Załącznik do Uchwały Nr IV/27/2015

Rady Miejskiej w Starym Sączu

z dnia 9 lutego 2015r.

GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁNIA

PRZEMOCY W RODZINIE ORAZ OCHRONY

OFIAR PRZEMOCY W RODZINIE

NA LATA 2015 -2020

Stary Sącz 2015

SPIS TREŚCI WSTĘP 1. ZJAWISKO PRZEMOCY – PODSTAWOWE INFORMACJE Definicja przemocy Fazy przemocy Rodzaje przemocy w rodzinie – formy zachowań agresywnych Skutki przemocy w rodzinie

2. PRAWO POLSKIE WOBEC PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE

3. DIAGNOZA PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE Przemoc domowa w województwie małopolskim Przemoc domowa na terenie Gminy Stary Sącz Diagnoza zasobów instytucjonalnych

4. KIERUNKI DZIAŁAŃ, CELE PROGRAMU I ICH REALIZACJA Kierunki działań związane z realizacją zadań w zakresie zapobiegania i zwalczania przemocy domowej Cele główne i szczegółowe programu, sposoby ich realizacji

5. FINASOWANIE 6. MONITORING

ZAKOŃCZENIE

2

WSTĘP

W nawiązaniu do zapisów Ustawy o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie (Dz. U.

z 2005r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.) przedstawiamy Gminny Program

Przeciwdziałania Przemocy oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata 2015

- 2020.

Celem programu jest rozpoznawanie i podejmowanie działań skierowanych na

eliminowanie przemocy domowej na terenie Gminy Stary Sącz. Działania terapeutyczne,

ukierunkowane na pracę z osobami doznającymi przemocy i pracę korekcyjno-terapeutyczną

ze sprawcami przemocy, z uwagi na specyfikę, jest to praca długofalowa, wymagająca

wyspecjalizowanej kadry i specjalistycznych ośrodków i prowadzona będzie przy stałej

współpracy z osobami i specjalistami z innych ośrodków. Program wynika zarówno

z zapisów prawnych w zakresie przemocy domowej, podstaw teoretycznych w zakresie

przemocy domowej jak i specyfiki dotychczasowych doświadczeń Zespołu

Interdyscyplinarnego ds. Przemocy. Dotyczy zarówno charakteru zgłoszeń zawartych

w Niebieskich Kartach, diagnozy przemocy domowej prowadzonej w Zespole, możliwości

form udzielanej pomocy.

Przemoc domowa, to zjawisko wywołujące bardzo dużą uwagę i emocje w ostatnich

latach, w naszym kraju, ze strony różnych osób i instytucji, organizacji społecznych, mediów,

polityków i innych. Nie sposób wymieniać tu czynniki kulturowe, które przez całe lata

kształtowały relacje między ludźmi, relacje rodzinne, relacje między małżonkami, rodzicami,

dziećmi, słowem wszelkie relacje zachodzące w szeroko pojętej rodzinie.

Funkcjonujące wzory kulturowe, zasady i wzorce wychowania i opieki, patriarchalny system

wielu społeczności, różnorodnie pojmowana rola kobiety i mężczyzny, miejsce i rola dzieci

w rodzinie, także sytuacja zawodowa członków rodziny oraz sytuacja ekonomiczna rodzin,

kształtowały takie a nie inne podejście, także do sposobów i metod funkcjonowania rodzin.

Sytuacja ta i relacje rodzinne dotyczyły także zachowań obecnie określanych jednoznacznie

jako przemoc domowa. W przemocy domowej przełamywanie tradycyjnych barier

kulturowych, nawyków, zwyczajów stanowi chyba największą barierę w kształtowaniu

nowoczesnego społeczeństwa. Jest to najtrudniejsza i długofalowa praca nad zmianami

mentalności, postaw i zachowań. Dla przykładu z badań prowadzonych w innym kręgu

kulturowym - w Szwecji, ze statystyki Rady Zapobiegania Przestępczości Szwecji wynika,

że w 2013 r. na 89,5 tys. przypadków pobić 42,4 tys. dotyczyło przemocy wobec mężczyzn.

3

Z naszych polskich badań i statystyk m.in. niebieskich kart wynika, że przemoc w rodzinach

jest nadal domeną mężczyzn.

Stąd zasadniczym celem Programu jest rzetelne diagnozowanie problemu przemocy

w rodzinie. Diagnoza prowadzona jest od momentu założenia niebieskiej karty, a samo

założenie nie świadczy, iż w rodzinie jest stosowana przemoc w definicyjnym rozumieniu.

Z dotychczasowej praktyki wynika, że najczęściej sygnalizowana przemoc, to objawy

nierozwiązywanych konfliktów rodzinnych, gdzie strony konfliktu mają wyrównane siły

w walce o dominację, czy wygranie swoich racji. Niemniej konieczne jest tu szczególne

wyczulenie na rozpoznanie rzeczywistej przemocy wobec słabszych i bezbronnych

– szczególnie dzieci. Coraz więcej badań potwierdza, że tam, gdzie występuje przemoc

wobec matki ma również miejsce przemoc wobec dziecka. W takich rodzinach

prawdopodobieństwo maltretowania dziecka jest 15-krotnie wyższe. Połowa mężczyzn

bijących swoje żony maltretuje również dzieci, a bite matki maltretują swoje dzieci

dwukrotnie częściej niż matki nie doznające w domu aktów przemocy. Nadmienić należy, że

w zjawiskach przemocy domowej szczególne znaczenie ma przemoc psychiczna stosowana

wobec dzieci. To ona zostawia najgłębsze ślady na całe życie u takich osób, a jest

najtrudniejsza i najdelikatniejsza do zdiagnozowania.

Mając to na uwadze Program zakłada zwrócenie szczególnej uwagi na rozpoznanie sytuacji

dzieci w rodzinie gdzie istnieje przemoc. Program zakłada zacieśnianie i doskonalenie

interdyscyplinarnej współpracy osób i instytucji, które pracują z rodzinami i dziećmi.

Dotyczy to zarówno policji, jak i oświaty, służby zdrowia, opieki społecznej, odpowiednich

organizacji społecznych, pozarządowych i in. Z uwagi na tak bardzo delikatną i wrażliwą

społecznie problematykę Program zakłada stałe doskonalenie kadr, których w kręgu

zainteresowania i obszaru działań są problemy szeroko rozumianej problematyki rodziny,

profilaktyki, opieki zdrowotnej i wychowania następnych pokoleń.

Cele i zadania Programu, a także źródła jego finansowania zostały sformułowane na

poziomie ogólnym, umożliwiającym ich rozwiniecie i uszczegółowienie, adekwatnie do

aktualnych potrzeb lokalnych. Program stanowi plan działań instytucji i organizacji

zobowiązanych do podejmowania działań na rzecz zapobiegania przemocy w rodzinie, a tym

samym przyczyni się do usprawnienia lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie.

4

1. ZJAWISKO PRZEMOCY – PODSTAWOWE INFORMACJE

1.1 Definicja przemocy

Przemoc w rodzinie, zwana potocznie przemocą domową, to jednorazowe lub

powtarzające się umyślne działanie na szkodę bliskiego lub zaniechanie działań koniecznych

do ochrony zdrowia i życia osób najbliższych. Działania te naruszają prawa i dobra osobiste

członka rodziny (osoby najbliższej, a także innych osób zamieszkujących wspólnie lub

wspólnie gospodarujących). Przemoc w rodzinie, w szczególności, naraża osoby bliskie na

niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, narusza ich godność osobistą, nietykalność cielesną,

wolność i swobodę, w tym również osobiste normy związane z życiem seksualnym.

Powoduje szkody na zdrowiu fizycznym, psychicznym, a także wywołuje cierpienie

i krzywdy moralne u osób, które jej doznają.

Przemoc w rodzinie:

• jest zjawiskiem wynikającym z działania człowieka – działanie lub zaniechanie

działań jest dokonywane przez jednego członka rodziny przeciwko pozostałym,

• jest intencjonalna – zmierza do osiągnięcia jakiegoś celu,

• wykorzystuje przewagę sił, uniemożliwiając samoobronę i opiera się na władzy

i kontroli,

• narusza prawa i dobra osobiste krzywdzonego członka rodziny,

• powoduje szkody i cierpienie u osób, których dotyka.

1.2 Fazy przemocy

Przemoc domowa rzadko jest czynem jednorazowym. Znacznie częściej jest procesem

o długiej nawet kilkunastoletniej historii. Ma tendencję do powtarzania się według

zauważalnej prawidłowości. Cykl przemocy składa się zwykle z trzech następujących

po sobie faz:

• Faza narastającego napięcia – jest to początek cyklu, który charakteryzuje się

wzrostem napięcia i natężeniem sytuacji konfliktowych. W tej fazie dochodzi do

rozmaitych incydentów takich jak np. przejawy zazdrości, gniewu, kontrolowanie

członka rodziny, używanie obraźliwych słów. Sprawca jest stale poirytowany

i prowokuje kłótnie. Osoba, wobec której kierowana jest złość partnera stara się za

5

wszelką cenę uspokoić sytuację zaspokajając żądania partnera i robiąc wszystko by

poprawić mu nastrój. Przyczyny narastającego napięcia mogą tkwić poza rodziną.

Sytuacja staje się nie do zniesienia i pojawia się agresja

• Faza ostrej przemocy – następuje wybuch gniewu i wyładowanie agresji. Ta faza

trwa stosunkowo krótko, ale może zakończyć się dramatycznie: pobiciem,

uszkodzeniem cała, a nawet śmiercią zaatakowanej osoby. Na tym etapie pojawia się

u osoby doznającej przemocy przerażenie, bezradność, poczucie wstydu, ale także

złość, która powoduje, że najczęściej w fazie trwania przemocy osoby, które jej

doznały decydują się wezwać pomoc i złożyć skargę

• Faza miodowego miesiąca – jest to faza skruchy i okazywania żalu ze strony

sprawcy. Na tym etapie istnieje szansa, że jeśli sprawca chce utrzymać związek podda

się terapii, a jego agresywne zachowania zostaną powstrzymane. Jednak bez trwałej

specjalistycznej pomocy faza ta kończy się nawrotem przemocy spowodowanym

ponownym wzrostem napięcia u sprawcy.

Przedstawione cykle mogą trwać wiele lat. Przemoc przybiera na sile, zachowanie sprawcy

oraz skutki jego negatywnego działania są coraz bardziej dotkliwe. Trzecia faza „miodowego

miesiąca” jest coraz krótsza, stając się z czasem przerwą kilkudniową.

1.3 Rodzaje przemocy w rodzinie – formy zachowań agresywnych

Przemoc w rodzinie może przybierać różne formy i dokonywać się przy pomocy różnych

instrumentów:

przemoc fizyczna – są to wszelkie działania polegające na użyciu siły i prowadzące do

naruszenia nietykalności cielesnej, nieprzypadkowych urazów, zranień, stłuczeń, złamań czy

zasinień (np. popychanie, odpychanie, uderzania, duszenie, kopanie, zamykanie w domu lub

niewpuszczanie do domu, nieostrożne pirackie prowadzenie samochodu, gwałt).

przemoc psychiczna – to umyślne działania wykorzystujące nie siłę fizyczną, lecz

mechanizmy psychologiczne, powodujące zachwianie pozytywnego obrazu własnej osoby u

ofiary, obniżenie u niej poczucia własnej wartości, pojawienie się stanów lękowych

i nerwicowych (np. ignorowanie uczuć, obrażanie, wyśmiewanie z wartości, które ceni osoba

doznająca przemocy, krytykowanie bez przerwy, upokarzanie i poniżanie, manipulowanie za

pomocą kłamstw).

6

przemoc seksualna – polega na wymuszaniu niechcianych przez ofiarę zachowań

w celu zaspokojenia potrzeb seksualnych sprawcy (przejawy: np. niechciany dotyk,

zawstydzające komentarze, ignorowanie potrzeb seksualnych, odmawianie seksu jako kara,

zmuszanie do współżycia po akcie przemocy, gwałt, krytykowanie zachowań seksualnych,

sadystyczne akty seksualne).

przemoc ekonomiczna – to działania prowadzące do całkowitego finansowego uzależnienia

ofiary od sprawcy (np. uniemożliwianie podjęcia lub utrzymania pracy, zabieranie

oszczędności, nie informowanie o dochodach).

Przemoc można także podzielić ze względu na przebieg:

• Przemoc chłodna – inaczej wyrafinowana, sprawca przemocy dużą uwagę zwraca na

brak widocznych śladów, objawów, czy świadków stosowania przemocy. Często ten

rodzaj przemocy jest określony jako przemoc dokonywana „w białych rękawiczkach”.

W przypadkach tego rodzaju przemocy, z racji braku dowodów, policja interweniuje

rzadko. Z tego rodzaju przemocą najczęściej mamy do czynienia w środowiskach

o tzw. wysokim statusie społecznym.

• Przemoc gorąca - charakteryzuje się nie kontrolowanymi wybuchami agresji,

wściekłości, chamstwem, oraz brutalnością. Sprawca nie przebiera w środkach

okazując swoją złość i wyższość. Objawy przemocy mają charakter gorący i są

widoczne dla społeczności, dlatego w takich przypadkach częściej interweniuje

policja. Ten rodzaj przemocy jest charakterystyczny dla środowisk o niższym statusie

społecznym.

1.4 Skutki przemocy w rodzinie

Przemoc w rodzinie, jest doświadczeniem traumatycznym, którego skutkiem są

zarówno bezpośrednie szkody na zdrowiu psychicznym i fizycznym, jak i poważne,

długotrwałe problemy ujawniające się w życiu dorosłym, jako konsekwencje przemocy

doświadczanej w dzieciństwie.

Konsekwencje doświadczania przemocy przez osoby dorosłe

U osób poddawanych długotrwałej przemocy występują poważne problemy fizyczne

i emocjonalne. Do najczęstszych objawów będących skutkami przemocy należą: poważne

7

obrażenia ciała, wzrost częstości chorób somatycznych związanych ze stresem (bóle głowy,

żołądka, w krzyżu lub w stawach oraz inne dolegliwości) przygnębienie, smutek, obojętność,

popadanie w depresję, niepokój, niekontrolowane wybuchy płaczu, śmiechu czy agresji,

zmienność nastrojów, decyzji, niepewność, stany lękowe, w tym lęk przed bliskością,

nieufność, poczucie zagrożenia, niska samoocena, kłopoty z zasypianiem, koszmary nocne,

kłopoty z koncentracją, zwiększone spożycie środków psychoaktywnych, zaprzeczanie,

obwinianie się, bezradność, adaptacja do przemocy.

Ofiary często zachowują się niezrozumiale, niejednokrotnie zmieniają zdanie

i wycofują zawiadomienie o przestępstwie, bronią sprawcy. Zachowania te są w psychologii

tłumaczone najczęściej występowaniem wyuczonej bezradności, zjawiska „prania mózgu”

czy stresu pourazowego. Wycofanie się z aktywnych działań służących zmianie sytuacji

i wyjściu z przemocy może wynikać z przekonania o bezskuteczności działań, popartego

wcześniejszymi doświadczeniami. Bierność i rezygnacja są również często wynikiem technik

manipulacyjnych, jakim ofiara była poddawana ze strony sprawcy, technik mających utrwalić

w niej niską samoocenę i wzbudzić poczucie winy.

Konsekwencje doświadczania przemocy przez dzieci

Na szczególnie poważne konsekwencje zachowań przemocowych narażone są dzieci.

Często są one bezpośrednimi ofiarami lub/i świadkami przemocy w rodzinie. Obok obrażeń

cielesnych przemoc domowa powoduje, że dziecko żyje w poczuciu ciągłego strachu

i zagrożenia, pozbawione miłości, zaufania i bezpieczeństwa. Niezaspokojenie tych

podstawowych potrzeb wpływa na dalszy rozwój dziecka i jest przyczyną wielu schorzeń

psychosomatycznych. Dzieci będące ofiarami wykorzystywania seksualnego wykazują

wysoki poziom depresji, poczucie osamotnienia, myśli samobójcze, zaburzenia snu,

nadpobudliwość, agresję, obniżenie samooceny i poczucie bezwartościowości. Maltretowanie

psychiczne niekorzystnie wpływa na rozwój dzieci. Może prowadzić do nieprzystosowania

interpersonalnego (brak poczucia bezpieczeństwa, niski poziom kompetencji społecznych,

trudności w kontaktach z rówieśnikami), deficytów intelektualnych (deficyty w zakresie

możliwości poznawczych, rozwiązywaniu konfliktów i kreatywności) problemów afektywno

- behawioralnych (agresja, samoponiżanie, lęk, wstyd i poczucie winy, wrogość i gniew,

pesymizm i negatywizm). Skutki przemocy pojawiające się podczas trwania zachowań

przemocowych są zaledwie początkiem destrukcyjnego wpływu przemocy domowej.

Konsekwencje przemocy ujawniają się często również po długim czasie, kiedy dziecko

8

dorasta, lub w jego dorosłym życiu. Odroczone skutki przemocy objawiają się w postaci

różnych form niedostosowania społecznego. Trudności w nauce, wagarowanie, ucieczki

z domu, udział w nieformalnych młodzieżowych grupach przestępczych, wysoki poziom

agresji, nadużywanie alkoholu, branie narkotyków to tylko niektóre ze sposobów ucieczki

od problemu przemocy w rodzinie. Doświadczanie przemocy w dzieciństwie ma wpływ na

całe dorosłe życie. Ofiary przemocy, zwłaszcza seksualnej, mają problemy z nawiązaniem

i utrzymaniem satysfakcjonujących relacji z innymi osobami. Ponadto, zachowania

przemocowe są dziedziczone i powielane. Młodzi chłopcy wychowujący się w rodzinach,

gdzie mężczyzna znęca się nad kobietą, uczą się agresji wobec kobiet, dziewczynki zaś

postrzegają bicie, maltretowanie i wykorzystywanie jako elementy wpisane w rolę kobiety.

Doświadczanie przemocy w dzieciństwie podwyższa ryzyko, że krzywdzone dzieci same

staną się krzywdzącymi rodzicami.

Społeczne konsekwencje przemocy w rodzinie

Przemoc zagraża życiu, niesie ze sobą cierpienie fizyczne, rany, siniaki, ale nade

wszystko powoduje niewyobrażalnie wielkie szkody psychiczne u ofiar, które najczęściej

przez lata doświadczają znęcania się, wykorzystywania lub zaniedbania. Przemoc domowa to

także poważny problem społeczny. Destrukcyjna siła niszczy cały system rodzinny, rozsadza

go od środka, odbiera poczucie bezpieczeństwa i możliwość prawidłowego rozwoju

najmłodszym członkom rodziny. Niesie ze sobą ryzyko dziedziczenia przez dzieci zachowań

przemocowych i powielania ich w dorosłym życiu. Niezwalczona przemoc przybiera na sile,

utrwala się i eskaluje niosąc negatywne konsekwencje dla uwikłanych w nią rodzin i dla

całego społeczeństwa. Niezbędne jest zatem podejmowanie planowych działań mających na

celu zapobieganie i zwalczanie przemocy w rodzinie, działań wpisanych w tworzenie

i rozwijanie systemu przeciwdziałania przemocy, którego zasadniczymi elementami są

specjalistyczne instytucje i profesjonaliści niosący pomoc osobom dotkniętym przemocą

domową.

2. PRAWO POLSKIE WOBEC PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE

Rozdział ten poświęcony jest zjawisku przemocy w rodzinie, z perspektywy

przepisów obowiązujących w polskim prawodawstwie. Obszar problematyki tego zagadnienia

regulują dwa, podstawowe w tej mierze akty prawne: Kodeks Karny oraz Ustawa

o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie uchwalona 29 lipca 2005 roku.

9

Podstawowym przepisem prawa karnego związanym z przemocą w rodzinie jest

Kodeks Karny, który zawiera osobny rozdział dotyczący przestępstw przeciwko rodzinie

i opiece (rozdział XXVI). Jednym z przestępstwem opisanych w tym rozdziale jest

przestępstwo znęcania się nad rodziną: art. 207 §1 kk, który brzmi następująco: "Kto znęca

się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym

lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą

nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia

wolności od 3 miesięcy do 5 lat". Jeśli akty przemocy powtarzają się, a nie ma na to

dowodów, lub sprawca przemocy uderzył po raz pierwszy, czyn ten może być

zakwalifikowany jako uszczerbek na zdrowiu lub rozstrój zdrowia, wówczas należy powołać

się na art. 156 i 157 kk (rozdział XIX), które opisują przestępstwa polegające na ciężkim

uszkodzeniu ciała. Przemoc fizyczna to także przemoc seksualna polegająca na wymuszaniu

współżycia lub takich jego form, które nie są akceptowane przez ofiarę. Jeżeli sprawca

dopuszcza się gwałtu, który również w małżeństwie jest przestępstwem, może odpowiadać za

przestępstwo na podstawie art. 197 Kodeksu Karnego, definiującego przestępstwo

zgwałcenia następująco: "Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną

osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10."

W Kodeksie Karnym znajdujemy jeszcze wiele innych przepisów które mają zastosowanie

w przypadku zaistnienia przemocy domowej. Są nimi: art 191 §1 "Kto stosuje przemoc

wobec osoby lub groźbą bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania,

zaniechania lub znoszenia - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3." Opisując ten

artykuł należy wyjaśnić pojęcie groźby bezprawnej. Jest nią grożenie innej osobie

popełnieniem przestępstwa na szkodę jej samej lub osoby jej najbliższej. Jest to również

groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci

tej osoby lub osoby jej najbliższej, przy czym groźba ta wywołuje w zagrożonym realną

obawę jej spełnienia: art. 190 § 1: "Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej

szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną

obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2."

Od roku 2005 w Polsce funkcjonuje Ustawa o Przeciwdziałaniu Przemocy

w Rodzinie (Dz. U. z 2005r. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.). Określa ona zadania w zakresie

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postępowania wobec osób doznających

przemocy domowej oraz osób stosujących przemoc. Zawarto w niej definicję tego czym jest

10

przemoc domowa, określa ją art. 2 w/w Ustawy: ”przemoc w rodzinie - należy przez to

rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające

prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby

na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną,

wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym,

a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.” Niezwykle

ważnym i wymagającym regulacji było stosowanie, w toku postępowania, wobec osób

podejrzanych, specyficznych środków ograniczających możliwość ich kontaktu

z pokrzywdzonymi, znalazło to swoje odzwierciedlenie w przepisach ustawy. Mówi o tym

art. 13, mianowicie sąd umarzając warunkowo postępowanie karne albo zawieszając

wykonanie kary wobec sprawcy przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby

bezprawnej, określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym lub w określonych

okolicznościach może zakazać zbliżania się skazanego do pokrzywdzonego. Natomiast art 14

określa, iż sąd ma możliwość zastosowania, zamiast tymczasowego aresztowania dozoru

Policji pod warunkiem, że oskarżony o przestępstwo, o którym mówi art.13 opuści lokal

zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym w terminie wyznaczonym przez sąd, określając

jednocześnie swoje miejsce pobytu. Ustawa ta zobowiązuje również osoby, które z racji

wykonywania swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o występowaniu

przemocy w rodzinie, do niezwłocznego zawiadomienia o tym Policji lub Prokuratury

art.12:„Osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły

podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny,

powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora”.

Osoba doświadczająca przemocy może również skorzystać z pomocy społecznej.

Jednym z ustawowych zadań pomocy społecznej jest opieka nad rodziną i dzieckiem. Zadania

te reguluje Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej ( tekst jednolity Dz. U.

z 2009r., Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.).

Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości

i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002r. Nr 147 poz .1231 z późn. zm.), określa

działania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych, które należą

do zadań własnych gmin. Zadania te obejmują między innymi udzielanie rodzinom,

w których występują problemy alkoholowe – pomocy psychospołecznej i prawnej,

a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie.

11

Zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 roku o policji, do podstawowych działań

tej instytucji należą między innymi: ochrona życia i zdrowia ludzi, organizowanie działań

mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i współdziałanie w tym zakresie

z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi oraz wykrywanie

przestępstw i ściganie ich sprawców.

Program będzie realizowany w oparciu o następujące akty prawne:

• Ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz.

59, z późn. zm.);

• Ustawę z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu

alkoholizmowi (Dz. U. z 2012r., poz. 1356);

• Ustawę z dnia 6 czerwca 1997r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.);

• Ustawę z dnia 6 czerwca 1997r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz.

555, z późn. zm.);

• Ustawę z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 7 lutego 2013r. poz.

182, z późn. zm.);

• Ustawę z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr

180, poz. 1493 z późn. zm.).

Program jest skorelowany z następującymi Programami:

• Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych.

• Gminnym Systemem Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną.

• Krajowym Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie.

3. DIAGNOZA PROBLEMU PRZEMOCY W RODZINIE

Zjawisko przemocy domowej jest problemem trudnym do zbadania. Należy mieć na

uwadze to, że nie jest łatwo oszacować jego skale, zarówno opierając się na statystykach

policji, bądź jednostek pomocy społecznej (np. założenie tzw. Niebieskiej Karty).

Odzwierciedlają one przypadki ujawnione, gdy doszło do interwencji. Jednak wiele

przypadków, gdy dochodzi do zachowań związanych z przemocą w rodzinie nie wychodzi

poza „cztery ściany”. Trudno też bazować na deklaracjach osób biorących udział w badaniach

12

społecznych. Tematyka może być drażliwa zarówno dla doświadczających przemocy, jak też

tych, którzy są sprawcami, co za tym idzie – część osób może zataić swoje prawdziwe opinie

lub doświadczenia.

3.1 Przemoc domowa w województwie małopolskim

Jak wynika z raportu badań pn. „Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan”

przeprowadzonego w ramach projektu „ Małopolskie Obserwatorium Polityki Społecznej”

większość Małopolan uważa, że przemoc domowa to istotny problem społeczny. Jednak

respondenci poproszeni o określenie wagi problemu na tle innych problemów w ich

miejscowości charakteryzują go przeważnie jako mało istotny problem, bądź nieistotny

problem – uważa tak 45,7% osób biorących udział w badaniu. Dla 32% przemoc domowa to

problem poważny, z zaznaczeniem, że inne problemy w ich miejscowości są ważniejsze.

Jedynie 6,5% respondentów określiło problem przemocy domowej jako dominujący w ich

miejscowości. Dość liczna grupa respondentów nie ma w tej kwestii zdania (16,2%).

Kobiety bardziej zwracają uwagę na problem przemocy w rodzinie niż mężczyźni. Dla 40%

mężczyzn problem przemocy jest mało istotny, tego samego zdania jest 10% mniej kobiet.

13% mężczyzn twierdzi, że jest to w ogóle nieistotny problem. Natomiast kobiety częściej niż

mężczyźni oceniają ten problem jako dominujący. Prawdopodobnie wiąże się to z większym

poziomem empatii i wrażliwości kobiet, które częściej zauważają w swoim otoczeniu osoby,

które mogą doznawać przemocy. Inną przyczyną może być także to, że to właśnie kobiety

częściej doświadczają przemocy, na co również wskazywali respondenci biorący udział

w badaniu. Odpowiedzi kobiet i mężczyzn różnią się. Dla 93% kobiet przemoc domowa jest

istotnym problemem (zdecydowanie zgadza się z tym stwierdzeniem 60% respondentek).

Mężczyźni rzadziej deklarują, iż jest to istotny problem: 83% (zdecydowanie 45%)1.

Większość Małopolan uważa, że przemoc domowa to istotny problem społeczny. Jednak

respondenci poproszeni o określenie wagi problemu na tle innych problemów w ich

miejscowości charakteryzują go przeważnie jako mało istotny problem, bądź nieistotny

problem – uważa tak 45,7% osób biorących udział w badaniu. Dla 32% przemoc domowa to

problem poważny, z zaznaczeniem, że inne problemy w ich miejscowości są ważniejsze.

Jedynie 6,5% respondentów określiło problem przemocy domowej jako dominujący w ich

miejscowości. Różnie oceniają wagę problemu w swojej miejscowości mieszkańcy miast i

wsi. Więcej respondentów mieszkających na wsi uważa, że przemoc domowa jest mało

1 Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Kraków 2011,s. 12-13.

13

istotnym (wieś: 41,7%, miasto: 28,3%) bądź nieistotnym problemem (wieś: 15,7%, miasto:

5,9%). Natomiast więcej osób mieszkających w mieście jest zdania, że przemoc domowa to

problem poważny, jednak inne problemy w miejscu, w którym mieszkają, są istotniejsze.

Różnica w poglądach jest w tym wypadku bardzo znacząca. Uważa tak prawie dwa razy

więcej respondentów z miast, niż osób zamieszkujących wsie (miasto: 40,1%, wieś: 23%).

Skalę zjawiska przemocy domowej w Małopolsce starano się również odzwierciedlić, pytając

respondentów o znajomość rodzin, w których występuje ten problem. Z punktu widzenia

prowadzonych analiz interesujące są wyniki potwierdzające znajomość przez ankietowanych

rodzin doświadczających przemocy. Aż 45% Małopolan zna przynajmniej jedną rodzinę,

w której dochodzi do przemocy. O jednej, bądź dwóch rodzinach, których dotyczy ten

problem wie blisko 30% badanych. Z kolei ponad 11% respondentów deklaruje, iż w swym

otoczeniu zauważa kilka takich rodzin. Jak widać stosunkowo rzadko zdarza się, żeby

respondenci znali wiele przypadków rodzin, w których dochodzi do przemocy – 4%. Dodać

należy, iż ponad połowa (54%) respondentów nie zna takich przypadków w swoim otoczeniu. Małopolanie wskazują również najczęściej na kobiety jako ofiary przemocy domowej

(doświadczające jej ze strony swych partnerów i mężów). Wskazuje na to blisko 76%

badanych. Dla porównania jedynie 20% osób zauważa przemoc skierowaną wobec mężczyzn

ze strony ich partnerek lub żon. Ofiarami przemocy bardzo często są dzieci, doświadczające

jej ze strony rodziców (65%). Również liczną grupą osób doświadczających przemocy

w rodzinie są rodzice ze strony dorastających dzieci oraz osoby starsze ze strony swoich

opiekunów, np. dorosłych dzieci (po ok.30%). W zależności od wieku zmienia się liczba

wskazań na ofiary przemocy w znanych respondentom przypadkach. Osoby najmłodsze

zauważają wokół siebie najwięcej przypadków przemocy psychicznej i fizycznej. Najczęściej

na przemoc wobec kobiet wskazują najstarsi respondenci, podobnie sytuacja wygląda

w przypadku, gdy jako ofiary dorastających dzieci definiowani są rodzice.

Najczęściej w znanych przypadkach respondenci spotykają się z przypadkami przemocy

psychicznej i fizycznej (odpowiednio: 89 i 82,4%). Na przemoc fizyczną i psychiczną

wskazuje najwięcej osób w wieku 18 – 29 lat. W następnej kolejności respondenci

wskazywali na przemoc ekonomiczną (35,5%). Na przypadki przemocy seksualnej wskazuje

najmniej osób (blisko 9% wskazań), jednak i ten problem jest dostrzegany2.

2 Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Kraków 2011,s. 21.

14

Do konieczności niesienia pomocy pokrzywdzonym w wyniku aktu przemocy domowej

przekonani są prawie wszyscy Małopolanie (97% respondentów). Nieobojętna postawa

wobec aktów przemocy domowej uwarunkowana jest przede wszystkim moralnym

przekonaniem do konieczności reagowania i poczuciem międzyludzkiej solidarności. Do

argumentów najsilniej przemawiających za interwencją należy prócz „moralnego obowiązku”

(97%) „obowiązek obywatelski”, czyli przekonanie, że „przemoc to nie prywatna sprawa

rodziny ale przestępstwo” (86%). Wykonana analiza pozwala również wskazać na przyczyny

potencjalnego zaniechania interwencji w sprawie przemocy w rodzinie. Tu najsilniejszym

argumentem zdaje się być „racja stron sporu” (25%), czyli brak pełnego przekonania co do

słuszności interwencji. Nieco słabszym argumentem, przemawiającym na korzyść

zaniechania jest „szkoda pokrzywdzonego” (20%) i obawa o „dobro własne” (15%). Najmniej

przekonującym uzasadnieniem, powstrzymującym od reakcji jest przekonanie, że „przemoc

to prywatna sprawa rodziny” (13%). Do interwencji, będąc świadkami przemocy w rodzinie

rzadziej skłonni są mieszkańcy wsi niż miast. Prawidłowość taką obserwujemy we wszystkich

odpowiedziach. Mieszkańcy wsi (bez względu na powód) deklarują mniejszą chęć

interwencji. Do mniej skłonnych do reakcji na przemoc domową należą również mężczyźni

i osoby starsze. Chęć interwencji w sprawie przemocy domowej wyraźnie maleje z wiekiem.

Najmniejszą skłonność do pomocy ofiarom przemocy deklarują osoby powyżej 60 roku życia,

deklaratywnie najbardziej zaangażowani to ludzie młodzi z przedziału 18 – 29 lat.

W ostatnich 12 miesiącach przed realizacją badania – 34% respondentów, znających

przynajmniej jedną rodzinę doświadczającą przemocy, było bezpośrednimi świadkami

przemocy domowej. Zdecydowana większość z nich (74%) interweniowała w tych

przypadkach. Biernych pozostało 25% respondentów. Świadkami aktów przemocy domowej

częściej byli mieszkańcy miast (miasto: 41%, wieś: 27%). Im starsi respondenci, tym rzadziej

byli świadkami zachowań związanych z przemocą domową (osoby od 18 do 29 lat: blisko

40%, od 30 do 49: ponad 37% osób, 60 lat i więcej: jedynie 20%). Najczęściej świadkami

przemocy domowej są osoby najmłodsze (18 – 29 lat), reagują jednak najrzadziej. Najstarsi

bezpośrednio stykając się z przemocą – reagują znacznie częściej3.

37% badanych twierdzi, że wśród znanych im rodzin rodzice stosują kary fizyczne

wobec dzieci. Osoby w wieku 18 – 29 lat znają najwięcej takich rodzin (ponad 46%), z kolei

jedynie 21% najstarszych respondentów deklaruje, że zna takich rodziców. Jako główne

powody stosowania kar fizycznych, respondenci wskazują na brak cierpliwości (48%)

3 Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Kraków 2011,s. 33.

15

i poczucie bezsilności rodziców (36%). Z wprowadzeniem do ustawy o przeciwdziałaniu

przemocy w rodzinie całkowitego zakazu stosowania kar cielesnych wobec dzieci zgadza się

większość Małopolan (ponad 65%). 42,5% ocenia decyzję o wprowadzeniu tego zapisu za

całkowicie słuszną. Częściej zgadzają się z tą regulacją osoby młode (18 – 29 lat: 79%,

powyżej 60 roku życia: 56%). Dla większej ilości kobiet (72%) niż mężczyzn (58%) zapisy

zakazujące karania fizycznego dzieci zostały wprowadzone do ustawy słusznie. Osoby, które

zakaz karania dzieci oceniły jako niesłuszny, określić miały powody legitymizowania

stosowania tych kar. 60% z nich uważa, że rodzice mogą stosować kary fizyczne, bo takie jest

ich prawo rodzicielskie. Inną sytuacją, która usprawiedliwia karanie dziecka, jest moment,

gdy wyczerpią się inne sposoby na zdyscyplinowanie dziecka – uważa tak również 59%

badanych. Jako skuteczny środek wychowawczy kary fizyczne uznaje również 54%

ankietowanych. Tyle samo (54%) osób zgadza się ze stwierdzeniem „Gdy byłem dzieckiem

dostawałem w skórę i dobrze na tym wyszedłem”. Wśród osób oceniających zakaz karania

fizycznego jako niesłuszny panuje ogólne przyzwolenie na „klapsy”. Ze stwierdzeniem

„Bywają sytuacje, kiedy dziecku trzeba dać klapsa” zdecydowanie zgadza się 52%

respondentów, raczej: 38%. Osoby najmłodsze (należące do przeciwników zakazu) prezentują

radykalniejsze poglądy – częściej opowiadają się za stosowaniem kar fizycznych4.

Jak wynika ze statystyk policyjnych w województwie małopolskim rośnie liczba

zatrzymanych sprawców przemocy i założonych formularzy „Niebieska Karta”. Dzięki

nowym narzędziom, wprowadzonym na początku 2014 roku, Policja lepiej identyfikuje

zagrożenia życia i zdrowia ofiar. O 52 proc. wzrosła liczba zatrzymanych osób podejrzanych

o stosowanie przemocy. Od stycznia do września w 2013 roku policjanci zatrzymali 6,5 tys.

podejrzewanych sprawców przemocy. W 2014 roku z kolei w analogicznym okresie

zatrzymano prawie 10 tys. podejrzanych o jej stosowanie. Policjanci również skuteczniej

odizolowują od ofiar nietrzeźwych podejrzanych o psychiczne lub fizyczne znęcanie się nad

domownikami. Liczba sprawców doprowadzonych do Izb Wytrzeźwień wzrosła blisko o 63

proc. Łącznie funkcjonariusze przewieźli do Izby Wytrzeźwień lub do pomieszczeń dla

zatrzymanych 20 tys. nietrzeźwych osób. Wzrosła również liczba wypełnionych przez Policję

„Niebieskich Kart”. W 2014 roku (od stycznia do września) funkcjonariusze wypełnili 48 093

formularze. To o 11 634 więcej, niż w analogicznym okresie w 2013 roku.

4 Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Kraków 2011,s. 48-49.

16

3.2 Przemoc domowa na terenie Gminy Stary Sącz

Oszacowanie skali zjawiska przemocy w rodzinie jest trudne ze względu na fakt, że nie

wszystkie rodziny, w których zachodzi zjawisko przemocy – szczególnie psychicznej

– notowane są przez Sąd Rodzinny, czy też nie wszystkie sprawy kończą się prawomocnym

wyrokiem skazującym w Sądzie Karnym. Często zdarza się także, iż członkowie rodziny

– osoby najbliższe – korzystają z prawa odmowy składania zeznań w Prokuraturze czy na

Policji. Niektóre ze spraw kończą się umorzeniem postępowania lub odmową wszczęcia

dochodzenia.

Dla potrzeb opracowania niniejszego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

oraz Ochrony Ofiar Przemocy zebrano dane pochodzące z Komisariatu Policji w Starym

Sączu. Dane te wynikają z procedur „Niebieskich Kart”. W roku 2014 :

- przeprowadzono 149 interwencji domowych,

- w związku z interwencją domową do wytrzeźwienia osadzono w Sądeckim Ośrodku

Interwencji Kryzysowej – Dział Opieki nad Osobami Nietrzeźwymi i Bezdomnymi 72 osoby

- interwencje gdzie zachowania sprawcy nosiło znamiona przemocy miały miejsce 35 razy

- 29 rodzin zostało objętych procedurą Niebieskiej Karty,

- łącznie przeprowadzono 29 postępowań przygotowawczych, art. 207 KK oraz 25

czynności sprawdzających.

W roku 2014 do Zespołu Interdyscyplinarnego wpłynęło 35 Niebieskich Kart z tego Ośrodek

Pomocy Społecznej w Starym Sączu założył 6.

Nie odnotowano zgłoszeń przemocy domowej ze strony oświaty oraz służby zdrowia. W roku 2014 z bezpłatnego poradnictwa psychologicznego oraz prawnego skorzystało ponad

92 osoby z terenu Gminy Stary Sącz.

Na podstawie badań prowadzonych w roku 2008 roku, zauważamy, że dużym problemem,

który dotyka współczesne rodziny, a który można uznać za problem na skalę całego

społeczeństwa jest przemoc w rodzinie. Czynniki społeczno-kulturowe, takie jak: jakość

społeczności, policji, systemu prawa karnego, instytucji opieki społecznej, miejsce pracy oraz

miejsce zatrudnienia wywierają wpływ na rodzinę. Często przyczyną przemocy w rodzinie są

stresy i napięcia wiążące się ze złą sytuacją ekonomiczną i bezrobociem. Można, więc

wyróżnić także szczególny rodzaj przemocy tzw. przemoc ekonomiczną, rozumiana jako

działanie zmierzające do ekonomicznego uzależnienia ofiary, której dobrymi przykładami są:

zabieranie wynagrodzenia, kart kredytowych, odmawianie pieniędzy na zaspokojenie potrzeb

domowników, ukrywanie informacji o stanie majątkowym rodziny.

17

Badania naukowe dowodzą, że przemoc wewnątrz rodzinna to najczęściej spotykana forma

agresji interpersonalnej. Jeden z amerykańskich kryminologów powiedział z prowokującą

przesadą, że najniebezpieczniejszym miejscem na ziemi jest rodzinny dom po zmierzchu. Jest

to naturalnie stwierdzenie za daleko sięgające, jednakże wyniki ogólnopolskich badań CBOS

– u z roku 2005 dotyczące przemocy w domu wśród domowników pokazują, że przemoc jest

poważnym problemem dla rodzin polskich. Aż 19% badanych przyznało, że padło ofiarą

przemocy, zaś 6% doświadczyło aktu przemocy w domu. 12% respondentów stwierdziło, że

przynajmniej raz zostali uderzeni przez współmałżonka w trakcie kłótni. 27% badanych

doświadcza ze strony współmałżonka wyzwisk, krzyków, ataków agresji werbalnej. Wśród

przyczyn występowania konfliktów najwięcej respondentów zadeklarowało przyczyny

ekonomiczne5.

Często zjawisku przemocy w rodzinie współtowarzyszy kolejny problem o zasięgu

ogólnospołecznym, którym jest alkoholizm. Alkohol zaburza panujący w rodzinie porządek.

Z uwagi na nieprzewidywalność zachowań człowieka po spożyciu alkoholu osoby

przebywające w jego otoczeniu narażone są na przeżywanie permanentnego stresu. Trwała

adaptacja do zachowań osoby będącej źródłem powstawania stresów powoduje zdaniem

specjalistów od leczenia chorób alkoholowych współuzależnienie. Wraz z nim występują

często następujące syndromy:

- stałe uzależnienie samooceny od umiejętności kontrolowania siebie i innych w sytuacjach

zagrożenia

- branie na siebie odpowiedzialności za zaspokojenie potrzeb innych za cenę niezaspokojenia

swoich własnych.

- lęk związany z problemem wyznaczania granic między zbliżeniem a zachowaniem dystansu

- skłonność do związków z osobami o zaburzonej osobowości, uzależnionymi od różnych

substancji chemicznych, o zaburzonych popędach.

Współuzależnieniu często towarzyszą:

silnie rozwinięty mechanizm zaprzeczania, uczucia skrajne, tłumienie uczuć – okazywanie

nadmiernej czułości, depresja, stany lękowe, nadużywanie środków zmieniających

świadomość, choroby somatyczne związane ze stresem. Także osoby dorosłe, które spędziły

dzieciństwo w rodzinie alkoholowej, często w swoim dorosłym życiu doświadczają

problemów związanych bezpośrednio lub pośrednio z alkoholem. Problemy te często znajdują

odbicie w psychice w sferze emocjonalnej, poznawczej.

5 M. Sułkowski, Diagnoza do Gminnego Systemu Profilaktyki nad Dzieckiem i Rodziną, Stary Sącz 2008, s.9.

18

W ankiecie zapytano 200 respondentów o to czy jego partner, partnerka lub współmałżonek,

współmałżonka używa wobec pytanego różnych form przemocy od werbalnej po przemoc

fizyczną nie będącą biciem. Oto jak kształtowały się odpowiedzi na to pytanie.

Tak, często

Tak, rzadko

Nie, nigdy

Wyzywa, obraża,

krzyczy

14,5% 21,5% 63,5%

Poniża, kpi,

wyśmiewa się

6% 4,5% 88%

Ogranicza kontakty z

rodziną, przyjaciółmi

4% 2,5% 92%

Grozi, szantażuje 5% 1,5% 92%

Szarpie, popycha 5,5% 4,5 88,5%

W tabeli nie uwzględniono tzw. „pustych” odpowiedzi, dotyczących wdów, wdowców

samotnie wychowujących dzieci, niemających partnera). Należy zaznaczyć, że pytanie, które

analizowano w/w dotyczyło obecnego związku respondenta.

Wyzwisk, krzyków i agresji werbalnej ze strony aktualnego partnera doznał więcej,

niż co trzeci z badanych (36%), z czego 14% taka sytuacja spotykała często. Co dziesiąty

z respondentów narażony był na kpiny (10,5%).

Ograniczanie przez partnera kontaktów z rodziną, znajomymi stało się udziałem 6,5%

badanych. Taki sam odsetek doświadcza ze strony partnera gróźb i szantaż. W co dziesiątym

związku (10%) dochodzi do form przemocy niebędących biciem (mniej dotkliwe niż

uderzenie) jak szarpanie popychanie.

Zobaczmy jak ta statystyka prezentuje się z podziałem na płeć. Obrazuje nam to tabela

Poniższa tabela zawiera odpowiedzi twierdzące tych, którzy przynajmniej czasami

doświadczają różnych form agresji.

Kobiety

Mężczyźni

19

Wyzywa, obraża, krzyczy 37,14% 33,3%

Poniża, kpi, wyśmiewa się 10% 11,6%

Ogranicza kontakty z

rodziną, przyjaciółmi

6,42% 6,66%

Grozi, szantażuje 6,42% 6,66%

Szarpie, popycha 10,7% 8,33%

Mężczyźni z Miasta i Gminy Stary Sącz nieznacznie częściej obrażają i krzyczą na

swoje partnerki (37,14% badanych kobiet stwierdziło, że partnerzy obrażają ich w sposób

słowny, przy 33,33% takich deklaracji ankietowanych mężczyzn, tab.24). Odwrotna sytuacja

ma miejsce w przypadku poniżania i kpin, według badań to kobiety częściej kpią

i wyśmiewają swoich partnerów (10% badanych kobiet uważa, że partnerzy kpią lub

wyśmiewają się z nich, podobnie uważa 11,6% mężczyzn). Prawie idealna równowaga

między płciami panuje, jeżeli chodzi o ograniczanie kontaktów z rodziną lub znajomymi

i groźby oraz szantaż. Natomiast to mężczyźni częściej stosują takie formy przemocy jak:

szarpanie czy popychanie (10,7% badanych kobiet było szarpane lub popychane przez

partnera przy 8,33% mężczyzn wobec, których takiej formy przemocy użyły partnerki).

Kolejny blok pytań w przywołanych wyżej badaniach dotyczył najbardziej prywatnej

sfery, życia rodzin mianowicie przemocy związanej z agresją fizyczną, która może prowadzić

do uszczerbków na zdrowiu a nawet do zagrożenia życia. Z wymienionych powyżej przyczyn

dla bardziej precyzyjnego uchwycenia skali zjawiska zapytano też o jego występowanie w

najbliższym otoczeniu ankietowanych.

Wykres1.Czy zna Pan kogoś, kto został uderzony przez swojego partnera (kę),

współmałżonka(kę)?

20

Co czwarta z ankietowanych osób (25,5%, wykres 12) deklaruje, że w jej najbliższym

środowisku (wśród rodziny, przyjaciół) któraś ze znajomych osób padła ofiarą przemocy ze

strony współmałżonka. Wyniki te jako wynikające z pytania nieodnoszącego się bezpośrednio

do ankietowanych osób należy uznać za bardziej obiektywne niż te, jakie uzyskano zadając

pytania: Czy zdarzyło się, że został(a) Pan(i) uderzony przez współmałżonka(ę)? oraz Czy

zdarzyło się, że uderzył(a) Pan(i) współmałżonka(ę)?

Wykres 2. .Przemoc w rodzinie. Czy zdarzyło się, że został(a) Pan(i) uderzony przez

współmałżonka(ę), partnera(kę)?

Wykres 3. Przemoc w rodzinie. Czy zdarzyło się, że uderzył(a) Pan(i) współmałżonka(ę),

partnera(kę)?

Zgodnie z przypuszczeniami znacznie więcej ankietowanych deklaruje, że zna ofiary

przemocy w swoim bliskim otoczeniu niż przyznaje się do jej używania czy bycia ofiarą.

Do stosowania przemocy fizycznej wobec współmałżonka przyznaje się, blisko co

dziesiąty ankietowany (9%, wykres.14) do bycia ofiarą takiej przemocy już co ósma osoba

objęta niniejszym badaniem. Wyniki odpowiedzi na pytania o przemoc w rodzinie świadczą

o tym, że jest to zjawisko, które niestety ma miejsce na terenie Miasta i Gminy Stary Sącz

i dotyczy lub dotyczyło w mniejszym lub większym stopniu grupy mieszczącej się między

15% a 25% rodzin Miasta i Gminy Stary Sącz (jest to grupa obejmująca zarówno osoby, które

raz padły ofiarą przemocy w związku jak i tych osób, które są bite przez partnerów bardzo

często). Należy zaznaczyć, że niniejsze badanie zaledwie lekko dotyka problematyki

przemocy w rodzinie na terenie Miasta i Gminy Stary Sącz a do głębszego zdiagnozowania

21

tego zagadnienia należałoby przeprowadzić szczegółowe badania poświęcone wyłącznie tej

problematyce.

Kolejne tabele uwidaczniają zależność między płcią a przemocą w rodzinie.

Czy zdarzyło się, że uderzył(a)

Pan(i) współmałżonka(ę),

partnera(kę)?

Kobiety

Mężczyźni

Tak 11,42% 3,33%

Tabela 26.

Czy zdarzyło się, że został(a)

Pan(i) uderzony przez

współmałżonka(ę),

partnera(kę)?

Kobiety

Mężczyźni

Tak 17,8% 8,33%

Powyższe dwie tabele pokazują przede wszystkim pewną sprzeczność. Mianowicie

kobiety częściej deklarują, że stosowały przemoc wobec swoich partnerów (11,42% badanych

kobiet przy 3,33% mężczyzn, którzy przyznali, że bili swe partnerki). Natomiast tabela 26

wskazuje, że kobiety również ponad dwa razy częściej padają ofiarą przemocy niż mężczyźni

( 17,8% badanych kobiet zadeklarowało, że padło ofiarą przemocy ze strony partnera przy

8,33% deklaracjach mężczyzn).

Wykres 4..Czy korzystał(a) Pan(i) z pomocy instytucji dla osób objętych przemocą?

22

Tylko 5,5% z osób objętych badaniem korzystało ze wsparcia instytucji dla osób

objętych przemocą. Jest to odsetek znacznie niższy niż procent osób, które deklarowały, że

dotyczy je problem przemocy (porównaj tab.25, tab.26).

Tabela - jeżeli korzystał(a) Pan(i) z pomocy instytucji dla rodzin objętych przemocą to, jakie

to były instytucje?

Instytucja Procent

Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych

4%

Policja 3%

Sąd Rodzinny 2,5%

Ośrodek Interwencji Kryzysowej 1,5%

Największy procent badanych, którzy potrzebowali wsparcia instytucji dla rodzin

objętych przemocą korzystał z pomocy Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych (4%, tab.27) i Policji (3%, tab.27).

Dość niski odsetek korzystających ze wsparcia instytucji dla rodzin objętych

przemocą oraz z problemem alkoholowym świadczy o tym, że część rodzin z Gminy Stary

Sącz nie informuje instytucji do tego powołanych o problemach, jakie ich dotykają licząc na

to, ze problem rozwiąże się w inny sposób, albo akceptując aktualny stan rzeczy jako

naturalny 6.

3.3. Diagnoza zasobów instytucjonalnych (mapa pomocy)

Instytucje pierwszego kontaktu udzielające pomocy osobom doświadczającym przemocy

na terenie Gminy Stary Sącz.

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Nowym Sączu. Wykonuje zadania

powiatu w zakresie pomocy społecznej i przeciwdziałania przemocy w rodzinie; do

zadań tych należy w szczególności m.in. prowadzenie specjalistycznego poradnictwa,

udzielanie informacji o prawach uprawnieniach, szkolenie i doskonalenie zawodowe

kadr z terenu powiatu, prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej, tworzenie

i prowadzenie ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie oraz

6 M. Sułkowski, Diagnoza do Gminnego Systemu Profilaktyki nad Dzieckiem i Rodziną, Stary Sącz 2008, s.68-80.

23

specjalistycznych ośrodków wsparcia, a także opracowywanie i realizacja programów

korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie,

Ośrodek Pomocy Społecznej. Wykonuje zadania z zakresu pomocy społecznej

i przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności polegające na przyznawaniu

i wypłacaniu zasiłków celowych, pracy socjalnej, tworzeniu gminnego systemu

profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną, tworzeniu gminnego systemu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, prowadzeniu poradnictwa i interwencji

w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, opracowywaniu i realizacji

programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie, prowadzeniu gminnych ośrodków

wsparcia,

Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Do zadań Komisji należy

miedzy innymi inicjowanie działań w zakresie zwiększania dostępności pomocy

rehabilitacyjnej i terapeutycznej dla osób uzależnionych od alkoholu oraz

profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci

i młodzieży, podejmowanie działań, które zmierzają do orzeczenia o zastosowaniu

wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie

lecznictwa odwykowego jak również udzielanie rodzinom, w których występują

problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności

ochrony przed przemocą w rodzinie,

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna. Udziela pomocy psychologiczno

- pedagogicznej dzieciom, młodzieży oraz rodzicom, między innymi poprzez:

wspomaganie wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży, nabywanie i rozwijanie

umiejętności negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów jak również

umiejętności z zakresu komunikacji społecznej, udzielanie pomocy psychologiczno-

pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup ryzyka, terapia zaburzeń rozwojowych

i zaburzeń dysfunkcyjnych, prowadzenie edukacji zdrowotnej wśród uczniów,

rodziców i nauczycieli, wspomaganie wychowawczej funkcji rodzin,

Sąd Rejonowy. Rozpatrują wszystkie sprawy, z wyjątkiem zastrzeżonych dla sądu

okręgowego. Instancją odwoławczą od orzeczeń sądu rejonowego jest sąd okręgowy.

Obszar właściwości sądu rejonowego obejmuje obszar jednej lub więcej gmin.

Prokuratura Rejonowa. Jest to urząd państwowy powołany w celu stania na straży

przestrzegania prawa. Zajmuje się ściganiem przestępstw i ich zaskarżaniem do

sądów, oferuje również pomoc prawną.

Komenda Miejska Policji. Zgodnie z Ustawą o Policji z dnia 6 kwietnia 1990 roku,

24

do podstawowych zadań policji należą: ochrona życia i zdrowia ludzi, ochrona

bezpieczeństwa i porządku publicznego, organizowanie i inicjowanie działań

mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom

kryminogennym i współdziałanie, w tym zakresie z organami państwowymi,

samorządowymi i organizacjami społecznymi, wykrywanie przestępstw i wykroczeń

oraz ściganie ich sprawców, w tym prowadzenie interwencji w przypadku

występowania przemocy w rodzinie, zapewnianie ofiarom doraźnego bezpieczeństwa,

informowanie ofiar i świadków o przysługujących prawach, możliwościach

i miejscach uzyskania pomocy, prowadzenie działań prewencyjnych wobec sprawców,

Zakład Opieki Zdrowotnej. Zobowiązany jest do udzielania pomocy medycznej, jak

również w przypadku występowania u pacjenta sygnałów świadczących

o występowaniu przemocy domowej, do informowania o możliwościach uzyskania

pomocy, wystawiania na prośbę osoby pokrzywdzonej zaświadczenia lekarskiego

o stwierdzonych obrażeniach i podjętym leczeniu, informowanie ofiar o warunkach

i miejscach wystawienia obdukcji,

Zespoły Szkół – szkoły podstawowe i gimnazja oraz szkoły ponadgimnazjalne.

Szkoła obok funkcji edukacyjnej jest bardzo ważnym źródłem wsparcia dla rodziców

w wychowaniu dziecka miedzy innymi poprzez dostarczanie wiedzy dotyczącej

problematyki wychowania z zakresu komunikacji interpersonalnej pomiędzy

rodzicami i dziećmi, profilaktyki zagrożeń, racjonalnego spędzania czasu wolnego,

kształtowanie umiejętności wychowawczych, wzmacnianie więzi

wewnątrzrodzinnych, prowadzenie zajęć edukacyjnych z zakresu wychowania do

życia w rodzinie,

Sądecki Ośrodek Interwencji Kryzysowej. Zadaniem SOIK jest udzielanie

natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb

– poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych – schronienia do

3 miesięcy,

Małopolski Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień.

Zadaniem tego Ośrodka jest pomoc osobom uzależnionym od alkoholu i członkom

ich rodzin w zakresie terapii uzależnienia i współuzależnienia”.

Realizują programy psychoterapii uzależnień i współuzależnień oraz udzielają

indywidualnych świadczeń zapobiegawczo-leczniczych i rehabilitacyjnych osobom

25

uzależnionym od alkoholu i członkom.

Punkt Konsultacyjny ds. Uzależnień i Przemocy w Rodzinie w Starym Sączu.

- Zwykle jest to miejsce „pierwszego kontaktu” – tu dochodzi do pierwszej diagnozy

problemów i stworzenia planu pomocy rodzinie.

4. CELE PROGRAMU Celem programu jest:

1) zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie na terenie gminy Stary Sącz,

2) zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych wobec osób stosujących przemoc

w rodzinie,

3) zwiększenie pomocy i ochrony ofiar przemocy w rodzinie.

Cele ogólne będą realizowane przez:

1) budowanie lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy,

2) diagnozowanie zjawiska przemocy na terenie gminy Stary Sącz,

3) podnoszenie kompetencji służb i instytucji w zakresie przemocy w rodzinie,

4) udzielenie pomocy ofiarom przemocy w rodzinie,

5) oddziaływanie na sprawców przemocy.

Założenia programu

Realizacja celów programu zakłada:

1) Uwrażliwienie społeczności lokalnej na problem przemocy w rodzinie.

2) Promowanie modelu rodziny wolnej od przemocy.

3) Edukację i informację skierowaną do społeczności lokalnej.

4) Działania interdyscyplinarne w zakresie przeciwdziałania przemocy.

Realizacja celów Programu

Cel 1

Zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie na terenie gminy Stary Sącz

Działania:

1. Prowadzenie przez Zespół Interdyscyplinarny oraz grupy robocze zintegrowanych

i skoordynowanych działań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie poprzez:

a) diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie,

b) opracowanie i realizacja planu pomocy w indywidualnych przypadkach,

c) rozpowszechnienie informacji o instytucjach oraz możliwościach udzielania pomocy

w środowisku lokalnym,

26

d) monitorowanie sytuacji rodzin dotkniętych przemocą,

e) dokumentowanie działań podejmowanych wobec rodzin, w których dochodzi do

przemocy oraz efektów tych działań,

f) podejmowanie działań prewencyjnych w środowiskach zagrożonych przemocą,

g) inicjowanie interwencji w środowiskach dotkniętych przemocą

h) udział w działaniach edukacyjno- informacyjnych,

i) doskonalenie kompetencji zawodowych poprzez udział w szkoleniach i warsztatach

podnoszących umiejętności i kwalifikacje (wspólne szkolenia i wymiana doświadczeń

zawodowych).

2. Edukacja i informacja skierowana do społeczności lokalnej:

- propagowanie skutecznych sposobów powstrzymywania przemocy,

- obalanie mitów na temat przemocy,

- wspieranie różnych form spędzania wolnego czasu promujące zachowania

nieagresywne,

- organizowanie spotkań edukacyjnych dla mieszkańców oraz dla dzieci i młodzieży,

- przygotowanie i dystrybucja ulotek, plakatów, broszur, informacji, strona www,

cykliczne artykuły w lokalnej prasie itd.,

Cel 2

Zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych wobec sprawców przemocy w rodzinie.

Działania:

1. Izolowanie sprawców od ofiar.

2. Udzielanie informacji sprawcom przemocy na temat programów korekcyjno

– edukacyjnych.

3. Przeprowadzanie rozmów z osobami stosującymi przemoc.

Cel 3

Zwiększenie pomocy i ochrony ofiar przemocy w rodzinie

Działania:

1. Działalność Punktu ds. Uzależnień i Przemocy w Rodzinie:

- udzielanie informacji dotyczącej bezpiecznego schronienia osobom dotkniętym

przemocą w ośrodkach interwencji kryzysowej i w specjalistycznych ośrodkach

wsparcia,

- udzielanie informacji na temat pozyskania zaświadczenia lekarskiego,

- udzielanie informacji na temat praw osób doświadczających przemocy,

27

- udzielanie informacji sprawcom przemocy na temat programów korekcyjno

- edukacyjnych,

- rozpowszechnienie telefonów zaufania: „Niebieska Linia”,

2. Prowadzenie działań interwencyjnych w zakresie przeciwdziałania przemocy:

- podejmowanie działań interwencyjnych w oparciu o procedurę Niebieskiej Karty,

- przekazywanie informacji o podejmowanych działaniach przewodniczącemu zespołu

interdyscyplinarnego.

3. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia.

4. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą bezpłatnej pomocy w formie poradnictwa

psychologicznego, prawnego, socjalnego.

5. Organizacja innowacyjnych form pomocy (np. grupa wsparcia, treningi dla rodzin).

5. FINASOWANIE

Źródłem finansowania zadań Programu są:

1. Środki na realizację programu będą stanowić środki własne Gminy Stary Sącz.

6. MONITORING PROGRAMU

Program poddany zostanie ewaluacji dokonywanej na podstawie analizy materiałów

sprawozdawczych i mierzalnych wskaźników Programu. W ewaluacji poddane ocenie zostaną

rezultaty uzyskane w wyniku porównania z następującymi wskaźnikami:

- liczba rodzin zarejestrowanych i zdiagnozowanych, jako środowiska zagrożone

występowaniem zjawisk przemocy,

- liczba rozpoczętych Niebieskich Kart w latach 2015-2020 przez:

• Pomoc społeczną

• Policję

• Ochronę zdrowia

• Oświatę

• GKRPA

- liczba zakończonych Niebieskich Kart w latach 2015-2020:

• ustanie przemocy w rodzinie i uzasadnione przypuszczenie o zaprzestaniu dalszego

stosowania przemocy oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy,

• rozstrzygniecie o braku zasadności podejmowania działań,

- liczba rodzin objętych działaniami Zespołu/grup roboczych,

28

- liczba przypadków odebrania dziecka w trybie art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy

w rodzinie,

- liczba sprawców objętych programami korekcyjnymi,

- liczba osób korzystających z porad prawnika, psychologa, pracownika socjalnego oraz

innych specjalistów zatrudnionych w Punkcie Konsultacyjnym,

- liczba stron internetowych,

- liczba plakatów, ulotek (dystrybuowanych w latach 2015-2020),

- liczba artykułów ukazujących się w prasie,

- liczba spotkań ze społecznością lokalną,

- liczba innych form (np. konferencje, seminaria, projekty plenerowe, artystyczne, treningi dla

rodzin, konsultacje specjalistyczne dla rodzin, spotkania specjalistów wymiana dobrych

praktyk),

- liczba przedstawicieli instytucji wchodzących w skład Zespołu interdyscyplinarnego,

- liczba spotkań Zespołu Interdyscyplinarnego,

- liczba powołanych grup roboczych,

-liczba szkoleń Zespołu Interdyscyplinarnego, Grup roboczych oraz pracowników socjalnych

(szkolenia zewnętrzne, wewnętrzne, konsultacje/ superwizje,

- liczba grup wsparcia,

- liczba działań edukacyjnych służących wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych

kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie.

29

ZAKOŃCZENIE

Utworzenie Gminnego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz

Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie ma za zadanie stworzenie spójnego

i wielopoziomowego systemu przeciwdziałania przemocy, opartego o wyspecjalizowane

zasoby instytucjonalne i ludzkie, pomiędzy którymi istnieje relacja współpracy. Na poziomie

lokalnym elementami takiego systemu są pracownicy wszystkich instytucji z terenu gminy

zaangażowanych w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Założeniem programu jest, że

każdy specjalista powinien posiadać: umiejętność identyfikacji przemocy, posiadać wiedzę

oraz umiejętności związane z podejmowaniem interwencji, znać kompetencje i zasady

współpracy z wszystkimi służbami i instytucjami, które uczestniczą w procesie pomocy

osobom i rodzinom uwikłanym w przemoc domową, wykazywać gotowość włączania się do

takiej współpracy. Współdziałanie i kooperacja pomiędzy specjalistami i instytucjami

pozwala na wypracowanie i realizowanie strategii pomocy rodzinie dotkniętej przemocą.

Ważnym elementem systemu jest instytucja koordynująca, tj., np. której zadaniem jest

inicjowanie i koordynacja pracy zespołu interdyscyplinarnego. System pomocy rodzinie

dotkniętej przemocą opiera się o diagnozę problemu przemocy w rodzinie, która uwzględnia:

skalę zjawiska, ofertę placówek oraz instytucji działających na rzecz przeciwdziałania

przemocy w rodzinie, postawy, kompetencje oraz doświadczenia w zakresie pomocy

rodzinom doznającym przemocy. Istotnym elementem programu jest podejście

interdyscyplinarne. Działania na rzecz rodziny doznającej przemocy powinny być planowane

i wdrażane przez specjalistów o różnych zawodach, będących przedstawicielami różnych

instytucji i organizacji. Interwencja wobec problemu przemocy w rodzinie nie może opierać

się na działaniu jednej instytucji, ponieważ żaden pojedynczy specjalista czy instytucja nie są

w stanie zabezpieczyć wszystkich podstawowych potrzeb osób doznających przemocy.

Istotne jest, więc podjęcie działań pomocowych o charakterze kompleksowego podejścia do

sytuacji, poprzez stworzenie sieci współpracy, opartej o działania lokalnego zespołu

interdyscyplinarnego. Taki charakter pracy pozwala na wspólne działania poszczególnych

służb, oszczędza czas oraz pieniądze, najważniejsze jednak, że zwiększa szansę na

ograniczenie skutków przemocy w przyszłości. Przemoc domowa jest zjawiskiem złożonym

i wieloaspektowym. Rozpatrywana jest w kilku perspektywach: prawnej, psychologicznej,

moralnej, społecznej. Biorąc pod uwagę różne aspekty przemocy w rodzinie łatwiej

zrozumieć problem, dostrzec jego konsekwencje oraz inne problemy związane z tym

zjawiskiem.

30

Cele i zadania zaplanowane do realizacji w ramach Gminnego Programu

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy na lata 2015-2020 na

terenie gminy Stary Sącz mają służyć poprawie sytuacji rodzin uwikłanych w przemoc oraz

ochronie rodzin zagrożonych przemocą. Istotne jest, więc, stworzenie spójnego

i wielopoziomowego systemu pomocy rodzinom i osobom doznającym przemocy, systemu

opartego o aktywizację i rozwój zasobów lokalnych, pomoc specjalistów, ich wiedzę,

kwalifikacje i umiejętności. Program kierowany jest do rodzin doznających przemocy oraz do

osób pomagających.

Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar

Przemocy w Rodzinie na terenie gminy Stary Sącz będzie realizowany przez instytucje

i organizacje zobligowane do działań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

BIBLOGRAFIA:

1. Przemoc w rodzinie w opinii Małopolan, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Kraków 2011.

2. Sułkowski M., Diagnoza do Gminnego Systemu Profilaktyki nad Dzieckiem i Rodziną, Stary Sącz 2008.

31