2
Góry Grybowskie Całą tę piękną ziemię ogarnąć można wzrokiem ze szczytu wzgórza nad Grybowem zwanego Wojcie- chową Górą (554,9 m n.p.m.). Spacerując trawiastą ścieżką od odnowionej bramy kirkutu w kierunku wysokiego krzyża milenijnego, jaki zbudowali na szczycie mieszkańcy pobliskiej Siołkowej, widzi się otaczające amfiteatralnie kotlinę miasta nad Białą lesiste grzbiety i garby kolejnych wzniesień Gór Gry- bowskich. Pomiędzy nimi otwiera się na północ daleki widok na Pogórze Ciężkowickie z zamykającym horyzont pasmem Brzanki. Na wschód od miasta wznosi się Maślana Góra (753 m n.p.m.), przesła- niająca kotlinę Łużnej. Bardziej na prawo ostry profil Chełmu (779 m n.p.m. ) ze sterczącym na kształt twardego ostańca zalesionym masywnym wierzchołkiem i daleką perspektywą Magury Małastowskiej. Za Chełmem chowa się Ropa i Zalew Klimkówka. Pomiędzy Chełmem a pasmem Jaworza przecięła dolinę Biała. Nad nią wznosi się jakby mniejsze od- bicie Chełmu – garb Modynianki przechodzący łąkami pod, równie ostro co Chełm, zarysowany od tej strony kraniec Jaworza (882 m n.p.m.). Długi ciemny masyw to najbardziej charakterystyczna z tutej- szych gór, czasem już we wrześniu jego zalesiony grzbiet bieleje śniegiem. Ku zachodowi spoza Jawo- rza wysuwa się kolejne pasmo Beskidu Niskiego – Czerhla, sięgające zielonym ramieniem w kierunku Kamionki Wielkiej i Kotliny Sądeckiej. Jeszcze dalej, rozmyty zazwyczaj w mgiełce zarys Beskidu Sądec- kiego, a czasami nawet bielejące zęby Tatr. Wreszcie tu bliżej, dwa najbardziej na zachód wysunięte wzniesienia Gór Grybowskich, to lesiste garby Rosochatki (753 m n.p.m.) i Jodłowej Góry (715 m n.p.m.) sterczące niczym strażnice nad pogórzem. Pofalowany, pocięty szachownicą pól, łąk i zagajników teren pogórza na pozór jednostajny, odkrywa swój charakter przy uważniejszej obserwacji. Od prowadzącej prawie prosto na północ linii doliny Bia- łej, pofalowany teren wznosi się ku zachodowi, gdzie kulminację stanowią wzgórza otaczające jezioro Rożnowskie. Drogi prowadzące przez Mogilno i Korzenną biegną na przemian dnem głębokich dolin i grzbietami szerokich wyniosłości. Tutejszy krajobraz zaskakuje właśnie tymi różnicami wysokości. Z kolei na wschód od Białej rozpościera się Kotlina Łużnej opadająca za Maślaną Górą w kierunku Gorlic. To miejsce gdzie dolina Białej i dolina Ropy niemal łączą się ze sobą. Ta zielona kraina to wymarzone miejsce do uprawiania ekoturystyki, w której największą przyjemno- ścią jest obcowanie z wyjątkowym, otwartym krajobrazem pogranicza dwu krain – rolniczego, sielskie- go pogórza i niewysokich, łatwo dostępnych, lesistych gór. Krajobrazem, w którym co krok spotkać można ślady bogatej i długiej historii tej ziemi – gotyckie i barokowe kościoły z niezwykłymi rzeźbami, dwory i parki, a także malownicze miasteczka z niepowtarzalnym galicyjskim klimatem. Intensywną działalnością kolonizacyjną na tych ziemiach zajmowały się najpierw rody rycerskie Odro- wążów, Gładyszów, Pieniążków i innych, później również wzbogaceni szybko mieszczanie. Na pogórzu dochody przynosiła przede wszystkim uprawa ziemi w folwarkach, tu przebiegały też regionalne i lo- kalne szlaki handlowe. W górach większą rolę odgrywało pasterstwo i hodowla zwierząt, czym zajęła się przybyła z południowego wschodu ludność wyznania prawosławnego związana z migracją woło- ską. Ta rolniczo-pasterska ziemia rządziła się przez stulecia sama, według nadanych jej praw, nie było tu wielkich panów na zamkach ani magnatów kościoła w klasztorach. Jej oblicze kształtowała wolna szlachta i wolni mieszczanie wykorzystując żyzność gleb, względnie łagodny klimat i bezpieczeństwo jakie dawała granica w Karpatach. O panującym tu dobrobycie najlepiej świadczą tak niezwykłe dzieła sztuki z XV wieku pochodzące z dawnych kościółków drewnianych jak dzieło Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu” (Ptaszkowa), „Madonna z Krużlowej” czy Święta Zofia z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością” oraz wiele, wiele innych równie cennych. Dobre czasy zaczynają się kończyć już w XVIII wieku, czego świadkiem jest największy polski poeta tego czasu Wacław Potocki z Łużnej. W następnym wieku pod panowaniem Austro-Węgier okolica za- pada w galicyjski sen, z którego budzić się zaczyna w końcu XIX wieku, wraz z budową linii kolejowych i nowymi możliwościami eksportu płodów rolnych, a także rozpoczynającą się gorączką naftową. Dwu- dziestolecie II Rzeczpospolitej to jednocześnie ostatnia odsłona rozkwitu gospodarczego tych ziem w pełnym bogactwie wielokulturowego dziedzictwa i nieprzerwanego ciągu tradycji. Po kolejnych dzie- sięciu latach, po roku 1939, brakuje już w tym pejzażu nie tylko społeczności łemkowskiej i żydowskiej, ale również ziemiaństwa z jego kulturą materialną, a tradycyjne rzemiosło i architektura regionalna przegrywa z PRL-owskim ersatzem modernizmu. Obecnie, coraz większą wagę przywiązuje się tu do troski o wszelkie zachowane ślady wielowieko- wej historii tych ziem i jej dziedzictwo – zabytkowe świątynie i przydrożne kapliczki, liczne cmentarze wojenne, dwory, pozostałości parków dworskich i inne cenne fragmenty środowiska przyrodniczego. Poprawia się też, z roku na rok, infrastruktura turystyczna, baza noclegowa i gastronomia. Przez góry i pogórze wiedzie wiele dobrze oznakowanych szlaków pieszych, wytyczane są kolejne szlaki rowero- we. Przypominana jest ciekawie tradycja gospodarki pasiecznej (Stróże, Kamionka Wielka) czy rzemio- sła wiejskiego (Szlak Maziarski w Łosiach). Wszystko to w połączeniu z wyjątkowo atrakcyjnymi krajobrazami sprawia, że poznawanie okolicy Gór Grybowskich może być przeżyciem wyjątkowym dla miłośników gór i jednocześnie historii, a na pew- no interesującym dla wszystkich pozostałych. Miasto Grybów Grybów został założony aktem króla Kazimierza Wielkiego 15 maja 1340 roku, jako trzeci gród na średniowiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Miasto wraz z okolicznymi wsiami stanowiło tak zwaną „królewszczyznę”. Położone na skrzyżowa- niu szlaków handlowych, otoczone istniejącymi już wsiami – Siołkową, Białą Niżną i Białą Wyżną, miasto miało dobre warunki do rozwoju i stało się ośrodkiem prężnej akcji osadniczej. Warsztaty sukiennicze, folusz, skład win węgierskich. Komora celna zapewniała coraz wyższe dochody z rosnącego strumienia towarów. Rozwój miasta przerwany został w czasach potopu szwedzkiego, kiedy nadeszły wszelkie możliwe plagi i nieszczęścia – pożary, grabieże, podatki i głód. Pod pa- nowaniem austriackim Grybów, jak cała Galicja, walczył o przetrwanie na dalekich północnych kresach rozległego cesarstwa. Dopiero po uzyskaniu przez Galicję autonomii, u progu dwudziestego wieku, rozpoczął się ponownie okres rozkwitu miasta, tym razem oparty na handlu płodami rolnymi i zwierzętami hodowlany- mi. Grybów stał się w tym okresie siedzibą starostwa powiatowego. Po otwarciu linii kolejowej Tarnów – Leluchów, zauważono wyjątkowo malownicze położenie Grybowa. Pisano o niemal szwajcarskich widokach rozciągających się za oknami pociągu wspinającego się serpentynami w góry ponad miastem. Uroda stylowej architektury zarówno drewnianej jak i murowanej, porządek i czy- stość, zieleń i kwiaty – to wszystko trwa, tak w przestrzeni miejskiej, jak i na prywatnych posesjach. Gry- bów wart jest odwiedzenia. Tutaj można też dobrze wypocząć w specyficznej atmosferze, łączącej współ- czesne, miejskie wygody z bliskim kontaktem z naturą, ciszą i w lecie zapachem siana z niedalekich łąk. Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się har- monią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbu- dowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, liceum i magistrat. Jego układ urbanistyczny zachowuje swój oryginalny, śre- dniowieczny plan, a pod kamienicami z dziewiętnastego wieku znajdują się relikty starej zabudowy – sklepione piw- nice na wino przywożone niegdyś z Węgier. W pierwszej połowie XIX wieku na wschodniej pierzei rynku stanął dwór murowany, wzniesiony przez ówczesnych właścicieli okolicz- nych dóbr, rodziny Hoschów. Dwór otoczony jest zielenią, a z jego tarasowych ogrodów, wysoko ponad Białą, otwiera się widok na południe, w kierunku odległej Lackowej. W drugiej części wschodniej pierzei, na początku wieku XX, wzniesiono z czerwonej cegły strzelisty neo- gotycki kościół pw. św. Katarzyny. Jego charakterystyczna wieża z ganeczkami, stała się dobrze rozpo- znawalnym symbolem miasta. Z wysokiej wieży kościelnej niezwykle wygląda perspektywa rynku, ka- mienic i wznoszących się w oddali gór. W maju, każdego dnia, z wieży niosą się na całą okolicę dźwięki pieśni maryjnych odgrywanych na trąbce. W modrzewiowym, siedemnastowiecznym dworku nad Białą, na starej plebanii znajdują się zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego z eksponatami sztuki sakralnej i elementami wyposażenia wnętrz z nieistniejących ko- ściołów grybowskich, a także przedmioty pochodzące z okolicznych cerkwi i synagogi grybowskiej, świadczące o bogactwie kulturowym w historii tego obszaru. Najcenniejszym obiektem w mu- zeum jest obraz malowany na de- sce około roku 1450, przedstawia- jący św. Zofię z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością. Muzeum Parafialne jest czynne: we wtorki i soboty w godzinach 10.00 – 14.00 W innym terminie: – po uzgodnieniu na Plebanii. tel: (018) 445 02 62 – lub z kustoszem, Marią Solarz – tel: (018) 445 01 66 Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę najpierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmentarną dojść można do cmentarza wojennego nr 130, gdzie znajdują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914–1915. Idąc dalej wznoszącą się na wzgórze dróżką dojść można do starego cmentarza żydowskiego, grybowskiego kirkutu. Miasto Bobowa Prawa miejskie uzyskała Bobowa w roku 1339. Pierwszymi właścicielami miasta byli rycerze z małopolskiego rodu Gryfitów. W wieku XVII miasteczko przechodzi- ło przez ręce kolejnych właścicieli. Najdłużej, bo przez okres 100 lat pozostając u Jordanów, a potem u dwu pokoleń Łętowskich. W 1887 roku kupił miasteczko Bolesław Wieniawa Długoszowski, inżynier ko- lejowy i powstaniec z 1863 roku. Tu wychował się jego syn Bolesław Wieniawa Długoszowski, późniejszy adiutant Piłsudskiego, kawale- rzysta, malarz, poeta i lekarz medycyny. Był jedną z najbarwniejszych postaci II RP, znanym z umiłowania kobiet, koni i hucznej zabawy. Żydzi pojawili się w Bobowej w 1732 roku, kiedy ówcze- sny właściciel miasta Michał Jaworski zezwolił im na osie- dlanie się w mieście. Jak wszędzie zajmowali się głównie handlem, ale także rzemiosłem, przeważnie krawiectwem, piekarnictwem, czapnictwem, a kobiety – tradycyjnym w tym rejonie – koronkarstwem klockowym, które w II połowie XIX wieku intensywnie się rozwijało. W 1914 roku Żydzi sta- nowili 48% ogółu mieszkańców. Pamiątką po ich wielowiekowej obecności pozostała piękna sy- nagoga zbudowana w 1756 roku w stylu barokowym. Na ścianie wschodniej wnętrza zachowała się bogato zdobiona stiukowa oprawa Aron ha-kodesz pochodząca z lat 1777 – 1778, będąca najlepiej zachowaną w regionie Małopolski. Aron ha-kodesz to w sy- nagodze szafa ołtarzowa, służąca do przechowywania rodału, czyli ozdobna drewniana skrzynka, w której przechowywane są zwoje Tory. Synagoga jest czynnym miejscem kultu, w którym nabożeństwa odbywają się sporadycznie podczas pielgrzymek chasydów do grobów cadyków bobowskich. Osiemnastowieczny cmentarz wyznania mojżeszowego w Bobowej znajduje się w pięknym miejscu na wysokim wzgór- zu, a dojazd do niego wskazują tablice umieszczone przy cmentarzu katolickim. W cieniu pod modrzewiami patrzą na odległą w dolinie Białą kamienne tablice, między innymi jest tam nagrobek cadyka Salomona Halberstama, założyciela tutejszej dynastii cadyków i szkoły talmudycznej. Jego szkoła była słynna w całej Europie Środkowej. Chasydzi z Bobowej, którzy przenieśli swą siedzibę do Nowego Jor- ku, należą do największych i najaktywniejszych grup cha- sydzkich na świecie. Ozdobą Bobowej są także kościoły gotyckie. Kościół pw. Wszystkich Świętych wzniesiony został już w XIV wieku, a wiek później podniesiony przez krakowskiego biskupa do godności kolegiaty. Mimo przebudowy w różnych okresach, zachował cechy gotyckie, jak sklepienie pre- zbiterium krzyżowo-żebrowe ze zwornikami, na których znajdują się herby rycerskie. Po przeciwnej stronie rynku znajduje się natomiast niewielki, o szlachetnej sylwetce, schowanej nieco w zieleni otaczającego starodrzewia, ze ścianami z surowego kamienia kościół pw. Świętej Zofii. Bobowa jest obecnie głównym w kraju ośrodkiem ręczne- go wytwarzania koronki klockowej. Każdego roku organi- zowany jest tutaj Międzynarodowy Festiwal Koronki Kloc- kowej, na który przyjeżdżają koronczarki z całej Europy. Koronki klockowe należą do najciekawszych i najtrudniej- szych technik rękodzieła artystycznego. Ich historia wywo- dzi się z XVI-wiecznej Flandrii. Wykonywane są przez spla- tanie ze sobą nici lnianych lub bawełnianych nawiniętych na specjalne szpulki zwane klockami. W Polsce koronka klockowa pojawiła się dzięki królowej Bonie, która sprowa- dziła z Włoch mistrzów tej techniki. Wystawę koronki klockowej oglądać można w Centrum Kultury i Promocji Gminy Bobowa, przy uli- cy Grunwaldzkiej 126, tel 018 351 40 13. Gmina Kamionka Wielka Kamionka Wielka – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 63 km 2 i 9 070 mieszkańców. Położenie i historia Główne osie obszaru gminy wyznaczają malownicze doliny rzek Kamionka i Królówka oraz potoku Wolanka, rozcinające opadające w kierunku Kotliny Sądeckiej grzbiety najbardziej na zachód wysuniętej części Beskidu Niskiego, częściowo zalesione, a częściowo pocięte polami uprawnymi. System równoległych dolin i grzbietów górskich tworzy tu klasyczny układ rusztowy, tak charakterystyczny dla wschodniej części Karpat Polskich. Przebieg do- lin pomógł w wytyczeniu i zbudowaniu w XIX wieku linii kolejowej Tarnów – Leluchów, choć i tak konieczne było drążenie w skałach tunelu, będącego do dziś atrakcją trasy kole- jowej Nowy Sącz – Grybów. Królówka ma swoje źródło u południowych stoków góry Jaworze (880 m. n.p.m.) w Bogu- szy. To otoczona górami i lasami dawna łemkowska wieś z klimatem, dosłownie i w prze- nośni, typowym dla Beskidu Niskiego. Podobnie wyglądają okolice skąd płynie Kamionka. Szeroka otwarta dolina, której łagodne zbocza zielenią się polami uprawnymi i łąkami, a grzbiety gór pokrywa ciemny las. W miejscu gdzie schodzą się obie rzeki, dolina staje się wąska i głęboka, powodzie bywają tu niebezpieczne. Kamionka krótkim przełomem prze- cina ostatnie wzgórza, aby ostatecznie połączyć się z nurtem Kamienicy na dalekich przed- mieścia Nowego Sącza. Związek Kamionki Wielkiej z miastem Nowy Sącz sięga początków historii tej miejscowości, kiedy w 1336 roku królowa Jadwiga, pani sądecka, nadała las koło Czarnej Kamionki, Mikołajowi, wójtowi no- wosądeckiemu, aby założył tam wieś. W roku 1402 Kamionkę Wielką rządzącą się już prawem magde- burskim, nabywa za 250 marek miasto Nowy Sącz. Jednak najstarszą miejscowością gminy jest Myst- ków założony już w 1324 roku, na podstawie przy- wileju lokacyjnego króla Władysława Łokietka. Z kolei położona na wschodzie gminy Bogusza, prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku, należała już do starostwa niegro- dowego w Grybowie. W pierwszej połowie XVI wieku sprowadzono do Boguszy osadników ze wschodu i południa – Rusinów i Wołochów i w 1544 roku nastąpiła ponowna lokacja wsi na prawie wołoskim. W końcu XIX wieku tędy właśnie, doliną Kamionki poprowadzono linię kolejową Tarnów – Leluchów. Prace kamieniarskie oraz saperskie wykonywali Tyrolczycy, zaś miejscowa lud- ność zatrudniona była głównie przy transporcie materiału. Linia Kolejowa jeszcze bardziej związała miejscowość z pobliskim Nowym Sączem. Miejsca które warto odwiedzić 1. Bogusza, D9 – cerkiew grekokatolicka św. Dymi- tra w Boguszy (obecnie kościół rektoralny rzymsko- katolicki św. Antoniego) datowana jest na 1858 rok. Wzniesiona została w konstrukcji zrębowej. Ściany pokryto gontem. Nad nawą zastosowano dach dwuspadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy. Polichromia na stropach i ścianach, imitująca klasy- cystyczną architekturę murowaną, została wykona- Gmina Korzenna Korzenna – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 107 km² i 13 300 mieszkańców. Położenie i historia Rozległa gmina Korzenna leży prawie w całości na obszarze rolniczego Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego, choć najwyższe miejsce w gminie to lesisty szczyt Rosochatki (753 m n.p.m) piętrzącej się ponad szosą Grybów – Nowy Sącz i widocznej doskonale nawet z odległego pasma Przechyby. Budowa geologiczna i tektonika sprawiły, że ten fragment Po- górza ma niezwykłą formę łagodnych, nieco tylko wypukłych grzbietów, poprzecinanych zaskakująco głębokimi dolinami potoków. Najniżej tutaj położone miejsce to skraj wsi Wojnarowa, gdzie wysokość nad poziom morza wynosi zaledwie 280 m. Natomiast inna wieś, Posadowa Mogilska leży na wysokości blisko 700 m. n.p.m. Z okien tutejszych domostw wi- dać naprawdę kawał świata! Ten obszar zagospodarowany został już we wcze- snym średniowieczu. Wszystkie 16 wsi tworzących współcześnie sołectwa gminy, wzmiankowane były przez Jana Długosza, a wiele z nich posiada świadectwa jeszcze z XIII wieku. Wsie i folwarki po- wstały w rezultacie kolonizacji rycerskiej, a nada- nia otrzymują rody, które przez kolejne stulecia przewijają się często wymiennie jako właściciele i dziedzice majątków, Korzeńscy herbu Strzemię, Pieniążkowie herbu Odrowąż, Rożenowie herbu Gryf, Trzeciescy i Jeżewscy herbu Strzemię. Przez kolejne stulecia tutejsza historia toczy się nieprzerwanie w rytm pór roku i kalendarza prac polowych. Nieco zagubione w głębokich dolinach i na krawędziach wierzchowin wsie żyją własnym życiem na uboczu wielkiego świata, z dala od szlaków handlowych i dróg prze- marszu wojsk. Może też dlatego, wcześniej niż gdzie indziej, kończy się tu wielowiekowa era folwarków i majątków ziemskich. Ostatni właściciel Korzennej, Aleksander Józef Koczanowicz w 1852 roku dzieli majątek pomiędzy swoje dzieci, które na przestrzeni 30 lat wysprzedają ziemię chłopom. Dwór nie konserwowany zawala się, ginie bezpowrotnie ród szlachecki. Dwór w Niecwi po śmierci w 1901 roku ostatniego właściciela Niecwi, Adama Antoniego hra- biego de Laveaux, przechodzi na krótko w ręce żydowskie, by ostatecznie zostać rozparcelo- wany i sprzedany góralom z okolic Witowa koło Zakopanego. Miejsca które warto odwiedzić 1. Lipnica Wielka, D3 – murowany gotycki ko- ściół pw. Nawiedzenia NM Panny, zbudowany w 1480 roku, choć przywilej fundacyjny dla miej- scowej parafii wydał Kazimierz Wielki już w roku 1359. Wewnątrz znajduje się nagrobek renesan- sowy Stanisława Trzecieskiego z roku 1556 oraz kamienna chrzcielnica z herbami Odrowąż i Strze- mię, ufundowana przez Krzysztofa Pieniążka z Krużlowej. Zaś sklepienie prezbiterium posiada polichromię z pierwszej połowy XVII wieku. W Lip- nicy znajduje się też XIX- wieczny dwór klasycy- styczny należący kiedyś do rodziny Długoszowskich. 2. Mogilno, C5 – położony w pięknym miejscu, na szczycie wzniesienia z którego rozciągają się dalekie widoki na Pogórze i pasmo Gór Grybowskich, z Jodło- wą Górą i Rosochatką na pierwszym planie, drewnia- ny kościół pw. św. Marcina zbudowany został w 1765 roku, a gruntownie odnawiany w roku 1891. Jest to bu- dowla o konstrukcji zrębowej, szalowany z dwuspado- wymi dachami o kalenicach na różnej wysokości, które wieńczy baniasta wieżyczka na sygnaturkę o renesan- sowej formie. Wyposażenie wnętrza zawiera wiele za- Gmina Grybów Grybów – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 153 km 2 i 22 179 mieszkańców. Położenie i historia Ziemia Grybowska to obszar, na którym graniczą ze sobą dwa całkiem odmienne krajobrazy. Tu łagodne wzniesienia rolniczego Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego przechodzą ku południowi w lesiste długie grzbiety gór Beskidu Niskiego. Najlepiej widać obydwie te krainy ze wspaniale położonej wieży widokowej na Jaworzu, około 8 kilome- trów na południe od Grybowa. Spina je ze sobą łagodnie meandrująca dolina Białej. Wzdłuż doliny rzeki Białej, od po- górzy w kierunku południowym, już we wczesnym średniowieczu rozwijała się kolonizacja, związana z karczowaniem lasów i wprowadzaniem upraw rolnych organizowa- na przez rody rycerskie i zakony. Pogórzy strzegły wówczas kresowe strażnice w Stróżach i Gródku. Naj- starszym rodowodem i bogatymi tradycjami szczycą na ziemi grybowskiej miejscowości Biała, Krużlowa, Ptaszkowa i Stróże. Wieś o nazwie Biała istniała jeszcze przed założeniem miasta. W dużym dziewiętnastowiecz- nym murowanym dworze, należącym kiedyś do hrabiny Konstancji Stadnickiej, mieści się obecnie klasztor ss. św. Dominika. Starannie utrzymane zabudowania są jednym z cenniej- szych zabytków gminy. Ptaszkowa, obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz powstania, to położona malowniczo u stóp Jaworza wieś z bogatą historią i silną tożsamością lokalną. To również najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Kry- nica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kierunku Ptaszkowej. W głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród łagodnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężko- wickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie – Krużlowa oraz Stara Wieś. Tutejsza pa- rafia powstała na początku XIV wieku, zaś w końcu tego wieku Krużlowa stała się siedzibą rodu Pieniążków. W przylegającej od zachodu do Grybowa wsi Siołkowa o starszej niż samo miasto historii, w drugiej połowie XIX wieku powstał browar. Choć założony przez czeskiego piwowara Franciszka Paschka, kontynuował wielowiekową, lokalną tradycję warzenia piwa grybowskiego. Solidne, dziewiętnastowieczne budynki browaru – produkcyjne, magazynowe i biurowe – stanowią dzisiaj charakterystyczną pamiątkę po czasach, gdy w branży liczyły się dobre marki lokalne. W połowie XVI wieku Zygmunt August nadał na własność królewszczyznę grybowską składa- jącą się z Grybowa, Siołkowej, Białej Niżnej i Białej Wyżnej, Gródka, Kąclowej, Binczarowej i Bo- guszy, użytkowaną wcześniej jako czasową dzierżawę, Stanisławowi Pieniążkowi, właścicie- lowi pobliskiej Krużlowej. Na posiadanych obszarach Pieniążek i jego następcy intensywnie rozwijali gospodarkę folwarczną, wykorzystując rosnący popyt na produkty rolne. Ludność wiejska zajmowała się także wyrobem sukien i tkactwem. Wytwarzano tu również saletrę i proch strzelniczy. Miejsca które warto odwiedzić 1. Ptaszkowa, D7 – Zbudowany w 1555 roku kościół stoi na rozległym trawiastym placu, a jego klasyczna sylwetka, po gruntownych modernizacjach w XIX i XX wieku, nie wy- różnia się wiele na tle innych starych drewnianych kościołów. Prawdziwe natomiast skarby kryje rozświetlone polichromiami wnętrze. W prawym ołtarzu bocznym, w złocistej wnęce stoi figura Matki Boskiej z Dzieciąt- kiem zwana Madonną ze Słonecznikiem, rzeźba z ok. 1420 roku. Jej wizeru- nek jest obecnie skarbem tutejszej parafii. Z tego kościoła pochodzi też inny skarb ze średniowiecza – płaskorzeźba Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”, wykonana około roku 1490, przechowywana obecnie przez Muzeum Okrę- gowe w Nowym Sączu. Niezwykły – jasny i radosny wygląd nadają wnętrzu polichromie pochodzące w części z XVII, a części z XX wieku. Gmina Łużna Łużna – gmina wiejska w powiecie gorlickim, posiada obszar 56 km 2 i 8 478 mieszkańców. Położenie i historia Południowy skraj gminy wspina się na Maślaną Górę (753 m n.p.m.) jedno ze wzniesień Gór Grybowskich, lecz większość jej obszaru to łagodnie pofalowana równina sła- bo rozciętej erozyjnie Kotliny Łużnej, stanowiącej fragment Obniżenia Gorlickiego. W krajo- brazie gminy – podobnie jak w historii tych okolic, dominuje centralnie położone, niewysokie ale całkowicie zalesione wzgórze o nazwie Pustki (446 m n.p.m.) Przez tą otwartą przestrzeń pomiędzy doliną Białej a doliną Ropy, opadającą lekko na wschód w kierunku Gorlic przeszło główne uderzenie ofensywy armii Au- stro-Węgier i Niemiec na okopane dobrze wojska ro- syjskie w maju 1915 roku, zaś wzgórze Pustki pełniło rolę bastionu na którym długo załamywały się sztur- my – między innymi 12 Krakowskiej Dywizji Piechoty, złożonej głównie z Polaków. Te dramatyczne wydarzenia jednego niemal dnia na początku XX wieku nieco przyćmiły inną ciekawą historię. To historia całego życia i twórczości najbardziej znamienitego mieszkańca Łużnej – największego polskiego poety siedemnastego wieku – Wacława Potockiego. Urodzony w Woli Łużańskiej w 1621 roku, wychowany w religii ariańskiej ziemianin i gospodarz, poeta i żołnierz, zdobywszy doskonałe wykształcenie literackie i własne doświadczenie żołnierskie – między innymi w bitwie pod Beresteczkiem, tworzył mora- litety, romanse, fraszki, panegiryki i poematy – z których najważniejsze to „Transakcja wojny chocimskiej” wierszowana relacja ze zwycięstwa polskiego nad Turkami, oparta na dzienniku Jakuba Sobieskiego oraz „Merkuryusz Nowy” o zwycięstwie Jana Sobieskiego pod Chocimiem w 1673 roku. W czasach młodości Wacława Potockiego Łużna była znanym w okolicy ośrodkiem arianizmu, istniał tu zbór, po którym jedyną pamiątka jest obecnie krucyfiks wiszący w kościele parafial- nym. W czasach ‘potopu’ szwedzkiego przynależność religijna okazała się deklaracją za lub przeciw najeźdźcom. Wacław, początkowo sprzyjał postępom Karola Gustawa i nawet spisko- wał na rzecz zajęcia dla króla szwedzkiego pobliskiego Biecza. Ostatecznie jednak porzucił te plany i własnym sumptem wyposażył oddział walczący przeciwko Szwedom. W roku 1672 został komendantem obrony Biecza przed spodziewanym napadem tatarskim. Zmarł w Łuż- nej w roku 1696 przeżywszy śmierć żony i wszystkich swoich dzieci. Oprócz Potockich dziedzicami okolicznych majątków i właścicielami wsi byli Myszkowie, Bo- bowscy i Szalowscy. Położona na zachodnim skraju gminy Szalowa jest najstarszą jej miejsco- wością z metryką sięgającą XIII wieku. Niewiele młodsza jest Łużna i pozostałe miejscowości gminy. Zaś nieprzerwanie od wieku osiemnastego do dzisiaj trwa tradycja kapeli włościańskiej w Szalowej, wspieranej czynnie przez dziedziców majątku. Założona jako zespół skrzypkowy, z różnymi kolejami losu przetrwała przez dwa stulecia by obecnie święcić triumfy na festiwa- lach orkiestr dętych. Miejsca które warto odwiedzić 1. Szalowa, H4 – kościół pod wezwaniem św. Mi- chała. Ten niezwykły kościół powstał w pierwszej połowie XVIII wieku. Obecnie uznawany jest za je- den z najcenniejszych kościołów drewnianych w Polsce i wytypowany do wpisania na listę zabytków UNESCO. Kościół w Szalowej został zbudowany z drewna jodłowego w konstrukcji zrębowej, jego fasadę zdobią dwie wieże zwieńczone baniastymi hełmami, zaś trójkątny szczyt fasady zdobi rzeź- ba św. Michała Archanioła w walce z szatanem. Gmina Ropa Ropa – gmina wiejska w powiecie gorlickim, posiada obszar 49 km 2 i 5 051 mieszkańców. Położenie i historia Gmina obejmuje tereny północnego pogranicza Be- skidu Niskiego, związane z doliną rzeki Ropy, w miejscu gdzie ta przecina się ciasnymi i krętymi przełomami przez zalesione góry pomiędzy Klimkówką a Szymbarkiem, ze względu na urocze kra- jobrazy zwane Pieninami Gorlickimi. Na stosunkowo niedużym obszarze nagromadzona jest tu wyjątkowa obfitość elementów krajobrazu górskiego oraz śladów jego wielokulturowej i boga- tej w zaskakujące zwroty historii. W niedalekiej od siebie odle- głości leżą tu trzy miejscowości gminy: Ropa, Klimkówka i Łosie. Historia ich założenia wiąże się z pierwszymi gospodarzami okolicznych ziem, rycerskim rodem Gryfitów z pobliskiego Szymbarku i wielką akcją kolonizacyjną Kazimierza Wielkiego, który w roku 1359 nadał Janowi Gładyszowi do zagospodarowania lasy nad Zdynią i Ropą. Istniejąca już wcześniej osada Łosie przeszła na prawo niemieckie, założona zo- stała wieś Ropa, a nieco później Klimkówka, Bielanka, Uście i Wysowa. Gładysze byli właścicielami ziem w dolinie rzeki Ropy przez 169 lat, założyli tu 13 wsi oraz miasteczko Szymbark.W następnych wiekach historia miejscowości nad Ropą poto- czyła się odrębnie. Ropa przeszła do rodziny Jordanów, Łosie w ręce Potockich, w siedemnastym wieku stanowiąc własność wielkiego barokowego poety Wacława Potockiego. W międzyczasie zmienił się również ustrój części wsi, które przeszły na prawo wołoskie po napływie ludności ruskiej w późniejszych czasach zwanych Łemkami (Łosie i Klimkówka). Wraz z nią ugruntował się odmienny krajobraz kulturowy – odmienna religia i odmienne zwyczaje życia codziennego. Podstawowym zajęciem tutejszej ludności była przez stulecia uprawa roli, hodowla zwierząt i gospodarka leśna, ale od końca wieku osiemnastego pojawiać się zaczyna- ją całkiem nowe przedsięwzięcia, związane z miejscową osobliwością, wyciekami ole- ju skalnego, nazywanego tu potocznie ropą. W średniowieczu używano go głównie jako medykamentu lecz w erze przemysłowej pole jego zastosowania gwałtownie rosło. W końcu wieku osiemnastego Hrabia Wilhelm Siemieński, nabywszy Ropę, założył tu „fabry- kę skór angielskich”. W ówczesnym procesie garbarskim istotną rolę pełnił właśnie olej skal- ny, dostępny tu niemal za darmo. Przedsięwzięcie musiało być udane, skoro Hrabia wkrótce wybudował w Ropie piękny pałac i fundował nowy kościół. Niemal sto lat później, następni właścicie- le Ropy, Fedorowicze, korzystając z całkiem nowej koniunktury zrealizowali jeszcze większe przedsię- wzięcie – rafinerię ropy naftowej. Pod koniec dzie- więtnastego wieku miejscowość zamieszkiwało blisko dwa i pół tysiąca ludzi w tym cudzoziemcy, m.in kilku Anglików i Niemców. Niestety w lipcu 1894 roku zdarzyła się katastrofa – po ulewnych opadach Ropa wylała niszcząc doszczętnie rafinerię. W sąsiednich Łosiach rozwinął się szczególny sposób korzystania z miejscowego bogactwa naturalnego. Łemkowscy mieszkańcy wsi utrzymywali się z obwoź- nego handlu mazią i smarami wyrabianymi ze zbiera- nej początkowo z naturalnych wycieków ropy nafto- wej. Wozy maziarskie z Łosia, zwane sekerami, krążyły po całej Galicji, docierając nawet na Węgry, Śląsk. Wieś Klimkówka najmocniej zapisała się w powszech- nej świadomości dopiero w XX wieku, kiedy zalana została wodami sztucznego jeziora. Zniknęła wów- czas niezwykła cerkiew o niespotykanej na Łemkowszczyźnie architekturze z wyróżniającymi się w krajobrazie wysokimi bulastymi wieżami. Budowla, która miała być jej rekonstrukcją, zbudowana na szczycie wzniesienia w pobliżu zapory budzi kontrowersje, które łagodzić może piękno powstałego śródgórskiego jeziora. na przez V. Zompha w 1873 roku. Ikonostas z ok. 1670 roku z racji przeniesienia do wnętrza prezbiterium podzielony został na części – rząd proroków z krucyfiksem i przedstawieniami Matki Boskiej i św. Jana umieszczono na wschodniej ścianie nawy. 2. Kamionka Wielka, B9 – kościół pw. św. Bartłomieja w Kamionce Wielkiej z 1621 roku, z wieżą dobudowaną w XIX wieku. Wewnątrz kamienna chrzcielnica z XVI wieku. W ołtarzu głównym zachowane dwa medaliony – pamiątki z dawnego, drewnianego kościoła XIV- wiecznego, który spłonął na początku siedemnastego wieku. Kościół posiada jedną nawę z zaokrąglonym prezbiterium. Od północy znajdu- je się zakrystia. Pod koniec XIX wieku od zachodu dobudowano wieżę. Wyposażenie kościoła stanowią cztery ołtarze. Główny ołtarz poświę- cony świętemu Bartłomiejowi pochodzi z wieku XVII i jest wykonany w stylu manierystycznym. W jego skład wchodzą XV-wieczne elementy gotyckiego tryptyku: predella, medaliony z postaciami proroków i dwa skrzydła tryptyku, które obecnie można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie. W głównym ołtarzu znajduje się obraz czeskiego malarza J. Hlavki, ukazujący postać św. Bartłomieja, patrona parafii. Przedstawia on świętego siedzącego na tronie. Apostoł ukaza- ny jest na tle pejzażu murów miasta z górzystym krajobrazem oraz błękitem nieba. Przyj- mujemy, uwzględniając hagiografię świętego Bartłomieja, że autor dzieła, przedstawił w tle pejzaż Armenii, w której pracował, głosił Chrystusa i poniósł śmierć męczeńską. W kościele znajdują się także XIX-wieczne boczne ołtarze w stylu neorokokowym. Na uwa- gę zasługuje kamienna chrzcielnica z początku XVI wieku, która ozdobiona jest herbami ówczesnych kolatorów parafii. 3. Królowa Górna, C8 – cerkiew pw. Narodzenia NMP w Królowej Górnej. Powstała dzięki właścicie- lowi wsi Michałowi Żuk–Skarszewskiemu w 1814 roku. Turyści mogą oglądać tutaj boczne kaplice „kriłosy”, a w nich boczne ołtarze z podobiznami między innymi św. Heleny i św. Olgi. 4. Mystków, B7– murowany kościół neobarokowy z lat 1905 – 1910, projektu Edgara Kovátsa. Ołtarz główny neogotycki po 1910 roku, w nim wcześniej- szy obraz NMP Niepokalanie Poczętej, maniery- styczny z około 1630 roku. 5. Królowa Polska, B8 – Cmentarz wojskowy z I wojny światowej. Noclegi, pobyt Agroturystyka – gmina dysponuje bogatą ofertą agroturystyki, pełna informacja na stronie: http://www.kamionka.iap.pl Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej afiliowany przez PTTK Rancho u Wicia Magdalena i Witold Kocemba Kamionka Wielka 452, 33-334 Kamionka Wielka tel. 018 4456262 tel. Kom. 602603622 Ośrodek Rancho u Wicia jest położony u wrót Beskidu Zachodniego w paśmie Gór Grybow- skich, nad potokiem Królówka, w miejscowości Królowa Górna odległej 15 km od Nowego Sącza. bytkowych przedmiotów, jak renesansowa kamienna chrzcielnica z 1540 roku, późnogotycki krucyfiks procesyjny i obraz Chrystusa Zmartwychwstałego, płyty nagrobne z XVII wieku, am- bona, obrazy późnobarokowe i wiele innych cennych choć późniejszych. W Mogilnie godna zobaczenia jest też murowana kaplica pw. św. Anny z XVI wieku, a w jej wnętrzu ołtarz rokoko- wy z XVIII wieku z obrazem Ukrzyżowania z 1703 roku, oraz posąg Chrystusa u słupa, drewnia- ny, polichromowany, barokowo – ludowy z XVIII wieku. 3. Korzenna, C4 – koniecznie trzeba zobaczyć poło- żony na wzniesieniu, piękny kościół murowany, który choć powstał w drugiej połowie XX wieku, sylwetką dochowuje tradycji staremu kościołowi drewnia- nemu pw. św. Urszuli, zbudowanemu w 1595 roku, który zniszczony został w 1952 roku w wyniku po- żaru. Wraz z zabytkową świątynią spłonął słynący łaskami cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej. Nowy kościół uzyskał tytuł Matki Bożej Szkaplerznej, wykonano też kopię obrazu Matki Bożej Szkaplerznej, jaki spalił się w 1952 roku. Kościół zo- stał konsekrowany w 1961 roku przez ks. biskupa Jerzego Ablewicza. Z dawnego kościoła zachowała się płyta nagrobna Katarzyny herbu Odrowąż, żony Klemensa z Korzennej, obecnie wbudowana w podcienia nowej budowli. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajdują się natomiast cenne dzieła dawnego malarstwa pochodzące z Korzennej o tematyce religijnej i obyczajowej – na przykład „Ukrzyżowanie”, „Matka Boska Bolesna” czy „Kupno wsi” – pojawiające się często jako ilustracja książek o pol- skim średniowieczu. Te właśnie i wiele innych namalowane zostały w drugiej połowie XV wieku przez mistrzów tak zwanej Szkoły Sądeckiej. W Korzennej znajduje się też niewielki drewniany dworek z XIX wieku. 4. Bukowiec, C1– Rezerwat przyrody nieożywionej „Diable Skały”, to zespół większych skałek piaskowca ciężkowickiego, którego po- mniejsze wychodnie ciągną się w pasie – Ciężkowice, Kąśna Dolna, Siekierczyna, Bukowiec. Skałki o pionowych ścianach wysokości do 15 metrów mają postać skalnych baszt, murów i grzybów. Wytyczono tu- taj ścieżkę przyrodniczą, która poprzez opisy dziewięciu kolejnych sta- nowisk zapoznaje z tutejszymi przedstawicielami flory i fauny. Ścieżka ma swój początek przy skale „Diabeł” tuż nad drogą Bukowiec – Jamna. W Bukowcu warto również odwiedzić dawną cerkiew łemkowską z 1805 roku, przeniesioną tu z Kamiannej i odbudowaną jako kościół. 5. Rezerwat cisów w Mogilnie, C6 – do rezerwatu prowadzi szlak niebieski przebiega- jący szczytem Jodłowej Góry i Rosochatki. Na szczycie Jodłowej Góry znajduje się pomnik powstańców z II Wojny Światowej, a odsłonięty południowy stok góry umożliwia podzi- wianie pięknej panoramy Nowego Sącza, bardzo efektownej zwłaszcza nocą. Dalej szlak prowadzi lasem w dół przełęczy zwanej „Wilczym Dołem”, gdzie można podziwiać liczne stanowiska Cisów należących do „Rezerwatu Cisów w Mogilnie”. Po zejściu do przełęczy, na rozstaju dróg, należy kierować się prosto w górę, na szczyt Rosochatki. Na nim znaj- duje się piękna drewniana kapliczka polowa, służąca do odprawiania mszy św. w okre- sie letnim oraz pokaźnych rozmiarów krzyż. W tym miejscu trasa się kończy i dalszą wy- prawę można kontynuować lasem w kierunku południowym do miejscowości Cieniawa. Noclegi, pobyt Aktualna oferta agroturystyki jest dostępna na stronie: www.korzenna.pl 2. Krużlowa, D5 – kościół pw. Narodzenia NMP i Piękna Madonna. Siłę tu- tejszej parafii wskazuje smukła wieża nowego kościoła, zaś po drugiej stronie strumienia, w otoczeniu rozłożystych lip stoi drewniany kościółek zbudowa- ny w1520 roku z fundacji właściciela wsi Jana Pieniążka. Gotycka budowla z barokowymi przekształceniami, konstrukcji zrębowej, ma stromy dach z ba- rokową wieżyczką na sygnaturkę i z latarnią. W jego wnętrzu odkryty został dla świata sztuki prawdziwy skarb – Madonna z Krużlowej. Ta średniowiecz- na rzeźba przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Nieznany jest jej autor, ani miejsce pierwotnego przeznaczenia, ale jako czas powstania podaje się najczęściej rok 1410. Madonna z Krużlowej należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Polsce. 3. Stróże – Sądecki Bartnik, F5. Na wysokim i szerokim tarasie Białej, czę- ściowo na terenie dawnego majątku państwa Zarembów, rozpościera się miodowe gospodarstwo Sądecki Bartnik, unikalny w skali kraju kompleks promujący w bardzo pomysłowy i szlachetny sposób staropolską tradycyjną kulturę miodu. Oprócz części handlowo-dystrybucyjnej znajdują się tutaj: skansen pszcze- larstwa z imponującą kolekcją barci i uli, pokazujących w skrócie całą chy- ba historię pszczelarstwa, przeniesione z innych miejsc zabytkowe budynki drewniane – przykłady dawnego budownictwa wiejskiego okolic, ga- leria rzeźby w drewnie – wspaniały efekt organizowanych tu ogólnopolskich plenerów, zachowany fragment parku podworskiego z odnowionymi budynkami, stylowa re- stauracja oraz domki drewniane z pokojami gościnnymi. Najmłodsi znajdą tutaj również takie atrakcje, jak wybieg ze strusiami, pawiem i kaczkami, przejażdżki zaprzęgiem konnym i zręcznościowy tor przeszkód. 4. Binczarowa, F9 – zbudowana w roku 1760 na miejscu wcześniejszej świątyni prawosławnej, cer- kiew grecko-katolicka pw. św. Demetrusza, pełniąca obecnie rolę kościoła parafialnego parafii św. Stani- sława Biskupa Męczennika. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem, a da- chami blachą, a jej głównie późnobarokowe wyposażenie – ikonostas, ołtarze boczne i obrazy pochodzą z XVIII i XIX wieku. Noclegi, pobyt Grybów – Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej, Chłodna 16, tel. 018 445-03-04, 018 445-03-05. Cieniawa – Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy Cieniawa, Cieniawa 267, tel. 018 445-32-32. Ptaszkowa – Dom Weselny Promyk, Ptaszkowa 641, tel. 600-477-844. Ptaszkowa – Dom Sołecki, Ptaszkowa 504, 018 445 17 96. Stróże – Bartna Chata, Stróże 235, tel tel. 018 414 05 78. Agroturystyka – aktualna oferta agroturystyki jest dostępna pod adresem: www. gminagrybow.pl Najbardziej zadziwiające jest bazylikowe wnętrze ko- ścioła, które w tej drewnianej konstrukcji ma wygląd charakterystyczny dla świątyni murowanej. Wszystkie ściany pokrywają iluzjonistyczne polichromie, wyjąt- kowo też obfity jest barokowy wystrój rzeźbiarski z wieloma złoceniami. W niewielkiej odległości od ko- ścioła odbija się w wodzie stawu klasyczna sylwetka obszernego dworu Skrzyńskich, zbudowanego w XIX wieku. 2. Wzgórze Pustki, I2 – miejsce bitwy o wzgórze upa- miętnia założony u jego podnóża, największy obsza- rowo w Galicji Zachodniej cmentarz wojenny nr 123, z mogiłami żołnierzy austriackich, węgierskich, polskich i rosyjskich. Kwatery z grobami poległych rozmiesz- czone są na wielu tarasach dość stromego, porośnię- tego lasem zbocza. Każdego roku w maju odprawia- ne są tu uroczyste msze polowe w intencji żołnierzy. 3. Łużna, H3 – kościół parafialny pw. św. Marcina. Z oddali widoczne strzeliste wieże neogotyckiej syl- wetki wyznaczają centralne miejsce rozległej kotliny Łużnej. Kościół został zbudowany w 1872 roku z cegły przy wykorzystaniu kamienia i kryty blachą. Wyposażenie jego wnętrza zawiera wiele cennych obra- zów renesansowych i barokowych, krucyfiks barokowy pochodzący we- dług tradycji ze zboru ariańskiego w Woli Łużańskiej, oraz późnobaro- kowe ołtarze boczne, które trafiły tu podobno z Żółkwi lub Żytomierza. W Łużnej podziwiać można również dąb szypułkowy o obwodzie pnia około 450 cm, będący pomnikiem przyrody. Inny pomnik przyrody znajduje się w Szalowej, to kępy kłokoczki południowej o wysokości około 3 metrów. Kłokoczka południowa to gatunek będący pod ochroną, roślina rzadko występująca w Polsce, a pochodząca z południowej Europy. Z jej nasion wytłaczano olej służący do oświetlania domostw, wykonywano z nich także ozdoby i różańce. Noclegi, pobyt – aktualna oferta agroturystyki jest dostępna pod ad- resem: www.luzna.powiat.gorlice.pl Miejsca które warto odwiedzić 1. Klimkówka, jezioro, I10. To sztuczny zbiornik wodny na Ropie, utworzony w roku 1994 po zamknię- ciu jej doliny w najwęższym miejscu zaporą beto- nową o wysokości 34 metrów i rozpiętości korony 210 metrów. Wody powstałego zbiornika otoczone zalesionymi górami sięgają aż po Uście Gorlickie. Zachodnie brzegi zalewu stanowią łagodnie opa- dające w stronę wody łąki, tu stopniowo powstają plaże i ośrodki rekreacyjne. Niezbyt wielki ale wy- jątkowo piękny zalew daje możliwości uprawiania żeglarstwa i windsurfingu w malowniczej scenerii. Klimkówka, I10, kościół. Przed zalaniem doliny wodą jezio- ra stara cerkiew została zburzona, z materiałów po jej rozbiór- ce wybudowano kościół na wzniesieniu ponad jeziorem do którego przeniesiono ikonostas. Sprzed kościoła rozciąga się pa- noramiczny widok na jezioro i góry sięgający daleko na południe. 2. Ropa, H8. Dwór barokowo-klasycystyczny z 1803 roku – znajdujący się aktualnie w remoncie, z zespołem parkowym oraz wcześniejszymi budynkami podworskimi oraz lamus powstały z przebudowy szesna- stowiecznego dworu obronnego. Barokowy kościół pw. św. Michała Archanioła, zbudowany w 1761 roku, a następnie około 1800 roku powiększony przez dobu- dowę dwóch kaplic w formie wież. Konstrukcja kościoła jest po części drewniana, a po czę- ści murowana. Najstarszymi elementami wyposażenia kościoła są późnobarokowa ambona oraz kropielnica kamienna z 1691 roku, a także barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. 3. Łosie, I9, przepiękna cerkiew greckokatolicka z 1810 roku z poli- chromią Mikołaja Golanki oraz ikonostasem z przełomu XVIII i XIX wieku. W Łosiu organizowane są przejazdy odrestaurowanym wozem maziar- skim (kontakt: 0602641120). Warto również przejść spacerem z Łosia do- liną Ropy w kierunku zapory, podziwiając krajobraz „Gorlickich Pienin” oraz widok na jezioro z korony zapory. Tę samą tra- sę można też pokonać niedawno oddaną do użytku ścieżką przyrodniczą prowadzącą od Klimkówki do Łosia zboczami gór ponad jeziorem i doliną Ropy. Noclegi, pobyt – gmina dysponuje bogatą ofertą agroturystyki, pełna informacja na stronie: www.ropa.iap.pl. Szlaki turystyczne Piesze: Szlak niebieski – Ptaszkowa–Jaworze–Kopciowa, czas przejścia około 7 godzin – szlak rozpoczyna się na przystanku PKS i prowadzi drogą w stronę zabytkowego ko- ścioła parafialnego; ze wsi znaki prowadzą na szczyt Postawne (816 m), a następnie na Jawo- rze; stamtąd przez drogę do Boguszy, Wojenną Górę (794 m) i górę Dział (842 m) dochodzimy do Kamiannej. Z Kamiannej szlak prowadzi do Kopciowej. Szlak zielony – Grybów–Jaworze, czas przejścia około 3 godzin. Szlak rozpoczyna się przy dworcu PKP w Grybowie, biegnie aż do Kąclowej, następnie na szczyt Modynian- ki i dalej na szczyt Jaworza, gdzie wznosi się wieża widokowa z krzyżem. Szlak zielony – Stróże–Magura Małastowska–Wysowa–Krynica, czas przejścia około 21 godzin. Szlak rozpoczyna się w Stróżach przy przystanku autobusowym; drogą w stronę Polnej przez zabudowania Berdechowa i Wyskitnej dochodzimy do Zielonej Góry (690 m). Stamtąd przez szczyt Maślanej Góry (753 m) dochodzimy do ścieżki oznakowanej niebie- skimi kwadratami i jeziorka ”Morskie Oko”, (jeziorko powstało w wyniku usuwiska górskiego, które przegrodziło dolinę potoku Szklarka). Znajduje się tu wysoka na 20 m ściana, skąd ze- szło osuwisko, zwana Diabelską Przepaścią. Następnie pokonujemy Jelenią Górę (684 m), na szczycie której znajduje się 13 ha rezerwat przyrody, a w nim stary las jaworowy i rosnące w poszyciu paprocie–języczniki zwyczajne; dalej schodzimy polną drogą do Szymbarku, skąd szlak kieruje się w stronę Wysowej. Szlak im. Kazimierza Pułaskiego, odcinek Grybów–Wysowa, znaki niebieskie, czas przejścia około 21 godzin. Szlak bierze początek na dworcu PKP w Grybowie; następ- nie prowadzi przez przysiółek Podchełmie na szczyt Chełm (779 m). Ze szczytu zejście do wsi Wawrzka, a następnie przez przysiółek Wola wychodzimy na Tanią Górę (576 m). Dalej szlak kieruje się w stronę uzdrowiska Wysowa. Szlak żółty Jamnica PKP – Gorlice, czas przejścia około 14 godzin. Szlak biegnie granią Pasma Czerszli, najbardziej na zachód sięgającej części Beskidu Niskiego, przekracza dolinę Białej w okolicy Florynki i poprzez Wawrzkę kieruje się w stronę Pienin Gorlickich i dalej do Gorlic. Rowerowe: Szlak królewski, zielony – prowadzi od Biecza i Gorlic przez Szalową, Polną, Stróże, Grybów, Ptaszkową, Królową Polską, Kamionkę Wielką do Nowego Sącza, Starego Sącza i na przełęcz Przysłop nad Obidzą, w paśmie Przechyby. Szlak wielokulturowy, czerwony – prowadzi od Przełęczy Wysowskiej, przez Wysową, Stawiszę, Brunary, Wawrzkę, Grybów, Stróże, Polną, Wilczyska, Bobową do Sędziszowej. Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce Blisko 250 najcenniejszych i najciekawszych zabytkowych obiek- tów drewnianych tworzy Szlak Architektury Drewnianej w Mało- polsce. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanse- ny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej. Bliższe informacje na temat SAD – http://szlak.wrotamalopolski.pl fot: Paweł Barszcz fot: Marek Sztorc Góry Grybowskie mapa turystyczna 1:35 000 Całą tę piękną ziemię ogarnąć można wzrokiem ze szczytu niedawno zbudowanej platformy widoko- wej na szczycie Jaworza (B5). Stojąc na ażurowej, stalowej płycie ponad wierzchołkami świerków w słoneczny dzień i patrząc w kierunku północy ma się przed sobą zielone wzgórza i leżącą wród nich kotlinę Grybowa. Od wschodu, południa i zachodu kotlinę otaczają dalekim łukiem wysokie, pokryte lasami, grzbiety Gór Grybowskich. Dalej jeszcze ciągnie się po daleki horyzont zielona, pofa- lowana łagodnie ziemia pogórza. W kierunku południowym widać tylko ciemne lasy i góry w kolejnych co- raz dalszych odsłonach - na wschodzie Beskid Niski, na południu Beskid Sądecki z pasmem Jaworzyny i Przehyby. Na zachodzie w oddali przy- mglone kontury wzniesień Beskidu Wyspowego poza Kotliną Sądecką, czasem nawet Tatry. Do platformy prowadzi grzbietem Jaworza szlak turystyczny ze znakami niebieskimi, na który można wejść obok kościoła w Ptaszkowej. Można też dojść tutaj z Grybowa szlakiem zielonym. Wieża widokowa na Jaworzu Zdjęcia: Urzędy Gmin: Kamionka Wielka, Korzenna, Grybów, Ropa, Łużna, Appen. Tekst: Sławomir Kubisa. Mapa opracowana przez Multimedialną Agencję Wydawniczą Appen - www.appen.pl. Rok wydania – 2010. ISBN 978-83-926874-5-0 Jaworze Współrzędne GPS: N: 49 o 34’ 29,7” E: 20 o 54’ 45,84” fot: NAC fot: Andrzej Szełęga fot: Andrzej Szełęga fot: www.parafiamogilno.pl fot: Konrad Sus

Góry Grybowskie

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Mapa turystyczna okolic Grybowa

Citation preview

Page 1: Góry Grybowskie

Góry GrybowskieCałą tę piękną ziemię ogarnąć można wzrokiem ze szczytu wzgórza nad Grybowem zwanego Wojcie-chową Górą (554,9 m n.p.m.). Spacerując trawiastą ścieżką od odnowionej bramy kirkutu w kierunku wysokiego krzyża milenijnego, jaki zbudowali na szczycie mieszkańcy pobliskiej Siołkowej, widzi się otaczające amfiteatralnie kotlinę miasta nad Białą lesiste grzbiety i garby kolejnych wzniesień Gór Gry-bowskich. Pomiędzy nimi otwiera się na północ daleki widok na Pogórze Ciężkowickie z zamykającym horyzont pasmem Brzanki. Na wschód od miasta wznosi się Maślana Góra (753 m n.p.m.), przesła-niająca kotlinę Łużnej. Bardziej na prawo ostry profil Chełmu (779 m n.p.m. ) ze sterczącym na kształt twardego ostańca zalesionym masywnym wierzchołkiem i daleką perspektywą Magury Małastowskiej. Za Chełmem chowa się Ropa i Zalew Klimkówka.

Pomiędzy Chełmem a pasmem Jaworza przecięła dolinę Biała. Nad nią wznosi się jakby mniejsze od-bicie Chełmu – garb Modynianki przechodzący łąkami pod, równie ostro co Chełm, zarysowany od tej strony kraniec Jaworza (882 m n.p.m.). Długi ciemny masyw to najbardziej charakterystyczna z tutej-szych gór, czasem już we wrześniu jego zalesiony grzbiet bieleje śniegiem. Ku zachodowi spoza Jawo-rza wysuwa się kolejne pasmo Beskidu Niskiego – Czerhla, sięgające zielonym ramieniem w kierunku Kamionki Wielkiej i Kotliny Sądeckiej. Jeszcze dalej, rozmyty zazwyczaj w mgiełce zarys Beskidu Sądec-kiego, a czasami nawet bielejące zęby Tatr. Wreszcie tu bliżej, dwa najbardziej na zachód wysunięte wzniesienia Gór Grybowskich, to lesiste garby Rosochatki (753 m n.p.m.) i Jodłowej Góry (715 m n.p.m.) sterczące niczym strażnice nad pogórzem.

Pofalowany, pocięty szachownicą pól, łąk i zagajników teren pogórza na pozór jednostajny, odkrywa swój charakter przy uważniejszej obserwacji. Od prowadzącej prawie prosto na północ linii doliny Bia-łej, pofalowany teren wznosi się ku zachodowi, gdzie kulminację stanowią wzgórza otaczające jezioro Rożnowskie. Drogi prowadzące przez Mogilno i Korzenną biegną na przemian dnem głębokich dolin i grzbietami szerokich wyniosłości. Tutejszy krajobraz zaskakuje właśnie tymi różnicami wysokości. Z kolei na wschód od Białej rozpościera się Kotlina Łużnej opadająca za Maślaną Górą w kierunku Gorlic. To miejsce gdzie dolina Białej i dolina Ropy niemal łączą się ze sobą.

Ta zielona kraina to wymarzone miejsce do uprawiania ekoturystyki, w której największą przyjemno-ścią jest obcowanie z wyjątkowym, otwartym krajobrazem pogranicza dwu krain – rolniczego, sielskie-go pogórza i niewysokich, łatwo dostępnych, lesistych gór. Krajobrazem, w którym co krok spotkać można ślady bogatej i długiej historii tej ziemi – gotyckie i barokowe kościoły z niezwykłymi rzeźbami, dwory i parki, a także malownicze miasteczka z niepowtarzalnym galicyjskim klimatem.

Intensywną działalnością kolonizacyjną na tych ziemiach zajmowały się najpierw rody rycerskie Odro-wążów, Gładyszów, Pieniążków i innych, później również wzbogaceni szybko mieszczanie. Na pogórzu dochody przynosiła przede wszystkim uprawa ziemi w folwarkach, tu przebiegały też regionalne i lo-kalne szlaki handlowe. W górach większą rolę odgrywało pasterstwo i hodowla zwierząt, czym zajęła się przybyła z południowego wschodu ludność wyznania prawosławnego związana z migracją woło-ską. Ta rolniczo-pasterska ziemia rządziła się przez stulecia sama, według nadanych jej praw, nie było tu wielkich panów na zamkach ani magnatów kościoła w klasztorach. Jej oblicze kształtowała wolna szlachta i wolni mieszczanie wykorzystując żyzność gleb, względnie łagodny klimat i bezpieczeństwo jakie dawała granica w Karpatach. O panującym tu dobrobycie najlepiej świadczą tak niezwykłe dzieła sztuki z XV wieku pochodzące z dawnych kościółków drewnianych jak dzieło Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu” (Ptaszkowa), „Madonna z Krużlowej” czy Święta Zofia z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością” oraz wiele, wiele innych równie cennych.

Dobre czasy zaczynają się kończyć już w XVIII wieku, czego świadkiem jest największy polski poeta tego czasu Wacław Potocki z Łużnej. W następnym wieku pod panowaniem Austro-Węgier okolica za-pada w galicyjski sen, z którego budzić się zaczyna w końcu XIX wieku, wraz z budową linii kolejowych i nowymi możliwościami eksportu płodów rolnych, a także rozpoczynającą się gorączką naftową. Dwu-dziestolecie II Rzeczpospolitej to jednocześnie ostatnia odsłona rozkwitu gospodarczego tych ziem w pełnym bogactwie wielokulturowego dziedzictwa i nieprzerwanego ciągu tradycji. Po kolejnych dzie-sięciu latach, po roku 1939, brakuje już w tym pejzażu nie tylko społeczności łemkowskiej i żydowskiej, ale również ziemiaństwa z jego kulturą materialną, a tradycyjne rzemiosło i architektura regionalna przegrywa z PRL-owskim ersatzem modernizmu.

Obecnie, coraz większą wagę przywiązuje się tu do troski o wszelkie zachowane ślady wielowieko-wej historii tych ziem i jej dziedzictwo – zabytkowe świątynie i przydrożne kapliczki, liczne cmentarze wojenne, dwory, pozostałości parków dworskich i inne cenne fragmenty środowiska przyrodniczego. Poprawia się też, z roku na rok, infrastruktura turystyczna, baza noclegowa i gastronomia. Przez góry i pogórze wiedzie wiele dobrze oznakowanych szlaków pieszych, wytyczane są kolejne szlaki rowero-we. Przypominana jest ciekawie tradycja gospodarki pasiecznej (Stróże, Kamionka Wielka) czy rzemio-sła wiejskiego (Szlak Maziarski w Łosiach).

Wszystko to w połączeniu z wyjątkowo atrakcyjnymi krajobrazami sprawia, że poznawanie okolicy Gór Grybowskich może być przeżyciem wyjątkowym dla miłośników gór i jednocześnie historii, a na pew-no interesującym dla wszystkich pozostałych.

Miasto Grybów Grybów został założony aktem króla Kazimierza Wielkiego 15 maja 1340 roku, jako trzeci gród na średniowiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Miasto wraz z okolicznymi wsiami stanowiło tak zwaną „królewszczyznę”. Położone na skrzyżowa-niu szlaków handlowych, otoczone istniejącymi już wsiami – Siołkową, Białą Niżną i Białą Wyżną, miasto miało dobre warunki do rozwoju i stało się ośrodkiem prężnej akcji osadniczej. Warsztaty sukiennicze, folusz, skład win węgierskich. Komora celna zapewniała coraz wyższe dochody z rosnącego strumienia towarów.

Rozwój miasta przerwany został w czasach potopu szwedzkiego, kiedy nadeszły wszelkie możliwe plagi i nieszczęścia – pożary, grabieże, podatki i głód. Pod pa-nowaniem austriackim Grybów, jak cała Galicja, walczył o przetrwanie na dalekich północnych kresach rozległego cesarstwa. Dopiero po uzyskaniu przez Galicję autonomii, u progu dwudziestego wieku, rozpoczął się ponownie okres rozkwitu miasta, tym razem oparty na handlu płodami rolnymi i zwierzętami hodowlany-mi. Grybów stał się w tym okresie siedzibą starostwa powiatowego. Po otwarciu linii kolejowej Tarnów – Leluchów, zauważono wyjątkowo malownicze położenie Grybowa. Pisano o niemal szwajcarskich widokach rozciągających się za oknami pociągu wspinającego się serpentynami w góry ponad miastem.

Uroda stylowej architektury zarówno drewnianej jak i murowanej, porządek i czy-stość, zieleń i kwiaty – to wszystko trwa, tak w przestrzeni miejskiej, jak i na prywatnych posesjach. Gry-bów wart jest odwiedzenia. Tutaj można też dobrze wypocząć w specyficznej atmosferze, łączącej współ-czesne, miejskie wygody z bliskim kontaktem z naturą, ciszą i w lecie zapachem siana z niedalekich łąk.

Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się har-monią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbu-dowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, liceum i magistrat.

Jego układ urbanistyczny zachowuje swój oryginalny, śre-dniowieczny plan, a pod kamienicami z dziewiętnastego wieku znajdują się relikty starej zabudowy – sklepione piw-nice na wino przywożone niegdyś z Węgier. W pierwszej połowie XIX wieku na wschodniej pierzei rynku stanął dwór murowany, wzniesiony przez ówczesnych właścicieli okolicz-

nych dóbr, rodziny Hoschów. Dwór otoczony jest zielenią, a z jego tarasowych ogrodów, wysoko ponad Białą, otwiera się widok na południe, w kierunku odległej Lackowej.

W drugiej części wschodniej pierzei, na początku wieku XX, wzniesiono z czerwonej cegły strzelisty neo-gotycki kościół pw. św. Katarzyny. Jego charakterystyczna wieża z ganeczkami, stała się dobrze rozpo-znawalnym symbolem miasta. Z wysokiej wieży kościelnej niezwykle wygląda perspektywa rynku, ka-mienic i wznoszących się w oddali gór. W maju, każdego dnia, z wieży niosą się na całą okolicę dźwięki pieśni maryjnych odgrywanych na trąbce.

W modrzewiowym, siedemnastowiecznym dworku nad Białą, na starej plebanii znajdują się zbiory grybowskiego Muzeum Parafialnego z eksponatami sztuki sakralnej i elementami wyposażenia wnętrz z nieistniejących ko-ściołów grybowskich, a także przedmioty pochodzące z okolicznych cerkwi i synagogi grybowskiej, świadczące o bogactwie kulturowym w historii tego obszaru.

Najcenniejszym obiektem w mu-zeum jest obraz malowany na de-sce około roku 1450, przedstawia-jący św. Zofię z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością.

Muzeum Parafialne jest czynne:we wtorki i soboty w godzinach 10.00 – 14.00W innym terminie: – po uzgodnieniu na Plebanii. tel: (018) 445 02 62– lub z kustoszem, Marią Solarz – tel: (018) 445 01 66

Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę najpierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmentarną dojść można do cmentarza wojennego nr 130, gdzie znajdują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914–1915. Idąc dalej wznoszącą się na wzgórze dróżką dojść można do starego cmentarza żydowskiego, grybowskiego kirkutu.

Miasto BobowaPrawa miejskie uzyskała Bobowa w roku 1339. Pierwszymi właścicielami miasta byli rycerze z małopolskiego rodu Gryfitów. W wieku XVII miasteczko przechodzi-ło przez ręce kolejnych właścicieli. Najdłużej, bo przez okres 100 lat pozostając u Jordanów, a potem u dwu pokoleń Łętowskich. W 1887 roku kupił miasteczko Bolesław Wieniawa Długoszowski, inżynier ko-lejowy i powstaniec z 1863 roku. Tu wychował się jego syn Bolesław Wieniawa Długoszowski, późniejszy adiutant Piłsudskiego, kawale-rzysta, malarz, poeta i lekarz medycyny. Był jedną z najbarwniejszych

postaci II RP, znanym z umiłowania kobiet, koni i hucznej zabawy.

Żydzi pojawili się w Bobowej w 1732 roku, kiedy ówcze-sny właściciel miasta Michał Jaworski zezwolił im na osie-dlanie się w mieście. Jak wszędzie zajmowali się głównie handlem, ale także rzemiosłem, przeważnie krawiectwem, piekarnictwem, czapnictwem, a kobiety – tradycyjnym w tym rejonie – koronkarstwem klockowym, które w II połowie XIX wieku intensywnie się rozwijało. W 1914 roku Żydzi sta-nowili 48% ogółu mieszkańców. Pamiątką po ich wielowiekowej obecności pozostała piękna sy-nagoga zbudowana w 1756 roku

w stylu barokowym. Na ścianie wschodniej wnętrza zachowała się bogato zdobiona stiukowa oprawa Aron ha-kodesz pochodząca z lat 1777 – 1778, będąca najlepiej zachowaną w regionie Małopolski. Aron ha-kodesz to w sy-nagodze szafa ołtarzowa, służąca do przechowywania rodału, czyli ozdobna drewniana skrzynka, w której przechowywane są zwoje Tory.

Synagoga jest czynnym miejscem kultu, w którym nabożeństwa odbywają się sporadycznie podczas pielgrzymek chasydów do grobów cadyków bobowskich. Osiemnastowieczny cmentarz wyznania mojżeszowego w Bobowej znajduje się w pięknym miejscu na wysokim wzgór-zu, a dojazd do niego wskazują tablice umieszczone przy cmentarzu katolickim. W cieniu pod modrzewiami patrzą na odległą w dolinie Białą kamienne tablice, między innymi jest tam nagrobek cadyka Salomona Halberstama, założyciela tutejszej dynastii cadyków i szkoły talmudycznej. Jego szkoła była słynna w całej Europie Środkowej. Chasydzi z Bobowej, którzy przenieśli swą siedzibę do Nowego Jor-ku, należą do największych i najaktywniejszych grup cha-sydzkich na świecie.

Ozdobą Bobowej są także kościoły gotyckie. Kościół pw. Wszystkich Świętych wzniesiony został już w XIV wieku, a wiek później podniesiony przez krakowskiego biskupa do godności kolegiaty. Mimo przebudowy w różnych okresach, zachował cechy gotyckie, jak sklepienie pre-zbiterium krzyżowo-żebrowe ze zwornikami, na których znajdują się herby rycerskie. Po przeciwnej stronie rynku znajduje się natomiast niewielki, o szlachetnej sylwetce, schowanej nieco w zieleni otaczającego starodrzewia, ze ścianami z surowego kamienia kościół pw. Świętej Zofii.

Bobowa jest obecnie głównym w kraju ośrodkiem ręczne-go wytwarzania koronki klockowej. Każdego roku organi-zowany jest tutaj Międzynarodowy Festiwal Koronki Kloc-kowej, na który przyjeżdżają koronczarki z całej Europy.

Koronki klockowe należą do najciekawszych i najtrudniej-szych technik rękodzieła artystycznego. Ich historia wywo-dzi się z XVI-wiecznej Flandrii. Wykonywane są przez spla-tanie ze sobą nici lnianych lub bawełnianych nawiniętych na specjalne szpulki zwane klockami. W Polsce koronka klockowa pojawiła się dzięki królowej Bonie, która sprowa-dziła z Włoch mistrzów tej techniki.

Wystawę koronki klockowej oglądać można w Centrum Kultury i Promocji Gminy Bobowa, przy uli-cy Grunwaldzkiej 126, tel 018 351 40 13.

Gmina Kamionka Wielka

Kamionka Wielka – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 63 km2 i 9 070 mieszkańców.

Położenie i historia

Główne osie obszaru gminy wyznaczają malownicze doliny rzek Kamionka i Królówka oraz potoku Wolanka, rozcinające opadające w kierunku Kotliny Sądeckiej grzbiety najbardziej na zachód wysuniętej części Beskidu Niskiego, częściowo zalesione, a częściowo pocięte polami uprawnymi. System równoległych dolin i grzbietów górskich tworzy tu klasyczny układ rusztowy, tak charakterystyczny dla wschodniej części Karpat Polskich. Przebieg do-lin pomógł w wytyczeniu i zbudowaniu w XIX wieku linii kolejowej Tarnów – Leluchów, choć i tak konieczne było drążenie w skałach tunelu, będącego do dziś atrakcją trasy kole-jowej Nowy Sącz – Grybów.

Królówka ma swoje źródło u południowych stoków góry Jaworze (880 m. n.p.m.) w Bogu-szy. To otoczona górami i lasami dawna łemkowska wieś z klimatem, dosłownie i w prze-nośni, typowym dla Beskidu Niskiego. Podobnie wyglądają okolice skąd płynie Kamionka.Szeroka otwarta dolina, której łagodne zbocza zielenią się polami uprawnymi i łąkami, a grzbiety gór pokrywa ciemny las. W miejscu gdzie schodzą się obie rzeki, dolina staje się wąska i głęboka, powodzie bywają tu niebezpieczne. Kamionka krótkim przełomem prze-cina ostatnie wzgórza, aby ostatecznie połączyć się z nurtem Kamienicy na dalekich przed-mieścia Nowego Sącza.

Związek Kamionki Wielkiej z miastem Nowy Sącz sięga początków historii tej miejscowości, kiedy w 1336 roku królowa Jadwiga, pani sądecka, nadała las koło Czarnej Kamionki, Mikołajowi, wójtowi no-wosądeckiemu, aby założył tam wieś. W roku 1402 Kamionkę Wielką rządzącą się już prawem magde-burskim, nabywa za 250 marek miasto Nowy Sącz.

Jednak najstarszą miejscowością gminy jest Myst-ków założony już w 1324 roku, na podstawie przy-wileju lokacyjnego króla Władysława Łokietka. Z kolei położona na wschodzie gminy Bogusza, prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku, należała już do starostwa niegro-dowego w Grybowie. W pierwszej połowie XVI wieku sprowadzono do Boguszy osadników ze wschodu i południa – Rusinów i Wołochów i w 1544 roku nastąpiła ponowna lokacja wsi na prawie wołoskim.

W końcu XIX wieku tędy właśnie, doliną Kamionki poprowadzono linię kolejową Tarnów – Leluchów. Prace kamieniarskie oraz saperskie wykonywali Tyrolczycy, zaś miejscowa lud-ność zatrudniona była głównie przy transporcie materiału. Linia Kolejowa jeszcze bardziej związała miejscowość z pobliskim Nowym Sączem.

Miejsca które warto odwiedzić

1. Bogusza, D9 – cerkiew grekokatolicka św. Dymi-tra w Boguszy (obecnie kościół rektoralny rzymsko-katolicki św. Antoniego) datowana jest na 1858 rok. Wzniesiona została w konstrukcji zrębowej. Ściany pokryto gontem. Nad nawą zastosowano dach dwuspadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy. Polichromia na stropach i ścianach, imitująca klasy-cystyczną architekturę murowaną, została wykona-

Gmina Korzenna

Korzenna – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 107 km² i 13 300 mieszkańców.

Położenie i historia

Rozległa gmina Korzenna leży prawie w całości na obszarze rolniczego Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego, choć najwyższe miejsce w gminie to lesisty szczyt Rosochatki (753 m n.p.m) piętrzącej się ponad szosą Grybów – Nowy Sącz i widocznej doskonale nawet z odległego pasma Przechyby. Budowa geologiczna i tektonika sprawiły, że ten fragment Po-górza ma niezwykłą formę łagodnych, nieco tylko wypukłych grzbietów, poprzecinanych zaskakująco głębokimi dolinami potoków. Najniżej tutaj położone miejsce to skraj wsi Wojnarowa, gdzie wysokość nad poziom morza wynosi zaledwie 280 m. Natomiast inna wieś, Posadowa Mogilska leży na wysokości blisko 700 m. n.p.m. Z okien tutejszych domostw wi-dać naprawdę kawał świata!

Ten obszar zagospodarowany został już we wcze-snym średniowieczu. Wszystkie 16 wsi tworzących współcześnie sołectwa gminy, wzmiankowane były przez Jana Długosza, a wiele z nich posiada świadectwa jeszcze z XIII wieku. Wsie i folwarki po-wstały w rezultacie kolonizacji rycerskiej, a nada-nia otrzymują rody, które przez kolejne stulecia przewijają się często wymiennie jako właściciele i dziedzice majątków, Korzeńscy herbu Strzemię, Pieniążkowie herbu Odrowąż, Rożenowie herbu Gryf, Trzeciescy i Jeżewscy herbu Strzemię.

Przez kolejne stulecia tutejsza historia toczy się nieprzerwanie w rytm pór roku i kalendarza prac polowych. Nieco zagubione w głębokich dolinach i na krawędziach wierzchowin wsie żyją własnym życiem na uboczu wielkiego świata, z dala od szlaków handlowych i dróg prze-marszu wojsk. Może też dlatego, wcześniej niż gdzie indziej, kończy się tu wielowiekowa era folwarków i majątków ziemskich. Ostatni właściciel Korzennej, Aleksander Józef Koczanowicz w 1852 roku dzieli majątek pomiędzy swoje dzieci, które na przestrzeni 30 lat wysprzedają ziemię chłopom. Dwór nie konserwowany zawala się, ginie bezpowrotnie ród szlachecki.Dwór w Niecwi po śmierci w 1901 roku ostatniego właściciela Niecwi, Adama Antoniego hra-biego de Laveaux, przechodzi na krótko w ręce żydowskie, by ostatecznie zostać rozparcelo-wany i sprzedany góralom z okolic Witowa koło Zakopanego. Miejsca które warto odwiedzić

1. Lipnica Wielka, D3 – murowany gotycki ko-ściół pw. Nawiedzenia NM Panny, zbudowany w 1480 roku, choć przywilej fundacyjny dla miej-scowej parafii wydał Kazimierz Wielki już w roku 1359. Wewnątrz znajduje się nagrobek renesan-sowy Stanisława Trzecieskiego z roku 1556 oraz kamienna chrzcielnica z herbami Odrowąż i Strze-mię, ufundowana przez Krzysztofa Pieniążka z Krużlowej. Zaś sklepienie prezbiterium posiada polichromię z pierwszej połowy XVII wieku. W Lip-nicy znajduje się też XIX- wieczny dwór klasycy-

styczny należący kiedyś do rodziny Długoszowskich.

2. Mogilno, C5 – położony w pięknym miejscu, na szczycie wzniesienia z którego rozciągają się dalekie widoki na Pogórze i pasmo Gór Grybowskich, z Jodło-wą Górą i Rosochatką na pierwszym planie, drewnia-ny kościół pw. św. Marcina zbudowany został w 1765 roku, a gruntownie odnawiany w roku 1891. Jest to bu-dowla o konstrukcji zrębowej, szalowany z dwuspado-wymi dachami o kalenicach na różnej wysokości, które wieńczy baniasta wieżyczka na sygnaturkę o renesan-sowej formie. Wyposażenie wnętrza zawiera wiele za-

Gmina Grybów

Grybów – gmina wiejska w powiecie nowosądeckim, posiada obszar 153 km2 i 22 179 mieszkańców.

Położenie i historia

Ziemia Grybowska to obszar, na którym graniczą ze sobą dwa całkiem odmienne krajobrazy. Tu łagodne wzniesienia rolniczego Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego przechodzą ku południowi w lesiste długie grzbiety gór Beskidu Niskiego. Najlepiej widać obydwie te krainy ze wspaniale położonej wieży widokowej na Jaworzu, około 8 kilome-trów na południe od Grybowa. Spina je ze sobą łagodnie meandrująca dolina Białej.

Wzdłuż doliny rzeki Białej, od po-górzy w kierunku południowym, już we wczesnym średniowieczu rozwijała się kolonizacja, związana z karczowaniem lasów i wprowadzaniem upraw rolnych organizowa-na przez rody rycerskie i zakony. Pogórzy strzegły wówczas kresowe strażnice w Stróżach i Gródku. Naj-starszym rodowodem i bogatymi tradycjami szczycą na ziemi grybowskiej miejscowości Biała, Krużlowa, Ptaszkowa i Stróże.

Wieś o nazwie Biała istniała jeszcze przed założeniem miasta. W dużym dziewiętnastowiecz-nym murowanym dworze, należącym kiedyś do hrabiny Konstancji Stadnickiej, mieści się obecnie klasztor ss. św. Dominika. Starannie utrzymane zabudowania są jednym z cenniej-szych zabytków gminy. Ptaszkowa, obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz powstania, to położona malowniczo u stóp Jaworza wieś z bogatą historią i silną tożsamością lokalną. To również najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Kry-nica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kierunku Ptaszkowej. W głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród łagodnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężko-wickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie – Krużlowa oraz Stara Wieś. Tutejsza pa-rafia powstała na początku XIV wieku, zaś w końcu tego wieku Krużlowa stała się siedzibą rodu Pieniążków. W przylegającej od zachodu do Grybowa wsi Siołkowa o starszej niż samo miasto historii, w drugiej połowie XIX wieku powstał browar. Choć założony przez czeskiego piwowara Franciszka Paschka, kontynuował wielowiekową, lokalną tradycję warzenia piwa grybowskiego. Solidne, dziewiętnastowieczne budynki browaru – produkcyjne, magazynowe i biurowe – stanowią dzisiaj charakterystyczną pamiątkę po czasach, gdy w branży liczyły się dobre marki lokalne.

W połowie XVI wieku Zygmunt August nadał na własność królewszczyznę grybowską składa-jącą się z Grybowa, Siołkowej, Białej Niżnej i Białej Wyżnej, Gródka, Kąclowej, Binczarowej i Bo-guszy, użytkowaną wcześniej jako czasową dzierżawę, Stanisławowi Pieniążkowi, właścicie-lowi pobliskiej Krużlowej. Na posiadanych obszarach Pieniążek i jego następcy intensywnie rozwijali gospodarkę folwarczną, wykorzystując rosnący popyt na produkty rolne. Ludność wiejska zajmowała się także wyrobem sukien i tkactwem. Wytwarzano tu również saletrę i proch strzelniczy.

Miejsca które warto odwiedzić

1. Ptaszkowa, D7 – Zbudowany w 1555 roku kościół stoi na rozległym trawiastym placu, a jego klasyczna sylwetka, po gruntownych modernizacjach w XIX i XX wieku, nie wy-

różnia się wiele na tle innych starych drewnianych kościołów. Prawdziwe natomiast skarby kryje rozświetlone polichromiami wnętrze. W prawym ołtarzu bocznym, w złocistej wnęce stoi figura Matki Boskiej z Dzieciąt-kiem zwana Madonną ze Słonecznikiem, rzeźba z ok. 1420 roku. Jej wizeru-nek jest obecnie skarbem tutejszej parafii. Z tego kościoła pochodzi też inny skarb ze średniowiecza – płaskorzeźba Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”, wykonana około roku 1490, przechowywana obecnie przez Muzeum Okrę-gowe w Nowym Sączu. Niezwykły – jasny i radosny wygląd nadają wnętrzu polichromie pochodzące w części z XVII, a części z XX wieku.

Gmina Łużna

Łużna – gmina wiejska w powiecie gorlickim, posiada obszar 56 km2 i 8 478 mieszkańców.

Położenie i historia

Południowy skraj gminy wspina się na Maślaną Górę (753 m n.p.m.) jedno ze wzniesień Gór Grybowskich, lecz większość jej obszaru to łagodnie pofalowana równina sła-bo rozciętej erozyjnie Kotliny Łużnej, stanowiącej fragment Obniżenia Gorlickiego. W krajo-brazie gminy – podobnie jak w historii tych okolic, dominuje centralnie położone, niewysokie ale całkowicie zalesione wzgórze o nazwie Pustki (446 m n.p.m.)

Przez tą otwartą przestrzeń pomiędzy doliną Białej a doliną Ropy, opadającą lekko na wschód w kierunku Gorlic przeszło główne uderzenie ofensywy armii Au-stro-Węgier i Niemiec na okopane dobrze wojska ro-syjskie w maju 1915 roku, zaś wzgórze Pustki pełniło rolę bastionu na którym długo załamywały się sztur-my – między innymi 12 Krakowskiej Dywizji Piechoty, złożonej głównie z Polaków.

Te dramatyczne wydarzenia jednego niemal dnia na początku XX wieku nieco przyćmiły inną ciekawą

historię. To historia całego życia i twórczości najbardziej znamienitego mieszkańca Łużnej – największego polskiego poety siedemnastego wieku – Wacława Potockiego. Urodzony w Woli Łużańskiej w 1621 roku, wychowany w religii ariańskiej ziemianin i gospodarz, poeta i żołnierz, zdobywszy doskonałe wykształcenie literackie i własne doświadczenie żołnierskie – między innymi w bitwie pod Beresteczkiem, tworzył mora-litety, romanse, fraszki, panegiryki i poematy – z których najważniejsze to „Transakcja wojny chocimskiej” wierszowana relacja ze zwycięstwa polskiego nad Turkami, oparta na dzienniku Jakuba Sobieskiego oraz „Merkuryusz Nowy” o zwycięstwie Jana Sobieskiego pod Chocimiem w 1673 roku.

W czasach młodości Wacława Potockiego Łużna była znanym w okolicy ośrodkiem arianizmu, istniał tu zbór, po którym jedyną pamiątka jest obecnie krucyfiks wiszący w kościele parafial-nym. W czasach ‘potopu’ szwedzkiego przynależność religijna okazała się deklaracją za lub przeciw najeźdźcom. Wacław, początkowo sprzyjał postępom Karola Gustawa i nawet spisko-wał na rzecz zajęcia dla króla szwedzkiego pobliskiego Biecza. Ostatecznie jednak porzucił te plany i własnym sumptem wyposażył oddział walczący przeciwko Szwedom. W roku 1672 został komendantem obrony Biecza przed spodziewanym napadem tatarskim. Zmarł w Łuż-nej w roku 1696 przeżywszy śmierć żony i wszystkich swoich dzieci.

Oprócz Potockich dziedzicami okolicznych majątków i właścicielami wsi byli Myszkowie, Bo-bowscy i Szalowscy. Położona na zachodnim skraju gminy Szalowa jest najstarszą jej miejsco-wością z metryką sięgającą XIII wieku. Niewiele młodsza jest Łużna i pozostałe miejscowości gminy.

Zaś nieprzerwanie od wieku osiemnastego do dzisiaj trwa tradycja kapeli włościańskiej w Szalowej, wspieranej czynnie przez dziedziców majątku. Założona jako zespół skrzypkowy, z różnymi kolejami losu przetrwała przez dwa stulecia by obecnie święcić triumfy na festiwa-lach orkiestr dętych.

Miejsca które warto odwiedzić

1. Szalowa, H4 – kościół pod wezwaniem św. Mi-chała. Ten niezwykły kościół powstał w pierwszej połowie XVIII wieku. Obecnie uznawany jest za je-den z najcenniejszych kościołów drewnianych w Polsce i wytypowany do wpisania na listę zabytków UNESCO. Kościół w Szalowej został zbudowany z drewna jodłowego w konstrukcji zrębowej, jego fasadę zdobią dwie wieże zwieńczone baniastymi hełmami, zaś trójkątny szczyt fasady zdobi rzeź-ba św. Michała Archanioła w walce z szatanem.

Gmina Ropa

Ropa – gmina wiejska w powiecie gorlickim, posiada obszar 49 km2 i 5 051 mieszkańców.

Położenie i historia

Gmina obejmuje tereny północnego pogranicza Be-skidu Niskiego, związane z doliną rzeki Ropy, w miejscu gdzie ta przecina się ciasnymi i krętymi przełomami przez zalesione góry pomiędzy Klimkówką a Szymbarkiem, ze względu na urocze kra-jobrazy zwane Pieninami Gorlickimi. Na stosunkowo niedużym obszarze nagromadzona jest tu wyjątkowa obfitość elementów krajobrazu górskiego oraz śladów jego wielokulturowej i boga-tej w zaskakujące zwroty historii. W niedalekiej od siebie odle-głości leżą tu trzy miejscowości gminy: Ropa, Klimkówka i Łosie.

Historia ich założenia wiąże się z pierwszymi gospodarzami okolicznych ziem, rycerskim rodem Gryfitów z pobliskiego Szymbarku i wielką akcją kolonizacyjną Kazimierza Wielkiego, który w roku 1359 nadał Janowi Gładyszowi do zagospodarowania lasy nad Zdynią i Ropą. Istniejąca już wcześniej osada Łosie przeszła na prawo niemieckie, założona zo-stała wieś Ropa, a nieco później Klimkówka, Bielanka, Uście i Wysowa.

Gładysze byli właścicielami ziem w dolinie rzeki Ropy przez 169 lat, założyli tu 13 wsi oraz miasteczko Szymbark. W następnych wiekach historia miejscowości nad Ropą poto-czyła się odrębnie. Ropa przeszła do rodziny Jordanów, Łosie w ręce Potockich, w siedemnastym wieku stanowiąc własność wielkiego barokowego poety Wacława Potockiego. W międzyczasie zmienił się również ustrój części wsi, które przeszły na prawo wołoskie po napływie ludności ruskiej w późniejszych czasach zwanych Łemkami (Łosie i Klimkówka). Wraz z nią ugruntował się odmienny krajobraz kulturowy – odmienna religia i odmienne zwyczaje życia codziennego.

Podstawowym zajęciem tutejszej ludności była przez stulecia uprawa roli, hodowla zwierząt i gospodarka leśna, ale od końca wieku osiemnastego pojawiać się zaczyna-ją całkiem nowe przedsięwzięcia, związane z miejscową osobliwością, wyciekami ole-ju skalnego, nazywanego tu potocznie ropą. W średniowieczu używano go głównie jako medykamentu lecz w erze przemysłowej pole jego zastosowania gwałtownie rosło.

W końcu wieku osiemnastego Hrabia Wilhelm Siemieński, nabywszy Ropę, założył tu „fabry-kę skór angielskich”. W ówczesnym procesie garbarskim istotną rolę pełnił właśnie olej skal-ny, dostępny tu niemal za darmo. Przedsięwzięcie musiało być udane, skoro Hrabia wkrótce wybudował w Ropie piękny pałac i fundował nowy kościół. Niemal sto lat później, następni właścicie-le Ropy, Fedorowicze, korzystając z całkiem nowej koniunktury zrealizowali jeszcze większe przedsię-wzięcie – rafinerię ropy naftowej. Pod koniec dzie-więtnastego wieku miejscowość zamieszkiwało blisko dwa i pół tysiąca ludzi w tym cudzoziemcy, m.in kilku Anglików i Niemców. Niestety w lipcu 1894 roku zdarzyła się katastrofa – po ulewnych opadach Ropa wylała niszcząc doszczętnie rafinerię.

W sąsiednich Łosiach rozwinął się szczególny sposób korzystania z miejscowego bogactwa naturalnego. Łemkowscy mieszkańcy wsi utrzymywali się z obwoź-nego handlu mazią i smarami wyrabianymi ze zbiera-nej początkowo z naturalnych wycieków ropy nafto-wej. Wozy maziarskie z Łosia, zwane sekerami, krążyły po całej Galicji, docierając nawet na Węgry, Śląsk.

Wieś Klimkówka najmocniej zapisała się w powszech-nej świadomości dopiero w XX wieku, kiedy zalana została wodami sztucznego jeziora. Zniknęła wów-

czas niezwykła cerkiew o niespotykanej na Łemkowszczyźnie architekturze z wyróżniającymi się w krajobrazie wysokimi bulastymi wieżami. Budowla, która miała być jej rekonstrukcją, zbudowana na szczycie wzniesienia w pobliżu zapory budzi kontrowersje, które łagodzić może piękno powstałego śródgórskiego jeziora.

na przez V. Zompha w 1873 roku. Ikonostas z ok. 1670 roku z racji przeniesienia do wnętrza prezbiterium podzielony został na części – rząd proroków z krucyfiksem i przedstawieniami Matki Boskiej i św. Jana umieszczono na wschodniej ścianie nawy.

2. Kamionka Wielka, B9 – kościół pw. św. Bartłomieja w Kamionce Wielkiej z 1621 roku, z wieżą dobudowaną w XIX wieku. Wewnątrz kamienna chrzcielnica z XVI wieku. W ołtarzu głównym zachowane dwa medaliony – pamiątki z dawnego, drewnianego kościoła XIV-wiecznego, który spłonął na początku siedemnastego wieku. Kościół posiada jedną nawę z zaokrąglonym prezbiterium. Od północy znajdu-je się zakrystia. Pod koniec XIX wieku od zachodu dobudowano wieżę.Wyposażenie kościoła stanowią cztery ołtarze. Główny ołtarz poświę-cony świętemu Bartłomiejowi pochodzi z wieku XVII i jest wykonany w stylu manierystycznym. W jego skład wchodzą XV-wieczne elementy gotyckiego tryptyku: predella, medaliony z postaciami proroków i dwa skrzydła tryptyku, które obecnie można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie.

W głównym ołtarzu znajduje się obraz czeskiego malarza J. Hlavki, ukazujący postać św. Bartłomieja, patrona parafii. Przedstawia on świętego siedzącego na tronie. Apostoł ukaza-ny jest na tle pejzażu murów miasta z górzystym krajobrazem oraz błękitem nieba. Przyj-mujemy, uwzględniając hagiografię świętego Bartłomieja, że autor dzieła, przedstawił w tle pejzaż Armenii, w której pracował, głosił Chrystusa i poniósł śmierć męczeńską.

W kościele znajdują się także XIX-wieczne boczne ołtarze w stylu neorokokowym. Na uwa-gę zasługuje kamienna chrzcielnica z początku XVI wieku, która ozdobiona jest herbami ówczesnych kolatorów parafii.

3. Królowa Górna, C8 – cerkiew pw. Narodzenia NMP w Królowej Górnej. Powstała dzięki właścicie-lowi wsi Michałowi Żuk–Skarszewskiemu w 1814 roku. Turyści mogą oglądać tutaj boczne kaplice „kriłosy”, a w nich boczne ołtarze z podobiznami między innymi św. Heleny i św. Olgi. 4. Mystków, B7– murowany kościół neobarokowy z lat 1905 – 1910, projektu Edgara Kovátsa. Ołtarz główny neogotycki po 1910 roku, w nim wcześniej-szy obraz NMP Niepokalanie Poczętej, maniery-styczny z około 1630 roku.

5. Królowa Polska, B8 – Cmentarz wojskowy z I wojny światowej.

Noclegi, pobyt

Agroturystyka – gmina dysponuje bogatą ofertą agroturystyki, pełna informacja na stronie: http://www.kamionka.iap.pl

Ośrodek Górskiej Turystyki Jeździeckiej afiliowany przez PTTK Rancho u Wicia Magdalena i Witold Kocemba Kamionka Wielka 452, 33-334 Kamionka Wielka tel. 018 4456262 tel. Kom. 602603622Ośrodek Rancho u Wicia jest położony u wrót Beskidu Zachodniego w paśmie Gór Grybow-skich, nad potokiem Królówka, w miejscowości Królowa Górna odległej 15 km od Nowego Sącza.

bytkowych przedmiotów, jak renesansowa kamienna chrzcielnica z 1540 roku, późnogotycki krucyfiks procesyjny i obraz Chrystusa Zmartwychwstałego, płyty nagrobne z XVII wieku, am-bona, obrazy późnobarokowe i wiele innych cennych choć późniejszych. W Mogilnie godna zobaczenia jest też murowana kaplica pw. św. Anny z XVI wieku, a w jej wnętrzu ołtarz rokoko-wy z XVIII wieku z obrazem Ukrzyżowania z 1703 roku, oraz posąg Chrystusa u słupa, drewnia-ny, polichromowany, barokowo – ludowy z XVIII wieku.

3. Korzenna, C4 – koniecznie trzeba zobaczyć poło-żony na wzniesieniu, piękny kościół murowany, który choć powstał w drugiej połowie XX wieku, sylwetką dochowuje tradycji staremu kościołowi drewnia-nemu pw. św. Urszuli, zbudowanemu w 1595 roku, który zniszczony został w 1952 roku w wyniku po-żaru. Wraz z zabytkową świątynią spłonął słynący łaskami cudowny obraz Matki Bożej Szkaplerznej.

Nowy kościół uzyskał tytuł Matki Bożej Szkaplerznej, wykonano też kopię obrazu Matki Bożej Szkaplerznej, jaki spalił się w 1952 roku. Kościół zo-stał konsekrowany w 1961 roku przez ks. biskupa Jerzego Ablewicza. Z dawnego kościoła zachowała się płyta nagrobna Katarzyny herbu Odrowąż, żony Klemensa z Korzennej, obecnie wbudowana w podcienia nowej budowli.

W Muzeum Narodowym w Krakowie znajdują się natomiast cenne dzieła dawnego malarstwa pochodzące z Korzennej o tematyce religijnej i obyczajowej – na przykład „Ukrzyżowanie”, „Matka Boska Bolesna” czy „Kupno wsi” – pojawiające się często jako ilustracja książek o pol-skim średniowieczu. Te właśnie i wiele innych namalowane zostały w drugiej połowie XV wieku przez mistrzów tak zwanej Szkoły Sądeckiej.

W Korzennej znajduje się też niewielki drewniany dworek z XIX wieku.

4. Bukowiec, C1– Rezerwat przyrody nieożywionej „Diable Skały”, to zespół większych skałek piaskowca ciężkowickiego, którego po-mniejsze wychodnie ciągną się w pasie – Ciężkowice, Kąśna Dolna, Siekierczyna, Bukowiec. Skałki o pionowych ścianach wysokości do 15 metrów mają postać skalnych baszt, murów i grzybów. Wytyczono tu-taj ścieżkę przyrodniczą, która poprzez opisy dziewięciu kolejnych sta-nowisk zapoznaje z tutejszymi przedstawicielami flory i fauny. Ścieżka ma swój początek przy skale „Diabeł” tuż nad drogą Bukowiec – Jamna.W Bukowcu warto również odwiedzić dawną cerkiew łemkowską z 1805 roku, przeniesioną tu z Kamiannej i odbudowaną jako kościół.

5. Rezerwat cisów w Mogilnie, C6 – do rezerwatu prowadzi szlak niebieski przebiega-jący szczytem Jodłowej Góry i Rosochatki. Na szczycie Jodłowej Góry znajduje się pomnik powstańców z II Wojny Światowej, a odsłonięty południowy stok góry umożliwia podzi-wianie pięknej panoramy Nowego Sącza, bardzo efektownej zwłaszcza nocą. Dalej szlak prowadzi lasem w dół przełęczy zwanej „Wilczym Dołem”, gdzie można podziwiać liczne stanowiska Cisów należących do „Rezerwatu Cisów w Mogilnie”. Po zejściu do przełęczy, na rozstaju dróg, należy kierować się prosto w górę, na szczyt Rosochatki. Na nim znaj-duje się piękna drewniana kapliczka polowa, służąca do odprawiania mszy św. w okre-sie letnim oraz pokaźnych rozmiarów krzyż. W tym miejscu trasa się kończy i dalszą wy-prawę można kontynuować lasem w kierunku południowym do miejscowości Cieniawa.

Noclegi, pobyt

Aktualna oferta agroturystyki jest dostępna na stronie: www.korzenna.pl

2. Krużlowa, D5 – kościół pw. Narodzenia NMP i Piękna Madonna. Siłę tu-tejszej parafii wskazuje smukła wieża nowego kościoła, zaś po drugiej stronie strumienia, w otoczeniu rozłożystych lip stoi drewniany kościółek zbudowa-ny w1520 roku z fundacji właściciela wsi Jana Pieniążka. Gotycka budowla z barokowymi przekształceniami, konstrukcji zrębowej, ma stromy dach z ba-rokową wieżyczką na sygnaturkę i z latarnią. W jego wnętrzu odkryty został dla świata sztuki prawdziwy skarb – Madonna z Krużlowej. Ta średniowiecz-na rzeźba przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madonny. Nieznany jest jej autor, ani miejsce pierwotnego przeznaczenia, ale jako czas powstania podaje się najczęściej rok 1410. Madonna z Krużlowej należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Polsce.

3. Stróże – Sądecki Bartnik, F5. Na wysokim i szerokim tarasie Białej, czę-ściowo na terenie dawnego majątku państwa Zarembów, rozpościera się miodowe gospodarstwo Sądecki Bartnik, unikalny w skali kraju kompleks promujący w bardzo pomysłowy i szlachetny sposób staropolską tradycyjną kulturę miodu.

Oprócz części handlowo-dystrybucyjnej znajdują się tutaj: skansen pszcze-larstwa z imponującą kolekcją barci i uli, pokazujących w skrócie całą chy-ba historię pszczelarstwa, przeniesione z innych miejsc zabytkowe budynki drewniane – przykłady dawnego budownictwa wiejskiego okolic, ga-

leria rzeźby w drewnie – wspaniały efekt organizowanych tu ogólnopolskich plenerów, zachowany fragment parku podworskiego z odnowionymi budynkami, stylowa re-stauracja oraz domki drewniane z pokojami gościnnymi.

Najmłodsi znajdą tutaj również takie atrakcje, jak wybieg ze strusiami, pawiem i kaczkami, przejażdżki zaprzęgiem konnym i zręcznościowy tor przeszkód.

4. Binczarowa, F9 – zbudowana w roku 1760 na miejscu wcześniejszej świątyni prawosławnej, cer-kiew grecko-katolicka pw. św. Demetrusza, pełniąca obecnie rolę kościoła parafialnego parafii św. Stani-sława Biskupa Męczennika. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem, a da-chami blachą, a jej głównie późnobarokowe wyposażenie – ikonostas, ołtarze boczne i obrazy pochodzą z XVIII i XIX wieku.

Noclegi, pobyt

Grybów – Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej,Chłodna 16, tel. 018 445-03-04, 018 445-03-05. Cieniawa – Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy Cieniawa, Cieniawa 267, tel. 018 445-32-32.Ptaszkowa – Dom Weselny Promyk, Ptaszkowa 641, tel. 600-477-844.Ptaszkowa – Dom Sołecki, Ptaszkowa 504, 018 445 17 96.Stróże – Bartna Chata, Stróże 235, tel tel. 018 414 05 78.

Agroturystyka – aktualna oferta agroturystyki jest dostępna pod adresem: www. gminagrybow.pl

Najbardziej zadziwiające jest bazylikowe wnętrze ko-ścioła, które w tej drewnianej konstrukcji ma wygląd charakterystyczny dla świątyni murowanej. Wszystkie ściany pokrywają iluzjonistyczne polichromie, wyjąt-kowo też obfity jest barokowy wystrój rzeźbiarski z wieloma złoceniami. W niewielkiej odległości od ko-ścioła odbija się w wodzie stawu klasyczna sylwetka obszernego dworu Skrzyńskich, zbudowanego w XIX wieku.

2. Wzgórze Pustki, I2 – miejsce bitwy o wzgórze upa-miętnia założony u jego podnóża, największy obsza-rowo w Galicji Zachodniej cmentarz wojenny nr 123, z mogiłami żołnierzy austriackich, węgierskich, polskich i rosyjskich. Kwatery z grobami poległych rozmiesz-czone są na wielu tarasach dość stromego, porośnię-tego lasem zbocza. Każdego roku w maju odprawia-ne są tu uroczyste msze polowe w intencji żołnierzy.

3. Łużna, H3 – kościół parafialny pw. św. Marcina. Z oddali widoczne strzeliste wieże neogotyckiej syl-

wetki wyznaczają centralne miejsce rozległej kotliny Łużnej. Kościół został zbudowany w 1872 roku z cegły przy wykorzystaniu kamienia i kryty blachą. Wyposażenie jego wnętrza zawiera wiele cennych obra-zów renesansowych i barokowych, krucyfiks barokowy pochodzący we-dług tradycji ze zboru ariańskiego w Woli Łużańskiej, oraz późnobaro-kowe ołtarze boczne, które trafiły tu podobno z Żółkwi lub Żytomierza.

W Łużnej podziwiać można również dąb szypułkowy o obwodzie pnia około 450 cm, będący pomnikiem przyrody.

Inny pomnik przyrody znajduje się w Szalowej, to kępy kłokoczki południowej o wysokości około

3 metrów. Kłokoczka południowa to gatunek będący pod ochroną, roślina rzadko występująca w Polsce, a pochodząca z południowej Europy. Z jej nasion wytłaczano olej służący do oświetlania domostw, wykonywano z nich także ozdoby i różańce.

Noclegi, pobyt – aktualna oferta agroturystyki jest dostępna pod ad-resem: www.luzna.powiat.gorlice.pl

Miejsca które warto odwiedzić

1. Klimkówka, jezioro, I10. To sztuczny zbiornik wodny na Ropie, utworzony w roku 1994 po zamknię-ciu jej doliny w najwęższym miejscu zaporą beto-nową o wysokości 34 metrów i rozpiętości korony 210 metrów. Wody powstałego zbiornika otoczone zalesionymi górami sięgają aż po Uście Gorlickie. Zachodnie brzegi zalewu stanowią łagodnie opa-dające w stronę wody łąki, tu stopniowo powstają plaże i ośrodki rekreacyjne. Niezbyt wielki ale wy-jątkowo piękny zalew daje możliwości uprawiania żeglarstwa i windsurfingu w malowniczej scenerii.

Klimkówka, I10, kościół. Przed zalaniem doliny wodą jezio-ra stara cerkiew została zburzona, z materiałów po jej rozbiór-ce wybudowano kościół na wzniesieniu ponad jeziorem do którego przeniesiono ikonostas. Sprzed kościoła rozciąga się pa-noramiczny widok na jezioro i góry sięgający daleko na południe.

2. Ropa, H8. Dwór barokowo-klasycystyczny z 1803 roku – znajdujący się aktualnie w remoncie, z zespołem parkowym oraz wcześniejszymi budynkami podworskimi oraz lamus powstały z przebudowy szesna-stowiecznego dworu obronnego. Barokowy kościół pw. św. Michała

Archanioła, zbudowany w 1761 roku, a następnie około 1800 roku powiększony przez dobu-dowę dwóch kaplic w formie wież. Konstrukcja kościoła jest po części drewniana, a po czę-ści murowana. Najstarszymi elementami wyposażenia kościoła są późnobarokowa ambona oraz kropielnica kamienna z 1691 roku, a także barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

3. Łosie, I9, przepiękna cerkiew greckokatolicka z 1810 roku z poli-chromią Mikołaja Golanki oraz ikonostasem z przełomu XVIII i XIX wieku. W Łosiu organizowane są przejazdy odrestaurowanym wozem maziar-skim (kontakt: 0602641120). Warto również przejść spacerem z Łosia do-liną Ropy w kierunku zapory, podziwiając krajobraz „Gorlickich Pienin”

oraz widok na jezioro z korony zapory. Tę samą tra-sę można też pokonać niedawno oddaną do użytku ścieżką przyrodniczą prowadzącą od Klimkówki do Łosia zboczami gór ponad jeziorem i doliną Ropy.

Noclegi, pobyt – gmina dysponuje bogatą ofertą agroturystyki, pełna informacja na stronie: www.ropa.iap.pl.

Szlaki turystyczne

Piesze:

Szlak niebieski – Ptaszkowa–Jaworze–Kopciowa, czas przejścia około 7 godzin – szlak rozpoczyna się na przystanku PKS i prowadzi drogą w stronę zabytkowego ko-

ścioła parafialnego; ze wsi znaki prowadzą na szczyt Postawne (816 m), a następnie na Jawo-rze; stamtąd przez drogę do Boguszy, Wojenną Górę (794 m) i górę Dział (842 m) dochodzimy do Kamiannej. Z Kamiannej szlak prowadzi do Kopciowej.

Szlak zielony – Grybów–Jaworze, czas przejścia około 3 godzin. Szlak rozpoczyna się przy dworcu PKP w Grybowie, biegnie aż do Kąclowej, następnie na szczyt Modynian-

ki i dalej na szczyt Jaworza, gdzie wznosi się wieża widokowa z krzyżem.

Szlak zielony – Stróże–Magura Małastowska–Wysowa–Krynica, czas przejścia około 21 godzin. Szlak rozpoczyna się w Stróżach przy przystanku autobusowym; drogą w

stronę Polnej przez zabudowania Berdechowa i Wyskitnej dochodzimy do Zielonej Góry (690 m). Stamtąd przez szczyt Maślanej Góry (753 m) dochodzimy do ścieżki oznakowanej niebie-skimi kwadratami i jeziorka ”Morskie Oko”, (jeziorko powstało w wyniku usuwiska górskiego, które przegrodziło dolinę potoku Szklarka). Znajduje się tu wysoka na 20 m ściana, skąd ze-szło osuwisko, zwana Diabelską Przepaścią. Następnie pokonujemy Jelenią Górę (684 m), na szczycie której znajduje się 13 ha rezerwat przyrody, a w nim stary las jaworowy i rosnące w poszyciu paprocie–języczniki zwyczajne; dalej schodzimy polną drogą do Szymbarku, skąd szlak kieruje się w stronę Wysowej.

Szlak im. Kazimierza Pułaskiego, odcinek Grybów–Wysowa, znaki niebieskie, czas przejścia około 21 godzin. Szlak bierze początek na dworcu PKP w Grybowie; następ-nie prowadzi przez przysiółek Podchełmie na szczyt Chełm (779 m). Ze szczytu zejście

do wsi Wawrzka, a następnie przez przysiółek Wola wychodzimy na Tanią Górę (576 m). Dalej szlak kieruje się w stronę uzdrowiska Wysowa.

Szlak żółty Jamnica PKP – Gorlice, czas przejścia około 14 godzin. Szlak biegnie granią Pasma Czerszli, najbardziej na zachód sięgającej części Beskidu Niskiego, przekracza

dolinę Białej w okolicy Florynki i poprzez Wawrzkę kieruje się w stronę Pienin Gorlickich i dalej do Gorlic.

Rowerowe:

Szlak królewski, zielony – prowadzi od Biecza i Gorlic przez Szalową, Polną, Stróże, Grybów, Ptaszkową, Królową Polską, Kamionkę Wielką do Nowego Sącza, Starego Sącza i na przełęcz Przysłop nad Obidzą, w paśmie Przechyby.

Szlak wielokulturowy, czerwony – prowadzi od Przełęczy Wysowskiej, przez Wysową, Stawiszę, Brunary, Wawrzkę, Grybów, Stróże, Polną, Wilczyska, Bobową do Sędziszowej.

Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce

Blisko 250 najcenniejszych i najciekawszych zabytkowych obiek-tów drewnianych tworzy Szlak Architektury Drewnianej w Mało-polsce. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanse-

ny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

Bliższe informacje na temat SAD – http://szlak.wrotamalopolski.pl

Grybowskie

fot: Paweł Barszcz

fot: Marek Sztorc

Grybowskie

Góry Grybowskiemapa turystyczna 1:35 000

Grybowskie

Całą tę piękną ziemię ogarnąć można wzrokiem ze szczytu niedawno zbudowanej platformy widoko-wej na szczycie Jaworza (B5). Stojąc na ażurowej, stalowej płycie ponad wierzchołkami świerków w słoneczny dzień i patrząc w kierunku północy ma się przed sobą zielone wzgórza i leżącą wród nich kotlinę Grybowa. Od wschodu, południa i zachodu kotlinę otaczają dalekim łukiem wysokie, pokryte lasami, grzbiety Gór Grybowskich. Dalej jeszcze ciągnie się po daleki horyzont zielona, pofa-lowana łagodnie ziemia pogórza.

W kierunku południowym widać tylko ciemne lasy i góry w kolejnych co-raz dalszych odsłonach - na wschodzie Beskid Niski, na południu Beskid Sądecki z pasmem Jaworzyny i Przehyby. Na zachodzie w oddali przy-mglone kontury wzniesień Beskidu Wyspowego poza Kotliną Sądecką, czasem nawet Tatry.

Do platformy prowadzi grzbietem Jaworza szlak turystyczny ze znakami niebieskimi, na który można wejść obok kościoła w Ptaszkowej. Można też dojść tutaj z Grybowa szlakiem zielonym.

Wieża widokowa na Jaworzu

Zdjęcia: Urzędy Gmin: Kamionka Wielka, Korzenna, Grybów, Ropa, Łużna, Appen. Tekst: Sławomir Kubisa. Mapa opracowana przez Multimedialną Agencję Wydawniczą Appen - www.appen.pl. Rok wydania – 2010.

ISBN 978-83-926874-5-0

Jaworze

Współrzędne GPS:N: 49o 34’ 29,7”E: 20o 54’ 45,84”

fot: NAC

fot: Andrzej Szełęga

fot: Andrzej Szełęga

fot: www.parafiamogilno.pl

fot: Konrad Sus

Page 2: Góry Grybowskie

981981

981

977

981

977

Okolice Grybowa mapa turystyczna 1:35 000

977

979

977

2828

28

28

75

A

odsłonięcie geologiczneu

skałki

krajobraz - punkt widokowy

krajobraz - droga widokowa

zamek

ruina

zabudowa historyczna miejska

zabudowa historyczna wiejska

izba regionalna

cmentarz wojenny

cmentarz zabytkowy

kirkut

A

pomnik przyrody

dwor

skansen

zamek

muzeum

pomnik

kościół zabytkowy drewniany

cerkiew zabytkowa

hotel

agroturystyka, kemping

kąpieliskorestauracja, bar

aptekaośrodek zdrowia

stacja benzynowa

policja

poczta

H

T

K

R

Z

B

P

L

synagoga

130

Kirkut

129

Kirkut

133

131

H

74

72

73

126

127

128

Szlak Pułaskiego

144

356

96

97

94

75

124

123

122

122

118119

117

Kościół murowany XIX w.Kościół murowany XIX w.

71

A B C D E F G H I J

G H I J

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

A B C D E F G H I J

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

282828 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe

drogi lokalne utwardzone

drogi gruntowe

rzeka, zbiornik wodny

zabudowa zwarta, lasy

kamieniołom, dawny szyb naftowy

pomnik przyrody, źródło wód

mineralnych

granica rezerwatu

krajobraz – punkt widokowy

krajobraz – droga widokowa

kościół, kościół zab., kapliczka zab.

cerkiew zabytkowa, synagoga zab.

dwór, zamek, zabytek przemysłu

muzeum, skansen, izba regionalna

cmentarz wojenny, kirkut

pomnik, krzyż jubileuszowy

szlak pieszy

szlak rowerowy

ścieżka dydaktyczna

wyciąg narciarski

wieża widokowa

miejsce na Małopolskim Szlaku

Architektury Drewnianej

kąpielisko

stacja benzynowa

ośrodek wypoczynkowy

restauracja

977

Góry Grybowskie skala 1:35 000

1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Topografia Dziedzictwo przyrody Dziedzictwo kultury Dla turystów

28

Krynica Zdrój


INWENTARYZACJA STACJI ROZRZĄDOWEJ TARNOWSKIE GÓRY

INWENTARYZACJA STACJI ROZRZĄDOWEJ TARNOWSKIE GÓRY

Documents
RWD -wierzchołek góry lodowej

RWD -wierzchołek góry lodowej

Internet
Góry Parnasu. Science-fictions

Góry Parnasu. Science-fictions

Documents
Góry Sowie

Góry Sowie

Documents
KM 554e-20180404070111 · Stacja: Tarnowskie Góry, ... Strona 88 Linia nr 950 Tarnowskie Góry TGAI — Tarnowskie Góry TGE Stacja: Tarnowskie Góry, od km 0,350 do km 0,390

KM 554e-20180404070111 · Stacja: Tarnowskie Góry, ... Strona 88 Linia nr 950 Tarnowskie Góry TGAI — Tarnowskie Góry TGE Stacja: Tarnowskie Góry, od km 0,350 do km 0,390

Documents
GMINA TARNOWSKIE GÓRY

GMINA TARNOWSKIE GÓRY

Documents
Góry Świętokrzyskie

Góry Świętokrzyskie

Documents
Przez Góry i Prerie_Zakończenie

Przez Góry i Prerie_Zakończenie

Documents
INSTRUKCJA MONTAŻU> Pokrywa zamykająca od góry ogrodzenie gabionowe, wykonana z tego samego materiału co panele. > Dekiel metalowy zamykający od góry słupek stalowy. > Spinki

INSTRUKCJA MONTAŻU> Pokrywa zamykająca od góry ogrodzenie gabionowe, wykonana z tego samego materiału co panele. > Dekiel metalowy zamykający od góry słupek stalowy. > Spinki

Documents
Góry Polski

Góry Polski

Documents
Piosenki Zlotowe 2017 · Nie przejmuj się - Lecz zanuć piosnke te ... Ref.: Hej! w góry, w góry! ... Lecz nasze myśli, wciąż do niej mkną

Piosenki Zlotowe 2017 · Nie przejmuj się - Lecz zanuć piosnke te ... Ref.: Hej! w góry, w góry! ... Lecz nasze myśli, wciąż do niej mkną

Documents
Wolf Messing. Jasnowidz z Góry Kalwarii

Wolf Messing. Jasnowidz z Góry Kalwarii

Documents
GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I KOTLINY PODKARPACKIE

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE I KOTLINY PODKARPACKIE

Documents
Czarnogóra - pdf.helion.pl file(Ochrona dziedzictwa przyrodniczego), Maciej Żemojtel (Góry Bjelasica, Góry Komovi) Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel Aktualizacja: Gabriela

Czarnogóra - pdf.helion.pl file(Ochrona dziedzictwa przyrodniczego), Maciej Żemojtel (Góry Bjelasica, Góry Komovi) Redaktor prowadzący: Maciej Żemojtel Aktualizacja: Gabriela

Documents
koncepcja zagospodarowania rekreacyjno- turystycznego góry

koncepcja zagospodarowania rekreacyjno- turystycznego góry

Documents
Szlaki wielofunkcyjne wokół Góry Mogielica

Szlaki wielofunkcyjne wokół Góry Mogielica

Documents
Janusz Cobala – IZAT Tarnowskie Góry

Janusz Cobala – IZAT Tarnowskie Góry

Documents
Przewodnik rowerowy Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie

Przewodnik rowerowy Masyw Śnieżnika i Góry Bialskie

Documents
Niezwykły zakątek- Góry Opawskie

Niezwykły zakątek- Góry Opawskie

Documents
GÓRY - KCOTRkcotr.pl/sites/default/files/gory_2020_0.pdf · 2020. 1. 24. · 5 GÓRY KCOTR LECZENIE REHABILITACJA ORAZ WCZASY ZDROWOTNE 8 VAT GÓRY Brenna REGOR 6 Bukowina Tatrzańska

GÓRY - KCOTRkcotr.pl/sites/default/files/gory_2020_0.pdf · 2020. 1. 24. · 5 GÓRY KCOTR LECZENIE REHABILITACJA ORAZ WCZASY ZDROWOTNE 8 VAT GÓRY Brenna REGOR 6 Bukowina Tatrzańska

Documents
Hej, te nasze góry!

Hej, te nasze góry!

Travel
Głosy z Dołu i z Góry

Głosy z Dołu i z Góry

Documents
10_Wiesław Wernic_PRZEZ GÓRY MONTANY

10_Wiesław Wernic_PRZEZ GÓRY MONTANY

Documents
Portale Uczelniane - Efekt Góry Lodowej ? Nowoczesna

Portale Uczelniane - Efekt Góry Lodowej ? Nowoczesna

Documents
Turystyka – Krajoznawstwo – Góry · Na Szlaku – 3 – e-136 (332) 2018-02 Góry słońcem malowane Gdy obudził mnie sygnał budzika, chwilę leżałem przypominając sobie,

Turystyka – Krajoznawstwo – Góry · Na Szlaku – 3 – e-136 (332) 2018-02 Góry słońcem malowane Gdy obudził mnie sygnał budzika, chwilę leżałem przypominając sobie,

Documents
Ścieżkami Pańskiej Góry

Ścieżkami Pańskiej Góry

Documents
SKALNE CUDA NATURY - WebSerwer · 2014. 12. 17. · SKALNE CUDA NATURY GÓRY STOŁOWE – DZIEŃ POLSKI Błędne Skały, Szczeliniec Wielki Góry Stołowe (niem. Heuscheuergebirge,

SKALNE CUDA NATURY - WebSerwer · 2014. 12. 17. · SKALNE CUDA NATURY GÓRY STOŁOWE – DZIEŃ POLSKI Błędne Skały, Szczeliniec Wielki Góry Stołowe (niem. Heuscheuergebirge,

Documents
Sandomierz i Pieprzowe Góry po raz drugi

Sandomierz i Pieprzowe Góry po raz drugi

Education
Pomiędzy Nami Góry Fragment

Pomiędzy Nami Góry Fragment

Documents
00_Przez Góry i Prerie

00_Przez Góry i Prerie

Documents