå saûn xuaát nöôùc hoavaø caùc loaïi chaát thôm khaùc coù muøi thôm töï nhieân cuûa hoa, coù theå thay theá tinhdaàu saû Java.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 117/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
118
O
O
1,4 - Cineol1,8 - Cineol
(Eucalyptol)
GÖØNG
Teân khoa hoïc: Zingiber officinale Rose
Hoï: Göøng (Zingiberaceae)
Göøng ñöôïc troàng ôû vieät nam vaø nhieàu nöôùc treân theá giôùi nhö TrungQuoác, Aán Ñoä, caùc nöôùc Ñoâng Nam Aù.
Boä phaän duøng: göøng khoâ, göøng töôi, tinh daàu göøng (Oleum zingiberis),nhöïa daàu göøng (Oleoresin).
- Göøng töôi: thu hoaïch khi cuû coøn non, ít xô vaø ít cay. Göøng non ñöôïc cheábieán thaønh caùc saûn phaåm:
- Göøøng maën: laø göøng ñöôïc cheá bieán trong nöôùc muoái. Nöôùc saûn xuaátnhieàu nhaát laøTrung quoác, Nhaät baûn.
- Göøng cheá thaønh möùt trong siro, ñöôïc saûn xuaát nhieàu nhaát ôû Trung Quoác.
- Göøng ñoâng khoâ: ñöôïc saûn xuaát nhieàu ôû Hoàng koâng.
- Göøng khoâ: ñöôïc cheá bieán töø cuû göøng giaø coù theå ñeå caû voû phôi khoâ (göøngxaùm) hoaëc boû voû roài phôi khoâ (göøng traéng)
Tinh daàu Göøng: ñöôïc saûn xuaát töø göøng töôi baèng phöông phaùp loâi cuoán hôinöôùc, haøm löôïng tinh daàu thaáp 2-3‰. Voû chöùa nhieàu tinh daàu hôn (2-5%), vìvaäy coù theå keát hôïp khi cheá bieán göøng khoâ ñeå saûn xuaát tinh daàu.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 118/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
119
Nhöïa göøng (Oleoresin): ñöôïc cheá bieán töø boät göøng khoâ baèng caùch chieát vôùidung moâi höõu cô, vôùi hieäu xuaát 4-6%.
Thaønh phaàn hoaù hoïc:
- Tinh daàu Göøng laø chaát loûng khoâng maøu hoaëc maøu vaøng nhaït,
d30: 0,868-0,880
n30D
: 1,4890-1,4894.
[α]30D: -280 ñeán - 450
- Tinh daàu göøng coù muøi ñaëc tröng cuûa göøng nhöng khoâng chöùa caùc chaátcay. Thaønh phaàn chuû yeáu cuûa tinh daàu laø hôïp chaát hydrocacbon secquiterpenicnhö Zingiberen, Arcurcumenen, β-Farnesen. Ngoaøi ra coøn coù moät löôïng nhoû
caùc hôïp chaát alcol monoterpenic nhö Geraniol, Linalol, Borneol…- Nhöïa göøng chöùa moät ít tinh daàu vaø caùc chaát cay.
Coâng thöùc caùc chaát cay:
OH
OCH3
C R
O
- CH3: Gingeron: raén, keát tinh
- CH(OH)-(CH2)4-CH3 :Zingerol: n=3,4,5; loûng, raát cay
- CH=CH-(CH2)4-CH3 : Shagaol:loûng, raát cay
R=
Coâng duïng:
- Göøng töôi (Sinh khöông) ñöôïc söû duïng nhö gia vò trong böõa aên haèngngaøy, duøng ñeå cheá bieán caùc saûn phaåm göøng maën, möùt göøng vaø göøng ñoâng khoâ.
- Göøng khoâ (Can khöông) duøng ñeå cheá bieán gia vò (boät cary), laøm chaátthôm trong kó ngheä thöïc phaåm vaø trong kyõ ngheä pha cheá nöôùc uoáng.
- Tinh daàu göøng duøng laøm höông lieäu trong kyõ ngheä thöïc phaåm vaø kyõngheä pha cheá nöôùc uoáng.
- Nhöïa göøng duøng laøm chaát thôm vaø chaát cay trong kyõ ngheä thöïc phaåm vaøpha cheá nöôùc uoáng.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 119/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
120
CÁC HỢ P CHẤT FLAVONOID
Flavonoid là một nhóm hợ p chất lớ n thườ ng gặp trong thực vật. Hơ nmột nửa rau quả thườ ng dùng có chứa flavonoid. Cho đến nay có khoảng 4000chất đượ c xác định cấu trúc. chỉ riêng 2 nhóm flavon và flavonol và vớ i nhóm
thế là OH hay OCH3 thì theo lý thuyết có thể gặp 38.627 chất. Phần lớ n các
chất flavonoid có màu vàng. Tuy nhiên, một số có màu xanh, tím, đỏ, một số
khác không có màu.
Trong thực vật cũng có một số nhóm hợ p chất khác không thuộc flavonoidnhưng có màu vàng như carotenoid, anthranoid, xanthon.
I. CẤU TRÚC HOÁ HỌC
Ngườ i ta xếp vào nhóm flavonoid những chất có cấu tạo khung theo kiểu
C6-C3-C6 hay nói cách khác là khung cơ bản gồm 2 vòng benzen A và B nối
vớ i nhau qua một mạch 3 carbon.
Trong đa số trườ ng hợ p thì mạch 3 carbon đóng vòng vớ i vòng A và
tạo nên dị vòng C có chứa oxy. dị vòng C có thể là dihydroxypyran, γ -pyron,
dihydro γ –pyron.
O O O
O O
Dihydropyran γ−pyron Dihydro γ−pyron
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 120/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
121
II.
PHÂN LOẠISự phân loại các flavonoid dựa vào vị trí gốc aryl (vòng B) và các mức độ
oxy hoá của mạch 3C.
II.1. Flavon
Flavon có cấu trúc chung 2 vòng benzen A và B. Vòng B gắn vào vòng C
(pyran) qua dây nối ở C-2.
O
O
A C
B2
3
5
6
7
8
1'
2'
3'
4'
5'
6'
Cấu trúc chung của Flavon
Hai flavon hay gặp nhất trong cây là apigenin và luteolin.
OOH
O
HO
OH
OOH
O
HO
OH
OH
Apigenin Luteolin
Hiện nay, ngườ i ta đã biết hơ n 130 hợ p chất flavon, ở dạng tự do cũng
như glycoside.
Ngoài những flavon có nhóm thế OH và OCH3, còn có những nhóm thế
khác như –CH3, -CHO. Các chất trong nhóm flavon, khi tạo thành O-
glycoside, phần đườ ng thườ ng nối vào vị trí 7, ở vị trí 5 thì ít hơ n. Khi tạothành C-glycoside thì mạch đườ ng thườ ng nối vào vị trí 6 hoặc 8.
Ngoài những dẫn chất flavon ở dạng glycoside, có một số chất ở dạng
esther (acetat, benzoat).
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 121/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
122
II.2. Flavanon
Flavanon khác vớ i flavon ở chỗ không có nối đôi ở vị trí 2 và 3. Tất cả
flavanon phát hiện cho đến nay đều có nhóm OH ở vòng A hoặc B. Trong tự
nhiên, chúng thườ ng ở cạnh flavon tươ ng ứng, có nhiều trong các họ Rosaceae, Rutaceae, Leguminosae, Asteraceae. Chất tiêu biểu là naringin và
hesperindin thườ ng gặp trong một số vỏ cây thuộc chi Citrus. Naringin có vị đắng bắng 1/5 quinin, tuy nhiên aglycon thì không đắng.
O
O
OH
O
Flavanon Chalcon
Flavanon là những chất không màu nhưng khi làm phản ứng cyanidin
thì cho màu rõ hơ n flavon, ngoài ra flavanon có điểm chảy thấp hơ n flavon
tươ ng ứng.
OOH
O
O
OH
OOCH3
O
O
OH
OH
Naringin
GlRh
GlRh
II.3. Flavonol (Flavon-3-ol)
Khác vớ i flavon có thêm nhóm OH ở C-3. Flavonol rất phổ biến trong
tự nhiên.
Flavonol k ết tinh màu vàng nhạt đến vàng. Hai chất flavonol hay gặptrong cây là kaemferol, quercetin, k ế đến là myricetin.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 122/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
123
OOH
O
HO
OH
OOH
O
HO
OH
OH
Kaempferol Quercetin
OHOH
OOH
O
HO
OH
OH
OHOH
Myricetin
Thống kê trên 1000 loài thuộc thực vật hạt kín thì thấy 48% loài có
Kaempferol và 26% có quercetin.
Khi tạo thành glycoside, mạch đườ ng đa số trườ ng hợ p gắn vào vị trí 3,đôi khi ở vị trí C-7.
II.4. Chalcon
Chalcon có 2 vòng A và B nối vớ i nhau bở i một mạch hở 3 carbon,
không có dị vòng C như các flavonoid khác. Chú ý số thứ tự carbon bắt đầu từ
vòng B. đây là những chất có màu vàng đến vàng cam. Chalcon có chủ yếu
trong một số hoa của họ Cúc Asteraceae. để nhận biết chalcon, có thể dùng
hơ i amoniac hoặc khói kiềm của thuốc lá, màu chuyển sang đỏ cam hay đỏ.
Chalcon cũng có thể có trong các bộ phận của cây như vỏ, lá, quả, rễ.
OH
O
Chalcon
OH
O
Dihydrochalcon
A B
1
2 3
4
56
1'
2'
3'
4'
5'
6'
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 123/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
124
Dihydrochalcon ít gặp trong tự nhiên, thí dụ chất phloridzin, chất này
có đặc tính, ngăn sự hấp thu glucose ở ruột non và ngăn sự tái hấp thu glucose
ở tiểu quản thận. một số dihydrochalcon có vị ngọt gấp 2000 lần đườ ng mía.
OH
O
Phloridzin
OHHO
O
Glc
OH
O
OHO
O
Glc
4
4'
Glc O Rha
II.5. Auron
Là nhóm flavonoid có màu vàng sáng. Khung của auron có 15C như
các flavonoid khác nhưng dị vòng C chỉ có 5 cạnh. Số lượ ng cũng như sự phân
bố trong cây cũng hạn chế. Chất auron điển hình là aureusidin gặp phổ biến
trong hoa một số họ Lasteraceae, Plumbaginaceae,… và ở dạng 4-glycoside
hay 6-glycoside.
O
C
O
H O
C
O
HHO
OH
OH
OH
Aureusidin
1
2
3
4
5
6
7
1'
2' 3'
4'
5'6'
II.6. Anthocyanidin (2-phenylbenzopyrilium)
Đây là sắc tố phổ biến trong thực vật. Từ “anthocyanin” đượ c Marquartđưa ra năm 1985 để chỉ sắc tố màu xanh của Centaurea cyanus. Chữ
anthocyanin do chữ anthos = hoa, kyanos = xanh. Về sau dùng để chỉ sắc tố
thuộc nhóm flavonoid có màu xanh, đỏ hoặc tím. Trong cây hầu hết các sắc tố này đều ở dạng glycoside nằm trong dịch tế bào. Khi đun anthocyanin trong
dung dịch HCl 20% thì phần đườ ng trong phân tử (thườ ng nối vào OH ở C-3)
bị cắt và cho phần aglycon đượ c gọi là anthocyanidin. cấu trúc của
anthocyanidin là 2-phenylbenzopyrilium, là cation ở trong dung dịch acid
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 124/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
125
(pH 1-4) tạo muối có màu đỏ; trong môi trườ ng kiềm (pH>6) là anion cũng tạo
đượ c muối vớ i các chất kiềm nhưng có màu xanh, nếu tăng thêm kiềm, vòng C
sẽ mở vòng tạo thành chalcon.
Dung dịch anthocyanidin mất màu bở i bisulfit kiềm và dễ bị oxy hoá
nên ít đượ c dùng làm phẩm màu.
O
Anthocyanidin
OO H
OH
OH
HOO
O
OH
OH
O
HO
O
OH
OH
HO
H
OH-
+
H
OH-
+
+
-
Dạng cation
(màu đỏ)
Dạng trung tính
(màu tím)
Dạng anion
(màu xanh)
II.7. Isoflavon
Là nhóm lớ n nhất của isoflavonoid, có nhiều giá trị về tác dụng chữa bệnh,
thườ ng gặp trong các họ Rosaceae, Amaranthaceae, Iridaceae. Thí dụ Daizein
có trong sắn dây. Vòng B không gắn ở C-2 như các flavonoid mà gắn ở C-3.
O O
HO
OH
Daizein
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 125/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
126
II.8. Rotenoid
Cấu trúc của nhóm này là C6-C4-C6 vì thêm một carbon do oxy hoá đóng
vòng của các dẫn chất z-methoxy isoflavon số thứ tự của caarbon không theo
quy tắc chung. Tác dụng quan trọng của nhóm hợ p chất này là diệt sâu bọ, do
hạn chế khả năng thu nhận oxy của sâu bọ. Chất điển hình là rotenon có trong
cây thuốc cá Derris elliptica.
O
O
O
O
O
O
OCH3
OCH3
O
Rotenon
2
3
4
5
67
8
9
10
11
12
6a
12a
1
III. TÍNH CHẤT
Các dẫn chất flavon có màu vàng rất nhạt, có khi không màu. Flavonon
có màu vàng nhạt đến vàng. Chalcon và auron có màu vàng sậm đến đỏ cam.
Các chất thuộc nhóm isoflavon, flavanon, isoflavanon,… do không có nối đôiliên hợ p giữa vòng B vớ i nhóm carbonyl nên không màu.
Các dẫn chất anthocyanidin thì màu thay đổi tuỳ theo pH của môi
trườ ng. Tuy nhiên khi các flavonoid trong các bộ phận của cây thì còn phụ
thuộc vào hỗn hợ p vớ i các sắc tố khác.
Độ hoà tan của flavonoid tùy thuộc vào số nhóm OH và các nhóm thế
khác. Thườ ng thườ ng các flavonoid glycosid và flavonoid sulfat là những chất
phân cực nên không tan hoặc ít tan trong dung môi hữu cơ , tan đượ c trong
nướ c, tốt nhất là cồn nướ c. các aglycon thì tan đượ c trong dung môi hữu cơ ,không tan trong nướ c.
Các dẫn chất flavonoid có nhóm 7-hydroxy thườ ng dễ tan trong dung dịchkiềm loãng. Các phản ứng màu của flavonoid, thườ ng dùng để định tính như:
- Tác dụng của FeCl3: Tuỳ theo nhóm flavonoid và tuỳ theo số lượ ng vị trí nhóm OH trong phân tử mà cho màu lục, xanh, nâu.
- Tác dụng của NH3: Nếu hơ một bộ phân của cây hay tờ giấy thấm có
nhỏ dịch chiết trên miệng lọ amoniac thì có màu vàng tăng lên tuỳ theo
nồng độ floavonoid và tuỳ theo nhóm flavonoid. Flavon và flavonol
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 126/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
127
cho màu vàng sáng, anthocyanin cho màu xanh dươ ng, chalcon và
auron có thể cho màu đỏ da cam. Một số nhóm khác như flavan-3-ol,
flavanon, isoflavon màu không thay đổi. Tuy nhiên, nếu thực hiện trong
ống nghiệm vớ i dung dịch kiềm thì một số dẫn chất flavon-3-ol lại cho
màu vì dễ bị oxy hoá, còn flavanon dễ bị isomer hoá thành chalcon nên
nếu để một lúc lại cho màu vàng đậm đến đỏ.
Bả ng 28: Bảng màu sắc của một số flavonoid dướ i ánh sáng tử ngoại có vàkhông có NH3 (ứ ng dụng trong sắc ký giấy và lớ p mỏng)
Màu sắc của Flavonoid
UV UV + NH3
Dạng flavonoid
Vàng, vàng lục hoặcnâu
a. Thườ ng flavon 5-OH và 4“-OH hoặc
flavonol 5-OH và 4’-Oh có nhóm thế
ở C3.
b. Flavonon 5-OH va2 Chalcon 4’-OH
không có OH ở vòng B.
Không đổi màu hoặcđổi màu rất ít
a. Flavon hoặc Flavonol có 5-OH
nhưng không có OH ở 4’ hoặc đã
thay thế
b. Isoflavon, dihydroflavonol và một số
Flavonon 5-OH.
c.
Chalcon 2’ hoặc 6’-OH nhưng khôngcó OH ở 2 và 4.
Xanh nhạt Một số flavonon 5-OH
Nâu tím
Đỏ hoặc vàng cam Chalcon có 2’-OH hoặc cả hai
Phát quang vàng lục
hoặc xanh lục
a. Flavon và flavonon không có 5-OH
b. Flavonol thiếu 5-OH nhưng có nhóm
thế ở C3.
Không hoặc đổi màurất ít
Isoflavon thiếu 5-OHPhát quang
xanh da trờ i
Phát quang xanh nhạt
sáng
Isoflavon thiếu 5-OH
Không màu Phát quang xanh nhạt Isoflavon thiếu 5-OH
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 127/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
128
Phát quang
vàng hoặc vàng
cam
Không hoặc đổi màurất ít
Flavonol có 3-OH, có hoặc không có 5-OH
Vàng cam hoặc đỏ a. Auron có 4’-OH
b. Chalcon có 2-OH hoặc 4-OH.
Phát quang
vàng, vàng lục
hoặc xanh lục Không màu hoặc đổi
màu rất ít
a. Auron thiếu 4’-OH và flavonon thiếu
5-OH
b. Flavonol 3-OH và có hoặc không có
5-OH
Vàng nhạt Vàng sáng- Nâu tím Dihydroflavonol thiếu 5-OH
- Tác dụng của NaOH đậm đặc và đun nóng: Đun flavonoid vớ i dung
dịch NaOH 30% thì sẽ mở vòng C rồi dẫn đến tạo thành dẫn chất acid
thơ m và dẫn chất phenol. Tuỳ theo nhóm thế và vị trí thế vào vòng A
và B mà có các dẫn chất acid thơ m và phenol khác nhau. Có thể xác
định các dẫn chất này bằng phươ ng pháp sắc ký, đối chiếu vớ i chất
mẫu, k ết quả thu đượ c có thể góp phần biện luận cấu trúc. Thí dụ khi
phân hủy chất Chrysin thì thu đượ c phloroglucin và acid benzoic.
O
OOH
HO
OOH
HOOOH
CH3
OOH
HOOH COOH
COOH
OH
HOOH COCH3
OH
HO OH COOH
CH3COOH
1
2
+
+
+
+
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 128/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
129
- Phản ứ ng Cyanidin (phản ứ ng Shinoda hay Villstater): Đây là phản
ứng khử hay sử dụng nhất để tìm sự có mặt của các dẫn chất nhómflavonoid. Dung dịch flavonoid trong ethanol, cho thêm bột Mg rồi nhỏ
từ từ HCl đậm đặc. sau 1 – 2 phút sẽ có màu đỏ cam, đỏ thẫm hoặc đỏ tươ i tuỳ theo dẫn chất flavon, flavonol, flavanonol, flavanon. Màu sắc
đôi khi bị thay đổi tuỳ theo loại, số lượ ng, vị trí nhóm thế.
Tiến hành trong 3 ống nghiệm, cho vào mỗi ống 1-2ml dung dịch thử.
Ống 1: làm đối chứng.
Ống 2: thêm 0,5ml HCl đậm đặc + 3-5 hạt mG. Quan sát trong 10 phút.
Nếu có màu từ vàng, đỏ đến xanh là có flavonoid
Có thể sơ bộ nhận định thêm:
+ Vàng cam-đỏ: flavon
+ Đỏ thẫm: Flavonol, flavanon.
+ Chalcon và auron cho màu đỏ ngay sau khi cho HCl.
Ống 3: thêm 0,5ml HCl đặc, đun cách thủy 5 phút, nếu có màu đỏ tím
là có sự hiện diện của hợ p chất leucoanthocyanidin.
- Tác dụng của antimoin pentachlorid (phản ứ ng Marini - Bettolo):Vớ i dung dịch SbCl5 1% trong CCl4 cho màu từ đỏ đến tím vớ i chalcon,
vàng đến vàng cam vớ i flavon. Vớ i dihydrochalcon vì không có nối đôi
liên hiệp giữa nhóm carbonyl và vòng B không cho màu vớ i SbCl5 hoặc
vớ i H2SO
4.
- Tác dụng của H2SO4 đậm đặc: Hoà một lượ ng cao chiết flavonoid
vào H2SO4 đặc, quan sát màu:
+ Vàng tươ i: flavon, flavonon.
+ Vàng cam: flavanon.
+ Đỏ hoặc tím: chalcon, auron.
- Tác dụng của acetat chì trung tính hoặc kiềm: Phản ứng thực hiện
trên giấy thấm. Nhiều dẫn chất flavonoid tạo thành muối hay phức có
màu khi nhỏ thêm dung dịch chì acetat trung tính hoặc kiềm. màu phụ
thuộc vào các dẫn chất flavonoid. Để tiến hành trong ống nghiệm acetatchì kiềm cho tủa màu vớ i hầu hết các flavonoid phenol còn chì acetat
trung tính tạo tủa vớ i những dẫn chất có nhóm o-dihydroxy phenol.
- Phản ứ ng ghép đôi vớ i muối diazoni: các dẫn chất flavonoid có nhómOH ở vị trí 7 có thể phản ứng vớ i muối diazoni để tạo thành chất màu
azonic vàng cam đến đỏ.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 129/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
130
IV. ĐỊNH LƯỢ NG
IV.1. Phươ ng pháp cân
Chỉ ứng dụng khi nguyên liệu giàu flavonoid và dịch chiết ít tạp chất. thí
dụ định lượ ng rutin trong hoa hoè. Các bướ c định lượ ng gồm:
- Loại tạp bằng HCl 0,5%.
- Chiết bằng cồn 96o.
- Thủy phân bằng H2SO4.
- Lọc và cân.
IV.2. Phươ ng pháp đo phổ tử ngoại
Quang phổ tử ngoại giúp ích rất nhiều trong việc xác định cấu trúc
flavonoid. Trên phổ, ngườ i ta chia ra 2 băng hấp thu : Băng I nằm trong vùng290nm trở lên và băng II nằm trong vùng 290nm trở xuống.
Trong băng I, flavon có đỉnh hấp thu cực đại trong vùng 310-350nm,
flavonol có 3-OH đã thế trong vùng 330-360nm, flavonol có 3-OH tự do thì
trong vùng 350-385nm.
Trong băng II, cả flavon và flavonol đều có đỉnh hấp thu trong vùng
250-280nm. Isoflavon do gốc phenyl gắn ở C-3, không còn hiệu ứng liên hiệp
vớ i nhóm carbonyl nên chỉ có băng hấp thụ chính ở 250-270nm. Chalcon hấp
thu mạnh ở vùng 300-400nm. Auron ở vùng 380-430nm. Anthocyanin thì hấp
thu mạnh trong vùng khả kiến từ 500-550nm.
Dùng phổ tử ngoại để định lượ ng, ngườ i ta dựa vào độ hấp thu phân tử
ε hoặc độ hấp thu E1cm1% ở độ dài sóng và dung môi quy định cho từng loại
flavonoid. Có thể k ết hợ p sắc ký để loại tạp chất hoặc tách thành phần cần
định lượ ng rồi mớ i đo mật độ quang.
IV.3. Phươ ng pháp so màu
Dựa vào phản ứng màu vớ i cyanidin, phản ứng k ết hợ p vớ i muối
diazoni, tạo phức màu vớ i AlCl3, muối titan, …
V. TÁC DỤNG SINH HỌC CỦA FLAVONOID
- Các dẫn chất flavonoid có khả năng dập tắt các gốc tự do như HO●,
ROO●. Các gốc này sinh ra trong tế bào bở i nhiều nguyên nhân và khi
sinh ra cạnh DNA thì sẽ gây những ảnh hưở ng nguy hại như gây biến
dị, hủy hoại tế bào, gây ung thư, tăng nhanh sự lão hóa. Thí nghiệm cho
thấy khả năng dập tắt của một số flavonoid theo thứ
tự: myricetin >
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 130/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
131
quecetin > rhammetin > morin > diosmetin > narigenin > catechin >
5,7-dihydroxy-3’,4’,5’-trimethoxy flavon > robinin > kaempferol >
flavon.
- Flavonoid tạo đượ c phức vớ i các kim loại mà chính các ion kim loại
này là xúc tác của nhiều phản ứng oxy hóa. Các flavonoid có 3,5,3’,4’-hydroxy có khả năng liên k ết tốt vớ i các ion kim loại đó theo phức
oxychromon, oxycarbonyl hoặc 3’,4’-orthodioxyphenol.
O
O Me
O
O
Me
O
O
Me
O
Oxychromon Oxycarbonyl Orthodioxyphenol
- Thành phần của màng tế bào có các chất lipid dễ bị peroxyd hóa, tạo ra
những sản phẩm làm rối loạn sự trao đổi chất cũng dẫn đến sự hủy hoại
tế bào. Đưa các chất chống oxy hóa như flavonoid vào cơ thể để bảo vệ
tế bào thì có thể ngăn ngừa các nguy cơ như xơ vữa động mạch, tai biến
mạch, lão hóa, tổn thươ ng do bức xạ, thoái hóa gan.
- Flavonoid cùng vớ i acid asorbic tham gia trong quá trình hoạt động của
enzym oxy hóa – khử. Flavonoid còn ức chế tác động của
hyaluronidase. Enzym này làm tăng tính thấm của mao mạch, khi
enzym này thừa thì gây hiện tượ ng xuất huyết dướ i da mà y học gọi là
bệnh thiếu vitamin P (P-avitaminose). Các chế phẩm chứa flavonoid
chiết từ các loài Citrus như Cemaflavon, Circularine,… flavonoid từ lá
bạc hà như Daflon, Diosmin flavonoid từ hoa hòe (rutin) vớ i nhiều biệt
dượ c khác nhau đã chứng minh tác dụng làm bền thành mạch, làm giảm
tính dòn và tính thấm của mao mạch. Tác dụng này đượ c hợ p lực cùng
vớ i acid ascorbic.
Flavonoid đượ c dùng trong các trườ ng hợ p rối loạn chức năng t ĩ nh
mạch, t ĩ nh mạch bị suy yếu, giãn t ĩ nh mạch tr ĩ , các bệnh trong nhãn khoa
như xung huyết k ết mạc, rối loạn tuần hoàn võng mạc. các dẫn chấtanthocyanisid có tác dụng tái tạo tế bào võng mạc và đượ c chứng minh có
tác dụng tăng thị lực vào ban đêm.
- Tác dụng chống độc của flavonoid thể hiện làm giảm thươ ng tổn gan,bảo vệ đượ c chức năng gan khi một số chất độc đượ c đưa vào cơ thể
động vật thí nghiệm (CCl4, benzen, ethanol, CHCl3, quinin,
norarsenol,…) dướ i tác dụng của flavonoid ngưỡ ng ascorbic đượ c ổn
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 131/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
132
định đồng thờ i lượ ng glycogen trong gan tăng. Sự tích lũy glycogen có
ý ngh ĩ a quan trọng trong việc nâng cao chức năng giải độc gan. Việc sử
dụng một số cây cỏ trong điều trị viêm gan, xơ gan, bảo vệ tế bào gan
rất hiệu quả như cây Artisô, có biệt dượ c là Chophytol, cây Silibum
marianum có biệt dượ c Legalon, cây bụp giấm Hibiscus sabdariff.
Tác dụng kích thích tiết mật thể hiện ở các chất thuộc nhóm flavanon,
flavon, flavonol và flavan-3-ol.
- Flavonoid thể hiện tác dụng chống co thắt những tổ chức cơ nhẵn (túi
mật, ống dẫn mật, phế quản,…). Thí dụ apigenin có tác dụng làm giảm
co thắt phế quản gây ra bở i histamin, acethylcholin.
- Trên bộ máy tiết niệu, nhiều flavonoid thuộc nhóm flavon, flavanon,
flavonol thể hiện thông tiểu rõ rệt. thí dụ Scoparrosid trong
Sarothammis seoparius, Lespecapitosid trong cây Lespedeza capitata,
Quercitrin trong lá diếp cá, orthosiphol của cây râu mèo Orthosiphonis.
- Tác dụng chống loét của nhiều flavanon và chalcon glycoside của rễ
cam thảo đã đượ c ứng dụng vào chữa đau dạ dày. Một số dẫn chất khác
như catechin, 3-O-methylcatechin cũng đã đượ c thử thấy có tác dụng
chống loét.
- Tác dụng chống viêm của nhiều flavonoid thuộc nhóm flavon, flavanon
dihydroflavonol, anthocyanin,… đều đượ c chứng minh bằng thực
nghiệm do các chất flavonoid này ức chế con đươ ng sinh tổng hợ pprostagladin.
Ngườ i ta đã sử dụng rutin, citrin, leucodelphinidin, quecetin để điều trị
ban đỏ, viêm da, tổn thươ ng da và màng nhầy.- Trên hệ tim mạch, nhiều flavonoid thuộc nhóm flavonol, flavan-3-ol,
anthocyanin như quercetin, ritin, myricetin, hỗn hợ p catechin của trà có
tác dụng làm tăng biên độ co bóp. Thí nghiệm làm phục hồi tim khi bị ngộ độc bở i CHCl3, quinin, methanol, bình thườ ng lại sự rối loạn nhịp.
Cao chiết từ cây bạch quả Ginko biloba chứa các dẫn chất 3-rutinosid
của Kaempferol, quecetin và isorham metin đã đượ c một số hãng Pháp bào
chế thành biệt dượ c thành Ginkogink Tanakan có tác dụng tăng tuần hoàn máu
trong động mạch, t ĩ nh mạch và mao mạch. Thuốc dùng cho những ngườ i có
biểu hiện lão suy, rối loạn trí nhớ , khả năng làm việc bằng trí óc sút kém, mất
tập trung tư tưở ng, hay cáu gắt.- Trên hệ thần kinh một số flavon glycoside của hạt táo Ziziphus vulgaris
var. Spinous (chứa spinosin, swertisin và các dẫn chất acyl của
spinosin) có tác dụng an thần rõ rệt
Một số tài liệu gần đây có nói đến tác dụng chống ung thư của một số
chất leucocyanidin, leucopelargonidin và tác dụng kháng HIVcua3 một số dẫn
chất thuộc nhóm flavon như Chrysin, Acacetin 7-o-β-D-galactopyranosid.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 132/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
133
VI. CHIẾT XUẤT
Không có một phươ ng pháp chung nào để chiết xuất các flavonoid vì
chúng rất khác nhau về độ tan trong nướ c và trong các dung môi hữu cơ . Cácflavonoid glycoside thườ ng dễ tan trong các dung môi phân cực, các flavonoid
aglycon dễ tan trong dung môi kém phân cực. các dẫn xuất flavon, flavonol cóOH tự do ở vị trí 7 tan đượ c trong dung dịch kiềm loãng, dựa vào đó để chiết.
ví dụ để chiết xuất rutin trong hoa hòe, ta có thể dùng dung dịch kiềm Na2CO3
loãng để hòa tan flavonoid ra khỏi nguyên liệu, sau đó acid hóa bằng HCl để
k ết tủa lại rutin.
Thông thườ ng để chiết các flavonoid glycoside, ngườ i ta phải loại chất
thân dầu bằng ether dầu hỏa sau đó chiết bằng nướ c nóng hoặc MeOH, EtOH
hay hỗn hợ p CHCl3-EtOH. Cồn ở các nồng độ khác nhau và nướ c thườ ng
chiết đượ c phần lớ n các flavonoid. Các chất anthocyanin thườ ng kém bền
vững, nhất là các acyl anthocyanin đượ c acyl hóa vớ i các acid aliphatic do đó
ngườ i ta thườ ng chiết bằng MeOH có mặt của các acid yếu như acid acetic,
tartric hay citric thay vì HCl. Có tác giả dùng một lượ ng nhỏ acid mạnh dễ bốc
hơ i là trifluoroacetic acid (0,5-3%) để chiết các polyacylancocyanin phức tạp
vì acid này dễ bốc hơ i trong quá trình làm đậm đặc. dịch chiết làm đậm đặc
dướ i chân không ở nhiệt độ thấp (40-70oC). đối vớ i những chất dễ biến đổi
thuộc các nhóm flavan-3-ol, anthocyanin, flavanon chalcon glycoside thì nênlàm đông khô.
Đôi khi để tinh chế hoặc tách flavonoid, ngườ i ta dùng muối chì để k ết
tủa. sau khi thu tủa, ngườ i ta tách chì bằng cách sục dihydrosulfid thì
flavonoid đượ c giải phóng.
Để phân lập từng chất flavonoid, ngườ i ta áp dụng phươ ng pháp sắc kýcột. chất hấp phụ thông dụng là bột polyamid. Có thể dùng các chất khác như
bột cellulose, silicagel… Silicagel dùng để tách các chất flavanon, isoflavon,
flavonol, khai triển bằng CHCl3 và hỗn hợ p CHCl3 vớ i ethyl acetat hoặc hỗn
hợ p vớ i ethanol, methanol. Polyamid dùng để tách tất cả các loại flavonoid,
khai triển bằng ethanol hay methanol vớ i độ cồn giảm dần, hoặc một số hỗn
hợ p dung môi khác. Muốn có đơ n chất tinh khiết thì cần phải sắc ký cột lại vài
lần hoặc sắc ký lớ p mỏng điều chế. Các flavonoid dimer, trimer có thể dùng
Sephardex LH-20.
VI.1. Loại tạp dịch chiết
Để loại tạp dịch chiết, ngườ i ta có thể dùng nhiều phươ ng pháp khác nhautùy theo bản chất của flavonoid và tạp chất chứa trong dịch chiết. sau đây là
một số phươ ng pháp dùng để loại tạp dịch chiết flavonoid.
- Cô dịch chiết đến cắn, sau đó hòa vớ i nướ c nóng. Qua đây có thể loại
tạp cơ học, chlorophyl.
- Để dịch chiết ở 3-4oC qua đêm, sau đó lọc sẽ đượ c chất nhầy, nhựa….
- Điều chỉnh pH thích hợ p để thu đượ c flavonoid thô.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 133/174
Giaùo trình Hoùa hoïc caùc Hôïp chaát Töï nhieân
134
- Lắc dung dịch lọc vớ i dung môi thích hợ p, flavonoid sẽ hòa tan trong
dung môi, tạp chất ở lại trong dịch nướ c.
- Lọc dịch chiết qua chất hấp phụ (silicagel, polyamid, cellulose,…)
VI.2. Kết tinh lại:
Dịch lọc sau khi loại tạp sẽ đượ c cô ở áp suất kém đến cắn, sau đó k ết
tinh lại trong các dung môi hoặc hỗn hợ p dung môi thích hợ p để thu đượ c các
tinh thể hoặc tủa flavonoid.
VII. TÁCH VÀ TINH CHẾ FLAVONOID
Hỗn hợ p flavonoid muốn tinh khiết hơ n thườ ng phải tinh chế lại.
Ngườ i ta có thể dùng một số phươ ng pháp sau đây để có thể tinh chế
đồng thờ i có thể tách các đơ n chất từ hỗn hợ p.
- Tinh chế bằng dung môi: dùng dung môi có độ phân cực khác nhau
để tách ra từng phân đoạn. lắc dịch nướ c có chứa flavonoid lần lượ t vớ icác dung môi có độ phân cực tăng dần. Tùy thuộc độ phân cực của từng
hợ p chất flavonoid, chúng sẽ đượ c hòa tan trong các phân đoạn dung
môi khác nhau.
- Tinh chế bằng than hoạt tính: cho than hoạt tính vào dịch chiết để
hấp phụ flavonoid, sau đó dùng dung môi có độ phân cực yếu đến
mạnh để đẩy flavonoidra khỏi than hoạt tính theo các phân đoạn khác
nhau.
- Tủa flavonoid vớ i chì acetat: hòa tan cắn chứa hỗn hợ p flavonoid vào
cồn loãng. Sau đó cho dung dịch chì acetat vào để tủa flavonoid. Lọc
lấy tủa, hòa tan tủa vào cồn loãng, loại chì thừa bằng dung dịch natri
sulfat hay natri phosphat.
- Tách bằng phươ ng pháp tủa vớ i ether: cắn chứa hỗn hợ p flavonoid
đượ c hòa trong MeOH, sau đó tủa bằng ether ethylic, lọc. Một số
flavonoid tủa vớ i ether, một số khác không tủa nằm lại trong dung dịch
lọc. Phần tủa và dịch lọc đượ c tinh chế bằng phươ ng pháp khác.
- Tách phân đoạn bằng các dung dịch có độ kiềm khác nhau: thí dụ
natri borat, natri carbonat, natri bicarbonat,... các phân đoạn kiền đượ cacid hóa để cho tủa flavonoid.
- Tách bằng phươ ng pháp sắc ký cột:các chất hấp phụ thườ ng dùng để
tách flavonoid là : polyamid, silicagel, cellulose, sephadex,...
Dung môi rửa cột là các dung môi có độ phân cực từ thấp đến cao hoặc
là hỗn hợ p dung môi.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 134/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
135
- Tách bằng phươ ng pháp sắc ký lớ p mỏng điều chế: chất hấp phụ thườ ng dùng trong SKLM là polyamid, silicagel, cellulose.
Một số hệ dung môi triển khai là :
Benzen-ethylacetat (3 :1)
CHCl3-MeOH (9 :1)
Toluen-Aceton (19 :1)
CHCl3-CH3COOH (9 :1)
Benzen-ethylacetat-acid acetic (5 :4 :1)
Ethyl acetat-buthanol-acid acetic-H2O (5:3:1:1)
- Tách bằng nhự a trao đổi ion: Nhựa trao đổi ion thườ ng dùng là
Amberlit IRC-50 (H+), Amberlit 45 và Amberlit IR-4B hoặc Duolit
cation selector CS-100, DowexI-XI.
Các hợ p chất flavonoid sẽ đượ c hấp phụ bở i nhựa, ngoại trừ aglycon
của Chalcon, muối khoáng, đườ ng khử, acid hữu cơ ,... đượ c loại đi do
sự rửa nướ c.
Hợ p chất glycoside sẽ đượ c rửa giải sau đó vớ i dung dịch cồn isopropyl
20% và cuối cùng aglycon vớ i dung dịch cồn EtOH 95%.
- Tách bằng phươ ng pháp kết tinh lại: một số quy trình chiết xuất hợ pchất flavonoid như sau:
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 135/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
136
Sơ đồ chiết flavonoid từ Hepa passifloreae
100g bột lá khô
Dịch MeOH
Sirô
Dịch nướ c
Đun vớ i nướ c nóng, mỗi lần 30ml
đến dung dịch không màu
Để lạnh tiếp 24h
Lọc, cô dịch chiết
Để ở 5oC/3 ngày
Lọc
Cô giảm áp
Chiết bằn Soxhlet vớ i metanol
Dịch lọc
Flavonoid tinh khiết
Tinh chế qua polyamid
Cắn chứa flavonoid thô
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 136/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
137
Sơ đồ chiết flavonoid từ Etoplasten avenasativa
Lá tươ i
Dịch lọc
Sirô
Dịch MeOH
Hoà MeOH
Lọc
Để ở 18oC/12h
Lọc
Cô giảm áp/45o
+ nướ c, xay ở máy UltraluraxThêm nướ c để ở 4o
C/12h, lọc
Dịch lọc 1Tủa tạp
Cắn
Dịch lọc 2Tủa tạp
Dịch đậm đặc
Flavonoid
Cô giảm áp
+ nướ c, để ở 4o
C/12h
Cô giảm áp
Cột polyamid
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 137/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
138
Sơ đồ chiết flavonoid từ Silybum marianum L.
Bột quả khô
DL đã loại mỡ
Dịch chiết
Dịch MeOH
Hoà trong MeOH
Để ở nhiệt độ phòng 24h, lọc
Chiết bằng AcOEt
Loại mỡ bằng ete dầu
Dịch lọc 1 Tủa silymarin
Dịch lọc 2
Flavonoid khác
Cô giảm áp
Cô giảm áp còn 1/3VĐể ở to phòng 24h, lọc
Cắn
Tủa silymarin
Cột Sephadex
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 138/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
139
Sơ đồ chiết citroflavonoid từ vỏ Cam, Quýt
Bột dượ c liệu
Dịch chiết
Cồn 70
Hồi lưu 70-80OC
Dịch đậm đặc
Tủa thô
Dịch lọc
Thu hồi dung môi
Acid hoá (pH=4-5)
Để k ết tinh
Lọc
Citroflavonoid
Bột dượ c liệu
Dịch ngâm
Sữa vôi pH=10
Ngâm lạnh
Tủa hoạt chất thô
Hoà cồn 70
Than hoạt
Lọc nóng
Dịch lọc
Cồn
Than hoạt, hồi lưu 1h
Lọc nóng
Để k ết tinh
Lọc
Điều chỉnh pH=5-6
Để k ết tinh
Lọc
Bột vỏ thân
Dịch EtOH
Ngấm kiệt trong EtOH 90
Tủa (vàng nâu)
Bột flavonoid thô
(màu vàng)
Cô thu hồi đế dạng đậm đặc
Để ua đêm
Dịch lọc
Kết tinh trong EtOH-H2O
Hoà trong cồn nóng
Than hoạt 5%
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 139/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
140
CÁC HỢ P CHẤT SAPONIN
I.
KHÁI NIỆM
Saponin là một nhóm hợ p chất tự nhiên thườ ng gặp trong thực vật.Chữ “ sapo” có ngh ĩ a là xà phòng. Ngườ i ta biết khoảng 500 loài thuộc 80 họ thực vật có saponin. Một loài động vật cũng có saponin như : hải sâm, cá sao.Saponin có những tính chất đặc trưng sau:
- Tạo bọt nhiều và bền khi lắc vớ i nướ c vì có hoạt tính bề mặt cao, dophân tử saponin có một đầu ưa nướ c, một đầu kị nướ c. Tính chất nàylàm cho saponin có tính chất giống xà phòng: tính nhũ hóa và tẩy sạch.
- Làm vỡ hồng cầu ngay trong nồng độ rất loãng, tính chất này ngườ i tagọi là tính phá huyết. Ngườ i ta cho rằng tính phá huyết có liên quan đến
sự tạo phức giữa saponin và cholesterol và các ether của cholesteroltrong màng hồng cầu. Nhưng có một số trườ ng hợ p chỉ số phá huyết vàkhả năng tạo phức vớ i cholesterol không tỉ lệ thuận vớ i nhau nên phảixét đến ảnh hưở ng của saponin trên các thành phần khác của mànghồng cầu. Qua việc theo dõi tính phá huyết, ngườ i ta thấy rằng cấu trúccủa phần aglycol có tác dụng trực tiếp đến tính phá huyết còn phầnđườ ng có ảnh huở ng đến mức độ phá huyết. Hồng cầu của các động vậtkhác nhau cũng bị ảnh hưở ng khác nhau đối vớ i một loại saponin.Hồng cầu của cừu dễ bị phá nhất nên đượ c dùng tốt để tính chỉ số pháhuyết.
- Saponin có thể làm chết cá (hoặc một số động vật máu lạnh khác) ở nồng độ rất thấp. Tính chất này đượ c giải thích do saponin làm tănghoạt tính thấm của biểu mô đườ ng hô hấp làm mất chất điện giải cầnthiết.
- Saponin còn có tính đặc biệt nữa là tính tạo phức vớ i cholesterol hoặcmột số chất 3-β-hydroxy steroid khác. Đôi khi nguờ i ta dùng tính chấtnày để tách Saponin, hoặc ngượ c lại dùng saponin để tách các chất 3-β-hydroxy steroid khác.
Saponin có vị đắng, khó chịu, thườ ng ở dạng vô định hình, rất khótinh chế. Do đó trướ c đây, các saponin trong cây thườ ng đượ c mô tả ở dạng
sapogenin. Ngườ i ta phân lập đượ c các saponin có trên 10 đơ n vị đườ ng trongphân tử, có điểm chảy và toàn bộ cấu trúc xác định (kể cả dây nối giữa cácđơ n vị đườ ng).
Saponin tan trong nướ c, cồn loãng, khó tan trong cồn cao độ, rất íttan trong aceton, không tan trong ether và hexan. Do đó có thể dùng 3 dungmôi này để tủa saponin trong quá trình chiết xuất.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 140/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
141
Các saponin đều là chất quang hoạt, phần lớ n các sapogenin steroidlà tả truyền, saponin trierpenoid là hữu truyền.
Điểm chảy của các saponin thườ ng cao hơ n 200oC. Các saponinthườ ng hay đượ c chuyển thành các dẫn chất acetyl dễ kết tinh hơ n, có điểm
chảy và năng suất quay cực cố định hơ n. Trong một số trườ ng hợ p, khi muốntinh chế saponin hoặc sapogenin, ngườ i ta chuyển hóa chúng thành các acetylsau đó desacetyl hóa.
Saponin có thể đượ c tủa bở i chì actat, barium hydroxyd, amoniumsulfat. Có thể dùng tính tạo tủa này để phân lập saponin. Saponin có loại acid,trung tính và kiềm.
PHÂN LOẠI
Trướ c đây, KOBERT chia saponin làm 2 loại: trung tính và acid căncứ vào tính tạo tủa. Saponin trung tính thì tủa bở i Barium hydroxid và chìacetat, Còn saponin acid thì tan đượ c trong kiềm, bị tủa bở i chì acetat trungtính và amonium sulfat.
Xu hướ ng hiện nay, ngườ i ta chia làm 2 loại dựa theo cấu trúc hóahọc: saponin steroid và saponin triterpenoid.
II.1. Saponin triterpenoid
Phần genin loại này có 30 carbon, gồm saponin triterpenoidpentacyclic và saponin triterpenoid tetracyclic.
- Saponin triterpenoid pentacyclic : loại này đượ c chia làm các nhómolean, ursan, lupan, hopan.
• Nhóm olean: Phần lớ n các saponin triterpenoid trong tự nhiênđều thuộc nhóm này. Phần aglycon thườ ng có 5 vòng và thườ nglà dẫn xuất của 3-β-hydroxy olean 12-ene, tức là β-amyrin.
R1
R4
R2
R3
R5
HO
1
2
34 5
6
7
8
910
11
1213
14
15
16
1718
1920
21
22
23 24
25 26
27
28
29 30
Olean β-amyrin
R1=R2=R3=R4=R5=CH3
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 141/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
142
Thí dụ một vài aglycon:
- Acid oleanolic : R1=R2=R4=R5=CH3
R3= COOH
- Hederagenin: R1=CH2OHR2=R4=R5=CH3
R3=COOH
- Gypsogenin: R1=CHO
R2=R4=R5=CH3
R3=COOH
Phần đườ ng có thể nối vào C3 theo dây nối acetal, đôi khi phầnđườ ng nối vào C28 theo dây nối ester. Gần đây ngườ i ta cô lập đượ c saponin có
10-11 đơ n vị đườ ng.
• Nhóm ursan
Cấu trúc nhóm ursan tươ ng tự như nhóm olean. Chỉ khác là nhómmethyl ở vị trí C-30 không gắn vào vị trí C-20 mà vào vị trí C-19. Cácsapogenin của nhóm ursan thườ ng là những dẫn chất của 3-β-hydroxy ursan-12-ene tức α-amyrin. Những saponin của nhóm này thườ ng ít gặp hơ n nhómolean.
HO
Ursan α-amyrin
• Nhóm lupan:
Cấu trúc nhóm lupan có các vòng A, B, C, D giống như các nhómtrên, chỉ khác vòng E có 5 cạnh, C-20 ngoài vòng.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 142/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
143
• Nhóm hopan:
Cấu trúc nhóm hopan có các vòng A, B, C, D giống như các nhómtrên, chỉ khác vòng E có 5 cạnh, C-22 ngoài vòng và nhóm methyl gắn ở C-18thay vì C-17
1
2
34 5
67
89
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23 24
25 26
27
28
29
30
1
2
34 5
67
89
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
21
22
23 24
25 26
27
20
28
29
30
A B
C D
E
Hupan Hopan
- Saponin triterpenoid tetracyclic : gồm 3 nhóm chính: Dammaran,lanostan và cucurbitan
• Nhóm dammaran: Đại diện là các saponin của nhân sâm. Phầnaglycon gồm 4 vòng và một mạch nhánh. Phần đườ ng nối vào –OH ở C-3 hoặc nối vào nhóm –OH ở mạch nhánh
• Nhóm lanostan: Đại diện cho nhóm này là các saponin của loàihải sâm. Các saponin của động vật này có tác dụng phá huyết rấtmạnh, mạnh hơ n các saponin có nguồn gốc thực vật, ngườ i tacho rằng chúng tiết ra các saponin ít tan trong nướ c để làm vũ khí tự vệ, cũng tạo bọt như các saponin trong thực vật, khi thủyphân thu đượ c các sapoenin và đườ ng.
1
2
34 5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1617
1819
20
21 22
23
24
25 26
27
28 29
301
2
34 5
6
7
89
10
11
12
13
1415
1617
18
19
20
21 22
23
24
25 26
27
28 29
30
Dammaran Lanostan
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 143/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
144
• Nhóm cucurbitan:
Phần lớ n các saponin nhóm cucurbitan gặp trong họ Cucurbitaceae
(họ Bầu bí). Ở đây nhóm CH3 ở vị trí C-10 sẽ gắn vào vị trí C-9.
1
2
34 5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21 22
23
24
25
26
27
28 29
30
Cucurbitan
Những chất cucurbitacin là những chất đắng. Phần lớ n các chất nàytồn tại trong cây ở dạng tự do, một số ít ở dạng glycosid.
II.2. Saponin steroid
Phần genin của saponin steroid có 27C, là dẫn chất của khungcholestan. Gồm có 3 nhóm: spirostan, furostan và nhóm saponin steroidalcaloid.
• Nhóm spirostan:
1
2
34 5
6
7
89
10
11
12
13
1415
16
17
18
19
20
21
22
23 24
25
26
27
O
O
Spirostan
Nhóm spirostan hiện nay đượ c chú ý nhiều vì là nguồn nguyên liệuquan trọng để bán tổng hợ p các thuốc steroid. Hai sapogenin quan trọng làdiosgenin (có chủ yếu trong các loài Dioscorea) và hecogenin (có chủ yếutrong các loài Agave)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 144/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
145
Ở dạng glycosid, phần đườ ng đượ c nối vào –OH ở C-3, một số íttrườ ng hợ p ở C-1.
O
HO
O
O
HO
O
O
Diosgenin Hecogenin
• Nhóm furostan:
Nhóm này có cấu trúc tươ ng tự nhóm spirostan, chỉ khác là vòng Fbị biến đổi, thườ ng là sự mở vòng.
• Nhóm saponin steroid alcaloid: là những hợ p chất vừa có tínhalcaloid vừa có tính saponin gồm có nhóm spirosolan và nhóm solanidan.
- Nhóm spirosolan:
Chỉ khác nhóm spirostan ở nguyên tử oxy ở vòng F đượ c thay bằngNH. Một điểm cần chú ý nữa là ở đây có isomer ở C-22, thí dụ như salasodincó trong cây cà Úc (Solanum laciniatum) có cấu trúc 22α còn tomatodin là các
saponin có trong cây cà chua thì có cấu trúc (25 S) 22β
O
HO
N
O
HO
N CH3CH3
H
H
Solasodin Tomatidin
Nhóm solanidan:
Đại diện cho nhóm này là solanidin đượ c ly trích từ khoaitây dướ i dạng glycosid là solanin. Solanidin có nhân steroidgiống như tất cả các chất trong các nhóm trên nhưng phầnmạch nhánh có biến đổi. Hai vòng E và F có chung mộtcarbon và N.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 145/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
146
N
HO
Solanidin
II. PHƯƠ NG PHÁP CHIẾT SAPONIN
Do đặc điểm cấu trúc saponin trong phân tử thườ ng có chuỗi đườ ngdài nên chúng có tính phân cực mạnh, dễ hút ẩm, thườ ng tồn tại ở dạng dẻo,sệt, khó kết tinh. Do đó, việc chiết xuất hợ p chất saponin ra khỏi cây cỏ là vấn
đề tươ ng đối phức tạp so vớ i một số hợ p chất tự nhiên khác.Tùy thuộc vào tính chát hóa học của hợ p chất saponin và các chất đi
kèm có trong cây để chọn phươ ng pháp thích hợ p.
Cũng như một số lớ n các hợ p chất khác có trong thực vật, muốnchiết xuất saponin thực sự có trong tự nhiên thì nguyên liệu phải đượ c làm khônhanh, bảo quản cẩn thận. Tuy nhiên một số trườ ng hợ p trong sản xuất, ngườ ita lại ủ nguyên liệu để enzym có sẵn trong cây hoạt động để tăng hoạt chấtmong nuốn. Ví dụ để chiết xuất diosgenin, 2 tác giả Blunden và Hardmandùng phươ ng pháp ủ để tăng saponin steroid có trong củ tươ i Dioscorea
belizensis lên từ 5-10%. Hardman và Brain cũng đã dùng phươ ng pháp ủ củ
Dioscorea deltoidea và hạt của Trigonella foenunggraecum để làm tăng hiệusuất của saponin lên.
Trong một loài thực vật, saponin thườ ng tồn tại một hỗn hợ p gồmnhiều chất khác nhau. Rất nhiều trườ ng hợ p các saponin này chỉ khác nhau docấu trúc mạch đườ ng, do đó việc tách chiết các saponin riêng biệt rất khó.Phươ ng pháp chủ yếu để tách riêng các saponin là sắc ký cột vớ i pha t ĩ nh làsilicagel, celluloze, polyamid. Ngườ i ta cũng thườ ng dùng phươ ng pháp sắc kýgel (gel chromatography).
III.1. Chiết xuất saponin triterpen
III.1.1. Loại mỡ
Nguyên liệu trướ c khi chiết cần đượ c loại mỡ bằng một số dung môihữu cơ : ether dầu hỏa, benzen, ether etylic…
Quá trình loại mỡ có thể đượ c tiến hành theo phươ ng pháp sau đây:
Loại mỡ trướ c khi chiế t:
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 146/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
147
Bột nguyên liệu đượ c loại mỡ bằng cách đun hoàn lưu hay chiếtsoxhlet vớ i dung môi loại mỡ . Dung môi hòa tan mỡ đượ c tách riêng ra, bãnguyên liệu đượ c làm khô dung môi trướ c khi cho vào dụng cụ chiết kế tiếp.
Loại mỡ sau khi chiế t:
Để tránh sử dụng một lượ ng lớ n dung môi hữu cơ , ngườ i ta có thể loại mỡ sau khi chiết bằng cách lắc vớ i dung môi loại mỡ . Bằng cách nàylượ ng dung môi loại mỡ sẽ ít hơ n nhiều so vớ i cách loại mỡ trực tiếp trênnguyên liệu.
Lọ ai mỡ bằ ng phươ ng pháp đ ông l ạ nh:
Trong một số trườ ng hợ p chiết xuất lớ n và dịch chiết nhiều mỡ , cóthể dùng phươ ng pháp đông lạnh rồi hớ t lớ p mỡ đóng váng trên bề mặt. Sauđó, thu hồi dung môi chiết. Để đảm bảo sạch mỡ , có thể lắc vớ i dung môi loạimỡ nếu thấy cần thiết.
III.1.2. Chiết xuất
Thông thườ ng, hợ p chất saponin có tính phân cực mạnh nên dungmôi dùng để chiết saponin là các dung môi phân cực như: nướ c, cồn, methanol(thườ ng dùng trong phòng thí nghiệm)
Nướ c là dung môi hòa tan saponin rất tốt, nhưng có nhượ c điểm là:ngoài saponin, nướ c còn hòa tan nhiều tạp chất trong cây như chất màu, nhựa,tinh bột, tanin, đườ ng, muối vô cơ … Do đó sẽ gây khó khăn trong quá trìnhtinh chế. Ngoài ra trong môi trườ ng nướ c sẽ có một số saponin phân hủy domen (ví dụ như saponin của Hedera helix, Gypsophyla paniculata)
Dung môi thườ ng dùng để chiết saponin là cồn 40-90%. Hầu hết cácsaponin đều tan tốt trong cồn và trong môi trườ ng này khống chế đượ c sự hoạtđộng của các men. Tuy nhiên, khi dùng cồn làm dung môi chiết cần lưu ý mộtsố trườ ng hợ p của các saponin acid trong phân tử có chứa nhóm carboxyl,dướ i tác dụng của cồn sẽ chuyển thành dẫn xuất alkyl ester.
III.1.3. Loại các tạp chất
Trong dịch chiết thu đượ c, ngoài saponin còn lẫn nhiều tạp chất đi kèm,do đó phải từng bướ c loại dần các tạp chất để thu đượ c một hỗn hợ p thànhphần saponin tươ ng dối cao gọi là “hỗ n hợ p saponin thô”.
Loại chlorophyl:
Nếu dịch chiết có chlorophyl thì loại bằng cách lắc dịch chiết vớ icác dung môi kém phân cực như cyclohexan, tetraclorur carbon…
Trườ ng hợ p các saponin bền vớ i nhiệt, có thể loại chlorophyl bằngcách chiết cây vớ i nướ c sôi 1000C, trong điều kiện này chlorophyl không tantrong dịch nướ c.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 147/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
148
Loại các hợ p chấ t ít phân cự c:
Để loại các tạp chất kém phân cực như các chất màu, các hợ p chấtphenolic ta lắc dịch chiết vớ i dung môi hữu cơ sau: choroform, ether, ethylacetat.
Loại các chấ t phân cự c mạ nh:
Dịch chiết sau khi loại tạp ít phân cực sẽ đượ c thu hồi dung môi, sauđó lắc vớ i n-buthanol. Lớ p n-buthanol sẽ chứa một lượ ng lớ n saponin, còn lớ pnướ c chủ yếu chứa các tạp chất phân cực mạnh như đườ ng tự do, muối vôcơ …
III.1.3. Tủa hợ p chất saponin thô
Tùy theo dung môi chiết và tùy thuộc vào bản chất của saponin để chọn chất kết tủa thích hợ p:
Bảng 27: Một số chất dùng để chiết saponin
Dung môi chiết Chất kết tủa Ghi chú
Nướ c Chì acetat trung tính Saponin acid
Nướ c Chì acetat baz Saponin rung tính
EtOH, MeOH Aceton
EtOH, MeOH EtherEtOH 50-90% Metyletyl ceton
EtOH 90-96% Cholesterol Saponin steroid
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 148/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
149
Sơ đồ tổng quát chiết xuất saponin triterpen
NGUYÊNLIỆU
DM chứa dầu béo NL đã loạimỡ
Dịch chiết
Dịch cyclohexan(chứa chlorophyl)
Dịch chiết đã loạichlorophyl
Dịch CHCl3 (chứa cáchợ pchất phân cực yếu)
Dịch chiết đã loại hợ pchất hữu cơ phân cực
yếu
Dịch nướ c(chứa hợ p chấtphân cực mạnh)
Dịch n-buthanol(chứa saponin)
Dịch MeOH
Hỗn hợ p saponin
Chiết bằng dungmôi (nướ c, cồn,MeOH)
Thu hồi còn 1/3 thể tích(lắc vớ i cyclohexan)
Lắc vớ i CHCl3
Thu hồi đến cắn+H2O, lắc vớ i n-buthanol
Thu hồi chânkhôngHòa tan cắn vớ i MeOH
Tủa bằng ester
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 149/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
150
Sơ đồ chiết xuất saponin triterpen từ cây Ngũ gai bì chân chim (Schefflera
octophylla-Araliaceae)
Bột nguyên liệu
Dịch chiết MeOH
Cắn
Dịch nướ c
Dịch chiết đã loại tạp
Dịch n-buthanol
Cắn
Dịch MeOH
Hỗn hợ p saponinthô
Cô giảm áp
Lắc vớ i n-hexan (loại nhựa, chất màu..)Lắc vớ i CHCl3 (loại chất màu)
Lắc vớ i n-buthanol
Hòa tan vớ i MeOH
Tủa bằng ether
Dịch nướ c
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 150/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
151
Sơ đồ chiết saponin triterpen từ Ngư u tất ( Achyranthes bidentata Blume)
Bột nguyên liệu
Dịch chiết MeOH
Cao toàn phần
H2O
Lắc vớ i n-BuOH
Hòa vớ i MeOHTủa Ether
Cô
MeOH
Dịch pha n-BuOH Dịch nướ c
Đườ ng và các hợ pchất tự do khác
Cắn
Tủa Dịch
Hỗn hợ p Saponin thô Sterol
Bã
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 151/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
152
III.2. Chiết xuất saponin steroid
Quá trình chiết các saponin steroid cũng tươ ng tự như các saponintriterpen gồm có các bướ c cơ bản: loại chất béo, chiết bằng dung môi phâncực, loại tạp…
Tuy nhiên, các hợ p chất saponin steroid thườ ng đượ c ứng dụngnhiều trong công nghiệp bán tổng hợ p chất corticoid dướ i dạng sapogenin (Vídụ như: diosgenin, hecogenin, tigogenin..) vì thế trong quá trình chiết xuấtngườ i ta kết hợ p thêm giai đoạn thủy phân để thu nhận các sapogenin cầnthiết.
III.2.1. Chiết dướ i dạng sapogenin
Bột nguyên liệu sau khi loại mỡ đượ c chiết bằng dung môi phân cực(EtOH, MeOH). Cắn thu đượ c sau khi thu hồi dịch chiết đượ c tinh chế tiếp để
thu nhận saponin tinh khiết hoặc thủy phân bằng acid để thu nhận sapogenin.
Sơ đồ chiết dướ i dạng saponin
Bột dượ c liệu
DL đã loại mỡ
Dịch chiết
Cắn
Saponin tinh khiết Tủa genin Dịch thủy phân
Phơ i khôChiết bằng cồn
Thủy phân acidTinh chế
L c
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 152/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
153
III.2.2. Chiết dướ i dạng sapogenin
Sơ đồ chiết dướ i dạng sapogenin
Trong thực tế, saponin có khả năng tự thủy phân do men có sẵntrong nguyên liệu. Do đó, trong nguyên liệu ngoài dạng saponosid còn có mộtsố tồn tại ở dạng sapogenin. Khi dùng dung môi phân cực để chiết saponin thìphần genin không tan sẽ nằm lại trong nguyên liệu, do đó hiệu suất chiết sẽ giảm. Để khắc phục tình trạng trên, trướ c tiên, ngườ i ta thủy phân trực tiếpsaponin trong nguyên liệu, sau đó dùng dung môi kém phân cực (benzen,CHCl3, n-hexan, xylen…) để chiết tách các genin ra khỏi nguyên liệu. Vớ iphươ ng pháp này, hiệu suất sẽ tăng lên rõ rệt.
Bột nguyên liệu
Bã nguyên liệu
Dịch chiết
Cắn
Dịch acid
Sapogenin
Làm khôChiết bằng dung môi hữucơ
Thu hồi dung môi
Thủy phân bằng acid (HCl, H2SO4)Lọc, ép bã
Tinh chế
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 153/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
154
III.2.3. Làm giàu saponin trong nguyên liệu thự c vật
Nhằm mục đích nâng cao hiệu suất trong việc chiết xuất diosgenin,một số tác giả đã nghiên cứu phươ ng pháp làm giàu diosgenin từ nguyên liệuthực vật trướ c khi đem chiết xuất.
Nhóm nghiên cứu của Harmam đã nhận xét rằng, hàm lượ ngsaponin tăng lên đáng kể khi cho lên men nguyên liệu trướ c khi chiết. Nhómnày cũng tiến hành những thí nghiệm, nằm nâng cao hiệu suất chiết sapogeninbằng cách cho vào môi trườ ng ủ men những chất kích thích tố thực vật hoặcnhững chất thúc đẩy quá trình sinh tổng hợ p steroid.
Sơ đồ chiết diosgenin từ Dioscorea floribunda
Bột dượ c liệu
Bã nguyên liệu
Dịch chiết
Cắn
Dịch thủy phân
Diosgenin
Phơ i khô
Chiết nóng bằng n-hexan
Thu hồi dun môi
Ủ vớ i dung dịch (100ml H2O + 1ml squalen)
ở 36
o
C/24h +HCN 2N (hồi lưu 24h)
Kết tinh bằng n-hexan
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 154/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
155
A. Racennixenco theo dõi quá trình ủ men của D. deltoidea nhậnthấy có sự chuyển hóa saponin loại furostan phân cực lớ n (tan trong nướ c)sang loại spirostan phân cực ít (không tan trong nướ c) do loại bỏ glucose ở vị trí C-22 và đóng vòng F.
Trong nguyên liệu, các saponin có thể tồn tại ở một dạng chủ yếu làfurostan hay spirostan hoặc có thể tồn tại song song hai dạng vớ i hàm lượ ngbằng nhau.. Do đó, khi chiết xuất cần phải tiến hành khảo sát xem saponin tồntại trong nguyên liệu ở dạng nào để có phươ ng pháp xử lý và chiết xuất thíchhợ p
Sơ đồ chiết Diosgenin từ các nguồn nguyên liệu khác nhau
(Viện nguyên liệu Hà Nội)
Sản phẩmgiàu furostan
Nguyên
Nguyên liệu chứakhung spirostan
Nguyên liệu chứakhung furostan
Sản phẩmgiàu spirostan
Bột dượ c liệuđã thủy phân
Diosgenin
Chiết bằngnướ c nóng
Thủy phân
Ủ men 38-40o
Ủ men 38-40o
Nướ c 6-10 lần
Chiết bằngDMHC
SKLM
(TT Ehlich)
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 155/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
156
III.3. Chiết xuất saponin steroid alcaloid (còn gọi là gluco-alcaloid)
Sơ đồ tổng quát chiết saponin steroid alcaloid
Các hợ p chất thuộc nhóm này vừa có tính chất của một glycosid,
vừa có tính chất của một alcaloid vì thế trong quá trình chiết có thể lợ i dụng 2tính chất này.
Chiết bằng cồn, MeOH
Thu hồi dung môi
Hòa tan trong CH3COOH 5%
Kiềm hóa bằng NH4OH (pH=12)Lọc
Dịch chiết
Cắn
Dịch acid
Tủa glucoalcaloid
Bột nguyên liệu
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 156/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
157
Sơ đồ chiết solasodin từ quả S.Xanthocarpum Schard ed Wendl
Cũng tươ ng tự như saponin steroid, các saponin steroid cũng thườ ngđượ c xử lý ở dạng genin, do đó quá trình chiết thườ ng có giai đoạn thủy phân.Để đạt hịêu suất cao, ngườ i ta thườ ng tiến hành thủy phân trực tiếp nguyênliệu, sau đó chiết bằng dung môi kém phân cực, tinh chế tươ ng tự như tinh chế hợ p chất alcaloid.
Ngấm kiệtCH3COOH 5%, MeOH 80%
Benzen-ether
Kiềm hóa bằng NH4OH 25%
Tinh chế
Dịch chiết
Dịch chiết đã lọai béo
Bột quả
Tủa glucoalcaloid thô
Tủa glucoalcaloid
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 157/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
158
Sơ đồ chiết solasodin từ Solanum lacinatum
Bột nguyên liệu
Dịch acid (đườ ng) Bã (solasodin chlohydrat)
Dịch xylen (solasodin baz)
Dịch xylen tạp Dịch acid (solasodin acetat)
Tủa solasodin kỹ thuật
Solasodin tinh khiết
HCl 5% / isopropanolHồi lưu 2hLọc, ép bã
Kiềm hóa bằng NaOH 20%Chiết bằng Xylen
Kết tinh trong isopropanol
Kiềm hóa bằng NH4OH 25%Lọc tủa
Tinh chế bằng than hoạtLắc vớ i CH3COOH/isopropanol/H2O
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 158/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
159
Phươ ng pháp tinh chế hợ p chất saponin:
Tủa saponin thu đượ c bằng các phươ ng pháp chiết xuất trên, tuy đãqua nhiều giai đoạn loại tạp nhưng vẫn chưa tinh khiết (thườ ng gọi là saponinthô). Muốn có đượ c hỗn hợ p saponin tinh khiết cần phải tiếp tục tinh chế. Tùy
theo tạp chất đi kèm trong các tủa thô để lựa chọn phươ ng pháp tinh chế thíchhợ p.
Sau đây là một số phươ ng pháp dùng để tinh chế saponin:
- Tinh chế bằ ng than hoạt :
Dung dịch cồn saponin đượ c đun vớ i than hoạt, sau đó lọc lấy dịch lọc.Bằng phươ ng pháp này có thể loại đượ c một số chất màu, nhựa,…
- Tinh chế bằ ng cột trao đổ i ion:
Cho hỗn hợ p saponin thô qua cột trao đổi ion (Amberlit, Dowex,…) sẽ loại đượ c các tạp chất vô cơ .
- Tinh chế bằ ng phươ ng pháp t ạo bọt :
Dựa vào tính chất dễ tạo bọt của saponin trong dung dịch nướ c, ngườ ita dùng một luồng khí trơ sục vào dung dịch nướ c của saponin thô. Sau đótách riêng lớ p bọt bền trên bề mặt ra khỏi dung dịch, ở lớ p bọt bền sẽ chứamột lượ ng lớ n saponin. Bằng phươ ng pháp này, Research đã chiết đượ c 97%saponin từ nguyên liệu.
- Phươ ng pháp d ự a vào độ hòa tan:
Dựa vào độ hòa tan khác nhau giữa các saponin và tạp chất đi kèm để tách chúng ra khỏi nhau. Ví dụ, các tạp chất đườ ng tự do, muối vô cơ tannhiều trong nướ c, saponin tan nhiều trong n-buthanol. Lớ p buthanol sẽ chứasaponin. Có thể lặp lại quá trình này vài lần để thu đượ c saponin tinh khiếthơ n.
- Phươ ng pháp k ế t t ủa:
Để tinh chế hỗn hợ p saponin thô, ngườ i ta dùng phươ ng pháp hòa tansaponin thô trong methanol, sau đó tủa vớ i ether ethylic khan theo tỷ lệ 1 thể tích methanol và 10 thể tích ether. Có thể lặp lại quá trình này vài lần để thuđượ c saponin tinh khiết hơ n.
- Phươ ng pháp t ạo phứ c vớ i cholesterol:
Lợ i dụng khả năng tạo phức vớ i cholesterol của một số saponin để trong ethanol tác dụng vớ i dung dịch cholesterol trong ethanol nóng (50-60oC)sẽ tạo phức ở dạng tủa. Lọc lấy tủa phức, phá phức bằng các hòa tan tủa trongpyridin. Thu hồi dịch pyridin đến cắn. Hòa cắn trong methanol, sau đó tủadịch methanol bằng ether ethylic sẽ thu đượ c hỗn hợ p saponin tinh khiết.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 159/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
160
Sơ đồ phươ ng pháp tạo phứ c vớ i cholesterol
- Phươ ng pháp t ạo d ẫ n xuấ t
Để tinh chế saponin, ngườ i ta có thể tạo các dẫn xuất của hợ p chất này(ví dụ: methyl hóa, ethyl hóa…) sau đó lợ i dụng tính chất đặc trưng của cácdẫn xuất để tách chúng ra khỏi hỗn hợ p.
Tủa saponin thô
Dịch EtOH
Dịch cồn Tủa phức
Dịch pyridin
Cắn
Dịch MeOH
Tủa saponin
EtOH
Dung dịch cholesterol/cồn
Pyridin
Thu hồi dung môi
MeOH
Ether
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 160/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
161
Sơ đồ phươ ng pháp tạo dẫn xuất
Phươ ng pháp k ế t tinh lại
Thông thườ ng các hợ p chất saponin có chuỗi đườ ng dài nên rất khó kếttinh. Tuy nhiên cũng có một số ít saponin có khả năng kết tinh đượ c, đặc biệtlà các ester sapogenin, trong trườ ng hợ p này có thể dùng phươ ng pháp kếttinh.
Phươ ng pháp sắ c ký cột
Đây là phươ ng pháp hữu hiệu để tinh chế hỗn hợ p saponin. Phươ ngpháp sắc ký cột không những thích hợ p để tinh chế mà còn hiệu quả trong việctách các đơ n chất, đặc biệt là saponin triterpen.
Một số chất nhồi cột và dung môi thườ ng dùng để tinh chế và táchsaponin:
Chất nhồi cột: silicagel, acid alumin, cellulose, polyamid…
Dung môi rửa cột: tùy theo bản chất của saponin để chọn dung môiphân cực hay kém phân cực. một số hỗn hợ p dung môi thườ ng dùng là:
n-buthanol bão hòa nướ c
n-buthanol-EtOH-NH4OH 20% (7:2:5)
5 mg saponin
Dịch phản ứng
Cắn
Dẫn xuất methyl saponin
+ 5ml MeOH
+ 2ml diazomethan
Để yên 1h ở nhiệt độ phòng
Kết tinh lại
Methyl hóa
5 mg saponin
Dịch phản ứng
Cắn
Dẫn xuất acetyl saponin
+ 1ml pyridin khan
+ 0,2ml anhydric
Để yên 39h /to phòng+10ml nướ c đá lạnhLọc
Rửa tủa bằng nướ c cho hết acidKết tinh trong CHCl3-
Acethyl hóa
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 161/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
162
n-buthanol-EtOH-H2O(10:2:5)
n-buthanol-AcOH-NH4OH (4:1:5)
isopropanol-H2O-acid formic (70:24:6)
n-buthanol-pyridin-H2O (3:1:3)CHCl3-MeOH-H2O (61:32:7)
EtOAc-MeOH-H2O (100:17:13)
Ngoài các cột dựa trên nguyên tắc hấp phụ, sau này ngườ i ta còn dùngcác cột dựa trên nguyên tắc lọc gel để tách các chất.
Các chất nhồi cột thườ ng dùng để tinh chế saponin là Sephadex LH20(rửa cột bằng MeOH) và Sephadex LH20 (rửa cột bằng MeOH) và SephadexLH50 (rửa cột bằng nướ c).
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 162/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
163
CÁC HỢ P CHẤT GLYCOSIDE
I. ĐẠI CƯƠ NG
Glycoside tim là một nhóm glycoside có cấu trúc steroid, có tác dụng đặcbiệt lên tim. Nhưng vớ i liều cao, chúng là những chất gây độc nên từ thờ i cổ xưa, nhiều dân tộc ở nhiều nướ c đã biết sử dụng những chất này để tẩm vàotên thuốc độc. Trong cây, chúng tồn tại dướ i dạng glycoside hòa tan trong cácdịch tế bào. Dướ i tác dụng của men hoặc acid loãng, các glucoside thủy phânthành genin và đườ ng. Glycoside tim còn đượ c gọi là glycosidedigitalic, vìglycoside của lá cây Digitalics đượ c dùng đầu tiên trên lâm sàng để chữa bệnhtim.
Glycoside tim tan trong nướ c và cồn loãng, ít tan trong các dung môikhông phân cực. Glycoside tim phân bố trong khoảng 10 họ thực vật, đặc biệt
trong 2 học Trúc đào ( Apocynaceae) và họ Thiên lý ( Asclepiadaceae).
II. CẤU TRÚC HÓA HỌC
Glycoside tim cũng như các glycoside khác, cấu trúc hóa học gồm 2 phần:aglycon và phần đườ ng.
Phần aglycon cấu tạo bở i một khung steroid. Gắn ở C17 là vòng lacton.Dựa vào vòng lacton, ngườ i ta chia chúng thành 2 nhóm lớ n:
- Cardenoid: vòng lacton 5 cạnh, có một nối đôi.
- Bufadienolid: vòng lacton 6 cạnh, có 2 nối đôi.
Phần đườ ng đượ c gắn vào C3. Cho đến nay, ngườ i ta biết khoảng 40 loạiđườ ng khác nhau. Ngoài những đườ ng thông thườ ng như glucose, rhamnose,xylose, fucose, còn có những đườ ng là 2,6-desoxy.
HO
HO
O
O
O
O
A B
C D
Cardenolid Bufadienolid
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 163/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
164
Sự liên quan giữ a cấ u trúc hóa họ c và hoạ t tính sinh họ c củ a glycoside tim:
Liên hệ giữ a vòng A/B: đa số glycoside tim có vòng A/B là cis, A/B làtrans ít gặp hơ n. Ngườ i ta cũng ghi nhận là nếu vòng A/B có cấu tạo trans thìhoạt tính sinh học giảm hơ n so vớ i cấu tạo cis.
C ấ u t ạo vòng lacton: phần quyết định tác dụng lên tim là phần aglyconbao gồm nhân steroid và vòng lacton chưa bão hòa, cả hai phần này đều rấtquan trọng.
Nếu giữ lại vòng lacton, thay nhân steroid bằng nhân benzen,naphtalen, … thì mất tác dụng.
Nếu giữ nguyên nhân steroid mà thay đổi steroid mà thay đổi vònglacton như: bão hòa nối đôi, mở vòng lacton, thay vòng lacton bằng vònglactam thì tác dụng mất và giảm đi rất nhiều.
Sự hấp thu qua dạ dày, tá tràng ruột non phụ phuộc vào số lượ ng nhóm
OH của phần aglycon hay nói cách khác là phụ thuộc vào tính ái dầu của nó.Digitoxin dễ hấp thu qua đườ ng tiêu hóa và tái hấp thu qua thận và gan vì chỉ có một nhóm OH tự do trong phần aglycon. Digitoxin tích lũy trong cơ thể.
Nhóm OH ở vị trí C14 rất quan trọng, không có nhóm này thì tác dụnggiảm đi rất nhiều.
Nhóm OH ở C3 hướ ng α thì giảm tác dụng đi nhiều. Qua quá trìnhchuyển hóa trong cơ thể, OH β ở vị trí C3 bị epimer hóa sang OH α để thải rangoài.
Nếu ở dạng aglycon thì hoạt tính của nhóm bufadienolid mạnh hơ n dẫnchất cardenolid tươ ng ứng.
Đối vớ i phần đườ ng, tác dụng sinh học của glycoside không những chỉ phụ thuộc vào bản chất của đườ ng mà còn phụ thuộc vào vị trí của phầnđườ ng nối vào nhân steroid.
Ngoài ra, ngườ i ta thấy rằng liều chết khác nhau tùy động vật. Đối vớ imèo thì liều chết gấp đôi thỏ và khoảng 60 lần chuột cống trắng. Ếch là độngvật thích hợ p để làm các thí nghiệm các thuốc độ lên tim thì hầu như miễndịch vớ i các chất này. Thí dụ, dịch chiết của hạt Strophanthus Kombe đối vớ imèo và chó thì độc như nhau nhưng digitoxin thì ít độc trên chó hơ n là trênmèo.
III. TÍNH CHẤT, ĐỊNH TÍNH VÀ ĐỊNH LƯỢ NG
III.1. Tính chất
Glycoside tim là những chất kết tinh, không màu, vị đắng, có năng suấtquay cực, tan trong nướ c, cồn, không tan trong benzen, ether. Nhữngglycoside tim có đườ ng 2-desoxy thì rất dễ bị thủy phân khi đun vớ i acid vô
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 164/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
165
cơ 0,05N trong MeOH 30 phút, trong khi những glycoside khác trong điềukiện đó thì không thủy phân đượ c.
Glucoside dễ bị phân hủy bở i các enzym. Thườ ng thì các enzym này có sẵntrong cây, có khả năng cắt bớ t các đơ n vị đườ ng cuối mạch (xa aglycon) để chuyển thành các glycoside thứ cấp.
Vòng lacton dễ bị mở vòng bở i tác dụng của kiềm rồi tạo thành dẫn chấtiso không có tác dụng.
III.2. Các thuốc thử định tính và định lượ ng
Các thuốc thử định tính và định lượ ng chủ yếu dựa trên các thuốc thử tạomàu ở ánh sáng thườ ng hoặc tạo huỳnh quang dướ i ánh sáng cực tím.
Các thuốc thử chia làm 2 loại: loại phản ứng vớ i phần đườ ng và loạiphản ứng vớ i aglycon.
• Các thuốc thử tác dụng lên phần đườ ng- Thuốc thử Xanthydrol:
Thuốc thử này dươ ng tính vớ i các đườ ng 2-desoxy. Ngườ i ta cũng dùngthuốc thử này để hiện màu trên sắc ký. Phản ứng rất nhạy, cho màu đỏ mận rõvà ổn định. Thuốc thử chỉ giữ đượ c 1-2 ngày nên khi nào dùng mớ i pha.
Cách pha thuốc thử: 10mg Xanthydrol hòa tan trong 99ml CH3COOH
đậm đặc và thêm 1ml HCl đậm đặc, trộn đều.
Phản ứng kém nhạy vớ i đườ ng 2-desoxy đã acetyl hóa và âm tính vớ iđườ ng 2-desoxy đã nối vớ i glycose ở vị trí 4.
O
H OH
Xanthydrol - Thuốc thử acid phosphoric đậm đặc: Các hợ p chất có đườ ng
desoxy khi cho tác dụng vớ i acid phosphoric đậm đặc cho màu vàng trong lúcnhững aglycon của chúng thì không cho.
- Thuốc thử Kell-Kiliani:
Thuốc thử pha thành 2 dung dịch.
Dung dịch 1: 100ml CH3COOH đậm đặc trộn vớ i 1ml dung dịch FeCl2 5%.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 165/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
166
Dung dịch 2: 100ml H2SO4 đậm đặc trôn vớ i 1ml FeCl2 5%. Phản ứngcó màu đỏ thẫm. nếu để yên thì lớ p trên sẽ từ từ có màu xanh từ dướ i khuyếchtán lên.
Độ nhạy của phản ứng kém thuốc thử Xanhphydrol. Màu không ổnđịnh nên ít dùng để định lượ ng.
• Các thuốc thử phản ứ ng lên nhân steroid
- Thuốc thử Liaberman-Burchard:
Phàn ứng này không những chỉ lên màu vớ i glycoside tim mà còn lênmàu vớ i nhiều dẫn chất có nhân steroid khác.
- Thực hiện theo Stoll: khoảng 1mg chất thử cho vào ống nghiệm và hòatan bằng vài giọt acid acetic, sau đó thêm 30ml hỗn hợ p gồm 50 phầnanhydric acetic và một phần acid sulfuric, trộn đều.
- Thực hiện theo Bries Korn: hòa tan chất thử trong ChCl3 2ml hỗn hợ p
chất thử (gồm 1ml H2SO4 đậm đặc và 20ml anhydrid acetic). Tùy theoglycoside mà màu thay đổi từ đỏ đến hồng dần dần xanh lá, xanh chàm.
- Thuốc thử Baljet:
Baljet nghiên cứu oxy hóa digitoxigenim bằng acid picric (trinitro-2,4,6phenol) trong môi trườ ng kiềm thấy có màu đỏ da cam, sau đó ông thấy mộtsố glycoside khác cũng cho màu. Màu tươ ng đối bền nên đượ c dùng cả địnhtính lẫn định lượ ng.
Thuốc thử đượ c pha trướ c khi dùng: 0,1g acid picric hòa tan trong 25mlEtOH 90%, thêm cho đủ 50ml một hỗn hợ p gồm 5ml NaOH 15% và 70mlnướ c. Trộn đều.
- Thuốc thử Kedde: Phản ứng cho màu đỏ vớ i các dẫn chất có vòngbutenolic và thực hiện ở môi trườ ng kiềm. Thuốc thử là dung dịch 3,5-dinitrobenzoic acid 2% trong EtOH.
- Thuốc thử Raymond-Marthoud: Thuốc thử là m-dinitrobenzen 1%trong cồn tuyệt đối, thực hiện ở môi trườ ng kiềm. Phản ứng có màu tím, màukhông bền nên không dùng để định lượ ng.
- Thuốc thử Legal: Các glycoside tim có vòng butenoid khi hòa tan vàopyridin rồi thêm dung dịch natri nitroprussiat 0,3-0,5%, sau đó thêm dung dịchNaOH 10% thì sẽ xuất hện màu đỏ.
III.3. Các phươ ng pháp chiết xuất để định lượ ng
Các phươ ng pháp định lượ ng glycoside tim thườ ng dựa vào các phảnứng cho màu và phải qua khâu chiết xuất glycoside toàn phần và loại tối đacác tạp chất khác lẫn vào. Công việc ổn định để diệt enzym trướ c khi chiết làcần thiết. Thườ ng ngườ i ta hay diệt enzym bằng cách cho tác dụng ngay cồnsôi trên nguyên liệu.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 166/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
167
Nói chung, trong các phươ ng pháp chiết xuất đều có giai đoạn loại tạpbằng ether dầu hỏa, bằng acetat chì và dựa trên tính chất glycoside có thể tanđượ c trong CHCl3 hoặc CHCl3-cồn để tách riêng. Sau đây là phươ ng phápchiết xuất để định lượ ng:
• Phươ ng pháp của Soos
Cân 1,5g bột nguyên liệu cho vào becher, thêm ít nướ c cất để tạo thànhkhối nhão và để yên 15 phút. Chuyển vào bình cầu, tráng becher bằng nướ ccất và thêm nướ c cho đủ 151,5g. Đậy kín, lắc trong 1 giờ . Sau đó cho thêm15g dung dịch acetat chì 15%, lắc đều, để lắng, lọc, bỏ tủa. Lấy 110g dịch lọctươ ng đươ ng vớ i 1g nguyên liệu, cho vào bình gạn lắc 3 lần, mỗi lần 25mlCHCl3. Dịch chloroform gộp lại, cho vào một bình cầu và làm khan vớ i 2gNa2SO4, lọc qua giấy lọc (đã thấm ẩm bằng CHCl3) cho vào một bình địnhmức 250ml. Tráng bình và giấy vớ i một ít CHCl3. Bốc hơ i dung dịch CHCl3 trên bếp cách thủy.
Cặn còn lại đượ c hòa tan trong dung môi thích hợ p cho từng phản ứng.Đối vớ i những glycoside có độ tan rất lớ n trong nướ c thì phải thêm 8-10%NaCl vào dung dịch trướ c khi chiết bằng CHCl3.
• Phươ ng pháp của Losh-Karaer để định lượ ng glycoside tim vớ ithuốc thử picrosodic
Cân 2-10g nguyên liệu đã sấy khô tán nhỏ và rây (cỡ rây 0,5-1mm),cho vào túi giấy thấm; đồng thờ i cần định lượ ng độ ẩm. Các túi (10-12 mẫu)cho vào bình miệng rộng có nút mài, thêm ether dầu hỏa hoặc benzen và ngâmqua đêm. Hôm sau lấy ra, đặt vào bát sứ và để khô ngoài không khí (tốt hơ n làtrong tủ hút). Sau đó mẫu đượ c chiết bằng dụng cụ Soxhlet vớ i hỗn hợ p EtOH– CHCl3 (1:9 theo thể tích). Thờ i gian chiết từ 14-16 giờ . Dịch chiết 100-200ml đượ c chuyển vào bình định mức 200-250ml. Tráng bình cầu và Soxhletvớ i hỗn hợ p EtOH-CHCl3, cho vào bình định mức và thêm cũng bằng hỗn hợ pđó cho đến ngấn. Dùng ống hút chính xác lấy 25 hoặc 50 ml cho vào chén sứ,bốc hơ i trên nồi cách thủy trong tủ hút cho đến khô. Sau đó dùng một lượ ngcồn 15-30ml (chia thành từng phần nhỏ 2-2,5ml) cho vào cắn, dùng đũa thủytinh khuấy để hòa tan và chuyển vào bình định mức 50 hoặc 100ml, trán chénvớ i 20-40ml nướ c cất và cho vào bình định mức. Thêm vào bình định mức 6-10 giọt dung dịch acetat chì 30% (cho đến khi tủa hết tạp chất). Sau đó loại chìthừa bằng 20-30 giọt dung dịch Na2SO4 15% (cho đến khi tủa hết chì). Thêmnướ c cho đến ngấn. Lọc vào bình nón, nếu cần thì lọc 2 lần cho trong. Từ dịchlọc này sẽ cho tác dụng vớ i thuốc thử picro-sodic để làm phản ứng màu.
• Phươ ng pháp của Makarevich chiết để chạy sắc ký
2g nguyên liệu khô, loại chất béo bằng ether dầu hỏa. Sấy khô ở áp suấtkém rồi sau đó chiết nóng bằng EtOH 96o, chiết tiếp bằng EtOH 80o cho đếnhết hoạt chất. Bốc hơ i, hòa cặn trong 30ml nướ c rồi lắc vớ i ether (4 x 30ml).Loại ether, sau đó chiết glycoside bằng cồn và CHCl3 (1:2), làm khô bằngNa2SO4, loại dung môi. Hòa tan cắn vào 15-20 ml cồn thêm Al2O3 độ hoạt hóa
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 167/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
168
cấp II, khuấy, lọc, rửa oxyd nhôm bằng 10-100ml cồn nóng, gộp dịch cồn, loạidung môi đến khô.
• Đánh giá bằng phươ ng pháp sinh vật
Trong nhiều trườ ng hợ p, kết quả của phươ ng pháp định lượ ng bằng hóa
học nêu ở phần trên không ăn khớ p vớ i liều tác dụng nên Dượ c điển các nướ cvà Dượ c điển Việt Nam quy định đánh giá hiệu lực của glycoside tim bằngphươ ng pháp sinh vật. Súc vật hay dùng là mèo hoặc ếch. Đối vớ i mèo thì căncứ vào liều gây ngừng tim ở thờ i kỳ tâm trươ ng, đối vớ i ếch thì căn cứ vàoliều gây ngừng tim ở thờ i kỳ tâm thu.
Đối vớ i ếch thì tiêm dướ i da vào túi bạch huyết, đối vớ i mèo thì tiêmvào t ĩ nh mạch đùi, sau đó tính ra đơ n vị ếch hoặc đơ n vị mèo.
Đơ n vị ếch (Đ.V.Ê) là liều tối thiểu của nguyên liệu hay của glycosidetim làm đa số ếch trong một lô ếch thí nghiệm bị ngừng tim. Thí nghiệm đượ ctiến hành trong những điều kiện quy định.
Đơ n vị mèo (Đ.V.M) là liều tối thiểu của nguyên liệu hay của glycosidetim làm cho tim mèo ngừng đập, tính theo kilogam thể trọng. Thí nghiệm đượ ctiến hành trong những điều kiện quy định.
IV. CHIẾT XUẤT GLYCOSIDE TIM
IV.1. Xử lý nguyên liệu
Trong nguyên liệu chứa glycoside tim thườ ng chứa enzym có khả năngthủy phân cắt bớ t phần đườ ng của glycoside để cho các hợ p chất artefact. Sự thủy phân này xảy ra trong nguyên liệu sau khi thu hái. Ngoài enzym thủy
phân, còn có enzym chuyển đồng phân, thí dụ enzym chuyển hướ ng khônggian của vòng lacton từ 17β sang 17α. Do đó việc ổn định nguyên liệu (tứcdiệt enzym để đảm bảo thành phần hóa học không thay đổi) trở thành một vấnđề quan trọng. Bản chất của enzym là protein, không tan trong cồn, tan trongnướ c, bị tủa bở i một số muối có nồng độ cao. Enzym hoạt động thích hợ p từ 20-45oC. Ở nhiệt độ trên 60oC, nói chung enzym bị phá hủy.
Những phươ ng pháp diệt enzym đã đượ c nhiều tác giả đề cập đến.
Bourquelot dùng phươ ng pháp cho nguyên liệu vào cồn sôi.
Croris và Arnould thì sử dụng hơ i nướ c trong nồi hấp để ổn địnhnguyên liệu, nhưng Fluck khi so sánh việc xử lý bằng phươ ng pháp sấy đơ n
thuần và phươ ng pháp ổn định bằng hơ i nướ c của cây Adonis vernalis thì thấyhoạt tính giảm từ 3,5 – 2,8 xuống còn 1,83 đơ n vị quốc tế. Do một số nhượ cđiểm như vậy, hiện nay phươ ng pháp ổn định bằng hơ i nướ c cũng không đượ csử dụng rộng rãi.
Năm 1909, Perrot Goris đã đưa ra phươ ng pháp dùng hơ i cồn để ổnđịnh nguyên liệu. Phươ ng pháp này tốt nhưng cần phải có thiết bị để tránh gâyhỏa hoạn do hơ i cồn.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 168/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
169
Hiện nay, nhiều tác giả đã dùng phươ ng pháp đông khô để làm khônguyên liệu. Vớ i phươ ng pháp này hoạt chất đượ c giữ toàn vẹn, tuy nhiên đốivớ i enzym, chỉ có tác dụng ức chế hoạt động mà không phải là diệt, nếu điềukiện thuận lợ i, enzym có thể hoạt động trở lại.
Để loại trừ tác dụng của enzym, có tác giả chiết xuất bằng nướ c ở 0oC(nhiệt độ mà enzyn không hoạt động đượ c). Dịch chiết nướ c đượ c giữ ở tủ lạnh, trong khi đó nguyên liệu đượ c tiếp tục chiết bằng cồn. Sau đó gộp dịchchiết cồn đã đượ c bốc hơ i ở áp suất giảm vớ i dịch chiết nướ c ban đầu.
Thông dụng hơ n, có thể sử dụng các chất ức chế enzym khác nhau để ngăn cản tác dụng của enzym. Các chất dùng là: các muối vô cơ , các chất nàycó khả năng kết tủa protid làm enzym bị biến tính. Thí dụ, khi chiết cácglycoside từ lá Digitalis, ngườ i ta trộn nguyên liệu vớ i một dung dịch ammonisulfat để tránh thủy phân. Một số tác giả khác dùng dung dịch acetat chì để thấm ẩm nguyên liệu trướ c khi chiết xuất, các muối này còn có tác dụng loạimột số tạp chất khác.
Thực tế, trong việc chiết xuất những glycoside dùng làm thuốc, đôi khingườ i ta lại không ổn định nguyên liệu trướ c khi chiết xuất mà lại để choenzym hoạt động để thu những glycoside thứ cấp.
Thí dụ, đối vớ i lá Dươ ng địa hoàng tía Digitalis purpurea, nhiều tác giả chỉ muốn chiết xuất digitoxin mà không cần chiết xuất purpurrea glycoside Avì chất này kém tác dụng hơ n. Muốn thế thì chỉ cần sấy khô nguyên liệu, trongquá trình sấy thì enzym sẽ loại đi một phân tử glucose. Ngoài ra, nếu ổn địnhbằng hơ i cồn thì tỷ lệ glycoside giảm có thể đến 26%.
Có khi ngườ i ta tạo điều kiện cho enzym hoạt động để thu đượ c nhữngglycoside đơ n giản bằng cách tán nhỏ nguyên liệu, thêm nướ c, thêm một
lượ ng rất nhỏ toluen rồi giữ nhiệt độ 37-40oC từ 3-7 ngày. Sau đó tiến hànhchiết bằng nướ c hoặc cồn.
IV.2. Phươ ng pháp chiết glycoside từ thự c vật
Nguyên liệu sau khi xử lý thườ ng phải loại chất béo, nhựa hoặc chấtdiệp lục. Quá trình này cũng quan trọng và có ảnh hưở ng đến hiệu suấtglycoside. Các nguyên liệu là hạt thườ ng chứa một lượ ng khá lớ n chất béothườ ng ngăn cản sự thấm các dung môi hoà tan glycoside vào các tế bào. Việcchiết nguyên liệu vớ i các dung môi có độ phân cực thấp như ether dầu hoả,benzen,… trướ c khi dùng các dung môi hoà tan glycoside nhằm vào mục đíchnày.toluen,
Để lấy glycoside ra khỏi nguyên liệu cần chọn các dung môi thích hợ p.Việc chọn lựa này dựa vào khả năng hoà tan của các glycoside vào dung môi.Như đã biết, các glycoside dễ hoà tan trong các dung môi phân cực như nướ c,cồn. Nhiều chất hoà tan trong CHCl3. Thông thườ ng có thể dùng nướ c, EtOH,MeOH, CHCl3 để chiết lấy các glycoside. Nướ c là một dung môi có độ phâncực lớ n và là môi trườ ng của tế bào thực vật.Vì vậy, khi sử dụng nó, dịch chiếtmang rất nhiều tạp chất CHCl3 là dung môi có độ phân cực nhỏ hơ n nên dễ
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 169/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
170
hoà tan các monosid nhưng khó hoà tan các tri hay tetraosid. Vì vậy, trongtrườ ng hợ p chung nhất, ngườ i ta sử dụng dung dịch cồn - nướ c (thích hợ p nhấtlà dung dịch cồn - nướ c 70%). Sự phối hợ p dung môi như vậy hạn chế bớ t tạpchất tan trong nướ c (hydratcarbon, acid amin) cũng như các tạp chất tan trongcồn (nhựa, …)
Về phươ ng pháp, do tính chất dễ thuỷ phân của glycoside tim nênngườ i ta sử dụng các phươ ng pháp tránh nhiệt độ. Ngâm lạnh và ngấm kiệt lànhững phươ ng pháp thông dụng nhất.
IV.3. Loại tạp chất – phân loại glycoside
Việc sử dụng hỗn hợ p nướ c - cồn đã hạn chế đượ c một số tạp chất. Tuyvậy, trong dịch chiết còn chứa nhiều chất không phải glycoside tim, rất haygặp trong thực vật. Các hợ p chất đó là tanin, flavonoid cũng như các phenolkhác, saponin là một nhóm hợ p chất thườ ng có mặt vớ i glycoside tim. Để loạibỏ các tạp chất này, thông thườ ng nhất ngườ i ta kết tủa chúng bằng một lượ ngthừa dung dịch acetat chì kiềm hoặc acetat chì vớ i sự có mặt của amoniac. Sau
khi loại bỏ chì thừa, ta đượ c một hỗn hợ p glycoside tươ ng đối sạch. từ hỗnhợ p này có thể tiến hành phân lập các glycoside.
Trong hoá thực vật, dù chiết xuất bằng phươ ng pháp nào, không baogiờ thu ngay đượ c một chất tinh khiết. Sau khi chiết ra khỏi nguyên liệu, baogiờ cũng có một hỗn hợ p gồm nhiều chất. Hỗn hợ p này thườ ng chứa các chấtcùng loại, có tính chất rất gần nhau. Vì vậy, nhiệm vụ tách chúng thành từngchất riêng biệt rất khó khăn. Ngườ i ta sử dụng nhiều phươ ng pháp khác nhauđể phân lập các hợ p chất tự nhiên. Đối vớ i glycoside tim, ngườ i ta sử dụng cácphươ ng pháp sau:
- Phươ ng pháp d ự a vào độ hoà tan của các dung môi khác nhau: một
glycosyde có thể hoà tan tốt trong dung môi này, ít hoặc không tantrong một dung môi khác. Độ hoà tan của các glycoside trong cùng mộtdung môi cũng khác nhau. Ngườ i ta lợ i dụng những tính chất này để tách các glycoside bằng cách chiết liên tục hỗn hợ p của chúng vớ i cácdung môi khác nhau. Các dung môi thườ ng đượ c sử dụng theo thứ tự độ phân cực tăng dần.
- Phươ ng pháp dùng sắ c ký cột : sắc ký cột thườ ng đượ c dùng để tách cácglycoside trong trườ ng hợ p chiết ở phòng thí nghiệm. Chất hấp phụ haydùng cho hợ p chất glycoside tim là oxyd nhôm có độ hoạt hoá III (theoBrockman). Trong thực tế, oxyd nhôm ngoài việc sử dụng tách riêng
các glycoside thành những chất riêng biệt, còn đượ c dùng như một chấtlọc để tách glycoside ra khỏi tạp chất. Nên dùng oxyd nhôm trung tínhvì oxyd nhôm kiềm có thể gây ra sự biến đổi tạo thành những chấtartefact. Các dịch chiết nướ c - cồn từ nguyên liệu có chứa nhiều tạpchất. Sau khi loại cồn, phần nướ c đậm đặc còn lại đượ c đưa lên cột.Dùng nướ c để đẩy glycoside ra khỏi cột. Dung dịch nướ c thu đượ c cóchứa glycoside toàn phần đã đượ c tinh chế.
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 170/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
171
Nhiều tác giả còn tinh chế bằng cách trộn dịch chiết vớ i oxyd nhôm,sau đó dùng cồn để rửa khối bột này. Các glycoside tan dễ trong cồn sẽ táchkhỏi các tạp chất. Cách tinh chế này cho kết quả tốt hơ n cách trên vì còn cókhả năng hoà tan đượ c các aglycon, trong khi đó nướ c ít hoà tan các aglyconhơ n.
Ngoài việc sử dụng Al2O3 vào mục đích loại tạp chất, ngườ i ta còndùng cả silicagel và bột celluloz. Trong trườ ng hợ p celluloz, để đẩy cácglycoside, ngườ i ta còn dùng hệ dung môi benzen-formamid. Lượ ng chất hấpphụ dùng trong các trườ ng hợ p tinh chế, đối vớ i bột celluloz thườ ng ở tỷ lệ 1/300 (chất phân tích đối vớ i chất hấp phụ) còn đối vớ i oxyd nhôm, tỷ lệ nàyrất thay đổi.
Để tách riêng từng glycosid, oxyd nhôm hoạt hoá thườ ng đượ c sử dụngvớ i tỷ lệ 1/10 đến 1/300.
Để đạt kết quả, các dung môi triển khai đượ c sử dụng theo độ phân cựctăng dần. Trong glycosid tim, dung môi đượ c chọ làm khở i đầu là CHCl3
không phải là ether dầu hoả hay benzen như các glycosid khác.
IV.4. Một số quy trình chiết glycosid tim
Sơ đồ chiết xuất tổng quát của glycosid tim
B t dư c li u
DL đã lo i mỡ
D ch chiết
Sirô đ c
D ch l c
Tủa l coside thô
Gl coside tinh khiết
Kết tinh lại (5)
Thu hồi P↓
Lọc qua chất hấp phụ
(Than hoạt, Al2O3,
Tủa tạp bằng
Pb(OH)2,
Loại tạ (4)
H2O, lọc
Thu hồi P
Chiết (H2O, Cồn, MeOH…) (3)
Loại mỡ (2)
(đã xử lý) (1)
D ch l c
Lắc vớ i dungmôi
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 171/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
172
Sơ đồ chiết xymarin từ hạt Strophantrus kombe(phươ ng pháp Lipcopsli)
Hạt tán nhỏ
Dịch chiết
Cắn
Xymarin
Dịch aceton
Hòa trong aceton, lắng 2h, lọcRửa cặn bằng aceton
Lọc qua than hoạtQua cột Al2O3 Rửa bằng hỗn hợ p cồn
BM
BM
Loại mỡ bằng xăng, sấy khô
Chiết bằng cồn 98
o
Cắn
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 172/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
173
Sơ đồ chiết glycosid tim toàn phần từ hạt sừ ng trâu
(phươ ng pháp của Nikenep có cải tiến)
Hạt tán nhỏ
Dịch chiết
Dịch lọc 1
Dịch cồn-CHCl3
Loại chì thừa bằng Na2SO4
Lọc
Rửa bằng nướ c bão hòa NaClThu hồi dung môi
Loại tạp bằng Pb acetatLọc
Ngâm trong cồn 25% + 1 ít CaCO3, để qua đêmNgấm kiệt
Hỗn hợ p glycoside thô
Dịch lọc 2
Dịch lọc 3
Một ít CaCO3, để yên 2hLọc
Bão hòa bằng NaClChiết bằn hỗn hợ cồn-CHCl3
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 173/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
174
Sơ đồ chiết thevosid từ hạt thông thiên
500g nhân hạt
Bã DL đã phơ i khô (bằng gió)
Dịch chiết
Glycoside thô
Thu hồi giảm áp
Hòa tan trong hỗn hợ p aceton-ete (1:1)Tẩy màu bằng than hoạt, lọcĐể ở 0oC
+1200ml nướ c cất+ 12ml toluen + dịch men + lắcĐể ở 37oC trong 4 ngàyChiết bằng cồn 95o /to phòng
Ép dầu
Loại mỡ bằng ether dầu hỏa
Tinh thể thevozid
Dịch đậm đặc
Tủa
Để ở tủ lạnhLọc
Rửa tủa bằng cồn lạnhSấ khô
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUY
WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPO
WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM
ng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú
8/20/2019 Giáo trình về hóa học các hợp chất thiên nhiên
http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-ve-hoa-hoc-cac-hop-chat-thien-nhien 174/174
Giáo trình Hóa học các Hợ p chất Tự nhiên
Nọc Cóc khô
Dịch chiết
Chiết bằng EtOAc
Cắn
Cắn Dịch chiếtCắn
CắnCắn A
Dịch chiết
Cắn B
Chiết bằng etanol
Bốc hơ i
Tinh chế
Bốc hơ i
Bốc hơ i
Sắc ký cột
WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYWW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM