GÜNEŞİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİ SAĞLAMAK GÜNEŞ ENERJİSİ …¼neşin-Yol-Haritası-Rapor-KAPAK.pdf · gÜneŞİn sÜrdÜrÜlebİlİrlİĞİnİ saĞlamak gÜneŞ enerjİsİ

GÜNEŞ ENERJİSİ YOL HARİTASI

GÜNEŞİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNİ SAĞLAMAK



Ankara • Ekim 2018

ÖNSÖZDünyamızda gelişen teknoloji ile birlikte enerjide de önemli bir dönüşüm ya-

şanıyor. Ülkemiz jeopolitik konumu ve bunun sağladığı güneş enerjisi potan-

siyeli yanında üretim ve yatırım gücü ile bu dönüşümün bir parçası olmayı

sürdürmektedir.

GÜNDER, güneş enerjisi sektörünün sürdürülebilir ve sağlıklı gelişimi adına

yaklaşık bir yıldır sürdürdüğü çalışmanın ürünü olan Güneş Enerjisi Yol Hari-

tası Raporunu siz paydaşların görüş ve önerilerine sunmaktadır.

Günümüzde ülkemiz için hazırlanmış en kapsamlı ve sektörün tüm paydaş-

larının katkılarını içeren bu yol haritası mevcut durum ışığında gelecek bek-

lentilerini de içermektedir.

Bu raporun sektör temsilcileri, sivil toplum kuruluşları, kamu kurumları araş-

tırmacılar ve güneş enerjisi ile ilgili tüm paydaşlara faydalı olmasını diliyoruz

Saygılarımızla

IIIGüneş Enerjisi Yol Haritası

YÖNETİCİ ÖZETİGüneş enerjisinde yeni bir döneme girildi

Güneş enerjisi uzun yıllar boyunca “geleceğin

enerjisi / teknolojisi” olarak gündemde yer al-

maktaydı. Son on yılda ise bu olgu kökünden

değişmiştir. 2007 yılında 8 GW olan küresel gü-

neş enerjisi kurulu gücü 2017 yılının sonunda

402 GW’a ulaşmıştır. Güneş, 2017 yılında küre-

sel elektrik üretim kurulu gücü artışının yüzde

38’ini karşılamış, kömür, doğal gaz ve nükleer

gibi konvansiyonel baz yük elektrik üretim kay-

naklarını geride bırakmıştır. Uluslararası Enerji

Ajansı’nın belirttiği üzere, güneş enerjisi yenile-

nebilir enerji kurulu gücündeki artışın tartışma-

sız lideri haline gelmiştir.

Maliyetlerdeki çarpıcı düşüş, PV güneş enerjisi-

nin sergilediği logaritmik büyüme seyrinin ana

sürükleyicisi olmuştur. 2010 yılından bu yana

PV modül fiyatları yüzde 83 oranında düşüş

gösterirken, 2050’ye kadar yüzde 71 oranında

ek bir düşüşün yaşanacağı öngörülmektedir1.

Bunun sonucunda güneş enerjisi, doğal gaz,

kömür ve nükleer gibi konvansiyonel elektrik

enerjisi kaynaklarıyla finansal destekler olmak-

sızın rekabet edebilir duruma gelmiştir. Fotovol-

taik güneş projelerinin seviyelendirilmiş enerji

1 Bloomberg New Energy Finance, 2018. New Energy Outlo-ok 2018. https://bnef.turtl.co/story/neo2018?teaser=true

maliyetlerinin 2020 yılında 6 $ sent / kWs dü-

zeyine ineceği, güneş enerjisi projelerinin fosil

yakıta dayalı projelerin çoğundan daha ucuza

elektrik üreteceği öngörülmektedir2.

Bloomberg New Energy Finance (BNEF) 2050

yılında elektrik enerjisi üretiminin yarısının gü-

neş ve rüzgârdan karşılanmasını beklemekte-

dir. Bu dönemde yeni elektrik enerjisi kurulu

güç projelerine 11,5 trilyon $ tutarında toplam

yatırım yapılırken söz konusu miktarın 8,4 tril-

yon $’ı güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi pro-

jelerine aktarılacaktır.3 Güneş ve rüzgâr başta

olmak üzere yenilenebilir enerji teknolojilerinin

mevcut elektrik sisteminde hâkim konuma ge-

lip gelmeyeceği değil, bunun ne zaman olaca-

ğının ve nasıl yönetileceğinin tartışılması ge-

rekmektedir.

Güneş Türkiye’yi de aydınlatmaya başladı

Türkiye’de 2014 yılı sonunda sadece 40 MW

olan güneş enerjisi kurulu gücü, Temmuz 2018’in

sonunda 4.800 MW seviyesine yükselmiştir.

Güneş enerjisi toplam kurulu gücün yüzde 5’ini

2 IRENA, 2018. Renewable Power Generation Costs in 2017. http://irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2018/Jan/IRENA_2017_Power_Costs_2018.pdf

3 Bloomberg New Energy Finance, 2018. New Energy Outlo-ok 2018. https://bnef.turtl.co/story/neo2018?teaser=true

IVwww.gunder.org

Güneşin Sürdürülebilirliğini Sağlamak

aşmış, aylık üretiminde güneş enerjisinin payı

Nisan 2018’de yüzde 3 seviyesine yükselmiş-

tir.4 2014’ün sonundan bu yana elektrik enerjisi

kurulu gücündeki net artışın yüzde 25’i güneş

enerjisi alanında gerçekleşmiştir.5 Türkiye Çin,

ABD, Hindistan ve Japonya’nın ardından 2017 yı-

lında PV güneş enerjisini kurulu gücünü en çok

artıran 5. ülke olmuştur.

Çevreyle dost, temiz bir enerji kaynağı olma-

nın yanında güneş enerjisi, Türkiye’nin ithalat

faturasını düşürmekte, enerji arz güvenliğini

güçlendirmektedir. Türkiye gibi fosil yakıt itha-

latçısı ülkelerin yenilenebilir enerji yatırımları

yoluyla enerji sepetindeki yerli kaynak payını

artırmaları onları enerji güvenliği konusunda da

daha avantajlı konuma getirmektedir. Ülkemi-

zin resmi güneş enerjisi hedeflerine ulaşması

halinde 2030 yılına kadar doğal gaz talebinde

24,2 ile 46,3 milyar m3 arasında tasarruf edile-

4 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji İşleri Genel Mü-dürlüğü. Aylık Enerji İstatistikleri Raporu, Nisan 2018. http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROOT/1/Documents/E%-C4%B0GM%20Periyodik%20Rapor/2018%20Nisan%20Ay%-C4%B1%20Enerji%20Raporu.pdf

5 TEİAŞ Elektrik Kurulu Gücü İstatistikleri. https://www.teias.gov.tr/tr/i-kurulu-guc

ceği, ekonomiye 26,6 milyar $’a varan bir katkı

sağlanabileceği hesaplanmaktadır.6 Hedeflerin

ve kurulumların yükseltilmesi halinde bu fay-

danın katlanacağı ortadadır.

Güneş enerjisinin sunduğu fırsatlar enerji arzı

ile sınırlı değildir. Güneş enerjisi makine-ekip-

manları, yüksek katma değerli sanayi üretimi

için önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Ye-

nilenebilir enerji ekipmanları teknolojik içerik

olarak diğer enerji ekipmanlarına göre daha

yüksek niteliklere sahiptir.7 Büyüyen bir piya-

sanın desteklediği yenilenebilir enerji maki-

ne-ekipman üretimi, ülke sanayinin yüksek

katma değerli üretimine geçişinde önemli bir

rol oynayacaktır.

Yenilenebilir enerji teknolojilerinin, özellikle de

güneş enerjisi ve depolama teknolojilerinin,

imalat sanayinin diğer alt kollarıyla daha faz-

la bağlantılı olması nedeniyle, yayılım etkisinin

de daha yüksek olduğu hesaplanmaktadır.8 Bir

başka deyişle, yenilenebilir enerji makine-e-

kipmanları ve ilgili diğer ekipmanların üretimi,

6 Cebeci, Seda. Türkiye’de Güneş Enerjisinden Elektrik Üre-tim Potansiyelinin Değerlendirilmesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, 2017

7 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Enerji Makine-Ekipman Dış Ticareti: Mevcut Durum ve Fırsatlar, 2017.

8 Noailly, J. and Victoria Shestalova. Knowledge Spillovers from Renewable Energy Technologies: Lessons from Patent Citations. Environmental Innovation and Societal Transitions, Volume 22, March 2017.

VGüneş Enerjisi Yol Haritası

sadece doğrudan değil, aynı zamanda dolaylı

olarak da yüksek katma değerli sanayi üretimi-

ni destekleyecek niteliktedir.

Güneş enerjisi yatırımları istihdam açısından

da büyük fırsat sunmaktadır. Güneş enerjisi bir

yandan yeni enerji tesislerinin kurulumu ve iş-

letmesi gibi alanlarda doğrudan istihdam ya-

ratırken, diğer yandan değer zincirinin ileri ve

geri bağlantıları yoluyla dolaylı olarak da istih-

dama katkı sağlamaktadır. Yenilenebilir enerji

sektöründeki küresel istihdamın üçte biri (3,4

milyon) güneş enerjisi sektöründe aittir. Türki-

ye’de 2017 yılında güneş enerjisi sektöründeki

toplam istihdamın 33.400 fotovoltaik ve 16.600

solar termal olmak üzere 50.000 kişi olduğu

hesaplanmaktadır. Güneş enerjisi Türkiye’de,

yenilenebilir enerji sektöründeki toplam istih-

damın yüzde 60’ını karşılamaktadır.

Güneş enerjisinin önünde yeni zorluklar var

Güneş enerjisi maliyetlerindeki düşüşe rağ-

men makro düzeyde ufukta yeni zorluklar

bizleri beklemektedir. Pek çok ülkede yenile-

nebilir enerji üretim lisanslarının tahsisinde “fe-

ed-in-tariff” tabanlı satın alma garantilerinden

rekabetçi ihalelere geçilirken, borçlanma faiz-

lerinde de kayda değer bir artış gözlenmek-

tedir. Bu durum, özellikle yatırım maliyetinin

işletme maliyetine kıyasla yüksek olduğu gü-

neş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji yatırımları

açısından zorluk teşkil etmektedir.9 Birleşmiş

9 UNEP and Bloomberg New Energy Finance, 2018. Global Trends In Renewable Energy Investment 2018. http://fs-u-nep-centre.org/sites/default/files/publications/gtr2018v2.pdf

Milletler Çevre Programı, güneş ve rüzgâr ener-

jisinin maliyetlerinin daha da düştüğü, ancak

finansmanın daha zor ve pahalı hale geldiği

yeni bir dönemin arifesinde olunduğunun altını

çizmektedir.10

Küresel olarak daralmakta olan finansman im-

kanlarının yükselttiği maliyetlere ek olarak, Tür-

kiye’nin kendine özgü şartlarının da yenilenebi-

lir enerji yatırımlarını olumsuz etkileme ihtimali

söz konusudur. Ülkeye özgü risklerin maliyeti

olarak yorumlanabilecek olan CDS priminin

2008-2009 küresel krizindeki seviyelere ulaş-

masıyla Türkiye en yüksek risk primine sahip

ülkeler arasına girmiştir. Bu durum, gelecek dö-

nemde gelişmekte olan ülkelere yönelecek kı-

sıtlı fonların Türkiye açısından maliyetinin daha

da artacağına işaret etmektedir. Yenilenebilir

enerji yatırımları uzun dönemde çekiciliğini ko-

rurken, piyasalardaki dalgalanmalar ve artan

riskler sonucunda kısa vadede yatırımların ya-

vaşlayacağı öngörülmektedir. Bu çerçevede,

güneş enerjisi kurulu gücünün de daha önce

tahmin edilen seviyelerin yüzde 10-15 altında

10 UNEP and Bloomberg New Energy Finance, 2018. Glo-bal Trends In Renewable Energy Investment 2018. http://fs-u-nep-centre.org/sites/default/files/publications/gtr2018v2.pdf

VIwww.gunder.org


kalabileceği hesaplanmaktadır.11

Güneş enerjisi yol haritası ile güneş enerji-

sinin sürdürülebilir büyümesinin sağlanması

hedefleniyor.

Sürdürülebilirlik hedefleriyle uyumlu, düşük

maliyetli ve herkesin enerjiye erişebildiği bir

enerji geleceğinin anahtarı güneştedir. Ülkemiz

özellikle 2014 yılından bu yana küresel dalgayı

yakalayarak güneş enerjisinde kayda değer bir

atılım gerçekleştirmiştir.

GÜNDER ailesi, güneş enerjisi kurulu gücünün

2023 yılında en az 14 GW, 2030 yılında ise en az

38 GW’a yükselmesini beklemektedir. Yapılan

analizler, bu ölçekte bir artışın iletim sistemine

esneklik sağlayan yeni teknolojilerin kullanı-

mı, daha etkin ve etkili bir şebeke yönetimi ve

planlaması ile TEİAŞ’ın mevcut yatırım planları

üzerine eklenecek, kabul edilebilir düzeylerde-

ki bir ek yatırım ile mümkün olduğunu göster-

mektedir. 12

11 “Turkey Currency Crisis To Cement Focus On Renewables And Coal Power”, Fitch Solutions / Energy & Natural Resources / Turkey / 31 Aug, 2018 https://www.fitchsolutions.com/corpo-rates/energy-natural-resources/turkey-currency-crisis-cement-fo-cus-renewables-and-coal-power-31-08-2018

12 SHURA, 2018. Türkiye’nin Enerji Sisteminde Yenilenebilir Kaynakların Artan Payı: İletimde Genișleme ve Esneklik Seçe-nekleri. https://www.shura.org.tr/wp-content/uploads/2018/05/Grid-Study-TR-1-1.pdf

Güneş enerjisi yol haritası ile sektörde son yıl-

larda görülen büyümenin sürdürülebilirliğinin

sağlanması hedeflenmektedir. Sürdürülebilirli-

ğin yapı taşları şunlardır:

1. Piyasada öngörülebilirlik

2. Elektrik üretiminde güneş enerjisinin payının

artırılması

3. Yerli ve milli teknoloji ve üretim

Bu yapı taşlarının üzerine inşa edilen ‘Gü-neş Enerjisi Yol Haritası’ enerji politikası ile sanayi, istihdam ve teknoloji politikala-rı arasındaki sinerjinin açığa çıkarılmasını amaçlamaktadır.

Yol haritası kapsamında “piyasa öngörüle-bilirliği”, ‘’yerli üretim’’, ‘’yatırım’’ ve ‘’yaygın-laştırma’’ alanlarına ilişkin sektörün çözüm önerileri ortaya koyulmaktadır. Söz konusu öneriler “ulusal politikaların yönü”, “bürok-ratik süreçler”, “finansman ve teşvikler” ile “iletişim ve özendirme” başlıkları altında sı-ralanmaktadır.

VIIGüneş Enerjisi Yol Haritası

tablo listesi

şekil listesi

Tablo 1: 2017 Yılındaki Fotovoltaik Güneş Enerjisi Kurulumları ve

Toplam Kurulu Güç (İlk 10 Ülke) ...................................................................................... 3

Tablo 2: Alternatif senaryolar altında24 2015-2030 yılları arasında muhtemel

doğal gaz talebindeki düşüşün net bugünkü değeri (milyar dolar) ....................10

Tablo 3: Fotovoltaik ürün dış ticaretinde seçili ülkelerin yıllar

itibarıyla aldıkları paylar ..................................................................................................11

Şekil 1: Küresel Ölçekte Fotovoltaik Güneş Enerjisi Kapasitesi ve

Yıllık Artışlar (2007-2017) ................................................................................................... 2

Şekil 2: Fotovoltaik Güneş Enerjisinde Ortalama Kurulum Maliyetleri,

Kapasite Faktörleri ve Seviyelendirilmiş Enerji Maliyetlerinin

Gelişimi (Küresel Ortalama / 2010-2017) ...................................................................... 4

Şekil 3: Türkiye’de PV Güneş Kurulu Gücü (MW / 2015 - 2018 Temmuz) .......................... 8

Şekil 4: Enerji ürünleri arzında ithalatın payı ve kaynak bazında dağılımı (2016) .............. 9

Şekil 5: Enerji makine-ekipmanları teknoloji içeriği (2015) ...................................................12

Şekil 6: 20C senaryosuyla uyumlu emisyon azaltımlarına katkılar ......................................15

Şekil 7: Türkiye 5 yıllık CDS primi (Ocak 2005-Eylül 2018) ......................................................19

VIIIwww.gunder.org


ÖNSÖZ ...............................................................................................III

YÖNETİCİ ÖZETİ .............................................................................. IVTablo Şekil Listesi ......................................................................................................VIII

A. GÜNEŞ ENERJİSİNDEKİ KÜRESEL GELİŞMELERE BİR BAKIŞ ...........................................................1

GÜNEŞ ENERJİSİNDE YENİ BİR DÖNEM ....................................................................1

GELECEK DAHA GÜNEŞLİ ............................................................................................5

B. GÜNEŞİN TÜRKİYE’DEKİ YÜKSELİŞİ ........................................................7HEDEFLER ......................................................................................................................8

GÜNEŞ ENERJİSİ VE ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ HEDEFLERİNİ DESTEKLİYOR .....9

YERLİ GÜNEŞ ENERJİSİ SANAYİNİN GELİŞİMİ, ÜRETİM VE İSTİHDAM ..............11

GÜNEŞ ENERJİSİ VE ÇEVRESEL HEDEFLER ..........................................................14

C. GÜNEŞ ENERJİSİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİR BÜYÜMESİNİ SAĞLAMAK ................................................................................17

GÜNEŞ ENERJİSİNDE YENİ DÖNEM VE YENİ ZORLUKLAR ..................................17

GÜNEŞ ENERJİSİ YOL HARİTASI ..............................................................................20

ÖNERİLER TABLOSU ...............................................................................................EK-1

İÇİNDEKİLER

�GÜNEŞ ENERJİSİNDE YENİ

BİR DÖNEMGüneş enerjisi yıllar boyunca “geleceğin

enerjisi / teknolojisi” olarak resmedildi. Özel-

likle fotovoltaik (FV) güneş enerjisi kurulu

gücünün 2007 yılından bu yana küresel öl-

çekteki artış seyri sonucunda bu algı çok ge-

rilerde kalmıştır. 2007 yılında 8 GW olan kü-

resel güneş enerjisi kurulu gücü 2017 yılının

sonunda 402 GW’a ulaşmıştır. Güneş enerjisi

kapasitesi sadece 2017 yılında 98 GW artış

göstermiştir1. Bu rakam elektrik üretim ku-

rulu gücü artışının %38’ine tekabül ederken,

kömür, nükleer ve doğal gazdaki toplam net

kapasite artışından daha yüksek olduğu gö-

rülebilir2.

1 REN21, 2018. Renewables 2018 Global Status Report. http://www.ren21.net/wp-content/uploads/2018/06/17-8652_GSR2018_FullReport_web_final_.pdf

2 UNEP and Bloomberg New Energy Finance, 2018. Global

1Güneş Enerjisi Yol Haritası

A �GÜNEŞ ENERJİSİNDEKİ

KÜRESEL GELİŞMELERE

BİR BAKIŞ

“Fotovoltaik güneş enerjisi yeni bir döneme giriyor. Güneş enerjisi sektörü yenilenebilir enerji kurulu gücündeki artışın tartışmasız lideri.”

Uluslararası Enerji Ajansı, 2017. Renewables 2017: Analysis and Forecasts to 2022 Executive Summary.

RENEWABLES 2018 GLOBAL STATUS REPORT

SOLAR PHOTOVOLTAICS (PV)SOLAR PV MARKETS

The year 2017 was a landmark one for solar photovoltaics (PV): the world added more capacity from solar PV than from any other type of power generating technology. More solar PV was installed than the net capacity additions of fossil fuels and nuclear power combined.1 In 2017, solar PV was the top source of new power capacity in several major markets, including China, India, Japan and the United States.2 Globally, at least 98 GWdci of solar PV capacity was installed (on- and off-grid), increasing total capacity by nearly one-third, for a cumulative total of approximately 402 GW.3 (p See Figure 24.) On average, the equivalent of more than 40,000 solar panels was installed each hour of the year.4

The significant market increase relative to 2016 was due primarily to China, where new installations were up more than 50%.5 India’s market doubled, while other major markets (Japan and the United States) contracted.6 For the fifth year running, Asia eclipsed all other regions, accounting for 75% of global additions.7

The top five national markets – China, the United States, India, Japan and Turkey – were responsible for nearly 84% of newly installed capacity; the next five were Germany, Australia, the Republic of Korea, the United Kingdom and Brazil.8 For cumulative capacity, the top countries were China, the United States, Japan, Germany and Italy, with India not far behind.9 (p See Figure 25.) Despite the heavy concentration in a handful of countries, new markets are emerging and countries on all continents have begun to contribute significantly to global growth.10 By the end of 2017, every continent had installed at least 1 GW and at least 29 countries had 1 GW or more of capacity.11 The leaders for solar PV capacity per inhabitant were Germany, Japan, Belgium, Italy and Australia.12

Gigawatts

0

50

250

350

150

450

200

300

100

400

Totalglobalcapacity

Annualadditions

Previousyear‘scapacity

8 15 2340 70

100137

177

228

303

+2.5 +6.6 +8+17 +31

+29

+38

+40

+51

+76

+98

2016201520142013201220112010200920082007 2017

World Total402 Gigawatts

Note: Data are provided in direct current (DC). Totals may not add up due to rounding.

Source: IEA PVPS. See endnote 3 for this section.

FIGURE 24. Solar PV Global Capacity and Annual Additions, 2007-2017

i The GSR endeavours to report all capacity data in direct current (DC). See endnotes and Methodological Notes for further details.

Solar PV was the top source of new power capacity in several major markets

90

Asya ülkeleri, FV güneş enerjisi kurulu gü-

cündeki artışa öncülük etmektedirler. 2017

yılında küresel kurulu güç artışının %75’i

bu kıtada gerçekleşmiştir. Tahmin edilece-

ği üzere söz konusu büyümenin ana sü-

rükleyicileri Çin ve Hindistan’dır. Türkiye ise

Çin, ABD, Hindistan ve Japonya’nın ardın-

dan 2017 yılında FV güneş enerjisini kurulu

gücünü en çok artıran 5. ülke olmuştur.3

Trends In Renewable Energy Investment 2018. http://fs-u-nep-centre.org/sites/default/files/publications/gtr2018v2.pdf

3 IEA PVPS, 2018. Snapshot of Global Photovoltaic Markets. http://www.iea-pvps.org/fileadmin/dam/public/report/statistics/IEA-PVPS_-_A_Snapshot_of_Global_PV_-_1992-2017.pdf

4 REN21, 2018. Renewables 2018 Global Status Report. http://www.ren21.net/wp-content/uploa-ds/2018/06/17-8652_GSR2018_FullReport_web_final_.pdf

� Şekil 1: Küresel Ölçekte Fotovoltaik Güneş Enerjisi Kapasitesi ve Yıllık Artışlar (2007-2017)4

2www.gunder.org


FV güneş enerjisinin sergilediği bu geo-

metrik büyüme seyrinin ana sürükleyicisi,

maliyetlerdeki keskin düşüşlerdir. 2010 yı-

lından bu yana FV modül fiyatları %83 ora-

nında düşüş göstermiştir6. Bloomberg New

Energy Finance (BNEF) FV modül fiyatla-

rında 2050’ye kadar %71 oranında ek bir

düşüş öngörmektedir. Modül fiyatlarındaki


6 Bloomberg New Energy Finance, 2018. New Energy Outlook 2018. https://bnef.turtl.co/story/neo2018?tea-ser=true

düşüşün etkisi seviyelendirilmiş enerji ma-

liyetlerine (SEM)7 de yansımıştır. 2010-2017

arasında büyük ölçekli (şebeke ölçeği) FV

projelerinin seviyelendirilmiş enerji mali-

yetlerinin küresel ağırlıklı ortalaması %73

oranında azalmış, 10 $ sent / kWs seviye-

7 Seviyelendirilmiş Enerji Maliyeti / Levelized Cost of Electricity (LCOE): SEM, bir enerji santralinin yatırım, işlet-me, bakım vb. masrafları dâhil edilerek hesaplanan enerji birim maliyetidir. Elektrik üreticisi ve yatırımcı için makul bir getiri oranını karşılayan bir projenin sıfır net bugünkü değer seviyesini yakalaması için gerekli olan elektrik satış fiyatı için de bir gösterge olarak kabul edilebilirler

� Tablo 1: 2017 Yılındaki Fotovoltaik Güneş Enerjisi Kurulumları ve Toplam Kurulu Güç (İlk 10 Ülke)5


sine inmiştir.8 Bunun sonucunda güneş

enerjisi hâlihazırda doğal gaz, kömür ve

nükleer gibi konvansiyonel elektrik enerjisi

kaynaklarıyla finansal destekler olmaksı-

zın rekabet edebilir duruma gelmiştir.

Bu eğilimin devam etmesi beklenmekte-

dir. Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajan-

sı, FV projelerinin seviyelendirilmiş enerji

maliyetlerinin 2020 yılında 6 $ sent / kWs

düzeyine inebileceğini, güneş enerjisi pro-

jelerinin fosil yakıta dayalı projelerinin ço-

ğundan daha ucuza elektrik üreteceğini

ortaya koymaktadır9.

8 IRENA, 2018. Renewable Power Generation Costs in 2017. http://irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publi-cation/2018/Jan/IRENA_2017_Power_Costs_2018.pdf

9 IRENA, 2018. Renewable Power Generation Costs in 2017. http://irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publi-cation/2018/Jan/IRENA_2017_Power_Costs_2018.pdf

10 IRENA, 2017. Renewable Power Generation Costs in 2017. http://www.irena.org/publications/2018/Jan/Re-newable-power-generation-costs-in-2017

42

RENEWABLE POWER GENER ATION COSTS

As deployment has accelerated in regions that have previously had significant untapped potential, notably in Asia and South America, recent development has had to start depending on projects at more challenging sites, with higher project development costs and civil engineering costs, either due to conditions at the dam location, or in terms of more expensive infrastructure and logistics for the project. This means that projects’ total installed costs have started to rise (Figure 2.5). To some extent, this was offset by an increase in the weighted average project capacity factor, which went up from around 44% for projects in 2010 to 50-51% in 2014-2016, although in 2017 this fell back to 48%.

In terms of LCOE, projects in Asia and South America are clearly moving up the cost curve as deployment continues. Hydropower remains one of the most competitive sources of new electricity, however, and significant untapped potential still remains for sustainable hydropower development, notably in Africa, but also in Asia and the Americas. The global weighted average LCOE of hydropower projects increased from an average of around USD 0.04/kWh in 2010 to USD 0.05/kWh in 2016 and 2017, with a decline between 2016 and 2017

as the weighted average LCOE fell 14% in 2017 (to USD 0.046/kWh), compared to 2016.

Small-scale hydropower can also be very economic, although typically it has higher costs than large-scale projects. This is partly due to economies of scale, but is often because it is being deployed in remote areas, as it can provide low-cost electricity to isolated communities or locations.

Onshore wind now rivals hydropower, geothermal and biomass as a source of low-cost electricity, without financial support. Capacity factors have increased as performance has improved, installed costs have fallen and O&M costs have reduced all serving to drive down the LCOE. The global weighted average LCOE for onshore wind fell by 22% between 2010-2017 and is now around USD 0.06/kWh (Figure 2.6). The weighted average regional LCOE of onshore wind has also narrowed in recent years. In 2016/17 Asia, Eurasia, North America and South America all averaged around USD 0.06/kWh or less, while the weighted average was USD 0.08/kWh in Europe and Oceania, USD 0.09/kWh in the Middle East and Africa, and USD 0.10/kWh in Central America and the Caribbean. Where excellent resources and

2010

20

11

2012

2013

2015

2017

2016

2014

2016

USD

/kW

0

500

1 000

1 500

2 000

3 500

4 500

4 000

5 500

5 000

2 500

3 000

2010

20

11

2012

2013

2015

2017

2016

2014

Cap

acity

fact

or

0.0

4 394

3 663

3 066

2 4242 224

1 749

1 510

1 388

2010

20

11

2012

2013

2015

2017

2016

2014

2016

USD

/kW

h

0.00

0.05

0.15

0.20

0.10

0.25

0.40

0.30

0.35

Total installed cost Capacity factor Levelised cost of electricity

95th

percentile

5th

percentile

0.36

0.22

0.28

0.180.16

0.10

0.130.12

0.1

0.2

0.3

0.4

0.14

0.14 0.160.16

0.16

0.170.17

0.18

Figure 2.4 Global weighted average total installed costs, capacity factors and LCOE for solar PV, 2010-2017

Source: IRENA Renewable Cost Database. � Şekil 2: Fotovoltaik Güneş Enerjisinde Ortalama Kurulum Maliyetleri, Kapasite Faktörleri ve Seviyelendirilmiş Enerji Maliyetlerinin Gelişimi (Küresel Ortalama / 2010-2017)10

4www.gunder.org


Bu öngörülere rağmen, 2017 sonu itibarıyla

güneş enerjisinin toplam elektrik enerjisi

kurulu gücündeki payı %4 12, küresel elekt-

rik tüketimindeki payı ise %1,9 seviyesin-

de13 gerçekleşmiştir. Gelecek öngörülerine

göre elektrik üretim pastasındaki dilimler

yeniden dağıtılacaktır.

Uluslararası Enerji Ajansı yenilenebilir

kaynakların elektrik üretimindeki payının

2022’de %30’a 14, 2040’ta ise %40’a çıka-

cağını öngörmektedir15.

Bloomberg New Energy Finance’in (BNEF)

öngörüleri ise daha iddialı, BNEF, 2050 yılında

elektrik enerjisi üretiminin %50’sinin güneş

ve rüzgârdan karşılanacağını öngörmekte-

dir16. Bu dönemde yeni elektrik enerjisi kurulu

güç projelerine 11,5 trilyon $ tutarında toplam

yatırım yapılırken söz konusu miktarın 8,4

trilyon $’ı güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi

projelerine aktarılacağı tahmin edilmekte-

dir.17 Hindistan’ın 2022 yılı rüzgâr ve güneş

enerjisi kurulu güç hedefini 175 GW’tan 222

GW’a çıkarması, Avrupa Birliği’nin 2030 yılı

yenilenebilir enerji hedefini %27’den %32’ye

yükseltmesi gibi gelişmeler söz konusu ön-

görüleri destekler niteliktedir.



14 Uluslararası Enerji Ajansı, 2017. Renewables 2017: Analysis and Forecasts to 2022 Executive Summary. htt-ps://www.iea.org/media/publications/mtrmr/Renewable-s2017ExecutiveSummary.PDF

15 Uluslararası Enerji Ajansı, 2017. World Energy Out-look, Executive Summary. https://www.iea.org/Textbase/npsum/weo2017SUM.pdf



�GELECEK DAHA GÜNEŞLİ Güneş enerjisi yatırımları son yıllarda ge-

rek diğer yenilenebilir enerji teknolojileri

gerekse doğal gaz, kömür ve nükleer enerji

gibi konvansiyonel elektrik üretimi tekno-

lojilerine yapılan yatırımları geçmiş durum-

dadır. Seviyelendirilmiş enerji maliyetlerine

bakıldığında, yeni elektrik üretim projele-

rinde güneş enerjisinin konvansiyonel kay-

naklara göre pek çok coğrafyada maliyet

avantajı sağladığı görülmektedir. Güneş

enerjisini önümüzdeki 5-10 yıl zarfında

sabit yatırım maliyetlerine değil, sadece

değişken maliyetlere maruz kalan mevcut

doğal gaz ve kömür santralleriyle de başa

baş durumda geleceği öngörülmektedir. 11

Dolayısıyla, güneş ve rüzgâr başta olmak

üzere yenilenebilir enerji teknolojilerinin

mevcut elektrik sisteminde hâkim konu-

ma gelip gelmeyeceğini değil, bunun ne

zaman olacağını ve nasıl yönetileceğinin

tartışılması gerekmektedir.



Güneş enerjisinden su ısıtma kurulu gücünde dünyada önemli

bir yeri olan Türkiye, 2017 yılında da bu alanda önemli gelişme

kaydetmiştir. Ülkemiz, güneş enerjisinden elektrik üretiminde

uluslararası derecelendirme listesine ilk defa 2017 yılında giriş

yaptı; Çin, ABD, Hindistan ve Japonya’nın ardından 2017 yılında

FV güneş enerjisini kurulu gücünü en çok artıran 5. ülke ola-

rak dikkatleri üzerine çekti.18 2015 yılında 248 MW olan güneş

enerjisi kurulu gücü 2018’in Temmuz ayının sonunda ayında

4,8 GW seviyesine yükselmiştir. Güneş enerjisi toplam kurulu

gücün yüzde 5’ini aşarken, aylık üretiminde güneş enerjisinin

payı Nisan 2018’de %3 seviyesine yükselmiştir19. 2014’ün so-

nundan bu yana elektrik enerjisi kurulu gücündeki net artışın

yüzde 25’si güneş enerjisi alanında gerçekleşmiştir.20

18 IEA PVPS, 2018. Snapshot of Global Photovoltaic Markets. http://www.iea-pvps.org/fileadmin/dam/public/report/statistics/IEA-PVPS_-_A_Snapshot_of_Global_PV_-_1992-2017.pdf

19 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Enerji İşleri Genel Müdürlüğü. Aylık Enerji İstatistikleri Raporu, Nisan 2018. http://www.enerji.gov.tr/File/?pat-h=ROOT/1/Documents/E%C4%B0GM%20Periyodik%20Rapor/2018%20Nisan%20Ay%C4%B1%20Enerji%20Raporu.pdf

20 TEİAŞ Elektrik Kurulu Gücü İstatistikleri. https://www.teias.gov.tr/tr/i-kurulu-guc


B �GÜNEŞİN TÜRKİYE’DEKİ

YÜKSELİŞİ

Sektör paydaşları, Türkiye’nin güneş enerjisi kurulu güç hedefinin 2023 yılı için 14 GW, 2030 yılı için ise 38 GW düzeyinde olmasını bekliyor.

GÜNDER Güneş Enerjisi Yol Haritası Çalıştayı anket sonuçları, 10 Mayıs 2018, Ankara.

�HEDEFLERTürkiye’nin fotovoltaik güneş enerjisi kurulu

gücü 2015 yılının sonundan 2018 yılının ortası-

na kadar neredeyse 20 kat artış gösterip 4,8

GW seviyesine ulaşmıştır. 2023 yılı için konul-

muş olan 5 GW hedefinin aşılmasına ramak

kalırken Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı

güneş enerjisinde önümüzdeki 10 yılda 10 GW

kapasite artışı hedefini açıklamış21, bu hedef-

lere ulaşıldığı takdirde 2027 yılında Türkiye’nin

kurulu gücü 15 GW düzeyine çıkabilecektir.

Güneş enerjisi hedeflerinin daha da yükseltil-

mesinin mümkün olduğu, sektör paydaşlarıy-

la gerçekleştirilen anket sonuçları, Türkiye’nin

güneş enerjisi kurulu güç hedefinin 2023 yılı

için 14 GW, 2030 yılı için ise 38 GW düzeyinde

olmasının beklendiğini göstermektedir.

Bu düzeyde bir gelişimin iletim sistemi açısın-

21 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2017. 2018 Yılı Bütçe Sunumu. http://www.enerji.gov.tr/File/?path=ROO-T%2F1%2FDocuments%2FB%C3%BCt%C3%A7e%20Ko-nu%C5%9Fmas%C4%B1%2F2018_Butce_Sunus_Kitabi.pdf

� Şekil 3: Türkiye’de PV Güneş Kurulu Gücü (MW / 2015 - 2018 Temmuz)

dan nasıl bir yaklaşım değişikliği ve yatırım ih-

tiyacı gerektireceği önemli bir soru olarak öne

çıkmaktadır. SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi

tarafından gerçekleştirilen kapsamlı bir ana-

liz, Türkiye’nin 2026 yılında güneş enerjisi ku-

rulu gücünü 20 GW’a çıkarması ve buna ek

olarak rüzgâr enerjisi kurulu gücünde de 20

GW hedefini yakalaması halinde doğacak

olan iletim sistemi yatırım ihtiyacının TEİAŞ’ın

2026 yılı için yaptığı mevcut iletim sistemi

planlamasındaki yatırım miktarı ile başa baş

olduğunu ortaya koymaktadır22. Analizin bul-

gularına göre Türkiye’nin 2026 yılında güneş

ve rüzgâr kapasitesini 60 GW’a (30 GW güneş

ve 30 GW rüzgâr) çıkarması sisteme esneklik

sağlayan yeni teknolojilerin kullanımı, daha

efektif bir şebeke yönetimi ve planlaması ile

TEİAŞ’ın mevcut yatırım planları üzerine ekle-

necek, kabul edilebilir düzeylerdeki bir ek ya-

tırım ile mümkün olacaktır.

22 SHURA, 2018. Türkiye’nin Enerji Sisteminde Yenilene-bilir Kaynakların Artan Payı: İletimde Genișleme ve Esneklik Seçenekleri. https://www.shura.org.tr/wp-content/uploa-ds/2018/05/Grid-Study-TR-1-1.pdf

8www.gunder.org


�GÜNEŞ ENERJİSİ

ENERJİ ARZ GÜVENLİĞİ

HEDEFLERİNİ

DESTEKLİYOREnerjide arz güvenliği, tedarik edilen kay-

nakların talebi kısa, orta ve uzun vadede,

herhangi bir kesintiye maruz bırakmadan ve

öngörülebilir maliyetlerle karşılayabilir olması

anlamına gelmektedir. Ülkemiz birincil enerji

ihtiyacının yüzde 83’ünü ithal kaynaklardan

karşılamaktadır. Bu ithalatın neredeyse tama-

mını fosil yakıtlar ve türevleri oluşturmaktadır.

Güneş enerjisinden elektrik üretimi, herhan-

gi bir ülkenin mülkiyetinde bulunmayan bir

kaynak üzerine inşa edilmektedir. Ülkemizin

güneş potansiyelini göz önüne alındığında,

güneşin enerji arz güvenliği hedeflerine ula-

şılması için biçilmiş bir kaftan olduğu görül-

mektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarına

dayalı elektrik üretimine getirilen en önemli

eleştiri olan kaynakların kesintili/değişken

olması ise, hızla gelişmekte olan elektrik de-

polama teknolojileri ile aşılabilir bir noktaya

doğru ilerlemektedir.

Gelişen teknolojiyle birlikte daha yüksek

oranda güneş enerjisinin enerji sepetine dâ-

hil edilmesi, Türkiye için de enerji arz güven-

liğinin güçlendirilmesi anlamına gelmektedir.

Güneş enerjisinin artan payıyla birlikte 2030

yılına kadar doğal gaz talebinde yaşanması

muhtemel düşüşü resmi hedeflerin de dâhil

olduğu senaryolar üzerinden değerlendiren

çalışmalar, 24,2 ile 46,3 milyar m3 doğal gaz

tasarrufunun Türkiye ekonomisine sağlaya-

cağı katkı ise 5 ila 26,6 milyar Dolar arasında

hesaplanmaktadır.23

23 Cebeci, Seda. Türkiye’de Güneş Enerjisinden Elektrik Üretim Potansiyelinin Değerlendirilmesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, 2017

Kömür 21%

Petrol 23 %

Petrol Ürünleri 22 %

Doğal Gaz 34 %

� Şekil 4: Enerji ürünleri arzında ithalatın payı ve kaynak bazında dağılımı (2016)

Kaynak: Enerji İşleri Genel Müdürlüğü, Denge Tablosu 2016

Güneş enerjisi bir yandan Türkiye’nin

ithalat faturasını düşürürken, diğer

taraftan da enerji arz güvenliğine

katkıda bulunabilir.


Dünyada yenilenebilir enerji yatırımlarında

küresel düzeyde yaşanan artışlar, enerji je-

opolitiğini de değiştirmektedir. Bu dönüşüm

bir yandan fosil kaynakların, diğer taraftan

da enerji makine-ekipmanları ve hizmetleri-

nin dış ticaretini büyük oranda etkilemektedir.

Özellikle fosil yakıt ithalatçısı olan ülkelerin

yenilenebilir enerji yatırımları yoluyla ener-

ji sepetindeki yerli kaynak payını artırmala-

rı, iktisadi faydaların (dış ticaret dengesinde

ve GSYH’da iyileşme, fosil yakıt fiyatlarındaki

dalgalanmalara karşı dayanıklılık) yanında, ül-

keleri enerji arz güvenliği konusunda da daha

avantajlı konuma getirecektir. Fosil yakıt ihra-

catçısı ülke ekonomilerinin ise, bu dönüşümü

iyi yönetmemeleri durumunda daha kırılgan

hale gelmeleri olası görülmektedir.

24 Resmi hedef senaryosu: Ulusal Yenilenebilir Enerji Stratejisini baz alan senaryoda 2023 hedefi olarak kümülatif PV kapasitesi 5 GW olarak kabul edilmekte, 2030 yılında ise kurulu gücün 8,5 GW’a üretimin ise 12,7 TWh’e ulaşacağı öngörülmektedir. Muhtemel senaryo: 2030 yılında toplam talebin yüzde 3’ünün güneşten karşılanabileceği varsayımı altında, toplam PV kurulu gücünün yüksek talepte 12,8 GW’a, referans talepte 11,6 GW’a, düşük talepte ise 10,1 GW’a ulaşacağı tahmin edilmektedir. İyimser senaryo: 2030 yılında toplam talebin yüzde 52inin güneşten karşılanabile-ceği varsayımı altında, yüksek talepte 21,4 GW’a, referans talepte 19,4 GW’a, düşük talepte ise 17,2 GW’a ulaşacağı tahmin edilmektedir.

25 Cebeci, Seda. Türkiye’de Güneş Enerjisinden Elektrik Üretim Potansiyelinin Değerlendirilmesi, T.C. Kalkınma Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, 2017

� Tablo 2: Alternatif senaryolar altında24 2015-2030 yılları arasında muhtemel doğal gaz talebindeki düşüşün net bu-günkü değeri (milyar dolar)25

DOĞAL GAZ FİYAT

SENARYOSU

RESMİ HEDEF

SENARYOSU

MUHTEMEL SENARYO İYİMSER SENARYO

DÜŞÜK

TALEP

REFERANS

TALEP

YÜKSEK

TALEP

DÜŞÜK

TALEP

REFERANS

TALEP

YÜKSEK

TALEP

AZALAN FİYAT 5.0 5.2 5.6 6.0 7.6 8.2 8.8SABİT FİYAT 8.4 8.9 9.6 10.4 13.4 14.5 15.7YÜKSELEN FİYAT 13.7 14.7 16 17.3 22.4 24.5 26.6

10www.gunder.org


�YERLİ GÜNEŞ ENERJİSİ

SANAYİNİN GELİŞİMİ,

ÜRETİM VE İSTİHDAMEnerji dönüşümü, elektrik üretimi ve enerji

altyapısı alanlarında yeni yatırım ihtiyacı-

nı da beraberinde getirmektedir. Enerji arzı

tarafındaki yatırımların fosil yakıtlardan

yenilenebilir enerjiye yönleneceği, bu doğ-

rultuda yenilenebilir enerji yatırımlarının

2040’a kadar iki katına çıkacağı tahmin

edilmektedir26. Talep tarafında ise, enerji

verimliliğinin yanında, konutlardaki yenile-

nebilir enerji uygulamalarının yatırımlar açı-

sından belirleyici olması beklenmektedir.

Yenilenebilir enerji yatırımlarındaki ar-

tış, enerji hammaddeleri ticareti üzerin-

den enerji jeopolitiğini değiştirmektedir.

Bu dönüşümün başka bir ayağı da enerji

ekipmanları dış ticaretinde yaşanmakta-

dır. Yenilenebilir enerji kurulumları arttıkça

söz konusu sektörlerdeki makine-ekipman

ve hizmetlerin de ticaretinin büyümesi

beklenmelidir. Yenilenebilir enerji alanda-

ki yatırımlarını hızla artırarak yatırımcılara

uygun bir yatırım ortamı sağlayan ülkele-

rin, yeni oluşan piyasalara erken aşamada

erişim ile daha avantajlı bir konum almaları

mümkündür.

Son 10 yılda yaklaşık olarak 10 kat 27 bir bü-

yüme sergileyen güneş enerjisi pazarında

ana itici güç, gelişen teknolojiyle birlikte

panellerin daha ucuza üretilmesi olmuştur.

26 IEA & IRENA, Perspectives for the Energy Transition: Investment Needs for a Low-Carbon Energy System, 2017

27 2004 yılında 11,2 milyar Dolar olan toplam güneş enerjisi yatırımlarının, 2016 yılında 10 katına çıkarak 113,7 milyar Dolara ulaştığı raporlanmaktadır (Mordor Intelligen-ce, 2018).

Genişleyen iç pazarlarıyla Asya-Pasifik ül-

keleri güneş enerjisi yatırımları açısından

da bölgesel yoğunlaşmanın odağı duru-

mundadır. 2017’de 54 milyar dolar seviye-

sinde olan fotovoltaik ürün28 dış ticaretinin

ana tedarikçisi (yüzde 80) Asya-Pasifik

bölgesi olmuştur. Bölgenin toplam dünya

ticaretinden aldığı pay yıllar içerisinde ar-

tarken, bölge içindeki tedarik zinciri zaman

içerisinde değişiklik göstermiştir.

28 Söz konusu ürün grubu içerisinde, ışığa duyarlı yarı iletken tertibat (bir modül halinde birleştirilmiş veya pano-larda düzenlenmiş olsun olmasın fotovoltaik piller dahil); ışık yayan diyodlar bulunmaktadır.

� Tablo 3: Fotovoltaik ürün dış ticaretinde seçili ülkele-rin yıllar itibarıyla aldıkları paylar

2013 2017Çin 30% 30%

Kore 7% 9%Taipei 11% 8%

Malezya 6% 7%Japonya 9% 7%

Hong Kong 6% 6%Vietnam 0% 5%Almanya 7% 5%

ABD 4% 4%Singapur 3% 4%Hollanda 4% 4%Tayland 0% 3%Filipinler 2% 1%

Toplam ihracatta Asya-Pa-sifik ülkelerinin payı

76% 81%

Toplam ihracat (USD) 52,005,229.00 54,088,254.00 Kaynak: Trademap


Güneş enerjisi makine-ekipmanları, yüksek katma değerli sanayi üretimi için önemli bir potansiyel barındırıyor.

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, 2017. Enerji Makine-Ekipman Dış Ticareti: Mevcut Durum ve Fırsatlar

2018-2023 dönemi için pazardaki yıllık bi-

leşik büyüme oranının ise yüzde 17 seviye-

sinde olacağı öngörmektedir.29 Özellikle son

yıllarda dünya ticaretine yön veren ‘ticaret

savaşları’nın güneş panelleri başta olmak

üzere, yenilenebilir enerji ürün gruplarını da

hedef alması, söz konusu ürünlerin ticaret

haritasını da hiç kuşkusuz etkileyecektir.

Değer zincirinin farklı aşamalarında yeni

oyuncuların pazara dâhil olmasını mümkün

hale getirecek bu değişiklik, aynı zamanda

kritik üretim aşamalarını yurtiçine taşıyabi-

len ülkeler açısından da bir yüksek teknolo-

jili sanayi hamlesi anlamına gelecektir.

29 Mordor Intelligence, Solar Photovoltaic (PV) Market - Segmented by Product, and Geography - Growth, Trends and Forecast (2018 - 2023).

Yenilenebilir enerji ekipmanları teknolo-

jik içerik olarak diğer enerji ekipmanlarına

göre daha yüksek niteliklere sahiptir.30 Kö-

mürlü termik santral ekipmanlarında yüzde

5 seviyesinde olan yüksek beceri ve tek-

noloji içeriği, yenilenebilir enerji ekipman-

ları söz konusu olduğunda ortalamada

yüzde 23’e çıkmaktadır. Yenilenebilir ener-

ji ekipmanları arasında yüksek beceri ve

teknoloji içeriği konusunda liderliğin yüzde

31 ile güneş enerjisi alanında olduğu görül-

mektedir. Bu durum, büyüyen bir piyasanın

desteklediği yenilenebilir enerji makine-e-

kipman üretiminin, ülke sanayinin yüksek

katma değerli üretimine geçişinde önemli

bir rol oynayabileceğine işaret emektedir.

30 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), Enerji Makine-Ekipman Dış Ticareti: Mevcut Durum ve Fırsatlar, 2017.

� Şekil 5: Enerji makine-ekipmanları teknoloji içeriği (2015)

Kaynak: TEPAV, 2017

5%

23%

68%

31%

11%

55%

74%

15%12%

80%

14% 9%0%2%1%0%

Termik santralmakine ekipman

Yenilenebilirenerji makine

ekipman

Güneş enerjisimakine ekipman

Rüzgan enerjisimakine ekipman

12www.gunder.org


Yenilenebilir enerji teknolojilerinin, özellikle

de güneş enerjisi ve depolama teknoloji-

lerinin, enerji üretimi dışında, imalat sana-

yinin diğer alt kollarıyla bağlantısının daha

yüksek seviyede olması nedeniyle, yayılım

etkisinin de daha yüksek olduğu hesaplan-

maktadır.31 Yani, yenilenebilir enerji makine

ekipmanları ve ilgili diğer ekipmanların üre-

timi, sadece doğrudan değil, aynı zaman-

da dolaylı olarak da yüksek katma değerli

sanayi üretimini destekleyecek niteliktedir.

Üstelik bu yayılım etkisinin, üretimin çok

daha erken aşamalarında da görüldüğü,

yenilenebilir enerji teknolojilerinin de dâhil

olduğu temiz üretim teknolojileri patentleri-

nin, diğer teknolojilere göre yüzde 43 daha

fazla atıf aldığı, yeni teknolojik gelişmelere

olanak sağladığı ortaya konmaktadır.32

Söz konusu yatırımlar yarattıkları istih-

dam bakımından da önemlidir. Yenilenebilir

enerji kaynaklarının artan payıyla birlikte,

bir yandan yeni enerji tesislerinin kurulu-

mu ve işletmesi gibi alanlarda doğrudan

istihdam yaratılırken, diğer taraftan da

değer zincirinin ileri ve geri bağlantıları

31 Noailly, J. and Victoria Shestalova. Knowledge Spillo-vers from Renewable Energy Technologies: Lessons from Patent Citations. Environmental Innovation and Societal Transitions, Volume 22, March 2017.

32 Dechezlepr tre, A., Martin, R. and Mayra, M. (2014). Knowledge Spillovers from Clean and Dirty Technologies, CEP Discussion Paper No 1300, September 2014.

yoluyla dolaylı olarak da istihdama katkı

sağlamaktadır. Dolaylı istihdamın yaratıldı-

ğı sektörler arasında makine-ekipman üre-

timi, altyapı, bakım, ticaret ve mühendislik

hizmetleri sayılabilir.

IRENA, yenilenebilir enerji sektöründe küre-

sel istihdamın 2017 yılında yaşadığı yüzde

5,3’lük artışla 10,3 milyon kişiye ulaştığını

belirtmektedir.33 Sürdürülebilir enerji senar-

yoları altında yenilenebilir enerji sektörün-

deki istihdamın 2030 yılında 23,6 milyon,

2050 yılında da 28,8 milyon kişiye ulaş-

ması beklenmektedir.34

Yenilenebilir enerji sektöründeki toplam is-

tihdamın 3’te 1’i (3,4 milyon) güneş enerji-

si sektöründe aittir. Yüzde 8,7’lik istihdam

artışı yaşamış olan sektörde istihdamın

yüzde 65’ine, büyük iç pazarı ve yoğunlaş-

mış makine-ekipman üretimi ile Çin’in sahip

olduğu görülüyor. Türkiye ise, her ne kadar

2017 yılı için en hızlı kurulum artışında Çin,

Hindistan, ABD ve Japonya’yı takip ediyor

olsa da, toplam istihdam sıralamasında 9.

sırada35 gelmektedir. Türkiye’de 2017 yılında

güneş enerjisi sektöründeki toplam istih-

damın 33.400 solar FV ve 16.600 solar ter-

mal olmak üzere 50.000 kişi olduğu hesap-

lanmaktadır. Bu rakam, yenilenebilir enerji

sektöründeki toplam istihdamının (84.000

kişi36) yüzde 60’ını oluşturmaktadır.37

33 International Renewable Energy Agency (IRENA), Renewable Energy and Jobs: Annual Review, 2018

34 International Renewable Energy Agency (IRENA), Global Energy Transformation: A Roadmap to 2050, 2018.

35 Güneş enerjisinde ilk 10’daki ülkeler, sırasıyla: Çin, Japonya, ABD, Hindistan, Bangladeş, Malezya, Almanya, Filipinler, Türkiye ve Tayvan.

36 14.200 kişinin rüzgâr enerjisi sektöründe, 18.000 kişi-nin de küçük ölçekli hidro, jeotermal ve biyogaz sektörün-de çalıştığı raporlanmaktadır.

37 International Renewable Energy Agency (IRENA), Renewable Energy Statistics, 2018.


Türkiye’de güneş enerjisi, yenilenebilir enerji sektöründeki toplam istihdamın yüzde 60’ını karşılıyor.

Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı, 2018. Renewable Energy and Jobs: Annual Review.

�GÜNEŞ ENERJİSİ VE

ÇEVRESEL HEDEFLERGüneş enerjisini merkeze alan bir enerji

politikası, enerji ile sanayi, istihdam, tek-

noloji ve çevre politikalarındaki hedefler

arasında bir sinerjiye imkân vermektedir.

Enerji arz güvenliğinin ötesinde, sosyal,

çevresel ve ekonomik unsurları bağdaştı-

ran bütüncül bir kalkınma anlayışının ha-

yata geçirilmesini de mümkün kılmaktadır.

Beşerî sistemleri yapısal olarak etkileyen

çevre sorunlarının bertarafı için önemli fır-

satlar sunmaktadır.

� İklim değişikliğiyle

mücadeleKüresel enerji talebinde, uzun dönemde

görülen yıllık ortalama yüzde 5’lik büyüme,38

birincil enerji kaynaklarına olan talepteki

büyümeyi de beraberinde getirmektedir.

Enerji sepetindeki karbon yoğun kaynaklar

olan fosil yakıtların (kömür, petrol ve doğal

gaz) payı yıllar içerisinde değişiklik gös-

teriyor olsa da, hala toplamda yüzde 85 39

gibi önemli bir büyüklüğe sahiptir. Bu du-

rum enerji kaynaklı emisyonlarda da artışa

neden olmaktadır.

İnsan kaynaklı emisyonların yüzde 72’sinin

enerji sektöründen kaynaklanmaktadır40.

38 Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından World Ener-gy Balances: Overview (2018) raporunda 1971-2016 yılları arasında küresel enerji talebinin 2,25 katına çıktığı rapor-lanmıştır.

39 BP Statistical Review of World Energy, June 2018.

40 Enerji sektörü içerisinde ilk 3 sırada, yüzde 31 ile elektrik ve ısıtma, yüzde 15 ile ulaştırma ve yüzde 12,4 ile imalat sanayi ve inşaat sektörleri yer almaktadır. Bu sektör-leri yüzde 8,4’lük payla diğer yakıt kullanımı ve yüzde 5,2’lik payla kaçak emisyonlar izlemektedir. (Climate Analysis Tool, World Resources Institute,)

Enerji sepetinin kompozisyonu, küresel

iklim değişikliğinin ana kaynağı olan sera

gazı emisyonlarının yönetimi açısından da

kritik rol oynamaktadır. Günümüz itibariyle

enerji sepetinde fosil yakıtların (kömür, pet-

rol ve doğal gaz) toplam payı halen yüzde

85 düzeyindedir41. İklim değişikliğinin yol

açacağı geri dönülemez etkilerin engel-

lenebilmesi için küresel ortalama sıcaklık

artışının 20C’nin altında, tercihen 1.50C eşi-

ğinde sınırlandırılabilmesi gerekmektedir.

Mevcut politikaların küresel emisyonları

2030 yılı itibarıyla 56-59 GtCO2e seviyesi-

ne taşıyacağı, bu durumun da yüzyıl sonu

itibarıyla küresel sıcaklıklarda ortalama

3,40C (2,50C-4,70C aralığında) artışa neden

olacağı hesaplanmaktadır.42

İklim değişikliğiyle mücadele hedeflerine

ulaşılması için enerji sektöründe düşük

karbonlu teknolojiler ile enerji verimliliği-

nin merkezde yer aldığı bir dönüşümün

gerçekleştirilmesi şarttır. Gerek dönüşü-

mün ölçeği gerekse yenilenebilir enerji-

nin sunduğu potansiyel oldukça büyüktür.

Uluslararası Enerji Ajansı iklim hedeflerine

ulaşılması için gerekli emisyon azaltımı-

nın yüzde 44’ünün enerji verimliliği, yüzde

36’sının ise yenilenebilir enerji yatırımların

ile sağlanabileceğini ortaya koymaktadır.43

Güneş enerjisine bu doğrultuda çok büyük

bir rol düşmektedir.

41 BP Statistical Review of World Energy, June 2018.

42 Climate Action Tracker, Emission Gaps & Warming Projections, November 2017.

43 Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), Energy Technology Perspectives, 2017

14www.gunder.org


�Çevre ve halk sağlığıEnerji sektörü bir yandan sera gazı ve par-

tikül madde emisyonlarıyla iklim değişikliği

ve hava kirliliğine, diğer yandan ise su ve

toprak kirliliğine neden olmaktadır. Küresel

temiz su kaynaklarının yaklaşık olarak yüz-

de 15’i birincil enerji ve elektrik üretim süreç-

leri için kullanılmaktadır.44 Enerji sektörü ta-

rafından kullanılan suyun yüzde 11’i yeniden

kaynaklarına dönmemektedir.45 Deşarj edi-

len kısmın ise çevre sorunlarına yol açabi-

lecek nitelikte olması nedeniyle özellikle su

kaynaklarının sınırlı olduğu bölgeler açısın-

dan riskler oluşturmaktadır. Güneş ve rüzgar

gibi yenilenebilir enerji teknolojileri, yaşam

döngüleri boyunca ihtiyaç duydukları sınırlı

su kullanımıyla, enerji üretimi süreçlerinde

yüksek miktarda suya ihtiyaç duyan fosil

yakıtlar karşısında daha sürdürülebilir fır-

satlar sunmaktadır.46

44 Uluslararası Enerji Ajansı (IEA), World Energy Outlook, 2012

45 Lavelle, Marianne and Thomas K. Grose, Water De-mand for Energy to Double by 2035, National Geographic, January 30, ,2013.

46 Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı (IRENA), Re-

Yenilenebilir enerji, çevre kirliliği ve halk

sağlığı konularında da önemli faydalar

sağlamaktadır. Fosil yakıt kaynaklı hava ve

su kirliliği akciğer sorunları, nörolojik hasar,

kalp krizi ve kanser gibi ciddi sağlık sorun-

larıyla ilişkilendirilmektedir. IMF raporların-

da, G20 ülkeleri için fosil yakıt kullanımının

yol açtığı hava kirliliğinin sağlık maliyeti

2,76 trilyon dolar olduğu görülmektedir.47

Türkiye özelinde bakıldığında, Sağlık ve

Çevre Birliği (HEAL) tarafından 2017 yılında

yapılan çalışma48, fosil yakıtlara bağlı hava

kirliliği yılda ortalama 19,4 milyar dolar

sağlık maliyeti yaratırken, hava kirliliğine

bağlı erken ölüm sayısının ise yıllık 28.881

olduğunu ortaya koymaktadır.

newable Energy in the Water, Enery and Fodd Nexus, January 2015.

47 Coady d. Parry O. Sears L. ve diğerleri. How Large Are Global Energy Subsidies?, IMF Working Paper, 2015.

48 Sağlık ve Çevre Birliği (HEAL), Ödenmeyen Sağlık Faturası: Türkiye’de Kömürlü Termik Santraller Bizi Nasıl Hasta Ediyor?, 2015.

� Şekil 6: 20C senaryosuyla uyumlu emisyon azaltımlarına katkılar

Kaynak: IEA, 2017


�GÜNEŞ ENERJİSİNDE

YENİ DÖNEM VE YENİ

ZORLUKLAR

�Küresel ölçekFV güneş enerjisinin küresel ölçekte 2008

yılından bu yana sergilediği geometrik bü-

yüme seyri 2016 yılından bu yana Türki-

ye’de de gözlemlenmektedir. Bu büyüme-

nin ana sürükleyicisi teknolojik gelişim ve

öğrenme eğrisindeki hareketle meydana

gelen maliyet düşüşleridir. Pek çok ana-

lizin açıkça gösterdiği üzere, yeni elektrik

enerjisi üretim tesisi yatırımlarında güneş

enerjisi bugün pek çok teknoloji ile mali-

yet açısından rekabet edebilir durumda-

dır. 2020 yılının ortalarına gelindiğinde ise

Bu çalışmanın amacı, ülkemizde

son yıllarda artan enerjide dışa

bağımlılığın önüne geçilebilmesi

için desteklenen kömüre dayalı

elektrik üretim santralleri ile

yine farklı teşvik mekanizmaları

ve politikalar ile ön planda olan

fotovoltaik elektrik üretiminin

yaşam döngüsü perspektifi ile (i)

sera gazı emisyonları (salımları)

ve (ii) su tüketimleri/kullanımları

açısından karşılaştırılmasının

yapılmasıdır.


�GÜNEŞ ENERJİSİNİN

SÜRDÜRÜLEBİLİR

BÜYÜMESİNİ SAĞLAMAKC

güneş enerjisi rüzgâr enerjisi ile birlikte en

ucuz iki elektrik üretim teknolojisinden bi-

risi olacaktır.

Maliyetlerdeki çarpıcı düşüşe rağmen

makro düzeyde başka zorlukların ufukta

belirdiğini belirtmek gerekmektedir. Dü-

zenleyici kurumlar tarafından sağlanan

teşvikler (Feed-in-tariff ve benzeri) ile

özellikle 2008-2009 finansal krizinden bu

yana kredi piyasalarındaki düşük maliyetli

kaynakların mevcudiyeti, son 10 yıl zarfın-

da yenilenebilir enerji yatırımlarını destek-

leyen iki önemli dinamiği teşkil etmiştir49.

Son dönemde her iki eğilimde de keskin

değişimler göze çarpmaktadır. Pek çok ül-

kede yenilenebilir enerji üretim lisansları-

nın tahsisinde “feed-in-tariff” tabanlı satın

alma garantilerinden rekabetçi ihalelere

geçilirken, borçlanma faizlerinde de kay-

da değer bir artış gözlenmektedir. Özellikle

borçlanma faizlerindeki artış, yatırım mali-

yetinin işletme maliyetine kıyasla yüksek

olduğu güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir

enerji yatırımları açısından zorluk teşkil et-

mektedir50. Birleşmiş Milletler Çevre Prog-

ramı’nın raporladığı üzere, güneş ve rüzgâr

enerjisinin maliyetlerinin daha da düştüğü,

ancak finansmanın daha zor ve pahalı hale

geldiği yeni bir dönemin arifesinde olduğu-

muz belirtilmektedir51.

Güneş enerjisinin sürdürülebilir büyümesi

49 UNEP and Bloomberg New Energy Finance, 2018. Global Trends In Renewable Energy Investment 2018. http://fs-unep-centre.org/sites/default/files/publications/gtr2018v2.pdf



için bu dönemde iki unsurun önemini koru-

duğu söylenebilir.

1- Hedefler: Hükümetlerin güneş enerjisine

ilişkin ortaya koydukları hedefler, yürürlü-

ğe koydukları mevzuat ve yatırım ortamını

geliştirmek için ortaya koydukları çerçeve,

güneş enerjisine dayalı düşük maliyetli

elektrik üretimi fırsatından ne ölçüde ya-

rarlanacağını belirleyen kritik unsurlardan

birisidir.

2- Destek Mekanizmaları: Neredeyse tüm

maliyetin kurulum aşamasında gerçekleş-

tiği güneş enerjisi yatırımlarında borçlan-

ma maliyetleri rekabetçiliği belirleyen ana

unsurlardan birisidir. Borçlanma maliyetle-

rini düşürecek düzenlemeler (destekleme

mekanizmaları, yeşil/temiz elektrik sertifi-

kaları, iletim ya da dağıtım şirketleriyle ya-

pılacak satın alma sözleşmeleri, tüzel kişi-

lerle yapılacak uzun dönemli elektrik alım

anlaşmaları, vb.), güneş enerjisinin sürdü-

rülebilir gelişimi açısından halen önem ta-

şımaktadır.

3- Altyapı ve Yeni Teknolojiler: İddialı ve

azimli hedeflerin yenilenebilir ve temiz

enerjinin giderek artan bir oranda şebekeyi

beslemesine imkân verecek, iletim ve da-

ğıtım sistemlerinde esnekliği sağlayacak

altyapı yatırımları ile desteklenmesi ge-

rekmektedir. Önümüzdeki dönemde enerji

sektörünü kökünden etkilemesi beklenen

enerji depolama, elektrifikasyon, dijitalleş-

me gibi alanlardaki değişimlerin yakından

takibi ve sistemin dönüşüm odaklı tasar-

lanması güneş enerjinin sunduğu fırsatlar-

dan tam anlamıyla yararlanmamızı sağla-

yacaktır.

18www.gunder.org


�Ulusal ölçekKüresel olarak daralmakta olan finansman

imkanlarının yükselttiği maliyetlere ek ola-

rak Türkiye’nin kendine özgü şartlarının

da, diğer yatırımlar üzerinde olduğu gibi,

yenilenebilir enerji yatırımlarını olumsuz

etkileme ihtimalinden söz edilebilir. Ülkeye

özgü risklerin maliyeti olarak yorumlana-

bilecek ve borçlanma maliyetlerini artıran

bir faktör olan CDS priminin Türkiye’deki

gelişimine bakıldığında 2008-2009 küresel

krizindeki 500 ve üzeri seviyeler yeniden

görülmektedir. Bu görünümüyle Türkiye, en

yüksek risk primine sahip ülkeler arasında

yer almaktadır. Bu durum, gelecek dönem-

de gelişmekte olan ülkelere yönelecek kı-

sıtlı fonların Türkiye açısından maliyetinin

daha da artacağına işaret etmektedir.

Artan risklilikle birlikte, kredi değerlendirme

kuruluşları Türkiye’deki genel durumu yo-

rumlarken yenilenebilir enerji yatırımlarına

ayrıca yer vermektedir. Yenilenebilir enerji

yatırımları uzun dönemde çekiciliğini ko-

rurken, piyasalardaki yüksek hareketlilik

ve artan risklerin yurtiçindeki kredi dağılı-

mını yerli enerji kaynakları yönünde, yerli

kömür kaynaklarını öne çıkaracak şekilde

etkilemesi beklenmektedir. Yenilenebilir

enerji cephesinde ise yatırımların yavaş-

layacağından bahsedilmektedir. Bu değer-

lendirmeler ışığında, güneş enerjisi kurulu

gücünün de daha önce tahmin edilen sevi-

yelerin yüzde 10-15 altında olacağı hesap-

lanmaktadır.52

52 “Turkey Currency Crisis To Cement Focus On Re-newables And Coal Power”, Fitch Solutions / Energy & Natural Resources / Turkey / 31 Aug, 2018 https://www.fitchsolutions.com/corporates/energy-natural-re-

� Şekil 7: Türkiye 5 yıllık CDS primi (Ocak 2005-Eylül 2018)

Kaynak: Turkey Data Monitor


�GÜNEŞ ENERJİSİ YOL HARİTASISürdürülebilirlik hedefleriyle uyumlu, düşük ma-

liyetli ve herkesin enerjiye erişebildiği bir enerji

geleceğinin anahtarı güneş enerjisindedir. Ülkemiz

özellikle 2014 yılından bu yana küresel dalgayı ya-

kalayarak güneş enerjisinde kayda değer bir atılım

gerçekleştirmiştir. Bunun devamı, gerek enerji arz

güvenliğinin temini gerekse elektrik sektörümüzün

karbon ayak izini azaltma hedefleri açısından bü-

yük önem taşımaktadır

Güneş enerjisi yol haritası ile sektörde son yıllarda

görülen büyümenin sürdürülebilirliğinin sağlanma-

sı hedeflenmektedir. Sürdürülebilirliğin yapı taşları

şunlardır:

1. Piyasa öngörülebilirliğininin artırılması.

2. Güneş enerjisi kurulu gücü ve güneş enerjisinin

elektrik üretimindeki yükseltilmesi.

3. Yerli teknoloji ve sanayi üretimi potansiyelinin

önceliliklendirilmesi.

Bu yapı taşlarının üzerine inşa edilen ‘Güneş Ener-

jisi Yol Haritası’ enerji politikası ile sanayi, istihdam

ve teknoloji politikaları arasındaki sinerjinin açığa

çıkarılmasını amaçlamaktadır.

�ÖNERİLERYol haritası kapsamında “piyasa öngörülebilirliği”,

‘’yerli üretim’’, ‘’yatırım’’ ve ‘’yaygınlaştırma’’ alanla-

rına ilişkin sektörün çözüm önerileri ortaya koyul-

maktadır. Söz konusu öneriler “ulusal politikaların

yönü”, “bürokratik süreçler”, “finansman ve teş-

vikler” ile “iletişim ve özendirme” başlıkları altında

sıralanmaktadır.

Öneriler aynı zamanda uygulanmaya konma vaa-

deleri ve öngörülen etkilerine göre iki boyutlu bir

haritalandırmaya tabi tutulmaktadır.

sources/turkey-currency-crisis-cement-focus-renewables-and-co-al-power-31-08-2018

GÜNEŞ ENERJİSİ

YOL HARİTASI

Ana Hedef:

Güneş enerjisi

sektöründe büyümenin

sürdürülebilirliğinin

sağlanması

�Alt Hedef 1:

Piyasada öngörülebilirlik

�Alt Hedef 2:

Elektrik üretiminde

güneş enerjisinin payının

artırılması

�Alt Hedef 3:

Yerli ve milli teknoloji ve

üretim

20www.gunder.org


ÜLKEMİZ GÜNEŞ ENERJİSİ KURULU GÜCÜ

VE GELECEK BEKLENTİLERİ

Tablo 1

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

MEVCUT DURUM 40,2 208,6 583,7 2.588,2

DÜŞÜK SENARYO 1.800 1.000 2.000 2.000 1.000 1.000

YÜKSEK SENARYO

2.500 2.000 3.000 3.000 2.000 2.000

075

01.

500

2.25

03.

000

2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

2.0002.000

3.0003.000

2.000

2.500

1.0001.000

2.0002.000

1.000

1.800

2.588,2

583,7

208,640,2

MEVCUT DURUM DÜŞÜK SENARYO YÜKSEK SENARYO

"1


NOTLAR......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................................................................................

