GRAD BEOGRAD u saradnji sa Udruženjem Arhitekata Srbije

novembar 2018

PROGRAM KONKURSA za otvoreni, anketni, jednostepeni urbanističko-arhitektonskog konkurs

za područje Savskog trga i Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice GO Savski venac

2

PROGRAM KONKURSA za otvoreni, anketni, jednostepeni urbanističko-arhitektonskog konkurs

za područje Savskog trga (T) sa delom parcele Stare Železničke stanice ka Savskom trgu i ka Karađorđevoj ulici (KL5) i skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice (SK1) GO Savski venac

Raspisivač / Naručilac konkursa

Grad Beograd

Sprovodilac konkursa Udruženje arhitekata Srbije, Kneza Miloša 7a/III, Beograd

www.u-a-s.rs

3

1. POVOD I CILj IZRADE KONKURSA

2. KARAKTERISTIKE PROSTORA – ŠIRE I NEPOSREDNO OKRUŽENjE

2.1 Opšte karakteristike 2.2 Istorijat prostora 2.3 Prirodne karateristike 2.4 Saobraćaj 2.5 Zelene površine 2.6 Infrastruktura

3. KARAKTERISTIKE PROSTORA PO CELINAMA

3.1 Celina 1 – Savski trg 3.1.1 Postojeće stanje 3.1.2 Istorijat prostora, graditeljsko i kulturno nasleđe 3.1.3 Nedostaci, planirano stanje i potencijali prostora

3.2 Celina 2 – Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice 3.2.1 Postojeće stanje 3.2.2 Istorijat prostora, graditeljsko i kulturno nasleđe 3.2.3 Nedostaci, planirano stanje i potencijali prostora

4. KONKURSNI ZADATAK – OPŠTE SMERNICE I POSEBNI PROGRAMSKI USLOVI

4.1 Predmet konkursa, opšte smernice i preporuke, kapaciteti izgradnje 4.2 Posebni programski uslovi i preporuke po celinama

4.2.1 Celina 1 – Savski trg 4.2.2 Celina 2 – Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice

4.3 Smernice i preporuke za sve celine 4.3.1 Smernice i preporuke za odnos prema graditeljskom i kulturnom nasleđu 4.3.2 Smernice i preporuke za uređenje slobodnih i zelenih površina

4.3.2.1 Smernice i preporuke za uređenje slobodnih površina 4.3.2.2 Smernice i preporuke za materijalizaciju 4.3.2.3 Smernice i preporuke za uređenje zelenih površina

4.3.3 Smernice i preporuke za saobraćajne površine 4.3.4 Smernice za infrastrukturu

5. KRITERIJUMI ZA OCENU RADOVA

6. PRAVILA KONKURSA

6.1 Uslovi za učešće na konkursu 6.2 Uslovi za sprovođenje konkursa 6.3 Sadržaj konkursnog rada 6.4 Način tehničko-oblikovne obrade konkursnog rada 6.5 Sadržaj izjave konkurenata 6.6 Konkursni rokovi 6.7 Vrsta i visina nagrada 6.8 Sastav žirija i izvestioci 6.9 Pravne i finansijske posledice za vrstu i visinu nagrade i uslovi zaštite autorskih prava

i prenosa imovinskih prava autora na investitora

PRILOZI UZ PROGRAM – PODLOGE I PRATEĆA DOKUMENTACIJA

4

1. PO VO D I C ILj IZRADE KO NKU RSA

Neposredan povod za pripremu i realizaciju ovog Konkursa predstavlja Odluka grada Beograda da se nakon sprovedenog konkursa za rešenje spomen – obeležja Stefanu Nemanji na Savskom trgu u Beogradu i u skladu sa smernicama za sprovođenje Prostornog plana područja posebne namene uređenja dela priobalja grada Beograda – područje priobalja reke Save za projekat "Beograd na vodi" ("Sl. glasnik RS", br. 7/15, u daljem tekstu PPPPN Beograd na vodi), kojim je, između ostalog, predviđeno i izmeštanje Glavne Železničke stanice u Beogradu i Autobuske stanice Beograd, čime se inicira značajna promena karaktera ovog područja, u smislu sadržaja i načina korišćenja, pristupi aktivnostima na raealizaciji javnog arhitektonsko – urbanističkog konkursa za područje Savskog trga sa Zgradom stare Železničke stanice i Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice sa planiranim objektom kulture namenjenom kreativnoj industriji.

Cilj izrade konkursa je izbor najboljih arhitektonsko-urbanističko-pejzažnih rešenja parternog uređenje Savskog trga sa delom parcele Stare Železničke stanice, ka Savskom trgu i ka Karađorđevoj ulici koja sa područjem Savskog trga čini vizuelnu i ambijentalnu celinu i Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice.

Imajući u vidu potrebe građana i intencije Gradske uprave Beograda da otvorene javne gradske prostore i sadržaje koji ih okružuju učine dostupnijim pešacima, aktivnijim i privlačnijim za različite grupe korisnika, predmetni urbanističko-arhitektonski konkurs kojim su obuhvaćena dve celine: Celina 1 - Savski trg i Celina 2 - Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke raspisuje se i u cilju afirmisanja javnog interesa.

Slika 1 – Prikaz pozicija Celina 1 i Celina 2

Težnja je da se u izabranim konkursnim rešenjima za uređenje ovih centralnih gradskih prostora, u skladu sa današnjim urbanim, socijalnim i društvenim potrebama građana i posetilaca Beograda, omogući funkcionalan, kvalitetan i sadržajno kreativan boravak na otvorenom javnom gradskom prostoru,

5

kao i uklapanje u kontekst postojećih i planiranih objekata u neposrednom okruženju imajući u vidu kulturno - istorijski značaj i kontekst predmetnog prostora.

Po vrsti, urbanističko - arhitektonskog konkurs je otvoreni, anketni, jednostepeni, na kojem će se izabrati najbolje rešenje arhitektonskog i pejzažnog uređenja otvorenih javnih prostora.

Izabrana rešenja biće osnov za izradu urbanističko-tehničke i projektne dokumentacije za potrebe realizacije uređenja i izgradnje na predmetnim lokacijama.

2. KARAKTERISTIKE PROSTORA – ŠIRE I NEPOSREDNO OKRUŽENjE

2.1 Opšte karakteristike

Celine u obuhvatu ovog konkursa nalaze se u užem centralnom delu grada, u neposrednom zaleđu Savskog priobalja desne obale reke Save, pripadaju zoni Centar Beograda i Celini Stari Beograd - najstarijem sačuvanom delu prestonice koji odražava istorijski razvoj i rast grada od gradskog nukleusa - Beogradske tvrđave, ka obalama Save i Dunava.

Po urbanim karakteristikama, tipologiji izgrađenosti, spomeničkim, ambijentalnim i drugim vrednostima, Celina Stari Beograd predstavlja najsloženiji i najatraktivniji prostor Beograda, a sa aspekta kulturnog nasleđa ima nemerljivu vrednost za kulturu i identitet srpskog naroda.

Najveći deo ove teritorije definisan je kao trajno dobro Beograda, a veliki broj kulturnih dobara svih nivoa zaštite, dobara koja uživaju status prethodne zaštite, kao i zaštićenih vizura i uličnih poteza, nalazi se na ovom prostoru.

U smislu strukture izgrađenog prostora okruženje podrazumeva formiranu matricu kompaktnih blokova sa potpuno definisanom parcelacijom i regulacijom ulica, sa pretežno ivičnom izgradnjom i pripadajućim otvorenim javnim prostorima.

Uže posmatrano - Savski trg i skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice pripadaju prostorno-kuluturno istorijskoj celini „Savamala“, koja je važna ne samo kao dokument istorisjkog, privrednog, urbanističkog i arhitektonskog razvoja Beograda, već zauzima značajno mesto u istorijskom razvoju Srbije - to je prvi deo grada podignut u XIX veku van turskih šančeva - „srpski Beograd“.

Hijerarhijski, područje kome konkursne lokacije pripadaju, kako u pozicionom i značenjskom tako i u pogledu sadržaja, koncentracije različitih kategorija korisnika i saobraćajno, najvišeg je ranga za grad Beograd i njegove stanovnike, što mu obezbeđuje i visoku komercijalnu vrednost.

Iako se nalazi u starom jezgru Beograda ovo područje sa neposrednim okruženjem je prostor sa veoma bitnim saobraćajnim svojsvtima za grad: dva mosta preko Save - Brankov most i Stari savski most, do skora postojeće Glavna Beogradska železnička i autobuska stanica, zatim sama Karađorđeva ulica koja je značajna na nivou gradskog saobraćaja, ali često opterećena i teretnim saobraćajem zbog ne postojanja adekvatne obilaznice, kao i Savsko pristanište - jedino međunarodno putničko pristanište u gradu – čine ovo područje izuzetno saobraćajno frekventnim.

Još jedna neobična karakteristika konkursnog područja koja, uprkos njegovom značaju, do sada nije potpuno prevaziđena - shodno relativno niskom položaju u odnosu na reku Savu i nedostatku adekvatne zaštite, Savamala je jedini deo u centru Beograda koji je plavljen usled ekstremno velikih voda Save 1984. i 2006. godine.

Van zone konkursnog obuhvata, u neposrednom susedstvu ka reci Savi, prema PPPPN Beograd na vodi, kome u planskom smislu pripadaju i konkursne lokacije, počela je izgradnja novog dela grada značajnih kapaciteta i drugačijeg urbo-morfološkog karaktera, vizuelnih i ambijentalnih karakteristika od postojećih u urbanom tkivu grada. Uticaj ove izgradnje na Centar Beograda kao i grad u celini, s'obzirom na kapacitet izgradnje, će svakako biti veliki i merljiv tek u budućnosti.

Realizacija projekta Beograd na vodi zvanično je započeta 26. aprila 2015. godine, potpisivanjem ugovora o zajedničkom ulaganju između predstavnika Vlade Republike Srbije i kompanije Eagle Hills.

6

Ova integrisana zajednica realizuje se u zoni između Brankovog mosta i Beogradskog sajma, duž obale reke Save (1.8km) i ulica Karađorđeve, Savskog trga, Savske i Bulevara Vojvode Mišića. Projekat se prostire na površini od oko 116ha (na desnoj obali Save), sa planiranom ukupnom površinom izgradnjom od oko 2 miliona kvadratnih metara. U okviru područja u obuhvatu Plana, sa izuzetkom zaštićenog područja u neposrednom okružnju konkursnih obuhvata ovog konkursa, predviđena je potpuno nova izgradnja. U smislu namene, predviđena je kombinacija različitih sadržaja, primarno stambenih (6.000 stanova za oko 14 000 stanovnika) sa pratećim funkcijama (rekreacija, dečji centri i igrališta, obrazovne i zdrastvene ustanove) i komercijalnih, što uključuje poslovni prostor, hotele visoke i srednje kategorije (St. Regis Belgrade, W Belgrade), trgovinu visokog kapaciteta - šoping mol, kao i niz zabavnih sadržaja duž obale reke (1.8km) i u okviru javnih površina - novog javnog parka (2.7 ha) i mini parkova u okviru stambenih celina. Cilj projekta je da formira višenamenski, sadržajno raznovrstan, prostor u okviri grada. Morfologija planirane izgradnje, osim u delu između Brankovog i Starog Savskog mosta, koncipirana je na način da od postojećeg gradskog tkiva, sa kojim se graniči duž Karađorđeve i Savske ulice, ka reci, volumeni rastu, pa su planirane visine objekata od 25m uz Karađorđevu i Savsku ulicu, do 60 i 100m u zoni bližoj obali, sa kulom od 168 m kao najvišom.

Realizacija projekta „Beograd na vodi“ podeljena je u tri faze, od kojih je prva u realizaciji. Detaljaniji opis sadržaja projekta Beograd na vodi, dat je u Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: IV IZVODI IZ AKTUELNIH PLANSKIH DOKUMENATA

2.2 Istorijat prostora

Iako je danas u orijentaciji Beograđana, prostor Savamale determinisan obuhvatom od Brankovog mosta duž Karađorđeve ulice – od reke Save do ulice Gavrila Principa i do Železničke stanice i Savskog trga, granica prostorno-kuluturno istorijske celine „Savamala", u evidenciju dobara pod prethodnom zaštitom, obuhvata širi prostor definisan ulicama: Brankova, Kraljice Natalije, Dobrinjska, Admirala Geprata, Balkanska, Hajduk Veljkov venac, Sarajevska, Vojvode Milenka, Savska, Karađorđeva, Zemunski put do obale Save, obalom Save do Brankove obuhvatajući pilone Mosta kralja Aleksandra Prvog i predstavlja autentičan gradski prostor.

Savamala je dobila ime po reci Savi i turskoj reči mahala, što znači susedstvo.

Početak razvoja Savske varoši ili, kako su je Turci zvali, Savske jalije, vreme je donošenja Hatišerifa 1830. godine i osamostaljivanja srpske vlasti, po čijem mišljenju je jedini deo grada koji je bio dovoljno udaljen od turske Varoši u šancu i koji nije imao poseban pečat turske vlasti, bio prostor prema reci Savi.

Polazište razvoja Savamale predstavljaju intervencije kneza Miloša na regulaciji i uređenju čitavog područja u obuhvatu današnje kulturno-istorijske celine. U cilju uređenja ovog prostora knez Miloš je izdao naredbu da se dotadašnji stanovnici presele u Palilulu, postojeće kuće od slabog materijala poruše i »da se ljudi koji trguju i trgovinu posreduju moraju nastaniti na Savi«.

7

Slika 2 – Savamala - celina pod prethodnom zaštitom

Jedna od prvih intervencija bila je formiranje Malog pijaca (za razliku od Velike pijace u šancu), na raskršću nekoliko sokaka, današnjih ulica Karađorđeve, Svetozara Radića, Travničke, Hercegovačke i Kraljevića Marka.

Iza Male pijace nalazila se Ciganska bara, koja se pružala od današnjeg Svetonikolskog trga do mesta ulivanja Topčiderske reke u Savu i koja je kasnije nazvana Bara Venecija.

Prva zgrada na ovom području sazidana pod uticajem evropske arhitekture bila je Đumrukana (Carinarnica) u Karađorđevoj br.13, 1835. godine. Đumurkana je oštećena u bombardovanju 1944. godine, a posle Drugog svetskog rata je srušena, iako oštećenja nisu bila fatalna.

Izuzetno brz razvoj grada uz reku Savu i veliki broj trgovaca koji je svakodnevno dolazio u Beograd uslovili su izgradnju trgovačkih magacina, lokala i novih hotela evropskog tipa uz, i dalje postojeće, hanove.

Da Savska varoš nema više karakter predgrađa potvrđeno je 1862. godine, kada su se Karađorđeva ulica i Mali pijac našli na spisku najvažnijih gradskih ulica. Tada je, na Malom pijacu, postavljen i simbol pobede nad Turcima – Krst od crvenog mermera (danas u parku parku Bristol).

8

slika 3 - Mali pijac oko 1875.

Šezdesetih i sedamdesetih godina XIX veka, trgovci koji su do tada na prostoru uz Savu imali samo magaze i dućane, počinju u Savamali i da se nastanjuju.

Nasipanje Bare Venecija počelo je 1867. godine, prostor Železničke stanice nasut je 1882. godine, a privredni zamajac Savske varoši dodatno je podstaknut izgradnjom železničke infrastrukture - Železnička stanica na Savskom trgu i železnički most preko Save izgrađeni su 1884.

Značajan uticaj imala je i izgradnjom tramvajske pruge 1893. godine kojom su, preko Karađorđeve ulice, Zapadni Vračar i Slavija povezani sa Pristaništem. Tada je regulisana Karađorđeva ulica do Malog pijaca, a uz njen front počela je izgradnja reprezentativnih stambeno-poslovnih zgrada.

Kraj XIX veka Savamala je, zahvaljujući inicijativi države i privatnom preduzetništvu, dočekala kao deo gradskog rejona, privredno izgrađena, iako prostorne odlike takvog razvoja još uvek nisu bile determinisane – područje je bilo delimično regulisano i uređeno, građevinski fond se sastojao od malog broja reprezentativnih građevina i velikog broja privremenih objekata namenjenih trgovini.

Prodor novog XX veka osetio se u najvećoj meri upravo upravo u ovom delu grada - za četrnaest godina, do početka Prvog svetskog rata, ovaj prostor je urbanistički formiran, regulisane su ulice, izvršena je parcelacija, počela je izgradnja pristaništa, izgrađena je osnovna škola, osnovan prvi novčani zavod u Srbiji i, konačno, nasuta Bara Venecija.

1907. godine, na parceli između Karađorđeve, Travničke i Hercegovačke ulice (Karađorđeva br.48), izgrađena je poslovno-trgovačko-stambena Zgrada Beogradske zadruge, jedno od najznačajnijih dela beogradske i srpske arhitekture prve polovine 20. veka i jedno od najuspelijih ostvarenja arhitekata Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića.

Iste godine počela je i izgradnja keja od Savskog mosta do Krsmanovićevih magacina ali je nakon kratkog vremena, usled tehničkih problema i nedostatka novca, prekinuta. Iako nesprovedena, ideja o keju bila je prva ideja o silasku grada na obale. Kasnije, razvojem železnice, državnog projekta realizovanog decenijama bez saglasnosti i bez uvažavanja primedbi beogradske opštine i potreba razvoja Beograda, povezivanje grada sa obalom je u velikoj meri onemogućeno.

9

slika 4 - Mali pijac 1920-ih

Od obnavljanja srpske države posle turske vlasti do stvaranja kraljevine Jugoslavije, za nepunih sto godina, nekadašnja periferija Beograda, Sava mahala i savski liman, su zahvaljujući položaju na graničnom prelazu između Srbije i Austrije, carini i trgovini, postali centar ekonomske i finansijske moći srpske države. Takav privredni rast dovoeo je i do urbanog razvoja i preobražaja ovog prostora u novi gradski centra sa autentičnim ambijentom, čime je slika grada je potpuno izmenjena.

Posebno značajan doprinos u razvoju ovog dela grada imao je Luka Ćelović. Bio je osnivač Beogradske zadruge i učesnik u izgradnji zgrade Zadruge i hotela „Bristol“. Finasirao je i izgradnju mnogih drugih zgrada na prostoru Savamale, uključujući i kuću u kojoj je živeo u ulici Kraljevića Marka br.1, a park u Karađorđevoj ulici (park Bristol), preko puta parka koji danas nosi njegovo ime, takođe je izgrađen kao javni prostor za njegovog života na njegovom imanju. Luka Ćelović je celokupnu imovinu ostavio Beogradskom univerzitetu.

Geopolitičke promene nakon Prvog svetskog rata, nestajanje Habzburške monarhije i nastanak nove države, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, doveli su do zanemarivanja i zamiranja područja Savamale. Beograd je postao glavni grad jedne daleko veće države, reka Sava nije više bila granica dveju država, a grad je započeo svoje širenje i na levoj obali Save.

Nakon Drugog svetskog rata, uz promenu društveno-političkog uređenja države, interes urbanog razvoja grada bio je orijentisan na način da ovo područje bude potuno zanemareno, pa i devastirano.

Mnoge zgrade stradale su u bombardovanjima tokom Drugog svetskog rata.

Današnjim pogledom na Karađorđevu i okolne ulice, tek se nazire sjaj sa početka XX veka.

Detaljan pregled istorijata i valorizacije prostora i pojedinačnih objekata, dat je u Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: III SMERNICE NADLEŽNIH INSTITUCIJA / Uslovim Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda i VI OSTALA DOKUMENTACIJA UZ PROGRAM / Istorija i arhitektura Železničke stanice u Beogradu_I.Kleut i Mali Pijac na Savi krajem XIX i XX početkom veka_ V.Pavlović Lončarski.

10

2.3 Prirodne karakteristike prostora

Klima u Beogradu je umereno kontinentalna, sa četiri godišnja doba i oko 2.096 sunčanih sati godišnje, pri čemu su najveće srednje vrednosti u julu, a najmanje u decembru.

Količina padavina je 669,5 mm prosečno godišnje i uključuje kišu, grad, ledenu kišu i sneg. Najveći broj dana sa padavinama je u aprilu, junu i decembru.

Predmetno područje pripada topoklimatskoj zoni Centar, koju karakteriše prosečna godišnja temperatura od 12,3°S, srednja minimalna temperatura u januaru -1,3 °S, a srednja maksimalna u julu 27,2°S, u ukupnom rasponu od oko -20,0°S do oko 40,0°S, u ekstremnim situacijama. Broj dana sa temperaturom višom od 25°S je 95 u godini.

Beograd je vetrovito područje izloženo pretežno jugoistočnim, sveroistočnim, severnim i

severozapadnim vetrovima. Tišine su retke i najčešće tokom leta. Najčešći i najjači je jugoistočni vetar - Košava, koji duva tokom cele godine, sa maksimumom u septembru i tokom zime, a minimumom u junu i julu, sa prosečnom brzinom od 25 do 45km/č, sa olujnim udarima do 130km/č. Najhladniji zimski vetrovi su severni i severozapadni. 2.4 Saobraćaj

Kao što je prethodno navedeno, neposredno okruženje celina u obuhvatu ovog konkursa, u saobraćajnom smislu, izuzetno je frekventno, sa visokom koncentracijom različitih vrste saobraćaja. Planom predviđeno izmeštanje Železničke i Autobuske stanice, kao i očekivani završetak svih elemenata obilaznice oko Beograda, dovodi do isključenja određenih kategorija saobraćaja - železničkog, međugradskog autobuskog i teretno-transportnog, sa ovog područja u relativno bliskoj budućnosti, što je svakako benefit.

Međutim, takođe planirana, nova izgradnja visokog kapaciteta u neposrednom okruženju ka Savi i Mostu gazela i za nju vezana realizacija novih kapacitetnih saobraćajnica, od kojih je najznačajnija Savski bulevar, kao i tunelska veza Savske i Dunavske padine čiji se Savski ulazni portal, prema nacrtu PDR-a, predviđa u ulici Gavrila Principa – trasom proširenog Starog Savskog mosta, preko kružnog toka na poziciji bivše Autobuske stanice Lasta, Karađorđeve ulice i prolaskom kroz Park Luku Ćelovića, predmetno područje učiniće još tranzitnijim za određene vrste, primarno kolskog saobraćaja.

Putna i ulična mreža Granice konkursnih područja tangiraju saobraćajnice, ulice Karađorđeva i Savska, u rangu primarnih magistralnih saobraćajnica koje imaju dominantnu ulogu u pogledu pristupa zoni desne obale reke Save

Savska ulica je dvosmerna saobraćajnica sa više traka po pravcu i sa promenljivom širinom regulacije, koja u svom profilu sadrži i tramvajske baštice, van konkursnog obuhvata se zadržava u tom profilu. U okviru konkursnog obuhvata, u zoni Savskog trga, planirana nova regulacija ukida postojeći pravac Savske ulice ispred zgrade Železničke stanice i repozicionira je obodno duž „kružnice“ trga ka Nemanjinoj ulici. Trase tramvajskog saobraćaja zadržavaju se u okviru Savskog trga na postojećim pozicijama.

Karađorđeva ulica je saobraćajnica sa promenljivom širinom regulacije koja u svom profilu sadrži i tramvajske baštice. Profil ove saobraćajnice je utvrđen za dvosmerni režim saobraćaja sa obostranim trotoarima promenljive širine, sa kružnim tokom u profilu saobraćajnice ispred Beogradske zadruge. U delu od kružnog toka ispred zgrade Beogradske zadruge do Brankovog mosta, Karađorđeva ima profil za jednosmerni saobraćaj. Na području konkursnih obuhvata profil ove sobraćajnice zadržava se u postojećem stanju.

Travnička ulica predstavlja deo sekundarne ulične mreže, sa osnovnom ulogom funkcionalnog povezivanja i opsluživanja pojedinačnih lokacija.

11

Prema PPPPN Beograd na vodi, ulice Mostarska, Zvornička, Travnička i delovi ulica Braće Krsmanović i Hadži Nikole Živkovića, planira su kao integrisane kolsko – pešačke ulice, nivelaciono prilagođene postojećem stanju na terenu.

Pešački saobraćaj Pešačka kretanja različitog intenziteta odvijaju se kontinuirano u okviru konkursnog obuhvata. Kao osnovni problem u stvaranju kontinuiteta u pešačkim kretanjima javlja se slaba povezanost i loše stanje pešačkih staza, i trotoara. Planiranom reorganizacijom trasa motornog saobraćaja, kao i promena sadržaja u okviru konkursnih obuhvata, očekuje se i drugačija organizacija, karakter i frekvencija pešačkih kretanja.

Biciklistički saobraćaj U obuhvatu konkursnog područja nema formiranih biciklističkih staza, a biciklistički saobraćaj u ovoj zoni grada odvija primarno stazama uz obalu reke Save.

Javni gradski saobraćaj Konkursno područje opsluženo je linijama javnog gradskog saobraćaja, autobuskog i tramvajskog podsistema JGS. Tramvajski saobraćaj u konkursnom obuhvatu se zadržava na postojećim trasama, dok će autobuski saobraćaj kao i sva stajališta javnog gradskog prevoza biti usklađena sa planiranom reorganizacijom ulične mreže. 2.5 Zelene površine

Na području neposrednog okruženja konkursnog obuhvata jedine dve uređene zelene površine su uz Karađorđevu ulicu, na potezu koji spaja Celinu 1 i Celinu 2:

Park Luke Ćelovića - između istočne regulacije Karađorđeve ulice, ulica Ličke i Gavrila Principa i Ekonomskog Fakulteta i

Park Bristol - između zapadne regulacije Karađorđeve ulice, ulica Hadži Nikole Živkovića i Železničke i Autobuske stanice Beograd.

Park Bristol podigao je, kao javni park - baštu u evropskom stilu, uz dozvolu gradskih vlasti, na svom zemljištu i o svom trošku, Luka Ćelović u prvoj deceniji XX veka. Prvobitno, park se prostirao od hotela „Bristol“, do Glavne Železničke stanice u Beogradu. Današnja dimenzija parka posledica je izgradnje pristupne saobraćajnice Starom savskom mostu, izgrađena za vreme Druog Svetskog rata i izgradnje i proširenja Autobuske stanica Beograd 1984. godine. Današnja površina parka je oko 12.240 m2. Kao posebna vrednost ovog parka izdvaja se, ranije pomenti, Krst sa Male pijace, iz 1862. godine, kao jedan od najstarijih spomenika u Beogradu koji, od 1987. godine, predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture. Planski rešenjem PPPPN Beograd na vodi, ovaj park predviđen je za zadržavanje u postojećim granicama i kapacitetu.

Park Luke Ćelovića, prvobitno pod nazivom Park kod Ekonomskog fakulteta, izgrađen je na mestu Savske osnovne škole, srušene u Drugom svetskom ratu. Pozicioniran preko puta Autobuske stanice Beograd, od svog nastanka imao dinamičnu i ne baš svetlu društveni istoriju – tokom šezdesetih i sedamdestih godina prošlog veka bio je stecište ulične prostotitucije, a od 2015 do 2017. godine u njemu su, kao u kampu, boravili migranti sa Bliksog istoka. Renoviran je više puta, poslednji put 2012. godine, a ukupna površina parka je oko 6.670m2. Nacrtom PDR-a Tunelske veze između Savske i Dunavske padine i pozicioniranjem ulaznok portala tunela sa istočne strane ovog parka, on u velikom delu prestaje da postoji.

Na području konkursnog obuhvata nema uređenih zelenih površina.

12

U okviru Celine 1, na Savskom trgu, površine pod zelenilom su gotovo zanemarljive. Prisutna je nekolicina mladih stabala javora. Pažnju zavređuju jedno stablo platana (Platanus h acerifoHa (Alt) Willd.) i jedno stablo sofore (Sophora japonica L.) čiji prečnici debla iznose oko 120 cm. Njihova estetska vrednost je zadovoljavajuća, a imajući u vidu veličinu njihovih habitusa predstavljaju vredan resurs visoke vegetacije u i sa biološkog i sa estetskog aspekta. Takođe, u Nemanjinoj ulici, duž Savskog trga, postoji drvored belog gorskog jasena (Fraxinus excelsior L), koji je sastavni deo drvoreda na potezu od Slavije do Savskog trga, tako da je neophodno njegovo zadržavanje kako bi se očuvao kontinuitet.

Slika 5 - Zelene površine Savski trg

U zoni skvera na uglu Travničke i Karađorđeve ulice nalazi se grupacija visoke vegetacije iz kategorije lišćara.

slika 6 - Zelene površine skver na uglu Travničke i Karađorđeve ulice

2.6 Infrastruktura

Predmetno područje, kao centralno gradsko i saobraćajno izuzetno frekventno područje, mesto je ukrštanja različitih kapacitetnih infrastrukturnih mreža.

Od posebnog značaja za Celinu 1 konkursnog područja je planirana rekonstrukcija postojeće kanalizacione crpne stanice KCS „Železnička stanica“ u jugoistočnom delu Savskog trga, kojom će nadzemni deo KCS biti izmešten van zone konkursnog obuhvata, dok se podzemni deo zadržava u postojećem gabaritu uz obezbeđenje pristupa stepeništem sa terena.

Postojeće trase infrastrukturnih mreža prikazane su na situaciji u Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: II GRAFIČKE DIGITALNE PODLOGE / Katastar podzemnih instalacija. Planirane trase mreže i objekata infrastrukture od interesa za konkursno područje, prikazane su Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: I INFORMACIONI GRAFIČKI PRILOZI / Izvod iz PPPPN – Infrastrukrturne mreže sa granicama konkursnog obuhvata.

13

3. KARAKTERISTIKE PROSTORA - KONKURSNI OBUHVAT, PO CELINAMA

Predmet konkursa obuhvata dve celine: Celina 1 - Savski trg (T) sa delom parcele Stare Železničke stanice (KL5), ka Savskom trgu i ka Karađorđevoj ulici koja sa područjem Savskog trga čini vizuelnu i ambijentalnu

celinu i Celina 2 - Skver ( SK1) na uglu Karađorđeve i Travničke ulice, međusobno povezane Karađorđevom ulicom, koja nije predmet konkursa. 3.1 Celina 1 – Savski trg

3.1.1 Postojeće stanje Savski trg - „prostor ispred Železničke stanice“, situiran je na vezi važnih saobraćajnih tokova, „raskrsnici“ ulica Savska - Nemanjina – Karađorđeva. Jedan je od najvećih Beogradskih trgova, prostorno, hijerarhijski i značenjski izuzetnih potencijala kao reprezentativni javni gradski prostor ipak, od Drugog svetskog rata do danas, funkcioniše i doživljava se primarno kao saobraćajno čvorište, a pešačke površine u okviru trga imaju uglavnom tranzitnu ulogu.

slike 7/8 - Savski trg

U postojećem stanju, iako prostornom konfiguracijom – reprezentativni objekti arhitektonskog nasleđa svojom dispozicijom, formom i karakterom, formiraju prostor koji jeste trg, u smislu korišćenja partera, posebno pešačkih površina – izrazito frekventne kolske saobraćajnice Nemanjina i Savska koje se u predmetnom prostoru ukrštaju i dele ga u tri nezavisne celine - čine da je trg samo u segmentima.

Tri segmenta: zapadni – ispred Glavne Železničke stanice do Savske ulice, severoistočni – istočno od Savske i severno od Nemanjine ulice i jugoistočni - istočno od Savske i južno od Nemanjine, kako zbog frekventnih saobraćajnih tokova koji ih razdvajaju, tako i zbog izrazite raznorodnosti namena i sadržaja objekata koji ih determinišu, funkcionišu kao tri nezavisne celine.

Severoistočni segment (ispred Zgrade Doma invalida) i jugoistočni segment (ispred bolnice Sveti Sava), u smislu likovnog i parternog uređenja, čine celinu - Spomen-obeležje Žrtvama rata i braniocima otadžbine 1990 - 1999. godine, realizovano tokom 2011-2012. godine, na osnovu drugonagrađenog konkursnog rešenja arhitekata Jelene Pančevac i Žarka Uzelca, u saradnji sa prof. M.Timotijevićem i pejzažnim arhitektom Aleksandrom Bobićem.

Celinu trga okružuju i fizički i ambijentalno formiraju objekti različitog perioda nastajanja, stilski heterogeni, inicijalno uglavnom visokih arhitektonskih i estetskih vrednosti, danas su pojedini devastirani.

Objekti posebno značajni za karakter i identitet prostora trga su:

Zgrada Železničke stanice, Savski trg br.2

Zgrada Pošte Beograd 6, Savska br.2

Zgrada Bolnice Sveti Sava, Nemanjina br.2

14

Zgrada Doma invalida, Savski trg br.9 - 11 i Nemanjina br.1

Belgrade City Hotel (Hotel Petrograd), Savski trg br.7

slika 9 - Zgrada Železničke stanice

Formalnu i simboličnu centralnu poziciju trga, ujedno i dominatnu prostornu vizuru iz pravca Nemanjine ulice, počevši od centralnog gradskog trga Slavija, koji je na udaljenosti od oko 1km, označava zgrada Železničke stanice - spomenik kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju i materijalno svedočanstvo tehničkog i arhitektonskog razvoja Srbije u poslednjim decenijama 19. veka.

3.1.2 Istorijat prostora, graditeljsko i kulturno nasleđe

Današnji prostor Savskog trga u trenutku izgradnje Železničke stanice pa sve do druge decenije XX veka bio je neuređena poljana u koju su se ulivale Nemanjina i Savska (tada Moravska) ulica i iz koje isticala Karađorđeva ulica. U urbanističkom smislu položaj zgrade Železničke stanice, određen osom Nemanjine ulice, odlučujuće je uticao na potonju formu prostora današnjeg Savskog trga.

Zgrada Glavne železničke stanice podignuta je 1884. godine kada je uspostavljana prva železnička veza u Srbiji (radovi su u potpunosti završeni 1885.) na delu prostora tadašnje Bare venecija, za potrebe ove izgradnje isušenog i nasutog zemljom iz Prokopa, a prema idejnom rešenju austrijskog arhitekte Fon Flatiha, koje je razradio arh. Dragiša Milutinović. Nema sumnje da je zgrada Železničke stanice, u vreme izgradnje bila i ostala, jedan od najreprezentativnijih objekata javne namene u Beogradu s' kraja devetnaestog veka i simbol tadašnje prestonice kraljevine.

Jedna je od prvih železničkih stanica u Srbiji, čiji je projekat obuhvatao specifičan arhitektonski program i sadržaje prilagođene evropskim tehničkim dostignućima. Oblikovana je u duhu akademizma kao reprezentativno zdanje, razuđene osnove, po uzoru na tadšnje stanične zgrade velikih evropskih gradova. Arhitektonskom kompozicijom dominira središnji klasicistički rizalit glavnog ulaza, nadvišen trougaonim timpanonom. Svojim specifičnim rešenjem zgrada predstavlja svedočanstvo tehničkog i arhitektonskog razvoja Srbije u poslednjim decenijama XIX veka.

15

slika 10 - Zgrada Železničke stanice 1885.

Beogradska železnička stanica koncipirana je kao završna stanica čeonog tipa, koji je svojstven uglavnom starim i većim gradovima, u vidu ćiriličnog slova “G” (karakteristično za taj tip stanica), pri čemu putnička zgrada obuhvata koloseke sa dve strane. Iz razuđene osnove građevine proistekla je složena kompozicija masa koja se ogleda u petodelnoj podeli kompozicije sa naglašenim centralnim i bočnim segmentima na glavnom krilu prema Savskom trgu, dok je krilo u Karađorđevoj ulici prvobitno imalo nešto slobodniju kompoziciju. Kompozicija masa glavne fasade koja odiše odmerenošću, simetrijom, i harmoničnim sklopom svih komponenti, razbijena je na pet delova – tri naglašena paviljona i dva niža, uvučena fronta. Upravo ti niži i uvučeni delovi predstavljaju jezgro građevine. Bočni paviljoni, kao krajnje mase, predstavljaju okvir kompozicije. Bočno krilo, ka Karađorđevoj ulici, sa tri prolaza, zapravo predstavlja izlazni hol. Fasada je prvobitno bila nešto slobodnije kompozicije nego što je danas pošto je bila raščlanjena ivičnim „kulama“ koje su srušene tokom velike obnove železničke stanice šezdesetih godina dvadesetog veka. Fasade koje gledaju na perone oblikovane su elementima skromnijeg klasičnog vokabulara. U skladu sa akademskim pravilima javne građevine nosile su i određene heraldičke simbole, koji su postojali u velikom timpanonu centralnog paviljona - monumentalni grb Kraljevine Srbije, kao i u polju iznad lunete, nad izlazom na peron, samo skromnije obrade. Tokom obnove posle Drugog svestskog rata heraldička obeležja zamenjeni su novim ideološkim simbolima – zvezdama petokrakama. U poređenju sa građevinama koje će u to vreme, ali i dugo posle toga biti pod jednakim urbanističkim okolnostima podizane u Beogradu, stanična zgrada se, osim veličinom i funkcijom, isticala još jednim važnim atributom. Svojim portalom vešto postavljena u osovinu današnje Nemanjine, a ondašnje Spomeničke ulice, građevina je nesumnjivo predstavljala njenu vizuelnu poentu, uzrokujući pri tom vrstu emotivnog delovanja čije je povode dobro definisao B. Maksimović: „Pored svoje arhitektonske vrednosti, stanica je izazivala i drugu vrstu emocija - ona je svojom jedinstvenom funkcijom u gradu i velikogradskom arhitekturom, preko koje se Beograd jedino vezivao sa Evropom i Istokom, delovala kao isečak iz nekog dalekog, velikog grada"

Zgrada Železničke stanice je utvrđena za Spomenik kulture i kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju (Odluka utvrđivanju, „Sl. glasnik SRS“ br. 28/83).

Nakon regulisanja Karađorđeve ulice 1907. godine i njenog proširivanja za dodatnih 20 metara, Savski trg je u najvećoj meri definisan 1911. godine, prema urbanističkom planu francuskog arhitekte Eduarda Ležea, „ubodom šestara u glavni ulaz u vestibil Stanice i opisivanjem kruga od 120m

16

radijusa“. Prostor ispred stanice bio je zamišljen kao paradni „vestibil" prestonice, sa dva ozelenjena skvera između saobraćajnih tokova i celovitim arhitektonskim okvirom građevina.

slika 11 - Savski trg 1934.

Hotel „Petrograd” (danas Belgrade City Hotel), podignut je 1912. godine na novoj regulaciji (stari hotel srušen je zbog izgradnje Savskog trga) po projektu arh. Petra Popovića. Nakon izgradnje bio je reprezentativno zdanje simetričnog pročelja, u neobaroknom i neorenesansnom duhu. U drugom svetskom ratu je oštećen, nakon rata delimično i bez puno obzira obnovljen, izgubivši pri tome elemente i karakteristike prethodne reprezentativnosti. Aktuelno stanje predviđa revitalizaciju objekta i vraćanje njegovih prvobitnih oblikovnih i stilskih karakteristika uz povećanje spratnosti na P+3+M, i zadržavanje namene hotela.

slika 12 - Hotel Petrograd 1930-ih slika 13 - Zgrada Hotela Petrograd danas

1928. godine je na uglu sa Savskom ulicom, u neposrednoj blizini Železničke stanice podignuta Zgrada Nove pošte prema projektu arh. Momira Korunovića. Zgrada pošte bila je jedan od najizuzetnijih primera reprezentativne arhitekture javnih objekata tog vremena, masivnog volumena i dominantne pozicije na

17

Savskom trgu i jedan od najznačajnijih objekata srpske arhitekture nacionalnog stila - bogat spoj istorijskih stilova, gde dominiraju fasadni detalji srednjovekovnog srpsko-vizantijskog stila u kombinaciji sa baroknim i secesijskim elementima. Istaknuti volumeni, sa horizontalnim i vertikalnim skladom prozorskih linija, medaljonima, zabatima i mnogim drugim detaljima predstavljali su neprevaziđen uzorak tog nadahnutog i pomalo romantičarskog nacionalnog izraza.

Objekat je značajno oštećen u Drugom svetskom ratu, a rekonstrukcijom arh. Pavla Krata 1947. godine potpuno devastiran. Postoji mogućnost rekonstrukcije ovog objekta i vraćanja njegovih oblikovnih reprezentativnih vrednosti u prvobitno stanje uz prenamenu u sadržaj javnog načina korišćenja, budući da je napredkom tehnologije i uklanjanjem železničkog saobraćaja sa Savskog trga namena „pošta“ prevaziđena.

slika 14 - Zgrada Pošte na Savsko trgu 1929 slika 15 - Zgrada Pošte na Savsko trgu danas

Zgrada u kojoj se danas nalazi Bolnica „Sveti Sava”, izgrađena je kao Zgrada Okružnog ureda za osiguranje radnika, 1932. godine, po prvonagrađenom konkursnom rešenju zagrebačkog arhitekte Lavoslava Horvata, delimično izmenjenom tokom realizacije – arh. Petar Gačić. Za potrebe bolnice adaptirana je 1946. godine.

slika 16 - Zgrada okružnog ureda za osiguranje radnika 1940 slika 17 - Zgrada bolnice Sveti Sava danas

3.1.3 N edostac i, planirano stanje i poten cij al i pr osto r a

Nedostaci Saobraćajni konflikt kolskog, šinskog i pešačkog saobraćaja, konfuzan koncept kretanja pešaka i izuzetno dugačke distance prelaska sa jedne na drugu stranu „ulice“, podeljenost trga na segmente

18

koji međusobno ne korespondiraju, neadekvatni sadržaji i uređenje javnih površina, koji nemaju za cilj duži boravak na ovom prostoru – generalne su karakteristike postojećeg stanja Savskog trga čija su sadržajan i parterna struktuiranost u neskladu sa kapacitetom i potencijalima lokacije.

Planirano stanje Ključna promena koju sprovođenje PPPPN Beograd na vodi celom ovom području donosi, je suštinska promena karaktera i načina korišćenja prostora usled izmeštanje Glavne Železničke stanice i Autobuske stanice Beograd. Ova intervencija kroz promenu sadržaja od dominatno strateško-saobraćajnih ka kulturno/turističko/komercijalnim, teži da prostor Savskog trga i njegovog okruženja učini generatorom aktivnosti koje umesto tranzita podrazumevaju duže ili kraće zadržavanje, kako građana Beograda, tako i turista.

Prema Prostornom planu konkursni obuhvat Celine 1 - Savski trg (T) sa delom slobodnih površina parcele (KL5), pripada prostornoj Celini II - prostor izmeću Starog savskog mosta, mosta Gazela, novog Savskog bulevara i Savske ulice u okviru koje je planirana zaštita, rekonstrukcija i restauracija kulturnog nasleđa i zgrade Železničke stanice ispred koje se, formira novi reprezentativni javni gradski prostor - Novi Savski trg, uključujući i zonu ispred zgrade Železničke stanice i planirane dogradnje ka Karađorđevoj ulici.

U zoni Savskog trga planirana je nova regulacija koja ukida postojeći pravac Savske ulice ispred zgrade Železničke stanice i repozicionira ga obodno duž „kružnice“ trga ka Nemanjinoj ulici, sa profilom: kolovoz širine 14m i trotoar sa istočne strane širine od 1.5m do 5m. Trase tramvajskog saobraćaja zadržavaju se u okviru Savskog trga na postojećim pozicijama.

slika 18 – Postojeće stanje saobraćaja slika 19 - Planirani stanje saobraćaj

Novi Savski trg, planiran je kao pešačka javna i zelena površina (uz učešće tramvajskog saobraćaja) koja pruža mogućnost reprezentativnog parternog uređenja i uvođenja novih sadržaja, sa zgradom glavne Železničke stanice prenamenjene u objekat kulture, kao najznačajnijim.

Blok 11, kome pripada kompleks KL5 čije su slobodne površine ka Savskom trgu predmet ovog konkursa, čine i sadržaji:

Zgrada stare Železničke stanice, u okviru kompleksa KL5, prema PPPPN Beograd navodi namenjena za objekat kulture nacionalnog značaja za koji postoji inicijativa da se namena konkretizuje u – Istorijski Muzej Srbije. U okviru ovog kompleksa planirana je i javna podzemna garaža kapaciteta 220PM.

19

KL4 objekat kulture muzejskog ili galerijskog tipa na parcel JS-13 u zaleđu Železničke stanice ka i duž novoplanirane saobraćajnice SAO6, predviđena je izgradnja na regulaciji ka SAO 6 i ka bočnim granicama parcele i sa udaljenjem zadnje građevinske linije minimum 15m od granice parcele, maksimalne visine do 20.0m, odnosno u skladu sa konzervatorskim uslovima ZZZSK

Objekat Pošte, jugozapadni sused kompleksa KL5 duž Savske ulice, za koji se, budući da je potreba za navedenom namenom prestala, očekuje prenamenu u objekat javne namene (kultura, obrazovanje, državna uprava i sl.) ili objekat komercijalne namene, uz eventualnu rekonstrukciju u cilju vraćanja vrednih vizuelnih i stilskih karakteristika prvobitnog (pre Drugog svetskog rata) stanja objekta i

Zona S2, u zaleđu kompleksa KL5 ka novoplaniranoj saobraćajnici SAO6 i ka jugozapadu, namenjena je objektima višeporodičnog stanovanja uz kompatibilnu komercijalnu namenu, predviđena je izgradnja objekata pozicioniranog na regulaciji ka SAO 6, sa udaljenjima 29.0m od bočne granice parcele ka KL4 i 15.0m od zadnje granice parcele ka kompleksu KL5, maksimalne visine do 20.0m.

Planirana nova saobraćajnica SAO6, druga je po značaju podužna saobraćajnica kroz područje nove izgradnje Beograd na vodi i povezje prostor šireg područja konkursnog obuhvata sa Beogradskim Sajmom. U zoni raskrsnice sa Karađorđevom ulicom čini severoistočnu granicu konkursnog obuhvata.

Objekti koji čine prostorni okvir Savskog trga, zadržavaju se u postojećem gabaritu, volumenu i karakteru, uz minimalne intervencije u smislu sanacije, restauracije i revitalizacije fasada. Izuzetak predstavlja nekadašnji hotel „Petrograd", danas „Belgrade city hotel", Savski trg br.7, za koji je predviđeno nadziđivanje do spratnosti P+3+M. Eventualna nova izgradnja, kojom bi se trg do kraja uobličio, može se očekivati na mestu privremenih objekata između hotela „Pošta" i bolnice „Sveti Sava“, odnosno izmeću ulica Savske i Aleksandra Glišića.

U toku 2018. godine sproveden je međunarodni konkurs za izradu rešenja za spomen-obeležje Stefanu Nemanji na Savskom trgu u Beogradu. Prvonagrađeno rešenje, delo ruskog vajara prof. Aleksandra Rukavišnjakova i prof. Petra Arsića sa saradnicima, odabrano je za realizaciju. Pozicija spomen obeležja jedna je od tema pejzažno-arhitektonskog rešenja Savskog trga.

Potencijali Potencijal prostora predstavlja pre svega poziciona atraktivnost lokacije u samom gradskom jezgru. Kao jedan od istorijski najvrednijih ambijenata Beograda, ovaj prostor je višestruko mesto identiteta u istorijskom kontekstu, sa većim brojem objekata koji imaju značajne arhitektonsko-urbanističke i kulturno-istorijske vrednosti.

Izuzetne vizure koje se pružaju iz pravca Nemanjine ulice prema zgradi Železničke stanice i obrnuto, kao i iz Savske ulice, objekti koji predstavljaju reprezente ranog perioda predratne i posleratne izgradnje sa zgradom Železničke stanice kao završnim motivom iz pravca Nemanjine ulice, proporcija i oblik trga u odnosu na objekte u okruženju, prostorne mogućnosti uvođenja, za ambijent posebno značajnih, novih zelenih i vodenih površina, kao i različitih drugih sadržaj, predstavljaju potencijal za aktivaciju ovog prostora, primarno kao pešačkog trga.

20

slika 20 - Od Slavije ka Savskom trgu © Vladimir Milovanović slika 21 - Od Slavije ka Savskom trgu

Saobraćajno rešenje prema Prostornom planu, kojim se predviđa izmeštanje motornog saobraćaja na obod trga i planirano izmeštanje Spomen-obeležje žrtvama rata i braniocima otadžbine 1990–1999. godine, na adekvatniju lokaciju, omogućava se povezivanje postojećih skverova i pešačkih tokova u integralnu celinu reprezentativnog karaktera, što pozitivno utiče na potencijale prostora.

Predviđena implementacija sadržaja kulture – Istorijski muzej Srbije u Staru zgrade Železničke stanice i pozicioniranje Spomenika Stefanu Nemanji u okviru Savskog trga, obezbeđuju značajno programsko unapređenje ovog prostora i afirmišu njegov kulturno-istorijski značaj. 3.2 Celina 2 – Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice

3.2.1 Postojeće stanje

Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice deo je gradskog bloka oivičenog ulicama Karađorđeva, Travnička i Braće Krsmanović. Karađorđeva ulica je rekonstruisana u delu ispred Beogradske zadruge i formirana je kružna raskrsnica na koju se direktno naslanja skver koji je predmet ovog konkursa.

Ovaj skver zajedno sa kružnom raskrsnicom, svojom dispozicijom, prostorno definišu i ambijentalno formiraju reprezentativni objekti nastali početkom XX veka, značajne arhitektonsko-urbanističke i kulturno-istorijske vrednosti, različite namene i sadržaja i različitog stanja fizičke strukture i planirana nova izgradnja u zaleđu Skvera, koja nije predmet ovog konkursa.

Kao posebno značajnih za karakter i identitet prostora izdvajaju se:

Zgrada Beogradske zadruge, Karađorđeva br. 48, od 2015. godine u funkciji poslovnog i izložbenog prostora preduzeća Beograd na vodi,

Hotel Bristol, Karađorđeva br. 50, još od 1990-ih godina u funkciji smeštaja za raseljena lica posebnih kategorija

Vučina kuća na Savi, Karađorđeva br. 61-61a, stambeno-poslovni objekat sa komercijalno ugostiteljskim sadržajima u prizemlju.

U zaleđu skvera (zona planirane nove izgradnje) nalaze se objekti nastali krajem XIX veka izvorno kao magacini, radnje i sl. koji su bili zapušteni i značajno devastirani, od drugog svetskog rata do 2011. godine. Preseljenjem Mikser Festivala u Savamalu, već započeto oživljavanje ovog prostora formiranjem centara „Magacin” i KC„Grad“ u neposrednom susedstvu, dobilo je na dinamici. Formirana je jedne vrste nove kulturne gradske oaze sa različitim urbanim sadržajima (radionice, predstave, predavanja, prodajni prostori, galerije, restorani, kafei i sl.) Osnivanjem i pozicioniranjem „Mixer House-a”, kao vodeće nezavisne organizacije za promociju i razvoj kreativne i kulturne industrije, u rekonstruisani magacin u zaleđu konkursne Celine 2

21

(Karađorđeva br.46), definitivno je uspostavljen kreativni klaster u Savamali koga je časopis The Guardian 2015. godine prepoznao kao novo čvorište kreativnosti. Istovremeno, Beograd je označen kao jedan od 10 najznačajnijih gradova alternativne kulture u Evropi - upravo zahvaljujući Savamali i Mikser festivalu (The Guardian, 2015).

Vremenom, sve veća zainteresovanost turista za ovaj deo grada inicira otvaranja sve većeg broja ugostiteljskih sadržaja i dovodi do preusmeravanju tokova razvoja ovog prostora više ka zabavi, a manje kulturi, tako da je 2016. godine i „Mixer House“ zatvoren, a prostor rekonstruisan i prenamenjen u ugostiteljski. Uticaj na preusmeravanje pravca razvoja svakako imaju i promene u neposrednom okruženju - početak izgradnje velikog komercijalnog projekta - Beograda na vodi.

Postoje indicije ponovnog prepozicioniranja prostora Savamale ka kreativnim industrijama: Gradskom odlukom predviđeno je da objekat u Braće Krsmanovića br.2 – Španska kuća, rekonstrucijom i prenamenom postane Kuća Arhitekture. 3.2.2 Istorijat prostora, graditeljsko i kulturno nasleđe

Skver koji formiraju Travnička i Karađorđeva ulica pripada prostoru nekadašnjeg Malog pijaca, centra tadašnje Savske varoši.

Mali pijac je zauzimao prostor između današnjeg hotela „Bristol“ i Beogradske zadruge do ulice Svetozara Radića i bez obzira na različita mišljenja, imao je sve odlike trga. Na njemu su se okupljali trgovci sa svih strana i veoma dugo je bio sinonim za sveukupnu beogradsku trgovinu.

U okruženju, razvojem Savamale formirana su imanja uglednih trgovaca i advokata i taj prostor postao je prestižan i dostupan samo najbogatijim i najuglednijim Beograđanima.

Prostor nekadašnjeg Malog pijaca u potpuonosti formiraju objekti nastali u periodu njegovog postojanja, izuzev u zoni skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulica, koji je predmet ovog konkursa.

Hronološki, prvi segment „okvira“ ovog prostora, čini niz zgrada u Karađorđevoj ulici br.53 do br.59. To su jednospratnice ondašnjih trgovaca, nastale u poslednjoj deceniji XIX veka, od kojih je najznačajnija zgrada braće Krsmanović u Karđorđevoj br.59, izgrađena oko 1894. godine prema projektu arhitekta Gašpara Bekera i inžinjer Miloša Savčića. Ovaj niz zgrada, u manje ili više devastiranom stanju, postoji i danas.

Zgrada Beogradske zadruge, Karađorđeva br.48, koja predstavlja jedno od najznačajnijih dela beogradske i srpske arhitekture početka XX veka, izgrađena je na parceli između ulica Karađorđeve, Travničke i Hercegovačke, prema projektu arhitekata Andre Stevanovića i Nikola Nestorovića, 1907. godine Društveni položaj Beogradske zadruge odredio je reprezentativnost i monumentalnost kao jedini mogući projektantski pristup. Akademski oblikovana zgrada, svoje uzore je našla kako u eklektičnoj akademskoj, tako i u savremenoj secesijskoj arhitekturi. Arhitektonski koncept, usklađenost funkcionalnih i kompozicionih elemenata zgrade, bogata skulptoralna i dekorativna plastika, doslednost stilske obrade, uključujući i enterijer, kvalitet građevinskih radova, po prvi put upotrebljeni novi građevinski postupci, novi materijali i sve druge arhitektonske odlike stavljaju ovu zgradu u red najreprezentativnijih primeraka beogradske arhitekture. Beogradska zadruga je utvrđena za kulturno dobro od velikog značaja za Republiku Srbiju (Odluka utvrđivanju, „Sl. glasnik SRS“ br. 14/79).

22

slika 22 - Zgrada Beogradske zadrugr početak XX veka slika 23 - Zgrada Beogradske zadruge danas

Kuća Đorđa Vuča, Karađorđeva br.61-61a, preko puta Beogradske zadruge, na uglu ulica Karađorđeve i Kraljevića Marka, poznata kao Vučina kuća na Savi podignuta je 1908. godine prema projekgu arhitekte Dimitrija T. Leka. Ova palata je reprezentativni dvospratni objekat dvojne namene i prvi objekat Art nouveau stila u ovom delu grada. U prostornom pogledu zgrada predstavlja pandan naspramno postavljenoj zgradi Beogradske zadruge i istovremeno svedoči o razvoju celog prostora - Malog pijaca, utvrđena je za kulturno dobro (Odluka o utvrđivanju, „Službeni glasnik RS“ br. 51/97).

slika 24 – Vučina kuća na Savi (desno) 1910 slika 25 - Vučina kuća na Savi (desno) danas

Hotel „Bristol“, Karađorđeva br.50, izgrađen je 1912. godine, kao zgrada Osiguravajućeg i kreditnog društva Beogradske zadruge, po projektu Nikole Nestorovića. Hotel se nalazi na mestu nekadašnjeg Paranosovog hana, na parceli – bloku, oivičenoj sa sve četiri strane ulicama. U trenutku izgradnje, po nameni u skladu sa tradicijom mesta ali oblikovanjem nov, doprineo je evropskom liku ovog prostora, čime je transformacija Malog pijaca bila u potpunosti završena. Hotel „Bristol" jedan je od prvih velikih modernih beogradskih hotela, antologijski je primer savremene srpske arhitekture tog vremena i predstavlja zrelu fazu beogradske secesije. Zgrada hotela „Bristol” u odnosu na socijalne i materijalne prilike vremena u kome je podignuta, predstavlja značajan doprinos građevinskom, arhitektonskom i urbanističkom razvoju Beograda i istaknuto delo arhitekte Nikole Nestorovića, utvrđen je za kulturno dobro (Odluka „Službeni list grada Beograda" br.16/87, od 10.07.1987).

23

slika 26 - Hotel Bristol 1920-ih

Slobodan prostor skvera na uglu Karađorđeve i Travničke, čije je rešavanje jedan od predmeta ovog konkursa, nalazi se na lokaciji nekadašnjeg hotela „Bosna“. Hotel „Bosna“, izgrađen je 1860. godine, a njegov vlasnik Rista Paranos ga je posle samo petnaest godina, usklađujući ga sa zahtevima novog vremena, vidljivim usled brzog razvoja Savamale, prema projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog, potpuno rekonstruisao. U ovom hotelu je, 1895. godine, otvorena i odmah počela da radi beogradska berza. Nakon izgradnje zgrade Beogradske zadruge, hotel »Bosna« se, sa svojom arhitekturom „prošlog vremena“ i svojom „dotrajalošću“ u novi ambijenti više nije uklapao, trgovci na Savi skupili su pare za otkup, otkupili i 1909. godine, srušili stari hotel.

slika 27 - Skver Travnička, Hotel Bosna početak XX veka slika 28 - Skver Travnička 1930-ih

Godine 1909. uklonjen je i Krst sa Male pijace, u ideje o novom gradu se nije mogao uklopiti, a ono u čiju čast je podignut bilo je već odavno osvojeno. Ovaj krst danas se nalazi u parku Bristol, kao jedini autentično sačuvan spomenik pobedi iz tog vremena.

U zaleđu Skvera nalaze se i objekti u Travničkoj br.2 i br.4 standardne forme privredne namene sa početka dvadesetog veka, a nalaze se na parceli na kojoj je jedan od braće Krsmanović, 1911. godine, po navodima u štampi, imao nameru da sazida novu četvorospratnicu koja je „trebalo da izlazi na tri

24

ulice" i definitivno uobliči skver, a koji su u zoni planirane nove izgradnje objekta kulture namenjenog kreativnim industrijama.

Poslednja intervencija u Savamali pred izbijanje Prvog svetskog rata bilo je uređenje skvera ispred Beogradske zadruge, prema projektu Beogradske opštinske arhitektice Jelisavete načić. Skver je bio deo mnogo većeg projekta za uređenje Male pijace, koji je obuhvatao i postavljanje fontane, Savske nimfe, kako ju je nazvao autor, vajar Đorđe Jovanović. Kako posle Prvog svetskog rata više ništa nije bilo isto, ovaj projekat nije realizovan.

Nijedna od ideja započetih pre Prvog svetskog rata nije nastavljena posle njega. Onako kako je dočekao 1914. godinu, Mali pijac je dočekao i novi XXI vek. 3.2.3 N edostac i, planirano stanje i poten cij al i pr osto r a

Nedostaci Nedostaci se ovog prostora primarno se ogledaju u neujednačenosti i neusklađenosti mikroambijenata koji ovaj prostor formiraju, kao i u značajnom opterećenju frekventnim kolskim saobraćajem. Rekonstrukcijom objekta Beogradske zadruge, formiranjem kružnog toka u okviru regulacije ulice Karađorđeve kao i uređenjem fasade objekta Vučine kuće započeta je rekonstrukcija prostora u skladu sa planskim usmerenjima. U postojećem stanju, skver na uglu Travničke i Karađorđeve ulice, sa pošljunčanaom nekad zelenom površinom, nerekonstruisani objekti u zaleđu, kao i frekventan saobraćaj duž Ulice Braće Krsmanović i Travničke, ne korespondiraju sa ukupnim ambijentalnim vrednost prostora.

Planirano stanje Prema PPPPN Beograd na vodi konkursni obuhvat Celine 2 - Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice (SK1) pripada prostornoj Celini I - prostor između Brankovog i Starog savskog mosta u okviru koje je planirana pre svega: očuvanje postojećeg karaktera izgrađenosti (prvenstveno uz Karađorđevu ulicu) zaštita, rekonstrukcija i restauracija kulturnog nasleđa (zgrada Beogradske zadruge, Hotel Bristol, park Bristol), očuvanje postojeće ulične matrice i fizičke strukture u zoni Savamale, formiranje blokova ujednačene površine i strukture sa limitiranim visinama, maksimalno do 18.5m, odnosno 15.5m na parcelama u kontaktnoj zoni Beogradske zadruge kao repernog objekta, kao i formiranje sadržajno kulturno-istorijskog distrikta grada.

Saobraćajnim rešenjem PPPPN Beograd na vodi, postojeće obodne kolske saobraćajnice, Bloka 2, Travnička i ulica Braće Krsmanović, planirane su kao integrisane kolsko - pešačke površine, nivelaciono prilagođene postojećem stanju na terenu i širini postojeće regulacije.

Blok 2, kome pripada skver SK1 čine planirani sadržaji kulture KL2 namenjeni kreativnim industrijama u zaleđu Skvera i komercijalni zone K1, duž Karađorđeve ulice i ka ulici Branka Krsmanovića. U okviru ove zone za jednospratne objekte sa lokalima u prizemlju u Karađorđevoj ulici br. 40, 42 i 44, koji predstavljaju kulturno-istorijsku i arhitektonsku vrednost predviđeno je zadržavanje uz sanaciju, restauraciju, revitalizaciju i manje intervancije sa dvorišne strane u cilju uređenja unutrašnjosti bloka. Fizička struktura u ulici Braće Krsmanović br.3 do br.11 zadržava se u postojećem gabaritu, uz sve neophodne intervencije za unapređenje i dovođenje u adekvatno stanje fizičkih i funkcionalnih karakteristika objekata.

Planirana nova saobraćajnica visokog kapaciteta – Savski bulevar, (sa kružnim tokom ispred Beogradske zadruge povezana trasom Hercegovačke ulice i novom SAO 9, odnosno Karađorđevom ulicom) koja kroz zaleđe bivše autobuske i železničke stanice i prostore nekadašnjih železničkih koloseka, kao glavna podužna saobraćajnica prostora nove izgradnje – Beograda na vodi, povezuje staro gradsko jezgro sa Bulevarom Vojvode Mišića, Beogradskim sajmom i istočnim delom grada, predmetni prostor svakako neće učiniti manje saobraćajno frekventnim u smislu motornog saobraćaja.

25

Planirana visoki kapaciteti stambenih sadržaja u zaleđu ovog područja, u okviru kompleksa nove izgradnje – Beograd na vodi, ka reci Savi, čine veliku promenu u odnosu na čitav period urbanog postojanja ovog dela grada, koja će uz dosadašnje, dovesti i sasvim nove grupe korisnika u ovaj prostor.

Potencijali prostora Potencijal prostora predstavlja pre svega poziciona atraktivnost lokacije u samom jezgru nekadašnjeg Malog pijaca. Kao jedan od istorijski najvrednijih ambijenata Beograda, ovaj prostor je višestruko mesto identiteta u istorijskom kontekstu, formirano većim brojem objekata – spomenika kulture sa visokim rangom zaštite. Ovde su se nekada okupljali trgovci sa svih strana i dugo je bio sinonim za sveukupnu beogradsku trgovinu.

Potencijal predstavlja i sagledljivost prostora iz različitih pravaca, posebno sa Brankovog mosta, odakle je moguće sagledati skoro ceo prostor današnje Savamale.

Posebnost ovog prostora čini i njegov karakter formiran u bliskoj prošlosti – centar kreativnog klastera i razvoja kulturnih i kreativnih industrija u Savamali, u aktuelnom stanju ograničenih kapaciteta, ali sa potencijalom reaktivacije.

Planirana rekonstrukcija Travnička i ulice Braće Krsmanović u zoni Bloka 2, u integrisane kolsko - pešačke površine, daje mogućnost formiranje male pešačke zone i integrisanje skvera SK1 u celinu reprezentativnog karaktera.

Potencijal predstavlja i izuzetna blizina reke Save, posebno u kontekstu očekivanog izmeštanja pruge i mogućeg aktiviranja ovog dela obale različitim sadržajima uz dostupnost korisnicima različitih profila, čemu pogoduje i prethodno pomenuto formiranje mini pešačke zone, budući da Travnička ulica „izlazi“ na obalu.

slika 29 - Pogleda na Savamalu slika 30 - Pogled na SK1 i KL5

4. KONKURSNI ZADATAK

4.1 Predmet konkursa, opšte smernice i preporuke

26

Predmet konkursa obuhvata projektantsko i programsko rešenje parternog uređenja otvorenih javnih prostora u okviru dve celine: Celina 1 – Savski trg (T) uključujući i zonu ispred Stare Železničke stanice ka Savskom trgu i Karađorđevoj ulici (deo parcele KL5) koja sa područjem Savskog trga čini vizuelnu i ambijentalnu celinu i Celina 2 – Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice (SK1)

Konkursno rešenje podrazumeva, pre svega, formiranje ambijenata afirmativnih u odnosu na kontekst, značaj i visoke kulturno-istorijske vrednosti prostora, sa programskim i pejzažnim uređenjem slobodnih i zelenih površina u skladu sa potrebama, kako postojećih, tako i planiranih sadržaja.

Celinu 1 - Novi Savski trg čini prostor obuhvaćen novom polukružnom regulacijom pešačke površine Savskog trga, zatim jugositočnom regulacijom pešačke površine Karađorđeve ulice do raskrsnice sa novoplaniranom SAO-6, jugozapadnom regulacijom SAO6 do građevinske linije dogradnje zgrade Železničke stanice, zatim građevinskom linijom postojeće zgrade Železničke stanice ka Karađorđevoj ulici i ka Savskom trgu, linijom granicom sadšnje zone perona i granicom parcele Pošte.

Celinu 2 - Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice čini prostor obuhvaćen ulicama Karađorđevo, Travničkom i regulacionom linijom nove izgradnje KL2.

Obuhvat Celina 1 i 2 prikazani su Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: I INFORMACIONI GRAFIČKI PRILOZI / Granice konkursnog obuhvata.

Uređenje novog Savskog trga i skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice, primarno se odnosi na definisanje novog karaktera ovih otvorenih, javnih, gradskih, prostora u skladu sa namenama u njihovom okruženju, vodeći računa o tome da predložena rešenja podržavaju postojeće i uvode nove pešačke tokove, u cilju formiranja jedinstvene mreže javnih površina duž Karađorđeve ulice i bezbednog kretanja.

Od učesnika konkursa očekuje se arhitektonsko-urbanističko-pejzažna rešenja parterno uređenja otvorenih javnih prostora Celine 1 i Celine 2

Novog Savskog trga u skladu sa kontekstualnim karakteristikama i vrednostima okruženja, vodeći računa da Savski trg predstavlja i "predvorje" kulturnog dobra od velikog značaja namenjenog Istorijskom muzeju Srbije, da će se u okviru trga nalaziti i spomenik jedanom od najznačajnijih srpskih vladara - Stefanu Nemanji, kao i da novoformirani prostor treba da je u skladu sa potrebama savremenih modela korišćenja javnih gradskih prostora za najrazličitije grupe korisnika.

Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice - formiranje otvorenog javnog prostora u skladu sa kontekstualnim karakteristikama i izuzetnim vrednostima okruženja kojim je ovaj skver definisan, u skladu sa potrebama sadržaja nove izgradnje u njegovom zaleđu kao i različitih grupa korisnika.

Pri formiranju arhitektonsko-urbanističko-pejzažnih rešenja otvorenih javnih prostora, neophodno je obezbediti adekvatan nivo flesibilnosti, da bi, tokom dalje razrade, bilo moguće, usklađivanje rešenja sa funkcionalnim i sadržajnim potrebama rekonsktrukcije, dogradnje i nove izgradnje.

Predložena projektantska i programska rešenja moraju biti primerena najreprezentativnijem i kulturno-istorijski, jednom od najznačajnijih delova Beograda, utemeljena na vrednovanju postojećih istorijskih, prirodnih, kulturoloških i funkcionalnih značenja ovog prostora.

Pri projektovanju potrebno je ostvariti visok estetski standard. U unapređenju urbaniteta grada otvoreni javni prostori imaju značajnu ulogu kao inicijatori aktivnog učešća stanovnika u društvenom životu grada, pa pri njihovom formiranju osim ambijentalnih vrednosti, funkcionalnosti i adekvatnosti i atraktivnosti dizajna, treba omogućiti i aktivnu upotrebu prostora u smislu različitih načina korišćenja i podsticaja za interakciju, kao i komfor, osećaj udobnosti i bezbednosti, adekvatno održavanje na samo u komunalnom već i u smislu odnosa korisnika prema prostoru i održivosti.

Predložena projektantska rešenja moraju se zasnivati na filozofiji unapređenja kvaliteta života i životne sredine u skladu sa principima održivog razvoja.

Sve planirane intervencije treba da su u funkciji podizanje kvaliteta ovog prostora i afirmacije svih njegovih potencijala.

27

Prioritet dati realnim i održivim rešenjima.

Planirana saobraćajna obodna matrica, mere zaštite spomenika kulture i postojeći pravci i vizure iz šireg okruženja predstavljaju fiksne elemente za konkursno rešenje.

Opšte smernice za otvorene javne prostore

Poštujući istorijski kontekst lokacija, reprezentativnost i monumentalnost objekata koji ih formiraju i činjenicu da su to veoma vredni gradski prostor u kulturno-istorijskom smislu, sve intervencije treba pažljivo predvideti u cilju produkovanja što kvalitetnijih rešenja koja bi unapredila likovne i funkcionalnone karakeristike ambijenta.

Predložena rešenja moraju biti u duhu savremenih tendencija u arhitekturi, projektovanju i uređenju javnih gradskih prostora, bez podražavanja istorijskih stilova, kako u estetskom, tako i u organizacionom pogledu.

Planirati prostor za raznovrsno krišćenje različitih grupa krisnika – kao dinamičan, aktivan, atraktivan i privlačan različitim grupa korisnika u različito doba dana tokom čitave godine.

Omogućiti multifunkcionalnost i fleksibilnost prostora kako za svakodnevni režim funkcionisanja tako i za povremeno ili periodično održavanje raznovrsnih događaja i manifestacija.

Arhitektonski koncepti moraju biti usklađen sa položajem i značajem prostora u odnosu na gradski centar, postojećim ambijentom i arhitekturom i materijalizovan u savremenim materijalama i likovnoj obradi.

Bezbednost prostora za različite grupe krisnika je bitna – od adekvatnog izbora i prostornih formi visokog zelenila, preko osvetljenja i parkinga za bicikle na sigurnim mestima do posebnih elemenata i taktilnih polja za grupe korisnika sa posebnim potrebama.

Obavezno je reprezentativno uređenje i opremanje prostora trga/skvera, kojim se, kroz materijalizaciju, oblikovanje zelenila, dekorativno osvetljenje, unošenje različitih primerenih sadržaja i druge elemente dizajna vizuelno povezuje izgrađena struktura sa otvorenim prostorom.

Značajne objekte u neposrednom okruženju i vrednosti predmetnog trga/skvera je potrebno u celokupnom sagledavanju prostora naglasiti i diferencirati kroz estetiku i funkciju svakog mikroambijenta: prostorna dominanta, mikroambijent zelenila, vode, mesta zaustavljanja... U tom smislu potrebno je „stepenovanjem“, u opremanju prostora i sadržaja mobilijarom jasno označiti da se radi o vrednom segmentu u mreži javnih gradskih prostora.

Imajući u vidu da karakter predmetnog prostora u velikoj meri određuju pešačke komunikacije - tokovi kojima se ostvaruju veze između pojedinih delova grada, predlog rešenja treba bazirati na olakšavanju pešačkog kretanja kroz područje, tako da prostor bude dostupan svim kategorijama korisnika (osobe sa invaliditetom, stare osobe, osobe sa kolicima i malom decom), adekvatno opremljen (osvetljenje, putokazi, info-table, urbani mobilijar...), atraktivni i rasterećeni od postojećih zagušenja.

Planirano značajno povećanje kapaciteta zelenih površina u okviru konkursnih celina predvideti u skladu sa konceptom predloženih rešenja, ali tako da čine vitalni satavni deo urbanog pejzaža i da svojim vizuelnim i funkcionalnim specifičnostima budu prilagođene sadržajima mikrolokacija i arhitektonskom okruženju.

Planirane zelene površine treba projektovati kao važan segment dizajna. Voditi računa o geometriji zelenih površina u sve tri dimenzije prostora tako da zelenilo bude prepoznatljiv i definitivan prostorni element, sredstvo umetničkog izražavanja, uzimajući u obzir neophodne funkcije, čovekomernost i bezbednost.

Razmotriti mogućnost vizuelnog razdvajanja pešačkog i motornog saobraćaja različitim zastorom (materijalizacija i kolorit) i usmeravanja tokova niskim i visokim zelenilom u nivou saobraćajnice sa različitim elementima urbanog mobilijara, po ugledu na evropsku i svetsku praksu, kako bi čitav prostor trga/skvera bio rešen u jednom nivou, odnosno bez vertikalnih barijera.

28

Rešenjem obuhvatiti i elemente urbanog mobilijara (javno osvetljenje, klupe, žardinjere za zelenilo, korpe za otpatke, putokaze, signalizaciju, interaktivne table itd.) uz mogućnost da se za svaku od predmetnih prostornih celina (trg i skver) predvidi poseban dizajn istih. Dizajn elementa urbanog mobilijara treba da bude funkcionalan, uniforman i prepoznatljiv u savremenom arhitektonskom izrazu, bez podražavanja istorijskih stilova i elemenata.

Dizajn, u smislu funkcionalnosti treba da je prilagođen pešacima i da omogući korišćenje svim grupama korisnika.

Urbana oprema treba da omogući racionalno, inovativno, funkcionalno i dinamično korišćenje javnog prostora sa posebno naglašenom potrebom transformacije javnog prostora u cilju omogućavanja različitih scenarija kulturnih i društvenih događanja.

Za urbanu opremu, koji zahteva korišćenje električne energije, koristiti nova tehnička i tehnološka u posebno u smislu potrošnje energije iz obnovljivih izvora.

Kako karakter predmetnog prostora, pored pešačkih komunikacija i tokova, određuju i elementi mirovanja - stajališta i mesta susreta, predlogom rešenja treba razmotriti mogućnost natkrivanja i prostornog akcentovanja i uobličavanja ovih prostora (nadstrešnice i drugi mobilijar).

Funkcionalno i dekorativno osvetljenje (parterno, osvetljenje zelenila i u zelenilu, u okviru prostornih elemenata i sadržaja, difuzno ili usmereno, u zavisnosti od oblikovanja) treba da je diskretno i u skladu sa konceptom celokupnog rešenje prostora.

Predložena projektantska i programska rešenja moraju biti i takva da:

afirmišu potencijale predmetnog prostora i osim primarne funkcije pešačkog saobraćaja u što kvalitetnijim uslovima, omoguće višenamensko korišćenje prostora aktiviranog, u zavisnosti od lokacije i primarnog karaktera mikroabijenta, sadržajima iz domena kulture i umetnosti, koji prostor čine privlačnim za različite grupe korisnika tokom cele godine i u različito doba dana;

obezbede uslove nezavisnog korišćenja pojedinih celina unutar jedinstvenog javnog prostora poštujući saobraćajne uslovljenosti područja, (trg, skver, garaža...).

se u zavisnosti od primarnog karaktera prostora i namene objekata u okruženju, može obezbediti realizacija scenarija različitih aktivnosti;

planirano parterno uređenje bude bazirano na, sa aspekta dizajna i materijalizacije, upotrebi plemenitih i trajnih materijala u smislu izbora zastora pešačkih površina, urbane opreme i rasvete javnog gradskog prostora.

u što većoj meri afirmišu koncept održivosti, kako ekološke, tako i energetske i ekonomske, te laku i ekonomičnu eksploataciju i održavanje;

obezbede mobilnost, dostupnost, bezbednost i korišćenje prostora bez prepreka za sve grupe korisnika kao i nesmetano kretanje i pristup svim javnim pešačkim saobraćajnim površinama, saobraćajnim terminalima, parkovima i zelenim površinama, javnim prostorima i objektima i korisničkim servisima, što se posebno odnosi na obezbeđenje uslova nesmetanog i neograničenog korišćenja javnog prostora grupama korisnika koji otežano pristupaju.

omoguće faznu realizaciju, pre svega Savskog trga.

Planiranim intervencijama ne sme se ugroziti bezbednost, stabilnost i normalno funkcionisanje prostora i objekata.

4.2 Posebni programski uslovi, smernice i preporuke po celinama

4.2.1 Celina 1 – Savski trg

Prostor Savskog trga (T) i slobodne površine u okviru parcele (KL5) između građevinske i regulacione linije ka Savskom trgu, ka Karađorđevoj ulici i ka Zgradi pošte na Savskom trgu, tretirati, u smislu oblikovanja, kao jedinstven prostor – Novi Savski trg, uz poštovanje različitih odnosa koje predmetni

29

prostor formira prema postojećoj i planiranoj izgrađenoj strukturi kao i prema različitim uslovima planiranih kolskiih i pešačkih površina koje ga tangiraju. Potrebno je dati predlog: programskog i projektantskog rešenja za novo parterno uređenje slobodnih površina Savskog trga.

Predloženo parterno rešenje treba da omogući višenamensko korišćenje prostora – pešačko kretanje, mesta zadržavanja, mesta susreta, realizaciju različitih aktivnosti i manifestacija iz domena kulture i umetnosti, uključujići i predlog adekvatnog urbanog mobilijara, značajno prisustvo parternog i visokog zelenila i, ukoliko je u skladu sa predloženim konceptom - elemenata vode (mirne vodene površine, fontane, vodoskoci, česme...)

pozicije spomen-obeležja Stefanu Nemanji u skladu sa karakteristikama prostora, prvonagrađenog rešenja za Spomenik i novog programskog i parternog uređenja trga. U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: VI OSTALA DOKUMENTACIJA UZ PROGRAM / Konkurs za spomen-obeležje Stefanu Nemanji na Savskom trgu u Beogradu, priložen je izvod iz programa i elaborata prvonagrađenog rešenja tog konkursa.

Novi Savski trg, predvideti kao pešačku javnu i zelenu površinu, reprezentativnog programskog i parternog uređenja, u skladu sa visokim vrednostima same lokacije – kulturno-istorijskim, ambijentalnim i hijerarhijskim, kao i planiranim sadržajima u okruženju i na samom trgu.

Veličina trga i raznovrsnost sadržaja koji ga okružuju impliciraju stvaranje multifunkcionalnog prostora, moguće i kao više međusobno povezanih/razdvojenih celina, koji će različite grupe posetilaca istovremeno koristiti.

Trg je planiran kao primarno pešački uz zadržavanje postojećih trasa tramvajskog saobraćaja. Ha prostoru trga predvideti i trasu za biciklističku stazu na način da se obezbedi kontituitet tj. mogućnost da se ostavri veza sa postojećim/planiranim biciklističkim stazam u kontaktnom području.

Moguće je dizajnirati umetničke instalacije u svrhu kreiranja posebnog identiteta ili za igru dece. Prednost dati interaktivnim elementima za igru dece u cilju afirmacije druženja.

Voditi računa o činjenici da ovaj prostor predstavlja i "predvorje" objekta koji uživa status kulturnog dobra od velikog značaja za Republiku Srbiju i koji je namenjen za Istorijski Muzej Srbije, kao i uticaju ostalih reprezentativnih objekta koji formiraju trg, na način da predstavljaju vizuelne simbole ili akcente u prostoru.

Voditi računa o različitom karakteru namena objekata koji uokviruju trg, imajući u vidu da funkcija predstavlja ipak promenljivu kategoriju, i da je eventualno usklađivanje zona neposredno uz objekte sa potrebama konkretnih aktuelnih sadržaja, moguće realizovati samo pažljivim intervencijama.

Voditi računa o „dugačkim“ vizurama ka lokaciji iz različitih pravaca, posebno iz pravca Nemanjine ulice.

Voditi računa o dispoziciji urbanog mobilijara u kontekstu višenamenskog korišćenja prostora.

U jugoistočnom delu Savskog trga, ispred bolnice Sveti Sava, nalazi se kanalizaciona crpna stanica KCS "Železnička stanica", koja će biti rekonstruisana u podzemni objekat i iznad kojeg nije dozvoljena izgradnja i sadnja zelenila (osim u žardinjerama) i za koju je potrebno predvideti stepenište pristup u podzemni deo.

Fundiranje skulptoralnih sadržaja i opreme, kao i zelenila sa dubokim zasadom ne predviđati na planiranim trasama infrstrukture.

Planske uslovljenosti i smernice

obezbediti minimalno 50% ozelenjenih površina, od čega 30% u direktnom kontaktu sa tlom (bez podzemnih objekata i/ili podzemnih etaža);

parterno rešenje, urbana oprema, mobilijar i tekstura treba da istakne reprezentativni karakter trga;

osvetljenje namenski organizovati tako da se istakne značaj objekta i celokupnog prostora;

obodom trga, ka ulicama Karađorđevoj i Savskoj, moguće je podići nisku transparentnu ili zelenu ogradu, maksimalne visine 40cm.

30

na površini tramvajske trase predvideti adekvatan zastor, npr. tepih travnjak.

omogućiti da se na stajalištima JGS-a može realizovati postavljanje displeja koji prikazuje informacije o linijama, najavi dolaska vozila, i druge korisne informacije.

Spomen-obeležje žrtvama rata i braniocima otadžbine 1990.–1999. godine, u jugoistočnom (ispred bolnice Sveti Sava) i severoistočnom (ispred Zgrade Doma invalida) delu trga planirano je za izmeštanje. 4.2.2 Celina 2 – Skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice (SK1)

Potrebno je dati predlog: programskog i projektantskog rešenja za novo parterno uređenje slobodne površina Skver na uglu

Karađorđeve i Travničke ulice. Predloženo parterno rešenje treba da omogući korišćenje prostora kroz pešačko kretanje, mesta zadržavanja, mesta susreta, realizaciju različitih aktivnosti, uključujići i predlog adekvatnog urbanog mobilijara i prisustvo parternog i visokog zelenila, itd. kao i da bude u skladu sa karakterom i potrebama sadržaja novog objekta kulture u zaleđu skvera.

Skver planirati kao pešačku javnu i zelenu površina u funkciji kraćeg odmora i sastajanja, aktivnu i atraktivnu, sa dominantno ekološkom i estetskom funkcijom, u skladu sa kontekstualnim karakteristikama prostora, potrebama sadržaja novog objekta kulture u zaleđu skvera i karakterom Savamale kao kulturno-istorijskog kreativnog distrikta.

Arhitektonsko i pejzažno uređenje skvera treba da korespondira sa kulturno-istorijskim vrednostima okruženja ali i da bude u skladu sa razvojnim pravcima današnje Savamale i obezbedi korišćenje prostora savremenim potrebama očekivanih grupa korisnika.

Ciljevi dizajna treba da uključuju i promovisanje komplementarne jedinstvenosti raznovrsnih sadržaja u okruženju, uspostavljanje strategija aktiviranja i podizanje kvalitet korisničkog iskustva ovog malog javnog urbanog prostora.

Moguće je dizajnirati umetničke instalacije u svrhu kreiranja posebnog identiteta ili za igru dece. Prednost dati interaktivnim elementima za igru dece u cilju afirmacije druženja. Isto tako, moguće je rukovoditi se strategijom public art-a u pogledu iznalaženja optimalnih rešenja.

Voditi računa da su, prema PPPPN Beograd na vodi, Travnička i deo ulice Braće Krsmanović, planirane kao integrisane kolsko - pešačke površine, i da će predmetni skver biti deo male „pešačke zone“.

Voditi računa o vizurama ka lokaciji iz različitih pravaca, a posebno sa Brankovog mosta.

Planske uslovljenosti i smernice Predviđeno je očuvanje i rekonstrukcija postojećeg skvera, poštujući sledeća pravila:

skver sačuvati u postojećim granicama;

nije dozvoljena izgradnja nadzemnih i podzemnih objekata;

ukloniti privremene objekte;

površinu maksimalno obogatiti visokim dekorativnim lišćarima i niskim zelenilom;

pešačku komunikaciju formirati obodom skvera i u skladu sa predviđenim programskim rešenjem;

obezbediti mogućnost za kratak predah prolaznika.

obezbediti minimalno 60% površine pod vegetacijom (ozelenjeno) u direktnom kontaktu sa tlom (bez podzemnih objekata i/ili podzemnih etaža)

U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: VI IZVOD IZ AKTUELNIH PLANSKIH DOKUMENATA / PPPPNBNV, priložen je Regulaciono-nivelacioni plan

4.3 Smernice i preporuke za sve celine

4.3.1 Smernice i preporuke za odnos prema graditeljskom i kulturnom nasleđu

Kulturno nasleđe treba tretirati kao neobnovljiv resurs, izvor identifikacije i kulturni kapital koji predstavlja jedan od temeljnih elemenata prostornog i urbanog razvoja i uređenja. Konkursnim

31

rešenjem treba afirmisati urbani kontinuitet i omogućiti integrativnu zaštitu kulturnog nasleđa, ali i upravljanje njime kao generatorom, ne samo turističkog, već i šireg ekonomskog razvoja.

Zaštita postojećeg karaktera izgrađenosti, poštovanje postojeće ulične matrice, restauracija i sanacija objekata, strogo kontrolisana nova izgradnja, kao i očuvanje, uređenje i unapređenje postojećih javnih prostora treba da bude prioritet u konkursnom razmatranju, u čijim se okvirima, odnosno u neposrednoj blizini nalaze značajna kulturna dobra i vredan građevinski fond.

Predmetne lokacije za koje se raspisuje konskurs - Savski trg i skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice predstavljaju javne gradske prostore izrazito saobraćajnog karaktera. Međutim, dok kod Savskog trga intervencije treba koncipirati u pravcu funkcionalnog rešavanja otvorenog prostora, skver na uglu Karađorđeve i Travničke ulice je potrebno, pre svega, definisati u smislu planiranja nove izgradnje kojom bi ovaj skver bio artikulisan.

Prostorno rešenje mora biti u duhu savremenih tendencija u arhitekturi, projektovanju i uređenju javnih gradskih prostora.

Prostorni okvir otvorenih javnih prostora trga/skvera čini kulturno nasleđe. Za njegovo arhitektonsko-urbanističko artikulisanje posebno je važno sagledati ga u kontekstu neposrednog okruženja imajući u vidu da je prostor definisan objektima nastalim u različitim periodima, kroz različite stilove, a da pri tome predstavlja skladnu celinu. U tom smislu, materijalizacija, oprema i sveukupan dizajn otvorenog javnog prostora treba da korespondira sa nasleđenim graditeljskim fondom u okruženju u funkcionalnom i estetskom smislu. Značaj objekata, njihove istorijske, arhitektonske, urbanističke, stilske i estetske karakteristike, njihovu prostornu dispoziciju, kao i prepoznatljive vizuelne dominante u mentalnoj mapi grada treba uzeti za polaznu tačku u određivanju budućeg karaktera prostora i planiranju obima intervencija.

Poštujući istorijski kontekst lokacija, reprezentativnost i monumentalnost objekata koji ih formiraju i činjenicu da su to veoma vredni gradski prostor u kulturno-istorijskom smislu, sve intervencije treba pažljivo predvideti u cilju produkovanja što kvalitetnijih rešenja koja bi unapredila likovne i funkcionalnone karakeristike ambijenta.

Prilikom oblikovanja planiranih objekata i pejzažnog uređenja lokacija očuvati vizure sa karakterističnih pozicija, kontrolom visinske regulacije urbanog mobilijara, pozicijom planiranih skulptura i drugih elemenata.

Koristiti zelene površine i visoko zelenilo za usmeravanje vizura i oblikovno rešenje otvorenih prostora.

Moguće je istaći i na odgovarajući način prikazati specifičnosti i elemente identiteta na predmetnom prostoru, te oblikovanjem i materijalizacijom preklopiti savremeni i istorijski kontekst (prezentacijom / vizuelizacijom istorijskih slojeva, uvođenjem zelenila, signalizacije i putokaza, osvetljenjem i dr).

Nove elemente urbanog mobilijara projektovati u savremenom umetničkom izrazu i formi, na način da prostor u vizuelnom smislu čini jedinstvenu celinu.

Materijalizacijom, vrstom i načinom popločavanja, oblikovanjem otvorenih prostora i usmeravanjem vizura i tokova kretanja, važno je uključiti i povezati postojeći graditeljski fond sa budućim prostornim rešenjem.

Posebnu pažnju posvetiti dekorativnom i funkcionalnom osvetljenju, kako otvorenih prostora, tako i objekata kojima su ti prostori definisani.

Sve intervencije u okviru trga i skvera podrazumevaju savremen autorski arhitektonski izraz, reprezentativnog karaktera, inkorporiran u nasleđene vrednosti postojećeg okruženja.

U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: III SMERNICE NADLEŽNIH INSTITUCIJA / ZZSKBG, priložene su smernice Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda za Urbanističko - arhitektonski konkurs za područje Savskog trga i Skvera na uglu Karađorđeve i Travničke ulice

4.3.2 Smernice i preporuke za uređenje slobodnih i zelenih površina

32

Smernice i preporuke za uređenje slobodnih površina

Pešačke tokove projektovati uzimajući u u obzir i širi kontekst prostora i pretpostavke o ciljnom kretanju pešaka na predmetnom području.

za savladavanje visinske razlike između pešačke površine i prilaza do objekta planirati rampe za pešake i invalidskim kolicima, za visinsku razliku do 76cm, a za veću od 76cm planirati spoljne stepenice, rampe, stepeništa i podizne platforme;

za savladavanje visinskih razlika do 76cm između dve pešačke površine i na prilazu do objekta primeniti rampu, tako da nagib rampe nije veći od 5% (1:20), a ako nema uslova za rampu nagiba od 5%, nagib može iznositi 8.3% (1:12) za kratka rastojanja (do 6m). Najveća dozvoljena ukupna dužina rampe u posebnom slučaju iznosi 15m, za rampe duže od 6m, a najviše do 9m. U slučaju da su manjeg nagiba, razdvajaju se odmorištima najmanje dužine 150cm. Najmanja čista širina rampe za jednosmeran prolaz iznosi 90cm, a ukoliko je dvokraka čista širina rampe iznosi min 150cm, sa podestom od min. 150cm. Rampe se moraju zaštititi sa spoljnih strana ivičnjacima visine 5cm, širine 5-10cm i opremiti sa obe strane dvovisinskim rukohvatima podesnog oblika za prihvatanje na visini od 70cm, odnosno 90cm.

obezbediti 1-2% pada terena (staza, platoa,) čime se omogućava normalna drenaža površinskih voda ka okolnom poroznom zemljištu ili kišnoj kanalizaciji, za šta je neophodno obezbediti drenažne elemente (zemljane rigole, rigole-kanalete, kanale);

za zastor staza i platoa koristiti visokokvalitetne i dekorativne materijale u skladu sa ambijentalnim okruženjem, bezbedne za korišćenje u svim vremenskim uslovima;

Preporuka Sekretarijata za saobraćaj:

trotoare i trgove, nivelaciono odvojiti od kolovoza i primeniti adekvatno oivičenje

ne predviđati postavljanje fontana u neposrednoj blizini kolovoza, zbog negativnih posledica na bezbednost saobraćaja, zbog stvaranja vodenog filma i delimičnog vlaženja površine kolovoza.

predvitedi unapređenje turističke signalizacije u predmetnoj zoni.

voditi računa o uglovima preglednosti u zoni krakova raskrsnica (ne postavljati objekte ili urbani mobilijar koji bi ometao preglednost saobraćaja i time uticao na bezbednost).

Smernice i preporuke za materijalizaciju

Predvideti visokokvalitetne i dekorativne materijale u skladu sa ambijentalnim okruženjem, bezbedne za korišćenje u svim vremenskim uslovima.

Kvalitet i vrsta materijalizacije treba da iskažu značaj i reprezentativnost prostora, te je potrebno predvideti savremene, hromatski i estetski kompatibilne materijale.

Predvidviđeni materijali moraju biti kvalitetni, izdržljivi, otporne i trajni, visokog nivoa izrade i ujednačenog kvaliteta.

Preporuka je da zastor podnih pešačkih površina bude kamen.

Isključuje se upotreba livenog betona kao zastora pešačkih površina.

U okviru predloga oblikovanja elemenata urbane opreme, urbanog mobilijara i urbane teksture, projektant može, osim autorskih predloga, koristiti i Katalog urbane opreme za uređenje i opremanje javnih površina na delu teritorije Grada Beograda obuhvaćene Generalnim urbanističkim planom („Službeni list grada Beograda”, br. 75/16) koji je sastavni deo dokumentacije ovog programa, uz uslov da isti predstavlja kriterijum u pogledu minimalnih zahteva koji se moraju ispoštovati autorskim rešenjem u pogledu kvaliteta materijala, završne obrade, debljinu kamenih ploča (min. d= 8.0 cm), led osvetljenja i dr.

U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: VI OSTALA DOKUMENTACIJA UZ PROGRAM dat je i prilog opreme za uređenje i opremanje javnih površina na delu teritorije Grada Beograda obuhvaćene Generalnim urbanističkim planom („Službeni list grada Beograda”, br. 75/16)

33

Smernice i preporuke za uređenje zelenih površina

Javni prostori u istorijskom jezgru Beograda, pored značaja za grad imaju i lokalni karakter. Stoga predmenti prostor treba sagledati u kontekstu njegovog istorijskog razvoja, a zelene površine kao strukturni element ovog prostora.

Planirane zelene površine u okviru konkursnog područja treba da čine sistem zelenih površina - vitalni deo urbanog pejzaža i da svojim vizuelnim i funkcionalnim specifičnostima budu prilagođene mikrolokacijama, arhitektonskom i ambijentalnom okruženju i da ne ugroze kulturno-istorijski identitet i likovne vrednosti prostora obuhvaćenih konkursom.

Zelene površine treba oblikovati tako da doprinesu afirmaciji ambijentalnih potencijala ovih javnih prostora u skladu sa njihovim karakterom i namenom.

Za potrebe realizacije ciljeva konkursa, potrebna je reorganizacija, prepozicioniranje i uvođenje novih zelenih površina.

Stabla u okviru zelenih površina trgova pozicionirati na način da tokom dana efikasno štite posetioce od sunčeve svetlosti, a kroz pažljivu upotrebu svetlosti noću formiraju siguran gradski javni prostor. Tip i geometrija odabranih stabala treba da obezbede kontinuirano vizuelno prisustvo „zelenog elementa“ tokom cele godine i istovremeno reguliše, zavisno od sezone, infiltraciju sunčeve svetlosti na zaštićeno područje koje formira. Adekvatnom izborom i geometrijom zelenila treba težiti da tokom letnjeg perioda formira prijatnu hladovinu na pozicijama u skladu sa ukupnim konceptom, a u zimskim mesecima niža vegetacija štiti posetioce od preovladavajućih vetrova.

Prilikom formiranja zelenih površina potrebno je poštovati sledeća pravila:

pri rekonstrukciji javnih zelenih površina neophodno je uraditi vrednovanje postojećeg stanja vegetacije, vredna stabla sačuvati i uklopiti u novo pejzažno-arhitektonsko rešenje;

kompoziciona rešenja vegetacije i ozelenjenih ambijenata projektovati tako da, pored visokih funkcionalnih i estetskih vrednosti, obezbeđuju preglednost i "prozračnost" radi boljeg sagledavanja i bezbednosti u prostoru;

za ozelenjavanje koristiti pretežno autohtone biljne vrste koje pripadaju prirodnoj potencijalnoj vegetaciji, prilagodljive na lokalne uslove sredine, sa dugim vegetacionim periodom, pojačanih fitocidnih i baktericidnih svojstava, otpornih na gradsku prašinu i izduvne gasove, visokoestetskih vrednosti; zabranjena je primena invanzivnih i alergenih vrsta; moguće je koristiti primerke egzota za koje je potvrđeno da se dobro adaptiraju uslovima sredine;

za drvorede koristiti školovane sadnice lišćara, min. visine 3.5m, stablo čisto od grana do visine od 2.5m i prsnog prečnika najmanje 30cm;

prilikom pozicioniranja drvorednih sadnica obavezno je poštovanje minimalne udaljenosti od određenih instalacija (vodovoda, kanalizacije, gasovoda, TK mreže i dr.).

Uzimajući u obzir ograničenja biološko-morfološkog karaktera, ograničenja proizašla iz stanišnih uslova (klime, zemljišta), gustine saobraćaja, stepena zagađenja, svetlosnog režima i prostornih mogućnosti, kao i interakcije svih ovih faktora, potrebno je napraviti odgovarajući izbor vrsta drvorednih sadnica koje mogu optimalno udovoljiti navedenim kriterijumima pogodnosti. 4.3.3 Smernice i preporuke za saobraćajne površine

Saobraćajno rešenje u okviru konkursa, uskladiti sa "Prostornim planom područja posebne namene uređenja dela priobalja grada Beograda - područje priobalja reke Save za projekat "Beograd na vodi", Službeni glasnik PC br. 58/14, 7/2015

Pešački saobraćaj Pešački saobraćaj u sklopu otvorenih, javnih, pešačkih površina trg/skver koje su predmet ovog rešiti u skladu sa Smernicama i preporukama za uređenje slobodnih površina.

34

Pešačke površine i prelaze projektovati u skladu sa Pravilnikom o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i izgradnje objekata, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama („Službeni glasnik PC, br.22/2015). Ukoliko se planira postavlzanje drvoreda projektovati ga tako da ne predstavlja smetnju za neometano kretanje pešaka, naročito osoba sa invaliditetom.

Biciklistički saobraćaj Ha prostoru obuhvaćeno konkursom planirati biciklističke staze i obezbediti kontinuitet u vođenju biciklističkog saobraćaja u odnosu na kontaktno područje (postojeće i planirane staze). Biciklističke staze planirati sa minimalnom širinom od 2,2m i voditi ih nezavisno od kolovoza (min. 0,75m od spoljne ivice kolovoza). Sačuvati slobodan profil biciklističke staze u visini od 2,50m duž cele površine biciklističke staze. U okviru Savskog trga moguće je planirati prostor za postavljanje stanice za iznamljivanje javnih bicikala, imajući u vidu da je ova lokacija definisana Planom mesta za postavljanje stanica za iznajmljivanje bicikala na teritoriji grada Beograda („Službeni list grada Beograda, br.5/17), koji je prikazan u Pratećoj konkursnoj dokumentaciji. U blizini objekta kulture planirati postavljanje „P" profila za parkiranje bicikala.

U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: III SMERNICE NADLEŽNIH INSTITUCIJA / SEKRETARIJAT ZA SAOBRAĆAJ, priložene su smernice Sekretarijata za saobraćaj grada Beograda

Javni gradski prevoz Regulacioni poprečni i podužni profili javnih površina u obuhvatu konkurs treba da sadrže u situacionom i nivelacionom smislu sve potrebne gabarite i elemente za vođenje trasa tramvajskog podsistema JGP-a. Stajališta se planiraju u dužini od 60.0m u pravcu za tramvaje, širini stajališnog platoa od 3.0m. Stajališni plato integrisati u trotar. Pristup stajalištima je neophodno prilagoditi potrebama osoba sa invaliditetom. Pri projektovanju biciklističkih staza u okviru predmetnog područja, iste projektovati na način da ne ometaju ulazak/izlazak putnika u vozila JGP-a, kretanje, zaustavljanje i polazak vozila JGP-a u zoni stajališta odnosno, omogućiti funkcionisanje i bezbednost vozila JGP-a na predmetnom potezu i kao i bezbednost pešaka, putnika i biciklista u zoni stajališta. U zoni tramvajskih stajališta, planiraju se stajališni platoi za putnike širine 3.0 metra, u izuzetnim slučajevima 2.5 metara. Planirati postavljanje stajališnih stubova i nadstrešnica na stajalištima javnog prevoza sa „city-light" vitrinom i displejima o najavi nailaska vozila. Na stubovima tramvajske kontaktne mreže moguće je postavljanje rasvete, dok se na stubovima javne rasvete ne može postavljati kontaktna mreža. 4.3.4 Smernice za infrastrukturu

Sa stanovišta infrastrukturnog opremanja, za predmetno područje moguće je obezbediti priključenje na komunalnu infrastrukturu (elektroenergetska, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona toplovodna i gasovodna mreža) u potrebnom kapacitetu.

Kanalizaciona crpna stanica KCS "Železnička stanica", u jugoistočnom delu Savskog trga je planirana za rekonstruciju na način da se njen nadzemni deo izmešta iz područja Savskog trga, van zone konkursnog obuhvata, dok podzemni deo ostaje na postojećoj lokaciji, u okviru konkursnog obuhvata i za koji je potrebno obezbediti pristupno stepenište sa nivoa terena.

Javnu površinu iznad podzemnog dela crpne stanice, urediti u skladu sa sledećim uslovima:

Sadržaje uređenja površina platoa, izabrati uzevši u obzir nosivost i vodopropusnost noseće ploče objekta.

Izbegavati rešenja sa elementima koncentrisanih većih masa i gabarita zbog ugožavanja nosivosti same ploče objekta.

Obezbediti pristup kamiona i auto dizalica, remontnim otvorima platoa.

35

U Pratećoj konkursnoj dokumentaciji: VI OSTALA DOKUMENTACIJA UZ PROGRAM dat je i prilog BVK - KCS Železnička Stanica – izvod iz projekta postojećeg stanja

5. KRITERIJUMI ZA OCENU RADOVA

Pored poštovanje i zadovoljenja uslova iz programa i konkursnog zadatka, te usklađenosti konkursnog rešenja sa datim urbanističkim uslovima i preporukama Žiri će vrednovati konkursne radove na osnovu sledećih opštih kriterijuma:

Jasan prostorni koncept, prepoznatljiv u osnovnoj ideji

Karakter i kvalitet unapređenja urbanog identiteta

Distribucija namena i sadržaja u prostoru, funkcionalnost predloženog rešenja

Urbanističko-arhitektonsko i pejzažno oblikovanje i ambijentalne karakteristike rešenja

Odnos prema kontekstu, graditeljskom i kulturnom nasleđu,

Ekonomičnost rešenja u izvođenju i eksploataciji,

Primena ekološki i energetski održivih rešenja očuvanja i unapređenje kvaliteta životne sredine (primena ekološkog dizajna)

Sprovodljivost rešenja u skladu sa konkursnim uslovima

Uverljivost argumentacije – jasnoća saopštavanja kroz grafičke priloge

6. PRAVILA KONKURSA

6.1. Uslovi za učešće na konkursu

Pravo učešća na konkursu, u skladu sa čl. 28. Pravilnik o načinu i postupku za raspisivanje i sprovođenje urbanističko-arhitektonskog konkursa („Službeni glasnik RS“, broj 31/2015), imaju fizička lica sa stečenom visokom stručnom spremom iz oblasti arhitekture bez obzira na njihovu teritorijalnu pripadnost i njihove lične osobine ili pravna lica koja imenuju lice sa stečenom visokom stručnom spremom iz oblasti arhitekture Učesnici konkursa imaju slobodu da u svoje timove, uključe stručnjake iz drugih struka koji bi svojim stručnim stavovima i znanjima doprineli unapređenju konkursnih rešenja, kao i studente. Učesnik na konkursu ne može biti lice koje je neposredno angažovano na pripremi i sprovođenju Konkursa, odnosno ukoliko je u srodstvu ili neposredno sarađuje sa istim, kao ni lice koje je u upravi ili je zaposleno kod organa koji raspisuje Konkurs. Obavezni uslovi za učešće na konkursu

Konkursni rad mora biti dostavljen na vreme i na način utvrđen raspisom konkursa. Konkursni rad mora biti izrađen na način tehničko-oblikovne obrade i sadržati sve delove određene

raspisom konkursa.

6.2. Uslovi za sprovođenje konkursa

Konkurs se raspisuje u skladu sa Pravilnikom o načinu i postupku za raspisivanje i sprovođenje urbanističko-arhitektonskog konkursa ("Službeni glasnik RS" br. 31/2015), (u daljem tekstu: Pravilnik) Svaki učesnik konkursa koji je preuzeo konkursnu dokumentaciju stiče pravo učešća na konkursu. Predajom rada svaki učesnik prihvata propozicije ovog konkursa. 6.3. Sadržaj konkursnog rada

1. Tekstualni deo Obrazloženje rešenja sadrži:

Objašnjenje kreativne ideje konkursnog rešenja, obrazloženje i opis koncepta projekta i predloženih rešenja po celinama

36

Umanjeni grafičkim prilozi predloženog rešenja na A3 formatu.

2. Grafički prilozi Konkursno područje u kontekstu neposrednog okruženja

Konceptualni plan - Situacioni prikaz osnovnih karakteristika planiranog uređenja, odnosa i veza sa okruženjem, kretanja, sagledavanja R=1:500

Prostorno - programsko rešenje konkursnog područja po celinama Situaciono kompozicioni plan – dispozicija sadržaja i namena u prostoru, prostorni i funkcionalni odnosi, odnosi sa postojećom i planiranom izgradnjom i sadržajima, pozicione i dimenzionalne karakteristike, nivelaciono rešenje, kretanja – pešačka, bicilistička i dr. R=1:333.33

Arhitektonsko-urbanističko i pejzažno rešenje otvorenih javnih površina po celinama osnova partera sa svim karakteristikama parternog i uređenja zelenih površina R=1:250 karakteristični preseci i izgledi R=1:250 prostorni prikaz detalji partera i urbane opreme (osnova i presek u adekvatnoj razmeri i prostorni prikaz) Arhitektonsko-urbanističko i pejzažno rešenje prikazati za celinu, odnosno, obuhvat je za Celinu 1 - T1 i deo KL5, a za Celinu 2 - SK1.

3D prikazi iz zadatih pravaca i po izboru konkurenata

Svi gore navedeni elementi i prilozi konkursnog elaborata, tekstualni i grafički prilozi navedenog sadržaja, predstavljaju obavezne delove konkursnog rada. Radovi koji ne sadrže gore navedene i zahtevane elemente i priloge neće biti razmatrani.

Ostali grafički prilozi – po nahođenju

3. Opciona ponuda za izradu daljih faza projekta Ponudom obuhvatiti sledeće faze projektovanja:

Idejno rešenje

Idejni projekat

Projekat za Građevinsku dozvolu / Projekat za izvođenje

Koordinacija sa infrastrukturom

Renderi visoke rezolucije

3D model

NAPOMENA 1.: Detalji potrebni za davanje Ponude biće objavljeni naknadno kada i odgovori Žirija na pitanja učesnika na konkursu dana 13.12.2018.

NAPOMENA 2: Otvaraće se i razmatrati samo Ponude izabranih radova po Odlukama Žirija o nagradama i otkupima.

6.4. Način tehničko-oblikovne obrade konkursnog rada

Sve priloge, grafički i tekstualni, moraju biti predati analogno i u elektronskom obliku (PDF format, u rezoluciji 350 dpi na SD-u ili na USB fleš memoriji).

Predaja konkursnog rada je isključivo na engleskom jeziku.

37

Tekstualni deo Tekstualno obrazloženje na A3 formatu dostaviti u 6 primeraka. Tekstualno obrazloženje mora biti označeno istom šifrom kao grafički deo od pet brojeva u gornjem

desnom uglu naslovne strane, font Arial, Bold, 30. Jezik konkursa je engleski tekstovi moraju biti u fontu Arial veličine 11 punkta.

Grafički deo Grafički prilozi se dostavljaju na formatu B1, 100 x 70 sm, Svi grafički prilozi moraju biti označeni istom šifrom od pet brojeva u gornjem desnom uglu,font

Arial, Bold, 50. Grafički prilozi se kaširaju na peni od stiropora do 5mm debljine

Svi prilozi, grafički i tekstualni, moraju biti upakovani u neprozirnu mapu u kojoj mora biti i spisak svih priloga i tri zatvorene koverte (AUTOR, PODACI ZA KONTAKT i PONUDA). Na spoljašnjoj strani mapa se označava samo istom šifrom rada od pet brojeva, font Arial, Bold, 50.

Koverte se označavaju šifrom u gornjem desnom uglu. Koverta sa naznakom "AUTOR" treba da sadrži šifrom označenu i potpisanu Izjavu konkurenata. Koverta sa naznakom "PODACI ZA KONTAKT", sadrži šifrom označen spisak sa imenima članova

autorskog tima i saradnika i podatke o adresi za kontakt (poštanskoj i e-mail) i broju kontakt telefona.

Učesnik može predati samo jedan konkursni rad. Konkursni rad sadrži samo jedno rešenje i varijante rešenja nisu dozvoljene. Svi sadržaji konkursnog rada: grafički deo, tekstualni deo, koverte, izjave i mapa, označavaju se istom šifrom.

Sve priloge, tekstualne i grafičke obavezno je dostaviti i u elektronskoj formi, u pdf formatu, u rezoluciji od 350dpi, na SD-u ili na fleš memoriji.

Tehničko oblikovna obrada konkursnog elaborata prema navedenom opisu i zahtevu, dimenziji i broju primeraka je obavezni sadržaj konkursnog rada. Radovi koji ne sadrže gore navedene i zahtevane elemente i priloge neće biti razmatrani. 6.5. Sadržaj izjave konkurenata

Konkurentom se smatra svaki učesnik (autor/autorski tim) koji je predao konkursni rad u skladu sa ovim Raspisom konkursa. Sadržaj Izjave konkurenta, obuhvata sledeće:

- Ime i prezime (autora/članova autorskog tima; saradnika), adresa iz l.k. i br. lične karte ili pasoša.

- Potpise autora/članova autorskog tima i saradnika. - Izjava o prihvatanju uslova konkursa i načinu raspodele nagrada.

- Izjava o prenosu svih imovinskih prava autora.

- Izjava saglasnosti o eventualnoj daljoj razradi konkursnog rada ukoliko je nagrađen ili otkupljen.

- Izjava pravnog lica, ukoliko se isto pojavljuje u svojstvu učesnika, o imenovanju lica koje ispunjava stručne i druge uslove prema ovom raspisu konkursa, odnosno ispunjava uslove učešća na konkursu.

- Način raspodele eventualne novčane nagrade date u procentima sa podacima za uplatu za navedena lica (autore i saradnike).

- Izjavu o saglasnosti da se na izložbi radova i u katalogu objavi ime(na) autora u slučaju da nije među nagrađenim i otkupljenim konkursnim radovima.

38

6.6. Konkursni rokovi

Početak konkursnog roka / datum oglašavanja 19.11.2018.

Konkursna dokumentacija preuzima se besplatno sa veb-portala Uprave Grada Beograda www.beograd.rs i Udruženja arhitekata Srbije www.u-a-s.rs

Rok za postavljanje pitanja je do 06.12.2018. Pitanja se mogu postavljati na adresu sas-dab@eunet.rs

Odgovori Žirija na postavljena pitanja će biti postavljena na internet strani Grada Beograda, internet strani Udruženja arhitekata Srbije u roku od sedam dana od isteka roka za postavljanje pitanja i isti će biti dostupni na internet stranama do roka za predaju radova.

Rok za predaju radova konkursa je 15.01.2019. do 15,00 časova (po lokalnom vremenu), bez obzira na način predaje (neposredno ili poštom). Učesnici

na konkursu sami snose sve troškove slanja svog konkursnog rada. Adresa na koju se predaju radovi je: UDRUŽENjE ARHITEKATA SRBIJE Kneza Miloša 7a/III, 11000 Beograd, SRBIJA

Objavljivanje rezultata konkursa 31.01.2019.

Rezultati će biti objavljeni na internet strani Udruženja arhitekata Srbije, internet strani Grada Beograda.

Nagrađeni i nenagrađeni radovi, u elektronskom formatu biće postavljeni na internet stranama Grada Beograda i Udruženja arhitekata Srbije u roku od 30 dana od dana objavljivanja rezultata Konkursa. Uz sve radove biće objavljeni osnovni podaci (šifra rada, nagrada, ime(na) autora ukoliko drugačije nije naznačeno u prijavi za Konkurs.

Izložba konkursnih radova i javna diskusija o rezultatima konkursa biće organizovana najkasnije 60 dana nakon objavljivanja rezultata konkursa .

O terminu za podizanje nenagrađenih konkursnih radova učesnici će biti obavešteni na internet portalu Udruženja arhitekata Srbije, za radove iz inostranstva učesnici sami snose troškove povratka rada na naznačenu željenu adresu, ukoliko žele da im se vrati nenagrađeni rad.

6.7. Vrsta i visina nagrada

Ukoliko do utvrđenog roka pristigne najmanje 6 radova i ukoliko isti zadovoljavaju propozicije konkursa dodeliće se sledeće nagrade u ukupnom iznosu neto nagradnog fonda od 75.000,00 evra prema sledećoj raspodeli: Prva nagrada 50.000,00 evra Druga nagrada 15.00,00 evra Treća nagrada 10.000,00 evra

Žiri konkursa može dodeliti i dodatne otkupe u visini od po neto 5.000,00 evra – izvan predviđenog neto nagradnog fonda a najviše do četiri dodatna otkupa.

Žiri će raspodelu nagrada izvršiti u svemu prema odredbama Pravilnika, sa mogućnošću i drugačije raspodele nagrada u okviru predviđenog nagradnog fonda.

Naručilac se obavezuje da će isplatu za izabrane i nagrađene konkursne radovi izvršiti prema odluci Žirija, a u skladu sa Konkursnom dokumentacijom - raspisom u roku od 45 dana od dana potvrđivanja Odluke žirija od strane Naručioca.

39

6.8. Sastav žirija i izvestioci

Članovi žirija prof. Janez Koželj, arhitekta, predstavnik Udruženja arhitekata Srbije

Jovan Mitrović, arhitekta, predstavnik Udruženja arhitekata Srbije

Milutin Folić, arhitekta, Gradski urbanista Grada Beograda, predstavnik Naručioca

Dr Milena Kordić, arhitekta, predstavnik Udruženja arhitekata Srbije

Osama Al Hassan, pejzažni arhitekta, predstavnik Naručioca

Izvestioci Tamara Petrović Komlenić, arhitekta Dr Milena Grbić, arhitekta

Sekretar žirija Ana Glavički

6.9. Pravne i finansijske posledice za vrstu i visinu nagrade i uslovi zaštite autorskih prava i prenosa

imovinskih prava autora na investitora

Autor konkursnog rada je učesnik koji je izradio konkursni rad i time pod svojim imenom objavio autorsko delo činom predaje na konkurs. Autorski tim čine potpisnici konkursnog rada, koautori, i time nosioci svih zajedničkih autorskih prava.

Predajom konkursnog rada autori (autorski tim) ustupa prenos svih imovinskih prava autora Naručiocu ukoliko je predmetni rad nagrađen ili otkupljen.

Nagrađeni i otkupljeni radovi mogu se koristiti u celini ili u delovima i kroz izradu planske i tehničke dokumentacije biće prilagođeni situaciji na terenu, odnosno prostornim i tehničkim mogućnostima i ograničenjima.

Naručilac nema obavezu angažovanja autora kao vršioca izrade planske i tehničke dokumentacije. Ukoliko je potrebno i ukoliko postoji obostrani interes, Naručilac može konsultovati autore

nagrađenih i otkupljenih radova tokom dalje razrade projekta, a autori će pružati konsultantske usluge u potrebnoj meri. Svaku eventualnu saradnju strane će regulisati posebnim ugovorom.

Autori zadržavaju pravo na publikovanje svojih radova. Naručilac ima prava da koristi sve pristigle radove, da ih publikuje i promoviše rezultate konkursa.

PRILOZI UZ PROGRAM – PODLOGE I PRATEĆA DOKUMENTACIJA

Informacioni grafički prilozi Granice konkursnog obuhvata Orto foto snimak sa granicama konkursnog obuhvata i pozicijama zadatih pravaca Izvod iz PPPPN – namena površina sa granicama konkursnog obuhvata Izvod iz PPPPN – regulaciono-nivelacioni plan sa granicama konkursnog obuhvata Izvod iz PPPPN – infrastrukturne mreže sa granicama konkursnog obuhvata Ograničenja podzemne infrastrukture za konkursno područje – Celina 1 Sadržaji u okruženju

Grafičke digitalne podloge Katastarsko - topografski plan Katastarski plan podzemnih instalacija Ortofoto snimak Podloga za priloge u razmeri 1:500, Podloga za priloge u razmeri 1:333.33 i 1:250

40

Smernice nadležnih institucija Zavod za Zaštitu spomenika kulture Grada Beograda Sekretarijat za Saobraćaj, Gradska uprava Grada Beograda JKP Zelenilo Beograd

Izvodi iz aktuelnih planskih dokumenata

Fotografije lokacije

Ostala dokumentacija uz program Spomenik Stefanu Nemanji – prikaz prvonagrađenog rešenja Katalog urbane opreme BVK - KCS Železnička Stanica – izvod iz projekta postojećeg stanja Istorija i arhitektura železničke stanice u Beogradu, Ivan Kleut Mali pijac na Savi krajem XIX i početkom XX veka, Vera Pavlović Lončarski

U Beogradu, 19.11.2018. Članovi Žirija konkursa:

prof.Janez Koželj, arhitekta Jovan Mitrović, arhitekta

Milutin Folić, arhitekta dr Milena Kordić, arhitekta

Osama Al Hassan, pejzažni arhitekta