Grad i okolica - PMF Naslovnica - Prirodoslovno · Suburbanizacija • suburbanizacija - preobrazba okolice pod utjecajem grada (socijalne, funkcionalne i fizionomske promjene u okolici)

Grad i okolica

Utjecaj grada na okolicu

• do 19. stoljeća – fizička međa između

grada i okolice, ali povezanost: razmjena

dobara i usluga

• komplementarnost grada i okolice –

funkcionalno jedinstvo

• industrijalizacija promjene: doseljavanje

u gradove, rušenje obrambenih sustava i

širenje gradova

Suburbanizacija

• suburbanizacija - preobrazba okolice pod utjecajem grada (socijalne, funkcionalne i fizionomske promjene u okolici) smanjivanje razlika između grada i sela

• javlja se u 19. stoljeću (Angloamerika), intenzivnija u 20. st. (u Europi najranije u VB)

• veliko značenje prometa (automobilizacija)

• utječe na preobrazbu postojećih naselja, gradnju novih naselja i promjene u načinu iskorištavanja zemljišta

• dva prostorno-strukturna oblika: radijalni i koncentrični

Okolica grada

• prostor koji se pod utjecajem grada

urbanizira (suburbanizira)

• funkcionalno čvrsta veza s gradom

(svakodnevno kolanje ljudi, roba i

informacija)

• grad + okolica = lokalni ili dnevni urbani

sistem (dnevne migracije zaposlenih)

Okolica grada

• varijable za izdvajanje okolice:

– udjel dnevnih migranata

– udjel nepoljoprivrednog stanovništva

– udjel zaposlenih izvan vlastitih posjeda

– kretanje broja stanovnika

– gustoća naseljenosti

– dinamika stambene gradnje

– način iskorištavanja zemljišta...

Gradska regija

• grad i njegova okolica –međuovisna funkcionalna i prostorna cjelina gradska regija (gradska aglomeracija)

• okolica –kontinuirani urbanizirani prostor

Izdvajanje gradskih regija

• varijable za:

1. izdvajanje matičnog grada

2. izdvajanje okolice

3. utvrđivanje integracije između matičnog

grada i okolice

4. ukupnu veličinu gradske regije

Tipovi gradskih regija

• Morfološki

– način iskorištavanja

zemljišta

– način gradnje

– veličina

– gustoća stanovništva

• Socioekonomski

– na osnovi tri grupe

kriterija:

1. veličina središnjeg

grada

2. stupanj

socioekonomske

preobrazbe okolice

3. integracija okolice i

centralnog grada

Primjeri gradskih regija

• MorfološkeKonurbacija (Conurbation) -

VB

Urbanizirano područje (Urbanized Area, UA) -SAD

Veliko urbano područje

(Major Urban Area) –Kanada

Gusto naseljeni distrikt -Japan

• SocioekonomskeStadtregion - Njemačka

Verdichtungsraum – Njemačka

Ballungsgebiet – Njemačka

Standard Metropolitan Labour Area (SMLA) – VB

Metropolitan Economic Labour Area (MELA) – VB

(Standard) Metropolitan Statistical Area (S)MSA - SAD

Consolidated Metropolitan Statistical Area (CMSA) - SAD

Census Metropolitan Area (CMA) – Kanada

Gradska regija - Hrvatska

Konurbacije

• “područja kontinuirano izgrađena stambenim zgradama, tvornicama i drugim građevinama, lukama i dokovima, gradskim parkovima i igralištima te drugim objektima, a međusobno nisu odvojena ruralnim zemljištem” (Fawcett, 1932.)

• nastale spajanjem više susjednih gradova u jednu urbanu cjelinu u kojoj postoji glavni centar, a unutar nje postoji određena podjela djelatnosti

• 1951. je britanski statistički ured definirao 7 velikih i 95 manjih konurbacija u VB

Rang Konurbacija

(Urban Area)

Broj

stanovnika

2001.

Broj

naselja

Površina St/km2 Glavna naselja

1 Greater London

Urban Area

8 278 251 67 1623,37 5099,4 London, Croydon, Barnet,

Ealing, Bromley

2 West Midlands

Urban Area

2 284 093 22 599,72 3808,6 Birmingham,

Wolverhampton, Dudley,

Walsall

3 Greater

Manchester

Urban Area

2 240 230 57 556,72 4024,0 Manchester, Salford,

Bolton, Stockport, Oldham,

Rochdale, Bury, Wilmslow

4 West Yorkshire

Urban Area

1 499 465 26 370,02 4052,4 Leeds, Bradford, Wakefield,

Huddersfield

5 Greater

Glasgow

1 168 270 48 368,47 3171,0 Glasgow, Paisley,

Coatbridge, Clyebank,

Motherwell

6 Tyneside 879 996 25 210,91 4172,4 Newcastle upon Tyne,

North Shields, South

Shields, Gateshead, Jarrow

7 Liverpool Urban

Area

816 216 8 186,17 4384,4 Liverpool, Bootle,

Litherland, Huyton, Roby,

Crosby, Prescot, St.

Helens, Haydock

Urbanizirana područja (Urbanized

Areas)• kompaktnost

sagrađenog prostora (gustoća zgrada, gustoća naseljenosti)

• središnji grad (“central city”) + rubna zona (“urban fringe”)

• središnji grad – 1000 st /milja2 (386 st/km2)

• rubna zona – 500 st/milja2 (193 st/km2)

• površina UA je manja od (S)MSA – unutar svakog SMSA postoji UA

Urbanized Areas

• Urbanized Area – urbano područje s više od 50 000 stanovnika

• Urban Cluster – urbano područje s manje od 50 000 stanovnika

• UA se prvi put izdvajaju popisom 1950, a UC od 2000. g. - ukupno ih ima 1371 (UA i UC s više od 10 000 st.)

• 37 s više od 1 milijun st. (2000.)

• 70% ukupnog stanovništva SAD (210 milijuna)

Urbanized Areas

1. New York-Newark 17 799 861 st.

2. Los Angeles-Long Beach-Santa Ana 11 789 487

3. Chicago 8 307 904

4. Philadelphia 5 149 079

5. Miami 4 919 036

6. Dallas-Fort Worth-Arlington 4 145 659

7. Boston 4 032 484

8. Washington 3 933 920

9. Detroit 3 903 377

10. Houston 3 822 509

11. Atlanta 3 499 840

12. San Francisco-Oakland 3 228 605

13. Phoenix-Mesa 2 907 049

14. Seattle 2 712 205

15. San Diego 2 674 436

Socioekonomske gradske regije

• Stadtregion (Boustedt, 1960.)

– socioekonomska prostorna jedinica za čije je

određivanje, uz veličinu i gustoću

naseljenosti, relevantno obilježje čvrsta

socijalna i ekonomska povezanost grada i

njegove okolice

Stadtregion

• tri grupe varijabli za određivanje njemačkih gradskih regija 1950. i 1960.:

– gustoća naseljenosti

– udjel zaposlenoga stanovništva u poljoprivredi

– udjel dnevnih migranata u grad

Stadtregion

• ukupan broj stanovnika grada i okolice najmanje 80 000

• 1950: 56 gradskih regija s ukupno 21,6 mil. st. (44,5%)

• 1960: 68 gradskih regija s više od 30 milijuna st.

• osnovno obilježje: brzi porast stanovništva u okolici, a sporiji u središnjem gradu

• sve jače doseljavanje stranaca

Stadtregion

Stadtregion

• 1970. – uvedeno je obilježje gustoća stanovništva i radnih mjesta

• 2005.: – 22 gradske regije s više od 500 000 stanovnika (ukupno 32

milijuna st.)

– 149 gradskih regija s više od 50 000 st. (ukupno 50 mil. st.)

Verdichtungsraum

• nakon 1960.: Verdichtungsraum i Ballungsgebiet

• Verdichtungsraum – površina najmanje 100 km2 s minimalno 150 000 st., gustoća naseljenosti najmanje 1000 st/km2, gustoća stanovništva i radnih mjesta najmanje 1250 na km2

• 1967: 24 takve jedinice,

2007: 41

Ballungsgebiet

• Ballungsgebiet – veća prostorna jedinica s najmanje pola milijuna stanovnika i gustoćom najmanje 1000 st/km2

• jezgru čini jedan grad ili više njih

• 9 takvih cjelina s 25 milijuna stanovnika 1968.

• najveći: Rhein-Ruhr, Rhein-Main, Rhein-Neckar

Standard Metropolitan Labour Area

• U VB: središnji grad + metropolitanski ring

– središnji grad - najmanje 20 000 radnih

mjesta ili 12,5 zaposlenih po hektaru površine

– metropolitanski obruč - administrativne

jedinice iz kojih najmanje 15% od ukupno

zaposlenih radi u centralom gradu

– oba dijela zajedno - najmanje 70 000

stanovnika i moraju biti prostorno povezana

SMLA

• 1971: 126 SMLA

s 42,7 mil. st.

(79,3%)

Metropolitan Economic Labour

Area (MELA)

• veće jedinice:

SMLA + vanjski

metropolitanski pojas

• više od 95% ukupnog

stanovništva VB

• decentralizacija populacijskog razvoja

• pražnjenje središnjih gradova i ruralnih područja, a koncentracija stanovništva i funkcije rada u metropolitanskom obruču

• proces je pojačan nakon 1970. – smanjenje broja stanovnika i radnih mjesta cijelih metropolitanskih regija

Metropolitanske regije SAD

• intenzivna

metropolitanizacija

između dva svjetska

rata (ubrzana

automobilizacijom)


• 1910.-1950. - Metropolitan Districts (1940. je MD

obuhvaćao grad s najmanje 50 000 stanovnika

te okolna mjesta i administrativne jedinice s

gustoćom naseljenosti od najmanje 150

st/milju2; ukupno 140 MD)

• 1950. uvodi se Standard Metropolitan Area

(SMA), a 1960. Standard Metropolitan Statistical

Area (SMSA)

• 1980. – 318 SMSA sa 154 milijuna st. (68%)


• promjene u razmještaju i dinamici porasta

stanovništva: smanjuje se udio središnjih

gradova, a povećava udio okolica; od 1960-ih

udio okolica premašuje udio središnjih gradova


• od 1980-ih Metropolitan Statistical Areas/MSA (sastoje

se od tzv. “central counties” i “outlying counties”)

• središnji grad s minimalno 50 000 stanovnika

• jaka socioekonomska povezanost (cirkuliranje i

zaposlenost); neka područja u vanjskim okruzima mogu

biti i ruralna

• 1990.: 271 MSA s 198 milijuna st. (80%)

• 2007.: 363 MSA

Metropolitan

Statistical Areas

• 16 MSA s više od 3 milijuna stanovnika (2007):

1. New York-Northern New Jersey-Long Island, 18 815 988 st.

2. Los Angeles-Long Beach-Santa Ana,

12 875 578

3. Chicago-Naperville-Joliet, 9 524 673

4. Dallas-Fort Worth-Arlington, 6 145 037

5. Philadelphia-Camden-Wilmington,

5 827 962

6. Houston-Sugar Land-Baytown, 5 628 101

7. Miami-Fort Lauderdale-Pompano Beach,

5 413 212

8. Washington-Arlington-Alexandria,

5 306 565

9. Atlanta-Sandy Springs-Marietta,

5 278 904

10. Boston-Cambridge-Quincy, 4 482 857

11. Detroit-Warren-Livonia, 4 467 592

12. San Francisco-Oakland-Fremont,

4 203 898

13. Phoenix-Mesa-Scottsdale, 4 179 427

14. Riverside-San Bernardino-Ontario,

4 081 371

15. Seattle-Tacoma-Bellevue, 3 309 347

16. Minneapolis-St. Paul-Bloomington,

3 208 212

+ 9 s više od 2 milijuna stanovnika

Micropolitan Statistical Areas

• Mikropolitanska statistička područja (μSA),

od 2003. - oko gradova veličine 10000 –

49999 stanovnika, često i više od 100

milja daleko od većih gradova

• 578 takvih područja - najveće je Torrington

u Connecticutu, s više od 180 000

stanovnika (grad Torrington, 35 202 st.)

Combined Statistical Areas

• sastoje se od susjednih metropolitanskih i mikropolitanskih statističkih područja s umjerenim stupnjem međuovisnosti u zapošljavanju

• najveći:– New York-Newark-Bridgeport, 21 961 994 st.

– Los Angeles-Long Beach-Riverside, 17 755 322 st.

– Chicago-Naperville-Michigan City, 9 745 165 st.

• najmanji:– Clovis-Portales, NM, 64 470 st.

– Union City-Martin, TN-KY, 71 655 st.

– Columbus-West Point, MS, 80 583 st.

Gradske regije Hrvatske

• prve opsežnije analize 1960-ih (Žuljić, 1966)

• 1971. veći gradovi imaju izražene gradske regije

(ZG, ST, RI, OS), kasnije i drugi

• do 1971. izraženija doseljavanja u gradove,

nakon toga dnevna migracija preobrazba

okolica suburbanizacija stvaranje gradskih

regija

• nakon 1991. porast stanovništva okolica veći

nego matičnih gradova


• 1991. izdvojeno 13 gradskih regija, veličine od 55 000 do 930 000 st.

• izdvojene na osnovi modela:1. matični grad ima najmanje 18 000 st.

2. matični grad ima kontinuiranu okolicu koju čine naselja s manje od 20% poljoprivrednog stanovništva i više od 50% aktivnog stanovništva zaposlenog izvan poljoprivrednih kućanstava

3. iz izdvojenih naselja okolice u matični grad svakodnevno putuje na rad barem 25% aktivnog stanovništva


• socijalno-geografski procesi u okolici:

– stambena suburbanizacija

– stambeno-radna suburbanizacija

– urbanizacija pojedinih zona u uvjetima

socijalnog prestrukturiranja stanovništva

– slaba urbanizacija u uvjetima depopulacije

Satelitski gradovi

• gradovi u sklopu gradskih regija velikih gradova koji na određenom stupnju razvoja preuzimaju dio funkcija matičnog grada, ali su funcionalno vrlo ovisni o njemu

• mogu biti starija naselja ili posve novi planski podignuti gradovi

• često imaju samo stambenu funkciju –“spavaonice”

Satelitski gradovi

• trabant – veće

gradsko naselje,

udaljenije od

matičnoga grada i

funkcionalno

samostalnije; izvan

međa gradske regije

Satelitski gradovi

• u SAD – suburbij – planski razvijena

prigradska naselja

• u Rusiji – “gorod sputnik” – satelitska

naselja oko velikih gradova (npr. oko

Moskve dva prstena satelitskih gradova

veličine 120 000 – 200 000 st.; prvi prsten

oko 50 km, drugi do 120 km udaljenosti od

Moskve)

Novi gradovi

• nove luke: Bremerhaven (1827), Ludwigshafen (1843) i Wilhelmshaven (1853) u Njemačkoj, Gdynia (1920) u Poljskoj...

• novi industrijski gradovi: Wolfsburg (Njemačka), Nowa Huta (Poljska), Dunaujvaros (Mađarska)...

• nove prijestolnice: Canberra (1913), Brasilia (1960)

Novi gradovi

• “vrtni” gradovi u Velikoj Britaniji

• nakon 2. svjetskog rata, novi gradovi u okolicama velikih gradova radi njihova rasterećenja (npr. “Plan Velikog Londona”)

• novi gradovi oko Pariza, Stockholma, Helsinkija i drugih prijestolnica

Novi gradovi

• u SAD: tzv. company towns (na poticaj

industrijskih firmi), greenbelt towns (u

smislu Howardovih ideja, za potrebe

srednjih slojeva), levittowns (nakon 2.

svjetskog rata, planska naselja s

tipiziranim zgradama)

Megalopolis

• velika polinukleusna urbana regija s najmanje 25 milijuna stanovnika – Tokaido (Taiheiyō), 83 milijuna st.

– delta Yangtzea (oko Shanghaija), 80 milijuna

– Boston-Washington (BosWash), 55 milijuna.

– megalopolis Velikih jezera (ChiPitts, nekadašnji Rust Belt), 54 milijuna

– delta Biserne rijeke (Hong Kong, Guangdong, Shenzhen...), 50 milijuna

– engleski megaloplis (London-Birmingham-Leeds-Manchester-Liverpool), 50 milijuna

– Rio de Janeiro-Sao Paulo, 39 milijuna

– Liaoning (Shenyang, Fushun, Dalian...), 35 milijuna

– Incheon-Seoul-Daejon-Daegu-Busan, 32 milijuna

– Jakarta-Bandung

– Beijing-Tianjin-Tangshan

– Los Angeles-San Diego-Tijuana

– Randstad Holland-Ruhr

– Milano-Torino-Genova

Modeli i tendencije razvoja

gradskih regija

• opći deskriptivni model – četiri faze razvoja

gradskih regija:

– urbanizacija

– suburbanizacija

– deurbanizacija

– reurbanizacija

• odnos broja i udjela stanovništva matičnog

grada i okolice: centralizacija u fazi urbanizacije i

reurbanizacije, a decentralizacija u fazi

suburbanizacije i deurbanizacije


gradskih regija• u europskim zemljama od 1950.-1960. broj stanovnika

središnjih gradova povećavao se mnogo brže nego okolica

• nakon 1960. slabi porast u jezgrama, a povećava se u okolicama


gradskih regija• u tranzicijskim zemljama i dalje prevladava urbanizacija

s centralizacijom, iako postoje naznake promjena

• u razvijenim zemljama deurbanizacija(kontraurbanizacija) – tendencija dekoncentracije i decentralizacije

• i matični grad i okolica imaju pad broja stanovnika i radnih mjesta pa se smanjuje broj stanovnika čitave aglomeracije

• težište naseljenosti je u rubnim ruralnim naseljima u okolici (eksurbanizacija), koja se transformiraju i gdje nastaju novi centri (Outer City, Edge City, Exopole, Aeroville, Technopole, Zwischenstadt...)


gradskih regija• od 1990-ih mnogi europski gradovi ušli u fazu

reurbanizacije – fizionomska i funkcionalna obnova i sanacija stare gradske jezgre + demografski porast zbog doseljavanja mladog stanovništva srednje klase, koje se zapošljava u kvartarnom sektoru (gentrifikacija)

• istodobno u suburbanim zonama nastaju nova središta monofunkcionalnih obilježja (uredski centri, sportsko-rekreacijski centri, trgovački centri, novi industrijski centri i sl.)

Plansko uređenje gradskih regija

• glavni cilj planskih mjera: smanjivanje

prevelike koncentracije, planska

dekoncentracija i decentralizacija gradskih

regija

• tri skupine mjera: restriktivne, poticajne i

mjere decentralizacije

• Modeli

decentraliziranog

razvoja aglomeracija:

1. izgradnja satelita

2. model radijalnog

razvoja

3. model kružnog

razvoja

4. model linearnog

razvoja

5. model

kompaktnog

razvoja

6. model disperznog

razvoja

• primjer: tzv.

Regionalstadt

(Njemačka)

Hvala na pažnji!

Documents

Grad i okolica - PMF Naslovnica - Prirodoslovno · Suburbanizacija • suburbanizacija - preobrazba okolice pod utjecajem grada (socijalne, funkcionalne i fizionomske promjene u okolici)