367
7/23/2019 H. Contemporanea.pdf http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 1/367 LUC Í A VAS LAA (Coordinadora MARNA CASANOVA G Ó MEZ GENOVEVA GARC Í A QUEPO DE LLANO SDRO SEP Ú LVEDA MU Ñ OZ HISTORIA r CONTEMPORANEA GRADO: HISTORIA DEL ART IOR UNIRSS S

H. Contemporanea.pdf

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 1/367

LUCÍA VAS LAA (CoordinadoraMARNA CASANOVA GÓMEZ

GENOVEVA GARCÍA QUEPO DE LLANOSDRO SEPÚLVEDA MUÑOZ

HISTORIAr

CONTEMPORANEA

GRADO: HISTORIA DEL ART

IOR UNIRSS S

Page 2: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 2/367

TEMA

LA CSS DEL ANTGUO ÉGMEN

1 EL ANIGUO GIMEN11 La ecooa

La agcta La dsta

1 La socedad13 Las sttcoes

EL DESPOISMO ILUSRADO

3 LA ILUSRACÓN3 1 Coceptos daetales de a Istacó

La azó La cítca La betad La elcdad

3 Pesadoes stados s oba cbe L Encicpedi Motese Voltae Rossea

4 LA CULU POPULAR

5 MOVMIENOS ARÍSICOS

6 LA REVOLUCIÓ

N AMERICANA Y EL NACIMENO DE ESA-DOS UNIDOS6 1 Casas de la Revolcó6 La gea de la depedeca63. La Costtcó de os Estados Udos64 Cosececas de la Revocó atlátca

13

Page 3: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 3/367

EM

LA CISIS L ANTIUO RÉIN

E leas geeales la expesió Atigo Rgie sive paa desiga a oa de ogaizació ecoóica social potica de los sees

aos ate el adveiieto de la cotepoaeidad. E eecto e lasltias dcadas del siglo XVIII coiezos del XIX se podo pi-eo e deteiadas egioes del globo lego e todo l e l coie-zo de a tació e todos los teeos de la e e ltia istaciaa deivado la sitació del do actal. E a cogació deldo cotepoeo Eopa gó papel decisivo. Ella e la gapotagoista de la dobe evolció poltica social e desde alesdel sigo XVIII abió paso a la eva etapa de la istoia aa e ae os ecoaos.

L ANTGO RÉGMN

a deoiació Aniuo Réimen e ideada po los evolcioa-ios libeaes paa ace eeecia al sistea social ecoóico pol-tico ateio doiate e Eopa ete los siglos XVI a XVIII a decotapoelo a a eva sociedad a eva poltica e eega aales de XVIII coscietes de e estaba iagado a evapoca.

5

Page 4: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 4/367

La economía

Iclso e pleo sglo XVIII la aricuura sega sedo la prcpalete de reza Daba epleo e too al 80% de la poblacó e todos

los pases de Eropa. El Atgo Rége e el prodcto de a socedadagrara e e ss procedetos prodctos o era ada oadora loe la codeaba a peródcas etapas de habras La da agrcola deAtgo Rége se odcaba y poco de geeracó e geeracó apesar de lo cal a largo plazo se prodjo aeto de la prodccó sel cal habra sdo posble aletar a a poblacó crecete Este a-eto se logró por la rotracó de eas terras y tabé por a leaejora de los étodos de clto Haba a eleada tasa de ortaldade se copesaba co a erte ataldad por lo e el creceto de-

ográco estaba estacado.Los pestos pagados por los capesos proporcoaba la ayorparte de las retas a los poderosos a esia, a nobeza y e propio ado La ayora de las alas prodca lo e ecestaba para s pr-pa sbssteca y las posbldades para acceder a la propedad de a par-cela de terra era y escasas

La indusria por el ero de trabajadores e epleaba por a -eza e geeraba e cso por el prestgo socal e plcaba ed-ba y por debajo de la agrcltra Exsta aros odelos de prodcó dstral Por lado estaba los peeños talleres rbaos e e aestro trabajaba co os pocos apredces y ss oras de pdccó y ss precos estaba regdos por los remios, e era ccoes e agrpaba a los aestros de cada oco e cada cdad ta tabé sstea cosstete e el trabajo a doclo por ce ercader e adró gra portaca e algos sectore co textl e el e los ercaderes captalstas proporcoaba la apra a hladores y tejedores rrales y coercalzaba lego s prtos alete las grades fábrcas e cocetraba a bastate o pero e todaa ates de la Reolcó Idstral tlzaba lo mD;

procedetos artesaales de los peeños talleres

La sociedad

Desde el pto de sta socal la Eropa del Atgo Rge

racterzaba por a sere de rasgos e la dferecaba etaee o

cedad coteporáea.Era a sociedad esamena e la e se dstga o

o o etados e era grpos socales co a stacó lega b�

6

Page 5: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 5/367

ecada Báscaete exsta tes e cero, a nobeza y e esado anoo Tercer Esado La deecacó soca estaba deteada po la pe-teeca a uo u oto estaeto. La deeca udaetal ea a ue opoa a la obleza dotada de pvegos a estado ao ue caeca de eos.

Dcha deeca ea heedaa auue e oaca poda eoblece a dvduos destacados del estado lao Los pvegos de os dos peosestaetos aca de a có ue desepeñaba especto al esto de asocedad

El estado lao agrpaba a uy deetes sectoes socales (buguesacapesado y asaaados ubaos) ue tea la oblgacó de satsaceos puestos eaes y los ecesástcos (el dezo ea el tbuto aua uelos capesos pagaba a la Iglesa y cossta e u pocetae cecao ala dca pae de a cosecha) Coo e el Atguo Rge los Estados

ea coesoaes esta obgacó haca a Igesa se exteda a todos oscapesos Debe ecodase ue ea ua socedad pobe e a ue a ayoa de la pobacó estaba a aletada a vestda y co alas v-vedas lo ue a expoa a las eeedades y a habe. Asso estaba soetda a agas hoas de tabao

La nobeza ue epesetaba e too a 5% de a poblacó ea eeleeto socal ás sgcatvo de Atguo Rge La base de su -ueza estaba e las etas de la tea ue le coea ua dgdad socasupeo Lo ue dstgua a los obes o ea a ueza so os pve-gos egales ue vaaba segú os pases peo a eudo clua se uz

gados e tbuaes popos y o paga puesos ete otosLa etaldad oblaa tab pedoaba e a gesia y e ao

cero ue e buea edda se ecutaba ete os segudoes de as a-las obes La egosdad de la poca otogaba u alto ago socal alceo ue costua e pe estaeto dotado de portates pvlegos y uas uezas cosdeables Asso tea ua ga uecacultua po su pape e a eseñaza y poue e e udo a la gu-a de páoco vea a epeseta ua a cultua besca

La burguesía auue e teoa se coda co as asas populaes

e el estado ao e ealdad haba ogado u bue acoodo e el At-guo Rge Sus actvdades e la dusta as poesoes coo ed-ca o abogaca y especalete e ga coeco y as azas e popo-coaba ua cosdeable ueza La ga buguesa auue o podacopet co las otas de la ata obeza supeaba e eo a a ayopate de estaeto obao Estos gades bugueses tea u vel devda sa al astocátco auue ás sobo y e ocasoes obtea deloaca el eobleceto

No exsta ua otea deda ete a peueña buguesa y as ca-ses baas ubaas Los atesaos ecuadados e geos poda cost

1

Page 6: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 6/367

t secto eoso de a obacó e as cdades e tea s dsta Cado as cosecas ea aas sba e eco de a se veaaeaados o e abe se odca otes

a stacó de os caesos vaaba seg as egoes seg setataa de oetaos aedataos o oaeos. E eas geeaes asea acaba a vda de os caesos de as cases baas baas.a aetacó ea oótoa ata de oteas esevdose a cae e vo aa as estas

Las insiuciones

a ogaacó oltca s co de Atgo Rge ea a mo-

narquía absoua E oaca dsoa de ode absoto aa dcta s ees oba a ss stos e vtd de oge dvo de satodad adsta stca. a eesetacó de eo estaba tadaa as sttcoes coo as Cotes e Esaa os Estados Geeaes eaca o as Detas e agos ases de Eoa e e oaca covocaba aa socta aoacoes ecoócas a ss sbdtos.

S ebago os oacas absotstas o tea a atodad -tada a e aba de eseta os vegos e ss ateasados abacoceddo a ceo a a obea. Ades as ecesdades aceas deos Estados aba evado a a veta de atos cagos cos ttaes goaba de a aa bead e e eecco de ss actvdades a cosó a ecaca sobe todo e a adstacó de stca ea abtaes e os Estados absotstas. Po todo eo as eoas sadasdesde e ode o agos oacas os dsotas stados de sgoXVII ecotao cas dctades e s desaoo esto dececoóa cos e cea osbe eaa a see de eoas ecesaasdesde aba ateedo e ge de oaa absota.

as deas de esado gs de aes de sgo XVII Jo Lockee deedó a ecesdad de cotato ete gobeates gobeados

eo acogdas o vaos esadoes aceses e egado e oge d-vo de ode ea ecaao evo sstea otco basado e a dvsó de odees e a eesetacó oa o edo de sago

Peo e sisema esamena coeaba a tabaease a osta ca-os stoas de e aba egado a s . U co de cabo socaaca de a aacó todava odesta de a case soca bgesaeo e acto s decsvo de cabo e a acttd ctca desde e ode vsta de a aó aca a ogaacó soca e se caacteaba os acoadad. S dda a de as eas s ecestadas de eoaea a aceda ea teedo e ceta e a Moaa deba de a

1 8

Page 7: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 7/367

ete a los cecetes gastos de las geas y los seldos de a ed de -coaos poesoales

EL DESPOTSMO LUSTDOSe deoa Despoismo usrado a tpo de poltca e pl

sao algos oacas del sglo XVIII y e e pate cocdó co lasaspacoes de los lstados E tato e despotso la eva poltcao ea so a cotacó del absoltso e aba eecdo los o-acas del sglo ateo ya e s obetvo sega sedo eoza los podees de la Moaa E bea edda las ealzacoes de los dspotaslstados eo y slaes a las de los oacas e les aba pe-

ceddo obas pblcas codcacó legslatva ssó de la Iglesa y laobleza desaollo de a ecete bocaca etcPeo la ovedad esda e la acttd acoalsta e se aestaba e

esta poltca so e e los esctos de los lstados Dspestos aeogaza ss Estados de a aea acoal los dspotas lstadosostao eo espeto po los pvlegos y costbes tadcoalesy a ayo voltad de eoa S acttd e tab ás secla aavez vocaba el deeco dvo coo oge de s pode avoeceo latoleaca elgosa y se eetao a la Copaña de Jess la ás pode-osa de las ódees cosdeada po los lstados coo a pevveca

del aatso de pocas ateoesLa pcpal dcltad de esta eoa a la poste la peda de toe

detva de l ltca de eoas del Despotso Ilstado ea la insauración de un sisema sca co y vesal basado ás e la po-pedad de la tea e e la poscó decta sobe el coso Estosplaes de eoas e la edda e e atetaba cota las execoesde las clases pvlegadas ecotao a ete essteca y seacoo veeos ás adelate el desecadeate de la Revolcó ace-sa E detva las oaas tveo e seg ecadado odos de

os pestos dectos e cada vez ea ás gavosos paa el eceEstado y acdedo al ededaeto pblcoLa css del Atgo Rge o se podo de oa sltáea

de aea oe e todos los pases de Eopa. El odelo de Estadobasado e la dea de oaa absolta y los pvlegos de la oblezaedó páctcaete aboldo e el año 789 co la Revolcó acesa.ab eo deteates paa ello otos acotecetos e se aba podcdo co ateodad coo eo la Revolcó Idstal eGa Betaña y la Revolcó Aecaa e tao cosgo la depede-ca de los Estados Udos

9

Page 8: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 8/367

LA ILUSTACIN

Se deoia ustración a la picipal coete del pesaeto e-opeo e se podo date el sglo XV Dcho téio eea la co-

aza e e tas siglos de babae haba coezado a ea lstadae poda a la igoacia y al aatiso as ideas picpales de lalstació haba sgido e el siglo XV po oba de pesadoes coosaac Newto y Joh ocke e eo los e ás yeo e la evaoa de pesa E eecto el pogeso cietco expeetado a lo lagodel sglo XV e iteetado po los lósoos ilstados coo el triunfo de a razón humana Paeca e el hobe ecpeaba la e e siso y e las ltadas posibilidades de la telgecia haa paa lle-ga a descb y explica lo descoocido El lósoo ilstado o sola pe-

ocpase de las azoes ltas de la existeca haa so de la dsó del coocetoo e caacteizó a la lstació e la otable disió e tales

ideas tvieo e todos los abetes cltos de Eopa y el too de escep-tciso hacia la tadició y de coaza e la azó e e adiedola alta clta eopea as evas coviccoes de los ilstados se pe-de agpa e too a cato coceptos daetales la azó la ct-ca la libetad y la elicidad

20

a razón se cosideaba la ás ipotate de las acltades ha-

as desplazado a la e E pesaieto acoalista acabó co chas ceecas del pasado y sgó a eva eligó basada e laazó el deísm o eligió atal e opa co el cistaso ybscaba ss leyes e la Nataleza os popios cistaos icldaa pate ipotate del cleo adoptao a acttd ás acoa-lsta cotaa a la itoleacia eligiosa e pasó a se cosdea-da coo la ás claa aiestacó de la babaie

a crítica ea el coolaio lógco de a actitd acoalista No sólolas stitcioes sio tabié las ceecas y costbes eo so

etdas al esctiio de la azó a ibertad ea a co exgecia de los pesadoes lstadoea ecesaias la libetad elgosa y de pesaeto paa podeecita la azó y paa ctca todo lo e deba se cticado l-gos tabé cosideaba idispesable la libetad poltca gedo el odelo glés peo si ebago otos estaba dsptos a aditi Estado atotaio sepe e ea ilstado y -lzaa s pode paa elia los obstáclos tadicioales e

opoa a la bseda de la elcdad haa Ese e el deal eDespotiso lstado

Page 9: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 9/367

La feicidad coezó a ser cosderada coo el prcpa obetvode la codcó aa e cotra de crstaso e staba eese lgar prordal la salvacó etea

Las evas deas lstradas se extedero por toda Eropa y os pesadores ás radcales de la lstracó ero s dda os racesesraca e el cetro desde el e rradaro estas deas aca el resto deldo avorecdas por el aracesaeto de la cltra y de la oda elos saloes arstocrátcos del cotete eropeo

e e raca dode se pblcó la obra cbre de la stracó laEncicopedia e teto de rer todo el saber ao y e servracoo el pto de partda para el progreso del cooceto y s dsóe los abetes cltos eropeos Los volees pbcados costtyero

oetal copedo de coocetos cetcos tccos e stórcos caracterzado por erte cotedo crtco aca as sttcoesy creecas tradcoaes. El pblco de as evas obras estaba costt-do cas de aera exclsva por las cases prvegadas Las evas deasstradas teresaba a la obleza al clero y a esa brgesa acoodada yreada cyo odo de vda poco a poco se ba acercado al de la arstocraca y e clso a veces tea acceso a os saloes de sta E eevado preco de los bros aca ás dcl s dsó. Pero es e adeáslos propos escrtores lstrados clso los ás radcales o era partdaros de e ss deas era dddas etre las cases baas Eos cosderaba al pebo llao ás adecado para ser drgdo desde arrba epara ser strado y adoctrado.

Los tres pesadores ás caracterstcos de a stracó Mones-quieu Voaire y Rousseau ero raceses ae sólo o de elos elto o era de adopcó

Monesquieu Mebro de a obleza e cobató el absoltsooárco al e opso a doctra de a separación de poderesrete al poder del rey deba exstr otros poderes para ejercer

elbro. S odelo era Gra Bretaña co la Cáara de os Loresy la Cáara de los Ces eercedo de cotrapeso de poder rea.oire: Perteeca a a clase brgesa S prcpal ters era laiberad de pensamieno ás e la lbertad poltca. Adraba delos gleses la toeraca relgosa el prestgo e all se otorgaba alos telectales y a relatva lbertad de presa e exsta No seopoa al absoltso sepre e ste plsara las deas stradas. Cobató el poder de clero y ss ataes o sólo ero drgdos cotra la gesa Catóca so cotra toda vsó crstaa del

d Era re partdaro de la regó y la ora atraes2 1

Page 10: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 10/367

Russeu: ab peteeca a la bgesa y se le cosdea ode los pesadoes ás podos de la lstacó Ddaba de ela cvzacó cea al obe ás elz S oba ás potatee E conrao socia, e casó ga pacto e los años pos-

teoes a s pblcacó E esta oba s ato sostee e a basede a socedad está e cotato po el ca cada dvdo e-ca a s lbetad atal de ss deseos co los deás e a vo-ltad geeal y se copoete a acepta las decsoes de sta Noseta a patcla adacó po los ssteas palaetaos degobeo so e l deseaba Estado e el e todos los cda-daos tvea seteto de pacpacó

LA CULTUA POPULANos ceaaos a alsa age del Atgo Rge s o va-

os e ceta e esos ovetos telectales de los e se a tatadoe los ateoes epgaes o tveo a decta epecsó sobe laga ayoa de la pobacó E eadad a pesa de los avaces de la s-tccó date estos sglos todava a ales del XV a ayoa de oseopeos ea aalabetos y cado aba de a doceto lo a-ca edate a cz o alg oto sgo E aca se a calcado ee too al año 875 el dce de aalabetso odaba el 6% de ss ha-

btates peo e bea pate de Eopa esta ca ea todava ayo Habaás aaabetos ete las ees e ete los hobes y e el capo ee la cdad Po deás la opó doate ete la oa cta eae o se devaa g be de e el peblo apedea a lee

Al so tepo e os pesadoes stados escba ss obas aayoa de la pobacó sega aeada a ceecas ltseclaes E cs-taso aca sglos e se aba pesto peo ea cstaso ez-clado co eotas ceecas e las glesas teda a cosdea cada vezás coo spestcoes As po eeplo la ceeca e a bje se

atvo e los capos co tepo desps de e los jeces acos yecesástcos la bea desechado E el capo se cotaba vvedoe do ágco E las peeñas aldeas aba a edo ag o-be e saba lee y e too al cal ss vecos se ea to al egoa cae a oce paa escca la lecta de alga oa o olleto pesoa odea dsta de la peta coezaba ya a gaase poco a pocoa pblco paa el coso ctal coo pedo de o e os s-glos ás tade sea la clta de asas S cotedo ea el popo de aclta de evasó stoa de caballeos de satos de hadas y de eyes ytab de cees aosos to a oóscopos y alaaes

22

Page 11: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 11/367

MOVMNTOS ATÍSTCOS

Deoaos oy are barroco al coto de la prodccó artstcadel sglo XVII y de bea pare del XVIII ae e s orge el tro

se tlara ta sólo para reerrse a las creacoes e s aberaeteropa co el clascso e e aia dode a coeos del XVII srgero las tedecas barrocas S cetro prcpal e Roa dode losPapas y las grades alas obles de las e allos provea acaro a astosa actvdad artstca e do a la cdad s actal aspec-to E la artectra destacaro Bernini y Borromini

era de Itala el barroco se desarrolló e dsttas escelas acoa-les dotadas cada a de ellas de a vgorosa persoaldad derecada.E spaña las oras artectócas barrocas traro desde edados

del XVII clado a coeos del XVIII co Churriuera El neo-casicismo alcaó s ase de ayor pletd e la obra de Juan de Via-nuea, ator etre otros del edco del Mseo del Prado de Madrd Ela escltra la perdracó del barroso e s dradera gracas a laobra de Sazio E la ptra e dode s destacó el barroco españolco ss grades aestros Zurbarán, Murio y Veázquez E s etapacal la obra de Francisco de Goya se staló a caballo etre la Ilstra-có y el Roatcso y ades de ss valores arstcos costtyó esplddo testoo acerca de la evolcó española de perodo aotro.

Desde el pto de vsta arstco el sglo XVIII o estra a dads prera tad e la prologacó del barroco etras e la segdaestvo bao la reaccó del eoclascso. Francia aceptó barrosoco as caracterstcas especales a este estlo se le deoó Rccó. Elas costrccoes artectócas se ssttyero los plaos y rectas porlas sperces crvas. vo s aestacó s caracterstca e la de-coracó teror de los edcos e la e predoaba la atasa y elexotso. Se aestó tab e la ptra co Waeau y Fraonard.

E Fandes destacó la obra de o de los ptores s tpcaete ba-

rrocos ubens, co ss obras exberates y lleas de colordoos excesos del barroco prodero a edados de sglo a reaccó

avorable al clascso. Ms e las atgüedades roaas ero las gre-gas las e ssctaro el etsaso del públco e tvo el apoyo de losgobeos y las acadeas. E la escltra y la ptra los otvos de s-pracó ero los astos tológcos o la Hstora clsca E la ar-tectra se volvó a la prea de los órdees gregos

a artectra eoclsca era el resltado de la gradosdad de ssproporcoes y de la caldad de ss aterales Coo correspoda a

oeto de robsteceto estatal se pso sobre todo e las captales23

Page 12: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 12/367

y en os gandes conjnos banscos Sn ebago e neocascsonnca egó a se eaene popa, ya e ea excesvaene acadco,o y convencona

E sgo XVIII es denonado e Si de músic pes e en ea

donde ás se dsngó e aspeco esco de ese sgo Haba na acónnvesa po a sca, y os onacas y gandes señoes anenan sspopos scos de cáaa e oecan conceos en ss paacos La sca despeó n nes genea en Eopa, sobe odo en Aeana, en eIpeo asaco y en Iaa Aoes coo Jan Sebasán Bach Haen-de Mozar Viadi Scarai y, a naes de sgo Ldwg van Beehoen deon eace a esa poca

LA EVOLUCN AMECANA EL NACMENTO DE LOS

ESTADOS UNDOS

E conco e enenó a Ingaea con ss ece coonas esabec-das en Aca de Ne, ene e Aánco y os ones Apaaces, acabócon a oacón de n nevo pas ndependene os Esados Undos Epondo sendo evoconao e vo esa ca po a ndependencaesdó en e os coonos de esas coonas dsceon a egdadsa de os acos de pode poco bánco, eecados sn e conseneno de os gobeadoes

Lasrece coonias

esabecdas en e sgo XVII, pobadas po nosdos ones de abanes, osaban na gan vaedad en cano a sca, a ss ecsos naaes y, po ano, en s econoa Unas eonndadas decaene po a Coona bánca o expoadas po copañas e coecaban con podcos opcaes oas naceon as e esabeceno de coonos exados de a eópo po ovos pocos oegosos

Las de Noe, de na exensón eno peo con na ayo densdadde pobacón, enan na agca seejane a a eopea y n coecoao poane en oo a peo de Bsn, as coo na ncpen-

e ndsa ex y eagca Esa bgesa coeca e ndsapono coenzó a acepa as deas vendas de EopaPo e conao as coonas de S enan coo nca ene de -

eza na agca de po opca, de gandes panacones, cyos po-peaos ean asócaas y zaban na abndane ano de oba de es-cavos negos

Nngn azo na ene s a as ece coonas, e se oganzaon po-caene sgendo e odeo bánco y anenendo n apo agende aogobeo egdas po gobeadoes de a eópo, peo con nas

24

Page 13: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 13/367

asabeas eegdas paa voa os pesos necesaos paa el aneneno de a adnsacón ocal En neas geneales Gan Beaa se -aba a egla odo conceene al coeco exeo

Causas de a eoución

La nseccón coenzó as a Gea de os See Aos cando los n-geses popseon eoa e sisema de impuesos, a n de e los coo-nos sagasen na pae de los gasos ocasonados po la gea Assose les obgaba a aneneno del ejco ea asenado en ss eioos.

Ane el nes de los coecanes báncos e san el bocoaecano los ngeses deogaon agnas asas coo po ejepo e -

peso del be selo e enan e eva os docenos jdcosane anveon oas paa as aa s deeco a pecb pesospo pae de as coonas no de ellos sobe el é Ese ba a se e den-vo deonane del conco Cando en el ao 773 e gobeo de Lon-des concedó a a Copaa de las ndas Oenales el onopolo de avena del en as colonas cecó la oposcón y en n abene ee-ene os nos coonos dsazados de pees ojas aojaon a a enel peo de Boson n cagaeno de . Esa evea opó caeposbdad de dáogo ene abas paes y las leyes de casgo po paedel gobeo de Londes no se ceon espea

La uerra de ndependencia

Las eddas epesvas odenadas po e gobeo ngs povocaonna eaccón po pae de los colonos y ss epesenanes se neon en ePe Conreso de Fiadea (77) a n de oganza na essenca encon La ayoa de ellos no ean padaos de a pa con Inglaea sno de na econcacón basada en nevas noas e gesen as

as elacones edane as cales os sbdos de las coonas ve-an los sos deecos e los de a eópo Peo a acd nansgene de gobeo bánco y el coenzo de los ncdenes aados -pdeon na solcón pacada As os colonos odeados se pasaon alcapo de los adcaes, e ean padaos de la sepaacón oa na-ene a ensón desebocó en e esaldo de a uerra en abl de 775y Geoge Wasngon e elegdo geneal en jee de ejco aecano.En n pncpo pasó gandes apos paa canaza a ca de nos paoas ndscpnados ene a n ejco poesona coo ea e nglse posea poanes ecsos nanceos y ea deo del a

25

Page 14: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 14/367

e es de uo de 776 e Cogreso de de probó Decración de Independencia redctd por Jeerso ue sró pr etr coesó de os cooos y pr buscr u ecesro e prescdbe poyo e os gobeos europeos ue er eegos de Igterr

or pre ereteto bco se produjo e proceso potco e ue s rece Coos psro orr os stdos dos cd co se cortó e stdo sobero. b se probó DecrcóDerecos de Hobre e ue se psb os prcpes postude berso potco: gudd te ey dsó de poderes bede expresó y de reuó sober popur eeccó de todos os credte e surgo restrgdo etc. ete e e ño 78, os tstdos soberos crero u Confederación cuyo gobeo se drgr guerr cotr Gr Bretñ y soucor os coctos etrestdos. S dud yud tr rces espño y odes o

sbe ctor de os rebedes trs ses ños de guerr. eteCoedercó ue recoocd por e gobeo brtco

La Consiución de os Esados Unidos

to os geses coo os orteercos deseb p. Lo eros por teor ue sus eegos europeos obtuer desd (

ts y porue e e teror de ps se estb desrrodo u coorbe os cooos rebedes stos tos debdo su dc

có ecoóc er prdros de rr rpdete u p uee

sodse stcó obted trs guerr.Ls coerscoes de p curo co r de Traado

Versaes (78 por e ue se recooc depedec de os sados de Arc des de cedere e terrtoro sur de os GrLgos etre e Mssssp y os Motes Apces. Por otro do ry spñ ue b cobordo e guerr cotr Igterr obtgus cocesoes terrtores; e s coo Pesu de ord s de Meorc oero perteecer Coro espño.

U e ogrd depedec os rece stdos st etoce

ederdos propusero estrecr sus cuos edte eborcó d Consiución federa (787 ue estbec us sttucoes coupresdete eegdo drectete cd cutro ños; u poder egsto ddo ee Cr de Represettes y e Sedo y e rbu Supue eegdo prer presdete de os stdos Udos George Wsg

Consecuencias de a eoución aánica

Desde e puto de st teco Reoucó Aerc

u otbe repercusó eco de ue e yor de os std"

26

Page 15: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 15/367

la Uó sgea exstedo esclavos egos veía a spoe des-etdo páctco del pcpo de galdad de todos los obes peo opdó e Estados Udos ssttyea a Iglatea coo odelo de l-betades a los ojos de uees deseaba ue se podjea a eoa e

ss espectvos países S dda el ejeplo aecao despetó espe-cal tes e Faca e ea el pcpal oco telectal e EopaUa vetaja cal de los Estados Udos e e estveo desde el

pcpo lbes de las jeaías estaetales del Atgo Rge al oexst e Aica a obleza atva o cleo pivlegado Eso zo po-sble e la Revolcó se desaollase s el acado caácte socal eos años ás tade tedía la Revolcó Facesa E el teeo polítcoel ejeplo aecao yó de a aea cosdeable paa e ds-yea el tes de los eostas eopeos po el Despotso Ilstado yaetaa las espeazas e las posbldades de gobeo palaeta-o E Eopa los Palaetos estaba asocados al ateeto de lospvlegos tadcoales ue los desacedtaba etas e el sstea delos Estados Udos lbe de cale eeca de obleza o astocacapodía se cosdeado como el ejeplo de e ea posble sstea de gobeo basado e pcpos acoales S dda la depedeca otea-ecaa tvo o pocas ecas e los posteoes ovetos evol-coaos e depedetstas e se podcía e Eopa

DOCUMENTOS

TEXTO . E CONTRATO SOCA

«Encontrar una orma de asociación ue deenda protea con toda la er-za común a la persona los ienes de cada asociado, por la cual, uniéndose cadauno a odos, no oedezca sin emargo ms ue a s mismo permanezca tan ire

como antes». Tal es el prolema ndamental, cua solución da el contrato social. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

o ue un omre pierde por el contrao social es su liertad natural un de-reco ilimitado a todo lo ue le tienta puede alcanzar; ue gana es la liertadcivil la propiedad de todo lo ue posee. Para no engañarse en estas compensa-ciones, a ue distinguir ien la liertad natural, ue no tiene otros límites uelas erzas del individuo, de la liertad civil, ue est limitada por la voluntad ge-neral, la posesión, ue no es ms ue el eecto de la erza el dereco del primer ocupante de la propiedad, ue sólo puede ndarse en un título positivo. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Page 16: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 16/367

El contrato social estalece la gualdad entre los ciudadanos, de tal modo uetodos deen gozar de los mismos derecos. As, todo acto de soerana oliga oavorece igualmente a todos los ciudadanos, de orma ue el soerano sólo tieneen cuenta al cuerpo de la nación no distingue a ninguno de los ue la compo

nen..J Rousseau: El contrto socil 162

TEXTO . DECARACÓN DE NDEPENDENCA DE OS ESTADOSNDOS 4 de ulio de 16)

Cuando, en el curso de los acontecimientos umanos, se ace necesario paraun puelo disolver los vnculos políticos ue lo an ligado a otro tomar entrelas naciones de la tierra el puesto, separado e igual a ue las lees de la naturaleza, del Dios de esa naturaleza, le dan dereco, un justo respeto al juicio de laumanidad le oliga a declarar las causas ue lo impulsan a la separación

Sostenemos por evidentes, por sí mismas, estas verdades: ue todos los omres son creados iguales ue son dotados por su Creador de ciertos derecos inalienales entre los cuales estn la vida, la liertad la úsueda de la elicidadue para garantizar estos derecos se instituen entre los omres los goieos,ue derivan sus poderes legtimos del consentimiento de los goeados uesiempre ue una orma de goieo se aga destrctora de estos principios, elpuelo tiene dereco a reormarla o aolirla, e instituir un nuevo goieo ue sende en dicos principios, organizar sus poderes en la orma ue a su juicio sea

la ms adecuada para alcanzar la seguridad elicidad.

28

Page 17: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 17/367

TEMA 2

LA EVOLUCN FANCESA EL MPEO NAPOLENCO

1 . LA REVOLUCÓN FRANCESA1 1 Casas d la Rvocón

Económcas Ag d la brgsa Dscontnto d rcr Estado Ansas d cambo potco Malas coschas Dsast ntr ncsdads socals, poltcas y conómcas

1 .2 . Los Estados Gnrals1.3. La Asambla Consttynt (17891791) Consttcón d 1791

Sparacón d podrs Consttcón Cvl dl Clro Dscntrazacón d a Admnstracón Catgora d cdadanos actvos

1 .. La Asambla Lgsatva ( 1 79 1 1792)1 .5 . Convncón y Rpblca ( 1 7921 795)1 .6 . La raccón trmdorana (1 79 1 795)1.7. El Drctoro (17951799)

2 EL MPERO NAPOLEÓNCO2 1 . El Conslado2.2. El mpro

Polítca

Socdad2.3. Las campañas napolóncas2.. El Bloo Contnntal2.5. La caída d mpro

29

Page 18: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 18/367

TA 2

LA VOLUCIN FANCSA L IMPIONAPOLNICO

Las idas d la lstración proporcionaron la bas tórica a la Rvol-

ción s prodo n Francia, acabó con l Antigo Régimn

abriól mndo a na nva concpción d l vda d las formas d organiza-ción n todos los nivls. vos principios, nvas das nvas formas ércto d Napolón Bonapart s ncargó d tndr por toda Eropa n ss campañas bélicas, corrgidos por l mprio.

LA VOLUCIN FANCSA (

a Rvolcón s dsncadnó n Francia n l año 789, consi-

drada como n modlo d rvolción poltica, spso la conista dlpodr por la brgsa l dsplazaminto d la aristocracia Entr los orgns d sta Rvolción s pdn sñalar problmas conómicos, con-cpcions poticas nvas mal ncionamnto d as insttcions. indda, n Franca s abrió na nva tapa d la istoria d la hmanidad

Causas de a eoución

Varias casas provocaron la Rvolción, sin mbargo la ndamntal

díndoe económica

motivada por la crtica stación d la Hacinda3

Page 19: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 19/367

pbica obligó al ry Lis XVI y a ss ministros a amntar os im-pstos con l n d solcionar la dicil sitación Pro la gstión d losdifrnts ministros chocó con la actitd intransignt d a noblza soponía a na rforma scal. El Estado francés sfría n décit crónico, los

gastos ran spriors a os ingrsos La grra d indpndncia amricana había provocado na sangría n las nanzas statals francsas Losintntos para consgir la noblza y clro pagasn cirtos imps-tos mparon a stos dos stamntos a na postra d rbldía La Rvo-lción staló n París pro vino prcdida y sgida d movimintos r-ras dada a strctra fda dl campo francés

No obstant lo antrior, coincidiron también otra sri d factors contribyron d forma dcisiva a dsncadnar a Rvolción y spodrían rsmir n

La privncia d na strctra tradicional arcaica y l aue de aburuesía, rclamaba para sí n podr político parallo a podrconómico dl disfrtaba

Desconeno de Tercer Esado o stado llano staba cada vzmás prsionado por os impstos, ya a noblza y l cro sta-ban ntos d pagar dichas cargas. A nas dl siglo XVIII loscampsinos s rsistían a satisfacr los drchos sñorias a os no-bls y los dizmos a la IglsiaS rclamaba n cambio poíico sigindo las idas rformistas dlos pnsadors istrados. En fcto os lósofos ilstrados anc-ss aportarían l aparato intlctal a procso rvolcionario Lasocidad stamntal con privilgios d a nobza y clro y probl-mas spcícos d cada stamnto s prsntaba n l siglo XVIIIcomo na strctra anacrónica

Las maas cosechas d os años 1 788 y 1 789 lvaron prcio dlpan E prcio dl trigo alcanzó máimo dl sigo y hambr m-paba a as masas a tomar postras dsspradas

Eistía n desajuse ntr las ncsidads socias poíticas y co-nómicas d país y la falta d rspsta por part d los goban-

ts E Estado francés staba nvcido y s administración dbíasr rnovada

La socidad francsa d nals d siglo XVIII ra na socidad nblición La mayoría d los campsinos dsaban n cambio así comolas masas rbanas la brgsía n n todos los sctors constitíanl rcr Estado. Algnos nobs con problmas conómicos y l baoclro s inclinaban también por llvar a cabo na sri d rformas n lasocidad y n la poítica francsa El rsto d a noblza y l alto clro ranlos nicos s oponían a calir rforma conllvara la pérdida d

ss privilgios32

Page 20: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 20/367

Los Estados Gnas

La rnión d os Estados Gnrals s abrió n Vrsalls n mayo d789 prsidida por ry Lis XVI. os Estados Gnrals staban for-

mados por los rprsntants d os trs stamntos nobza, co y T-c stado Los siscintos diptados d stado lano igaaban n nm-ro a los d la nobza y clro d ahí s inclinaran por a rnión nna soa saa y por la votación por individos mintras los privilgia-dos dsaban la dlibración por sparado y mitir n voto por cada sta-mnto.

Al no consgir l monarca acptas ss pticions l rcr Es-ado dcidió sparars d os otros dos stamntos y constitirs n Asam-ba Naciona Crrada la sala d rnions por ordn d Lis XV los

mimbros d la Asamba s rniron n l Pablón dl Jgo d Potaon a volntad d no sparars hasta habr dotado al pbo d na Cons-itción. Los rprsntants d la noblza y l clro dcidiron acpar lasamba conjnta para laborar na Constitción spso proca-mar a sobranía nacional frnt al podr ral.

a Asamba Constitynt (78979)

La Asamba Nacional s dclaró Constitynt y ss dlibracions proongaron drant dos años. A sta rvoción política hay añadir rbión d pbo d París con la toma d la prisión d la Bastia l4 d jlio d 789 s convirtió n l símbolo d la capitación dntigo Régimn E propósito no ra librar a los prisionros sino apo-rars d la pólvora había sido nviada allí hacía poco timpo. Admás la fortalza ra odiada como n símbolo d pasadas iranías. Loscontcimintos parisinos tviron na ampia rprcsión n todas lasidads dond la brgsía tomó l rlvo d las antigas atoridadsmdiant a cración d mlicias.

A s vz st cima rvolcionario s tndió también al campond os campsinos s rbaron contra régimn sñorial crando naación dlicada. Las rbions campsinas provocadas por l hambr a rpntina spranza d s psira rmdio a ss antigas pnali-ds habían tnido n caráctr ndémico dsd la primavra Las noticias París l lgadas a los pblos y a las cidads d mrcado por va oral y las cartas d los diptados habían dado n nvo ímpt a na sri rbions mnors n os mnicipios Est tipo d rvltas s rpitióarias vcs drant la rvolción por jmplo otra sbida dl pan n lms d octbr provocaría a marcha d las mjrs sobr Vrsalls

33

Page 21: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 21/367

Como aso rvio a la laboración d na consición, la Asamblahaba rcibido ya l 1 1 d lio n rimr o d na Dcaación d osDchos d homb y d cidadano s disció y arobó a nalsdl ms d agoso, n la s sablciron los rinciios básicos sobr los

s dbra asnar l nvo régimn social y olico. A atir d s mo-mno la Asambla laboró la Constitción d 79, or la Francia sconvirtra n na Monaqía constitciona n la s sablca

a spaación d pods l pod jctio  ara n ry hrdi-ario cyo odr saría limiado o la Consición y or l conrold na Asambla lgida or la nación sobrana, minras l gisatio rcaa n na Asambla lgida mdian sfragio cnsia-rio, y l odr jdicia ra indndin. a galdad lgal acabó

con odos los rivilgios, inclido l scal Como s lógico la nacionalización d los bins d la glsia origi-nó n roblma rligioso, s acnó con l sablcimino da Constitción Cii d Co (79), norma rdica sablcida

 or la Asambla mdian la cal s innaba racionalizar las -cras d la iglsia francsa y darl n carácr más nacionalanlando s dndncia dl Paa. os sacrdos s considrabancinarios blicos y dban rar dlidad a la Consición

Dscntaización d a Administación: S craron 83 darta-

mnos; amnaron las aribcions d los aynaminos; los cs ran nombrados y agados or l sado. Gracias a odas sarfomas s acabó con las sicias sñorials y la vna d cargo or at dl monarca.Catgoía d cidadanos actios, ran ins osan dr-chos olicos. Para llo haban d sr mayors d 21 años y agana rna dminada.

os rincials roblmas a los hbo d hacr frn la Asamblfron l igioso y l nancio Para viar la mida bancaroa dl

ado la solción nacionaiza os bins d co osriorm ron sos a la vna ara as amorizar la dda blica. a vnd los bins d la glsia so al lado d la Rvolción a odos all ran lo basan ricos como ara odr adirirlos, ro ambién oginó na rt inación, rodo las condicions rcisas ara isira n clima d mann insabilidad social a gran bgfrancsa aició n la Rvolción con l obo d dsrir l AnigRégimn. Ss asiracions daron radas n la Consición d 1 79Sin dda la gran brgsa la rincial bnciaria d la roiai

y vna d las roidads d la glsia

34

Page 22: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 22/367

a siación dl ry Li XV ra cada vz más dicil as monar-as ranras inias or la sr d la francsa daban msras d innción d inrvnir El monarca sólo conaba ya n la aydaranra ara odr rsablcr la monara absola intntó hi d

Francia ro dnido n Varnns y condcido risionro a Pars lo acogió con n silncio slcral Esa hida fallida vo nas cons-ncias dcisivas or hizo más dicil la srvivncia d insicio-ns n las l ry ra na iza ndamnal y rodo na rofnda di-isión nr las rzas olicas.

La Aamba Lgiatia (7979)

Conclida la misión d laborar la Consición s dio aso a laAsambla gislaiva dba fomlar las lys ara dsaollar los rinciios sablcidos n la Consición d 7 Esaba comsa or263 diados d drcha dfnsors d la Monara consicional y136 d izirda divididos nr jacobino giondino  aridarios dla Rvolción y la rblica Haba nos 300 diados d cnro smannan n osras idisans d ambos rmos

a división d la clas brgsa hizo más dicil l ncionamino dla Asambla anas dró n año A sas diclads rono s nióla nsión social morada or la mala coscha dl año 1 7 ncar-ció l rcio dl an Por oro lado l clro rfracario a las rformas aln-aba na conrarrvolción dsd l rior imlsada or los nobls haban migrado d Francia an odos sos scsos

a grra dsada or is XV convncido d n la ayda -rior saba s nica osibilidad d mannrs n l odr salló. El ryd Prsia invió al rso d los sobranos a nirs ara rsarar l ordnn Francia y la Asambla dclaró la gra a Asria El avanc d las ro- as nmigas alró a la oblación d Pars rsondió con la insrrc-ción d los snscues lamados as or no llvaban los calzons

hasa la rodilla cues d las class mdia y ala sino los largos ana-lons d los obrros) sablciron n gobio rvolcionario la Comna, só l odr a la Asambla obligándola a omar divrsasmdidas como la risa d granos la drogación d la Consición d171 y la lcción or sfragio nivrsal masclino d na ConvnciónConsicional gobara Francia y laborara na nva consiciónmás dmocráica

El d agoso d 72 las masas olars d Pars (snscuesasalaron l alacio d las llras ara arsar y dtiti a Li XVI al considraban rsonsabl máimo d maniobas conrarrvolciona

3

Page 23: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 23/367

ras Dsbordada or los acontcmntos, a Asambla s dsolvó n ms d stmbr, msmo día l ércto rancés obtnía la vctorad Valmy a Monaría había caído

Connción y Rpúbica (7979)

ras l dstronamnto dl ry s ormó la Convncón Naconal,  roclamó l Año Prmro d la Rblca Francsa. Esta nva asambla lgda or sagio nisa mascino agraba a 749 dtadosn trs atdos: giondinos, rrsntants d a alta brgsía y dnsors d la lgadad consttconal; la Montaña, ntr los s ncontraban los jacobinos d la antror gslatra, dnsors d los rncos r-

voconaros y más crcanos a a brgsía mda y a las class ola-rs y la Lana, na gran masa ctant ntr grondnos y montañss,ntgrada or rblcanos y brgss más modrados

Los rmros mss d vda d la Convncón ron los más conc-tvos y n llos nvo gobo giondino ormado or rblcanosmodrados, hbo d hacr rnt a mortants roblmas El rmro dsos  robmas l pocsaminto d Lis XVI zgado ortracón y dclarado clabl or mlcacons contrarvolconaras coos nmgos d Franca; tambén ron condnados a mt otros mm-bros d la ama ral Ls XV gllotnado, y s mt marcó l d-ntvo alamnto ntr grondnos y montañss, a la vz sso nabto dsao a la Eroa d Antgo Régmn

Otro roblma la ga Dsés d a vctora d Valmy, as tro- as ancsas rosgron s avanc aodrándos d dvrsos trtoroshasta la orlla zrda dl Rhn Pro ant la ccón d s XV, y ara rnar la olítca ansonsta d Franca, nglatrra organzó na coaición antiancsa El rcltamnto orzoso d 300000 hombrs arahacr rnt a contraata d as otncas roas coagadas rovocón conicto cii,  rodcéndos lvantamntos ocals, scalmnt

rts n algnas rgons, como l caso d la Vndé, s habíandclarado n rbldía contra la ConvncónA comnzos d año 793 Franca s ncontraba n stado d gra

dntro y ra d s trtoro, y ant la oca caca dmostraba n sactacón gobo grondno los snscules rcamaban md-das traordnaras ara salvar a la Rvolcón d ss nmgos, asataronla Convncón, otorgando l odr a os jacobinos (rbcanos radca-ls) Éstos gobaron a través d Comté d Sad Pblca, rsddo orRobspi, rcó la atordad mdant l o dcrtando m-ddas d ccón, la srsón d todas las btads y n ntvnco

36

Page 24: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 24/367

nsmo statal abarcaba todos os aspctos d la vda pblca D stmodo ogró domnar l movmnto contrarrvoconaro, pro no cons-gó controlar la sbvrsón poplar Sn mbargo la dra rprsón poít-ca acabó dstryndo l propo gobo acobno , sn l apoyo d ss

antgos sgdors, cayó mdant n gop d Estado.La obra polítca d gobo acobno s plasmó n a laboracón d

na nva conscón, más radcal la antror. La Contitción d79 ssttía l sfrago cnstaro por sfrago nvrsal, rconocía ldrcho al trabao, la nsñanza gratta para todos y a asstnca soca.

La radcalzacón rvolconara afctó tambén n l aspcto rgo-o l cto católco ssttdo por l clto a la Razón y s crraron lasgsas, s nstaró n nvo calndaro con nombrs basados n a cl-matooga y n la agrctra En polítca xtror, a rorganzacón llva-

da a cabo n l ércto y ss mandos do como rstado na sr d vc-oras contra la Coalcón, salvaron a Franca d a nvasón xtror.

a acción tmidoiana (7979)

La actacón d Robsprr s ganó tal nmro d nmgos a 10 d rmdor (28 d lo d 174) Robsprr y vntno d ssmgos ron gllotnados llo spso n vra d la brgsía rpbl-cana, al habr asgrado la dfnsa d la Rpbca so aprovchara vctora n lbrtad S nagró n prodo d apacgamnto y sbandonó l or. En l trno rlgoso s nstaró n régmn d rtad d cltos y la sparacón d la gsa y l Estado En l aspcto so-cal s ngocó la paccacón d los campsnos rblds d ost dranca, y n l trrno conómco s rstaró a brtad conómca Sacaron las cárcls, s prodo la vlta d los mgrados y los érctosancss obtvron nvas vctoras n Almana, España y Holandasta trga hzo posb l nacmnto d n partdo ralsta dfndía rstaracón d la Monara.

El nvo gobo modrado, provnnt d a Llanra, rstó myébl a star contnamnt amnazado por conspracons d a drchamonárcos) y d a zrda acobnos) Para vtar na nva dcta-ra a Convncón tdorana laboró la Contitción d 79, szo n ncón d os ntrss d la brgsa, ya rconocía dr-co a la propdad y la galdad cv. Igalmnt organzó la paaciónd pod dsprsó l podr ctvo n n Conso formado por cncorsonas dl Dictoio s rnovaban a razón d no cada año, dv-ó podr lgslatvo n do Cámaa ( Conso d los Qnntos

oponía as lys y Conso d os Ancanos as votaba) lgdas37

Page 25: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 25/367

Page 26: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 26/367

al) co el apoyo de los iliares Las coias derroas del eércio ra-cés y las acilacioes del gobieo propiciaro el gop d Estado d d Bmaio eeco para reorar el poder eecio y acabar co esacróica iesabilidad Direcor el exabae Sieys orgaió e oo

syo a grpo de persoalidades e dero de la oderació bscabaa reisió cosicioal. l brao eecor de ese grpo ecoraroe Napoleó Boapare e acababa de desebarcar e Fracia deados eércio e gipo l 8 de Brario (3 de oiebre de 7) Sieysy Napoleó oaro el poder por las aras e iagraro a ea eapae la hisoria de Fracia.

EL IMERIO NAOLEÓNICO

Al iiciarse la Reolció Napoleó era eiee del ara de arilleray proo sipaió co las ideas reolcioarias lchado co ao ardore co a sólo eiicho aos llegó a geeral S gra iliar se oróe las gerras del Direcorio. el erao de 78 e derroado e el Me-dierreo por la escadra del Alirae Nelso ae logró hir degipo y desebarcar e el sr de Fracia

E Consado

ras erao caasróco co derroas iliares racesas e el exerior y cosaes cospiracioes e el ierior se prodo el golpe de s-ado del 8 de Brario e sió al ree del poder eecio a res có-sles: Boapare Sieys y Dcos pero el poder proo esara e aos deNapoleó e eercera coo im Cóns. Napoleó spo ierprearel seido ayoriario del peblo racés aeiedo los cabios ese-ciales de la Reolció pero logrado recperar el orde público y la esabilidad social. Recló a ea adiisració ao co persoas delAigo Régie coo de la Reolció Para ello hbo de apoyarse e

a eca labor por pare de la polica os res Cósles prolgaro a ea Constitción llaada del

Año VIII ( 800) cyas pricipales disposicioes ero dicadas por el pro-pio Napoleó sa Cosició reorgaió oalee al pas recorado lasoberaa poplar y foraleciedo el poder eecio Napoleó coo PrierCósl ea aplios poderes e iba s all del poder eecio. Fe soeida a plebiscio y aprobada por a aplia ayora Los oros dos Cósles edaro relegados a cioes coslias. Al corario de las cosi-cioes precedees la del ao 800 careca de a Declaració de dere

chos del hobre y abié olidó la diisió de poderes.39 

Page 27: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 27/367

Dae los pieos aos del Coslado se ealizao gades aa-ces adiisaios políicos y cosicioales Napoleó iba a cea elpeíodo de pas aicas y a iaga a ea eapa de esabili-dad políica y de a aoidad pesoal iliiada La aceació delpode pesoal cliaía co la desigació de Napoleó coo cóslialicio Ae Boapae o ea eligioso io e el caoliciso apoyo ecesaio paa s égie eiedo e cea la ayoía caólicae exisía e Facia Po ello esableció la paz eligiosa co el Papa PíoVII ediae la a del Concodato con a Santa Sd e el ao 80 co ello pió a los oicos de o de ss picipales apoyos

l esableciieo de la paz co el exeio as las icoias de Ma-ego y Hohelide le spso ee apoyo popla Las opeacioesiliaes cliao co la paz d Amins e 802 e de oeo ale-aba a Iglaea s ayo eeigo se iso ao Napoleó polgóa ea Constitción d Año X e eozaba aú s s pode ee-cio al declaa ialicios a los Cósles y ooga al Pie Cósl eldeecho de desiga libeee a s sceso

Peo s ayo coibció a la poseidad e la eoa del sadocealizado y ioado s cioaieo as pocas seaasNapoleó oganizó administatiamnt odo el eioio acés ddole a esca sólida e sbsise hasa esos días odos los as-pecos se ipso la desigació de cagos ee a la elecció y éeocool del gobieo sobe los adiisadoes de al aea e Faciase coiió e sado cealizado coo o lo había sido ca hasaeoces

Logó esablece la esabi lidad ecoóica gaaizado el deecho ala popiedad y pooiedo la coaza de las pesoas e poseía iezas odo ello acilió el ecazaieo acieo de Facia coo seosó co la isició e el ao 800 del Banco d Fancia y la cea-ció del fanco coo idad oeaia

Fialee Napoleó seó las bases de la sociedad bgesa ssi-yedo la plalidad de legislacioes del Aigo Régie al polga elCódigo Cii, e el ao 804 e coó la abolició de los piilegiosespeó los deechos adiidos drae la Reolció eozó la ailia yel deecho a la popiedad piada abié polgó el Código d Co-mcio y el Código na e odaía hoy so cosideados odelos deispdecia ieacioal

Dae la eapa del Coslado Boapae apaeció coo el picipaladalid de la bgesía eolcioaia e co él logó alcaza la esabili-

dad e dae ao iepo había ahelado40

Page 28: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 28/367

E mpio

l nca la ga cona Inglaa n l ao 803 y l acaso dn no coplo po pa d los alsas aocó l Conslado scona n n égn hdao n l la clas bgsa ía nagaanía d sabldad Todo llo dndaba n bnco d Napolón y laconsagacón d s ascnso lgan n l pod

S laboó na na Constitción d Año , conaba lpod d la Rpúblca a n pado d los Fancss Napoón l a-clo 3 conía al pado n gaan dl odn sablcdo Po nado s asgaban los logos d la Rolcón Fancsa lbad polícay cl galdad d dchos y po oo acaba la ngdad o-al d Fanca as coo las nas d bns naconals Sn dda l Go

bo s dcanó claan po na éa aodad Conslado l pblo ancés dan plbsco la Conscón apobada l pa-o dsó l Papa Po VI a a Pas a consagal l 2 d dcbdl ao 1 804 an él so s coonó Empado n do d na c-ona con gan boao As nalzaba la apa pblcana y conzabal Ipo

n l aspcto poítico an n oía s anon la sobanaaconal y l sago nsal s nconano al con n ssa donslas scalonadas nía a aca n la pcca lo Sys habaaado n l ao 800: l pod «n d aba» l cpo lgslaoonpló pon cóo s dca s papl nas las cosonssaban oadas po nconaos dócls y apnas s nían l Snado na nas abcons ayos acabó asocazndos y coo-éndos dando dcdo a n o acaba las dcso-s dl pod co Asso los nsos an dcdas ss a-cons La sca abén daba n anos d Napolón y bao lpado s coplaía la laboacón dl Códgo Cl ncada dan- l Conslado S caon sdccons spcals s ndcon lasncons pnals a la z s ncnaban los pods d la polcía

sso la lbad d pnsa y d palaba pccan dsapacó clso n l ano d 8 0 s sablcó la cnsa Sn dda odas sascsons nan a foza n égim atocático y l popoconabanl dno conol sob la socdad

n l aspcto socia l no égn a n d aas la acpacón los syos pndó ss la noblza hdaa popa dl Angoégn As Napolón s odó d na na obza hdaa pon plgos o s bas n l dspo d na ncón al s-co dl Ipo s n la possón d la a A lla s só la an-

ga noblza golpada po no anlada a la l pado abó4

Page 29: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 29/367

s Cor y l cocdó plos Dra la apa dl Ipro s rcos-ryó la propdad agrara d la obla rcpraría alrddor d acara par d s paroo había prddo por coscacos y -as a o largo d príodo rolcoaro A la s cosodó la ads-có d propdads agraras por par d a ala brgsía D s odos rsablcro os grads doos basados la propdad d la -rra abé s cosodaro oras s d ra coo la propdadoblara dbdo al ao d la poblacó y a la cocracó las cdads y sobr odo l corco craado los grads pros Napoló s rsó por la acdad coóca sosdo a as -dsras propodo grads obras públcas crado prosprdad coodo lo; a l corco s rsó drados oos acasa d los pras cocos bécos hbo d soporar p

bo racés dra Ipro Los grads hobrs d la Baca l corco y a dsra cosyro grpo sab oo al ca soró a brgsía d cadros adsraos l Ipro raó psl so d la brgsía dl ao 178 pro s bargo a ascsó la scaa socal s hacdo cada s dícl coor ba pa-sado os aos

cao a las cass popas, aó l úro d obrros dbía rabaar a daro rabls oadas aboras s bargo laasca d paro (cbro por las grads as d hobrs para ér-co pral) la sbda d los salaros aía podr adsoy a drca haca la poíca propcaro srgra r los aadracó haca prador Por s par campsinado s bcód os prcos agrícolas ados oró s alacó y la a ora d os bs acoals ho posbl algos d llos raaccso a la propdad; ras o psaro dasado l srco lar ylos psos drcos los aos dl Ipro apolóco ro cspara las cass s baas d a socdad racsa

Napoló cosgó ar a ss grals aparados d a poícapro sóo a cosa d cargarlos d hoors y ras co ó a la

cagoría d prícps ds o cods a arscas y grals d ssércos abé coró a ss propos hraos rys l ayorJosé ry d Npols y go d spaa; a Ls ho ry d Holaday a Jróo d Wsaa A s cado Mra cocdó l dcado dBrg y s ard obró ry d Npos Así a aga oaría había sdo drrbada d ora ola por a rocó ra ss-da por ora d o co pro d sabaj slar Para prarlos srcos prsados l prador syó la ord d la Lgión dHono, dra hasa sros días y s a s ala codcoracó d

Fraca42

Page 30: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 30/367

as campañas napoónicas

Ades de la abició pesoa de Napoeó las geas ee a Eopa oica y e Ipeio acés se expica po se a pologació

de as geas de Reolció o sóo a casa de a expasió eioialio po oios ideológicos poe allí dode legó e pode acés pe-eao abié os picipios de 78 a coo había sido coegidospo el Ipeio. Si dda el iseo de la coisa apoleóica e eleécio ipeial basado e el sicio miita obigatoio y co la espe-aza de ecoa caio de ascesió social peso e lo e soaba paa elo ea e éio Napoeó e a de las gas s ga-des de la hisoia ilia. S oa de cocebi a gea spoía cabio adical Fee al eécio eceaio e lcha po dieo Boapae

uiizó el jécito naciona cosiuido po odos os cidadaos e l-haba po el ao a s país.La diecció de a gea e oba del popio Napoeó: la cica de

ace aaza a a iaeía e ode ceado o ea ea peo a esae-gia oesia de Napoleó dieía oalee de a e se había iizado eos coicos bélicos pecedees; el ssii la gea de posicioes y losoiieos eos po a apidz d as opacions co a claa oadde aiila al eeigo al picipio descoceó al adesaio Paa elo eaecesaio coa co eécio eeado aligeado de idades y le- y desiado as cosegi a icoia a ii sobe el país ocpado Esa

esaegia o co s habilidad paa aega a los soldados y s caisaiió a Napoleó aee ee eécio capaz de sobeii e loseioios ocpados Spoía a ia ilia ipaable

Peo as capañas apoleóicas spsieo a eoe sagía deobes e ae o e sciee paa debilia el pode deogcoacés sí popició clia de aesa social sobe odo ee as clasespoplaes e si dda eo las s aecadas Napoleó o pdo llegaa cosolida s oba co a paz dadea

La coisa de Eopa po las opas de Napoleó Boapae o dos

eapas E la piea de ellas e obeio esecial e s xio eeigoeopeo Iglaea Paa acaba co él poyecó e desebaco e las islasbiicas peo s ieció se io sada cado e el año 80 e aliae iglés Nson desryó a escada acoespañola e la baalla deaaga o e ipidió la iasió de Iglaea al o ee el doiiode a. E ealidad aalga pso a la aeaza e pesaba sobe eldoiio aíio iglés desde hacía chos años; peo Napoleó o ad-iió e el eceo hbiea sido decisio

Si ebago ss ios e iea eo ipoaes Obo las ic-oias de Austiz sobe Asia y a baaa de Jna e debó al

43

Page 31: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 31/367

ércio prsiano Prsia ocpada hasa ro Vsa y as condicionsd arisicio ron y dras Las opracions iiars s dsaoa-ron inras Francia sfra a angsia conóica d as ibras d -chos ngocios y paro rados n la rcsión d as xporacions n ao 1 807 Napoón ró con zar Aandro I a paz d Tisit, por a Rsia y Francia s rparan s inncia n ropa a par orinapara Zar y a occidna para Napoón D s odo prador asgraba s doinio n a ayor par d Aania n a aniga Poonia yn Iaia

E Boqo Continnta

Una z obnido doinio d coninn ropo occidna Napoón s dirigió d no n na sgnda apa d ss conisas a sobio ndana ra Gran Braa A no podr inadir Ingarradcidió boara conóican crrando ropa a corcio ingésLo ó a na na poica d xpansión n os sados Poni-cios spaa y Porga

n nfrnaino por a hgona ropa Francia Ingaa r-crriron a a ga conómica n fco boo no sóo foapar d a hisoria béica sino abién d a hisoria conóica Londranazó con srangar corcio ario y Napoón rpicó dcr-ando boo coninna Ningún pas corciara con Ingarra Asdsd Prsia hasa Iaia as cosas daron crradas para os ingss ansóo opso rsisncia a o Porga proocó por par d Napo-ón s innción d inadiro

La principa procpación d os ingss s cnró n consgir gaa sr atoscints Para o s dsinaron capias a a agricra y sipanaron odos os aancs écnicos posibs a n d ograr n ipor-an ano d as coschas Pro Gran Braa sigió ncsiando imporar rigo y azúcar d Aérica Apoyado n s spraca naa g

bio d Londrs pdo conroar as conicacions ocnicas pro nas as d coninn ropo consann anazadas por os francss Napoón basó s sragia d boo n dos pnos a xcsiód ropa d corcio brinico y a organización d a conoa rpa a sricio d Francia

Sin dda boqo continnta ptbó gamnt a conomd Gran Braa ya prodo scasz d arias prias na aydicad para a na d os prodcos indsrias ano d paobrro y crisis crdiicias Pro os probas ron ayors para a

noa francsa cya scasz d arias prias obigó a bscar s44

Page 32: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 32/367

neos; as por eeplo en la Baa Silesia se obo el azúcar de la remolacha e enonces resló na noedad a crisis de enas obligó algobieo rancés en el ao 82 a periir el coercio de algnos procos ya e esas exporaciones reslaban iprescindibles para eiar

la rina de los capesinos rancesesos erriorios doinados iliarene eron encadrados en na especie de sisea ederal bao la inencia de Francia n algnos se insararon ailiares de Bonapare y ane en eoría eran independienesiraban de na soberana liiada y el perador inerena en ssanos Napoleón soó a eces con na posible nicación polica Peroon oda probabilidad eron s rascendenales las edidas de ndoleocial e se aplicaron n eeco Francia ipso s odelo exrado dea eolción: abolición del edaliso spresión del diezo la ena des bienes eclesisicos y elaboración de códigos ciiles a ransoraión polica y social o dierenes grados en cada sado

A coienzos del ao 8 e perio rancés parecía haber alcanzado apogeo pero la consrcción napoleónica esaba inada por na graecisis intio coproeia por el desperar de la ropa soeida y caene de la nobeligerancia rsa Sin dda la crisis inerior enía na baseeconóica ya e el bloeo coninenal y las alas cosechas desencadenaron conictos socias y el despege de los edios nancieros eaenos a ss inereses deseaban na prona nalización de la gerra y ladeniia insaración de la paz n eeco el reclaieno de soldados

ada ez e s graoso y era oio de insaisacción poplar abiéna inroisión de Napoleón en la glesia al erer conrolar de cerca a laana Sede proocó el desconeno religioso en los secores caólicosalenando neaene las esperanzas de los realisas ienras e en opa los peblos caólicos se aleaban del perio

Desde el pno de isa exeo la presencia de ncionarios y ropasancesas en los erriorios ocpados e generando n seniieno nacionalisa creciene y dispeso a esallar conra la presencia exranera

n el desperar de los peblos eropeos e rehsaban ser exploados

y doinados por Francia hbo dos pases e represenaron n papel ndaenal España y sia spaa con la Gerra de la ndependenciacon s lcha de gerrillas apoyada en n exacerbado seniieno nacionalisa asesó n dro golpe psicológico a la poene ainaria bélica deFrancia a la ez e debiliaba el podero iperial obligado a anenere en esado de alera ane el inerinable problea espaol l hecho dee spaa consiyera el prier eeplo de resisencia en gran escala aNapoleón hizo e se la aclaara coo agrio de n oiieno general en ropa n cano a Prsia e en los crclos inelecales prsianos en donde se oró la conciencia nacional e apoyada en la idea ran

4

Page 33: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 33/367

cesa de liberad e los propios eércios de Napoleó había exedido seolió e cora de la doiació

La caída d ImpioLa Gerra de la Idepedecia española sirió de esílo a oros o-

iieos acioalisas e ropa obligado al eércio fracés a li-plicar s presecia por odo el Iperio La desasrosa capaña de Rsiasi dda arcó el coiezo del

el año 8 2 se ropió la aliaza co Rsia e se había rado eilsi La obleza rsa esaba y descoea por las cosececias eel bloeo había speso para s país y el propio Zar esaba receloso del

expasioiso fracés Napoleó esaba dispeso a dar la baalla decisi-a y para ello orgaizó eore eércio de 600000 hobres perfeca-ee eipado e debía aplasar al rso copeso por os 300.000 ea gerra relpago Coaba llegar rpidaee a Moscú pasar allí eldro iieo y coiar la capaña e priaera

Pero el eércio rso o preseó baalla e capo abiero y al rehir elcobae obligó a Napoleó a iearse e la iesa llara rsa eles de sepiebre la icoria e la baalla de Boodino abrió a los aceseslas peras de la capial pero se ecoraro co a cidad eada e lae era iposible resisir Moscú el perador raó e ao de ere-

isarse co el Zar y coo o podía peraecer e la capial iceciada yleos de ss bases e preciso epreder la reirada oces coeó rg ico regreso e edio de la desolació y el eore frío sigados por loscosacos rsos e caía sobre los agoados soldados aceses l eércioacés edó desrozado y a sólo pdiero regresar a Fracia e oo aos 0.000 soldados Si dda e el propio Napoleó ie apresró laria del Iperio al epreder la capaña cora Rsia e el año 82sa derroa e la señal para la isrrecció eropea

Ae Napoleó logró rehacer s eércio e os eses los países

soeidos Prsia y Asria decararo la gerra a Fracia e el año 8 3 Por priera ez ropa eera Asria Prsia Rsia e Iglaerra se co-aligó e hio free a Napoleó e e ecido e el es de ocbre e labaalla de Lipzig y hbo de ordear la reirada Los aliados coearola iasió de Fracia y los eércios ecedores llegaro a París el 3 dearzo de 8 4. La capial se ridió y Napoleó hbo de abdicar Los aliados le deserraro a a isla de lba Napoleó o había preiso hasa eera deasiado arde e la desaparició del Aigo Régie o harías e coribir a e las seillas eerradas del acioaliso reoña-ra co gor

46

Page 34: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 34/367

os aliados orzaro al Seado a recoocer coo rey a Luis XVIIIherao de Lis XVI e el roo de Fracia ero los eores de los realisas crearo prodo alesar ere los raceses el es de arzode 8 Napoleó e odaía ea paridarios coocedor de la siació

abadoó la isla de lba y co la adacia propia de aerero se preseó e arís y proclaó eaee el Iperioero el poreir del Iperio depedió de las aras y s rio resl-

ó eero l día 8 de io de 8 e la llara belga de Watloo, loseércios aliados al ado de Welligo eciero deiiaee aleércio racés Napoleó hbo de abdicar por segda ez se ridió a losigleses y e deporado a la isla de Saa lea e edio del Alicodode alleció el de ayo de 82 .

La coclsió e heos de sacar de ese relao es e Napoleó e

s ealidad y e s polica o cho e coú co los déspoas ilsrados del siglo XVIII S preesió de ser el «ey de los eblos» seapoya s e la leyeda e e la realidad S debilidad y s erza residiero e s ieo de aparear erzas políicas explosias e o podaabarcar i corolar

DOCUMENTOS

TEXTO DECARACÓN DE OS DERCHOS DE HOB DECDADAO

«os rprsntants dl pulo francés constituido n Asamla nacional,considrando u la ignorancia, l olvido o l mnosprcio d los drcos dlomr son las únicas causas d los mals púlicos d la corrpción d los goios, an rsulto ponr, n una dclaración solmn, los drcos naturals, inalinals sagrados dl omr, a n d u sa dclaración constantmnt prsnt a todos los mimros dl curpo social, ls rcurd sin csar susdrcos sus oligacions, a n d u las rclamacions d los ciudadanos,ndadas n principios simpls incontstals, s dirian simpr a la consrvación d la Constitución a la licidad d todos.

En conscuncia, la Asamla nacional rconoc dclara, n prsncia ao los auspicios dl Sr Suprmo, los drcos siguints dl omr dl ciu-dadano:

Artículo 1° os omrs nacn prmancn lirs iguals n drcos.as distincions socials no pudn undars ms u n la utilidad común

47

Page 35: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 35/367

Artículo 2.° El n de toda asociación política es la conseración de los derechos naturales e mprescndibles del hombre Estos derechos son la liberad, lapropiedad, la seguridad y la resistencia a la opresión

Artículo 3 El principio de toda soberanía reside esencialmente en la Nación. Nngún cuerpo ningún indivduo puede ejercer la autoridad que no emaneexpresamente de ella.»

TEXTO Il.

Bonapare ya no es el verdadero Bonaparte, es una gura legendaria; es elCarlomagno y el Alejandro de las epopeyas medievales. Este héroe fantásticoquedará como el personaje real; los demás personajes desaparecerán. Tras habersufrido el despotismo de su persona, tendremos que sufrir el despotismo de sumemoria. Bonapare no es grande por sus palabras, sus dscursos, sus escritos o

por e amor a a ibetad, que nunca tuvo; es grande por haber creado un gobier-no regular, un código legal adoptado en varios países, trbunales de justica, es-cuelas, una administracón ere activa e nteligente, y que perdura es grandepor haber resucitado, iluminado y adminstrado Italia es grande por haber re-construido los altares, por haber reducido la ia de los demagogos, de los orgu-losos sabios, de os iteratos anarquistas, de os iteratos votaireanos ( . . . .) , por ha-berlos reducido a su secio.

Chateaubriand: Memorias de ultratumba. 1850

48

Page 36: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 36/367

TEMA 3

LA RESTAURACIÓN ABSOLUTISTA LAS REVOLUCIONESLIBERALES

. A SOCIDAD D A RSAURACIÓN2 . A UROPA D A SAURACIÓN

2 . . Rsia2.2. Astria2.3 Gran Bretaa2.4. Prsia2 .5 . Francia

3 . CONGRSO D VINA Y SUS POSUADOS3 . egitiidad32 . Responsabilidad inteacional de las potencias3 .3 Interención para restarar la legitiidad onrica3.4. Congresos e ipidan el incpliiento de las decisiones de

Viena

4 NUVO MAPA D UROPA5 . A SANA AIANZA6 AS RVOUCIONS IBRS D 1820

7 A CUSIÓN D ORIN8 AS RVOUCIONS IBAS D 1830

9 AS RVOUCIONS DMOCRÁICAS D 1848

10. SPÍRIU ROMÁNICO1 1 RAISMO

49

Page 37: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 37/367

TMA 3

LA RESAUCN ASLUSA LAS REVLUCNESLERALES

Despés de la deoa de Napoleó Boapae e Waeloo los dgeesde as poecas eopeas se popseo ca a eva eapa A pa deahoa las solcoes a los pobleas de bo eacoal o se bscaíae los capos de baalla so e cogesos echaado e el ode deológco os pcpos e había sdo eaboados po os evocoaos aceses e 789. Pa eva e hbea evo Napoleó se hacía ecesaaa deccó colegada oada po las gades poecas eopeas

LA SCIEDAD DE LA RESTAURACIN

S dda la caída del Ipeo apoleóco ho ve la ecesdad de eplaea las elacoes eacoales sobe as bases y deees clso coaas a las e había spado a la opa de la evolcóFacesa a deccó de a sola poeca debía se ssda po la devaas las e había vecdo a Napoleó sas acoes vecedoas deeaba soee la vda eacoal a ssea de segdad colecvay paa ello se spao e el Ago ége e se opoía a la sobeaía acoal a a vela as

Mchos gpos socales se seo aeaados po la esaacódel Ago ége Los campsinos aeía ceas veaas ae

5

Page 38: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 38/367

iaes coo la spesió de los deechos edales peo ea la ecpe-ació del pode po pae de os seoes Los indsias y os com-cians descoaba de a polica sca e les coea a ellos e lospicipaes coibyees de eaio público a la e e exia a la o-

blea y a cleo Hbo abié chos ncionaios de los egees e-olcioaios e se edao si epleoAlgos secoes de os gpos ciados aeioee se adscibieo

al libeaiso polico e poslaba a ecesidad de as isicioes ascoo la libead de pesa y de eió xisa oa ea eegee enacionaismo, e eiidicaba la idepedecia paa los pases e ohaba legado a cosiise e acioaidades Se podjo choq dzas ee los coseadoes e peeda eoae los siseas so-ciaes y policos a la siació aeio a 1789 y os ibeales e esaba

dispesos a aee as coisas de la Reolció Facesa y la Re-oció Idsia apaiecia el ao 184 coepó el io de laadició

LA EUROA DE LA RESTAURACIÓN

l eo ode ieacioa e elaboado po cico poecias ascao e haba ecido a Napoeó Ga Beaa Rsia Asia y P-sia y la isa Facia e edó iegada e a eió de os gades

po la habiidad dipoica de s iiso de Asos xeioes aey-ad a Resaació se iició co la apea de Congso d Vina e 8 1 5 . l cacille de Asia Meeich eeció a ció de aióbio y picipal ispiado de os acedos de Cogeso odos los so-beaos de opa eiao ss delegacioes pesididas po gades pol-icos a cogeso e deba sea las bases paa a pa dadea y e-ogaia e apa eopeo e esas poecias exisa podas die-ecias e cao a los odeos poicos e epeseaba y sobe odoe lo coceiee a ss poyecos ieacioales

Rsia ecaaba el s po odelo de Aigo Régie co sisea polico de oaa absoa pesoicada e el a Aeado Desde el po de isa ieacioal goaba de pesigio de s decisi-a apoació a la deoa de Napoleó as a eiada de 1 8 1 2 Peo a seioio o haba legado igú esigio de los picipios eocioaios odaa ss capesios ea soeidos a seidbe y deog-caee ea la piea poecia eopea co 45 ioes de habiaes

Astia abié aea égie de oaa absoa bao aaoidad de Facisco II Ése gobeaba a esaio heeogéeo depebos disibidos e s aso eoio desde e l Adiico a las oe

52

Page 39: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 39/367

r sas Sólo a aoridad seera pdo aeer cohesioada la e eraa babe de pebos

Ga Btaña, co rége de oaría paraeara era elraodelo de las dos poecas aeriores S sro Caslereagh era

eropeísa coecido Gra Breaa ecesiaba e corol de os aresara s coerco y ras los probeas del bloeo aro o deba des-ederse de os asos del coee

S dda e 84 sia era el socio eos ere ero al addicar- la ció de ceiela del expasoiso rso y racés por e ese ye obo a clara prepoderaca sobre os sados aeaes deoe e edio sgo despés la coeriría e e sado prooor dea idad aleaa

Facia, la acó e había sdo ecida hizo aler s sació ge-

grca así coo s rieza eecal para ser respeada y poder des-mpear papel aco e a ea siacó A pesar del resablec-meo de la oara borbóca si ebargo para chos secores laacó racesa coaba siedo e rego de las ideas reolcioarias

CONGRESO DE VIENA

A Vea acdiero represeaes de odos os países eropeos co el ob-io de sear las bases para a paz dradera y reorgazar e eo apa

uopeo e haba sido aerado por el largo período de geas e ss ei-os res persoaes doiaro las reioes del Cogreso: el zar desa Aleadro 1 el cacler asiaco Meech el so acés ayrad Zar acdó a Viea acopaado de eroso epo de d-oicos pero e él iso ie paricipó persoalee e las dsc-es ae e gra edda as decsoes del Cogreso esero de-iadas por el caciler Meeich eee deesor del proagosoe Asa e el coee eropeo y paidario de Aigo Régie

Los prcipales poslados e se deedero e el Cogreso de Vea

ero los sigiees:Lgitimidad: No sera posbe a paz s o esaba al ree de lossados ss soberaos legios Merced a ese posado el iisroacés lograría a acepacó de Borbó e el roo de Fraca lrey egío o debía esar reado por a Coscó pore spoder era de orge dio; por eo la soberaa acioa se cosde-raba coo a srpació del poder rea as dasías legas go-beaba drae sglos; por el corario los soberaos egoscoo era el caso de Napoleó se ipoía por a erza y s dracóera a eera coo ss ros

53

Page 40: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 40/367

Rsponsabiidad intnaciona d as potncias: as relacioesieacioaes debería esar drigidas por las grades poecas pesexsía a relacó direca ere e poder de a acó y s papel eel orde coecio os oarcas resarados e ss poderes absoos

se coproeiero a rear caer aspracó liberal ao e sspropos reos coo e os oros sadosIntnción: l orde o el desorde e país o era solaee

probea ieror sio e aecaba a ss ecos Por elo era c-o y coeee e as oras poecias erera para resablecera oarca e había sdo aparado de aera egíia l derechode iereció iliar se decdía por e acerdo de as poecias re-idas e cogresos y e la base de llaado sisem Meeich eesableció así a aéica pocía eacoa de deesa de la Res-aració

Congsos: os cocos se debería debar e os cogresosde odo e a gerra o era rbiro e as dspas esos co-gresos se podría oar eddas cora caer aleració de as de-cisoes de Viea el plao ieacoa la radad ere Gra Breaa y Fracia e

ssiida por a hegeoía aríia iglesa y eilibrio coieala diploaca iglesa la gra radora del Cogreso de Viea eero-sa de e el poder iliar de Fraca era ssiido por el de Rsia logróe se esableciera eo orde eropeo basado e el ssea de co

rapesos bao a pracía de las cico grades poecias eropeas AsraPsa Rsia gaerra y Fracia íeas geeraes ese eilibrio e-ropeo draría hasa el ao 87

Pero e realidad los deales de la Reolció Fracesa o se habíalogrado desaear del odo y las eras socales brgeses ielec-ales habiaes de las cidades y liares se opsiero al resabeci-ieo del orde aigo e obre de la liberad Así la radició reol-cioaria se prologaría e el ibaismo, e o al nacionaismo ríaado palaiaee la obra del Cogreso de Viea

EL NUEVO MAA DE EUROA

l pricpal obeio de las grades poecias eropeas cosisió e -dci númo d Estados, para as cosir as edades acoaesde ayor ole o sólo e exesió sio abié deogrco a de pedir eo desgio apoleóico de hegeoa Pero eleo apa de ropa se hio sigiedo los iereses de as grades po-ecias eropeas y si eer e cea la olad de ss peblos A raar

4

Page 41: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 41/367

las roeras sobre el papel, se argiaba co ello el seiieo de las na-cionaidads, e acabara siedo el ccer de la obra de Viea

A pesar de las diergecias y del regreso de Napoleó a Fracia, lasgrades poecias se psiero de acerdo sobre Aca al e seró el da 9 de io de 1 8 1 Se acordó deoler a Fancia a ssaigas roeras aeriores a 1789, y co el obeio de reorzar laroera ore racesa se cosiyó el sadoapó de los PasesBaos, orado por Bélgica, Holada y xebrgo abié serepso e el roo racés a la diasa Borbó e la persoa deis XVIII, herao de is XVI, gilloiado por los reolcioaos

Poonia e reparida ere Prsia, Asria y Rsia

Ingata obo bases aales y coloias e le periira dar iperio coloial, coo la Isla de Mala e el Medierreo yla isla de Ceil sobre la ra de las Idias, as coo l Cabo eÁrica del sr De igal odo le e recoocido s rago de prie-ra poecia aria

Pusia reoró s iecia e Aleaia co la icooració depare de Saoia

Austia, la gra oara ceroeropea, ae perdió Bélgica,obo acceso al ar al apoderarse de obarda y Veecia Asi-iso logró asear a prcipes asriacos e los roos dcales deMódea, Para y oscaa Prsia y Asria aea la rialidadpor los sados aleaes

Itaia ao s diisió y soeiieo a los Borboes del reiode Npoles, al Papa y sobre odo a Asria

Rusia ades de ss eaas e Ceroeropa y de acercarse hasael ro Oder, obo la ayor pare de Poloia y abié se icorpo-ró Filadia

Pero ese eo apa de ropa, dibado e ció de los iereses

de las grades poecias eropeas, deaba basaes probleas si resoler prier lgar se haba orado acioes ariciales, coo era la ióde los oregos a Secia, y abié los belgas se laeaba de e se leshbiera ido a Holada oros casos se ao diidido polica-ee a peblo, coo era los casos de Aleaia e Ialia, argiadoss apeecias de icació acioal Ades exisa dos grades sa-dos hisóricos plriacioales, coo era el Impio austiaco, e e-globaba a asriacos, húgaros, checos, polacos, raos, serbios y croaas; y el Impio otomano e eglobaba a rcos, griegos, raos, búl-

garos, serbios y albaeses55 

Page 42: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 42/367

Las cico grades poecias apliaro ss erriorios, a pesar de eFracia o esaba coore co haber perdido os coisados por Napo-leó Si ebargo los pases de segdo orde, coo era el caso de spa-a y Porgal, o obiero iga copesació errioria a cabio de

s iereció e a coaició cora Napoeó Boapare consadismo daeo ideológico de sisea de a Res-

aració, deeda la exisecia de os alores e cosideraba ia-bles, coo era oara, religió y ailia Cora ese eo orde es-ablecido e e Cogreso de Viea se leaara os moimintos ibas (deseo de ayor liberad e igaldad) y os nacionaistas (aspiració deos peblos diididos de alcaar s idad coo ació) e iearacabiar el régie polico por edio de prociaieos e isrreccio-es reaidad e peso de os cogresos se ocaba de aera osesible

hacia a radició y se opoa a a reolció

UROPA N 8

D 5 W

6 -

ls Hsóc Ggác s Madd 2006 ág 76

Page 43: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 43/367

LA SANTA ALIANZA

os ejércios raceses al ado de Napoeó Boapare abía pro-pagado por ropa los pricipios reolcioarios Co el objeio de co-

bair esas ideas reocioarias y apalar el acerdo de paz de París seoró la Sata Aiaza, e el es de sepiebre de 8 a iiciaiaabía parido del zar Aejadro I de Rsia ie co el eperador as-riaco y el rey de Prsia ó paco por e e los res se coproeía a «aydarse y socorrerse e caier ocasió y gar» jrado basars direcció e os pricipios crisiaos Las poecias de a Saa Aliazadecidía a itció e aellas acioes e las e dsod psia pigo pod absoto d os moacas, ae apeas i-yó e la diploacia de 8 Iglaerra o iso raro pore rece

aba de la prepoecia rsa E realidad era paco aireocioario yas ropas de a Saa Aiaza ieredría para soocar algos leaa-ieos e países coo por ejeplo spaa dode acaro para repo-er e e roo al rey Feado VIII ras e prociaieo de coa-dae Riego e e ao 820

Si ebargo se cocedió a ayor rascedecia a oro paco laCádp Aiaza, cyo pricipal realizador e Meeich Se ó eel es de oiebre de 8 ligaba a Iglaerra Rsia Asria y Prsiaora Fracia drae eie aos y coproeía a los sigaarios a a-eer a paz y soseer e el roo de Fracia a is XVIII a Cádrple

Aiaza coera a Igaera e a gra ecedora y abrió eo cacea a dipoacia de a posgerra Pero esos esadisas de Viea e presidiero a época de rasició o esaba aú e codicioes de copreder as eas erzas de la deocracia y el acioaliso

eeco e sisea de corapeso de poderes esabecido e el Co-greso de Viea y plasado e los pacos de a Saa Aliaza y la Cádr-pe Aliaza proo sería peso a preba e las scesias oleadas reol-ioarias e se exedería por ropa

AS REVOLUCIONES LIBERALES DE 8

os oiieos reolcioarios del ao 820 ero os prierose cesioaro el sisea de la Resaració eeco el sisea políico ideado por Meeic resló icapaz de aeer a largo plazo lospicipios e se había aprobado e el Cogreso de Viea

a agiació reolcioaria coezó e Amaia bajo e iplso deaociacioes de esdiaes iersiarios pero rápidaee e repriidar el caciler asriaco Meeic e ogró coerir a Asria e el pi

7

Page 44: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 44/367

o d iibrio ropo d podr os sdias pdía a los dirsgobios alas as cosicios libralizara la ida políica

España, ropas al ado dl coada Rigo iba a sr -barcadas para rpriir Aérica la isrrcció d las coloias s s-

blaro cora l gobio absoisa por dio d prociaio as Cabzas d Sa Ja a coizos d 1820 l oí dio a los par-idarios d a Cosició d Cdiz d 1812 la oporidad d procaar-la y obigar al ry Fado VII a rarla Pro Cogrso rido Vroa aorizó a Fracia a iadir spaa co os Ci Mi Hios d Sais ird d a Saa Aliaza para rpor l roo al ry Fr-ado VII; d sa ora acabó co l oiio rolcioario S dabala paradoa d país había xpadido a Rolció a oda ro-pa ahora s ocpaba d liidar libraliso spao

abié hbo sblacios por par d iliars libras ia-mot y N ápos, ro rpriidas casi idiaa por la C-drpl Aiaza co los ércios asriacos oiio rocioario Npols cosiía a aaza dirca al doiio asriaco Ialia Piao oarca obligado a rar a Cosició ra caco d la spaola dl ao 1812. otga grpo d ocials lib-ras cosigió drribar a Rgcia y ry rara a Cosiciólibral l ao 1 822. Coo abié scdió spaa aí a apa li-bra br y ao dspés s olía al absoliso

A psar d a cacia d las didas para soocar sas oladas ro

cioarias o oiro a cbrars s cogrsos a a cara idcia d las pocias ropas o podía coiar apoyado gobios o ra capacs d ars por sí isos xisía diisios i-as dro d a Saa Aliaza r los paíss a copoía y la acabaría ado a racaso Gra Braa ya s había opso a la i-rció d Fracia spaa y sa scisió sallaría d ora di-ia co la Csió d Ori prodciría l raio r losrcos grigos y slaos

LA CUESIÓN DE ORIENE

A dida s iba dbiiado l Iprio rco o cogo-rado d pbos cada z rsaba s copicado ar idosbao iso podr la dbiidad d s podr coú y crci s-iio acioaisa iba siado dso d idpdcia d ospbos saba sos a s doiio al ipo alaba las abicios d as pocias ropas coaba obr bcios dla dsbració dl Iprio

8

Page 45: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 45/367

a conscuncia d odo s procso a idpdcia d Gcia, qu ra uno d os pubos ingrans d mprio urco qu ana-an su mancipación En año 822 os grigos s vanaron n armas ograron vncr gracias a a auda d Rusia rancia ran Braña i

namn n 830 mprio oomano ubo d rconocr a indpndnciad os grigos a impo qu concdía una cira auonomía a oros coc-vos somidos coo os rumanos os srbios an sóo s opuso a sandpndncia Ausria rcosa d qu a mancipación d pubo grigopudira sr a smia d posriors vanaminos nacionaisas n osacans En raidad a pasividad d rso d as poncias uropas ana scisión d os grigos ponía una vz más n nrdico os principiosd Congrso d ina mosraba a inoprancia d a poíica d sguridad d as monarquías absouisas A rconocr as poncias consra-

doras a indpndncia d rcia rn a os inrss d sobrano gíi-mo qu ra Suán a Cuádrup Aianza saó ca añicos.Un poco más ard n 82 garon a Rsia os innos rvoucio

narios inspirados por as socidads scras qu abían rsidido n rania dspués d a drroa d Napoón A acr sin dscndncia zarandro 1 s panó un poblma scsoio nr sus dos rmanos Ni-oás Consanino Agunas unidads d ércio s azaron apoando aibra Consanino pro an mor d una gurra civi és rcazó ono ras accdr a é Nicoás casigó duramn a os rvoucionarios inició un régimn marcadamn auocráico

AS REVOLUCIONES LIBERALES DE 8

La oada rvoucionaria raparció n 830 n nor cnro duropa Los moviminos rvoucionarios d sa sgunda oada nían subas idoógica poíica n libalismo nacioalismo, n-damno socia conómico n aug d a burgusía dsarroo dapiaismo a aparición d as cass obrras A odo o abría qu aña

dir a crisis conómica d 830 qu provocó aza d os prcios a ca-rsía d os producos d primra ncsidad a crisis indusria qu pro-duron un dscotto socia avorab a as rvuas rancia s sabancoorando a a Rvoución ndusria por sos años a abía surgidon país un imporan scor indusria dnro d una conomía prdominanmn agraria E undimino indusria produo d manra invi-b aumno d paro Si n 820 ron principamn os miiarsquins dsncadnaron os moviminos rvoucionarios diz años ds-pués srían a burgusía as cass mdias as qu aprovcaran a sia-ción para arrmr conra podr poíico

59

Page 46: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 46/367

El movmno rvoluconaro s ncó n Francia, dond la ala burgusía los rpublcanos s opusron al r Carlos X u apoado porla glsa los consrvadors radcals, dsolvó la Cámara convocólccons d las u surgó una Asambla ora vz d cor lbral u r-

clamaba la dmsón d los mnsros. En ulo d 830 Carlos X sgun-do una políca racconara promulgó unas Ordnanzas n las u supr-mó la lbrad d prnsa modcó la l lcoral dsolvó la Cámara convocó nuvas lccons con surago cnsaro para l ms d sp-mbr.

Esas Ordnanzas anlbrals provocaron l lvanamno d la bur-gusía n nombr dl lbralsmo. Admás la crss conómca xsnaumnó l númro d dsconnos proporconó a los rvoluconaros lapoo dl publo. Duran rs días dl ms d ulo París s dclaró n r-

bldía, d nuvo s lvanaron barrcadas l publo asaló l palaco dlas ullrías. S produron volnos dsurbos con un lvado númro dallcdos rdos (ubo n oo a 000 muros) nalmn Carlos Xabdcó susudo por un nuvo monarca d sgno más lbral bur-gués uis Felipe de Orleáns, u sablcó una monaruía consuco-nal Su nronacón supuso l runo d la rvolucón burgusa con laacpacón d uno d los punos más mporans dl lbralsmo como sla soberana nacional. a rvolucón prono s xndó por oda Europacon unas caracríscas smlars.

En co la prmra rprcusón d la rvolucón rancsa d 830vo lugar n los Paíss Baos. S l movmno rancés ra d carácr l-bral la rvolucón u llvó a Bélgca a la ndpndnca uvo l másacusado carácter nacionaista os blgas caólcos u abían sdo un-dos a la Holanda prosan n l Congrso d na, nunca abían sa-do conorms con sa anxón d dos publos oalmn drns. El rullrmo d los Paíss Baos llvó a cabo una políca dscrmnaoraaca los blgas no sólo n aspcos scals sno ambén parlamnarosodo l clma d malsar acabó provocando n agoso d 830 l lvana-mno d Brslas la xpulsón d las ropas olandsas. S oó un

gobo provsonal una asambla consun u proclamó la nd-pndnca dl nuvo Esado, con un régmn d monaruía consuconal.as poncas uropas rconocron la independencia de Bélgica n laConrnca d ondrs. En uno d 83 l Congrso naconal lgócomo R al canddao nglés opoldo d SaonaCoburgo cua cand-dara uvo l apoo d ran Braña ranca runó n Bélgca a n-dpndnca con lla l régmn lbral.

El Congrso d na abía nrgado la cas oaldad d Polona aRusa u l abía oorgado una Cara d cor lbral ra gobada por

un vrr. Pro n l año 830 Polonia prsnaba una dspardad nr ra0

Page 47: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 47/367

dión modización Juno a una nobza rranin u no saba in-rsada n las rormas un campsinado u vivía n la misria ciudads omo arsovia cobaban a grands comrcians xranros ds-ollaron indusrias como a d agodón a azucarra n las u s in-

iron grands capials Por oro lado surgió una nuva clas sociangrada por prosionals librals alos uncionarios d la adminisra-ón prosors d univrsidad qu dsaban dar una nuva orinacióna olonia Srían sos grpos simuados por os aconciminos ran-ss uins prpararían la rvolución En co los nacionaisas pola-os s sublvaron conando n apoo d Francia d Bégica Pro ésnnca s produjo puso qu ambos paíss s nconraban dmasiado in-oucrados n sus propios procsos rvoucionarios En buna par la de-ota de movimiento independentista a causaron os propios polacos

saban divididos nr bncs rs modrados xalados unciaron a la inrvnción rsa para soocar la rvolución u sgui- d una dura rprsión

En Italia la rvolución s dirigió conra podr mporal d los Papas la prsncia d Ausria os moviminos rvoucionarios llgaron guia-dos por los rvolucionarios iaianos qu considraban sncia inclusoomo condición d a unicación la rradicación d los rgímns abso-isas d os Esados as insuccions saaron n Parma Módnad dond ron xpulsados sus sobranos qu abían sido dsignados poros ausriacos S craron «Las Provincias Unidas iaianas» Pro ni gó auda promida d Francia ni ampoco s logró conar con sucin- apoo popular por u la rvolución ácilmn soocada porsria

El cima d insurrcción s xndió a varios Esados amans auspi-iados por sudians univrsiarios socidads scras D una ormaparcida a oros ugars d Europa n la Confederación Germánica anidad naciona la ncsidad d una Consición ron las principalsspiracions d las rzas u s moviizaron n l año 1830 S procla-maron consiucions librals n algunos Esados como Hannovr Sao

nia o Brnswick s uiso xndr a oros; pro a dura rprsión dMic rnó procso imió la ibrad d prnsaEl rsulado gobal dl paso d la oada rvolucionaria d 1830 por

Europa u vijo coninn qudó dividido n dos grpos uno li-ra ormado por ran Braña Francia Bélgica Porgal España; oro auoriario u ormado por Ausria Prsia Rusia dominaría Euro-pa cnral orinal En sos publos drás d las divisions gográ-as políicas prmancría lan un snimino nacionalisa aspira-ión u vovría a dsncadnar oro procso rvoucionario unos añosmás ard

Page 48: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 48/367

LAS REVOLUCIONES DEMOCRÁTICAS DE 88

Aunu las rvolucons d 848 ron smulánas suvron nspradas por una dología común, consuron no obsan nómnosaslados No abía nnguna organzacón rvoluconara naconal Nos produo nngún complo n s prpararon las rvolucons Problmasanálogos n gnral omaron dsnas ormas n cada Esado produronrsulados anagóncos En los comnzos dl año 848 nad cría u larvolucón ra nmnn; sn mbargo la suacón n mucos paíssd Europa ra la u prcd a las rvolucons

Enr los años 84 847 Europa padcó una profunda crisis agrícola, dbdo a las malas coscas u produron una r subda d losprcos agrícolas con la cnsgun mala almnacón d las class po-

pulars u no podían pagar un pan an caro Al ddcar la maor par dla conomía amlar a la aduscón d producos almncos s produ-o una conraccón d la produccón ndusral sobr odo n la ndusral u pasó d la sobrproduccón al dspdo d obrros más ard ala ubra d mprsas Bancos La burgusía las class mdas s con-cnraron n las cudads n cuo noo surgó una masa prolara a-cnada con unas condcons d vda d rabao rmadamn durasPoco a poco s producndo una nsón socal u ba prsonando ala burgusía domnan

Los movmnos rvoluconaros d 848 s ncaron nFrancia

sndrían por Europa Cuando parcía sar suprada la crss conóm-ca salló n París la rvolucón u produo la caída dl régmn lbral-burgués d Lus Flp d Orláns la proclamacón d la Segunda República rancsa ( 848 8 ) Es movmno dmocráco proclamó lsurago unvrsal la sobranía popular aboló la sclavd n las colonas garanzó l régmn d lbrads Pro la agacón políca socalcrcns oblgaron al régmn rpublcano a llvar una políca más con-srvadora lo u propcó maors nrnamnos con los scors d laoposcón u saba unda n al gobo Pro n poco mpo l ré

gmn rpublcano acabaría drvando n un régmn auoraro dma-gógco n manos d un sobrno d Napolón Luis Napoleón Bonaparte,u do un golp d Esado acabaría proclamando l mpro (82 870) Drás d odo llo saba una burgusía u prsonada por losmovmnos obrros mía u s produra una rvolucón socal nodudó n alars con la raccón Los obrros ron duramn rprmdos la burgusía modrada laboraría una conscón d acurdo con sus n-rss

Austria u con l cancllr Mc abía sdo un baluar d la

rprsón l absolusmo n Europa s vo ambén arrasrada por la ola2

Page 49: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 49/367

da rvoucionaria En co, a vicoria d os rvoucionarios n París un acica para a insurrcción ibra n ina, n marzo d 848 xi-gindo rormas poíicas; o provocó a caída d Mic, ubod uir d país a sublevación de los húngaros s spararon d

Ausria, parcía prsagiar a dsmmbración d mprio Asimismo, osaconciminos d bro marzo n Francia ina avorciron as as-piracions d unidad indpndncia d os gupos más ibras n Ita-lia En co, xisía un sentimiento nacionalista frente a Austria a avz u s mannían as isions d unidad poíica u no abían ogra-do n Congrso d ina En un primr momno movimino iaiano conaba con rspado d os gobans, pro cuando a oada d-mocráica puso n pigro os podrs sabcidos, os sobranos riraronsu apoo. En 847 Caros Abro d Saboa, u ocupaba rono n Pia-

mon, opodo d oscana Papa Pío X concdiron a ibrad dprnsa n sus rriorios r d Crdña oorgó una Consiución En1848 os sobranos d Parma, oscana as Dos Siciias iciron prom-sas n mismo snido Pro n marzo d 1848 s produo un vana-mino conra Asria, s vanaron ombardía éno s procamó aRpbica n ncia F puno n u s izo inviab procsorvoucionario os gobans s opusiron a nrnamino con osasriacos En 1 849 ncia u ocupada Ausria s impuso d nuvo naia

En 848 n Alemania s combinaron dos procsos por un ado a r

voución ibra d os Esados por oro vanamino naciona, dmocráico con ansias d unidad Prcdidos por as sbvacions dBrín n 1847 os aconciminos d marzo iniciaron a rvoución d848 Brín ogró s convocara una Asamba consiun gidapor suragio univrsa Asimismo Paramno d Francor, n u sruniron rprsnans d os disinos Esados amans, s signicó poras caras dirncias nr os ibras os dmócraas , sobr odo, pors nacionaismo a Asamba naciona prusiana rcamaba a sobraníapopuar procos d para ibrar a os campsinos E programa so-

cia d a asamba prsiana sus inncions d ada a a ina sub-vada produron a inmdiaa racción d Francisco uirmo, u rpri-mió a rvoución prusiana disovió a asamba En Prsia racasó a r-voución paramno d Francor no ogró a unicación ossobranos absoisas d unos oros Esados s apoaron muamnpara ograr soocar as rvoucions n sus rriorios

Por ano as oadas rvoucionarias con idas dmocráicas nacionaisas invadiron Europa, pro racasaron n odas pars a crisis agrí-coa comnzó a rsovrs con as bunas coscas os campsinos sa-ban mrosos d u a rvoución acara a a propidad A su vz a bur

3

Page 50: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 50/367

gusía mía la rza dl proariado los gobios absoluisas inr-viniron con sus ércios n avor d las monarquías absouas Esa soi-daridad conrasaba con la dsunión xisn nr os rvoucionariosrdadramn los drroados ron os obrros qu lucaban por unos

obivos socials más aá d lo qu prndía la burgusía Las rvou-cions son la orma d innar corrgir os dsauss xisns nr lasinsicions las dmandas d la pobación a década d os cincunamarcadamn raccionaria daría paso a soucions d compromiso Apsar d la aparincia d acaso la xprincia d la olada rvoluciona-ria d 848 sría la smila d mucos aconciminos qu s produciríann Europa n a sgunda miad dl siglo XX

EL ESRITU ROMÁNTICOEl romanicismo surgió primro n Amania nglarra a cominzos

dl siglo XX un nómno culural nacido como oposición a la lus-ración qu daba primacía a a razón E apogo dl movimino románico s produo nr 8 848 con una na voución qu no si-mulána n odos los paíss Frn a os méodos cinícos uilizadospor l racionalismo l movimino románico uilizaba oras vías ala-ivas como la inuición o la prondización n los sniminos más íni-mos dl individuo.

Más qu como un conuno sismáico d idas l romanicismo smanisó ndamnamn como una aciud an la vida por anollgó a inuir n odos os campos dsd a poíica asa l ar o a i-raura a principal caracrísica dl movimino románico a xaa-ción d a propia prsonalidad n conraposición al rspo a a norma quabía imprado a lo largo d siglo anrior Sin duda l racionaismoabía conribuido a minar los ndamnos n os qu s basaba AniguoRégimn al ngar l orign divino dl podr absouo El rconociminod la sobranía nacional convirió al ombr n la única n dl podr

n l único suo d drcosCon l romanicismo l ombr aparc vinculado d una manra in-

disolubl al publo o nación dl qu oa pa qu in una misiónisórica qu cumplir odo individuo nac ingrado n una comunidadcon unas sñas d idnidad qu a acn dirn d las dmás Esaorma d pnsar u la qu dio orign a los movimientos nacionalistas dlsiglo XX qu innaban consrar las pcuiaridads d cada uno r-clamar l drco d cada nación para disponr librmn d su propiodsino La principa sña d idnidad d una nación ra la lengua; así las

lnguas nacionas uron obo d sudio s sabciron sus propias4

Page 51: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 51/367

noas ambién solía sr n d radicions nr un pasado comúnsí como cosmbrs insiucions singulars

E romanicismo n Ingaterra surgió más como una csidad inr-na qu como oposición a unas noas séicas propias d apas anrio

s. Enr os scriors románicos ingss podmos ciar a Rob Sou-tey, qu viaó por España Porgal n agunas d sus obras raa agurra d la ndpndncia spañoa su luca conra Napolón. Pro lasguras lirarias más dsacadas ron Walr Scott considrado l crador d a novla isórica d isoria social ord Byron, cuos scri-os nían una gran rza no vialidad un calor umano sin prc-dns uvo una no inuncia sobr los scriors románicos fran-css

En Alemania l romanicismo s agupó n rs sculas a d Jna

Hidlbrg Srgar a gura más conocida d s movimino fu poa H Heine, qu ransmiió un gran snido d auocríica scura nauralidad n sus scrios Pro sin duda gran masro d la scularománica n Francia Víctor Hugo, qu n l prólogo a su obra Crm-e xponía su posuado d qu l Romanicismo s l ibralismo d laliraura Sin duda l cambio qu rao consigo l príodo n oo a 830 l paso d Romanicismo a a poíica su aianza con libralismoOros dsacados scriors románicos ron l poa A d amarin A d Muss

El romanicismo consiuó n Espaa una raidad culural qu pr-

manció duran odo siglo XX Algunos d los proagonisas d la li-raura d sa signicación ron admás dirigns poíicos como l caso d Martínez de la Rosa o duque de Rivas, qu scribió Dn vr fuerz de sin (835) quizá a obra más rprsnaiva d ro-manicismo spañol. Oro scrior románico J Espronceda consiu mpo d lirao inrsado n a poíica más radical n parallo con lpoa briánico Bron En l Dn un enri d Zorria s pud pr-cibir la prsncia d ida románico n aro. a producción más im-poran ndría lugar duran l rinado d sab 11

En Itaia l movimino románico saba cargado d un snido polí-ico d ibración d conscución d la unidad nacional con un fursnimino parióico os scriors ialianos más rprsnaivos d sacorin furon eopardi, l canor d la vida ris d la dsspranza cua obra raba un snimino aonado rágico; pro quinmás dsacó sobr odos A Manzoni, d pronda rligiosidad con-srvadurismo qu scribió posía novla drama

E romanicismo no xcusivamn un movimino lirario por conrario su inuncia ambién s xndió a as Belas Artes, n dond uvounas manifsacions mu claras a parir d la época napolónica En arqui

5

Page 52: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 52/367

cra s dsrrarían os modos grigos romanos an sguidos n sigo X as aporacions sncias ron guso por consrar rsaurar os vios monumnos así como a rabiiación d sio góico nogóico cuo mpo más rprsnaivo Paramno briánico

n Wsminsr En ngarra romanicismo n a pintura s manisó nos grands paisaisas Constable Turner qu mosaban su guso por aEdad Mdia rcogindo n sus cuadros abadías monumnos qu rodaban un paisa capricoso Sus dicados paiss campsrs o marinos mos-raban un snimino d ibrad propio d Romanicismo

Itaia no paricipó n a corrin arísica d romanicismo a qu nos sinió invoucrada acia una corrin qu rcazaba os prsupusosd mundo grcoromano Es snimino xpicaría porqué d a pobrproducción arísica iaiana a cominzos d sigo XX

En Francia duran mprio napoónico s impuso casicismocon a composición svra dibuo río os coors isos d David Pro pinor más dsacado d a coin románica Delacroix n cuasobras s papaba su nusiasmo por a ibrad indpndncia qu s s-aban producindo n sos años (a indpndncia d rcia o as rvou-cions d 830 1848 n rancia)

En España s dici sabcr un paraismo nr as ars pásicas a arquicura con os procsos isóricos Esa armación rsua odavía más vidn n caso d un movimino d inroducción an nacomo u romanicismo E cambio s muco maor n qu s r-r a a pinra dond admás aparcn más caramn as modicacio-ns n a condición socia isórica d arisa minras qu ésas rsu-an muco más diícis d prcibir n arquicura scura suas dmanra xcusiva a ncargo principamn púbico En a pinura ar-isa s ac indpndin d una cor o d un monarca pud sguir avoución siísica qu considr más oporna A parir d os años rin-a aparc paisa románico idaizado qu cuiva J Pérez Villamil oa scna d carácr cosumbrisa con ancdns n F de Goya qu cu-ivan Eugenio ucas o eonardo Alenza

A sr un movimino spciamn apo para xprsar as mocionsa sncia d romanicismo la música acanzó un xraordinario ds-arroo duran s príodo E romanicismo propiamn dico aparcióacia 1 8 15 a mismo impo qu s armó una gmonía d a músicaamana qu duró asa úimo cuaro d sigo a burgusía s aduñód a música n a apa románica Aumnó d manra considrab nú-mro d os audiorios cada vz más ampios así como as saas d con-ciros os aros d ópra d carácr prmann n os qu a bur-gusía uropa no sóo disruaba d a buna música sino qu mosraba su

rvancia socia

Page 53: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 53/367

in duda l composio almán udwig van Behoven, uno d losmúsicos más gands d odos los impos quin llvó l omanicismomusical a la cumb más ala us nuv sinonías sus concios a pianosí como sus obas accnaon la poncia xpsiva d la música o

usal El movimino nal d su Nven Sinfní inoduo un coo qucanaba la Od erí d cill qu n alidad a un cano a lalibad Oos composios almans qu populaizaon la música o-mánica on cub, Wb o Mndsson. a plnid dl omani-cismo alcanzada po Ricad Wagner, qu concaía con l naciona-lismo gmánico a pocción d uis II d Bavia posibilió consuin Bau un mplo a su a dond n 882 s snó Prs.

REAISMOA pai d mdiados dl siglo XIX s abió paso la coin alisa

qu innó a las siuacions d la vida diaia abandonando las mo-cions dl omanicismo. El alismo una reacción a fracaso de lasrevouciones del año 88, n las qu abían qudado nadas mucasd las spanzas dmocáicas d libad psonal Apacía así comola spusa a una socidad n la qu abían aduiido poagonismo unmao númo d psonas. Haban surgido nuvos gupos umanos quimponían nuvos gusos cosumbs. as pincipals manisacions dl

alismo s dion n l campo d la liaua la pina. En cuano a lapoducción liaia los scios innaban mosa psonas siuacions comuns

Aunqu xsion xcpcions divsidad d aciuds n línas g-nals l alismo un movimino aísico n avo d los dsampa-ados d mana qu paa mucos d sus psnans no xisió una dincia sncial n «vdad social» «vdad aísica» alismo blión políica an paa llos xpsions dins d la misma aciud

En las manisacions dl alismo la pintura francesa la qu

ocupó l pim puso us pincipals psnans on Daumier,u a mnudo dnunció la fasa qu s scondía dás d la spabilidadbugusa Millet qu conviió al campsino n éo d sus cuados Coubert, qu a paidaio d qu la pinua uvia connido idológi-co En l realismo literario francés uvo un papl ndamnal Honoé dBazac, cuas obas an vdadas cónicas d la socidad ancsa d laépoca. En la gnación posio sobsalió la gua d G Flaubert cuaoba Mdme Bv una d las novlas capials dl siglo XIX n laqu nos oció una minuciosa obsación d la gn las cosmbs dsu impo

7

Page 54: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 54/367

En Inglaterra sobsaló sco C Dikens, qu nos a dado nsus obas una magn daada d as dculads qu padcon as ca-ss abaadoas duan las ambnas d os años cuana

El ánso d omancsmo a alsmo n España suló ambén

pcpbl n la laua sob odo n a naava D odos modos lavcoa popamn dca dl asmo sólo uvo uga n l podo vouconao abo a pa d 88 como scbó Clarín, un mmbod sa gnacón asa A pa d B Pérez Galdós la nova uvocomo poagonsas sncals a las class mas spañolas

E smono lao dada la dculad d accso a la nfomacónxsn n Rusia a nals dl sglo XX spcamn úl Acan-zaon cmas sobsans dos scos asas León Tolstoy, auo dGuerra Paz Ana Karenina Dostoievsky auo d Crimen casi.

Sus obas suan mu usavas d s píodo alsa

DOCUMENTOS

TEXTO A DEOOGÍA DE A RESTAURACÓ

a idea ndamental de su sistema es la de euilirio. Ante todo, según

etteic, existe un euiirio en e interior de los Estados, en donde el ordensocial dee ser defendido contra las erzas de a destrcción. Existe, adems, uneuilirio entre os Estados, a ue estos últimos no deerían uedar aandonados a su inspiración particular, sino sometidos a una comunidad supranacional. si es certo ue «sólo el orden conere el euilirio», nada resultara ms peli-groso para la existencia de esos Estados ue el desarrollo de los movimientos li-erales nacionales. etteic se opone, por consiguiente, a cualuier transfor-mación del estatto político (). Considera ue la salud de la sociedad descansasore la conservación de las monaruías sore el respeto a una eraruía aristocrtica «clase intermedia entre e trono as capas inferiores del cuerpo social»Precisamente es esta fe en el euilirio nacional e inteaciona la ue le ace par-

ticularmente sensile a los intereses generales de Europa determina su creenciaen la necesidad de un concierto europeo, como algo superior a los intereses decada Estado. a razón exige, pues, ue las monaruías se unan para preservar ala sociedad de una suversión tota Como, a n de cuentas, son los goieos losresponsales de las revoluciones, éstos no deen retroceder ante ninguna clase demedidas preventivas. o sólo es necesario ue los soeranos estén de acuerdoentre sí, ue se reúnan con frecuencia en congresos para proar las medidas aadoptar sino tamién ue pueden intervenir en caso de necesidad, en los paísesvecinos para restalecer el orden amenazado

J. Droz, Eup: Resturción Revolución 1815-1848

8

Page 55: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 55/367

EXO ERPREACÓ DE AS VOUCOES DE 48

a única reolución caalmente europea se enciende en Pars, etendiéndoe por Alemania el mperio austriaco, implicando prcticamente a toda la Eu-

opa central, con sus aledaños eslaos, magiares e italianos es la de 1 848 osucesos de este año crucial ponen de maniesto ue Europa se a conertido a si se uiere, otra ez en un espacio unitario Un siglo antes de ue las er-as sociales dominantes emprendan el proecto de una Europa unida, los reoluionarios utópicos, demócratas socialistas, la realizan en sus coneiones personales apoos mutuos

Pienso ue esta reolución europea resulta clae para entender a la Europaontempornea a gran reolución de 1 789 mantiene, desde luego, la primacaal aer roto los moldes ideológicos e institucionales de lo ue a a a ser denitiamente el antiguo régimen, pero e un enómeno eclusiamente rancésque cogió por sorpresa al resto de Europa

mportan señalar dos rasgos especcos de la reoución de 1 848 . En primerlugar, su carcter eclusiamente urano: la reolución estalla en las grandes ciu-dades, sin lograr salir del término municipal Su epresión grca son las arri-adas en las calles El erse limitada a la ciudad constitue la causa ms ostensile de su racaso

En segundo lugar, la reolución de 1848 es la única preista, cantada de anemano con unción por un puñado de reoucionarios ue eectiamente acude ala cita a la ora esperada

os dos temas ue an a resultar decisios para el destino ulterior de Europa, las llamadas «cuestión social» «cuestión nacional», aduieren en 1 848 su

perl ntido Si con ar centramos el enoue eclusiamente en Francia, des-uella la primera; si lo ampliamos a toda la Europa soliiantada, indudalementea segunda

En cuanto nos liramos de las anteoeras maristas, el eco incontroertileque pone de manesto la reolución de 1848 ue ratica la istoria posterior,es la primaca de la cuestión nacional sore la social a conciencia nacional aido, parece ue continúa siéndolo, un actor reolucionario muco ms e-caz ue la conciencia de clase

Sotelo, , «a cuestión nacional» En El Pís, 24 1984

Fuente: Egido, A, Histori ontemporáne en lPráctic adrid, 1986 p 88

69

Page 56: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 56/367

TEMA 4

ECONOMÍA SOCIEDAD EN E SIGO XIX

A PRMEA REOCÓN NDSRA Crcimino dmográco 2 Dsarrollo d la agriculura la indusria los ranspos13 a nuva socidad

2 A SENDA OCÓ

N NDSRA2 1 Dsaollo indusrial Concnración mprsarial22 ndusrias radicionas indusias nuas23 as poncias conómicas

nglarra Almania Francia Esados nidos Rusia

3. OS OENES DE MOMENO OBRERO3 1 dologías dl movimino obrro

Socialismo Anarquismo Sindicalismo

32 Organizacions obrras supranacionals: las nacionals a nacional a nacional a nacional a nacional

7

Page 57: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 57/367

TMA

OOA SODAD L SGLO XX

En a sgunda miad dl sigo X s inició n nglara la PimaRvoución ndusrial qu s xndió a oros paíss uropos a Esadosnidos asa 870 aproximadamn. Enoncs comnzó a Sgunda R-volución ndusial qu abacó asa los pimos aos dl siglo X aPima Rvolución ngoba odos los dscubriminos cinícos osavancs cnológicos así como la apaición d nuvas ns d ngíainanimadas qu s dion n s priodo qu aplicados a a agicuraa indusria los anspors provocaron grands cambios n procso dproducción d bins n la conomía aando iguamn la srucasocial. S pasó d una poducción manual asanal a ora mcanizada d poducción indusial masiva qu oiginó l ránsio d a conomía s-áica dl Aniguo Régimn a la d ccimino conómico l sisma ca

piaisa qu aún vivimos odos sos cambios n conomía coincidironcon crcimino d la pobación l aumno d capias la ansor-mación d las comunidads rrals n avo d as urbanas al impo qudsapacía la socidad samna mgía a socidad d class

LA PMA VOLUIN INDUSTIAL

a Pima Rvoución ndusrial s xndió dsd a sgunda miad

d siglo X asa mdiados d XX Con lla s inició la ransorma73

Page 58: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 58/367

ción más radical dsd la Rvolción nolica ps alró los sismas drabao la scra d la socidad En co s pasó dl vio mndoral al rbano dl rabao manal a la máqina dl allr asanal a la á-brica F n procso d cambio consan crcimino conino n l

q inviniron descubrimientos cientcotécnicos, na xraordinariaacumulación de capital prondas transformaciones sociales odollo avorcido por na revolución de la agricultura, q pmiió l ds-plazamino d na par d las masas campsinas a las cidads l sr-gimino d na clas capialisa así como l crcimino d na brg-sía indsrial comrcial acompañada dl ag d nvos prosionals écnicos Minras ano n las concnracions indsrials aparció lprolariado masa d prodcors q rabaaba n las ábricas indsrias allrs a cambio d n salario Con la Rvolción ndsrial odo s

ransormó rabao mnalidads grpos socialsÉ

sa la RvolciónFrancsa son la bas dl mndo conmporáno ps odo co impor-an ocrrido n l mndo dsd mdiados dl siglo XV garda rla-ción más o mnos dirca con sa ransormación

Crecimiento demográco

El crcimino dmográco l dspg indsrial ron dos nó-mnos m rlacionados parallos A principios dl siglo XX Eropa s-

aba poblada por 1 87 millons d prsonas n 900 ran a 400 millo-ns ps a las innsas migracions d ropos a oros coninns qnoncs s diron Es crcimino s xplica por la volción d rs va-riabls la naalidad la moralidad los moviminos migraorios

En primr lgar s prodo na imporan disminción d la moalidad gracias a los progresos de la medicina oras cincias q con lasidas d la lsración inrodron la higiene n las cidads n maorconocimino d la naralza Enr los primros dsacaron los avancsd la cigía las vacnas l so d la anssia los dscbriminos cin-

ícos sobr odo n las nrmdads incciosas Con la igin s g-nralizaron las mdidas saniarias n los ospials n las cidads lmplo d abón así como modos sismas d alcanarillado l raa-mino clorado d los abasciminos d aga (aga poabl) a las cida-ds q disminron los risgos d conagio disión d las nrm-dads

No obsan panciron na sri d lacras q impidiron n cr-cimino dmográco maor: lvada moalidad inanil ambrnas pidmias Sgían mrindo mcos niños sobr odo n ss primrosaños n las class socials más baas por na alimnación dcin

74

Page 59: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 59/367

ala d igin En cuano a las ambrnas o scasz gnralzada d ali-mnos las úlmas s dron n rlanda a mdiados dl siglo XX dan-do casi vacía la sla por as numrosas murs a mgracón a EsadosUnidos d uins uían d a suacón Finalmn las pdmias sobr

odo d córa aunu ambién d os rina vrula acaron basan aloninn ps a as vacunas Juno al dscnso d la moralidad s man-vo consan la naaidad

Pro n l comporamino dmográco ambién nun los movmnos mgraoros raslados d prsonas d localidads incluso d con-nns con l dsarroo ndusrial s produjo un doble ujo migrato-io: de campo a la ciudad y a otros continentes Numrosos campsi-nos sin rabajo acudían a a dmanda d mano d obra d as ábrcas o gnró crcimino d as ciudads orignando un nómno ípico

d la conmporandad la urbanización Enoncs nacó un modlo dudad u rompió sus vínculos con l campo crció n nción d lasncsdads d la ndusria En la aparcó un nuvo modo d vida sp-amn duro vvndas puñas dond s acinaban as amias obr-s ala d gn insalubridad dporabl amnacón Todo so con-ría a sus abians n cado d culivo d nrmdads lacras u losoaban a la dgradacón sica por la ala d condcons d abiabi-dad moral poru sa siación provocaba la promscuidad alco-oismo a dlncuncia

En cuano a la migración a oros connns unos cuarna millonsd uropos (ngss amans ausroúngaros ialianos rsos) mar-aron nr 1 800 930 sobr odo a Canadá Esados Unidos por ra-ons conómcas buscando una vda mor por cusions poícas porbrazación d as socidads prsión dmográca aán d oruna dso d avnras Elo posb por a rvoucón n los ransporsu acilió l vaj por mar s craron as prmras compañías ngsasd navgacón a vapor la movlidad rrsr gracias al rrocarr Dlnáisis d crcimino naura sos movmnos pobaconals s con-u u n l siglo XX ubo un crcimno ral un crcmino dmo

áco globa

esarrollo de la agricultura, la industria y los transportes

Europa ra un coninn minnmn agrícola Por lo n prmrugar uviron u producrs prondas ransormacons n las srucus d producción agrícoa para u s dira a Rvolución ndusria Cr-mn a agrculra xprimnó unas ransormacons lnas pro anmporans u pud abars d una auénca «rvolución agrícola»

7

Page 60: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 60/367

o ndamnal a noduccón n l ciclo d poduccón d pantasescardadoras ricas en nitrógeno. Ea innovación pmiió: a) upm lbabco aa n mimo año gano paa la aimnacón umanacon oa paa amnacón animal b) nd plana qu aa n-

onc aban mu ocaizada, como la paaa la moaca azucaa c) apca al campo avanc écnco, como nuvo aado cocado-a, dna d zona pananoa aplicacón d la química, ob odo no abono

Ea nnovacion uvion concunca impoan: innca-on lo ndmino cada gión pcializó n lo qu poducía mo,pmiindo comciaza la agcua libó a a ganadía qu aanonc ólo ddicaba a abajo agícola pcializándola n la po-ducción d ca, c ana a oma a agcua capaz d

pond al incmno dmogáco, amnando a una población n ccimno gacia a aumno d a poduccón, dbdo a u vz a la apica-ción n a ia d a nuva écnica d abao a máquina Eo po-ibilió ba muca mano d oba agícoa, cuo cdn a aba-a n a ábica, popocionando a la nduia la ncaia Admá laocdad campina aumnó u dmanda d bin ndua, gacia ala bonanza conómica o alo pcio d co Po ano la agcuu-a azó cuao apoacon: aimno, mcado, capial omb allamada volución agícoa an odo un nómno d pogo écni-co: gacón, abono, oación d culvo maqunaa

En cuano a la nduia, pmnó una anomacón n pc-dn gaca a la uucón d la angua n d ngía báica(umana anima) po oa nuva (a dáulica vapo bado pola combuión d carbón) Juno a é, l hierro maia cav do nuvo mpo con o invno apacon la máquinas qu nmuco cao sustituyeron al hombre a combnación d lo nuvo -cuo ngéco con l mplo d a máquna voucionó lo modod poducción, po la apidz n a abcación aumno d la poduc-cón Ha qu n n cuna qu la Rvoución nduial baa pci-

amn n la mcanizacón d abao qu poduc cuando aplicana a a innovacion écnica modo qu a Pima Rvoucón ndua ncó n ngaa,

poqu n paí conuon una d aco qu l pmiondpga conómicamn an qu al o d Euopa, qu iuaoncomo pima poncia mundia aa 9 4 Gan Betaña tenía muchosecursos, n o qu conaon n pm luga lo umano, pu l c-cmno dmogáco aclado u mno nca n aumno dvoumn d a dmanda, aí como d a mano d oba paa a induaambén nía maa pma ngía (lana, io, ulla), qu po

7

Page 61: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 61/367

pocionaon vntaas sob los paíss mnos dotados Po útimo s bn-ció d una época d xclnts coscas qu daon sucints xc-dnts d poductos alimnticios Po ota pat su industialización sbasó n l scto eil qu s dsaoló a o lago dl siglo con pquños

invntos como la anzada la máquina d ila n l siderúric con lio l focail n mecánic. El impuso dnitivo lo popo-cionó a constcción dl focai qu con la máquina d vapo uno dlos invntos más tascndntals d la istoia stímulo paa la sid-gia; n él s invition gands capitals posibiitó la spcializaciónagícola dl país con l paallo impulso dl comcio intio os tssctos s conviion n los clásicos pomotos dl dsaollo nacionalpoqu admás l cciminto d las innovacions técnicas constant éstas s apicaban a as nuvas máquinas

Finalmnt también s poduo la Rvolución n los tanspots n lasg unda mitad d sigo XX Fu posib poqu al dsaollo d focail a navgación a vapo s unió la moa n la constcción d catas la postio apaición dl automóvil E focail s dsaoló gacias a la combinación dl aíl qu pmitió l dsplazaminto po una su-pci isa la ocomotoa movida a vapo En st scto lospotagonistas dl cciminto on a hulla y el hierro. E cabón s impuso al s más baato más abundant pos mao potncia calocaqu la mada Po ota pa os apos d labanza las máquinas los a-íls d las vías féas s conston con io Nació así la industia si

dgica gual qu l txti también l scto sidgico vivió constan-ts innovacions técnicas con la aplicación dl vapo a la locomotoa sfctuó un gan pogso n los tanspots Po tanto país qu posía asnuvas matias pimas agodón io las nuvas nts d ngía la ulla tnía asguado su potncial industia En 182 s inauguóa pima ína féa En cuanto a la navgación a vapo n 808 unbaco impulsado a vapo d Nuva Yok a Aban a tavés dl ío Hud-son inta años dspués s alizó a pima tavsía ocánica Cuandos soucionó l poblma d almacnaminto d cabón qu ocupaba

muco spacio n dtimnto d la caga comcial cando pustos dabastciminto n as tas maítimas cuando s aplicó la élic lvapo d os mas

Admás l dsaollo dl focail vitalizó a la socidad pus cam-bió las mntalidads al agiliza os intcambios con otas zonas otosusos otas costmbs facilita la moviidad psonal; también vitali-zó la conomía modicándoa po dond pasaba al posibiita la spcia-lización d los cultivos pmiti la salida d xcdnts impota los po-ductos ncsaios popició su dsaolo pus a industia activó a po-ducción a qu dmandaba la constucción d aíls mano d oba

77

Page 62: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 62/367

vagons nlso rvazó a los éros a q ambó la on-ón d las grras al rmr l rádo ransor d roas avalla-mnos Por odo so s d dr q l oarrl onó-mo ndamnal dl sglo XX rnal moor d la Sgnda R-

voón ndsral

La nueva sociedad

Frn a a sodad samnal d Ango Régmn rada dr-mnada n gran mdda or l namno con a industialización apa-eció la sociedad de clases más omla ro más dnáma, on na s-rra nva d gos abros En sa sodad l rno báso d

rarqzaón s la nón dsmñada n a rodón d bns ma-ras dnro q s n Las rlaons s sabln n nón dlos sgns arámros la ossón d los mdos d rodón a gnralzaón d rro galaro omo norma jrída a nna ana las soa n nón dl al onro q s dsmña n ro-so rodvo la nsonalzaón rda d la brad gadadd odos los dadanos an a

Es ambo s rodo lnamn on n rmo dsno sgún los a-íss no oa n sqra n los aíss más avanzados s rman-ron rsos d ango ordn soa n as das as nsons las

mnadads Pro oo a oo el tabajo y su exaltación fueon el pilabásico de la nueva sociedad, al ronor s dgndad n l aán d lb-raón dl ombr rn al rjo dsravo d la arsoraa sa-mna Admás a alaón d os dros dl ndvdo l lbró dlsommno al gro q anlaba las drnas rsonals n bnodl samno Pro ndvdalsmo radalzado d a nva sodad dlass ondo a na omna q baó los lazos d sodardad amnazó on onvrr la sna n n amno dond l rmr m-ravo ra dsaar

Aarron nvos gros soas abros a burguesía mnonnovador osdor d as nvas ndsras l proletariado obrros n-dsrals Sn mbargo la Revolución no eiminó a la aristocracia.ña d landos n Frana Almana Esaña onnó dnandol odr olío bao la aada dl lbralsmo o a dmoraa o-ando alos argos n l Ejéro la dlomaa Anq d orma aralla graas al lbralsmo a brgsa asndndo n la saa so-al onqsando sos on l rabao l aorro a daón Con-vvía on la arsoraa n os onsos d admnsraón d as mrsas aabó néndos a la or lazos amlars ando n rn omún

78

Page 63: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 63/367

an l rolariado Las rincials vías d ingrso n la brgsía ran lamilicia los sdios los ngocios Pro no ra n gro niorm xis-ía la ala brgsía (grands indsrials nanciros avorcidos or lasnvas condicions conómicas rranins iciron orna con

acilidad ras la dsamorización) ndía a nirs a las anigas amilias nobiliarias a vcs rcibía ílos d noblza or dbao s sia-ban la ña brgsía las class mdias (ingradas or rosionalslibrals inlcals ncionarios ños comrcians miliars dgradación inrmdia) La brgsía ra dnsora d la roidad indi-vidal aman d la librad dnro dl ordn ro ría na mor dis-ribción d la riza. La siación cambió con las rvolcions libralsd 1820 1830 con las dmocráicas d 1848

Jno a la arisocracia la brgsía saban l campesiado lpro

letariado Las condicions d vida d los oalros rabaadors domési-cos rrals camsinos ran dcins. Las malas coscas rovocabanambrs dncions. Admás xisía disociación nr roidad x-loación la irra casi nnca ra roidad dl camsino la cliva-ba d modo és s convirió n oalrorolario La volciónconómica social mlilicó l númro d oalros rn a los aro-nos or la igaldad an la l an closamn dndida or labrgsía dó indnsos a los rabaadors n a los mrsarios Psn la rlación bilaral dl conrao d rabao na d las ars l rola-riado saba obligada a acar la ora an ra insa s d no

sr así simr abía oro arado conscncia dl m dmográcodisso a ssiirl.

Por ora ar l dsarrollo dl mainismo no libró al obrro d losascos rinarios mcánicos dl rabao la lanicación d la ro-dcción no vo n cna la craividad l ombr db nconrar nél como ocrría con la arsanía D modo e obrero se sintió aiena-o, ano al rabao ralizaba al no aorar nada scícamn -mano a s labor como na iza más d la cadna d rodcción La si-ación s agravó or las nvas rlacions socials d rodcción min-

ras l anigo arsano ra dño d las rraminas d los rodcoslaborados con l caialismo indsrial l dño d ambos lmnos sl mrsario conraa la rza d rabao dl obrro or n salariosas rlacions nidas a las dras condicions laborals s imlana-ron rovocaron gravs conicos socials.

Ecivamn a los acors srcrals dl nvo modo d rodc-ión s añadiron las dlorabls circnsancias n l rabao s rali-aba inrminabls oadas n locals insanos sin lz vnilación ni agaorrin indnsión n caso d nrmdad accidns vz rabao exloación d mrs niños salarios misrabls . El rslado ra l

7

Page 64: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 64/367

analabismo la nmdad manuición mu pcoz Empobcidos xpoados privados d las radicionals insiucions guías d con-duca muchos s dsmoaizaban acababan n suicidio inanicidioposiución alcoholismo locura vioncia crimn Po oos los qu

chazaon sus ibulacions como pa d su dsino aaon d supaa siuación uniéndose y fomando oganizaciones de esistencia u orign d movimino obrro asociación d rabaadors obos campsinos paa consgui moa su siuación con a acividad social polí-ica En 84 las oganizacions d sisncia con sus divrsas idolo-gías s uniron omando a Prima nacional oba a A

A SEGUNDA REVOUCIÓN INDUSTRIA

Los pogrsos cambios vividos po a indusria n a sgunda miaddl siglo XX ron an impoans qu pmin haba a d la Sgun-da Rvoución ndusia Abarcó dsd 870 hasa a Pima uraMundial sulado d la unión d cincia écnica capialismo nancio ambién n sa Rvoución a agiculura manuvo un papsncial n conuno d las acividads conómicas pus ps a dispo-nr d mnos mano d oba capaz d abasc a a población n cons-an aumno d los paíss dsarollados a susiuir a hombr po anuva cnoogía gracias a la maquinaria agícoa En érminos absoluos

la poducción aumentó constantemente, gracias a la mcanización lmpo d abonos sobr odo químicos progso d las écnicas ldsarroo d os ranspors qu posibiliaron un noabl aumno d osndiminos odos sos acors ambién inuron n su ápido ccimino n los paíss nuvos d cima mplado Esados Unidos Ausra-lia cuos compiivos producos inundaron os mcados uropos

Enr 870 9 4 a conomía uopa vivió varias apas dirnsn l compoamino d os pcios: acisa hasa la ran Dpsión d 873 d csión dsd noncs hasa 89 nuva xpansión hasa osaños vin as a Dpsión los prcios dscndiron po escasez mo

netaia (disminuó la poducción mundial d oo cuando la mao pard los paíss adoparon paón oro) elevada actividad económica (spoduo más d o qu s podía absob oiginando crisis d suppo-ducción) En campo ocurrió o mismo po la compncia d paíss nu-vos como Esados Unidos Agnina Ausralia El dscnso gnra dlos prcios conrao la acividad conómica Paa acivaa impulsandol dsaollo nacional garanizando mrcados prcios os gobios im-pusion l poteccionismo económico simularon l colonialismo, alimpo qu s ndió a a concnación mprsaia Dsd 89 hasa osaños vin la conomía mundial s rcupró los prcios subiron por

80

Page 65: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 65/367

ss

·

o-alospor 

mayo poccón d oo (s dscbon nvos yacmno n Asaa y Afca d S), ncmno d a dmanda (po a -mogáco), caca d a políca pocconsa d los Esado mlo q apoó a vadad conómca ambén conbyon a a

vacón ndsa os mcados d los pass nvos y la cada v má poan ndsa amamnsca. odo o s ado n poaconómca y pansón, con amno d podccón, pcos y saao ag conómco smó as nvsons y facló las nancacon aBanca, cada vz más gada a a s d as ndsas

Desarroo indstrial. Concentración empresarial

Los dscbmnos cncos, apcados a a écnca y ndos a n-vas fns d nga petróeo y eectricidad, ognaon nvas n-dsas. Ss caacscas pncpals on gan dsaolo cnoóg-co, ndsalzacón y concnacón d capals. Pono s ndó po Eopa sob odo n nglaa, Almana y Fanca, y gacas aos nvos dscbmnos gó a áas conómcas dfns d las qvvon a Pma Rvocón Esados Undos, Rsa y Japón. El cc-mno conómco favocó asmsmo l foalcmno d as nsco-ns lbaldmocácas, n noabl ncmno dmogáco q acvó amgacón a d Eopa, cambos socals (pdomno d a bg

sa, amno d las cass mdas y ncmno dl polaado), yn l odn nacona pansón dl colonalsmo E lbasmo co-nómco facó la ndsazacón, a acmlacón d capals, sgmno d mpsas gganscas y la cacón d mcados mndals.

La Sgnda Rvolcón ndsa amnó a mpoanca d dchosco n os pass más dsaolados, ano conómcamn (papl d lana ndsal dno d la na nacona) como socalmn (nmo dabaados ndsas n l conno d la poblacón acva); y ansfo-mó a socdad ccon las cdads, s lvaon l nvl y la caldad dvda, cambaon las mnaldads, y la ndsa y las nanzas nyon

n as dcsons polícas ncso n as acons n EsadosLos gands avancs écncos pfcconaon la maqnaa, nc-mnando desarrollo industrial, ps s mlplcó la podccón, q pmó abaaa os pcos y conoa mcados Po noncs apa-có n as gands mpsas l abao n cadna o aylrism dond abaado n smp a msma ncón y camba d hamna o s-qma d abao mnos posb. Con l aylosmo s aconaza l abao q as s más fcvo y comnza a podccón n s y a po-dccón n masa. Con a amna la podccón y n conscnca lapsvala dl mpsao q pd baa más os pcos asgando as

8 1

Page 66: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 66/367

vnas Es rimo oblga a las mprsas a modizars crcr sionars n caso conrario dsaparcn arrinadas por a compncia Dmodo la concentración empresarial ora caracrísica d a Sgnda Rvoción ndsrial as giganscas indsras naciron n

oncs solían xcdr al podr nancro d n solo individo; por lloaparciron nvas ormas asociaivas as Socdads Anónmas limaban los risgos dl nvrsor al rnir los capials d varios socios acían ss prodcos más compiivos provocando con rcncia larna d as pñas indsrias. Para aronar la sación las mprsas dbiron modiar s mainaria con grands dsmbolsos posbls nmcos casos gracias a los crédios bancarios a vcs cobraron n accons d la socidad. Así la Banca s zo mprsaria Por ano no ala concnración mprsara ambién s prodo la concentración nanciera e integración capitalista, d s modo ron co a la vz

casa dl gran crcimino indsral d momnoas grands ndsrias o asocacions d mprsas ormadas d la con

cnracón mprsaria indn a conroar odo l procso prodcivo dsdla xraccón d la mara prma asa a aboración dl prodco rmnado acrdan prodcción prcios bscando la máxma cacia l monopolo d scor. Esas asociacions rcibn dsnos nombrs sgún s organicn l cártel s la agrpacón d mprsas consrvando s ndpndncia nancira bsca lminar la compncia nr las rglar laprodcción vna ación d prcios n n drminado campo indsral

Elholding

s la compañía conroa a varias mprsas mdian a adsición d odas o la maoría d ss accons. l trust s n númro rsringido d mprsas bao na dircción cnra domina n scor d aconomía conroando las vnas a comrcialzación d los prodcos;cando odas as mprsas lo ingran s ddican a la misma acividadd modo monopolzan scor copan l mrcado vando la compncia s da cncentrción hriznt cando as las sionadas conrolan odas las ass d la acivdad dsd xracción d maria prma alprodco laborado xs cncentción vertic. E podr d los rssllgó a sr an grand os gobios d algnos paíss indsrials

como Esados Unidos nnaron probrlos. Por sa concnraciónmprsarial s dio n odos los paíss srgó como órma d sprvivncia an la ran Dprsión d 1 873 provocó l monopolio local o rgional incso a vcs cas llgó a monopolio nacona

Industrias tradicionales e industrias nuevas

En l dsarroo indsrial s dio n sa Sgnda Rvolción lasindsrias proagonzaron a Prmra sigron sindo sncias co

82

Page 67: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 67/367

nocon un mpoan pogso gacas a a aplcacón n as d las n-novacons cnoógcas Es caso d o (cua ndcón con con-do d Bssm dsd 856 poduc gands candads d acomás xbl) d cabón oos mals como sao l plomo

cob a dscubs nuvas apcacons La idustria siderúrgica connuó sndo a más mpoan macó ponca ndusa d un país asías nacons qu asaon comnzo d su ndusazacón como aa Japón o Rusa mannían unos índcs d poduccón d o acomu baos asa qu acomon su modzacón En co un consu-mo bao d o quva a una d d ocas pqua a un ans-po comcazacón aasados Po ano los ndcs d ponca sdgco son mómo dl nvl d ndusazacón d un pas En agunda Rvoucón ndusa sco sdgco ccó mucsmo al

basc a a consccón nava cv a a ndusa amamnísca Aa nava paa abca l casco d o qu pcsan os bacos qu an-san po l canal d Suz a a aamnsca popoconando acos s-pcals paa aas acoazados d a mana d gua n una época dconqusa d nuvos oos a a cv abascndo d o acopaa ocas puns mácos dcos nuva maqunaa agícoa paa las nuvas ndusas

ambén pogsó la idustria papelera qu pocsó gands candads d cuosa gacas a a écnca a químca qu s compmnaoncon a máquna En cuano a la idustria textil pla d la Pma Rvo-

ucón ndusa connuó sndo mpoan n Euopa ccó ápdamn n Esados Undos Japón Oas ndusas adconas ambénccon s dvscaon s ansomaon caso d la alimeticia spcamn acada po a aplcacón d pocdmnos ndusa-s paa consvacón (ssma goco slzacón naado) ab-cacón d poducos aboados (bbdas gasosas maganas )

Admás d mannmno d as ndusas adconas los gandsvancs cnoógcos qu s poduon n la Sgunda Rvolucón ndus-a pmon pocsos ans mpnsabs popcaon a aparición de

nuevas industrias Los dscubmnos d Bssm oos posb aonun vgnoso aumno d a poduccón d aco n Esados Undos n-gaa Amana anca Su ascdad duza ssnca alado níqu su caác ancoosvo dspaaon su uso n abcacón dbns d qupo conbuon a moa la caldad dl maal o-vao nava d consccón

u snca a susucón dl cabón po as nuvas ns d n-ga qu noncs apacon -el petróeo la electricidad qu ogna-on nuvas ndusas a mdda qu s dscuban nuvas apcacons Elpetróleo a a conocdo s xaa n Oo (EEU) dsd 859 usán

83

Page 68: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 68/367

dos algunos drvados para ngras d máqunas umnacón n l con-sumo domésco Pro con la Rvolucón s convró n una d as prnc-pals funs d nrgía para auomóvls aumbrado, mporan ma-ra prma para a ndusra químca En oo al prólo su raamno

aparcron nuvas ndusras, pus s nvnaron los moors d xposónna d gasona, moor dsl oros nuvos procsos d rnadqu ransforman n gasolna, gas, qurosno, c. Rockfr nsaló aprmra rnría monopolzó l scor asa l sglo

En cuano a la electricidad aunqu s conocía dsd sglo XV nos ulzó para ns ndusrals asa 1872 n qu l blga ramm n-vnó la dnamo, qu ransforma la nrgía morz n lécrca Su prm-ra aplcacón rnabl aumbrado, qu cambó a forma d nndrla vda l rabao, al lbrar al ombr d la dpndnca d los cclos

día/noc Suplanó a a máquna d vapor

duran os aos ocna co-mnzó a aplcars a los raspors urbanos (l mro), a ndusra malúrgca y dspués a la químca Supuso una vrdadra rvoucón n los m-dos d comuncacón a larga dsanca (léfono, légrafo lécrco,rado), l procso d lcrólss l uso domésco, qu abrndo nu-vos campos (lavadora. .).

La idustria química , uno con la lcrcdad l prólo, unod os pars d la Sgunda Rvolucón ndusra Aparcó srcamn- vnculada a dsarrolo dl capasmo modo, pus su vado cosoblgaba a ralzar furs concnracons mprsarals Sus producos

ban dsd colorans xls, xplosvos (mnría), abonos (agrcuura) ososa cáusca (ndusra dl papl), asa los rlaconados con l dsarrollodl auomóv, mdo d ranspor qu, movdo por gasona, aparcó anals d sglo XX

En fco, la nueva industia del automóvil s dsarrolló rápdamn- n as prmras décadas dl sglo XX, sndo ponras rmas amrca-nas con procdmnos d fabrcacón markein modos. Hnr ordnrodujo la fabrcacón n cadna, qu prmó la produccón a prcosasqubls Ps a qu auomóv ardó unos aos n convrrs n un

arículo d consumo, la rápda ampacón d su mrcado símulo qusupuso para las ndusras auxlars proporconó al scor un puso rlvan n l conjuno d la produccón ndusral d los paíss dsarrolla-dos

Las potencias económicas

Con a Rvoucón ndusral rs ggans conómcos dsacaron nla sgunda mad dl sglo XX n marco uropo: nglaa, Almana

84

Page 69: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 69/367

rancia Al mimo iempo depegaba Ruia e ormaba oro giganeeconómico era de Europa: Eado Unido ngaerra era la primera poencia indurial el «aller de mundo» a Aemania imperial unicadavivió una rápida indurialización con cai innia poibilidade ran

cia comenzó u dearroo en e 11 mperio aunue en a ercera Repúbia vivió una época políica agiada a re poencia europea e adueñaron del mundo aombrando por u progreo écnico u riueza a upremacía de Europa ue en realidad la upremacía de ea ríada indurialpue Ruia e incorporó arde con u propio rimo Mienra Eado Unido a «ora Europa» pue u gene u civilización procedían deéa era un eiorio inmeno de recuro cai iimiado ue aunuearde e erigió en poencia mundia

Ingaterra. ue la primera poencia en la economía mundia aa

1914 Dede mediado del igo XX u economía e abía monado obreuna políica de librecambio: abolió lo arancele uprimió a Acs de Nveción concuó raado comerciale de ee modo e convirió en imporadora de maeria prima arículo alimenicio exporó cai incompeencia produco eaborado o banco properaron reaizógrande conrccione erroviaria En lo año eena poeía la mádena red erroviaria una rica oa mercane puero con modea inaacione Haa lo año novena u induria iderrgica exile mecánica no enían riva aunue dede el úlimo cuaro del igo u rimode crecimieno e deaceeró para volver a experimenar un ligero aumen

o a nale de o novena Ocupaba in dicuión el primer pueo en elmercado ineaciona diponía de a primera oa de mundo ondreera e primer mercado de capiae Su inverione exeriore dobaban evaor de a rancea ripicaban el de a aemana Sin embargo a parir de 1900 u predominio e perdiendo ignicado

Aemania. ra la unicación e produo u induriaización eimuada por a meora de la comunicacione erroviaria en paricular launicación de la moneda el eablecimieno de un Banco naciona acrii mundial de 1 873 arrinó muca emprea poco óida o ue de

erminó ue dede 1879 impuiera una poíica proeccionia a reducción de emprea provocada por a crii avoreció a ormación de crelsamparado por la propia legilación aemana A mediado de la década deo ocena inició una reacivación económica acompañada de una población en expanión odo o cual izo ue e manuviera en alza conaneaa la Primera uerra Mundial a proección e dirigimo del Eadou apoo nanciero a elevada inegración emprearial la modeizaciónde a mauinaria la inroducción de écnica nueva la epeciaizaciónde a mano de obra explican e crecimieno de u induria ue a comienzo del igo XX a ocupaba el egundo pueo mundial Deacaron la i

85

Page 70: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 70/367

drrgia por la ran la abundancia d irro n Rur carbón indusriasmcánicas écricas químicas consiguió sin sacricar la agricul-ura progida por os consrvadors vincuados a os inrss agrarios- por l nacionalismo conómico qu aspiraba a la auosucincia En

9 3 ra l sgundo país n comrcio mundialFrancia Fu a cuara poncia conómica duran odo l priodo

Su procso indusrializador fu no primro por la dbiidad dmográ-ca a causa dl dscnso d la naaidad pro sobr odo por l rraso dlcampo su scor dominan dond prduraba una srcura fuda n aqu os propiarios arisócraas sóo vían n la irra una n dpodr. La agriculura la ganadría aravsaron una pronda crisis prin-cipalmn por la compncia d los paíss nuvos la paga d la o-ra qu nr 8701900 afcó prondamn al cuivo d la vid a

crisis provocó un imporan éodo dl campo a la ciudad suvo n orign d un viraj acia proccionismo. Aunqu 1 sncial ra la faad carbón a imposibiidad d aprovcar irro fosforado d ornaasa qu a nal d sigo XX s nconró procdimino. Ps a odoacia 830 nía una indusria i dsarrollada. Admás una l d 842simuó la consrucción d la rd frroviaria n 1 848 vivió un dsarro-llo spcacular con l apoo d a Banca

Por ano a indusria volucionó bin duran la primra miad dlsigo pro nró n crisis n los imos años dl mprio ( 84870 poruna sri d facors l impaco d la gurra francoprusiana con pérdida d Alsacia Lorna dscnso dl consumo como conscuncia d s-ancamino dmográco lo más grav la crisis d campo radicionasosndor dl crcimino indusrial. Simulánamn l comrcio s s-ancó Francia qudó dsbancada por briánicos almans d os num-rosos mrcados qu noncs s abran n Asia África Sudamérica Aparir d 1905 la siuación s modicó susancialmn gracias al mpujd la indusria psada la indusria d quipo qu como rsulado d amaor lniud d os progrsos dl scor agrícola saba susiundo aa indusria d bins d consumo como scor punro. Francia rpiió l

modlo indusria briánico aunqu con rrasos inconvnins.Estados Unidos. Su indusrialización s inició más ard qu n Eu-ropa por l dominio conómico d la anigua mrópoi la scasz dmano d obra la ausncia d vías d comunicación ras la indpndn-cia n pocos años supró los obsácuos poblando amplios rriorios gra-cias a la avaanca d inmigrans uropos a la consrcción d rs f-rrocarrils ransconinnas A una primra apa d masiva poaciónganadra nómada siguió l prdominio d la agricuura sdnaria sindoprono uno d los principals producors mundials d crals algodón.

La maquinización d las abors dl campo ndió a gnraizars.8

Page 71: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 71/367

En cnto l indsti despés de l er de Secesión (8665se podjo en pocos ños l bmdo spemc de l metli elpetóleo ls indstis mecnics de ls ndes concentciones em-pesiles elizds en n medid po l dstic selección oped

ts l cisis de 1873 indsti se inició en el Este e ms td enel Oeste e l e de los ndes impeios económicos e contolbncon io podcción pecios los mecdos en sm podcción seminizó de om msiv se cionlizó l mximo medinte l esn-drizción de los tclos l bicción en cden En vspes de lime Ge Mnil los Estdos Unidos se hbn eiido en n dels ndes potencis mndiles

Rusia. indstilizción lleó tde de om limitd Se inco-poó l Revolción Indstil l nl del silo cis l implso esttl

l cpitl extnjeo En 870 s nivel de indstilizción e ún pe-eño l ed de eocriles limitd l podcción de hiero ins-ciente Sin embo pti de 1 880 hst 1 9 1 4 el cecimiento indstilexpeimentó n ete implso siendo ss tss de cecimiento de lnosños ls ms lts del mndo En 9 4 l podcción de hierro e l c-t nivel mndil l ed de eociles se extendió po mplis zons Rsi ocpb el sendo l del mndo en podcción de petóleo Enello tvo poco e ve l inicitiv pivd El ppel ndmentl cores-pondió l Estdo e nnció l constrcción de crretes eocrilese indstis bscó técnicos cpitles en el extnjeo s técnics ls

impotó de Alemni Estdos Unidos los cpitles pertenecn n-ci Reino Unido Alemni Éstos en destindos sobe todo ls in-dstis mines mics

LOS ORÍGENES DEL MOVIMIENTO OBRERO

os poesos de l indstilizción tvieon s contptid pe-ciendo ponto los eectos sociles netivos del cpitlismo l clse socil

deñ de los medios de podcción l burguesía se eniec explotn-do lbolmente l e sólo ten s ez de tbjo el proletariados condiciones sociolboles e éste deb sopot ods ls extenntes bjos slios nms condiciones hiiénics de potecciónente los innmebles iesos lboles explotción de mjees niños lojmientos inslbes nte l psividd de los obieos be-ses incpces de poml n leislción socil st e lo emediseeneon en los tbjdoes inmedits posiciones de echzo Sin em-bo p e s lch cont l sitción e ecz e peciso ediiesen concienci solidi de e ss poblems en los mismos en

87

Page 72: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 72/367

todo el mndo l experenc de e n ccón eectv deb estr or-nzd nvel nteconl: conciencia de clase y asociación. El m-plsor de mbos elementos e el proletrdo ndstrl; él do lr l n-cmento del movmento obrero de ls ornzcones sndcles lo

msmo e l Revocón Indstr prtó de Inlterr tmbén l sr-eron ls prmers respests los problems socles e eneró Ideron ess respests pensdores no proletros pero conscentes de l nece-sdd de crer n orden socl ms jsto: los soclsts tópcos dbn so-lcones delsts los rdcles reclmbn solcones polítcs lossndclsts se ornzron prmero en sndctos de ocos despés enn rn centrl sndcl únc or tnto en el movmento obrero conv-veron deolos plntementos derentes: socialismo, anarquismo ysindicalismo. Todos contrberon crer ls Internacionales obreras,

orzcones sprnconles de lch pr conser n soceddjst

Ideoogías del movimiento obrero: sociaismo, anarquismo,sindicalismo

El socialismo. En 1 848 Crlos Mrx ederco Enels escrbn elMnes Cmunis e reclmb n socedd sprnconl sn cl-ses Seún Mrx l economí es e l ndmento de l hstor pes l so-cedd se ornz en relcones de prodccón: ls clses soces son r-pos e ocpn n lr determndo en el proceso prodctvo tenendéntc relcón con los medos de prodccón: nos son propetrosotros no lch entre clses exste desde e precó l propedd pr-vd termnr cndo el proletrdo conste el Estdo e se to-destrr trs desmontr el cptlsmo colectvzr los medos de pro-dccón Entonces desprecern ls clses socles tener todos los n-dvdos l msm relcón con los medos de prodccón colectvzdos

¿Cndo cómo constr el proletrdo el Estdo brés? cn-

do éste se todestr (lo e Mrx consder sero pes l brescoo clse se devor s msm l concentrr l rez cd vez enmenos mnos mentrs el proletrdo se enerlz el proceso llee llmte lo hr sn revolcón n prtcpcón en ls nsttcones eljeo poltco del Estdo rés

ronto preceron dos rms en el soclsmo mrxst n moder-d otr rdcl mderd el sociaismo reformista o revisioista lcomprobr lo erróneo de ls predccones mrxsts respecto l nl delEstdo brés propon prtcpr en el Estdo democrtco pr con-

str mejors socles En ell se ncleron l socldemocrc lem88

Page 73: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 73/367

n los soclsmos rncés espño. rm rdic se ornzó enRs coo Partido Obrero Socialdemócrata e en 903 se escndó enmencheviques bocheviques os prmeros ees l mrsmo esperbne l zrsmo le scederí el Esdo brés e estblecerí ls cond-

cones cptsts pr el posteror sto proetro. os sendos connn sosenín l posbldd de esbecer drecmente el soclsmopes e poder se podí constr por l ccón decdd de n rpo m-norro de ele proletr crendo despés s esrcrs socoeconó-mcs e el soclsmo reclm.

En Inerr l ch obrer se cnlzó l prncpo trvés del sn-dcsmo en el plno polítco conó en ccón prlmentr de r-do ber A meddos de os ños ochen sreron dversos rpos so-csts e con los sndclsts cbron ormndo el Partido Laboris

ta, socls moderdo reorms e ssttó l lberl coo erzheemónc tne en el poder con los conservdoresE anarquismo. El l plen lberd del ndvdo En conse-

cenc en polítc rechz odo poder tod ordd po revol-cón proletr pr destrr el Esdo l e Bknn no de ss prnc-ples íderes consder n nstrmeno represvo socedd sn clsessoces n propedd prvd sn Esdo n ordd sn poderes nst-conles se ornzr en n edercón lbre de comns tónomspeeñs cés en rémen de toesón e eern por sro n-vers de hombres mjeres ss torddes e podrn ederrse o

seprrse bremente de ors comns smres hs consttr reones ncones mnenendo sempre berd pr bndonr l edercónen e se nteren Rechz smsmo e ejércto nnecesro despre-cer el Estdo cree en revolcón cmpesn hech por ls mss es-pontnemente r lorr ss objetvos rechz prtcpr en políc propn l «ccón drect» ls hels conr el cptsmo

En os ños seen del slo XIX tvo rn nenc en Rs ospíses nos rnc Sz It ortl Espñ En ésos se or-nzó en cenrles sndces ornndo e nrcosndclsmo de-

ormcón de s dero condjo en cer medd l llmd «propn-d por el hecho» o «propnd por l ccón» consstente en l prctcde n terrorsmo recente en el trnsto enre os dos slos

El sindicalismo. Aprecó en Grn Bretñ en los ños vene deXIX l prncpo con objetvos excsvmente proesonles reorms-s bsdo en soldrdd de ss membros. Crecó mcho prr del décd de los seent debdo en prte l rcso de l Comn de rís(187 pero sobre todo desrrolo de l ndstrlzcón e orzó pertr de os sndcos todos os trbjdores no sólo os especl-zdos En s seno hbo dos endencs l reormst revolconr.

89

Page 74: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 74/367

ento de l línea reormsta, ls Trae Uio lelzds en 87eon n movmento evndctvo pmtco sn deoo soclste mntvo s ccte poltco hst l cecón del tdo LbostEn cnto los sndctos lemnes ne vncldos tdo Soc-

demóct se mntveon en l lne efomst stsfechos con d mejo ls condcones de los tbjdoes Este modelo se enelzó mo pte de Eop encndose en Espñ en l UGT En EstdosUndos só ( 886 l America Feeratio of Labour AL ede-cón Amecn del Tbjo podeoso sndcto con n númeo de -dos Respecto l sndcalsmo revoluconaro, lcnzó n ez ennc con l CGT en s rama anarqusta en It Espñ (CN pses mecnos En est dmensón petend elz l evocón socl tvés de l «ccón dect» fente cptlsmo: sbotje volen-

c hel ene. nfnte evolcón e sndcto se céll depodccón epto bse de nev onzcón socl nst

Organzacones obreras supranaconales: las Internaconaes

Hc los ños sesent el socsmo comenzb se econocdo polos obeos eopeos En 864 nc en Londes pme onzcónobe tsnconl Asoccón Intecon de os Tbjdoes (AII Internacona, mpsd po soclsts nsts sndclsts e-

pblcnos de vos pses Ten n Consejo Gene spemo eject-vo esdente en Londes enovdo cd ño en s coneso nl fe-decones tetoes eonles loces Qe n todos os tb-jdoes de mndo p ch con ez ecc solddd po semncpcón económc po n socedd ms jst sn clses socles.En 1 867 competó s onzcón dd po Enels Mx e l tsmtó s pensmento eejdo en tes pntos de ss Estttos l Inte-con debe espet po en ss ctvddes s soccones nco-nles nclso ls de dfeente deolo l emncpcón de los tbj

does debe se ob de elos msmos; no hb emncpcón sn podepotco Esos ños mtplcó ss ldos peó ss evndcconesms mpotntes : fotlecmento de movmento sndcl mpotnc de hel como nstmento de lch necesdd de bol l popedd p-vd de los medos de podccón despcón de los ejéctos Reformismo social atimitarismo

L décd sente e dc p e movmento obeo pes l ex-peenc de l Comn de s e poo expesdo po lAIT l he- enel deston ete epesón de los obeos cont ss onzcones eo sobe todo neon en s postcón ls dsensones n

90

Page 75: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 75/367

tes sobe cómo cb con e Estdo bés e povocon polémc MxBknin en coentes enentds uriri mris(e conist e Estdo cptst p tnsomo medinte l p-tcpcón poltc niuriri e echzb tod ptcipción

Ls diveencs povocon l sepción de mxsts nists Elmovimiento ped combtivdd Intecon se ptb dl-mente de l edd polet po l meo cont económic lsdscepncis ideolóics intes Fnmente los ptidios de Bknineon expsdos en el coneso de H ( 872 . Ese mismo ño ceon n Intecionl disidente nttoit e pemnecó hst 877 AI tsdó s sede Nev Yok ceebó s últmo conesoen Fidel en 1 876 Ese ño se disovió

La Intenacional Met ime Inteconl mpos secto

es de tbdoes mntveon e sentmento de e los pobems delpoletdo mndil en déntcos eclmbn n onizción ene los ptidos sindictos obeos de Eop vobe sitcóneconómc popició el ncmento de ptdos socilists e lchndocon ls misms ms e os ptidos tdicionles ls s intentaían consegui el pode político. En 1889 se eneon en s nmeo-sos ldees socists ente ellos bo Iesis p conmemo e centenio de l Revolción Fnces nd l Send Inteconl

Fente ls posiciones centists niveslists e deendió AI l Send Intecionl tbjó p extende l ideoo s o

nzciones socilists slids del tonco común mxist mntenendos ccte inteconlist peo espetndo ls dieencis de s vn-tes nciones e inclso ls exstentes dento de cd ptido Se onzócon ptidos nconles tónomos e mntenn ls diectices emn-ds de ss conesos ctbn tvés del plmento en nos Estdospoesivmente democtizdos o tnto e n edeción exible deespit coodindo no centlizdo A pti de 1 900 se consodó comolos ptidos soclsts eopeos e se benecion de l tnsomcónestctl de cpitlismo ndstilizcón e cpitlismo occiden-

tles otlecieon l poletido lo e popcó e despee l ctivción de os ptidos e os pbn en l Inteconl El movimientoobeo vivió n nevo omdble enzmiento con intenss cconeseivindictivs.

eo l Intecion hbo de tom posición en dos cestiones nd-mentes: de ndoe tctic pricipción en Gbies de clición conptidos de ized bes (s ceptción mpdó cle entendi-mento con los nists; psur ne l huel enerl e e echzd 2 Actitd nte los gandes oblemas del momento en l cuesión clnil los dcles echzon el colonilsmo ments os mode

9 1

Page 76: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 76/367

d mzbn el echz; b en cun l uer ceón e ecb eenc mm de necnm be nml pó nn-memene p l pz Sn emb cnd elló l me Ge Mndlel ncnm e mp y ne cl evlcn e p-

en pd cl ncé lemn y c pyn -be E p p el n de II InecnlLa Intenacional. e ndd p deled de l pd -

c y cmn epe en Mcú (99 p ncv de -d Cmn de l URSS (blcheve mbén md InecnlCmn Inecnl R Kminern pb de e cp-m bl cle cle y elz el cm mnd pev cedd cmn n nc p py l émen véccm pme p hc l epúblc necnl de ve y l vc-

mnd de cmnm ene edem de II Inecnexó p c ncnle n dcpln íd e d pd cmn e cnyen eún e mdel y deende-n URSS y l bdncón l decce de l Inecnl y lpd blcheve népee del necnlm pe S ó-n decv en el Cnres Mundil mxm dd e e enín vez l ñ y únc e pdí mdc el m y l e; elCmié Ejecuiv cn ede en Mcú eled p el Cne Mnd ymxm dd en l ped ene cne M de e ceó elPresidium mxm dd ene l plen del Cmé Ejecv

En cne ne decd cl eí ede e n en l ne-cedd de pp el em véc cmplend l pncp de n-ecnlm evlcn e b El end cne p-bó e y l 2 pn de enn cndcne delóc y -nzv e debí cep d pd e e dhee ell Ene bn el echz y explón de em; dennc del«cpm»; y py ncndcnl Repúblc véc y l mvmen de becón de cn

lnmene Sln bndnó l necnlzcón de l evl-

cón be pynd el cm en n l pí pbó l plícde ene pe (nz cmncldemóc p chcn l cm en e e có ne l expnón de l Alem-n ncnlc depcne en l URSS y l de de e-pblcn en l e cv epñl Cneenc de ehen(943 dlvó l Inecn Cmn dd l mdez de p-d cmn ncne y cm cnpd de nz cn lpíe cp ld

La IV Intenacional. e ndd en ( 93 8 p ky y pd p mnene vv l pncp del mxm evlcn

92

Page 77: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 77/367

io del bolchevsmo de l Revolción de Octbe Inted po los tdos Comnsts eles l ideoo totskst pob l «evolciónpemnente» e socismo nvesl en cont de los nevos plntemientos de «socsmo en n solo ps» mntendos po Stln, e ss

ojos hb ticondo mxsmo En 940 Totsk e sesindo po nnist espño n 953 l Intecionl sió n ve ciss l nese divesos pos cept ls tesis de los motios totskistsTs l csis se escindió omndose el Cmié Inecin de Cur- Inecin Actmente ss heedeos estn onzdos en dvesscoentes estcts e se vieon otlecds cndo se podjo cd de l Unón Soviétic

DOCUMENTOS

EXO E NACMENO DE AOMÓ

Era al l dl ar u duran muh m rmand la naad Cun n Frana ls nnrs raarn d har raldad un h d ar( . ) r l l ra l mr d lsón. shEnn nr n 1 8601 86 1 n Frana Nlás Auus O n 1 863 1 864 n Almana nnan lu ralzan sa nua máuna u ulza l as rdud r la mus-ón d la aslna. En Almana Sfrd arus (183198) Gl Damlr(18341900) Carl Bnz (1884199) ada un a su manra adaan l numr a la lmón En Frana assr ( 1 844 1 897) anhard ( 1 841 1 908)sn ls rmrs n mrndr la mrana dl nu híul. assr n1 891 mra su an a Dam1r dsd sa a un r númr d híuls nnan; un d ss hs farad r anhard n 1893 rularáhasa 193.

Es mr d lsón s rfna r la asmrsa asaón dl marus d Dn r sportsmn n l mán Bun su mara s a mun

dalmn lras arrras las manfsans dras han mus l nu ssma:arísRun n 1 894 n la u un rmr h anhard r assr alanzan klómrs r hra; arísBurdsarís n 1895 n una unna dhs n la u assr ur 1.00 klómrs n un más d uarna h hras a una mda r an d 4 klómrs r hra. Esa arrra d1895 s nrsan ru un a auóls llamads d ról» manar n la món hs d ar un h lr asmsm n lurs d sa arrra s ulzan ls rmrs numás. En 1 90 1 la arrraarísBrlín ( 1 . 198 klómrs) n l runf d un h ans a una mdad 74 klómrs a la hra

93

Page 78: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 78/367

Dsd ntns la artda stá anada. Dsd las rmras nnns udatan d 1 889 a las rmras ralzans sras d 1 895 a 1 900 transurró mu tm s rmrs nstrtrs aluns d ls uals sn tdaía munds s nstalan. En 1899 la mrsa d ls hrmans Rnault ur 30 m

trs uadrads n 1900 4680 mtrs uadrads n 110 rrs n 191060.000 mtrs uadrads n 13.300 rrs. Gann Anll ra n urín larma Fat n 1899 n 50 rrs arhand la ndad d Frana ddnd nn ls mtrs d DnButn la haldad d ls rrs arrrs d urín.

Cn aluns añs d rtras sr Eura ls amrans s lanzan a lanstrón dl autmól usand d l las rands srs l h -ular n dz añs l nsu Hnr Frd En 1903 ls Estads Unds rdun 1 1 .235 autmóls d ls u 1 708 sn farads r Frd n 1 9 14 a sn543 000 d ls u 308 .000 sn d Frd. D tal surt u n sta a ls amrans sn a l 63 r 100 d ls ds mllns d híuls u rulan ntd l mund. En Frana n dnd l autmól su snd un lu hasta laurra la rduón ha asad d 2000 hs n 1900 a 45.000 (d ls u7.000 sn farads r Rnault) n 1913.

En tdas arts s trata d una ndustra mltamnt nua u mlar mls a ls rrs d las adnas u arrastra a farans anas (-tról auh r rn sstma ltr) dsusta a rsndr a las nsdads d la urra . . d la u tndrá un ran muls

surd t Grard Nouvelle istoire économique

EXO I. REÁMBUO Y ESAUOS DE A ERNACONA

CnsdrandQu la manaón d ls traaadrs d sr ra d lls msms u

sus srzs r nustar su manaón n dn tndr a nsttur nusrls sn a stalr ara tds ls msms drhs ls msms drs.

Qu l smtmnt dl traaadr al atal s la nt d tda srdum-r líta mral matral.

Qu r sta razón la manaón nóma d ls traaadrs s lran t al u d sr surdnad td mmnt lít.Qu tds ls srzs ralzads hasta auí han fraasad r falta d s

ldardad ntr ls rrs d las drsas rfsns n ada aís d una unónfratal ntr ls traaadrs d drsas rns.

Qu la manaón d ls traaadrs n s un rlma smlmntlal nanal sn u r l ntrar ntrsa a tdas las nans lzadas a u su sluón stá nsaramnt surdnada a su nurs tór rát.

Qu l mmnt u s lla a a ntr ls rrs d ls aíss más n

dustrss d Eura al rurar l namnt d nuas sranzas adrt94

Page 79: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 79/367

slnnt d n rar n ls vs rrrs ansa nar tds sssrzs aún asads.

r stas razns:s u aa ran rs dl Cns ld r la asala l

rada 28 d str d 864 n SantMartn's Ha d ndrs han tad las ddas nsaras ara ndar la Asaón ntanal d raaadrs .

n st sírtu han rdatad l rlant rvsnal d la AsaónIntanal.

ESAUOS

Artíu rr S stal una asaón ara rurar un unt ntrad unaón d raón ntr ls rrs d dfrnts aíss u as

ran a s tv a sar nurs utua rrs a tta raón d a las rraAr. II E nr d sta asaón srá Asociación nternacional de Tra

baadores En 1 865 tndrá uar n Bla la runón d un nrs nral.

Est nrs drá dar a nr a Eura las uns asrans d lsrrs nlur l rlant dntv d la Asaón Intana anar ls rs ds ara asurar l t d su traa r l Cns Gnral d la Asaón El nrs s runrá una vz al añ.

Ar. El Cns Gnral radará n ndrs nstará d rrs u

rrsntn a las dfrnts nans u frn art d la Asaón ntana...

En Drz Historia del socialismo 303

9

Page 80: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 80/367

TEMA

NACIONALISMO ESTADO LIBERAL

1 EL DESAOLLO DEL LIBEALSMO

2 NACIONES NACIONALISMO2 1 Mltiplicidd ideolóic del ncionlimo22 L nción libel sbern ncinl

23 L nción eencilit identidd epit

3 EL RIUNO DEL NACIONALISMO3 1 El ncionlimo tinfnte l niccione itlin lemn

Resurimien ceción del Reino de Itli Del Reino de i mpeio emn

32 Ncionlimo de Etdo Elemento de vetebción ocioteitoil de deollo de

concienci ncionl Adminición ncionido

Ejécito policí lne ettle de eneñnz Elemento identicdoe Deteminción de enemio exteo o plmción de n po

m de expnión Identidd Etdonción economí ncionl

4 CONSOLIDACIÓN DE GRANDES ESADOS NACIONALES4 1 L nci del Sendo Impeio l II Repúblic

42 El Reino Unido dnte l e victoin43 El I Reich lemn

5 DEL LIBERALISMO A LA DEMOCRACIA

; ,'

Page 81: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 81/367

TEMA

ACOASO SADO BRA

Dnte medo slo l e sepó l celebcón de Coneso deVen y el nl de e ncopsn polítc eope se cctezó po l lch ente pesstenc del Anto Rémen y l ptn n-todccón de lbesmo heenc de l Revocón nces expnd-d po tod Eop con s cmpñs npoleóncs e ttd de edcpo s potencs bsoltsts mednte Restcón peo scesvs oe-ds evolcons en 1820 1830 Y 1 848 cbon tnsfomndo los e-menes potcos hst sent s bses de los Estdos lbeles A descns etmcón de éstos en el pncpo de soben ncon y s des-olo en el foecmento de l pcpcón cddn el efecto dectoe l tzcón del nconlsmo como pncp nstmento de soczcón de nevo Estdo El nconsmo tmbén e tzdo p conse

l nccón de entddes poltcs sepds con n bse sococtcomún o p ndependzse de mpeos mltétncos

EL DESARROLLO DEL LBERALISMO

E lbelsmo tvo ss oenes en l ob de pensdoes de los slosXVII y XVIII El nés ocke en s Seund rtd sbre e GbieCivi etó letmdd bsolt de los moncs po s oen dvnohcendo esd soben en os deechos ntes del hombe; l le

99

Page 82: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 82/367

itimción de o monc eidi entonce en n pacto socia de lo in-tente de n comnidd p dele obieo en n epeentnteEl izo Roe e m , eñ l pueb como únic ente de soberanía política, exped tvé de pincipio de l vund e

ner ente o ciddno E fncé Monteie en E espíriu de sLeyes entó e pincipio de l separació de poderes leiltivo, eectivo dici como nt cont el depotimo o tnto, como fenó-meno hitóico e ibelimo e podcto de l itemtizción eto-limentción de l aportaciones de la Iustración.

A lo etdio teóico de lo pendoe e mon expeiencicmld dnte independenci notemeicn, l Revolción nce el Impeio npoleónico E eltdo e confoción de n ideoo co pincipio tton de oniz vid de l comnidde en

todo pecto medinte eción, concetción e impoición de libetd l ildd de o individo Eto pincipio ibee decnnobe l pimc de l Razón de a Naturaleza como ticdoe de no-m ocile (ente lo nteioe pecepto eliioo, c conecen-ci imedit epectivmente on extción de l ibetd de l il-dd, mbo cnzndo n nive etictmente individ

El ilo XVIII, e peiodo del n deoo del Deecho nt,entó be no ólo p el deollo del ibeimo como ideoo(entendid como item de ide e eponde el compotmiento den po m o meno exteno de individo, ino tmbién como pcti-

c potic (item nomtivo de odención de n conidd o pin-cipio de libetd e ildd pee e conntle l hombe, vivi éteen ociedd, debn e extenivo l oden poltico De et neceidd p-tió l foción de Esd iber, concebido como onizción de lociedde hmn eldo de elcione ente lo individo Estado e no e ei como diecto o implo de e elcione, inocomo meo garante de o derechos naturales individuales; e ibeimo clico contempb l Etdo l lee e lo ticbn como nml neceio p el ben deollo de ociedde o individo

o peto no todo lo odenmiento dico ni todo o Etdoen emejnte, tendiendo o obetivo e peen mient nontizbn lo deecho individle pocbn el deollo de ociedde, oto lo nebn e impedn, como el botimo el de-potimo cctetico del Antio Réimen

00

El liberalismo político e entó en cinco principios fundamentaes: titción de deecho divino de leitimción monic

p dic en el peblo o nción, e en e oden poltico tomól fom de Etdo

Page 83: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 83/367

L edicción de concepto de súbdito de n monc e mnte-ní e boltimo po e de ciudadao de n Etdo jeto de deecho inienble econocido en l deccione de deecho l contitcione

L poclmción de o pincipio nivee de ibertd individuente l ibetde ptice de etmento o copocionee iudd nte ey plicble tmbién cmpo económico t-vé de lo deecho de popiedd

L sepaación de podees leiltivo ejectivo jdicil p im-pedi l conveión del Etdo en n intmento dicttoi; depen-diente vez de l vontd ene mnietd medinte io

L pmción de oden político en constituciones l con-t púbic lo ciddno medinte eecciones y pebiscitos.

El concepto iber peció en Epñ como peción o intentede ln ccione de diptdo de Cote de Cdiz; depé pó nci ente lo opoitoe l etción bobónic Inte ente l his ht e e ndó el tido Libel (850) Dnte el pe-iodo 8 5 870 e libelimo epondió lo pincipio nteioe peo en plmción polític hizo de om etinid lo e depé e llmóberism dctrinri L do pinciple eticcione ectbn l e-pción de podee io; epecto l pime e pode eitivoeí deempeñdo po pmento con el monc e contb con n

eie de peotiv ei (veto peentción de lee potetd p -nde o diolve el plmento etc) en cnto l io en ninún píeopeo e ceptó denitivmente e nivel ht 866 mntene lide de incpcidd cltl de lún ecto de l poblción o como mediode deen de pot pivieid; e enelizó l pctic del ioetinido e concedí cltd de pticip en l eeccione lo v-one moe de edd con n nivel mínimo económico o poeionl zón l e tmbién e denominó sui censitri

L Eop botit lid de Coneo de Vien e el eceniodnte el ilo XIX de n enentmiento ente polonción l pe-

en pctic de o pincipio libele En poc ocione e po de nitem político oto e podjo de om pcíc; dnte l pimeitd del io dem et ch ente n item oto tomó el cc- de evoción

�ACIONES NACIONALISMO

Cndo o evolcionio etdonidene ncee enenton lincipio de leitimidd dintic l leitimción del pode en l obení

0

Page 84: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 84/367

ncinl estbn sentnd ls bses del ncinlism, n de ls ezs demvilzción scil plític ms imptntes de td l Edd Cntemp-ne, del Estd ncinl, l dención plític ccteístc de nest temp

Mutipicidad ideoógica de nacionaismo

Al l e el cncept de ncón, l denición de ncinism hsid m pblemtc cmbinte l l de ls ds últms sils EKede l denió cm «dctin nvesl inventd en Ep pin-cipis del sl XX [e] sstene e l hmndd se divide ntlmente en ncines, e ls ncines pseen ciets ccteístcs e pe-den deteminse, e el únic tip de bie letm es el t-bie ncinl» Est tiple dimensión del ncinlism, desde n pntde vist m deente, e sntetizd p Eest Gellne cm el «pincpi plític e sstene e debe hbe cnenc ente l ndd n-cnl l pltc» en est lne Jsé Acst mtizó l denición nte-i, entendd cm «idelí ccón plític diids cnst lnción l deens de l nción exstente» En ests dencines estnls bses ndmentles de l e h se entiende p ncnlsm ncnjnt dctinl idelóic, n intepetción de l dención h-mn, n te de leitmdd del pde pltc , en denitiv, n pn-

cipi n m de dención plticEl nacionaismo pesent n cnjnt idelóic denid e elzn inteetción ntel de ls scieddes hmns de s denmient pltc Un de ls ndes incnvenientes p peci l dmensión idelóic del ncinlism es l clidd de corpus doctrinaindiferenciado: el ncinlsm ct tnsveslmente el est de lsndes idelís plítics, encntndse ncinlists ntincin-lsts ente libeles cnsevdes, scists cmnsts, demcistns scildemócts

El ncinlism es l msm tiemp n te de letimción del

pde plític El deech divin de ls ees, ls deechs dnstics, ls«lees ntles» e incls ls ctes de ncinlidd ecci bs-ltists edn speds p el pincipi de soberaía popular pime soberaía acioal despés L ide lbel de e l tdd delbe pcede de ls beds e tmd p el ncnlism pbs s te plític Td pde centl est leitimd sempe cnd deend mente ls «inteeses ncinles», pime de ls cles es se l nidd ncinl; l centlzción pltic pemite bje-tvs ms mbicss l vez sblminles, cm el desll de n ss-tem edctiv hméne el inclcmient de n leltd ncinl

02

Page 85: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 85/367

¡

El pincipi y l m de gnizción plic spicids p el ncinlism en ss ms esenciles innvcines y cceizn d lEdd Cnempne El pincipi plíic es el de udeerminción ncinl p el e cd nción sen el deech de cng s dención y eisenci sin ineención de ls individliddes grps cmniddes e n perenezcn ell; ese pincipi cnclsión lógic del desbení ncinl e esencil dne el sigl XIX en el desrll y lecimien de ls Esds desde nles de sigl y sbe d s l ime Ge Mndil se cnvirió en el pincipl gmen de ls ncinlisms sin Esd en s lch p lcnzl. L m de oganizaciónpolítica nacionalista p nnmsi es l nciónEsd Estado aoal; n cn gn viedd ncinl y n men dicld idenici v el Esd ncinl se cceiz bsicmene p

1 Ognizción en n Esd únic indivisible y sendsbe n erii plenmene delimid e deen l iddmim (snción de sben y es cnsiid p n cnjnde insicines e plicn es idd sbe el cnjn de lpblción

2 Desrll de n sisem ecnómic nime cn egls denidsde cción individl cpiv e insicinl

3 Tendenci n hmgeneizción cll sbe d en el sisem de vles y l leng e en pincipi cilió l cmnicción

ene ncinis y ciddns ne cn el iemp psibilió lepnsión de n idenidd nimd

El Esd ncinl cnempne se cceiz p s dimensiónmbis sciles ecnómics y cltles y s inen de den l cividd de ss ciddns; el éi de es rm especíc de gnizción plíic dic en hbe sbid encn l cnción peec enen dmini meil ejecid p n cen de pde sbe n eii delimid y espld psiclógic genelizd e ssiene l legiimción

de ese pde; l bse de es legiimción se encen en l sm de lcnsideción de petenenci n cmnidd ls elemens ecivsp s meilizción plic y el espld n cen de pde e secnside epeseniv de ell

La nación ibea: soberaía aoal

El mde cncep de nción srgió nles del sigl XVIII. Anesls scicines plics se bsbn en vncls de dependenci jei

03

Page 86: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 86/367

c (hc el eño edl o el e o en l deen de neee comne(cddeedo. Ane el émno ncón e zdo l ndepen-denc edondene l Revocón Fnce neon decvmeneen l pecepcón de n nev eldd polc bd en e pncpo de

sobeanía naciona: ncón e conecenc de n cono ocl poel e l ocedd cv poeedo de l oben hc depoo deé l Edo e e l nconlzcón de l ncón Ee pne-meno hc l ncón de n acto de vountad poítica y ibe de-teminación de ocedd de cd ndvdo e l compone e poeo lcnz ceo de cddno.

E de de ncón ó como pecón del oclmo edl con n denccón de l oben del Edo con l c dvnde lo ee; po o e dede nle del lo XVIII pme eco de

XIX e ocó enelmene o pncpo voe de l democc e lbelmo endo po no lzd en ch con el Impeonpoleónco en ben pe de l evolcone de l décd de 1 820 1830

El modelo de nación ibea peenb n ee de ccece end en n oden lóco conomn e po del:

10

1 ncón no exe dede n pdo nempo no e e «cone» p de n co de vond coecvo e c el con-

o ocl. o no l ncone no en endde neno polc cond po dheón voln no pn-cpo poclmdo (constituciones).

2 o lme de ncón po no no eponden ceone eoc n hmn (z cl elón no e ednccnco l eoo donde en cepdo plcble opncpo contcone.

3 peenenc n ncón no e n deemncón nlno n co de cepcón volno de dheón l comn-

dd cono ocl e e eblece en ell. No e nceepño ncé o edondene no e e obend nconldd con dheón conl lo pncpo conconlede e ncone A e dencn ciudadanía y nacionai-dad. El vnco ecvo pede eeno en vo de l lbe de-emncón p cep lo pncpo; e cceo l nconl-dd e expe medne n epece de deccón públc von de dheón lo pncpo concone l n-conldd e pod pede cndo e ennc públcmene pcp de e pncpo

Page 87: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 87/367

La nación esencialista: identidad y espíritu

rnte el prmer terc del i XIX tmbién e expndió e en-d rn mdel de ncón. Cetne l nterr vión de l ncón e

derrló n crriente idelóic cntrri «b de l rzón»e lcnzó mxm inenc cn l Retrción; l reentrnizcóndel Anti Réimen neceitó de n bje idelóic e cntrper br revlcnri en enerl y l ide berl de nción bd en elprincipi de bern ncin en prticlr. Herder Schleel chte yBrke entre tr cnrmrn n nev identicción de nción cmente en mim independiente de ntencinlidd de l individ.Ete ncinm imbd del rmnticm e hitrcm de l épccntrp l princp ltrd de bern ncinl el espíritu delpueblo ( kei e ent de vd prpi l nción entendid cmentidd tónm cn n detin prpi y necerimente ditint l retde ncine Ee ncnlim identic l cmnidd pltc cm tlidd ctrl e vez tene crctertic de peer n eencincetrl impereceder y mniciente. lbre cición del mde n-err e titid pr l ttlidd incliv; l nción n e cntrrn e enrizd en n pd intemprl e br en l trdición enl extenci de hech de n cmndd vitl de len rz y reliión.

Et ide de nción prtó n erie de crctertic y eementidentcdre: el particuarismo hech dierencil: l cutura y e

idioma cm rc telúric de eprit l historia c preb de lexitenc eclr de l nción relgión identcción cntrri re-pect l exterr e incl l raza l elevción del prtcrim de lnción l cter bilóc Td ell hce e l pertenenci l n-ción n e be en n rcin ceptción de n principi cnttcnle in en el rri de n nrlidd; e nce perteneciend ndetermind ncinlidd

Cn et nev interetción el ncnm e ht l led re-vcinri de 1848 hb etd nid l liberlim y l demcrc ee imprennd de vre de l trdición l temp e bcb en

mnr pmción ptc de ndd de detin hitóric y ene ejércit e br ejectr de l vlntd ncn. d c m p-rdimtc de et nev nteretción del ncinlim ern l ti-zd en l niccine de Alemni e Itli.

EL TRIUNFO DEL NACIONALISMO

El i XIX e denmind Edad de los acioalsmos pr l imprtnci de l de de nción y de cnteciment e l tviern

05

Page 88: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 88/367

como desencdennte o consecente A comienzos de silo los Estdos consoliddos en ocsiones con silos de existenci tton de mpli modeiz s leitimidd polític con el espldo de l ez e conte-ní el nevo pincipio de sobení popl o contste cndo est

polític hbí pobdo s ecci l nl de silo ots comniddes so-ciocltles odenids como nciones sin Estdo inicion s lchpo conistlo El ncionlismo e hbí sido como espes lpoblem de leitimidd polític de los Esdos dicionles s s evolción doctinl cbó oiinndo lo e se conoció como «cestión n-cionl»

En es edd de los ncionlismos pesisieon co citeios difeen-tes peo complementios e ttbn de deni é e l nción a) aentidad poítica e se idenic con el Esdo; b) a unidad geográca

e se delimi con ns «fontes ntles» se identic con los hbi-nes de ese eitoio; c) a vountad de un puebo consciene de s iden-idd común mnifestd en n cción polític coleciv; d) a distin-ción de un puebo en bse ln ccteístic «objeiv» de s elidd socil len etni eliión psdo hisóico común ec

Este cúmlo de inteetciones hizo e el ncionlismo mentses compleidd e tilizdo p sisfce demnds polítics condictois odo ncionlist veí en estos cto elemenos l bse idel delo e s nción e o de lo e debí lle se n peblo tocons-ciene de s idenidd común con s popio Esdo sobeno con n con-cienci n clt ncionles plenmente desollds n socieddhomoéne difeencid do e es nción idel no h exisido en elmndo modeo l pesisenci del ncionlismo se h bsdo pecis-mente en ls demnds p ce lcnz o defende ese idel

E nacionaismo triunfante: as unicaciones itaiana y aemana

L ceción de los nevos Estdos de Itli 86 Alemni 87

medine l nicción de eitoios de l mism identidd cltl lcnzó extodini impotnci pes sinicb de hecho l mxim p1smción de ls nevs ides ncionliss de l Eop decimonónic s vez l peb de e s tilizción políic podí spe los obstclosp ce nevos Estdos ncionles

a) Resurgimieto y creación de Reino de Itaia. nte tod lEdd Medi Mode l penínsl ilin hbí esdo dividid en n-meosos Estdos lnos de ellos vincldos diec o indiectmente potencis exeioes Unicd bo contol npoleónico sin embo elConeso de Vien epso ls nteioes dinsís einnes

06

Page 89: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 89/367

s nevs ides potics, el sto omntico po ls tdiciones po-ples e ecedo de Antiüedd sivieon de bse n nev e-neción de inteectles hombes de obieo (Blbo, Mzzini, 'Aze-io Cvo p eiz n movimiento de nicción nicción

itin e voecid po n cont intecionl e dividí en-entb s potencis con inteeses diectos en peníns El eemen-to ctlizdo de l nicción e el eino de Cedeñimonte; el eVícto Mnel hbí elizdo n libeizción del éimen l nom-b conde de Cvo ime Ministo ide de nicción e e pi-me pnto de s pom, e se desoló en tes ses e norte:povechndo el enentmento de nci Asti se solicitó dde Npoleón I victoi de los coidos sinicó l nexión einode imonte de teitoios ntes en mnos stics, sí como de Móde-

n, m oscn e Reino de as Dos Siciias: l incopociónde Npoes Sicili e to de l hbilidd diplomtic de Cvo ldci vente de Gibldi, diecto de epedición de s mi cmis rs. os Estados Ponticios y Venecia: en ebeo de 1 86 1 se e-nió n mento en n del e slió l ceción del Reino de Itli,co pime titl seí Vcto Mnel e stopsin ( 866pemitió Iti incopo Veneci l ncopsin ( 1 870 87 1 con deot de Npoleón I denitiv despición de los Estdos onti-cios (edcidos l peeño Estdo del Vticno l denitiv nic-ción de tod l pennsl

b) De Reino de Prusia a Imperio aemán. El mediev impeio e-mnico nnc hbí psdo de se n conedeción de peeños Estdosobenos, peo ndez de s ecedo históico ct comnes e-on tiizdos po los intelectles omnticos (dt, Hede, ichte, Heelp exlt l pri emn El pime pso p est nicción e leción de zoverei (1 834 nión dne de nos teint Estdos polí-icmente independientes. Los dos ms etes diiieon l nicción: i e Impeio stico (c cote en Vien e clmente emnic,peo cs ontes bcbn pebos Estdos múltiples Como ntes se

ndicó, en l evolción de 1 848 el pmento enido en kt oeció coon de n Alemni nicd l e de si, peo s exiencis i-lizdos hicieon decin e oecimiento

El n itecto de l nicción e el cncile de Gilemo I,Otto Von Bismck. S elismo político el empeo conjnto de l zóndipomtic ez miit consiieon pimeo e si domin Conedeción Gemnic despés e Alemni se nic con lxclsión de Asti. Ente 1 864 1 87 si desencdenó tes conicos bélicos e se tilizon con el útimo popósito: con e pimeo continmc (864 po el dominio de os dcdos de Schleswi, Holstein

107

Page 90: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 90/367

venbo consó epcón de s l nvel del Impeo s-co; con l vco en e sopsn ( 866 consiió el con-o de odo e noe de Confedecón mincón de As delpoceso nions; po n l vcoi en l e ncopsin (1870

87 pemió exende e dominio os Esdos del s de Confede-cón (dems de ncopo Alsci oen poclm l ceción delImpeo emn o II Rech con Gemo I como empedo

Nacionalismo de Estado

A pi de ls evolciones de 1848 especmene despés de lospocesos ncdoes de Ili Aemni e nconsmo dejó de se

conempdo como n nsmeno evolciono ezs consevdos endeon nsmenzo p consolid los Esdos libeles de-cmonóncos s pcics ezds po ls fezs poics desde elpo de dminisción es se denominon nacinalism de Es-ad; ls consecencs de ess pcics eon n scendenes e emodeo de Esdo ncionl m mnoio comenzos del silo XIXse exendó hs consii el modeo ndmen de poic conem-pone sendo lo lo del so XX el únco niveslmene dmdo

E Esdo ncionl es n elidd exemdmene complej comoendd socl polic cl económc eiol hisóic eo-

s Es midimensionldd hzo e conscción de Esdo ncio-n ese especlmene diclos peo l vez pemió ns posbilid-des e enconon ss úncs micones en l popi cpcdd del Es-do en h n pom decdo de «ncionlizcón» de scompejs elddes sociles

E poceso se elzó 1 dondo l Esdo de n enmdo x-peso compemeno de aparas apendiculares e veebon odoeioo ls dsns soceddes e o poblbn; 2 °, desollndo nconcienci nconl e hc de conjno de poblción con indepen-

denci de s divisones dfeencis de cse cl eón o poce-denci n po homoéneo e espond l nsono ne odo o elivo l «cs ncon» llev cbo l veebcón socoeiol e desoo de concenci nconl los elemenos cnes ms si-nicvos eon

08

Administación y funcionaiado: el meno de l complejddde po dminisivo oblió nifom os sisems dmi-nsivos eminndo excepconliddes esos especies; lmsmo empo se endió consold n nev cse fncionl

Page 91: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 91/367

diectmente lid los ónos centes de dministciónms e l en e desempeñb s bo

b An onicmente dento de l dministción, los cuerpos ar-mados de ejército y la poicía desempeñon nciones compe-

mentis de n incidenci, tnto en l vetebción ncioncomo en l consolidción de n concienci ncion

c Un de ls necesiddes bsics vez e no de os instmen-tos ms tscendentes en l consoidción de n concienci ncio-n e pest en pctic po pime vez de planes estatales deenseñanza. Con n diiismo ms ete en nos es e enotos (nci en e extemo de centlismo diiist, Gn Betñen el extemo ms lxo, en todos os pses comenzon pic-se sistems homoéneos; eo impimió ls scesivs enecio-

nes desde nles de silo XIX n bse clt común; n msimpotnte, n mismo sistem de eeencis históics nmism en e cpcidd del Estdo p sostene estos po-ms edctivos dependió s éxito

d consoidción de los Estdos nciones se bsó en n medid en e desoo de n complejo sistem de elemetos idetcadores (simbólicos, ites, mticos c nción pincipl edoble: sevn como ms de l identidd ncion comopoección exteio de mism

e eteminción de n enemigo externo o, en s senci, pls-

mción de n pom de expnsión os Estdos ncionles si-ieon mbs pts; se h visto cómo si tilizó n seiede es cont ss vecinos p obstece s posición en e-deción ide el nevo Impeio emn send opción etmbién m pcticd, destndo n oed expnsiv e evó Eop domin Áic, Asi, Ocen de modo indiectoAméic er de ls imperilisms e en ben pte conse-cenci de n ncionlismo poectdo hci el exteio en nscondiciones económics, sociles tecnoóics e pemitn h

ceo l mismo tiempo ntizbn s éxito± E scenso de l bes libe s deteminnte inenci o de silo XIX hizo e se impsie s identicación entreEstado y nación. Un de s bses ms sólids de los Estdos n-ciones e l consolidción de n ecnmí ncinl e iden-ticb os lmites teitoies con el e de mecdo, evidencib necesidd de inteción homoeneizción de los dieentespodctos mecdos eionles, demndb l constcción de in-estcts de comnicción se ntizb el desolo n-cion ente competenci exte medinte e poteccionismo

109

Page 92: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 92/367

od et prctic trnocione omentron «ncionizción» de Etdo e hecho en n époc en e diviione de ce eevidencibn dividiendo ociedd en poeedore de o medio de pro-dcción trbdore el ncionimo de Etdo intrmentizdo por

be diriente hizo e ide de nción ee el rn bmo con-tr todo poibe intento de enrentmiento civi nción pó er ecentro interdor de lo ciddno inicitiv mbito obetivo detod ctividd; contribir l enriecimiento properidd el derrollo e proreo ncion e convirtió en n deber de todo ciddno e io cmp er coniderdo n ptriot cotidino

CONSOLIDACN D GRANDS STADOS NACIONALS

evoción poltic de lo principle pe evidenció e doble pro-ceo eñldo de democrtizción mpición de l dimenión de Et-do conoción de Etdo obre be ncionl no e prodo exc-ivmente en lo de nev oción; e n m bndnte en Etdocon r exitenci hitóric (rnci Epñ Interr ortl conmeno de n io de ntiüedd ( repúblic mericn o jeto n trnoción etctr (Jpón etrtei de conociónde l etrctr ncione medinte e ncionlimo de Etdo n con pt comne eñd vriron tncilmente de no pe otro

La Francia de Segundo Imperio y a III República

i Npoleón reidente de l II Repúbic rnce en be l en-timiento monrico de l mor prte de ociedd decidió reover dierenci con l Ambe deencdenndo n ope de Etdo ( 1 85 e e peitió evr cbo n rpid trnoción intitcion ht

declrr retrción de Imperio S réimen e crcterizó en n au-toritarismo constitucional e contó con n mpli be popr h-ciendo de n reconocimiento de obern ncion e invocndo lvolntd popr peld reiterdmente medinte plebicito Si bien lprimer er prmente teóric o pebicito podn er mnipdo etrtei de intrmentlizción de identidd ncion vor de nréimen eron tn deprd e e llmó bonprismo ete tipo de i-tem poltico prctic

tilizción de etrtei ncionlit tmbién e relizó en nueva política exterior francesa.

proección intecion pó d 0

Page 93: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 93/367

contemplse como instmento de seidd otlecimiento o enieci-miento se vist como esltdo de l cohesión dinmismo potenci-lidd inteos el imperio reforzaba la idea naciona Sin embo elpetéito mpeio ncés hb sido csi extinido ente 1 763 8 14; e

Sendo mpeio no sólo consevó los iones de él cecentdos polos estblecimientos de Senel Golo de Gine Aeli llevdos cbo po is Felipe sino e desolló n sistemtic poltic de ex-pnsión colonil ptiendo de estos enclves e inició l penetción mili-t en Chin e ndochin ( 1 858 En Eop is Npoleón poó ls ni-cciones itlin lemn se opso l expnsión s hci el Dn-bio (e de Cime 18541856 e inclso se popió l ceción deciet ide de inidd, cobet ideolóic p ss cciones tteles(sobe tli los Estdos onticios pnitivs (México Est poltic

exteio ctiv e bscb l ecpeción de l psd heemoní n-ces sobe el continente cbó sentencindo el mpeio l pédid de le ncopsin deteminó el deocmiento bonptist

deot nte Alemni spso el n del Sendo mpeio; despésde Sedn (septiembe de 1870 n olpe de Estdo depso is Npole-ón omndose n Gobieo de Deens Ncionl s l cpitlción des con l cpitl sitid ls tops lemns ocpndo todo el no-deste ncés Bismc impso l celebción de elecciones (ebeo1871 p eni n Asmble Ncionl e m los ttdos de pz espld ls indemnizciones De ells slió n Cm con dos te-cios de diptdos monicos (divididos ente leitimists olenistse nombon <ee del ode Eectivo» l olenist Adol hies El é-imen no se denió entonces peo l no cont con n monc o eenteera de hecho una república. lbo de Thies se centó en l eoni-zción del ps l liidción de ls epciones de e l consec-ción de l etid de ls tops emns; s obieo tmbién ontó lconstitción de l Comn de ís e dnte pens n mes ttó demteiliz ls ides evolcionis del intecionlismo poletio ben estión nteio l dez con e se epimió l Cmmune mos-

ton l ún mpli opinión públic consedo e n éimen ep-blicno tmbién pod impone el oden ecomposición del obieodio l et del Estdo l leitimist Mc Mhon l pesidenci delobieo l olenist Boie ( 1 873

división de los monicos el pltino cecimiento de los e-pblicnos ( s vez divididos en epblicnos modedos «opotnists» dicles impidió e los pimeos cometien n eentonizciónllendo los ms libeles l entendimiento con los epblicnos (1875p elbo n constitción (en elidd tes lees distints e oni-zbn los podees del Estdo n poder ejecutivo comptido po el e

1 1 1

Page 94: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 94/367

i dente de Repúblic n obieo olidimente eponble nte elmimo n ode legislativo competo po do Cm l de iptdoeeido po fio nivel el Sendo po epeentnte de lo con-ejo mniciple Et fóm de compomio pemeditdmente exi-

ble eví lo elit p pep l poible etción de n mo-n contitcion lo epbicno p fotece el item de-olndo tnto n éimen peidenciit como no plmentio

pime eleccione con ete mco contitcionl (187) de-pon l victoi de lo ditinto po epbicno En vitd de po-tetd p diove l Cm Mc Mhon convocó nev eeccionede e lió efozd l coiente epblicn; ún e m cndo tmbién e impo en el Sendo po e debió dimiti iendo titido po el epblicno modedo le Gév Eto poní el tiunfo

denitivo de la Reública y el alamentaismo en nci i bien pe-itieon dnte décd fccione monic ntiepbicn toiti

Ht comienzo del ilo XX e cedieon obieo epblicnomodedo «opotnit» (Gév Gmbett e) S poltic inteioetvo mcd po l pet en mch de ácticas democatizado as:deollon l ibetde públic (libetd de enión de pen 1 88 1 ;de ocición pofeionl 884, e lelizb o indicto); elizonn efom mnicipl hciendo electivo l lclde dotndolo de ntonom; ejecton depcione en l dminitción l mitt- efecton n ete leilción nticleicl (limitción de ódeneeliio ciee de coleio vincldo ell libetd de clto) en-señanza e ioitaia, miendo el Etdo el monopoio de l edcción hciéndol tit ic oblitoi en nivel pimio ( 882S poltic económic pó del ibecmbimo l oteccionismo, inicido en 1882 conoiddo diez ño depé potic exteio etvomcd po n exansión colonial en Áfic Ai po el inicil-mente otedo eo expícito evnchimo ntilemn 1 e levó ticl inz e fenn el fotlecimiento del Impeio emnico

Repúblic tveó dnte eto ño do cii impotnte moti-vd po ectoe monico toitio epblicno dicle: cisis boulangista el aaire Deyfus pime e deencdenó en1887 con l dimiión del minito de Ge enel Bolne popctic de epionje en Alemni e no contbn con e epldo de peioe potico Bolne e convitió en n cdio popit epopnb n eviión contitcionl de ino toitio mpd enn dico ltncionlit c pime mnifetción e el evnchi-mo cont Alemni ( ecpeción de Alci oen como pime objetivo) Se peentó l eleccione de 1 889 peo victoi e nld

1 12

Page 95: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 95/367

po medids leisltivs tiempo e el obieo le csó de pep nolpe de Estdo nte l imposibiidd de lcnz e pode po v electol conmindo llev cbo e olpe si eí consei ss objetivosBolne optó po s hid Bélic ms tde po el sicidio ( 89 ).

L send cisis estvo ocsiond po n snto con eementos semejntes l nteio peo sstncilmente distinto en s desollo En894 e condendo po n tibn milit el cpitn de oien jdío Aled es csdo de espionje vo de Alemni. Cndo ños despés se descbió sedd de l csción l soicitd de evisión de sso e tomd como bnde po dicles socilists n minoí moded e instmentizon el cso como oposición Repúbic -derd ente ellos se ticló el po ntievisionist encbezdo po obieo l mo pte de los epblicnos modedos ctólicos mo

nicos Los enentmientos ente nos otos ( 1 898 1 899) posibiliton el colpso del éimen Ante vedd de l sitción se omó nobieo de «deens epbicn» nio de 1 899) intedo po n coición de epblicnos modedos dicles n socilist e loó c-b con los enentmientos.

L colición obente e n mest del desplzmiento izqied de l III Repúblic e se ticó en los esltdos de ls eleccio-nes de 902. A pti de entonces hst l Gn Ge los dicles pe-mnecieon en el pode contndo con el espldo plmentio de soci-ists epbicnos «opotnists» espldo e se mntvo hst 1909peo e desde entonces vió sstncilmente podciéndose tibjose motivon n n inestbiidd ministeil. En l pime etp sebodon impotntes eoms socies peo pests en pctic deom m moded lo e cbó sepndo dicles socilists; en send etp l popi inestbiidd impidió comete eoms de c-do.

Hci 905 se ticló el movimiento obeo ncés en el tido Soilist nicdo l Conedeción Gene de bjdoes de sinoncosindiclist l inestbilidd socil motivd po ls eivindiccio

nes obes e combtid dmente po el obieo dicl Sin objetivosspeioes e pdien mntene coeionds s ezs poltics de izqieds el epblicnismo dicl tilizó los tems eliioso ncion-ist como elementos de nión. WldeckRose hb escitdo l ces-ión eliios en 1900 solicitndo limitción del númeo de conventoso e e ecoido mplido en l Ley de Congegaciones de 1 90 ensión con el cleo ocl l Snt Sede scendió dnte esos ños hstcnz l pt de eciones pimeo l sepción ente l Iesi e Estdo po deceto de 1905 En cnto l tem ncionist l tención

po l edcción dnte III Repúblic conomó n opinión públic1 1 3

Page 96: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 96/367

m identicd con e item ideio ncion. Cndo tenio-ne intecione depzon e nteé de o tem inteioe mbi-to de defen 1911 voce conti beicimo feon cd; cndo en 1914 etó contiend o pobem inteioe depe-

cieon e ncionimo embdo en décd pd motó n óidnidd en defen de p

El Reino Unido duante la ea victoiana

L moní de ein Victoi 1 837 1 90 1 e edd do-d de Reino Unido; bjo mndto e pí e convitió en indictidpime potenci mndi ci o benecio de dentd ind-

ti i item nncieo obe todo conit expotciónde mo Impeio de Edd Contempone. E o eindo ee di-vidie en te fe: dede coonción 1866 ceión ibecon-evdo 1866886 e monopoio conevdo dede entonce nde eindo (poonndoe ht 1906 ento de n gan estabiidad ycontinuidad olíticas e peiodo e ccteizó po e mntenimiento deitem poítico bdo en e pmentimo bicme e biptidimo intodcción de pctic democtizdo (mento de cepo eecto eonizción de epeentción n poític exteio vocden e cooniimo e mntenimiento de netidd en o conicto

eopeo (e «epéndido imiento» oto pti de 885 L evociónociopoític de pí dnte ete tiempo expeimentó e deoo denevo item pmentio imbicción cnsiucin con dp-tción de ibeimo conecenci de Revoción Indti vetebción de o e e conoció como seund imperi cni briánic

L potic inte etvo mcd dede 1 8 1 5 po ección conevdo con obieo s fvoecedoe de ncee impotción depodcto íco con do nde tem bieto: la cuestión ilan

desa y la libealación del sistema olítico. L pime ptí de di-ciminción efectiv e po zone eiio e pcticb en e ReinoUnido e impedí o ctóico deempeñ co púbico; imp-on efom 1829 moviizcione en nd dnte o ño vein-te victoi en de cndidto ctóico impedido de incopoe co p e e hbn ido eeido; efom otoó idd de deecho potico o ctóico ne mntení pevencipotetnte. L ibeizción de poític inte e podjo con e cm-bio de tendenci (hi scendnc) e pemitió comienzo de o ñoteint obieo his identicdo con e ibeimo. S pime n

1 14

Page 97: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 97/367

cmbo e reforma electoral (); l le no e evolucion: mnten el sugo censto mplindo el cueo eectol de medio món 800000 electoes (sobe un pobción de 25 millones peo modcb l distibución geogc socil de éstos os benecios en os

gndes mednos popetios es ls cses medis ubns; h sehb vedde evolucón en victoi de los bugueses emegentes ente istocci; los pvegos tdcones en susttdos po tenenc de dineo s eoms se elizon ts un mplio poceso dencopoción de nuevs cps soces vd poític uns veces movilzds po ognizcón de os dos ptdos tdiciones ( o consedo hi o libe ots po tcución de movmientos tentivos ente los ue destcó l ognizcón del poletido (del ctismo l Inteconl.

Desde comienzos de sgo XIX se podujo un cmbio en olíticacolonia, supendo ls Acs de Nveción ls socieddes nónimscon monopolio de concesión; se eizó un mcdo ntevenconsmo deEstdo code con l petensón lbecmbst dems de comenz invocse poteccón de os ndgens intenconidd evngezdoCon ests bses de desoló e «impeio de ls tes ü>: colonización,cristianismo y comercio. Ente 1 8 1 5 1 877 se podujo gn expnsióncolonl no tnto po extensión de teitoio ocupdo sno po consecucón de su contol eectvo l sstemtzción de su explotción tendo de vetebcón del impeo nteio lededo de dos gndes po

sesones Cnd e Ind l cden de puntos esttégicos ue los uncon metópoi los sgos pincpes de est nuev expnsión ueonocupcón de nuevos estblecmentos esttégicos (Sngpu MldivsAdén ognizcón dmnsttiv de Cnd poític de pobmento de Ocení el sometimiento de Ind l penetcón en Chn(gues del opio e incemento teito poblconl de Sudicos vnces en el desolo de libesmo l ncontestd hegemonndustil e gn Impeio coon eon ls bses de un nconlismobtnco (en tnto en cunto 1 briish e euipdo inés) ue lcn

zó exltción del ogulo ptio compñdo de connotcones chuvnsts cists; el msmo ime Mnisto Chmbein egó deci ue« z bitnic es ms gnde de s zs impeies ue el mundoh conocdo»

Dunte l etp de 1 866 886 os ptidos consedo be dgidos po Dse Gldstone se sucedieon en e pode ese notbesdeencis sus polítics eon mónics espondiendo intoduccónde eoms po os lbeles su mntenmento po los consedoes Epoceso ms impotnte e l putn intoducción de rácticas demo-cratizadoras complementds po reformas sociales. democtzción

1 15

Page 98: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 98/367

de sistem poítico hbí comenzdo con l efom electol de 1832mpid en 1 867 po os consevdoes (ne pomovid po Gdsto-ne posteiomente po los ibees en 872 (con el B Ac e hcíseceto e voto denitivmente en 884 con elevción del ceo

electol cinco milones de ciddnos l edistibción de epe-sentción de os escños hciéndol etiv l númeo de hbitntes dedistito (n diptdo cd 50000 hbitntes. En cnto ls efoms so-ciles destcon eizción de los sindictos (1871 eislción so-ciolbo (seidd en el tbjo limitción de jod bo posibili-dd de conttos colectivos potección especil mjees niños en e tbjo el desoo de sistem de enseñnz descentlizdo bieto inicitiv pivd peo oblitoio ( 1 880 tito (desde 1 89 1

El tem ms contovetido e l cuestión irlandesa. esde pocl-

m de Ac de Unión (1800 hbí despecido s tonomí clsdo s lmento (incopondose ss epesentntes l de ondes -mentdo l speditción económic ls minoís potestntes en bse n ltindismo bsentist e mostb ss peoes consecencis en lospeiodos de mls cosechs ente est sitción desde comienzos desio hbí esido e ncionlismo élico ticdo en AsociciónCtóic OConne; peo no fe hst 880 cndo de l mno de odell povechndo s scesivs efoms electoles se ticló minoí pmenti ctólic el Home Rule Party cos objetivos enl efom i l ecpeción del obieo tónomo. Gldstone

e en 1 88 1 hbí pomdo n pime le i p nd vioen l tcción de est minoí el medio p fotece s ptido en el -lmento po lo e pimeo consiió e se pob send e -i (1881 despés pesentó el poecto de tonomí (Hme Rue 886 . eo no sóo consiió oposición de los consedoes sino es popio ptido se escindió cendose fcción de los iberes uniniss bjo el idezo de Chmbelin e enton en colboción conlos consedoes desde 1886.

tece etp de eindo victoino estvo domind po los con-

sevdoes con el espdo de os nionists; el tido ibe incopo-do n pte de s pom l ptimonio común tvo ves poblemsde identidd. os obieos consevdoes intodjeon como n nove-dd el cmbio de mbo en l polític eteio; de n intenciondo isl-miento se psó n poític ctiv con dos ndes objetivos: incrementar su imperio colonial e impedir el engrandecimiento de cualquierpaís europeo e deseiib el blnce de pode en el continente p-sie en pelio s heemoní mítim. En poític inteio continó epoceso democtizdo ho centdo en reorma de la administra-ción local e se vio efozd po l tnsfeenci de os podees e ún

16

Page 99: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 99/367

mnten l rstocrc eron os conservdores enes ornzron elstoso jbleo de l ren en 897, mnestcón de clmncón m-per brtnc A l merte de ren Vctor 90 Grn Bretñ conn poblcón de crent mones de hbtntes dr n mpero e

ocpb l crt prte de pnet donde vvn 345 mllones de persons presenc brtnc se extend por os cnco contnentes

ero l heemon brtnc tocb s n como lo demostrb l ex-pnsón colonl sobre todo el crecmento ndstrl de otros psescomo Alemn Estdos Undos Esto bró el debte sobre el bndonodel brecmbsmo rdójcmente e el rtdo berl renovdo endrentes en des e e brzó el cmbo de tendenc Abndonó losprncpos deles del lbersmo económco propso n mayor inter-vención de Estado en el cmpo socoeconómco mbén mpló l de-

mocrtzcón del sstem cerró el problem rlndés e 906 94monopozron obeos lberles con e respldo prlmentro de losctólcos rndeses del recén credo rtdo borlst 906, o emltpcó ls tendencs prormtcs del obeo reorm ms m-portnte cnzó rno consttcon mednte Parliame c 9,e reorzó ls competencs de Cmr de los Comnes rente l delos ores e rrebtó s derecho veto Se desrroó n lescónlbor vnzd slros mnmos seros médcos sstem púbco desndd pensones pr ncnos sn recrsos o rresponsbdd nn-cer de los sndctos por dños en hes os prorms socles ds-

prron los stos por o e hbo e cometer n mp reorm scl (nevo mpesto sobre l rent mpestos sobre terrs no cltvdssobre revorzcón de selo rbno sobre rndes ptrmonos rech-zd por los ores e rtdo Conserdor; éste se e dentcndo conndstres terrtenentes clse comodd l tempo e deend ellaissez ¡aie mentrs el rtdo ber trbb de trer los trbjdo-res os sros ndstres mostrbn n tendenc l bj ls ten-sones lcnzron rndes proporcones (hes de mns errocrrlesen 9 92 , ener en 9 3 .

En cnto l cestón rndes el rcso de l Home Rule e pr-tó los berles del poder drnte dos décds tmbén provocó l rdclzcón dvsón de los tonomsts en 900 se ndó el Si Fei,nconlst prtdro de l lch rmd el terrorsmo El obeorespondó presentndo n nev Home Rule, probd por os Comnesen 9 2 boed por los ores hst 94 ero est concesón de -tonom no cbr s expecttvs de los nconsts provocó re-velts protestntes en el Ulster crendo n cm de ltente err cvr entonces err re estó en Erop plzndo l posbe so-cón del concto

7

Page 100: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 100/367

El Reich alemán

inteción del Impeio emn ente os Estdos ibees en poceso de democtizción espond ms l estct constitcionl e

l polític efectiv. Constitción del ecién cedo Impeio (87tení ccte fede ne de tono consevdo pesentb o esencildel libelismo doctinio. El Impeio consevó s pecliiddes e institciones popis de cd Estdo intente con los elementos comnes den Parlameno de Reich n gobierno ederal. E leistivo contbcon dos cms e Reichsag cm b enid po sfio nivesl e Reichsra cm teitoil con epesentntes de los Estdos. Elpode eectivo lo eecí el Budesra conseo fedel diiido po nCncille el Empedo Káiser tení mplios podees constitcionles:

dii poltic exteio e el mndo spemo del eécito nombbl Cncie. Este modelo constitcion encbí n impefect divisiónde podees el Cncile no e esponsbe nte e mento co podee poco ms e consltivo sólo sobe tems fedees no esevdos cción del Empedo. Adems el fedeismo no ib ms l de l etconstitcionl pes el Empedo e e e de si e Cncille e pime ministo psino; s vez si contb con moí sciente deveto en mbs cms plmentis l mo pte de dministción impeil los mndos del eécito en psinos.

El II Impeio lemn despeció l nl de l ime Ge Mn

di. S evolción se sele dividi en dos ndes peiodos sepdos pol cíd de Bismck ( 890. Como pime ministo psino hbí sido eln itecto de l nidd lemn poclmndo e Impeio ocpó elpesto de Cncille espddo po l connz de Gillemo 1 A difeenci de otos ndes hombes de Estdo Bismck no ceó ni se poóen ninún ptido político sino e spo te s polític moís ltetivs e espldn s estión. Sobe todo se vio podo po nsbses socies e fvoecids po nicción l polític impeil menton s heemoní en e pís l istocci teteniente psin

potestnte consevdo miitist l lt besí indsti nncie fotlecid po concentción empesi e ncel poteccionist de 1879. oco simptiznte de plmentismo enemio delsociismo combtió s veleiddes tonomists el movimiento obeopeo spo ni l epesión con concesión de ees monizdos

Desde 1866 Bismck se poó en el Parido Nacional Liberal lt medi besí nicdo psól p eliz l popi cecióne insiucionalización de Impeio sobe todo spe ls diveencissids en os Estdos meidionles En ellos se ceó el tido de Centoerum 871 con pedominio ctólico ne no confesion de

8

Page 101: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 101/367

hecho iteb potesttes toomist e iclso stólo cotioe todo cso psicció de Alemi Bismck vio l Zerumcomo pelio p l iteidd del Impeio si bie pesetó s cmpñ cot él como oposició ls ijeecis vtics e el evo Es-

tdo cobd bjo l cobet de cmpñ de pomoció de l clt- emic Kulurkamp. e 1 872 1 875 se dicto lees e spi-m los semiios meoes oblib los evos scedotes pscsos e estblecimietos esttles estblec ispecció lic plos cetos docetes vicldos l Ilesi o speditb los eclesisti-cos tibs civiles iclso e stos eliiosos L poblció ctólicesistió l cometid iclso mteiedo posts e l levo m-pli epesió eo el Zerum debió cocetse e l defes de los deechos idividles ebjdo s éfsis e l pomoció de los pticl-

ismos esttles; los pos cosevdoes el Empedo tempeo elio del Ccille e cbó dictdo ls «lees de pz» ( pti de1 880 etoces se hb coseido l cosolidció del Impeio elZerum estb itedo e el sistem e iclso el evo p Leó XIIIpesetb too ms dilote cocilido eo sobe todo Bismckdio mch ts poe hb pecido evo ms pelioso ee-mio p s sistem el socilismo

E 1 875 se fdó el tido Socildemóct lem fsió de los so-cilists mists los efomists; s pom e modedo lo e le

pemitió pidos poesos lczdo doce escños e ls eleccioes de1877; ss demds de mo democtizció feo bie coids etelos ciollibeles el po hst etoces dicto l Ccille ostetdos ists cot el Empedo desecdeo tod legis-lación antisocialista; como el po ciollibel se opso ess me-dids Bismck cosiió disolve el Reichsag ( 1 878 E ls eleccioessiietes se impso mo cosedo ctólic ts l divisiódel tido Nciol Libel; ls cms pobo ls medids teio-es ete ls e se ecotb ho l ilelizció del tido Socil-

demóct Adems el obieo desolló dte l décd de los oche-t leislció sociobol pioe e l époc elció hoi deltbjo seidd lbol seos de ccidetes efemedd vejez ese todo o cosiió e el socilismo etocedie e ls eleccioes de1890 lczó 35 escños; de evo e 1878 Bismck petedió ilelizlo peo s espldo picipl Gillemo I hb sido sstitido po sieto Gillemo II (ts el eio eido de tes meses de s pde ede-ico III e se opso l pohibició bscdo iicio de eido mstolete jeo ls ttels del cio Ccille; éste fe cesdo di-

mitió los setet cico ños de edd1 19

Page 102: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 102/367

Gillemo úlimo e de i úlimo káiser lemn (18881918, vo co cncillee ne obeó peonlmene. Comenzó eindo con ni democizdo con poeco de mplición de l

leilción lbol eom cl elecol e no eon pobdo pol opoición de lo conedoe En l eleccione de 1 893 el cecimien-o ocildemóc e n cdo e dio n io obieo incli-nndoe hci n conevdimo e no bndon Dne ei-ndo Alemni expeimenó n gan desaollo económico iendo l end poenci indil en 1900 l end poenci comecil en1 9 14 Ee cecimieno conolidó l cle diiene l iocci eeniene l l be indil nncie cd vez m el ejécio mpli cle medi no iclon ninn plom policepeeniv p nom el iem impeil; el poleido pee

númeo l exienci de pido indico de cle no plneón leiv ni l iem ni l cpilimo impene

Al mimo iempo el cecimieno económico exi l mplición demecdo lo e deeminó no coe polico milie el cambio de tendencia en polic exeio. Si Bimck ejió n ed de lin-z e peeb l ineidd lemn l ib como ez hee-mónic en el coninene einido dio de cción l mimo Gi-llemo empendió n polic exeio eiv ecl mndil (lelpoliik co objeivo en l expnión colonil l lch po lomecdo inecionle e exin n min mecne l l del cicnnci epldd po n min de e e deendie loineee lemne en clie pno del ple. E dinmic impei-li choc con lo neee colonile de l o poenci eope

O cceic del eindo de Gillemo e el ceciene milii-mo en n ecld e no enó h el nl de l e mndil. M-cho coe explicn e bobene dimenión impeil l dipoición delkáiser e conicionlmene dii el ejécio; l be lemnco eeene en l e e vicoio de lo ño een; l po-pi dinmic económic neceid de nevo mecdo de mei pim

eioio donde invei lo excedene; obe odo l popi menlidd conición del ejécio co lo co monopolizb l noblez, emnieb n oenible enimieno de peioidd oenb cecien-e pcel de ineención en l ee mili e indil

DEL LIBERALISMO A LA DEMOCRACIA

ee l lch evolcioni de l pime mid de ilo lplin mplicione de picipción de l ociedde en l vid pol

120

Page 103: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 103/367

tica, a comieno del último cuaro del iglo XX la mayor parte de lo pa-íe europeo etaban gobeado por monarquía autoritaria aunque conuna contitución, principio forma pero báico del liberalimo. Duranteete periodo a propia tranformacione ociale hicieron neceario con-

tar con mayore bae ciudadana que legitimaran el ejercicio de poder, loque dentro de lo principio liberale ólo era poible con una ampliaciónde lo derecho político, comenando por e incremento de cuerpo eec-toral Aí e abrió un proceo de tranformación del liberalimo moderadoque decanaba en un eectorado retringido por e ufragio cenitario yetaba controlado por la aritocracia burguea rral y a alta burgueía ur-bana mediante la pueta en práctica de derecho político ya realmente de-mocrático. Un proceo gobal que e intetió en a tranición de lo regí-mene contitucionale en paramentario

Durante el último cuarto de igo e programa del liberalimo políticocuminó en todo u etremo: en la mayor parte de o paíe europeoe eron implantando regímene contitucionale que recogan y garanti-aban o derecho del ciudadano e principio de iguadad ante a ley a-canaba por igual a indiiduo, corporacione e intitucione, eliminandodenitiamente o ero epeciae y priilegio de Antiguo Régimenor último a uceia reduccione cenitaria fueron ampiando el cuer-po electora, con a ita pueta en el ufragio unieral. Si el programa e-ba completo, la materiaiación de eercicio de poder y a conformaciónde Etado liberal también e haban coneguido, ogrando la identicación

de cai toda la pobación con el Etado, incluo de la clae priilegiadacontra la que e había leantado, como la aritocracia o el clero.

Eta cuminación libera no óo upuo un agotamiento de u prograa, ino que eidenció a contradiccione intea del itema. La doá imporante ataían a la mima dimenión del Etado y a u funciónnerencionita, no óo en e apecto político ino también económico ycia. En contra del modeo ideal de Estao meo propugnado por e li-ralimo, la maquinaria adminitratia iió un crecimiento otenido a largo de todo el iglo XX de hecho u crecimiento comenó ya con el

epotimo iutrado del XV y crecería aun má en el XX). Una admi-itración cada e má compeja y con creciente competencia ineita-emente hio que e Etado uperara u papel mediador para er declara-mente director e interentor Ete aumento de la interención etatal, queocaba contra lo principio ideae del iberaimo, e encontraba dentroe la mima dinámica de u deaolo y a u e e io incentiada por aanda popuar para atifacer o aance ociale

Ete interencionimo e materialió de modo detacado en tre cam- compementario La impantación de una legislaci sociolaboal e- acompaada de erte tenione ociae y de un gran debate políti

1 2 1

Page 104: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 104/367

co obe o ímite de la inteención contaia a la páctica de ibea-limo económico que tataba de limita lo que conideaba un «ocialimode Etado» E egundo campo ugido en pate como contapetación ala inteención anteio ea a pueta en páctica de medidas potecciois

tas de a economía nacional que ademá de oto eecto motaba a ce-ciente diección de Etado en política económica ente a la iniciatia pi-ada y a eye de mecado que habían ido o pincipio opeatio delaissez ¡aie libeal. Po último la gran oleada colonial adquirió los tintes imperialistas que la caacteiaon po eta baada en política eta-tale ujeta a conenio inteacionale y con el epaldo económico ad-minitatio y milita de Etado.

Ete otaecimieno del Etado etuo apoyado obe todo po e pin-cipal elemento dinamiado del itema político de a época a ampliación

progresiva del cuerpo electoral hata conegui el uagio uniealmaculino la paicipación emenina en a eeccione e entamenteaceptada a o ago de igo XX en gan pate eultado de a eiindica-cione de o deecho poico de a muje a comieno de igo aticu-lada en e moimiento uagita) Aunque en 1 848 a I República Fan-cea econoció e uagio uniea poteioente etiado y denitia-mente implantado en 1 875) , e a pati de o ao etenta cuando lapeticione de educción de eigencia paa paticipa en a eleccione etanomaon en demanda de u anuación intepetando e deecho aoto como uno má de lo que debían goa o ciudadano Lentamente

lo itema eectoale e tanomaon en ete entido Alemania (1871),Suia ( 874), Epaa ( 869 y denitiamente 890), etc

La ampiación del cuepo eectoa y u manietación no óo en elmomento de la eleccione ino también conetida en opinión públicaentonce ugieon lo gande peiódico de tiada naciona) tuo conse-cuencias directas en lo poítico y en a oma de ejece a política. Lapimea de toda ela e la neceaia transormación de los partidos;o iejo paido de elite tendieon a tanomae con mayo o menootuna en patido de maa obligado a enoa u pogama y a cea

intumento patidita paa u moiiación en el poceo de tanomación eto gande patido tataon de manipula y denatualia lapaticipación eectoal mediante la ceación de ede cienteae oigi-nando a apaición de otables locale y enómeno como e caciquismo.El moimiento obeo y o patido ociaita que apaecieon en eaépoca debatieon u incopoación a itema diidiéndoe en e eno de lanteaciona obe u paticipación en eeccione palamento y gobieno eo dio oigen a la accione adica no paticipación popugnandoun cambio eolucionaio) y modeada utiiando la paticipación paatanoma el itema).

22

Page 105: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 105/367

La egunda gran conecuenca de a amplacón del ufragio e a paulatina legislación sociolaboral. Lo parido republcano y ocaita porencontrare deno de u programa y o tradiconae para mpedr e crec-mento de o anteriore, ca todo a nae del igo XX coincidían en la

necedad de participación del Estado de forma actia, en las relacioneslaborales de protección: leglacón obre e trabajo infanti y femenino,dración de la joada abora, eguridad e higene en e trabajo, indemna-cón por accdente, eguro obrero y egaiacón indcal Aunque algunade eta medda habían do tomada con anterioridad, la primera egia-cón abora conjuntamente artculada e la pueta en marcha por Bimarc medado de o ao ochenta, como medda para contener e incrementode apoyo ocal al ocialmo unto con a repreión la otra medda am-pamente adoptada en otro paíe). Legacione laborale anáoga eron

pueta en marcha en la mayor parte de Europa y Etado Unido.E reultado e la ampación denta del interencionimo del E-ado, que unido a a ncorporación de otra competencia itema deneana y andad púbco, erco urbano, nfraetrucra, egur-dad cudadana, etc) mutplicó o organimo etatae, neceitado de uncrecente número de ncionario a lo que haba que dotar de una forma-cón epecca y de ericio para el deempeo de u ncione Todoo produjo un erte aumento de o preupueto, que eó aparejadal necedad de reforma cale e abandonaron la mpocione indicta como ente principal de nancación, recayendo el peo nda-

enta en o mpueto drecto . S ben fue durante a Gran Guerra y de-é cuando e deron e aumento gnicatio de la competencia del E-do y e incremento impoitio, u aparicón e produjo en la décadanale del iglo XX y prncpo del XX Entonce tambén e apuntó laación del preupueto como eemento gnicato de dferenciacóndeoógca y el tipo de recaudacón cal, ya era en porcentaje mayor oenor de a tributación drecta o ndirecta o contempara e carácter pro-eo de a mpocón como medo para a redtrbucón de la renta

DOCUMENOS

XTO 1 LA ACÓ ESECALSTA

La polítca crea lo Etado, a naturalea crea la nacione . .] La na-alea ntrye a a familia. El etado má natral e, pue, e de una

23

Page 106: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 106/367

52 El mpeio colonial fancé53 Oto mpeio

6 EL REPARTO COLOAL ETRE LAS POTECAS6 1 El epato de Áfica62 El epato de Etemo Oente

7 COSECUECAS DEL MPERALSMO7 1 Conecuenca pota72 Conecuencia negatia

126

Page 107: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 107/367

TEMA

A PAS

A a atura de 870 el liberaimo e nacionalimo habían ganado aatala y en cai todo lo paíe e adoptaron regímene contitucionale .Aunque en la Europa del centro del ete hubo puebo que tuieron queperar a a Primera Guerra Mundia para atifacer u reiindicacionenacionaita coneguir u independencia en todo o Etado e aa-an oce que pedan a ampliación prondiación de a libertade.uiada por eo entimiento e incentiada por a Reoución ndutrialue propició un epectacular crecimiento económico la potencia occi-entale inadieron el mundo bucando materia prima para u indu-ia mercado donde colocar u producto in traba aduanera. Eneno de treinta ao ocuparon lo territorio de ultramar aún no ometi-o que eron repartido entre lo poderoo de Europa a lo que dedenale de igo e umaron Etado Unido Japón apoderándoe de uquea expotándoo en u propio benecio en un proceo que culmi-nó a a altura de 9 , momento cumbre de la expanión europea.

En eta expanión o Etado aí guiado por u exacerbado naciona-mo bucando entaja económica, aumieron a acción coloniadora ocuparon e interior de lo continente explotando inteniamente ucuro naturae. De ee modo e iejo colonialimo e conertía en im-riaimo coonialita caracterítico de a época tetigo de poderío ex-nio de Occidente en lo terreno económico demográco.

27

Page 108: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 108/367

LAS POENCIAS COLONIALES

La grande potencia económica de la Primera Reoución ndutrialfueron la que detacaron iguamente en la Segunda y en conecuencia la

mima que alieron a conquitar la tierra írgene. Pero la tre poten-cia indutriale europea nglaterra Francia y Alemania dede naedel iglo XX ieron ugi para el repato del mundo poible competidore que aunque tarde e habían ido incorporando a dearrollo indutrialEn el etremo oriental del continente depertaba e inmeno mperio romientra en Amrica crecía un gigante Etado Unido y en Aia apareca un dicípulo aentaado de Occidente Japón. Y no hay que olidar ala pequea potencia europea que ocuparon un egundo lugar en el reparo colonial ya ea porque e incorporaron tarde debido a u recientecontitución cao de Alemania taia y Blgica o porque eran antigua

potencia cooniale en decadencia como Epaa Portugal y Holanda.

Gran Breaña

Gobeada por la reina Victoria dede 137 hata 19 durante eoao u economía eto caracteriada por la properidad y la upremacaque la conirieron en la primera potencia mundial por diera raone: 1e dearrollo d e una política económica librecambista a parir de 67 quepermitió al Parlamento emitir norma como a derogación de la Ley de os que poibilitaba a lo ectore agrario dominante en el Parlamentomantener tarifa aduanera que impedan impoar cereale etranero) y aabolición del ca de Navegaci por a que e impedía a lo barco e-tranero lear mercancía a lo puero ingee en la mima condicioneque o nacionale) toda eta medida eron muy ecace pue a upreión de o arancele faoreció la epanión colonial inglea ) la poeióde la ota mercante má imporante del mundo que e compementaba couna organiación comercial etraordinaria apoyada por la poeión de unaerie de punto clae en ditinta pare del mundo componente del gran

imperio colonia que e etaba creando que le abatecían de materia pima y le compraban producto elaborado y 3) una aanada organaciónnanciera con práctica como el uo del cheque bancario e deaollo deSociedade Anónima y por accione eporación de capitae medianteprtamo a lo gobieo de otro pae o de maquinaria aí como la intalación y eplotación de fábrica en oo paíe.

En poítica y ociedad mantuo do rago caracterítico estabilidad cambio baado en el dearrollo del liberalimo político que e capde realiar eo ao una erie de imporante reforma política y ocia-le. La monarquía parlamentaria acanó u plenitud con la reina Victori

Page 109: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 109/367

cis n seie de efoms en s sistem plmentio E éimenpoltico bitnico se centb en l Rein el Plmento intedo d-nte esos ños po os prtidos conserdo ibel, c tetiv c-cteizó todo e peiodo ntizó l estbilidd el noml ncion-

miento del éimen.Efectivmente, ente 166 6 consedoes ibees se sce-

dieon en e pode, peo ente 16 96 lo monopoizon los conse-vdoes, colidos con os uioistas Esos ños pioizon los poblemsde potic exteo de expnsión impeiist En ese cmpo se eizó lpenetción en Afic, tiempo e se econsideó nl se abando- el «espléndido aisamiento» e hb mntenido hst entonces; seestionó simismo convenienci o no de sei mnteniendo l t-dicionl oientción ibecmbist, ne el poteccionismo ún no se im-pso, pes n ms de ps, obeos consmidoes, lo echzbno entonces l pimc indstil bitnic empezó se desplzd po competenci de otos pses como Alemni, e inicion n pid ode indstilizción dopton en s comecio bes poteccio-nits e dictbn heemónic colocción de os podctos mn-ctdos inleses

Con este pnom en e comecio exteio, ls elecciones de 195 selizon con el tem centl de fondo de l ltetiv potecciónlibe-mbio. s eecciones dieon n mpli mo os ibeles, e e-eson pode despés de veinte ños E n Ptido ibel enovdo

ss hombes en ss ides Con eos el prtido libel bndonó de-ivmente e laissezaie comenzó s obieo dispesto impls decidid intervención de Estdo en e teeno soci, s como po-i pondizción de l efom potic

Sin embo, pese s poltic vnzd los libeles no pdieonntene el e de l izied, pocedente en prte del movimiento sugista de ls mees ecmndo l ildd poltic socil con los v-nes mbién menton ls eivindicciones obes e se mnifes-on en form de itción violent hels msivs Este peiodo debeo ibel e m generoso en reormas ne tmbién fe s

, pese ss esezos po h nevos hoizontes polticos Spe- po ls cicnstncis envelto en ss popis contdicciones en eliodo de entees cb siendo despzdo de l ltenci con consedoes po e Prtido boist, cedo en 96.

ncia

derot en l er fncoprsin hndió Sendo Impeio

n seie de vtes polticos discsiones ente divesos rpos 19

Page 110: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 110/367

tendencias de monárquicos y republicanos se llegó al acuerdo de elaborarla Constitución de 1 75 Dicha Constitción era de inspiración monárquica y forma republicana y su ausencia de declaración de derechos la hioálida para monárquicos republicanos y los diferentes sectores de la bur-

guesía y otras clases sociales En 1 77 se impusieron el parlamentarismo la República que se asentó denitiamente en el poder desde 1 79 Enese tiempo los republicanos estaban diididos en dos familias políticas:moderados u «oportunistas» y radicales los primeros habían abandonadolas connotaciones reolucionarias inherentes al hecho republicano guia-dos por el realismo político mientras los radicales encaaban el legado ja-cobino y pedían la reforma de la Constitución con la supresión del Sena-do y la Presidencia de la República

A la altura de 1 5 los «oportunistas» ya habían consolidado su poderDurante esos años iniciaron un viraje proteccionista en materia de políti-ca económica en 1 1 al tiempo que realiaban la gran expansión colonialista francesa lleando su dominio a Túne diersos lugares del Africa negra Madagascar e ndochina. Pero en 15 se inició un periodo decrisis políticas que hicieron peligrar a la República como el escándalo decorrupción parlamentaria en a nanciación de la constrcción del canal dePanamá el aaire Dreyfus y la crisis boulagisa De todas salió indemnee incluso fortalecida pues proocaron una reacción defensia de los repu-blicanos que en junio de 199 se plasmó en la constitución de un gobieode «defensa republicana» integrado por moderados radicales y un socia-

lista Bajo su acción enérgica la autoridad y el poder del Estado eron restablecidos y la grae crisis superada Sin embargo el desenlace del aireDreyfus produjo un desplaamiento de la política francesa hacia la i-quierda maniesto a partir de las elecciones de 19, que dieron el podera los radicales con el apoyo socialista

El gobieo de los radicales se mantuo en el poder hasta la PrimeraGuerra Mundial En ese tiempo tuo que hacer ente y lo hio sin contemplaciones a la intensa agitación social que se enía produciendo desde prin-cipios de siglo Durante esos años el moimiento obrero se articuló denitiamente con el nacimiento del Parido socialista unicado en 195 y de

la central anarcosindicalista Confederación General de Trabajadores CGT).La situación de crisis prebélica inteacional de los primeros años del

siglo XX agitó graemente la ida intea de Francia que desde 1 9 1 1 seio alterada por la diisión entre militaristas y antimilitaristas En ísperasde la Primera Guerra Mundial la República estaba sólidamente estableci-da pero Francia prondamente diidida por la cuestión religiosa por losasuntos sociales y por los problemas deriados del enturbiamiento del pa-norama inteacional Sin embargo cuando estalló el conicto el patriotis-mo borró todas las diferencias conjugando frente al inasor las diersas

eras en una sorprendente unidad moral.13

Page 111: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 111/367

Alemania

Tra a uncacón en eneo de 1 7 1 ea decarado en Veralle el nacmento de mpero aemán Su Contucón reconoca un Etado fedeal con un Palamento común dddo en do Cámara a cuya cabea eaía e ambén rey de Prua Guemo y a fene de cuyo gobeo earía el cance Bmarc o ea un tema paamenao pueto ueel cancler no era reponabe ante la Cámaa y u fedeamo ea teóco ya ue apena encubría el domno rea de Pra de a ue ean doerco de o dputado de a Cámaa baa y un númeo de delegado en aCámaa aa ucene paa ea cuauer eoucón ambén ea de Pr-a el emperador y e cancer era ademá prme mntro prano comoa mayor parte de o funconaro de la admnacón y lo cuado del

ejérctoDede ue compeó u uncacón y haa el ealdo de a PmeaGuerra Munda a htoa de Alemana e ddó en do peodo epa-rado por a ada de poder de Bmarc ocurrda en 19 E cancllernunca e apoyó en nngún partdo conceto no ue o e hacendo enmayoía aeata y utló el Parlamento en beneco de u propa po-tca A durane a década de o ao etenta e apoyó en o beraenaconae y con u ada mpantó una ee de medda económcaente otra e brecambmo y polícoadmntrata detnada a conodar a undad de mpero A partr de 1 79 y ane a orea de o l-beralenaconae e apoyó en o partdo de Centro y e Coneradoabandonando e bre comerco y adopando medidas proeccionisas mpuó una legislación social n pecedene eponabando al Eadode poteger a lo ectore má defaoecdo y etabecendo una ee demedda abolutamente ponera para la época como o eguo de accdente de trabajo y de eje ademá de certa egudad ocal

La caída de Bmarc en 1 9 e conecuenca de u dcrepancacon e nueo empeador Guermo en el ono dede el ao anteorGulermo heredó una Alemania próspera con una clae drgente

muy conoldada la artocraca grande emprearo y mtare ue lepreonaron para llear adelante una mportante y agea accón colonala Welpoliik con el n de ampar u nteree económco De eemodo Alemana e aparó de a prdente poca etero ue haba defenddo Bmarc nteándoe en una dnámca y pelgoa acción imperialisa ue proocaría grande raldade nteaconae

En efecto el renado de Gullermo e un perodo de eraordnaroprogreo económco En 19 era a segunda poencia indusrial demundo En el pano oca e conodó el predomno de una ete dgenteconeadora y opuea a la refoa polítcoocale ntegrada por la ar

1 3 1

Page 112: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 112/367

tocracia y la alta burguea de negocio, cada e má ionada en defen-a de u priilegio y de u monopolio en el control del Etado. El confor-mimo de la clae media la impeda repreentar una alteatia de cam-bio, y el proletariado e enible a la reforma in pretender detruir el i-

tema capitaita. Aune a partr de 99 e notó na acada tendencia dela opinión a faor de reforma democratiadora, de la e eran poraocela era parlamentaria de iierda, liberale y ocialdemócrata

Lo ao anteriore a la Gran Guerra la potencialidad de Alemania no ceó de aumentar, y inteno ritmo de crecimiento indutrial la lleó a in-

crementar lo mercado etranjero para producto lo ue implicabana imporante acción colonial, e la mergió en una dinámica impe-rialisa ue acentuó peligroamente la rialidade inteacionale.

Oros países colonialisas

Ademá de la tre grande potencia europea ya analiada, otro pa-e e feron incoorando, anue má tarde, al dearrollo indutrial. cuando comprobaron el etraordinario poder económico que la potenciaindutriale etaban coniguiendo de la eplotación de colonia, ui-ieron paricipar en el reparo del mundo. Uno de eto pae fe Ruia.Lo otro Etado Unido y Japón e etudiarán en el Tema 7 de la aig-natura, junto a China y el mperio Otomano. Lo do primero como potencia emergente, pue empearon el iglo XX iendo pae in apenatracendencia regional y lo terminaron conertido en grande potencia ylo do último como iejo imperio anclado en itema de gobieomedieale ue entraron en decadencia.

Rusia Ruia, ato territorio in coheión de lengua ni de religión,poblado por eenta y iete millone de habiante, a principio del igloXX etaba gobeada de forma aboluta, con un itema autocrático en elue la oluntad del Zar era la ley uprema. Su organiación ocial reponda a un modelo anacrónico en la Europa del iglo XX una minora noble,

duea de tierra y hombre, frente a una maa de iero ue pagaban im-pueto y hacan ericio gratuito a u amo. Y u economa e caracte-riaba por el atrao y el arcamo de la forma de eplotación y produc-ción propia de la época preindutrial, con dominio de la agricultura y unaindutria abolutamente decitaria. La mayor parte de la tierra etaba enmano de una minora nobiliaria, mientra la inmena mayora de la po-blación e compona de campeino ue malian en un régimen de er-idumbre La burguea y el mundo urbano prácticamente no eitan

A mediado del iglo XX lo ectore má intruido de la ociedad

la inelligenzia reclamaban refoa modeiadora, como el etable3

Page 113: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 113/367

cimieno de liberade una adminitración depurada y conroada y la abolición de la eridumbre. La dipoición aperuria del ar Alejandro 1155) abrió la puerta a lo capiale y écnico eranjero (francee obre todo) que en poco ao ampliaron de forma epecacuar el

endido ferroiario y rebajó lo derecho arancelario lo que permitió unimporane desarroo de comercio exterior. Ademá en 6 abolió laervidumbre de modo que cincuenta mione de campeino quedaron li-berado recibiendo para u epotación una pare de ierra que deban re-catar mediane el pago de anualidade al Eado Eta reforma aunque im-orante no creó una amplia clae de campeino acomodado.

A ra de la reuela polaca de 63 y un aentado contra u ida rea-iada por nihiia opoitore iolento populita el Zar anuló toda aeforma realiada. Su muerte cerró el inento de «occidenalia Ruia.

fracao de ea eperiencia aperurita upuo el comieno de un proce de regreión y reoo a la autocracia arita in embargo poco a poco etaban conolidando a bae de un nueo moimieno reolucionario.

Con u hijo Aejandro 111 Ruia iió un inteno progreo económico capitale etranjero poibiliaron la creación de un deno tendido fe-iario que atraeó todo el pa con do lnea e trancaucáico y elniberiano que llegaba hata el etremo nore de China ambo etimu-on el dearrollo de la induria eractia como la petrofera deak y a mealúrgica incorporándoe a la Reoución nduria yocando imporante tranformacione ociale. Apareció un ector ca-

iia y una maa proearia que oporaba una condicione laborae y ida infrahumana mientra la inmena mayora de campeinado ape- obreia con u pequea parcela cada e má inuciene porl crecimieno demográco.

En lo ao de tránito entre o iglo XX y XX reinando icolá 11 nuea condicione ociale determinada por la tranformacionenómica faorecieron el dearrollo de organiacione opoitora al ré-!en auocráico Opoición burguea liberal que peregua el eable-iento de una monarqua contitucional pero también opoicione reo-

inaria que iban dede lo socialrevolucioarios coninuadore delsmo y de populismo hata lo socialdemócratas ociaia mari- ecindido en 93 enre mechevues y bolchevues. Una oleada deea generaliada en odo el pa conra a auocracia arita ocurri- en 95 obligó al Zar a anunciar e etabecimieno de liberade poti- a conocatoria de una aamblea legilatia la Duma elegida por u-o cenitario

ero el régimen conitucional e una fara pue la Duma era eca-ene repreenaia y apena ena facutade lo miniro no eran re-ble ane ella y el Zar la poda dioler a u anojo i u compoición

33

Page 114: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 114/367

no era de u agrado Por ello en 9 1 reapareció con era a agitación re-olucionaria E régimen arita autoritario corrupto e incapa de moder-niare caminaba hacia u nal ocaado por a era urgida de latranformaione ocioeconómica que etaba eperimentando el pa Se

mantuo todaa alguno ao pero no obreiió a a calamidade y laderrota de a Primera Guerra Mundial

CAUSAS DE LA EXPANSIÓN COLONIAL

La epanión coonia e dio por aria caua toda interrelaciona-da E crecimiento demográco e eencia a como factore económi-co poltico aance técnico de todo tipo que produjeron tranforma

cione en lo itema de naegación a como raone etratégica y también motiacione ideológica y religioaa) El crecimiento demográco de Europa e una de la raone

principale En la egunda mitad del iglo XIX la población europea e du-plicó creando paro tenione y problema ociae que e aliiaron conun inteno ujo migratorio tranoceánico. Sobre todo Epaa e talia u-minitraron o mayore contingente migratorio a parir de o aoochenta etimuado por lo pae receptore cuya ta etaban determinada en gran parte por u identidad lingütica con la nacione de emigración Uno cuarenta mione de europeo llegaron eo ao a la co-

lonia de u repectio pae bucando riquea y mejore condicionede ida.

b) Los actores económicos eron deciio El impulo imperiali-ta coincidió con a grae crii económica de 73 en gran medida de uperproducción y cada de precio que proocó a adopción por cai todolo Etado de una actitud proteccionita prohibiendo la entrada de arcuo etranjero o graándoo con impueto y de búqueda de nueomercado En efecto a potencia económica bucaron territorio que uminitraran abundante y barata materia prima y aborbieran u eceden

te in barrera aduanra Cuando lo encontraron inirtieron u capita-e: contryeron infraetructura modeiaron la intalacione portua-ria reaiaron prétamo a lo gobieo carente de fondo para iniciar eldearrollo etc.

c) Los actores políticos estratégicos también fueron importanteen una Europa impregnada de nacionalimo El imperialimo eataba epatriotimo reforaba e pretigio del pa a ecala inteaciona y e pa-liatio de frutracione Epaa en Marrueco tra a pérdida de la últi-ma coonia en 1 9 o Francia en Argelia tra u derrota en la guerra conPria A ece la epanión colonia también e fundamentó en raone

34

Page 115: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 115/367

eoetratégica, para aegurar el poder de un Etado o garantiar a eguidad de la ruta marítima, cao de lo encae económico inglee en rua comerciae hacia a India.

d) Los avances écnicos en a navegación eron igualmente deii-

\o en a epanión En lo ao ochenta el barco a apor e impuo de-iiamente a lo grande y rápido elero, acortando notablemente laitancia y compenando con un ete regular, abundante y má barato elote uperior de contrcción y mantenimiento

e) desaoo cienco ue también un aliciente: eitía gran inte por decubrir y etudiar nuea epecie de animae y planta, cono-r y analiar nueo territorio, reaiar inetigacione de todo tipo Gra- al ania inetigadora e produjeron grande aance en la biología o botánica

azones ideoógicas o eigiosas ueron a menudo batante eca- para etimular la emprea imperialita La idea batante etendida la época de a uperioridad de a ciiliación occidental e un pode-o acicate en el deeo de llear el progreo material y ocial a lo pueo má atraado, que también ueron eangeliado por lo miioneroólico y protetante Igualmente inuyeron el epíritu aenturero y elia de aber. Todo eo etuo acilitado por la mejora de a comunica-ne.

E DE LA OLOZA

E imperialimo upuo ante odo la dominación económica por parte de potencia occidentale que habían eperimentado la Reoucione In-iale obre la nacione má pobre Por ello, cuando legaban al lugar e que querían aenare u actacione iban encaminada a ee n, pro-iendo, por ete orden, a la conquita militar, a organiación adminitrati-\ y la eplotación económica. Porque no hay que olidar que la naidad delialimo era coneguir territorio donde etraer materia prima y con

ar un mercado donde ender lo prducto elaborado en la metrópoli.• onquisa miia: era reatiamente ácil para paíe dotado de

o má grande adeanto militare dominar a pueblo in armamento modeo ni organiación Lo progreo en a naegación a-cilitaron la ocupación de territorio, pue el barco de apor peitíatraadar tropa con rapide a cuaquier punto y remontar o ríohata el interior de o continente Junto a a tropa europea y tropa epeciale Legión Etranjera) oían utiliar cueo amadocuyo componente eran indígena.

35

Page 116: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 116/367

• Oganización adminisaiva: panteaba aguno probema, puemucha ece a mpobdad de tomar a decone dede a me-trópo obgaba a deegar podere en o gobeadore, erdaderoprocónue. En aguno cao eran compaa prada a encarga-

da de organar a coona epotar u recuro. Aunue máfrecuente era mpantar a admntracón etata, con dtnta mo-dadade egún e tpo de coona

Expoación económica: era prortara para a metrópo Por eoe mpona una amacón aduanera, de forma ue o productocrcuaban entre coona metrópo bre de arancee aunue porupueto n reacón entre guae, en un ámbto de preferenca mutua, mentra tarfa protecconta mantenan aeado o producto de otra nacone. En a reacón comerca a coona etaba

empre en tuacón de nferordad, pue proporconaba materaprma compraba producto eaborado de a metrópo de eemodo u terrtoro e ba uedando deproto de o producto báco para e dearroo propo, ue a mpeda ndutraare progrear, mpdendo u tra autonoma económca.

ODALIDADES DE IPERIALISO

1 36

Según e modeo de adminisación poíica ue a metrópompueron en o tetoro coonado, éto podan er: coona propamente dcha, protectorado, terrtoro metropotanoutramarno mandato.

Coloias: on reutado de derecho de conuta ocupacónno tenen gobeo ndgena propo etán admntrada porfunconaro e nttucone de a metrópo

Proecorados: ubte actúa en potca nteror un gobeautóctono repetado por a metrópo ue mpone una adm

tracón paraea reutado de un pacto «degua» domnanten a práctca para a potca eteror para proteger a pa. Terriorios meropoliaosulramarios: etán totamente nt

grado en a metrópoi jurdca admntratamente, formandparte de ea a todo o efecto como departamento o proncutramarno.

Madaos: creado por a Socedad de acone tra a PrmerGuerra Munda, para admntrar terrtoro hata entonce dpendente de o pae encdo en e concto uponen a

tea de un pa coonador repreentante de a Socedad de

Page 117: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 117/367

cione obe oo colonido de cuy dminición debe degumene cuen ognimo inecionl y que e mnendá únicmene h que poblción indígen e cp deuodminie.

En función de pape económico deempedo po l coloniegún ciidde y l eploción que e eion en eépoc e clicn en:

Coloias de aseamieo o de poblamieo: fomd po poblción bundne y myoiimene euope que bndonó lpi po moio políico o de upepoblción bucndo e-gue l id y que endí ebecee de om pemnen

e cendo núceo ocile de ipo occiden que e imponínobe l ec o minoii poblción indgen. Un ejemplo fuel colonición biánic en Cndá o Auli que dio oigen lo mdo domiios. Éo en eioio que bjo l obe-ní de coon difbn de o uogobieo ognidoegún e pón de l meópoi.

Coloias de eploaci o comeciales: eioio cuyo ecu-o nue en epodo po empe occidene comp- pid que conbn con l yud de u Gobieo p de-fende u popio ineee y elibn ineione de bene-cio inmedio bjo ecu dminii y económicmeopolina. L myo de l poblción indgen mno deob bundne y b e omeid po un minoii pob-ción euope de nciono cile y milie que ólo pem-necín empolmene.

CIPALES IMPEIOS COLOIALES

En el úimo ecio de XIX Euop e eendió po odo e conineneicno y gn pe del iáico mien gnde migcione obeo dede lo o ochen conibuyeon cimene epnión de peenci en on de colonición y en el coninene meicno Enpe de l Pime Gue Mundi Euop cnb el máimo pode.mbién enonce comenb el impeiimo de nue poenci eco-mic noemeicn y l oo eemo del mundo Jpón eug eodeib y deolb un poic eeio de clo igno impeilit Apecí un mundo mucho má eciondo en u die áe deiilición

137

Page 118: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 118/367

Tet- Bái- - a- os- ugu

- B  - C

 

 

É

PiF

LOS IMPERIOS COLONIALES EN 94

'

TLTq

.

ls Hsó Ggá s Madd 006 0

'

l

."

\t  ¡" 

,

Page 119: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 119/367

imperio coonia briánico

Dede nale de glo XVI Gan Beaa e haba ntaado en e eemo de Áca, de donde bó haca e ore, y dede Egpo haca Sr, paa n a ta El CaoEl Cabo. Dante e go XX e een-ó po o cnco contnente, aegándoe e cono de la ta mat-a má mpotane con la ota má podeoa mndo Haca 1 0na: a) na cadena de ecaa o encae comecae etaégco, contado a Fanca, Hoanda y Epaa dane o glo XVII y XX, qeoegan ta matma a la nda (Mata, Co, Gbaa, a a jóca de Medteáneo, Santa Eena, E Cabo, la Marco, Adén y Ce- y la ta de Chna (Sngap y HongKong) b) eabecmeno coecae en la cota acana Sea Leona y Gamba c) colona de plan

cón qe daban podco opcae: Antlla, Honda, Gayana d)ona de pobameno blanco, qe aboban ecedente de pobacóngante y enan ncone de gobeo como a metópo: Canadá,taa, ea Zeanda y Áca del S e) coona de eplotacón enca y Aa, de a qe la nda, admnada dede 777 po a Compa-a de nda Oentae, ea pea má pecada pe ea my mpo-e en a economa bánca, obe odo como poeedoa de agodón.a contola ra compó 76000 accone del canal de Se en 7 paa aala de ota colona eopea con Etado apone admnó potecoado de Cachema, Bechán y Aganán

En 0 haba aaddo en Améca agna poeone menoe enca Coa de Oo, gea, Egpo, Sdán, Uganda, Kena, Zaba, So-aa y algún oto eoo en la cota occdenal en Oceana nmeoo a-pélago y en Aa domnó Maaa A pncpo de go XX dpona n mpeo de 33 mlone de ómeto cadado con 40 mlone debante, apomadamene a caa pae de a pobacón mndal. Toda colona ten na dena ed eoaa y etaban a peno endmentoo o pobema de oganacón de tan ao teoo legaon a po- n peo eceo pa nana, qe debaon pocón ntea

cona en Eopa. Ea e momeno de pone n a la epanón y de ena elpo epano de Alema po eo ompó adconal aameno e apomó dpomácamene a Fanca y Ra

imperio coonia francés

Ea el egndo en mpotanca, meno en etenón y má dpeo qe bánco y con meno pobacón Eto apoyado po e Gobeo, lalt ocadad del Ejécto y la gande nana, y e dearoó obe

39

Page 120: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 120/367

todo en Áfrca. Hata 17 no tuo una poítca coona de ampa per-pecta. Pero a cr económca proocada por a derrota en a guerrafrancopruana empujó a o uceo gobeo a procurar a recupera-cón con a epotacón de u coona. Aí domnó a parte occdenta de

Medterráneo Túne Argea y ca todo Marrueco) durante a TerceraRepúbca egó a ocupar ato terrtoro en Áfrca noroccdenta comoGabón Senega y Cota de Mar y en a fachada orenta Madagacarpea cae y Somaa. Comprendó ante que ngaterra a ecepconamportanca etratégca de cana de Sue por o que proporconó captafrancé para u contruccón. Dede e Segundo mpero en Aa controa-ba a mayor parte de a pennua de Indochna en e udete Annam Tonn Camboya y Lao). Con todo o terrtoro ocupado formó a UniónIndochina En o deta e epanderon o arroae y a pobacón cre-

có rápdamente. De puerto de Haphong aa para Franca carbón eta-o y cnc ademá de grande cantdade de arro. Tambén poea agunacoona en Amérca a antana y a Guayana). Con meno mportanca que ngaterra Franca actuó en e go XX con un mpero que e aeguraba e contro de aguna ínea comercae y a abundanca de matera prma y amento.

Oos impeios. En Europa hubo otra potenca coonae de egundo orden ben por a decadenca de u antguo ependor PortugaEpaa Hoanda o por u recente nacmento Aemana Bégca e ta-

a Portuga había domnado un gran mpero coona que e e be-rando. Pero graca a apoyo ngé conguó Angoa Moambque y a-guna a en Áfrca y en Aa mantuo aguno encae reto de u pa-ada grandea. Epaa tra perder u gora en 1 9 quo uperar efracao y adquró pequeo terrtoro en e Norte de Áfrca. Tambén Bégca Hoanda Itaa y Aemana partcparon en e ana epanonta. taa e epuada por Franca de u pretenone obre Túne y obtuo acambo Somaa y Lba. A Bégca e correpondó e Congo MentraAemana graca a }a poítca de Guermo conguó en Áfrca Tanganya Camerún y Afrca de Suroete y a Epaa e compró a a Ca-

rona Marana y Paau.En cuanto a usia, drgó u prncpae objeto haca e ete de S

bera norte de Chna y udete aátco. Su potca en ete apecto etabaguada por a necedad de obtener una frontera denda con Aa Centray e acceo a mar por puerto bre de heo pero n duda tambén tuomucho que er a ambcón de Zar. En Póximo Oiene u apracón adomno de o Etrecho etaba unda a deeo de berar Contantnopay o puebo grecoortodoo bacánco de a oberanía turca. En Oiene Medio a frontera aanó haca Pera nda y Chna aneón de Tur

quetán ocupacón de Samaranda y Bujara). En Exemo Oiene rmó14

Page 121: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 121/367

do po lo que Cina le cdía el eioio de Amu y la egión co- dl Uui y adquiió a ila Sajain a cambio de a ceión a Japón de Kuile ademá eendió u inuencia po la Mongolia Eeio y Sin-ng. Su políica epanionia la leó a ineeni en la guea cinoja-

nea a fao de Cina obeniendo conceione feoiaia y la ceión Po Au po noena y nuee ao 19) y Daien Sin embago engeso de Beín 878) upuo un feno paa el nacionalimo o en ona de lo Bacane.

Dico Congeo e conocado a iniciaia de Gan Beaa paa eania la egión de lo Balcan a la gua uouca 1 777) y a-nia o inee de nglaea Ruia y AuiaHungía en la onaidido po el cancille aemán o on Bimac a é aiieon epe-nane de Reino Unido el mpeio auoúngao Fancia Alemania

ia Ruia y l mpeio oomano Po l Taado que e apobó en l Con-o y Amenia paó bajo cono uco BoniaHegobina bajo el au-úngao Sebia Monenego y Gecia eon ampiada Bugaia y de Rumania quedaon independiene y Cip bajo conol biánic Po úlimo el Taado aeguó a Fancia e alia la poibilidad de ocu- Tunicia y Tipoliania Libia)

inalmene Esados Unidos y Japón fueon do nuea poenciagene en aquella época peo qu ya e eaban iuando n e mundo paicipaon del epao: a pimea obe odo en Sudaméica y a e-nda en Cina.

Con ee panoama en el ableo ineacional con a eploia i-ción en epao dl mundo en la Pimea Guea Mundial e iba aduci una conienda de impeio má que un enfenamieno d nacio La gua euopea e afomó en guea mundia po a impl aón que Euopa y el mundo an a mima eaidad

EPAO OLONA ENE AS POENAS

El epao afecó a Áfica y Eemo Oine En Áfica, donde aa Euopa óo ocupaba alguno encae coo conuyeon oda poencia coloniadoa euopa que a a alua de 9 1 4 ya e abíanpaido oamene el coninene. En el Noe fancee e inglee iali-on iendo el edieáneo la pima ona de panión: mina loancee queían coneca e Medieáno con e occidne aficano ce-ndo una plaafoma magebí que compendiea Agelia Túne y Mae-o lo inglee pendían conola odo e oien coninnal ddegipo al eemo udaficano conuyendo el ej E CaioE Cabo.ancia ocupó Agelia 13) cuyo dominio aeguó con a Legión E

14 1

Page 122: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 122/367

tranjera ndada en 31 y conttuda por emgrante polítco deerto-re y aenturero) e nglaterra querendo aegurar la ruta marítma de landa en 1 75 adquró accone egpca del canal de Sue cuando etepaí tuo que conar la getón de la nana del canal a amba poten-

ca En el Congeso de Beín conguó Chpre y permtó a Franca n-terenr en Túne obre el que etablecó protectorado en 1 1 Ello proocó la nmedata accón brtánca en Egpto que ocupó en 1 La aper-tura del canal 1 69) facltó la accone en Aa y Áfrca negra

La raldad entre la do potenca e mantuo hata 1 94 en que r-maron acuerdo que lqudaron dentamente u dputa colonaleFranca reconocó la preenca brtánca en Egpto y a cambo pudo nterenr en Marreco con la partcpacón de Epaa como oco de egundo orden En 19 lo protectorado francé y epaol obre Marrueco

quedaron etablecdo y al mmo tempo la potenca occdentale per-mteron la ocupacón talana de Lba De ea forma todo el orte deÁfrca quedó en mano de Europa

En cuanto al Áfica nega, aunque dede la egunda mtad del gloXX e realaban eploracone ca empre remontando la cuenca delo grande río la colonacón del contnente ólo cobró erdadero mpulo dede la década de lo ochenta En la cota occdentale tre ríoealaron la penetracón de tre paíe Bélgca por el Congo Franca porel Senegal nglaterra por el íger En la cuenca del Senegal y el ígerno hubo problema Pero el Congo tenía en u margen derecha a lo francee en la deembocadura a lo porguee y el rey de Bélgca queríaetablecer 175) un Etado centroafrcano obre la artera ual del ríoLa raldade en la ona nteaconalaron el reparto del Áfrca negraEl problema e aproechado por Bmarc que quería dearrollar u pro-pa polítca mperalta Para dear la atencón de Europa obre todo lafrancea haca actdade colonale reunó la Confeencia de Beín888), nternendo como medador para decdr obre la ocupacónde terrtoro afrcano aún no ometdo entre otro el Congo reoler loproblema que planteaba la epanón colonal en el contnente y u repar

tcónLa Conferenca etuo domnada por la tre grande potenca euro-

pea que ya habían manfetado nteré en Áfrca Gran Bretaa Francay Alemana y tenían poderío ucente para etablecere allí En la Conferenca e reconocó el Etado neutral del Congo bajo oberanía belga eprohbó la trata de negro e declaró la lbertad de naegacón por logrande río y e etablecó como únco crtero de oberanía colonal laocupacón efecta de lo terrtoro decartando derecho htórco qupaíe como Porgal podían ehbr por u tradconal preenca en la

cota de Angola o Moambque)14

Page 123: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 123/367

Lo acuerdo de a Conerenca de Berín ntencaron a acconede exporacón y ometmento mtar de o terrtoro arcano que adera potenca e reparteron medante tratado y cuya rontera bandemtando egún reaaban a ocupacón eecta reparo generó

concos, pue e eje oreSur proyectado por ngaterra cocó con aranera EteOete de o portuguee para unr Angoa y Moambque) y o rancee que querían unr Senega y a Somaa rancea) namente e mpuo a prepotenca ngea

Aproecando a tuacón poítca aorabe Aemana e a a agrea poítca mperata que en ee tempo quería reaar decaró orotectorado de Árca de Sudoete Camern y Togo ( 884 y ÁrcaOrenta ( 885 aí como de ara a en e Pacco Entre 890 9 4uermo ucó por a egemona munda con u ema «potca mun

da como món potenca munda como meta poder naa como ntrumento»En reumen todo o concto que pretendían ouconar con a

Conerenca de ern e ueron agraando enta pero contnuamente proocando tenone terrtorae otca y económca entre a prncpae potenca europea tenone que deembocaran en e etado de aPrmera Guerra Munda

epecto a remo rene, a apertura de cana de Sue a eneacón económca en Cna y a deena de terrtoro adqurdo con anerordad cao de nda para ngaterra mpuaron a exanón europea

n ea ona mentra e repartan Árca ngaterra y ranca eron aía do potenca domnante ranca e extendó aca e orte Annamnn y Lao dede Camboya protectorad dede 83 y a Ccnna coona dede 87 E ngaterra ocupó Brmana ( 885 y controó Agantán (907 para proteger a nda Tambn domnó Maaa Ean mpero cno con u nmena pobdade de mercado e codado por toda a potenca tanto europea como noreamercana y npon Aí má que expanón terrtora e bucaba a económca que dede900 e aceeró

SCUCAS D MASM

La conecuenca de mperamo eron numeroa y u aná reuta muy compejo porque dependendo de ado que e reace e eudoede a metrópo dede a coona u baance na e poto negato aunque ca nunca concdente Por eo empre erá necearo eenca reaaro con ecuanmdad y reamo Gobamente e mperamo upuo e domno económco occdenta obre e reto de mundo

43

Page 124: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 124/367

En consecencia paa as meópois fue muy posiivo, pes anqe laeplotación acaeó gastos en inaestctas qe hbo qe afonta, esasinesiones apotaon na gan entabilidad, ya qe de las colonias eta-jeon las mateias pimas necesaias paa ss indstias, y al mismo tiem-po ss habitantes eon mecados idóneos paa ss ecedentes. Ademásaliiaon la eplosión demogáca qe po ese tiempo estaban iiendo ens popio selo. En cambio paa as coonias en genea fue muy nega-ivo, pes feon las eplotadas, a eces opimidas y con fecencia esqilmadas Sin embago es aconsejable y coneniente ealia n análisismás detenido de las consecencias qe el impeialismo to paa las colo-nias, paa de ese modo compende el alcance eal del fenómeno.

Consecuencias posiivas. Los teitoios coloniados po las diesaspotencias occidentales ieon alteadas ss idas en bastantes aspectos.

Gacias a las neas pácticas pestas en macha po la metópoli allídonde se asentaba, en pime lga podemos habla de n cecimieno de-mogáco. Efectiamente el niel de la sanidad se pefeccionó mcho, seinstalaon hospitales y se aplicaon pácticas teapéticas eopeas Contodo esto, nido a la mayo higiene en sanidad, alimentación y ida coti-diana, se consigió ence algnas enfemedades topicales. Po ese moti-o disminyó el índice de motalidad, qe nido al mantenimiento de lanatalidad, hio posible el cecimiento de la población Sin embago el po-geso de las comnicaciones pemitió la difsión de las epidemias conmayo apide, y el contacto con los eopeos también poocó en algnas

sociedades disminción de la población, po falta de defensas de ss oga-nismos a enfemedades desconocidas paa ellos

En segndo lga se podjo n cecimieno económico Po el modoen qe se tomaba posesión de los teitoios, el pime impacto de la ina-sión se sintió en las costas, donde se constyeon petos con modeasinstalaciones Despés, paa accede al inteio se instalaon líneas féeas,sgiendo así na nea y modea estcta de comnicaciones. Una einstaladas en el inteio, las metópolis fomentaban n cltio básico feel caso del cacao en igeia, cacho en Indochina, café en Tanganyka o i-

ñedos en Agelia). El monocltio, qe tan nefasto e a la laga paa lospaíses donde se impso, con aqel sistema amentó etaodinaiamente lapodcción. Ello geneó iqea, de foma qe las colonias tenían dineopaa compa podctos a la metópoli. Esta economía de mecado popi-ció la apaición del papel moneda, con lo qe la economía monetaia seytapso a la de sbsistencia popia del peiodo pecolonial

En tece lga, algnas sociedades indígenas epeimentaon pofundas ansfomaciones sociaes al paticipa de la nea economía. La idabana se desaolló, geneando na bgesa de negocios y fncionaiosqe ocpaon el pesto más eleado en la escala social nclso en el

Page 125: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 125/367

campo e prodjeron cambio, con la introdccón de nea planta, laetenión de la agrictra comercial y la moneda

Finalmente la legada de miionero qe eneaban y aeccionaban, lacreación de ecea, a edicón de periódico y e ibro pobiitó n re-

troceo mpotante del anafabetmo. Todo ello nido reperctó en nmayor ne en la caidad de ida de n número importante de indígenaonsecuencias negaivas. Anqe a prmera ita y dede la per-

pectia occdental parecan nmeroa la conecencia potia, hayqe anaar y calicar la repercione qe todo anterior to en laida y cotmbre de a población indígena dede pnto de ita La im-plantación de la cltra occidenta en ociedad po la desucciónde sus esucuas sociaes tradicionae, a egregación racial, e mante-nmiento de itema de tiranía, e dominio político y el admintratioAdemá la impoición de a ctra occidental proocó cambo en la co-mbre, creencia y tradicione de lo peblo ometido. Repecto a laeconomía, en efecto e realiaron impotante obra de nfraetctrarede de comncación, iale y terretre, e intalacone de eplota-ción agrícola y mercantil, y e hio n gran eero en a creación de naeconomía coonial Pero ta eto penada para e benecio ecio dea metrópoli, de modo qe epotó la riqea natrale y hmana de lacolonia y obtaclió e dearrolo y la indtriaiación ocal. Ello oca-onaría a a larga dependencia económca y pobrea, y tambin bdea-olo de lo neo paíe ndependiado

Bien e certo qe e colonialimo tambn le proporconó mediopara acceder a forma periore de actiidad económica, y ctramentea la ete le dotó de na eropeación qe a la larga le capactó parandependiare de dominadore

DOUNTOS

XO A ABOICIÓN D A SRIDMBR EN RSA

Cnsdr la lraón d ls srs ha sd sda a la nsraón dl Cns d sad s na són al ara Rsa d la dndrá l dsarrll d s frza d s na n l r. s sr d ds sds sñrs sán an nnds s d ls ns d la nsdad d sa dda. s nnd adás d sa ara n d snrs r l rn l Cnsj d sad la ll érn dnr d la rra ad dl s d frr ara da ann

45

Page 126: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 126/367

ciarse antes de que empiece el trabajo en el campo Hace ya cuatro años que se ha venido aplaando y ello ha provocado miedos

por parte de los propietarios y anticipaciones indebidas por parte de los campesi-nos Cualquier nueva dilación podra resultar desastrosa para el stado Por miparte no puedo disimular la agradable sorpresa que me ha producido (y estoy se-guro que también se la ha producido a ustedes) el ver el buen sentido y la calmade que nuestro buen pueblo ha hecho gala en todo este asunto. Aunque las apren-siones de la noblea son hasta cierto punto explicables puesto que resultan implicados los intereses materiales de cada uno de ellos sin embargo no olvido niolvidaré nunca que la iniciativa de ese proyecto ha partido de la misma nobleay me siento eli de poder testimoniarlo as ante la posteridad spero señoresque al estudiar los proyectos presentados al Consejo de stado puedan comprobar que se ha hecho todo lo posible para asegurar la protección de los intereses dela noblea pero si aun as creyeran ustedes necesario corregir o añadir algo altrabajo realiado sepan ustedes que estoy dispuesto a escuchar sus observacio-

nes lo único que les pido es que no olviden que la base de todo nuestro trabajoes la mejora de las condiciones de vida de los campesinos y una mejora que no sequede sólo en palabras o sobre el papel sino que sea un hecho operativo

Mi padre tena la mente continuamente ocupada por el pensamiento de libe-rar a los sieros n total simpata con este pensamiento ya en 1 86 antes de micoonación cuando en Moscú llamé la atención de los diigentes de la noblea dela provincia de Moscú sobre la necesidad de ocuparse ellos mismos de mejorar lavida de los siervos añadiendo que la servidumbre no podra continuar indeni-damente y que por tanto era mejor que la transormación se produjese desdearriba que desde abajo

Las comisiones editoriales trabajaron duante un año y siete meses y a pesarde todos los reproches tal ve parcialmente justicados a los que están expuestas todas las comisiones dieron término concienudamente a su tabajo y lo pre-sentaron al comité principal l comité principal bajo la presidencia de mi hermano se esoró con inatigable energa y celo. Yo considero mi deber dar lasgracias a todos los miembros del comité especialmente a mi hermano por susconcienudos trabajos en esta materia

Discurso del r Alendro (6)en George Verdadsky (ed)A Source Bookfor Russin iso from Erly Times o 9 Vol p .

TXTO FACTORS D LA COLONIZACIÓN

La coloniación es la era expansiva de un pueblo es su potencia de re-producción es su dilatación y su multiplicación a través del espacio es la sumisión del universo o de una gran pare de él a su lengua a sus costumbres a suideas y a sus leyes Un pueblo que colonia es un pueblo que pone las bases desu grandea tura. Todas las eras vivas de la nación coloniadora se ven acrecentadas por este desbordamiento hacia era de esta desbordante actividadDesde el punto de vista material el número de los individuos que orman la ra

16

Page 127: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 127/367

aumenta en una proporción sin lmites la cantidad de recursos nuevos, de nuproductos, de equivalentes de cambio hasta ahora desconocidos que demandan aintervención de la industria metropolitana, es inconmensurable el campo que abre a los capitales de las metrópolis y el dominio explotable que se ofrece a laactividad de sus ciudadanos, son innitos Desde el punto de vista moral e inte-lectual, este acrecimiento del número de las erzas y de las inteligencias humanas, estas condiciones diversas en las que todas estas inteligencias se encuentransituadas, modican y diversican la producción intelectual ¿Quién podrá negarque la literatra, las artes y las ciencias de una raza determinada, al ser ampli-cadas de este modo, adquieren una pujanza que no se encuentra en otros pueblos,de naturaleza más pasiva y sedentaria? ( . .

Sea cual ere el punto de vista en que nos situemos ( . siempre nos encon-raremos con una verdad incontestable el pueblo que coloniza más, es el primerpueblo y si no lo es hoy, ya lo será mañana.

P eroyBeaulieu De l colonistion cez les peuples modees Pars,

147

Page 128: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 128/367

TEMA 7

UEVAS POTECIAS EXTRAUROPEAS

l ESTADOS UDOS1 . 1 Organiacón potica1 . . La expanón de coa a cota1 3 . Política exterior: la doctrina Monroe1 . La Gerra de Seceión 6 65)

1 5 . El rinfo del modelo de dearrollo

2 JAPÓ La periencia del apón medieal. La Reolción Me i

Speración d e l a etrctra fedal Reforma potca

.3 La contrcción del neo imperio

3 EL MPERO OTOMAO3 1 . El enfermo de Eropa3. Época del Tazima o de la reforma 3976)33 . Agoamento del proceo de decadenca. Fina de mpero

. HA 1 La decadencia de Gran mperio del Medio La forada apertra a Occdene la gerra de opiogerra co-

merciale 3 El ocao del mperio y moimieno de reforma La deaparición del mperio

9

Page 129: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 129/367

TEA 7

AS PAS APAS

La expansión de los impeios euopeos, a mejoa de as comunicacio-nes y os anspoes, así como la muliplicación de os inecamios comeciales poocaon que en el siglo XIX emegiean o enaan en decadencia cieas poencias ea de Euopa Las dos emegenes eon Esados Unidos y Japón, que empeaon el sigo sin apenas impoanciaegional y lo acaaon siendo gandes poencias o el conaio, iejosmpeios que manenían sisemas de goieo medieales se hundieon odecayeon noaemene os casos más desacados eon e Impeio ooano y China

SADS DS

Duane el siglo XIX se consoidó al oo ado del Océano Aánicoesa nuea poencia económica, que en 1776 se independió de Gan eaa y en e mes de juio poclamó la Decaación de Independencia de osece Esados ndacionales La edacó Thomas Jeeson, auo de la piea fomuación de os deechos de home

ganización poíica. En 77 se eunió la Conención de iladea, que esaleció una epúbica Fedea Pesidencia y elaoó a Consiución, que as supea a oposición de diesos Esados enó en igo

en 179 ue la pimea Ley ndamena escia esalecía división de 5

Page 130: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 130/367

podees y un itema de control mutuo por el que el ciudadano era a lae úbdito de u Etado y de la nión. Lo aunto relatio a deenamoneda comercio eterior y poltica etranjera eran competencia del E-tado ederal mientra que dependa de lo dierente Etado todo rela-tio a comunicacione interior culto juticia educación polica y otro.

El pesidene ea Jefe de Esado pime miniso, elegido paramandato de cuatro ao mediane uragio indirecto por lo compromiario de lo Etado contitucionalmente etaba ometido al control del Tri-bunal Supremo y polticamente al del Parlamento. te e diida en dosCámaas indioluble: la de Repesenanes elegida cada do ao poruragio directo y compueta por un número de miembro proporcional alde habitante de cada Etado y el Senado, ormado por do repreentan-te de cada Etado elegible cada ei ao. E pesidene e ibuna

Supemo conoaban e pode egisaivo. Durante el mandato de Geor-ge Wahington 7997) e puieron la bae del rápido dearrollo in-dutrial comercial y nanciero del pa y e iniciaron lo trabajo de con-trucción de la nuea capital Wahington que a partir de reemplaó ailadela como ede de la Preidencia y del Congreo. Con el republicanoeeron 9) e democratiaron la intitucione e umó Louiia-na a la Unión y e inició la epanión hacia el Oete.

Pronto e conolidaron dos gandes paidos: el ederalita inuidopor la tradición británica aorable a la implantación de un poder central

erte y el Republicano apoyado ideológicamente en lo pequeo pro-pietario rurale y deenor de lo derecho de lo Etado. En 5 el Par-tido ederalita deapareció y en el Republicano e ecindió en elRepublicano Nacional y el Republicano Democrático actual Paido De-mócrata.

La expansión de cosa a cosa. A lo trece Etado ndacionale dela cota atlántica e eron umando otro hacia el Oete en un aance rá-pido y contante hata el Pacco realiado de diera orma compa oconquisa diraada coonización, o guea Ejemplo del primer caoe Louiiana comprada a rancia en 3 del egundo lo ue lorida

ocupada en una campaa en 9 y diimulada la ocupación con la entre-ga de cinco millone de dólare a Epaa En cuanto a la coonización, emuy actia dede lo primero ao del iglo. Colono y compaa co-merciale ocuparon u obtuieron tierra a precio mnimo ado por laley a cota de lo indgena lo indio en teora iguale al reto de lociudadano pero que ueron itemáticamente depojado de u tierraepoliado y connado en reera. En eta primera ae la poblaciónblanca e etendió por lo territorio del Noroete y el Miiippi

Tan rápida coloniación hacia el Oete no hubiera ido poible in la

contante aportación demográca europea La población paó de 3,9 millo

5

Page 131: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 131/367

ne a nale del iglo XV a etenta y cinco en 9 gracia a intenoujo inmigratorio procedente obre todo de nglaterra e rlanda tambiénde Alemania que pobó un continente emiacío Lo inmigrante eranjó-ene y prolíco pobre pero audace acotmbrado a iir en el campo

o en pequeo núceo de pobación Por ello al llegar a Norteamérica mu-co e aentaron en territorio de a cota Ete propiciando un orpren-dente crecimiento urbano Nuea Yor alcanó 7 abitante Filade-a y Boton má de ) mientra otro e lanaron acia el Oete aconquitar nuea tiea adaptándoe fácimente a la ida rral. La nueapoblación aumió pronto eo do tipo de ábitat: campeino duro pio-nero bucadore de nueo orionte en el Oete comerciante y om-re de negocio en el Ete De ee modo e paí formó una ociedad origi-nal in aritocracia y ecluiamente de burguee y campeino.

A mediado de igo la marca de colono acia el Oete continuóomentada por el decubrimiento de riquea como el oro de Califoia-ue proocó erdadera oeada umana y e nacimiento de poblado minero. Eo ao 3 6) a inmigración alcanó 46 millone La ocu-pación del teritorio e eicó egn la dipoicione de HomeseadAc 6) ley de asenamienos uales por la que todo ciudadano podíadquirir un lote de 6 acr a 5 dóare/acre a lo ei mee de u ad-uiición o tra cinco ao de reidencia continua en e terreno. Aí e e-beció e régimen de pequea propiedad que fue la bae de u progreoconómico. Entonce e crearon nueo mercado indutriae a tenor de

l mecaniación agrícoa y en 669 e contryó e primer ferrocarrile Pacíco: OmaaSan Francico.

El engrandecimiento del paí también e reaió a cota de Méico.rimero e intalaron en Tea pantadore udita angoajone cultiaore de algodón que en 3 6 proclamaron u independencia y pidieronu ingreo en la Unión El preident en principio no aceptó por er un E-do eclaita in embargo también ambicionaba Califoia para llegar alcíco Ete afán epanionta proocó a guea con éxico, que porl Tratado de GuadaupeHidalgo 4) tuo que cede la miad de su e-

rioio al oe del o Gande: Tea la parte continenta de Califoria y Nueo Méico poteriormente también el ur de Ariona Elo pre-pitó a «carrera acia el Oete» y el poblamiento de etena regione alo ado de Miiippi. Muca tierra emiacía abitada por poba-ón india a la que e epuó e conirtieron en nueo Etado de lanión También por entonce e olucionó con Canadá e cao de Oregónr útimo a compra de Alaa a Ruia 67) por iete millone de dóa- completó u etrctura territorial

La marca acia e Oete e eencial en la formación de a nacionali-d etadounidene incuo alguno la conideran u rago clae: la tie

53

Page 132: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 132/367

rr libre del Oete eplicrín u indiidulimo, pue en ell el colonodebió frontr olo condicione der y él contribuyó l ncimiento del democrci cuy ide proenn de ll demá e un álul de eguridd pr el ecedente de poblción eitndo tenione, y foró el c

rácter mericno. Aunque l teorí e dicutible e cierto que el idel defronter iempre h etdo preente en l hitori de Améric Aí cundollegron l Pcíco bucron nue fronter en pro de idele imperi-lit.

Política exterior la doctrina Monroe. Dede u creción, EtdoUnido oberó en el eterior un polític ilcionit, limitd l continente mericno. Fiel e polític defendí l neutrlidd en l guerr,y en u lid denuncib lo peligroo de pacos duraderos con Europ.L tenione con Grn Bret por el problem indio l reiindiccio

ne territorile y l competenci comercil culminron en 17 con elActa de Embargo bloqueo comercil) Amprándoe en el bloqueo inglédel comercio con Europ y en l diput fronteri con Cndá, en 1 2declró l guerr nglterr guer que incrementó l concienci ncio-nl etdounidene y cuyo nl mrcó un époc de rápido crecimientoeconómico y lemiento de Europ.

En 13 el preidente Jme Monroe etbleció l llmd «doctrinaMonroe», que e reume en l fre «América para los americanos». Ldoctrin ib dirigid en primer lugr contr Ep, que etb punto dperder u imperio colonil por lo que el preidente temí que intente re-cuperrlo con el poyo de Europ. Coniderb un cto hotil pr EtdoUnido tod interención colonil europe en el continente, y prohibió culquier Etdo europeo etblecer coloni en Améric e interenir enunto mericno Et doctrin contituyó un de l directrice báicde l polític eterior de Etdo Unido en u hitori poterior

En et líne, en 15 e contryó un cnl entre lo grnde lgoque brió u epcio interiore l negción dede el puerto de NueYor grci l negción uil po oreció el comercio en lon y en el curo del Miiippi L grnde ciudde del Ete eperi

mentron un notble incremento demográco y Nue Yor e conirtien el centro de eportción del ecedente de cerel de l grnde llnur Europ Por otr prte lo cpitle británico yudron mucho l idutrilición del oen pí, que pronto incorporó l máquin de por au indutri y trnporte Eneguid comenó l contrcción del ferrcrril, de modo que en poco o l red de í férre to tl deollque uperó en longitud l totlidd de lo ferrocrrile europeo.

La guerra de Secesión 88). A lo grnde contrte entrel Ete y el Oete e yutponí l tensión entre Norte Sur, entre Estados industriales

modeo y derrolldo yEstados latifundistas

154

Page 133: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 133/367

clavistas ente yakees demócata y plantadoe aitócata ene aajo aalaiado y eclata. La ocupación de lo nueo tetoio del Oplanteó la diyntia de pemiti o no en ello la eclatud. Dieocompomio mantieon po un tempo el equlo peo el tuno elc-

toal del Patido Republcano 6) con Abaham Lncoln detenó lapta Caolina del Su e epaó de la Unión y u ejemplo e egudopo oto die Etado ueo que en 6 omaon lo Estados Confederados de América.

Lincoln no aceptó la eceión po lo que en abil comenó la gueaciil Fue la guea má mpotante dede la napoleónica en cuanto al númeo de combatente moliado po ambo bando y el nueo amamen-o empleado buque acoaado gande pea de atllea ama de e-peticón) Fue tambén un momento decisivo en la consolidación de la na

ción pue en ella e ajutaon la pocione de lo Etado del ote y lodel Su ante el polema nego Paa la economa de lo Etado del Su áica la mano de oa nega eclaa peo lo noteo la echaaan po elhumanimo que inpaan lo teto pogamático de la nación n em-ago la Conttcón dejaba el aunto en mano de cada Etado. Ta algu-na ictoia inicale de lo conedeado con el geneal Robet E Lee alente la upeioidad indutal y demogáca del ote e mpuo El ejé-cto del ote aanó a taé de Geogia y Caolina del Su diidendo endo el teitoio conedeado La cada de u capital Richmond pecptó lacapitlacón ncondiconal del Su y puo n a la guea ciil

El triunfo del modelo de desarrollo. La guea podujo gande pédda en amba pate y lo Etado del Su quedaon aaado Peo en-eguida iniciaon la econtucción y comenó el cecimiento económco ydemogáco. En lo último ente ao del iglo Etado Unido e con-itió en el primer productor agrícola del mundo aunque poco a pocodminuyó la impotancia de la eplotacione agcola del Su po el ac-ceo de Egipto y la ndia al mecado inteaconal del algodón En camboe conitió en una gran potencia industrial que en lo pmeo ao dlglo XX ebaó a nglatea Die ao depué de la guea de impoa

do de maqunaia y capitale e conitió en epotado de lo mmo. ared de ferrocarriles continuó su rápida expansión y al nal del iloena cuato lnea tancontinentale. Tambén iió un poceo de concentración de capitales; ue la ea de lo ggante de la indutia d Roeelle P Mogan Fod pue la concentración industrial e a unempo geogáca oete) técnica ábica cada e mayoe) y nancea gande russ. Lo ecuo mineale hieo cobe y plata om-penaon el deceno del oo de Calioia la induta metalúgica dlote que epeimentó una epanión deciia con la gueajunto al

píitu de empea capitalita encieon lo último obtáculo que op

Page 134: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 134/367

nían a u dominio abouto La epanión indutria e apoyó en enormeyacimiento de carbón y de petróeo, que a conirtieron en una potenciaenergética mundia. Por tanto el auge de a indutria aceleró a epota-ción de recuro naturae y e dearroo de a grande manufactura, oque unido a incremento demográco y a erte demanda de mano de obrapropició un eo crecimiento en todo o apecto, que en poco decenioe ituó a a cabea de mundo.

JAPN

A a atra de igo XX apón mantenía una etrctura poítica, eco-nómica y ocia de tipo feda pero a egada de o occidentae e obi-

gó a abrir u puerta y u mentaidad. Con a Reoución Meiji e incor-poró a mundo contemporáneo, y iió u propia Reolución ndutria yu propio dearroo.

La pervivencia de Japón medieva Aunque en teoría e emperadorera e depoitario de a autoridad poítica, periía una organización tradiciona, cerrada, propia de a Edad Media, en que e poder efectio e-taba en mano de shogunato, poderoo inaje aritocrático de o eorede a tierra que dominaban a campeino, arteano, samuráis guereroy a o grande aao nobe, los daimios y pagaban una penión a onobe de egundo rango in tierra, para que e pretaran u ericio.Mientra e emperador, coniderado de origen diino, pemanecía en unaepecie de eiio dorado en u paacio de Kioto con ncione cai ecu-iamente reigioa

Dede principio de iglo XV gobeaba a familia shogun de oTokugawa, erdadero canciere todopoderoo, que mantenían a paíaiado del reto de mundo y negaban permio a o europeo para eta-becer factoría en u ueo De modo que e país permanecía hermética-mente cerrado a toda inuencia occidenta, a cuaquier innoación eco-nómica o cambio ocia eo faciitó e mantenimiento de ea etructu

feuda, pue o poco y tímido eemento de tranformación que e produjeron (a conerión de o samuráis en una eite inteectua, la apariciónde una economía monetaria gracia a a actiidad de o mercadere y penetración aiada de aguno eemento occidentae, obre todo enarma y ibro de etrategia y táctica) fueron incapace de aterar una ociedad inmói, ajena e incuo hoti a a eoución Sin embargo eta ociedad cerrada y jerarquiada mantenía una crii atente que, debido a

acontecimiento eteriore, proocaría una epectacuar tranformaciónEn efecto, dede que e prohibió e comercio de ecao o europeo

perdieron e interé por África y atraído por a inmena poibiidade

6

Page 135: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 135/367

de mercado que ofrecían la uperpoblada regione del Etremo Orienteaiático, trataron de forzar su apertura al comercio occidental En 153una ecuadra norteamericana obligó a Japón a abrir ario puero a oarco occidentale y e shogu conciente de u debiidad para oponer

e, hubo de claudicar y al ao iguiente tuo que rmar un tratado comercial Eneguida barco ruo, inglee, hoandee y francee inadieronu puerto, y u gobieo le impuieron nueo tratado comerciale, iiare al ya rmado con Etado nido, que deaban ecaa compenacione para Japón.

La Revolución Meiji. El contacto con lo eranjero produo unauatino cambio de mentalidad en alguna capa ociale del paí, y elhoguato comenó a perder credibilidad y apoyo social. En eta circuntancia de crii, en que e etendían la ucha intea entre feudo,

eía a a corte como la última eperana y la única capa de rechaar a occidentale. Por ello, en enero de 16 e unieron lo do feudo máere, e apoderaron del palacio imperia y proclamaron la restauraión del poder del emperador en la gura de Mutu Hito, de 14 ao dead. Éte, apoyado por lo ectore reformita, foró la dimiión del ú-mo shogu anuló el poder de la aritocracia y ometió a lo samuráis Deta forma acabó la etapa del shoguato y comenó la denominada por elopio emperador era Meiji o de la luce 1 6 1 9 ) durante a cual eliaron una erie de cambio poítico, ociale y económico que hi-ron poible la rápida adaptación del paí a u tiempo.

El gobieo mei i e aentó en uno principio baado en el restableiento de la autoridad imperial y la occidentalización del país. Coné cabó la época feudal y e abordó la primera eperiencia en a que un no occidental aceptó a técnica de la Reolución ndutrial. Ello lenirió en poco ao en una potencia económica. E emperador conci e ejercicio del poder ilimitado que difrtó como el de un árbitro queucionaba la tenione e impulaba la modeiación de paí. En efec-

do el pode giraba a u arededor, bao u mirada y en u nombre ela intitucione feudale en el interior y e orientó la política

rr Aunque eta concentración de poder etaba leo de lo modeloIltH�O iberae que entonce e daban en Occidente, la demá intitu

eran má ane a la contemporánea de Occidente que a la tradi--.

".j pone imperante hata entonce en el paí. La tranformaciónalió eliminando la etructura feudal y con reforma poítica todo

e pemitió llegar a er una gran potencia y contruir el nueo imperioa) Superación de la estructura feudal e utituyeron o antiguo

por ditrito adminitratio proincia) e reconoció la igualdad� "u

de todo lo japonee e aboió la eridumbre, e prió del

a lo daimios cuyo pueto en a adminitración fueron ocupado157

Page 136: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 136/367

por preeco, repreenane de poder cenra e pró de a penonea o samuráis e eaecó e ericio miar ogaorio e reunió a oejércio eudae en un único ejérco mperia, egún o modeo pruano rancé e eaecó un nueo iema ca que uprmó a dicr-

minacone de Aniguo Régimen deaparecieron o prego peronae a rericcone proeonae en n, e organaron egún mode-o occidenae a eneana e impuo a eneana oigaoria, a queen 16 e 4% de a poacón era anaaea, un iema de eca paraeudiar en e eranjero), prena, derecho, poicía, andad, Hacenda, ecFue e demonaje de una erucura eamenae que o paíe europe-o haían iido ara década ane.

b) Reformas políticas ra a reoucón, durane eine ao e iema ncionó de modo empírico n una eructura denda Pero en 9 e promugó a Coniución, depué de eudiar drane un empodero modeo europeo Pee a eo e un eo mucho má aiemá-ico amiguo que o que regían en Occdene reconocía a monarquíaconstitucional hereditaria; eaecía un poder legislativo depoiado enun parlamento con dos Cámaras a de o pare noea peronadade) a de o dpuado eegido por urago cenaro enre e % da poación) un ejecutivo de seis ministros un Consejo de asuntosjurídicos con poder judicial. La diión de podere e eaeció raando de manener concordanca con e poder imiado de emperador, pueée oorgaa a Coniucón, óo é podía proponer enmienda upen

der e parameno, era e jee de ejérco, eegía deituía iremene ao miniro que óo eran reponae ane é).Tamén urgieron diero partidos políticos que má que engrana

je de a da paramenaria eran grupo de opinión, racaó en e neno de crear un pardo gueamena. Por ano en e orden poíco rea-ó aguna reorma democráica conución, parameno, parido poíico), pero mantuo cierto principio eudae poder omnímodo demperador, oigarca en e goeo . . ). Reconocó a auonomía adminraia de a cudade comunidade raadó a capa a Toio. En eerior aandonó a poíica aiacionia.

La construcción del nuevo imperio. Tamién u economía ió pro-ndo camio, en e camino de conertire en una gran poencia. La agricultura to un rápido proceso de modernización, graca a a apicación écnca modea aono químco Eo permó un noae crecmendemográco paó de treina iee mione de haane en 1 a ccuena a princpio de igo XX, que a u e poiiió un ecedene de pación agrara que preó aundane araa mano de ora a a ndutra.

La industria e conrió en e mámo empeo de homre de Meij en epeca de propo Eado gracia a o cua amén eperimenó ungran dearroo E goieo cenró u eero en cinco ecore: indu

1 5

Page 137: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 137/367

trias estratégicas; transportes industrias pesadas minas; construcción; textil pimeo lana peo obe todo eda, y el algodón que deplalentamente a la lana), y explotación del yeso mpotó maquinaia e incluo técnico etanjeo paa que aleccionaan a lo nipone, y ceó fáb-

ca, epiatiada en pate dede lo ao ochenta a pecio muy bajo. ueolución comenó po la indutia tetil, peo ponto e deaolló la i-degica, que faoeció el depegue de contccione naale, feoia-ia y de indutia de tanfomación. Dede pincipio del iglo XX ace-leó la modeiación indutial, potagoniada ahoa po técnico japone-e que e habían fomado en Occidente y tal como etaba paando en logande cento indutiale occidentale apaecieon y e genealiaonla concentraciones empresariales en enome trusts Eneguida u poducto indutiale alieon al eteio con uno pecio muy competitio.

Po tanto Japón supo fusionar en una las dos Revoluciones Industriales Paa ello fue eencial u mimetimo tecnológico un poceo deimitación a Occidente a gan ecala. Dieo abio eon eleccionadoo u epecialidad y u eudición y eniado al paí má opotuno, dondee efoaon po aimila lo mejo de ello: en nglatea etudiaon nae-gación, de Alemania apendieon u ate milita y u medicina, de Fanciao método de la adminitación, y en Etado Unido aimilaon u téc-nica comeciale Ademá el gobieo contató lo eicio de numeo-o pofeoe y epeto occidentale, muy bien pagado, in ecatimao ecuo paa el adoctinamiento De modo que, ta una etapa de

uupación» de técnica y abee, lo japonee e conitieon en po-gonita de u popia hitoia.Junto con ete eugimiento y modeiación inteo comenó a de

olla dede lo ao noenta una política exterior de claro signo imperialista moido po aone política queía conegui una ea na-ional que epulaa a lo occidentale del Etemo Oiente e impone na ona u popia hegemonía Apoechó muy bien u upeioidad naal ilita en lo teitoio cicundante, y mateialió u aniado impeialio a cota de China, Coea y Ruia En ete teeno alcanó plenamenu objetio epanionita, peo poocando gae tenione y ald

de que le hicieon potagonita de enfentamiento bélico con hina uia, aunque coniguió el potectoado obe Coea.

L IMPERIO OTOMANO

El mpeio de lo ultane otomano comenó un lago peiodo d -i en el iglo XV alguno teitoio empeaon a epaae y la encia euopea a peionalo económicamente e injeie en la pae -eioe de u dominio teminó el iglo combatiendo moimieno na

1

Page 138: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 138/367

cionalistas de los territorios sometidos que deseaban la independenciaPese a todo en el siglo XIX era el mayor y más prestigioso de los Estadosmusulmanes. Sin embargo durante este siglo surió las ansias expansionistas de las grandes potencias europeas y sus rivalidades y tras su apuesta

por el bando equivocado en la Primera Guerra Mundial acabó desintegrándose en una grave crisis en medio del auge colonialista, en el que laspotencias se repartieron sus territorios dando origen a la actual Turqua

EL IMPERIO OTOMANO 1 789- 1 923

AAV: Atlas Geográfco e Históio Univrsitario, Madrid, UED, 2006, p. 193

El enfermo de Europa.- El Imperio Otomano fe uno de los entes políticos territoriales y religiosos más importantes de los últimos siete siglosSin embargo dentro de su grandeza tenía también el germen de su ruina

60

Page 139: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 139/367

es caeca de medos paa domna el congomeado de etnas, lenguas,as, egones y pueblos espacdos po an asto tetoo que fo-aban Además adoleca de una estructura estata antcuada una admiistración corrompida; un ejército débil y una ordenación social con-

ada con aego a las jeaquas egosasLa pesenca otomana en Euopa estaba doblemente amenaada desde

eteo po las apetencas eopeas ausacas y usas sobe todo, yde el nteo po las aspacones de las poblacones bacáncas y áas a la ndependenca, haca a que empeaon a camna Esas pesones ocasonaon gandes péddas etoaes y le obgaon a sosene unaonoma de guea que aumentó los snomas de esta ante «el enfemo deopa» epesón que lanó con fotuna e a colás en 853) Todos ntentos de efoma que enonces ealó chocaon con gandes obsá-

os neos y eteos po lo que sempe acabaon en acasos queaaon el esado geneal de la Sublme Pueta, como tambén ea aado e mpeo

Su domno se basaba en el control de las cudades de os Bacanes ys eas del slam, donde se concentaba e nmeoabe ssema buocá-o de los sedoes de sultán y los destacamentos mtaes El gobeo tan heteogéneo entamado humano, deso en la fomacón de sus n-anes y en las acdades económcas ue desaollaba en pases que eendan po tes connentes Euopa, Afca y Asa), sólo ea posble ena un sstema de nfomacón pecso y cenaado. Ya que paa

de conoalo necestaba dspone de un conocmento actuaado yeto de sus ecsos humanos y económcos.

E poder otomano descansaba sobe todo en su ejército, fomado po nfanea dejeízaros a ee del eécto, encagada de saagada yusoda al sulán y a cabaea de sipahis la elte monada, pagada aaés de concesones de teas El mpeo ecluaba a los hombes deljécto po dos as a) po el impuesto de sagre que los súbdtos cs-anos, en especal otodoos, deban paga a sután, de donde se ogan-ban os cuepos de nfanea y b) po medo del timar loe de teas

ue entegaba a soldados y súbdtos desacados, oblgados a apoa hom-es de cabaea paa e eéco Po ano la oganacón oomana man-ena cetas estcuas feudales bannas y euopeas medeaes, en lasnanas y e estameno ma. Ello popcó el atraso de ejército, causae la consguent debldad de su pode mta. Conscente de elo, el sul-án decdó abse a Occdene.

De modo que en 826 Mahmut susttuyó e antguo ejécto po unanuea ea al eso euopeo. Elmnó a los jeízaros ente los que seaba eenddo la copcón, y en 8 3 cencó al eéco de caballea.n su luga ceó un ejéco modeo, una ea pagada, dscplnada y e

6

Page 140: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 140/367

cuada que e e prncpa numeno de cenraacón poíca duranee úmo go de mpero y a prncpa npracón para a modeacónde ora nucone. Fue e prmer órgano que ucó o eco de e-pero eranjero y enó a numeroo ocae a Europa occdena para

acaar u conocmeno mare. A mmo empo adopó a ecnoogía y a nuea arma a de ego aemana y ránca una FueraArea y una Marna modea) reaando con o u modeacónaunque no ncremenó u ecaca rene a Occdene que a comeno dego XX aó a u dece y u n.

Época del Tanzimat o de las reformas Fue e perodoen e que preonado por a poenca y e ecor modea de a ocedad Mahmu 11 eecuó una poíca de renovación modernización dea erucra poíca económca urocráca ocae para adapar-

e a modeo Occdene y u nucone. E dece que uría e Im-pero y u arao repeco a a poenca europea egían reorma mo-deadora para ograr a integración de todos sus habitantes

Lo prncpae auno que preocupaan en ee perodo eran a centralización y ore odo a liberación; ee úmo e raado en do a-moo edco: e Noble Edicto de la Cámara Rosa (1 839) y e EdictoImperial ( 856) que corrooraa e aneror. En amo e uán concedóa o cudadano má derecho y erade y en parcuar reconocó aodo guadad de derecho y deere a margen de u creenca rego-a. Eo ó a o má coneradore que n emargo deeron acepara ear repadado por a poenca europea que preonaron para que jara ee apeco por o crano oomano. A mmo empo reaó unprograma de reorma areda que mpcaan garanía judcae re-preón de o auo cae y una aamea repreenaa. Aí e pagode mpueo e aó en ema occdenae e puo en gor un e-ma educao modeo que preparaa a nconaro para e Eado y o-cae para e ejrco e mpanó e erco mar o depaamenogueamenae e ranormaron en mnero que nconaan con unema occdena e mpoane reorma poíca y jurídca. Eran oda

reorma en deena de una mayor guadad enre o cudadano nenando anuar o enmeno naconaa que eaan roando denrode mpero.

Pero a reorma coaan dnero y un ejrco modeo era caro. Pararonar o gao e Eado endurecó o ema de recaudacón de m-pueo que egía una urocraca má numeroa y eca que oue-ra necearo para oener a nuea admnracón Para eo reaó apeura a liberaismo económico raado comercae eraron de raa e epaco oomano y permeron a epanón de o neree comer-

cae occdenae en a ona.162

Page 141: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 141/367

Mientra tanto Ruia ea lo momiento reformita con preocupación y ante e poible hundimiento otomano el ar coá proocó aguerra de Crmea (85356) en la que e derrotada, gracia en parte aapoyo francoinglé al mpero en u deeo de frenar el aance ro haciae Mediterráneo. Pee a a ctoria e Imperio se llevó la peor parte, yaque en peno proceo de recontrcción etata e inmero en una crii económica hubo de nancar una guerra que agraó u ituacón nanciera Elconicto acabó con el Tratado de Parí, que faoreció a penetración de capital occidenta en el Imperio te e io libre de njerencia a en uterritoro, pero to que ceder pare de u derecho en lo Etecho y rmar tratado comercae con aduana de importación baja y retroceo dea produccón naciona Empeó lo ingreo naconae, contrajo creciente deuda con e eteror y creó e primer banco con capitale europeo.

ue un tiempo de aance tecnológico y dearrolo de la comuncacione, comenando a contrcción de a prmera línea férrea e introducendo el telégrafo.

Por todo eo e tanzimat quedó en apena nada, tra conegur la protección de a potencia de a amada Convención de os Estrechos. Enefecto, e mpero no podía negare a prometer la bertad de cuto, aiguadad ci y e derecho de lo etranjero a poeer nmueble mientracontataba u primer emprétto, contrado en 856. Su nolencia paraabordar a reforma e obgó a hpotecar u economía, y dede mediadode go comenó a olicitar grande prétamo a o Etado europeo,cuya preencia en la ona e incrementó notabemente. La penetración deuropa ya no e ólo comercal, ino también indutria y nanciera. Elteégrafo unió Etambu con Europa en 85 5, y el francé e conrtió ena engua utiliada por o erco dplomático. inamente en 875 emperio no pudo aumir u deuda, y dede 88 e encontró en mano dea nana europea, cuyo Etado controaron drecta o ndirectamenteu economa a admintrar u deuda pública

Agotamiento del proceso de decadencia Fina del Imperio. Eneguda o comerciante critano tomaron pocón en a economía otoma

na, y o que hata entonce había ido potca comercia controada por eltado e conirtió en una tuación de creciente dependencia económcopoticoocial.

Por otra pare la derrota que ufrió el mperio frente a lo ro e mpuieron uttuir el itema de cencia comerciale por la lamada capitulaciones, reconocmento de derecho potico, comerciale y confeonae a la potenca europea, n límte tempora. Ee e e régimenoderno de privilegios que rigió u reacione inteaconale a parr dentonce La dearicuacón políticoocial introducida con eta capuacone e una de la caua de u cada

63

Page 142: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 142/367

Lo otomano e olieron fanáticamente muulmane y e enredaronen el juego político de la potencia coloniale de Occidente mientra queel mperio obreiía a la ubleacione que u propio jóene ocia-le educado en el are de la guerra occidental promoían en nombre delo alore occidentale que habían recibido. El «enfermo de Europa aúnobreiió algún tiempo gracia al apoyo de nglaterra que neceitabacontrarretar la ambicione rua para alir al mar Pero ello no impidióque perdiera la adminitración de Egipto y que lo pueblo de lo Balcanee eran independiando: Grecia en 1830, Serbia Rumania y otro en1878 .

La tenione proocada por la reforma del Tanzimat e generaliaron y arreciaron la crítica tanto de quiene la rechaaban por antii-lámica coo de quiene la conideraban inuciente La intelligentzia

formada en lo centro ecolare otenido por lo europeo abogó por re-forma efectia reclamó cargo y denunció lo eceio gato del ul-tán al que hacía reponable de la bancaota que puo al paí bajo la tu-tela de la nana occidentale. En ete conteto e pedían una erie denuevas reformas que incluían una Constitución Éta e promulgada en 876 etableció un régimen parlamentario y reconoció la igualdad de na-cionalidade y de religione Pero e anulada do ao depué por AbdelHamid que gobeó depóticamente hata 909, quedando del plan dereforma ólo un eboo de Código Ciil Durante eo ao e produjeron

diera conpiracione que deembocaron en el leantamiento militar deSalónica 8), protagoniado por el moimiento de lo «Jóene Tur-co» que proocó la caída del ultán y la retauración de la Contituciónde 1 876, eguida de reforma má radicale que la de la anterior centuria.Lo conpiradore etaban relacionado con un grupo de opoición deno-minado Comité de Unión Progreso, ue en 9 3 toó el control del m-perio y comenó a introducir reforma má radicale.

El dilema del mperio otomano durante u último iglo de ida e ipodría mantenere unido por coerción y conciliación hata que lo utode la modeiación aicieran a lo ciudadano no muulmane y qui

ieran continuar formando pare del mimo. En u proincia europeafracaó porque lo critiano no acataban u poder y la potencia europe-a no permitían que la coaccionae. Terminó el iglo con aún batante poeione en Europa que e independiarían en la Guerra Balcánica(191213) En la proincia árabe aunque había muetra de una minoritaria opoición nacionalita en 914 nada preagiaba el nal del mpe-rio. Sin embargo graemente ocaado por el depertar árabe apoyado porlo inglee de Lawrence de Arabia e hundió en la anarquía Su nal conecuencia de la Primera Guerra Mundial. Cometió el error de entrar en

el conicto del lado de lo mperio Centrale y la derrota alemana igni64

Page 143: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 143/367

có l nal d los otomanos. En 922 s aboió a dinasía otomana y lmprio acabó. n año dspués sustiuido por la Rpúbica d uruía.

CHINA

no d os pass más grands d mundo y con una pobación n au-mnto prmann duran mucos sigos prmanció prácticamnt c-rrado a toda inuncia xtrior y olunariamn aislado En XV Europa nía noicia d un asísimo y pobladísimo imprio gobado poruna oigaruía d intcuals u impacó a los ombrs ilusrados y upor su gran cultura y su ciilización suprior s considraba cntro dlmundo. E nombr u l diron los propios cinos País d Cnro o ran

mprio d Mdio dnoaba sa concpción cutral y gográca. Prodsd sigo XV comnzó su dcadncia y a imagn u udó dina n una Europa u s indusriaizaba a d una nación ia m-brcida y prsa ácil d a rapiña d las potncias occidntals.

La decadencia del Gran Imperi del Medi. E congomrado dublos u ormaban l norm país gobado por un Emprador d unmodo absolutisa comnzó l sigo XX n pna dcadncia. Económica-nt s diidía n unidads rgionals más o mnos auónomas basadasn un régimen agrícla, u s combinaba con una imporan actiidadmrcia apoyada n una ampia rd d mrcados ocas inrrgiona- l dominio d a agricutura marcaba la diferenciación scial sgún lassión d irras Los campesios rprsnaban 80% d a pobaciónal d os u sólo la mitad ran propiarios iían n adas d ariosntos d amiias u posían o auilaban las tirras u rabaabann a os la clase acomodada basaba su condición d priilgio n suidad d rratnint militar y ncionaria por su trabao a sricio dlado Por tano abía dos Cinas bin dirnts: 1) a ormada por lospsinos apgados a la tirra u iían n umids casitas d ladri- umados al sol o d bambú con piso d tirra y 2) a ubicada n as

dads amuraladas d trratnins gn cuta comrciants y ocia- d gobio u mannían una posición más o mnos ada por suuza o su cargo

El sisma conómico s corrspondía prctamnt con as rlacio! d dominación udal xistnts Í a socidad staba structuradad l Emprador a nobza cabalros miliars y grands trratnin, ésos n a contradicción con campsinado La cas dominannopoizaba a administración staal. E sistma staba rorzado por agión ocia l concionismo d Estado administrado por Empr y sus uncionarios ltrados pus l culto ocia intntaba cosionar

65

Page 144: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 144/367

a concincia coctia para dar ndamno y gaidad a sistema aut-crátic imperial. Así, aunu practicaban taoísmo y oras rigionscomo sam, cristianismo y sobr todo budismo, concionismoproporcionó a mprio una sri d noas, d rgas moras n as u

dbía basars a ida d a prsona n as racions socias. Esas rgasd conduca ran una xnsión d cuto a os anpasados d os cinosprimitios. En cuanto a a ncsidad d un dios, s supió con a gura dEmprador, u a sr considrado io d cio s siuaba n a cima da pirámid umana, con una cagoría smidiina La dinasía u rgíaos dstinos d mprio dsd mdiados d sigo XV ra a mancúC ing, consradora y muy cuta, u s mantuo asa a roución i-bra capitaista y nacionaista ( 1 9 1 1 1 2) u impantó n Cina una rpúbica.

En sigo XV a Compañía d as ndias Orinas briánica co-mrciaba únicamn con sda, té, porcana y oros productos prciososd país. Pro a crisis u surió mprio n XX prmitió a as po-tncias occidnas obigar por a urza d as armas a abrirs a xt-rior Su isoria d s sigo una sucsión d csions y drrotas rn- a Occidn y Japón, por as u poco a poco prdió conro d parsd su trriorio D modo u sus racions con xtrior durant más d100 años uron una nt d rco, amargura y rsntimino

Los contactos comrcias u abía mannido asa noncs dno-taban una baanza d pagos dsuiibrada a aor d Cina, pro todocambió cuando os ingss mpzaron a tracar con opio, d u os cinos s conirtiron n grands consumidors. E sigo XX s caractriópor un rápido deterir del sistema imperial y crciminto coninuo da presión de Occidente; y si dsuiibrio ino proocó nsión na pobación, a inrnción xranra no abía d acr mnos, puabrió paso a capitaismo occidna. Entoncs Cina surió a coonizaciód ingss, rancss, poruguss, amans y aponss, u s asntaron n os puros d Canón, Hong Kong, Nakin, ianin o Sangai sipntrar n intrior. Para os Cina ra un inmnso rritorio por x

poar y un gran mrcado para os productos indusrias occidnas, utinaron compitindo con ntaa con a artsanía cina.La frzada apertura a Occidente: as guerras del pi/guerras c

merciales. E gobio cino uría acabar con comrcio d opio, prudicia por a adicción u craba y por a saida d pata d país u gnraba Pro su conrabando s xndía cada z más a traés d purd Canón, por os soboos d os ingss a os ocias d gobio por a prsión d os inrss priados a as autoridads coonias bri-nicas a situación tinó gnrando un conicto armado. En cto, o

mrcadrs ingss abían aado n opio un ngocio muy ucraio 166

Page 145: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 145/367

Cna po o u dsoían al gobo. Po llo n 1 839 ocas cinosconscaon y dsozaon gands canidads d opo n bacos báncosn puto d Canón así comnzó a pimea guea del pi (898). as su doa Cna o u ma Tatad de Na, po u ntgó a an Btaña a sla d Hong Kong y una compnsaciónconómica l gaantzó concsons comcias y tuo u abs a osmcados y pmiti áco d opio n l ioio E pago d a dudampñó y mpobcó a mpo.

El aado d Nankn ambén conoció un nuo saus a los xan-os Al uda sicio d aduanas n manos ngsas s abon a comcio mucos putos admás d d Canón n los u ian coloniasinaconals d uopos con gobio autónomo y con sus popiaslys. La umlación y l snimino d Cina no tuon líms Los

años siguints Fancia Estados nidos y Almana maon taados pa-cidos consiguindo más dcos spcas paa sus ciudadanos y au-mnando la inunca d Occidnt n l país u pono s io duci-do a sado d smcoona al u as potncas occidntas y Japón ta-aon d patis.

Po atado pono custionado po cnos ngss todosdscontnos d su connido. Po o doc años dspués d su ma s -isó a como s abía stipuado Enoncs s poduo l nfnamintoal no claudica los cnos an las psions biánicas fancsas y noa-mcanas paa ab más puos dond comcia galza comcodl opio y pmti a sidncia d xanos n gacons n Pkín.

Po odo lo n 1 856 os nglss bombadaon Cantón y staó la se-guda guea del pi (8686). Las ts potncas occidnals sunon paa xgi la isón d los tatados y Rusa psionó con oosguas. Ant a ngata impial las oas conuntas d sas nacons s di-gon amnazans al puto d ntsin n Pkn. Fnalmnt l Emp-ado accdió y maon los Taads de Tiesin (88), po os u cdiómás putos a os inglss a cambio d su ayuda cona os taiping u yasaban pomoindo agiacions. Es año ubo nuos aados u xn-

don las naas tambén a Fancia Rusia y Esados ndos Cuando lgobio s ngó a aticaos una xpdición ancobánica nó nPkn paa ngas ncndando palaco d ano. Finamn s a-on los Tatads de Pe (86), u atcaon los anos iciond Cina páctcamn una coonia ntaciona ps a su dso d asla-minto Ensgida inadida po comcians y misonos

La ma po pa d Cna d sos Tatads desiguaes ubcó sudnción como país b al admti concsions xaioias paaEstados nidos Fanca y oos po las u éstos ndan adminsaciónusdcción poca y aduana popias n sulo cino. Dcos taados d

67

Page 146: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 146/367

/

rmnaron as rlacons d país con Occdn asa 1943, obsac-zaron prmannmn la políca d la dnasía mancú. D acrdo conlas dsposcos rmadas os pros cnos s abrrían a comrc x-ror, s prmía a nsalacón d coonas d xranros s cdían d

forma prmann a ran Braña os rroros d Hong Kong Kowloon Admás marcaron los arancs sobr los bns mporados n n má-xmo d 5% d s alor, por o Cna ncapaz d rcadar s-cns mpsos sobr las mporacons. Con l mpo s llgó al conro xranro d oda a conomía cna.

El cas del Imperi y mvimients de refma. Con comrcooccdnal nraron n la socdad cna las condcas las práccas dlcapalsmo comrcal, las das bras s dndron con rapdz. Sco con l ordn socal la srcra d la propdad xsns zo

sallar la rebeión Taiping (886) cando s saban ngocando losraados.La dcadnca d la dnasía s obsraba n l droro d s apara-

o admnsrao nancro, acompañado por agoamno d a s-rcra conómca l mparabl crcmno dmográco, prodco da sabldad prosprdad Cna abía do dran mco m-po. En fco, a largo pazo la dmograa acabó afcando a la conomíaagrara a ssma admnsrao, ps l podr cnral s o obgado adlgar la admnsracón cl n manos d nconaros d dsro, dcnmn formados, ralzaron práccas corrpas dgradaronl ssma nancro, nró n na apa d dsbro.

La corrpcón dl gobo, la ncaca mlar, las crcns ds-galdads agraras las dcads conómcas, agraados por os pro-bmas dmográcos la nrncón d las poncas mprasas pr-pararon l rrno a momno apng, pso n ja l ssma so-copolíco cno. F la rblón d los scors más débls d asocdad, ran a bas d la srcra sococonómca d mpro a dmosracón d la nsasfaccón mara al d los scors pop-ars d la socdad, xploó nla n ns rgosos ambén

n momno naconalsa ría probr la mporacón d opo asmsmo na rblón d orgn rlgoso socal conómco, cosproagonsas pdían efrmas antifeudales n epat equitativ de latierra nr l pblo.

E momno, basado n na pclar mzca nr l crsansmoprosan con crncas rlgosas cnas radconas, nó a camps-nos prncpals parícps d sas rlas oros grpos socas,mosrando l acanc d los problmas conómcopoícos dl país.

El mpro s rsbrajaba, para sofocar a rblón Empradoro pdr ada a las poncas xranras, s aprsraron a ga

168

Page 147: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 147/367

ranizar a coninudad d a dnasa Cng n podr para sgur disruando d os raados rmados E ordn rsabcdo n 864. Lacnsecuencias de a rebeión fuern catastrócas E baanc d moimno ado u puso a a dnasa a bord d absmo d crca d

n mons d das dsrucción ncacuab ambén acó apodr cnra u pasó d manos d os mancús a os cnos pus mucos ocias d os jércos u drroaron a os aping ran cno uaban rcuado sus jércos n bas a princpios d orign común ducacón mjan mimbros d as msmas amias oras andads ras a icora consiguron aos cargos n os gobios cnra pronca.

La suacón d pas a acabar a rbión ra insosnb su ncsidad d pdir auda a o jércios xraros para soocara con su ar

mamno écnca mar supriors umian ona para su nnao snido d suprordad Por o Emperadr decidió cambis inicó a rorma para modzars écncamn. Quo rormar su poica nnó rsaurar gobo guindo prncipios concianos paragaranzar a uprinca d mprio. Pro mucos uran ambién uncambio d srcura poca d os méodo d gobo. La rormacró una spc d Mnsrio d Asunos Exrors s consruron arsnas asros s ndaron scuas d nguas xranjras d raducors s sabciron nsuos d cnooga s nió a sudiansa xranjro s sabcron msions dipomácas n xror Pro

mu imiada anáruca s zo sn coordnacón con a oposicón consradora.

En co a rorma no ra urda ni por a maor par d os mancús ni por a mprarz zuHs a d Emprador. Por o nada mássr aprobada a Emprarz do un gop d Esado (88) dsuó aConsjo d Rgnca u gobaba duan a minora d dad d Emprador asumió podr a coró d raz E Emprador ncarcadoos rormadors jcuados o ncarcados sus bins conscados dr d momno K' ang Youw udo a Japón A comprobó a

pcacuar modzacón nipona nrscido poru n su para a rorma no arrancara dsd arrba como aba ocurrdo n Japón mijiSn mbargo a Emprarz rgn mujr nérgca ambiciosa ábi

pro ndcisa aman d podr d as ruzas a a ncsida dcambio pro no ura ondr a os consradors Esuo a rn dpodr aa comnzos d sgo XX odo impo manuo s jugoconmporzador, u sra una d as causas principas d anuosamino d a poica cina pus pas siguó aasrando su inrcia écnica socia pscoógca con s conaos d modzación rnadospor a corrn consadora

69

Page 148: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 148/367

A partr d 875 Occdnt y Japón comnzaron a dsmantar su ss-tma d Estados trbutaros Las sas Ryukyu ron controadas porJapón pocos años dspués a gua cnofrancsa puso onkn bao mpro francés, y a año sgunt ran Brtaña ocupó Brmana. En 894

os srzos aponss por anxonars Cora orgnaron a gurra cno-aponsa, u sró d xamn d a modzacón d ambos paíss Eércto npón, más modo n armamnto y stratga mtar, s apod-ró nsguda d Cora nadó Mancura ncndo a Cna, u por tratado d Smonosk ( 895) ubo d cdr Formosa y otras sas, ad-más d pago d una ndmnzacón y ntaas comrcas Haca 898 país staba dddo n sfras d nuncas conómcas

La drrota cna ant Japón aceeó a efma; a modzacón s r-azó d a mano d K' ang Youw, u n su Mmora d 898 xponía as

rformas u dbían acrs: modzacón d as scuas nuo sstmad xámns promocón d a agrcura, mdcna, mnas y comrco r-cazo d a xtratrrtoradad ayuda a os nstgadors nntorsnío d stdants a xtranro modzacón d ércto, a marna, apocía y corros abocón d cargos ncsaros n a Admnstracón ynombramnto d rformadors ntgnts pa atos cargos

Mntras tanto as manufactras uropas arrnaban a arsanía n-dustra ocas, proocando a msra d as suprpobadas zonas rurasy s formaban un protarado y una mnoría ntctua rouconaras nas cudads poruaras n xpansón Por ntoncs un grupo d efma-des iustads ndó a «Unón d a dfnsa d gobo, pardo -bra u nuyó sobr on y abro Emprador, u ntr unosp-tmbr (<Ls Cien Días) razó una poítca rformsta n nsñanza,ndustra, agrcuura y dfnsa nacona Quría abor antguo sstma,adoptó un programa d rformas propo zo pans para stabcr ungobo consttucona mtado sgún modo aponés Pro un gopd stado antformsta frnó a oucón. Ya ra tard para a dnastíamancú

La desapaición de impei La asxa d as rntas cnas ra ago-

bant y as rbons campsnas cada z más frcunts En stas cr-cunstancas s mpzó a cupar d a stacón a os xtranros y s nc-tó a una rza contra os u s matrazó n a ebeión de s bóxes(8999). Los bóxrs ran una socdad scrta d cnos naconastas, antdnástcos y xnófobos, u abía urado xtnar a os xtranros y u atrao a otros grupos Ps a u a prncpo ran antdnástcos, pus a dnastía ra xtranra, a Empratrz uda y ocas man-cús os apoyaban

E momnto só a dncón d a dnastía En uno d 900 m

ars d bóxrs s dron a assnato y a pa ncndaron gsas, ds70

Page 149: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 149/367

ruyron línas d légrafo y frrocarrls, assnaron a mucos cnoscrsanos y a sus msonros uropos, saron lgacons xraras nPkín y la cadral caólca con más d 2000 crsanos y msonros. Lasuacón ra caóca, asa u un jérco d aras nacons (Japón, Al-

mana, nglarra, Franca, EE. . ) lbró a los sados La cor con laEmprarz y l Emprador dpuso uyó a Sán, n l nror d Cna

Fnalmn s rmó un raado d paz u undó al mpro n la máspronda umllacón d su sora. Occdn y Japón s aprocaron dla locura dsaada por los bóxrs y d la cor para conrolar más al país,u por l proocolo rmado no podía mporar armas y s l mpuso unaplítica de «pueta abieta (lbrad para la pnracón conómca dlas poncas) Con sa políca odas las poncas podían xploar l país,mnras la cor mancú apnas conrolaba l rroro y malamn l

goboras la rblón d los bóxrs l rraso rso n rs d Mancura, ncuyos frrocarrls nía nrés Japón, proocó la dclaracón d gurra n-pona al ggan slao, u an l asombro dl mundo drroado porra y mar Esa drroa zo r a Cna la ncsdad d modzars, yla Emprarz comprndó u dbía aclrar las rformas para no prdrsu auordad S rformó la nsñanza, más ard l jérco y por n, n1 906 s ncó la rforma consconal. Cna comnzaba a salr d su foslzacón scular, pro las rformas nían ard y lnas

Mnras ano Rusa obo l drco a consrr l frrocarrl ran-

sbrano, u llgaba d Mancura a Vladosok ran Braña obuooros drcos d xclusdad para l dsarrollo d frrocarrls y la xploacón d mnas n las proncas rbrñas dl Yangz Yang y Japónlos msmos drcos d xploacón d mnas n las proncas cosrasdl SE mnras, Esados ndos acomía la garanía d la ngrdad -rroral y admnsraa d Cna

Las xprncas raumácas u Cna sufró n l sglo XX -ron un fco poso, pus s prparó un momno roluconaro drfoa y dso d drrocar a la dnasía mancú. Drgdo por l docor

Sun Yasn, formado n los prncpos occdnals, uría sablcr unssma rpublcano. En 905 ndó l Kumitag (Patid Naciade Puebl), a raés dl cual programó una ripl rolucón aciais-ta (xpulsón d la dnasa mancú), plítica (nsalacón d una Rpúbl-ca dmocráca) y scia (rparo uao d rras a los campsnos yacabar con los mals dl capalsmo), aplcando su programa d «los rsprncpos naconalsmo, dmocraca y rforma conómca. Bao su d-rccón n 9 runfó, sn drramamno d sangr, un momno r-oluconaro u ralzó las dos prmras (dsronó a la dnasía mancú nsauró una rpúblca) y l prmr nno d modzacón dl país. El

7

Page 150: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 150/367

Emprador abdcó y con é cayó ocamnt mpro, n brro d92 acó una rpúbca moda Pro ató a roucón soca. Snmbargo pronto comnzó un prodo d gurras cs u mpdron aconsodacón d a rpúbca dmocrátca

DOCUMENTOS

TEXTO 1 EL RECELO DE LA OCCDETALZACÓN PLEAEN JAPÓN

No ac muco tmpo u os xtranjros n au y no an tndotmpo aún d causaos gras daños matras o moras; por sto, a ma-yora d nustros compatrotas no s procupan gran cosa d os Pro osu s ntrsan rdad por a prosprdad nacona, dbn consdrar a osxtranjros sgún o u an co o o u stán acndo n rsto dmundo. ¿A uén prnca ants a Amérca acta? A os ndos, u ran na Antgdad os duños d pas y an sdo dsposdos por os bancos ( .) .Admás, ¿ué s a sucddo a aros pass con uns an ntrado n contacto? ¿Y ué drmos n Prsa nda, Sam, Luzón y as sas Hawa?

Cuando s trata d un pas ggantsco como Cna, os bancos no anpoddo pntrar n ntror y an jrcdo su nunca n tora; proparc cro u mpro Cno s conrrá n una possón uropa.Doura ayan os uropos, a trra csa d producr, a gtacón csad crcr y, o u s por, a spc umana, agunas cs, dsaparcS nustros compatrotas ntndn caramnt sta stuacón y s dancunta d u Japón s un pas d Ornt, cramnt sntrán mucomdo por su turo ( )

Fukuzawa Yurc n Mut El del shoguao. . p. 227.Ct n Antono Fándz Hisoria del mudoCoemporáeo. Barcona, Vcns Vs, p 99

TEXTO . NECESDAD DE REALZAR REFORMAS E CHA(SLO XX)

Sgún una gograa gnra scrta por un ngés, trrtoro dCna s oco cs mayor u d Rusa, dz cs mayor u d Es

72

Page 151: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 151/367

TEMA 8

LA PIMEA GUEA MUNDAL LAEVOLUCÓN SOVÉTCA

. LA PRMEA ERRA MNDAL1 . . Causas d la gurra1 .2 . La gurra y os imprios coonias1 .3 . E inicio d a gurra

.4. urra d moiminos1 .5 . urra d posicions d dsgas1 .6. El rn orinal1 .7 . La gurra n l mar .. 9 7 año dcisio

Siuación n as rincras La Rolución soiéica La nrada n gurra d Esados nidos

1 .9 . 1 9 1 . La ula a a gurra d moiminos

1 . 1 0 . La rolución n Almania y Hungría . 1 1 . El rn ciil . 1 2 . Balanc d l a gurra

2. LA EA EL MDO DE LA CLRA

3 . LA NERALDAD DE ESPAÑA

175

Page 152: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 152/367

TEMA

A A A DA Y A SÉA

Las agitacions nacionalistas n os mprios austroúngaro y turco,as rialdads d las potncias uropas n os Balcans y l Mditrránoorintal, as como las tnsions latnts cradas por la xpansión coonia-ista craron un cima propicio para staido d una gurra d dimnsions mundials. E dscontnto u la marca d la gua proocó n apobación rsa sría l causant d a Roución, u minó os cimintosdl régimn zarista imprant n l gigant sao. Rolución u tuopronto sus réplicas n Amania y Hungra.

A PEA GUEA UDIA

Causas de la guea

E assinato n Sarao, d unio d 9 4, dl rdro d m-prio austroúngaro arciduu Francisco Fando, s considradocomo l dtonant inmdiato d a Primra urra mundia. Sin mbargo,rducir las causas d a gurra a atntado s una xplicación insucintLas causas prondas ay u buscarlas n la descnanza e inseguidadclectias u dominaban Europa dsd as crisis d 905 Por un lado,ntr Francia y Amania u s disputaban l dominio colonial d África

77

Page 153: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 153/367

por otro, ntr Amania y Rino nido por a suprmacía industria, co-mrcia y naa. inamnt, Rusia y Srbia ían con rco xpansio-nismo d Imprio austroúngaro n os Bacans.

En nntaminto ntr rancia y Amania n 905 por contro

d Marrucos, si bin ést s rsoió d manra pacíca, as crisis d án-gr y d Agadir pusiron d manisto as ivalidades cliales xistnts ntr os paíss uropos a partir d as s inició una acrada carrra d armamntos y un important aumnto d os ctios miitars

La suprmacía d Rino nido dsd sigo II abía ogrado astantoncs garantizar uiibrio poítico mundia, pro progrsiamnt, pa-íss como Amania o Estados nidos abían dsaoado un potncia mi-itar y conómico comptitio u, a iniciars sigo motió a r-nuncia d ran Brtaña a su aisaminto. En ausncia d una potncia diri-

gnt, surgiron una sri dcisis

u dsmbocarían n a ran urra.no d os actors más compos y gras a gran tesió existete e ls Balcaes, dbido a a dcadncia d Imprio otomano Rusias considraba protctora d Srbia, país u io a anxión d Bosnia Hr-zgoina por Imprio austroúngaro n 908 como un rno a sus as-piracions d unicar a todos os pubos bacánicos bao su dominio Ad-más, a anxión d Bosnia también atraba diíci uiibrio intacio-na n a rgión Itaia riindicaba os trritorios d Istria y Damacia,admás d rist y rntino, y Amania y Rino nido sguían conatnción os acontcimintos n os Bacans, punt acia Orint Próxi-

mo. Las potncias s igiaban para u ninguna tuira más inunciau otra n a rgión. Rusia intrino n aor d Srbia contra su comp-tidor austriaco, mintras u Amania saió n dnsa d Austria, crán-dos d st modo a rd d aianzas u s nrntaría a iniciars a gu-rra a Tiple Aliaza, o a rípic, ntr Amania, AustriaHungría Ita-ia, y a Tiple Etete, ntr ran Brtaña, rancia y Rusia. Las tnsionsaumntaron como conscuncia d as gurras bacánicas, a d 92 unrntó a os Estados Bacánicos con Imprio otomano, y a d 93u nrntó a os Estados bacánicos ntr sí

Ants d iniciars conicto, os partidos sociaistas uropos discu-tiron n marco d a Intaciona sobr os mdios u tnía protariado para oponrs a una gurra impriaista. Pro aunu a nas djuio d 94 s manistaron contra a conrontación, tanto n ranciacomo n Amania sociaistas y sindicaistas demsta su patitism su slidaidad acial fete a la pció iteacialista. Las u-cas poíticas y as ugas gnras ron suspndidas, y s ormarongobios d unidad naciona tanto n rancia como n ran Brtaña Lamisma racción s produciría n Amania, dond partido sociaista otó

os créditos para a gurra Est nómno s conocido comoL 'Uio sa

78

Page 154: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 154/367

cée (a «nón sagrada) n Franca, o a Buiede (nón d par-dos) n Amana.

La guea y s impeis cniaesDsd nas d sgo XX Árca s había dddo nr as pon-

cas mprasas uropas. Fanceses y bitánics se habían epatida may pate de su teiti. E mpro oomano había prddo naor d aa su úma possón acana duran a gurra d Lba n 9 dcadnca u había mpzado con a pérdda d Egpo, había connuado duran as gurras bacáncas y rmnado n os rroros dPróxmo Orn, rroros u a na d a gurra pasaron a ormar pard Franca y d ran Braña. Los rancss s asnaron n Marrcos,Madagascar, Árca occdna y cuaora, xcpo agunos ncas a-mans n Togo, Camrún y Tanganyka, y os ngss n amba, SrraLona, Cosa d Oro y Ngra. E mpro bránco conroaba una ranad rroro dsd Mdrráno hasa Océano Índco, y n Árcarna dsd Egpo a Kna La suacón dsprsa d os rroros con-oados por os amans supuso una gran dsnaa para Amana, uo cómo ron arrbaados uno drás d oro por as rzas d a Enn. Lo msmo sucdó con as possons amanas n Pacíco, uron prddas n os prmros mss d a gua.

Las coonas rancsas y bráncas proporconaron a as poncas aa-s mporans rrzos mars, así como rcursos conómcos, nan-ros y una mporan mano d obra Pro a msmo mpo, sus habans man cnciencia de su identidad, o u s aría a rndcar ndpndnca a cambo d su apoyo duran conco.

inici de a guea

Dspués d anado d Sarao, razado por un sudan srbosno mmbro d a organzacón a Mano Ngra, cuyos drgns con-an con apoyo d Srba, mprador d AusraHungría, Francscosé, uso asguras apoyo d mprador d Amana urmo 1s d ncar rprsaas conra Srba Vna acusó a os srcos s-os srbos y anzó un ulimaum 23 d uo, dspués d u Ama-a mansas su apoyo día 5 Amana saba conncda d uan Braña no nrndría n un conco connna y cacuaba u gurra sría d cora duracón y úncamn n apoyo d Ausra. Ésaaraba a gurra a Srba 28 d uo y Rusa, aada d Srba, ord

179

Page 155: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 155/367

nó la molzacón, lo u tambén mpcaba a sus alados Franca yRno ndo. Amana dcaró a gurra a Rusa l d agosto y a Fran-ca al da sgunt. ran Brtaña nco pas u ntró n la gurraunlatramnt l 4 d agosto, con n d mantnr ulbro uropo

u a amnazado por Almana. taa proclamó su nutradad 27 duo, pro n mayo d 9 5 s unra a campo d la Entnt.El stalldo d la gurra un fracas de la diplmacia eurpea. S

ubra xstdo una accón poltca capaz d apacguar las tnsons ntr-naconals, s ubra poddo tar. Pro nnguna d as potncas uro-pas mantna sa poltca, y as dologas naconalstas poco contrbuy-ron a apacguar os ánmos, aumntando por l contraro la agresividadimperialista Admás, ntaconalsmo y l pacsmo d la casobrra uron consdrados por os gobos como géns roluco-naros u ponan n plgro la stabldad d la socdad. En st contx-to, para mucos a gurra rprsntaba un mal mnor, una manra d solu-conar las contradccons xstnts. En spras d ncars concto,n os cudadanos n los drgnts poltcos o dsaban, pro ya nad conaba n a coxstnca pacca d las rlacons ntaconals. El nrntamnto por a gmona d Europa y por l domno d los marsntr la Entnt y Almana tambén ra un concto d ntrss conómcos por l control d los mrcados

La guerra de mvimientsLos Estados Mayors pran una gua onsa d corta duracón. En

ambos bandos los pans d atau aban sdo prparados dsd aca tmpo, pro pan amán, amado plan Schlieen, l u s rló máscaz: nasón d Bégca a psar d u aba procamado su nutradad, yaanc aca Pars dsd l nort, ralzando una manobra d rodo d osérctos rancss concntados n l st, para atacar ugo a los rsos. Proa psar d una sr d trunos u ls ló asta as purtas d Pars, l con

traatau dl gnral Jor n a amosa bataa d la Ma obgó a las tro-pas amanas dl gnral Motk a rpgars. El plan alemán había fracasad. El frente se estabió n dcmbr d 9 4 sobr una longtd d 750kómos. Fu l nco d la gurra d trncras.

Paraamnt, los amans s ron obgados a rtrar part d lastropas dl ost, para contnr l aanc rso n trrtoro amán y pntrar con éxto n trrtoro polaco. Los austracos tomaron Blgrado n no-mbr, pro ron xpulsados por los srbos 3 d dcmbr. A partr d 9 5 mpzó la gua d poscons y d dsgast, dbdo al stan-camnto d os aancs mtars. Nunca asta ntoncs ubo gurra d

80

Page 156: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 156/367

trincras y tampoco las abría dspués Si la Sgunda urra Mundia scaractrizó por moiminto, l inmoiismo casi absoluto a carac-trística más dstacab ntr 1 9 14 y 1 9 1 8 .

Guerra de psicines y de desgaste

En l año 1 9 1 6 s inició a ofnsia francsa para consguir atrasarlas línas nmigas y olr a la gurra d moimintos. anto Franciacomo Amania sufriron un gran númro d pérdidas umanas n 1916Fu l año d ino d Vrdun, dond s dsarrolló la mayor batala dla gurra Dsd l inicio d a ofnsia, n ms d fbrro, l EstadoMayor francés aba dcidido consrar l ugar, costas u costas. En

dicimbr,a psar dl sacricio d 240000 ombrs,

los almans s r-tiraron a sus posicions inicias, sin consguir a drrota francsaPor su part los británicos, con la ayuda francsa, mprndiron n l

ms d ulio la ofnsia d la Somm. Los amans, con mors dfn-sas subtrránas, consiguiron mantnr su posición, mintras u para losbritánicos fu una d las mayors drrotas, sufrindo un gran númro dpérdidas, n su mayoría oluntarios sin ninguna xprincia

anto a bataa d Vrdun como la d la Somm pusiron d mani-sto u a táctica d un atau ontal contra l nmigo staba abocadaal fracaso, cualsuira u fusn los mdios mpados. Si por un lado

ra posibl adntrars algunos kiómtros n las lnas nmigas, no lo ramantnr as posicions por muco timpo. Estaba claro u la rsoucióndl conicto no s ograría por as armas, sino por l agtamient d losrcursos d uno u otro bando.

El frente riental

En l frnt orinta los almans garon asta Riga, inigindo

grands pérdidas a os rusos, u s iron obigados a rtirars d Poo-nia, Lituania y alitzia. Las tropas almanas ron rcibidas faorab-mnt por a población d los trritorios conuistados, n su mayoría udí-os poacos prsguidos por zarismo o ucranianos dsosos d alcanzarla indpndncia. Srbia s rindió dspués d atau d Bugaria, uabía ntrado n gua n ms d ocubr d 1915 La alianza d Bul-garia con las Potncias cntrals tuo lugar a mismo timpo u l fraca-so d a xpdición anglofrancsa n los Dardanos.

La aprtura d un nuo tatro d nfrntamintos dsprtó las sp-ranzas d cambios. Dsd ocubr d 1914 Almania mpuó al Imprio

1 8 1

Page 157: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 157/367

oomano a nrar n gurra contra Rusa pas u ncsaba dsbouodl Esrco d os Dardanlos para rcbr matral d os aados Fran-ca y ran Braña abían promtdo a Rusa l conro d Estrco ncaso d cora rnt a os oomanos La Enn dsmbarcó sus tropas

n Saónca para ayudar a los rsos prmro por la ía martma a traésd Mar Ngro y postrormn por ía rrstr mdant dsmbarcon a sa d allpol. Sn mbargo la opracón un ota racaso y lcupo anglorancés to u rplgars a costa d grands pérddas Lastropas d Kma Ataturk ograron xpusar a las rzas d la Ennmntras u n l nror dl mpro s dsaolló una d las mayorsatrocdads d a gura conra la pobacón c os urcos rprocaban alos armnos su coaboracón con los rsos y los dporaron a p aca r-gons stadas a cntos d klómros. Los u no podan connuar ca-mnando ran sstmátcamnt assnados Cas un mlón d armnos

murron ant a pasdad d os almans alados d os rcos Esa ma-sacr s consdra prmr gnocdo dl sglo xx

La guea en e ma

ran Braña tna asgurado l domno d los mars Sn mbargo mpño d los almans por rompr l blouo d sus purtos mdan-t la gurra submarna o conscuncas mpotants n dsarrolo dla contnda. El 7 d mayo d 1915 odado l buu brtánco Lustaa n a cosa mrdona d rlanda. Enr las cmas ubo am-rcanos u proocó aradas prosas dl prsdn Wson u abapromdo duran su campaña ctoral brar a pas d su mpcacón na gurra uropa. ras la ragda a suacón cambó consdrabmn-t. S produjron mansacons n aor d la ntrncón d Esadosndos y os ataus d os submarnos amans ron consdrados cr-mns d lsa umandad S bn los amans dsmnuyron sus aausno por llo rnuncaron oalmnt a la gua submarna. No obsant aprsón d Estads Unids prmó a Londrs efza e bque de s

puets aemanes La baaa d Jutland n 9 1 6, n a u a armada bránca dsuadó a la marna amana d connuar sus ataus la úncagran baaa naa d s prodo.

9 7 Añ decisiv de cnict

La ntrada n gua d Estados ndos a Rolucón sa y os actosd nsubordnacón n as rncras ron a dmosracón dl crcndsconno u s xtndía n mundo an concto

2

Page 158: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 158/367

a) Situación en as trincheras En las trnchras los soldados conan con las nrmdads l mdo ant un atau o ant una ordn d suspropos ocals para u s lanzasn al asalto El dscontnto d las tropas s manstó ncalmnt n los ntntos ndduals d ga las au

tolsons y nalmnt los motns ntr los combatnts n las prmraslnas dl rnt. Esos actos d nsubordnacón dmostraban l dso dalcanzar l n d las hostldads La rprsón mltar ra rgurosa y s ralzaban procsos y condnas a murt con o sn jucos As n mayo d19 1 7 l prsdnt rancés Raymond Poncaré nombró a Pétan comandan-t n j dl jércto Pétan mandó slar a 400 rblds para u sr-ra d jmplo a los amotnados En tala las dsrcons s multplca-ron a partr d 1 9 1 7 El atau d los austracos n Caportto proocó unahuda masa d los soldados talanos ntr los u hubo más d 30000

murtos o hrdos y 300000 prsonrosb) La evlución sviética. La stuacón más catastróca la dRusa Dsd haca sglos un régmn zarsta rprso y autocrátco mantna a la poblacón n condcons conómcas y socals muy duras Elcampsnado rprsntaba l 80% d la poblacón y a n condconsmsrabls l proltarado sobrxplotado por las nuas ncsdads dla modzacón d la ndustra s concntraba prncpalmnt n las cdads y pronto conustado por l marxsmo y otras dologas rounaas

Sn mbargo todos sos cambos no s ron acompañados d una

evlución plítica. Dsd ncos dl sglo XX, drsos momntos organzados por studants obrros y campsnos haban tratado d drrbarl gobo oprso dl zar Ncolás El más mportant la rolu-cón d 1 905. Pro l nómno catalzador dl stalldo roluconaro la partcpacón d Rusa n la Prmra urra Mundal

Al ncars l concto n agosto d 1 9 14 la mayora d los partdossalo los socaldmócratas y los bolchus staban a aor d la part-cpacón n la gurra La burgusa haba rcbdo con ntusasmo l con-cto como un mdo para oblgar al Zar a una abdcacón consttuconal

Sn mbargo la conoma rusa no ra capaz d armar y aprosonar a losunc mllons d hombrs molzados contra una Almana rtmn-t ndustralzada Las prmras drrotas pusron d mansto sas carncas En l rnt soldados hambrntos y sn upamntos adcuadossólo dsaban la paz rhusaban obdcr a los ocals y dsrtaban nmasa Las pérddas rusas ron norms: dos mllons d murtos y cuatro mllons d mutlados a nals d 1916. El desastre miitar fue acausa directa del inici de la crisis revlucinaria

A mdda u las dotas s sucdan los momntos naconals sradcalzaban Ltana Polona y altza haban cado n manos d las po

183

Page 159: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 159/367

ncias cnas u omnaron l dspar d los nacionaismos priéri-cos consiguindo u sus jércios s nnaran al Imprio zarsa. A na-ls d 196 la siuación ina d pas ra muy consa sando caracri-zada por l aumno progrsio d las ugas la dsorganización d os

ransports y as dicuads para abascr a as ropas. La burgusa u saba opuso a a rolución d 905 s unió n brro d 1 9 1 7 a los rabajadors. El gobio procamó l sado d siio minras u ninguno dlos partidos rolucionaros capaz d omar la iniciaia

Los dipuados d la Duma improisaron un gobio compuso porrprsnans salidos d unas lccions zarisas. Por su par un cironúmro d dirigns poicos n su mayora mncius ormaron unsoi d dipuados obrros y sodados E 2 d marzo d 9 7 ambos go-bios lgaron al acurdo asa a conocaoria d una Asamba cons-

iuyn d ormar ungbiern prisinal de mayría liberal,

u rconocido como gimo por os sois.El gobio proisiona dirigido por l prncip Gorgi Lo sa

ba ormado por dipuados d la Duma y un mimbro dl soi d Pro-grado l dirign socialisa Aksandr Krnski Sin mbargo gobirno proisional no na ninguna rza y sus órdns sólo ran aprobadassi soi d obrros y soldados prmia El gobio proisional nopudo abordar los probmas socials y ponr n marca as rormas niampoco ormar a Asambla consiuyn cuya cración tuo u pos-ponrs dbido a la ocupación d una gran par d rriorio por n-

migo El gobio proisiona mpló odas sus nrgas n coninuar unagura u l pubo no ura minras u os obrros y os campsinosnan conncimino d u sól ls siets eran capaces de reslerls prblemas.

El zar Nicolás II inormado d la gradad d los aconciminosy os comandans d os ércios l rcomndaron u abdicas para saar a indpndncia dl pas. As o izo zar l 2 d marzo n aor dsu rmano l gran duu Migul uin al da siguin rnunció a ono.

An la incapacidad d gobio proisiona soi d Progrado

llamó a los rabaadors a organizars. En pocas smanas s ormaron cn-nars d sois mils d comiés d ábricas y milicias d obros campsinos. El problma d a gurra la riindicación primordial dlos obrros u s conirtiron n os más ardins partidarios d una pasin anxions ni conribucions. Por su part los sodados como la mayora d los combains d odos os pass bligrans dsaban an odol n d la gurra. An als riindicacions l soi d Progrado di-ndió l 4 d marzo un xo n l u a la uopa pacisa s una la d-nsa d la rolución. Dico xo aca un llamamino a os pubopara u lucasn conra as ambicions anxionisas d os gobios y d

84

Page 160: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 160/367

todos os paíss n conicto, pro a mismo timpo armaba u Rusiacontnuaría a gurra

Entr todos os drignts poíticos, Lnin, u s ncontraba n Suia, únco u xigió a sus sgudors u s mantuisn ura d cua-

uir tpo d coacón y pasasn a a prparación d a as siguint larevlución prletaria. Los amans contaban con os ctos d dssta-bilzación d dscurso socalista ntr a poblacón rsa ostil a a gurra,y prmitiron a llgada d Lnin a Rusia l 3 d abri

A parr d ms d agosto surgió la prmra tntatia d los bolci-us d tomar podr, al msmo timpo u s ormaba un segund g-biern de calición drigdo por Krnski. La útma tapa d la rou-ción mpzó 27 d sptimbr y trminó 25 d octubr, con la ds-aparición d cualuir tipo d gadad E podr ya no staba n manos

d los soits n gnral, sino d os sviets dirigids pr ls blcheviques.A dirnca d a roucón d brro, las oadas d octubr -

ron prparadas minuciosamnt por os bolcus. Obrros armados,sodados y marnros asataron l Paacio d nio, sd dl gobioprosiona. E 25 d octubr rotsky anunció la dislución del gbierny Krnski tuo u xiliars. Lnin lgido Prsidnt dl Conso dComisaros d Pubo y dirgó un manisto a todos os paíss nou-crados n a gurra, para procdr a a ngociación nmdata d una pazusta y dmocrática. El manisto proponía un armsticio inmdiato conuna duracón mínima d trs mss, u s conrmaría 7 d dicmbrcon l ncio d las ngocacions d paz n BrstLitosk

Dspués d la mporant onsia almana n brro d 98, nuo gobo puso n a la partcipación d Rusa n la gurra y to uacptar abandono d los paíss bálticos, Finanda, una part d Brrsia y l rconocimnto d la indpndncia d crania Por su part osmprios cntras s rpartiron la ttla d Polonia y pudiron concn-trar sus rzas n l ost. Sn mbargo as prspctias d ctora sta-ban los d rs ralizadas, dbido a la ntrada n gurra d Estados ni-

dos. ) La entrada en guerra de Estads Unids Dspués dl undi-mnto dl Lustaa n 9 5, Almania disminuyó sus ataus por tmora un nrntaminto con los paíss nutrals, n paricular con os Estadosndos Pro l káser uillrmo dcidió n nro d 97 reanudar lsataques a ls navís cmerciales, con l n d bouar l abastcimin-to d matrial y alimntos a ran Brtaña. Durant los primros mss ossubmarinos amans ralizaron dstruccons masias, aunu prontoron contrarrstados por os brtáncos, gracas a los conoys scotados

por naíos d gurra85

Page 161: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 161/367

Para a socidad amricana s ipo d gurra rcibido como unaproocación u ayudó a modicar la balanza nr pacisas y partidarios d una mayor implicación n Europa. Pro ambién xisían oras ra-zons mnos coyunuras u aron al gobio noramricano acia

l campo d a Enn pus una nuralidad prolongada impdiría a osEsados Unidos rorzar su lidrazgo mundial. A so ay u añadir a crss dpmátca crada por l lgrama niado por Minisro d Asun-os Exriors amán al Encargado d Ngocios n México n l u lrcomndaba prsionar al gobio mxicano para u nras n gurraconra los Esados Unidos. El prsidn Wison asa noncs aorabla a paz s inclinó an os ruriminos d as rzas conómicas po-líicas y miliars u dndían l lidrazgo mundial d los Esados Uni-dos y as inrsions y crédios ralizados n aor d Francia y ran Br-

aña Sin mbargo su dcisión no signicaba la adsión a os inrssuropos d los paíss bligrans u obligarían a acpar sus riin-dicacions rriorials. E prsidn Wilson no uría sr un aiado d aEnn sino un dnsor d la librtad y a dmocracia

El 2 d abril d 97 l Congrso nortamricano dclaró a gurra aAlmania y l 7 d dicimbr a AusriaHungría aunu manuo rla-cions dipomáicas con Bulgaria y uruía. A la dclaración d gurra dlos Esados Unidos siguiron as d numrosos paíss lainoamricanos.La dcisión amricana d nrar n a gurra compnsó la rirada dRusia si bin iniciamn sus cos sóo uiron impotancia maríimaLa primra diisión amricana dirigida por l gnral Prsing dsmbarcó n Francia n l ms d unio d 1917. Los rrzos amricanos sólompzaron a sr imporans a mdiados d 98. Casi dos milons dsoldados amricanos s uniron a los olunarios d primra ora y su pr-sncia consiuyó una ayuda dcisia para os scasos cios rancss

98 La vuelta a la guerra de mvments

Dspués d dos años d gurra dnsia Amania ncsiaba unaicoria impotan para podr imponr una paz najosa Su única sp-ranza ra ralizar una onsia n l rn os ans d u llgasn osrrzos amricanos. E gnral Ludndor conaba con las ropas dasalo u abían salido icoriosas n la baaa d Caporo. La ácicad djar a las ropas a mayor auonomía posib para u s adnrasn nas línas nmigas prmiió drroar a os inglss n Picardia y amnazarl nac nr as ropas rancsas y briánicas. En los mss siguinslos almans s adnraron n Flands y n Campagn acrcándos pli-

grosamn a París Pro a parir dl ms d ulio l gnral Foc consiguió86

Page 162: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 162/367

coordinar a primra contraonsia rancsa n a sgunda bataa d laMa y anuló l aanc d los amans u tuiron u rpgars l6 d agosto.

E inmnso srzo ralizado por los almans para rompr n arios

kilómtros as línas nmigas había ocasionado la pérdida de recurssn hombrs y n matrials. Por contrario los aiados disponían d losrefuerzs ameicans y d a abricación d nuevs armaments, comola aiación n la u os Estados Unidos ran ntamnt supriors. A sos unían os tanus d asalto utilizados por primra z n 1916 n aSomm y ralmnt opratios a partir d rano d 1918 u prmiti-ron como apoyo a a inantría rsolr las dicultads plantadas por astrinchras y las alambradas. En 1 9 1 5 bao la dircción d Lucin Scoas cró la primra unidad d camua d la historia militar S trataba no

sólo d disimular las structuras y l armamnto sino también d induciral nmigo al or. Furon os artistas cubistas pintors scutors dco-radors d tatro y aruitctos uins pusiron su ugo d ormas al sr-icio d la patria. Los cubistas rancss ayudaron a os inglss y a los ita-lianos. Los amans sguirían su mplo n 1917.

Por su part los almans tuiron u hacr rnt a su inrioridadno sólo d matrial bélico sino también d hombrs pus mintras u losaiados contaban con rrzo d os soldados amricanos u prmitíala rotación d diisions os amans no disponían d más rsras ni dmdios d aproisionarlas.

Finalmnt las tropas dl gnral Francht dEspr rrotaron a asrzas búlgaras l 1 5 d sptimbr udando AustriaHungría dsprot-gida n sur y Amania aislada dl rnt orintal. En ms d octbrlas tropas británicas dl gnral Anby drrotaron a ército d uruíau capituló l 22 d octubr y dos días más tard dio cominzo la onsia itaiana u drrotó por primra z a los austriacos n Vittorio Vntto.

El 21 d noimbr d 1916 había alcido mprador FranciscoJosé. Sgún as disposicions d a y «Pragmática Sanción ( 1 7 1 3 1 77 1 )

a transmisión d podrs rals nombró a sobrino nito d Emprador larchiduu Caros Emprador d Austria. A partir d a Rolución rsala Monaruía ía u las idas nacionalistas tomaban curpo n l snodl mprio. Por st motio l mprador Caros cryó oportuno publicarun Manisto 17 d octubr d 1918 anunciando a cración d nuevs Estads en el territri del Imperi. E Emprador comunicó a pr-sidnt Wison u concdía la autonomía administratia a todas as nacionaidads suprimindo con llo os problmas d auas u s sntí-an oprimidas y rspondindo d st modo al mnsa ormuado por

Wilson ant l Congrso amricano 8 d nro d 1928 u contnía187

Page 163: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 163/367

os catorc puntos u dbían sir d bas para las conrsacions dpaz. El artículo 10 disponía dar satisacción a as riindicacions d lasnacionalidads d AustriaHungría.

Pro los ccos, úngaros, croatas y manos xigían a cración dEstados autónomos, xigncias u iban n contra d a intgridad trritorial d AustriaHungría. El dralismo prconizado por l Emprador diopor rsultado l desmnamient de Impei. Praga proclamó a Rpública l 24 d octbr, Eslonia, Bosnia Hrzgoina, Eslaonia, Croaciay Damacia s dcararon también indpndints ormando l Rino dYugoslaia, y Hungría s dcaró indpndint d Austria La misma Rumania, u s abía rtirado d la continda, ó a paz por sparado. Elército ya no podía rsistir El d Estado Mayor austriaco manistóa ncsidad d rmar un armisticio y ordnó a las tropas csar as ostii

dads E 4 d noimbr mprador Caros 1 rmó armistcio. Austria abía dado d xistir

La evlución en Alemania en Hungía

La Roución rusa tuo sus rprcusions n otros puntos d Europa.Los primros ron Almania y Hungría. En Aemania, Estado Mayorinormó a Káser d la ncsidad d un armisticio, u solicitado a

prsidnt d Estados nidos 1 4 d octubr Sin mbargo, durant más dtrs smanas l gobio y los s militars no s rsignaban a acptar sadcisión, sprando obtnr cirta indulgncia d Estados nidos Pro asngociacions s iron dicultadas por as draconianas xigncias impustas por os aliados y los Estados nidos, u pdían una capitulaciónmiita una tansfmación adical de as institucines plíticas Apsar d u la situación ra insostnib para la población almana, sobrtodo por la ata d alimntos y inicio d pidmias, los soldados u rgrsaban dl rnt ran rcibidos como éros y a mayoría d a pobla

ción no staba dispusta a acptar la drrota, pus las tropas amanas todaía ocupaban una gran xtnsión d trritorios a st y al ost, y ningún ército nmigo abía inadido su trritorio.

Hasta nas d 1 9 8 la spranza d una ictoria abía prmitido soportar todas las dicultads, pro ant la gradad d la situación, moiminto rolucionario aprocó dscontnto y obrros, sodados ymarinos s uniron para ormar Consos n todo l país, siguindo modo rso. E káser uilrmo rnunció al trono y abandonó país. Elsociadmócrata Ebrt proclamó la Rpública l 9 d noimbr, y día

1 la dlgación almana aba a capituación n Rtonds.

88

Page 164: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 164/367

Los socialistas amans staban proundamnt diididos Los Spar-takstas Rosa Luxmbourg y Karl Libknct u s aban sparado dlpartido socialista almán n 1916 por su oposición a la gura u consi-draban imprialista ndaron l Partido Comunista almán y n nro d 9 9 pusion n marca la sgunda roución socialista. Minras uos socialistas uran u gobio ura lgamnt lgido os Spar-takstas dsaban apicar l lma d Lnin: Todo l podrpara los sovtssin dars cunta d u los Consos u s aban omado nada tnanu r con os soits rusos El nrntaminto ra initabl. Los socia-listas n l podr iciron un amaminto al ército n particuar a asunidads d sodados dsmoiizados incapacs d olr a intgrars na ida normal y marcados por la mstica dl rosmo gurrro los cuasacan rsponsabls d a dota a os obrros u s aban subado En

transcurso d una smana sangrinta los dirignts comunistas uronassinados l 1 5 d nro y a nals d abri la contrarrolución abatriunado

na tntatia roucionaria similar pro d más larga duracióntuo lugar n Hungría dsd 1 2 1 d marzo a d agosto d 1 9 19 Ds-pués d la cada dl mprio austroúngaro la Rpública úngara d losConsos lamada as por rrncia xplcita al modlo ruso u pro-camada 16 d noimbr n Budapst. En mucos aspctos rcordaba a a Comuna d Pars: ambint xto osti población ambrinta

anticricalismo cucion sumarias. Los mntos más roluciona-rios dl Patido sociaista undaron n 1 9 1 Partido Comunista úngaro dirigido por Bla Kun uin prisionro durant la gurra n Rusiaaba abrazado la idooga comunista. El 21 d marzo d 1 9 1 9 procamó la dictadura d proltariado y ló a cabo una cru rprsión. Proa situación dl campsinado acuciado por l ambr y tror no acp-tó régimn d coctiizacions. E 6 d agosto un gobio contrarr-oucionario s apodró d Budapst con a ayuda d tropas rancsas yrumanas ponindo n a la rolución S cró una Asamba Nacional

u proclamó rgnt al amirant Horty 1 d marzo d 1 920 y ds-pués d una iolnta rprsión instauró una dictadura de carácter au-triari. Bla Kun xilado n Moscú criticara la nua stratgia dtalin d apoyo a los Frnts Populars o u aió años más tardsr arrstado y cutado

Las tntatias roucionarias u tman os gobios occidntalsn os pass ncidos no consiguiron triunar. Por l contrario l impul-so bociu dio lugar a la cración d rgmns dictatorials n Poo-nia Austria Hungra pass bálticos tc u cuminaran con la gada

dl ascismo n talia19

Page 165: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 165/367

E frente civil

a gurra supuso una moilización xcpciona d oda la socidadd los paíss nrnados. Por un ado ra ncsario mannr a pro-

ducción d as ábricas d armamnos por oro asgurar ano a a po-blación ciil como a los soldados n l rn aprvisinamient deaiments. Admás as auoridads s iron obigadas a rsringir as i-brads públicas n nombr d a dnsa d a nación. a prnsa os i-bros as acuadads cinmaográcas odos os cnros d nrés dos ciudadanos nían l mismo obio acr paicipar al rn ciiln la gurra u s dsarroaba n as rincras. S raaba d un nuonou isoriográco d la gurra mu alado d a radiciona isoriamiiar o poíica

a ida coidiana n las ciudads pubos s conirió n una parimporan d mundo d a gurra alada dl campo d baala. as s-rcuras d rabao ron prondamn alradas. a conomía d gu-rra ncsia a las murs oda a mano d obra disponib para mante-ner funcinand ls diferentes sectres de la ecnmía Puso u lamaora d os ombrs n dad d rabaar s nconraban n rn lasmujeres, u asa noncs ocupaban pusos scundarios n as aras dproducción reaizaban tds ls trabajs que estaban reservads a lshmbres, n as ábricas d armamno como conducoras d raníasmauinisas d rns o cuiando os campos. Por primra z surgió agura d a mur asalariada u dsd su nua indpndncia nró aormar par dl mundo sindical poico. A as u prmancan n suogars a gurra ls orció la oporunidad d una ddicación dsinr-sada como nrmras o madrinas d gurra

Eidnmn al érmino d a gua os ombrs riindicarocomo prrrogaia masculina sus pusos d rabao pusiron n a lodsos d mancipación d a mur. Para a maora d la socidad a -gura d la mur rabaadora no saba odaía lo sucinmn acpa-da. Sin mbargo ron numrosas as murs u s opusiron a crra

s capílo d a isoria mprndiron camino d a luca por lodrcos d a mur drco a oo. Si bin o oiron n raBraña Almania no as l caso d las rancsas u iron su siuación agraada por a aniaborisa d 1920 las lamadas a los aors amiiars : las mujrs juto a los hos los hombrs las fábrca

os gobios n impos d gura inn u conrolar la inormación u llga a a opinión pública con rcicio d la cnsura u casigun as indiscrcions sobr la marca d la coninda a mi-sión d os priódicos no s ano proporcionar inormacions como diminarlas ngarlas o abricaras con abiidad. En ningún momno db

90

Page 166: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 166/367

alntar sntimintos drrotistas, sino por contrario rorzar connci-minto optimista d ictoria Por stas razons, os priódicos actúan comuna proongación d os gobios, alimntando l odio acia nmigoy magnicando as atrocidads comtidas n l rnt. E lma d a patria

n pigro db pralcr sobr cuauir otra considración. Eso lou izo la prnsa aullos años.

Pro no sóo los priódicos staban somtidos a a cnsura A partir d1916 las comisions d contro postal n los jércitos an la corrspon-dncia d los soldados, borrando todo aulo u pudira crar un climadrrotista n a rtaguardia. ncluso s craron caras modo para los sol-dados con dicultads para scribir, u rducan as imprsions dma-siado prsonals El n útimo ra ngar a ralidad mortra d rnt yconrtir n éros a os soldados, a prcio d una rtórica gurrra ari-

cial, prcibida como insoporab por aulos u conocían la raidadd as trincras, como caso d numrosos intlctuas.

Baance de a gura

El n d la gurra dó una Europa dstruida, conómicamnt arri-nada y con pérdidas umanas norms D los 65 milons d ombrsmoilizados, muriron más d oco milons y casi sis milons uda-ron mutiados, a los u ay u añadir las ctimas ciils como cons-cuncia d as opracions miitars, l ambr y as pidmias En losútimos mss d la gurra, a pidmia d a grip spañoa, trada porl curpo xpdicionario amricano, u particularmnt dastadoracausando milons d muros, bastants más ctimas u n os dos pri-mros años d gurra El balanc d ctimas u snsiblmnt más -ado n Almania, Austria, Rusia rancia, y más rducido para los Es-tados nidos.

Las conscuncias a argo pazo s raron n un marcado décit dea nataidad, a ubo u añadir os imprtantes mimients mi-

gratris. Más d un millón d amans procdnts d Poonia, d lospass bálticos y d AsaciaLorna s stablciron n la rpública dWimar E conicto grcoturco ocasionó l éxodo d más d un milónd grigos d Asia Mnor

odas las rgions u ron zonas d combats como Bélgica, nort y l st d rancia, l nort y st d taia y a zona uropa rsasuriron la dstrcción d casi 100% d su potncial agrcoa indus-trial. Las inrastructras rroiarias, as carrtras y os punts ronn par dstruidos ran Brtaña, u no surió n su titorio los com-bats d la gurra, prdió una part important d su marina mrcant.

1 9 1

Page 167: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 167/367

Francia l país más acado n razón d ss ricas rgions agrícolaminras indsrias. Por conrario l poncial prodcio d Amania udó casi inaco lo moió la racción d insgridad d Fran-a

La grra auinó las ecnmías, y las mondas d los paíss ro-pos s iron acadas por las ddas conraídas Los Esados Unidos sconiriron n los banques de ls países beligeantes, conrarongrands mprésios y s iron obligados a amnar olmn d bil-s n circlación proocando na pligrosa inación. Por conrario lopaíss no uropos s bnciaron dl conico n paricar Japón Ca-nadá y los Esados Unidos.

Los cambios socias culras y poíicos ron considrabls y ariabls n nción d la cagoría social Aullos nían nas rna

as s arruinaron con la inación y s azaron conra Esado ibral no abía sabido progr ss inrss. Los asalariados y la cas obrra nopdiron aronar l alza d los prcios no s io compnsada con lasbida d salarios Por l conrario l campsinado s bnció dl coni-no amno d prcios así coo los spcadors u prono icirongrands ornas En noimbr d 9 8 rminaba la grra y mpzó n-oncs a luca nr los ncdors y los ncidos y a aboriosa dnición d los raados no sólo dbrían sancionar a los ncidos sino or-ganizar la paz para l uro.

LA GUEA EL MUNDO DE LA CULTUA

ano los scriors d los paíss ormaban la Enn coo lod la ripl Alianza armaron s posición an la gurra. Nolas posías y plícuas descibían el clima de la guea dsd sus inicios coo nmomno único inolidabl así o aría abril dAnnunzio n ss in-amados discrsos conra allos u n aia criicaban la nrada n lagrra. Los uurisas ya sn ialianos rancss o rusos admiraban la

plasicidad d las máuinas prodcía la grra. Oros coo RomainRoand prdicaron l pacismo y algnos coo André id dndironla ura rconciliación rancoalmana.

La grra s conirió n na dnsa d parioismo En Francia s-criors poas y pinors coo Bra Drain Apoinair FandLégr Max Jacob Aragon o André Bron s aisaron coo olnarios.nclso arisas xranros acdían a los cnros d rclamino sp-rando obnr la nacionalidad rancsa. En aras dl parioismo s cambiaban los nombrs d las cals por mplo Lia n lgar d Brlín pasoralsaciano n z d pasor amán y l Agua d Colonia pasó a llamars

192

Page 168: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 168/367

Agua d Loaina. Apollinar io apasionadas dclaracions dl rnt. lruido d los obuss los conirtió n maullidos d gato los tros d artill-ría n ugos articials, y asta llgó a grabar n la caa d pasta d dnts qué bella es la guerra!

Sin mbargo, mucos intlctuals u mostraron su ntsiasmo al ini-ciars la gurra dcpcionados d la ida prosaica, olidaron su ntusasmod participación solidaria Aulla borracra pasó pronto, y que quedófue un gran vací. La dsoladora siación d los soldados n las trincras l nuo ta d scritors y pintors, para u la socidad toas con-cinca d la ralidad icira contrapso a la propaganda y dsinoaciónd los gobios Los trists «po lus>, soldados rancss n las trncras,dscubriron l orror d la da n rnt, durmindo sobr la tirra n-sangrntada, cubréndos dtrás d un montón d cadárs y soporando los

disparos d los obuss y los gass asxiants. La obra d Hnri Barbuss, Lefeu prmo Gocourt d 9 1 6 dscribía los oors d las matanas n losprimros mss d la gurra La plícula La atalla de la Somme dio a conocr n la rtaguardia, si no da la ralidad dl nt, al mnos una partdl mismo Carlos Salsa n Italia, siguó n la misma lína n su obra LasTrheras así coo Curo Malapart n Caporetto Vva

ro tambén n l campo d la rpl Aliana los intlctuals dscribron los orrors d la gurra. El austriaco Karl raus, n su obra Los ltmos das de la humadad scribía l drama d sos años inaccsblspara la mmoria y sólo consrados n algún suño sangrinto, la tragdad la umanidad us toda la inamia bélica acaba suprada por la inamaumana»

l pintor austriaco org ros, soldado raso durant l conicto, r-ó n sus pinturas l orror, la mutlacón y la dstrcción La gurra sconrtió para ros n todo 0 contrario d lo u prtndía conurar lntusasmo nicial. tto Dix, antguo combatnt, ró n sus cuadrosxprsonstas los mutlados d la gurra, u smboliaban la mutilaciónd toda Europa Max Bkam dibuó n sus pnras l dramático panoramad una conrontación llada al absurdo y dnunció la iolncia d la r-

prsión n la Almania ncda d la posgua.l mundo d la cultura s io actado dirctamnt por las cons-cuncias d la gurra. l ta prrido d nolas y d tstimonios ra lsacricio d los combatints y l orror d la ida n las trincras, cooLa vda de los mártres d orgs Duaml, o Al oeste ada uevo dE. M. Rmaru Pro también los libros dnunciaban lo absrdo d lagurra, coo El ados a las armas d Hmingway, o El vaje al de laoche d Célin o algunas obras u raban una cirta nostalgia dl -roísmo, coo La sal de la terra d Escolir, o La Trpulacó d JospKssl. Jan altrBoissir pintó un millón d mutilados dsando

193

Page 169: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 169/367

14 d ulio d 1919. Para l turista Maritti, la drrota d las idologías l rsultado d la gurra.

LAS EVAS FROERAS E EROPA 19191923

EANCO

FRANCI

' n

VY: t/a istórico y Gogrfo Uivrsitaro, Madri UNED 2006 p. 207.

94

V

Page 170: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 170/367

LA NEUTALIDAD DE ESAÑA

El obieo españo poamó su neuadad ane e onio mundial aunue la opnón púba se dvdió ene aiados rma-

os. La uea beneió la expansión eonómia sobe odo en las eiones del noe peo gró furts dsigualdads. ueon muhos osue se enueeon aias al omeo on los pases beieanespeo a an masa de abaadoes vo aavase su suaón E desoneno einane movó e crcimit d las rgaiacis brras eaumt d las hulgas ue ulminaon en a primra hulga gralde España en 1 9 7 E ono de Maueos ue haba oasonado unaonnua pédda de vidas humanas aanzó su puno más ádo en uiode 92 , uando as opas de los ebedes eños deoaon a as e

zas españolas en a baala de Annual Desde enones a uesión de Maueos se onvió en una de as pnpaes ausas de a desuón deléimen paamenaio Los debaes sobe as esponsabiidades del desase popiaon ue en 1 923 e eneal Miue mo de Rvea deaun ope de Esado polamaa la disouión de las Coes a eaiónde un Dieoo ma Conebdo niamene omo un beve paéness del ssema paamenao la diadua de mo de Rvea duaahasa 1930

DOCUMENTOS

TTO . LOS ÚLTMOS DÍAS D LA HUMANDAD

Pus toda a nama béca acaba suprada por a nama humana d no qu-rr sabr nada d a gurra porqu os hombrs toran qu a haya, pro no qu a haya habdo Cayó n ovdo para quns a sobrvvron, y aunqu asmáscaras s pasn st Mércos d Cna no qurn or habar a una d aotra Qué comprnsib rsuta dsncanto d una época simpr ncapa dvvr y d magnar o vvdo, a a qu n squra su propa runa strmc quno snt a xpacón, como tampoco sntó sus actos ) Porqu hcho d quhabrá más gurras no rsuta n absouto nconcbb

Kraus Kar Los úimos dís d umniddd Tusquts Barcona, p

195

Page 171: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 171/367

XO Il . ANIFISO BOLCHVIQU N PRO D LA PA NDIAL

l Gobieo Obrero y Campesino gobieo naido de la Revoluión de losdas 6 y 7 de noviembre y apoyándose en los Soviets de los Diputados Obreros

Soldados y Campesinos propone a todos los pueblos beligerantes y a sus gobiernos la apertura inmediata de las negoiaiones on iras a una pa demoráiay justa.

Por paz demorátia y justa paz adientemente deseada por la inmensa mayora de os obreros y de las lases laboriosas agotados por la guerra; paz que losobreros y los ampesinos rusos después de haber deribado al régimen zarista nohan esado de exigir el gobieo entiende una paz inmediata y sin anexiones esdeir: sin onquistas de territorios extranjeros y sin reunión violenta de poblaiones extranjeras ni indemnizaiones

l gobieo de Rusia propone a todos los pueblos beligerantes la onlusióninmediata de diha paz y se delara dispuesto a tomar todas las medidas deisivas neesarias en espera de la ratiaión de todas las ondiiones de esta pazpor las asambleas autorizadas de las dierentes naiones y pueblos.

n John Reed Diez días que conmovien el mundoBarelona. 1937 p. 111

96

Page 172: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 172/367

TEMA

EL MUNDO DE ENTRE GUERRS

1 La CONFERENCA DE PAZ DE VERSALLES

2 LA SOCEDAD DE NACONES2 1 Asambla nra22 Conso Prmannt23 Scrtariado prmannt

3 LOS RAADOS DE PAZ3 1 El ratado d Vrsalls3 2 Los ratados d Saintrmain y rianon3 3 El ratado d Nuilly3 4 El ratado d Srs

4 POLÍCA, ECONOMÍA Y SOCEDAD ENRE 1 1 Y 13

4 1 Los lics años int42 La crisis d 1243 La caída d la Bolsa d Nua York44 La Dprsión d los años 130

El ew Del

5 EL ASCENSO DE LOS OALARSMOS5 1 E Fascismo italiano5 2

El Nazismo almán5 3 La Dictadura d Stain

1

Page 173: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 173/367

TEMA 9

D D AS

Después de aumasmo de uao años de guea de a ampud deos medos de desuón uzados a opnón púba munda aó eono eén aabado omo a Gan Guea Todos enan a espeanzade ue ea a úma onfonaón de esas aaesas ue a pade enones se ogaa una paz duadea

LA CFCA D PAZ D VSALLS

Paa onsegu esa paz duadea os dgenes de más de ena pasesse euneon en Pas donde desde e 2 de eneo a de juno de 99uo uga a Confeena de Paz Los epesenanes de os Esados en-

dos no eon nados n ampoo os de a Repúba de os soes a osue se onsdeaba ue haban aonado a ausa de os aados poueea neesao esabee una baea paa mped a epansón de a deoo-ga boheue Las edadeas desones eon omadas po e Pes-dene de os Esados Undos Woodo Wson e de ana Cemeneaue de Gan Beaña Lod Geoge e de Iaaoo Oando

Las deas de Wson onodas omo os « pts, se mpuseonen os debaes Paa oganza a paz ea ndspensabe ue os gos eoaes esen souonados basándose en e pnpo de auodeem-naón de os puebos a egamenaón de a uesón oona a auo

99

Page 174: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 174/367

nomía d os publos u formaban part d mprio otomano así comoa indpndncia d Poonia. gualmnt postulaban abandono d a di-pomacia scrta la organización d un dispositio d sguridad colctia la pusta n marca d una poítica d dsarm mdiant l arbitraj d

la Socidad d Nacions los Estados rmants.Sin mbargo las tsis d Wilson cocaron con los intrss particula-

rs d cada nación como ra l caso d Europa Cntra d os Balcans con l mpño d los ncdors d asgurar sus trritorios para u noolira a producirs otra catástrof. En l caso d Francia Clmncaurclamó a ocupación prmannt d a margn iuirda dl Rin unanorm compnsación conómica por part dl Ric. Pro tanto l prsidnt Wison como Llod org s opusiron por tmor a a gmonafrancsa poru dsaban constrir una Aania r para frnar

comunismo.Por su part talia u riindicaba los trritorios d rist l rn-tino stria Dalmacia part d los trritorios dl mprio otomano s n-contró con a oposición d Wilson. talia s sintió tratada como parintpobr d os aliados lo u motió abandonó d os rprsntants ita-ianos d la Confrncia raió su rsntiminto contra los ncdorspor una ictoria militar mutilada n la msa d ngociacions.

La posición d prsidn Wilson siuó a os Estads Unids comoábit de la paz. Su ida ra crar una nua ía para las rlacions ntrlos Estados lo u implicaba una participación dircta d los Estados ni-

dos abandono d su tradicional poltica d aislaminto. Sin mbargola rnuncia d los Estados nidos a participar n l nuo sistma d s-guridad colctia supuso un duro golp para a autoridad mora d la So-cidad d Nacions.

LA SOCIEDAD DE NACIONES

E Pacto d la Socidad d Nacions rmado n abril d 9 9 u s

intgró n todos los tratados d paz stablcía l principio d asistenciamutua ente ls Estads miembs n caso d conicto aunu sin d-nir claramnt cuás srían las sancions militars contra l agrsor.Pro la ausncia d una furza intacional la ngatia d os Estadosnidos a adrirs a la Socidad d Nacions uitaban fctiidad alPacto. Los Estados rmants s compromtían a solucionar sus difrnciassin tnr u rcurrir a la gurra xcpto n caso d gtima dfnsasto fu rcogido por l pacto BriandKlog d agosto d 928 u ad-mitía u rcurso a a gurra sría lícito contra cualuir Estado u io-as l Pacto d la Socidad d Nacions.

200

Page 175: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 175/367

Los órganos d la Socdad d acons comprndan la AsambleaGeneal d odos los Esados mmbros Cnsej Pemanente, orma-do por cnco dlgados prmanns d Franca ran Braña ala s-ados ndos Japón cuaro mmbros mporas lgdos por rs

años s runa rs cs al año un Secetaiad pemaente, numrosos organsmos spcalzados n parcular la Organzacón naco-nal dl rabao la Cor naconal d Jusca.

ncalmn la Socdad d acons mpuso mddas para la lma-cón d armamnos a Almana a los rsans paíss ncdos Pro lasdrncas nr los Esados orgnaron numrosas obcons: ué s n-ndía por armamnos ué armas ran dnsas cuáls no cómo con-rolar l dsarm. Dz años dspués d su cracón l balanc d la So-cdad d acons ra basan ngao pus n s consoldó la sgur-

dad colca n s llgó a un acurdo para la lmacón d armamnos.Las drgncas s ubran poddo rsolr s l Conso ubs acado d manra más rm s la opnón públca d los grands Esados u-bs anado a sus gobos a omar ncaas. La ala d acurdo nrFranca ran Braña u domnaban l Conso la ausnca d losEsados ndos u abían rnuncado n 920 a racar raado dVrsalls para no mplcars dmasado n los asunos uropos dmos-raron la ragldad d la paz naconal.

LOS TATAOS E PAZ

El Tatad de Vesalles

La alra d los Espos dl palaco d Vrsalls lgda para larma dl raado d paz con Almana l 28 d uno d 1 9 19 . Dspués dlargas complas dlbracons los rprsnans d Esados ndos,Franca ran Braña ala arburon a Almana la rsponsabldadmoral d la gurra l mpusron duras condcons cláusulas rrora-

ls mlars conómcas drsas garanas u mpdran una nuaagrsón.Almana cdó a Franca Asaca Lorna a Bélgca Eupn Ma

méd Posnana una par d Prusa occdnal a Polona u ncluía unasalda al mar a raés dl corrdor d Danzg u aslaba a Prsa ornaldl rso d Almana. La sur d la Ala S1sa rclamada por Polona Almana dbría sr dcdda mdan un plbsco u o lugar n192 nalmn drmnó u udara unda al rroro almán. Proan las prosas d los polacos la Socdad d acons ddó l rr-oro nr los dos paíss Por oro lado Franca uría anxonars l Sarr

201

Page 176: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 176/367

y onoa a uena de Rhu namene se dedó ue a Soedad deNaones admnsase ese eoo duane une años paa más adesomee a uesón a un pebso onedéndose a ana a expoaónde a uena mnea de Rhu en ompensaón po os desozos pooados po os aemanes en as mnas de noe de ana Aemana nunaaepaa os mes de as foneas ue e eon mpuesas y o onsde-ó una humaón Po úmo se pohba a Aemana a unón de su e-roo on Ausa

Las áusuas maes de Taado peean a aboón de seoma en a nuea Repúba de Wema y eduan a 100000 hombes asezas naaes y eeses N o poda dspone n de aea pesada nde anues n de aaón ma y su oa naa e onsada Consde-ada esponsabe de a guea po e auo 2 3 1 Aemana endra ue

paga en onepo de epaaones una andad a ja poseomene pouna omsón aada Po úmo se daban gaanas de segudad a anamedane a desmazaón de a magen zueda de Rhn Ademásos Esados Undos y Gan Beaña se aseguaban una neenón nmedaa en aso de oaón po pae de Aemana ana onsdeó nsu-enes as áusuas de gaanas de Taado de esaes ane un een-ua aaue aemán menas ue Gan Beaña y Esados Undos as uz-gaon exeas

E Tratad de SaitGermai 1 0 de sepembe 11 y de Tria

(4 de juno11

mados espeamene on Ausay

Hunga des-maneaon oamene e Impeo ausohúngao fomando dos Esadosndependenes a os ue es e aebaada una gan ae de sus eoos en beneo de Poona de Rumana y de Iaa Esa ebó e Ten-no e AoAdge y a udad de Tese peo no as Damaa y umeue pasaon a foma pare de Yugosaa Hunga pedó a Tansanaen fao de Rumana y Esoaua se unó a eoo de Bohema y Mo-aa paa foma Cheosoaua

E Tratad de Neuiy 2 de noembe 11 sanonó a papa-ón de Bugaa en a guea a ado de as poenas enaes po o ue

uo ue ede una pae de Maedona a Seba pas ue se negaa ene nueo Esado ugosao La Taa e edda a Gea y e su de aDobuda a Rumana

E Tratad de Svres 1 1 de agoso 120 desmaneó e Impeo oo-mano Sus eroos áabes eon oogados a ana y Gan Beañabao a foma de mandaos y mó sus posesones en Euopa a a udadde Consannopa Sn embago a eouón de Musapha Kema noaepó e Taado rmado po e suán ognando a guera ona Geapaa eupea a Taa oena y Esma eroos ue namene e

eon eonodos po e Taado de Lausanne en 123 202

Page 177: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 177/367

POLTCA, ECONOMA SOCEDAD ENTE 99 99

Las seueas de a Gan Guea ondonaon e desaoo de as eaones neaonaes duane ese peodo Peo hubo ambén oos faoes ue neneon omo e onexo eonómo e pape de os Esa-dos y de os poos as omo a opnón púba S os años ene e-pesenaban a espeanza de una paz duadea y una pospedadeonóma no se podan oda os desódenes soaes y eonómospooados po e ono

Los Taados onudos no eaon un nueo oden neaonaaepado po as gandes poenas La eaón de a Soedad de Nao-nes mpaba a unanmdad de as eaones neaonaes sobe aua eposaba a Euopa sugda después de esaes Sn embago a des

onanza ene os enedoes no audaa a manenmeno de a pazLos Esados Undos no deseaban ue Gan Beaña eupease a supe-maa munda. Po su pae Aemana Iaa y Rusa mosaon su hos-dad haa os Taados o ue daa ogen a a fomaón de dos bouesanagonsas en Euopa e de as demoaas beaes ue uean man-ene e statu qu y e de os Esados esonsas adesaos de odennsuona esabedo Bajo una apaene homogenedad os Taadosesaban eos de ons un ssema neaona unánme.

Ls felces añs ente

La nuea Euopa sugda después de ono omó onena de ababae en a ue haba ado No sóo haba peddo su pape dgene ena esaega munda sno ambén su podeo eonómo en fao de osEsados Undos Apaeó una nuea geneaón ue soñaba on un mundomeo y poamaba uca más la guea y omó onena de ue apa de enones nada sea gua n en a poa n en a eonoma nen e ae

Esa nuea soedad euopea ndduasa y exaagane esabaeemene nuda po desas páas uaes adas po os sodados ameanos ue papaon en a onenda o po aueos euopeosue paeon a os Esados Undos y egesaon a Euopa mbudos de nueas endenas asas La guea haba onmoonado e uneso esé-o de esoes y de asas peo después de 1919 Pas oó a on-ese en e poo de aaón en a ea pomeda de odos os asasde mundo En ana a eaa onempó e nameno de desao-o de momeno Dada ue haba sugdo en pena onenda en uh

en 1 9 1 6 ene os exados de dfeenes pases eundos aededo de es203

Page 178: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 178/367

cror rumano Trsan Tzara y dl pnor alsacano Jan Arp. El surrealsmo a mnudo prsnado como rdro dl dadaísmo uo un orgn dsno, puso qu su nacmno s rmona a un ncunro nr André Bron y Jacqus Vacé n l ospa mar d ans n 1 9 6 .

En s clma d pusa n cusón d los alors morals y sécosaparcó n Almana l expresosmo una nua orma d concbr ar, y u a drnca dl dadaísmo y dl surrealsmo no s raaba d unascula, puso u ya abían surgdo ans d la gurra n los momnos aríscos De rüke (El Pun) y Der laue Reter (El Jn azul).Los orrors d la gurra acnuaron su anconormsmo, la dnunca duna burgusa aman d ujo qu no s procupaba d la msra d losobrros y d los anguos combans.

En Rusa no la gurra, sno a caída dl zarsmo y la Rolucón, las

u cooconaron las bass d a socdad y d la culra radconal dlpaís Los arsas saudaron con nusasmo l nuo régmn y pusron lar a su srco. Algunos pnors aados dl marxsmo, como Kandnskyo Cagall, acparon pusos mporans n la Acadma d Blas ArsEs clma d lbrad n mara d cracón arísca aorcó a xposónd momnos d anguarda anrors a la Rolucón, como futurs-mo d Maakosk, mnras qu n aa l crador futursmo Marn, parcpaba n la cracón dl momno ascsa.

Pro sa lraura y s ar radcalmn modos ran cada mnos comprnddos por gran púbco. Juno a sa culura d l nacóuna culura popular a raés d la músca, la rado, l cn y l dpor, acdad promoconada por a prnsa y por l éxo d los Jugos Olímpcod Camonx d 1924. Esa culura d masas saba rmn nudapor la culura amrcana En co, los Esados ndos s conrron nun modlo d rrnca, sobr odo n Franca. umrosos scroramrcanos, como Hmngway, Hnry Mlr Man Ray s nsalaron nParís, pro ambén d oras naconaldads, como Soun o Modglanu ormaron 0 u s a llamado la Esuela de París.

Los años n no sólo uron la época d la algría d r dspué

d los dsasrs d la gurra, sno ambén los d ecnstucción ecnómica. Sobr as rnas dl papl drgn, Europa snó las bass d unanua políca naconal, basada n la Socdad d acons y l prncpo d sgurdad colca. E dsarrolo conómco d los años npropcó qu las class populars ambén s snran araídas por a amósra d nusasmo rnan.

La década d 1920 marcó un gro dno n Europa. La posgurrabía rmnado, a rconsruccón abía concludo y l ordn naconal rsulan d los raados d paz abía sdo progrsamn rorgan

zado d arrba a abao. Sn mbargo, n la socdad n los gobos s204

Page 179: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 179/367

daban cunta d la ragilidad d la sguridad intacional En 130 la o-cidad d Nacions dó d sr l árbitro d las rlacions intacionalsy cada país olió a crrars sobr sí mismo como si la gurra mundial noubira concluido. a ra d prospridad trminó dando lugar a la gran

dprsión d los años trinta

La cisis de 99

a gurra proocó dsuilibrios instabilidad En primr lugar conla inación gnrada u puso n ntrdico la stabilidad montariaDspués originando dsuilibrios socials u actaron más amplia-mnt a la clas mdia a los pnsionistas y a los ubilados. a uoria co-

nómica d los años int scondía un malstar latnt u s pondría dmanisto al iniciars la crisis d 12 n Estados nidos.a gmonía amricana l rsultado dl apoyo logístico y d ar-

mamntos a los paíss aliados durant la gurra. os Estados nidos nosólo no abían surido los ctos dstrctios d la continda sino uadmás contaban con l pago d las dudas d los aliados u ascndíana 10000 millons d dólars. Esas transaccions transitaron n una sp-ci d círculo n l u Estados nidos concdía préstamos a Almania yésta pagaba las rparacions d gurra a los aliados uropos u a su cancaban sus dudas y dolían l dinro a los Estados nidos. Estuo d capitals proocó un xtraordnaro crcimnto d as nrsionsamricanas.

Dsd 125 la rt mcanización d la agricultura originó una su-producción dl mismo modo u n la industria ambién s produjouna gran concntración bancaria u si por un lado ponía d rli uncirto dinamismo por otro mostraba la dbilidad d la conomía amrica-na dmasiado ligada al xcsio risgo d las ntidads nanciras Hubotambién un crciminto considrabl d la construcción d iindas dnrgía léctrica y d la industria automoilística.

Pro a partir d 12 l rápido crciminto d la producción l ds-arrollo anáruico dl crédito y la conanza xcsia n l libralismo aorciron una important spculación. A partir d 12 los tipos d in-trés subiron dl 406% al 76%. Esta alza s xplica por l aumnto dlas compras a crédito y por la xportación d importants asas d capi-tals al xtranro

Algunos mss ants d octubr d 12 la conomía amricana m-pzó a manistar signos d dicultads. intras u la producción au-mntaba d orma spctacular los salarios no lo acían dl mismo modo

y los consumidors no podían comprar todos los productos disponibls.205

Page 180: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 180/367

Las enas de auomóles los gasos en el seor de la onsruón empearon a desender los demás seores n fuen capaces de absbee exces de pducción Además el omero eeror se enonraba sueo a un proeonsmo en aumeno en el mundo ndusralado Muhos

nersores ue habían omprado íulos a rédo no podían deoler losnereses deengados pueso ue el ala del preo de las aones era neror al ose del présamo

La caída de a Blsa de Nuea k

El 24 de oubre de 929 el llamado uees Negro la Bolsa de NueaYork epermenó una baada espeaular Más de ree mllones de a

ones se puseron a la ena sn enonrar ompradores mles de aonsas peueños nersores ue habían ugado en Bolsa uedaron arrnados El páno bursál puso n a una espeulaón al ala de las aones ue no se orrespondía on los beneos obendos

Para raar de frenar la aída de la Bolsa de Wall Sree los grandesbanos ompraron odas las aones en rulaón Hubo un lgero repune de la Bolsa pero se oló a hundr uando los banos nenaron asu e ender las aones La suaón se ho nsosenble uando losparulares dederon rerar sus depósos de los banos muhos deellos uebraron Numerosas empresas baaron los preos para dar salda a

sus produos lo ue produo una baada de los salaros una reduóndel poder aduso

La maoría de las empresas ue se manenían graas a los rédos nopuderon deoler los présamos se eron oblgadas a errar Esa suaónprooó gran aumeno del paro as el 25% de la poblaón aa numerosos parados se enonraron en la msera ueron muhs los banueros parulares ue se anaron desesperados algunos se sudaron

El gobeo republano del presdene Hooer puso en marha unasere de meddas ue no ueron onseuenas posas; por e onraro

agudaron la reesón e mpderon la reuperaón de la eonomía Losameranos heron responsables de la rss a los republanos no es deerañar ue en las eeones presdenaes de noembre de 932 eran derroados por el demóraa rankln Delano Rooseel

La Depesión de s añs 9

Cuando Rooseel asumó la Presdena en maro de 933 puso enmarha un amboso programa eonómo soal para remedar los de

206

Page 181: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 181/367

asadoes eecos de a css de 929 el ew Deal ue desgna odas asmeddas ecnómcas y scales oadas po os Esados Undos ene933 939 Se aaba de cea un nueo maco económco eoma dessema bancao, abandono de paón oo, deauacón de dóa, ma-

cón ounaa de a poduccón agcoa paa conoa e exceso de po-duccón, puesa en macha de gandes obas púbcas Peo más noe-doso e a nterencón del Estad en la ecnmía nauguando e a-mado Estado Provdeca ue pema a os paados accede a cédosde gobeo

Esas pmeas meddas, aunue ueon buenos esuados, no eonde odo ecaces paa mped e aumeno de pao, poocaon mo-menos de poesa de os secoes sndcaes No obsane, a poca deneencón de Esado en a economa só paa frenar la crss, aun-ue no consguó ue a depesón ese supeada

Ene 935 93 9 uo uga e segundo ew Deal. Lo más sgnca-o de esa eapa eon as meddas adopadas sguendo as eoas deeconomsa ngés John Manad Kenes eanza a economa medanee consumo, e aumeno de os saaos as audas de Esado A deen-ca de a eoa bea, Kenes consdeaba necesaa a neencón deEsado en a economa, sn ue po eo se pusea eno a a auonoma deas empesas Eo conduo a pesdene Roosee a eaza una pocasoca más deca, pomoconó a ceacón de seguo de desempeo e n-adez, a ubacón a os 65 años as audas a os enemos ancanos,

meddas nancadas po e EsadoSn embago, pese a as meddas en go a pesa de un peodo de me-

oas, e pas oó a ena en ecesón a pa de 937 Paa agunos, eose deba a as numeosas pesacones socaes conceddas a os abaadoes,menas ue paa Roosee a ecesón ea a consecuenca de a negaade os ndusaes a ne E Pesdene eacconó con apdez medane apuesa en macha de gandes obas púbcas, ncenando a os agcuoespaa ue eduesen a supece cuabe dsmnuesen a poduccón, es-abecendo un saao mnmo gaanzado educendo e abao semana

a 44 hoas A naes de 938 a economa amecana, s ben no se haba e-cupeado oamene, expemenó una mpoane meoaLo más sgncao noedoso de aes meddas e a neencón

de Esado en a economa, ue sea de eempo a oos pases No poeo a economa consguó despega, e númeo de paados segua sendo mu ao hasa 939 Desde un puno de sa poco, Roosee saóaoecdo, como o demosaon sus sucesas eeeccones a a Pesden-ca en 940 944

Aemana ue uno de os pmeos pases de Euopa en su as con-secuencas de a css amecana Las eeadas candades ue ena ue

207

Page 182: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 182/367

-

pagar a os aliados n concpto d rparacions proocaron una prondainación sin olidar qu os Estados nidos s iron obligados a rpatriar los capitals inrtidos y a conglar los créditos No disponindo drsras para acr rnt a los pagos los bancos almans ron a la

ibra. E cirr d las rontras por part d los Estados nidos a los prodctos almans proocó colapso d nmrosas industrias l crciminto dl dsmplo la baada d os saarios d los uncionarios y a disminución d as prstacions socials A partir d mayo d 93 la uibra dl banco austriaco dit Anstal prcipitó as dicutads d lasntidads bancarias almanas Las causas ay buscaras n la dsconanza d los mdios nanciros uropos ant una posibl unión d Amania y Austria.

na d las conscncias d la crisis u la intrnción d los scsios gobios almans n sistma nanciro mdiant l cntrl dels resrtes más imprtantes del sistema ecnómic por stado. Losctos d la dprsión también actaron a la política almana. Los partidos d cntro no spiron acr rnt a la crisis s ndiron y nlas lccions d 930 partido nazi y los comunistas obtuiron xclnts rsutados sa tndncia continuó n las lccions d 932 cuando os nazis aumntaron ss rsultados. A nals d nro d 933 Hitlr nombrado Cancillr n n momnto n l u l stado tnía n susmanos las rindas d a conomía. Aprocando sta situación Hitlr mprndió n asto programa d obras públicas l ram miitar y l contro

d los prcios y los salarios.En a Conrncia d Londrs d 933 los rstants paíss ropos

trataron d aunar sus srzos para salir d la crisis pro no ubo unanimidad n as socions. Cada país decidió adptar sus prpias medidasprteccinistas. Francia no s io actada por la dprsión asta 930 ytuo más incidncia n l sctor agrícola n l industrial. A mdida ua crisis conómica s acntuaba la poítica radicalizándos con la aparición d dirsas organizacions d caráctr ascista En ran Brtaña lacrisis no acanzó los nis d otros paíss uropos pro también s io

actada por la rtirada d capitals amricanos y por la uibra dl KrditAnstal n Austria dond s ncontraban dpositados capitals británicos.na d las mdidas más importants adoptadas por gobio u la rnuncia al patrón oro para aorcr las xportacions proocado a daluación d la libra strlina

La crisis d 930 u tan gra u no sólo actó a la conomía sinotambién a os aors undamntals d libralismo conómico (indiidualismo comptncia iniciatia priada) a la política y a toda la socidad. Fu una crisis psicológica colctia u puso n custión las idassobr as u s abía constituido la ciiización occidnta

208

Page 183: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 183/367

EL ASCENSO E LOS TOTALITAISMOS

os paíss uropos ron alcanzados n poco impo por la crisi d930 El priodo d prospridad u abían conocido s ransorman

do n ulgas obrras y prosas conra l libralismo y l parlamnarimo. Dsd 920 riunaron n numrosos Esados uropos los egímenesautitais. En alia l ascismo d Mussolini n Polonia la dicadurapopulisa dl mariscal Pilsudski n Hungría l régimn ulraconsradordl Almiran Horty ambién surgiron dicaduras n España n Portu-gal n Yugoslaia n Albania o n Rumania. a crisis social políica yconómica culminó con l ndurcimino n la nión Soiéica dl régimn comunisa d Salin y n nro d 933 n Almania cuando Hilr nombrado Cancillr dl Ric.

os oaliarismos surgiron al érmino d la Primra urra Mundial

como moiminos d masa y con llos idologías y rgímns policosoalmn nuos n rlación con l pasado. os rgímns oaliarios sapoyan n sos moiminos d los u obinn su lgiimidad. Pro noson moiminos sponános sino u sán dirigidos por un grupo lParido cuyos mimbros son oalmn ls al J. odos ls ttalita-isms se pesentan cm mvimients evlucinais. Esa s una dlas caracrísicas u prmi disinguir nr rgímns d ipo oaliarioy los moiminos auoriarios d drcas En España Franco no insauróun régimn oaliario poru nunca s adirió a ninguna idología ro

lucionaria. ampoco l almiran Horty n Hungría ni Pilsudski n Polonia sablciron rgímns auoriarios poru no proocaron ningunarupura con l pasado al conrario urían prsrar las insiucions y lassrcturas socials radicionals. En los rgímns oaliarios l Esadoo l Parido s surzan para cntla tda la sciedad, mdian orga-nizacions ncargadas d igilar y d dirigir En odos los rgímns oaliarios s adir la importancia concdida a la propaganda y al culo a laprsonalidad d los dicadors. Si bin pudn nconrars cirtos cririoscomuns xisn numrosas dirncias nr los oaliarismos El nazismo y l ascismo son nacionalisas minras u l bolcismo s pro

clama inacionalisa. Ora dirncia importan s su aciud an lagurra: l nazismo y l ascismo la glorican así como la conuisa uls prmi sablcr su dominio. El bolcismo sin dar d bnciars d la conuisa prconiza an odo la paz.

El Fascism italian

El ascismo an odo un nómno uropo d defensa del capitalism cnta ls desódenes bes. a gurra abía acnuado los

209

Page 184: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 184/367

deseuiibios sociaes en Iaia eniueciendo a os especuadoes em-pobeciendo a os peueños popieaios a campesinado También osaniguos combaienes ue pocedían en su maoía de a case media cu-paon de a siuación a as cases dominanes a Esado ue no supo en

cona una soución a os pobemas oiginados po a guea Además osiaianos pensaban ue su paicipación en a conienda juno a os aiadoses daía después de a icoia un mao peso en a esfea ineaciona sin embago no e as La victoria mutiada coniió en un sacicio in-úi a muee de cienos de mies de hombes

E facaso de Esado ibea e miedo de as cases diigenes ane aseiindicaciones de obeos campesinos a faa de un cambio pondoen e maco consiciona a o ue ha ue añadi a pesonaidad de Be-nio Mussoini hicieon posibe e nacimieno en 9 9 de aido Fascis-a ue omó su nombe de as escuadas eoucionaias siciianas ascio

di combattimento de 893 de os ictores de a Roma impeia En aseecciones de 99 Mussoini ue había sido expusado de paido so-ciaisa en 94 po su apoo a a enada de Iaia en a guea sóo obu-o un númeo mu educido de oos

A pai de 920 os gandes indusiaes popocionaon a aidoFascisa gandes apoaciones económicas ue pemiieon a nanciaciónde escuadas amadas ue aemeieon cona as coopeaias aes sindicaos obeos En as eecciones de 92 Mussoini no obuo su-cienes oos paa hacese con e pode decidió oganiza a acción di

eca En 922 uo uga a Marcha sobre Roma con un gan despieguede opas fascisas camino de a capia E e Vico Emmanue II uisoeia un deamamieno de sange amó a Mussoini paa ue fomasegobieo

De 922 a 926 Mussoini efozó sus podees pohibió as huegas ecibió penos podees de aameno La egaidad democáica ue habíamanenido hasa enonces desapaeció como consecuencia de asesinaopo escuadas fascisas de dipuado sociaisa Maeoi en 924 Ane anegaia de os dipuados de a oposición a asisi a as sesiones de aa-

meno Mussoini puso n a a cción paamenaia prclamó a dicta-

dura en eneo de 925 Las Leyes Fascistas negaban odos os pincipiosdemocáicos a Adminisación de Esado e depuada os peiódicosanifascisas suspendidos os pasapoes anuados os Consejos municipa-es supimidos a aciidad paamenaia educida a siencio

La docina fascisa no oiene de una ideoogía deeminada peiamene sino ue se a ceando en nción de desaoo de os aconeci-mienos E pincipio ndamena de fascismo iaiano es a supemacíade Esado epesenado po e Duce. E Esado conoa odas as acii-dades de os ciudadanos os óenes son encuadados en oganizaciones

2 0

Page 185: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 185/367

paamaes, as oganzaones obeas desmaneadas, os pados poos supmdos se ea un buna espea de defensa de Esado unapoa poa, a O Los abajadoes se enuadan en un mao opoao dendo po a Carta de Trabao ue nega a os sndaos fas-

sas de oe opoaoA pa de 930 Musson apoehó a ss eonóma paa aen-

ua a eouón de égmen fassa haa e oaasmo La ss pe-mó a Esado un mao ono de a poduón agoa e ndusaSus deseos mpeasas de epansón en Áfa en os Baanes, eaon a Musson a eieta la ecmía hcia la autaquía u eame a ultaza. Esa endena se o nemenada en 935 on a onusa de Eopa a auda a as opas fanusas en 936 A pa de eseaño e égmen fassa se endueó a maón de a Aemana naz Sn

embago, s ben e aeameno a égmen de He e onsdeadoomo un éo dpomáo, a debdad de égmen aano se puso demaneso uando en 93 8 pesonado po os aemanes, pomugó una e-gsaón asa ona os judos A naes de os años ena e fassmoaano no ea sno una maón de égmen heano

El Nazism alemán

Desde su eaón en 9 9 a Repúba de Wema haba sdo mu ada, ano po os seoes de a zueda omo po os de a deeha Lass de os años ena afeó pondamene a fág eubo poo eonómo A pa de 928 sugeon numeosos momenos naona-sas, ene os ue se enonaba e NSDPA, Pado Naona Soasade os Tabajadoes Aemanes), ndado po Adof He

La edadea nauaeza de naonasoasmo ha sdo moo deonoesa ene hsoadoes, poóogos ósofos Paa muhos enazsmo es una aane de fassmo, foma pae de a fama de e-

gmenes poos daoaes nsauados en agunos pases de Euopaa émno de a Guea S ben e nazsmo ompae muhas de as a-aesas esenaes on e fassmo de Musson, omo e uo aJefe, e Pado úno, a eaaón de pas humado o e popusmo an-masa anapasa, se dfeena de ése fundamenamene en ampoana onedda a Esado Musson se onsdeaba dueño abso-uo de Esado, de ua ea su epesenaón o Jefe asmáo, menas ue paa He e Esado ea sóo un nsumeno a seo de aaza aa, supeo a odas as demás, un medo paa a guea de on-usa de espacio vita

2

Page 186: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 186/367

La supioidad uídica u l otogaban a Hitl las uncions dCancill J dl Estado, no sólo l contían n l pim psntant dl Estado, sino u él a la nación El Estado staba subodinado alPatido

Fuon numosos los actos u incidion n la llgada d Hitl alpod. Al témino d la Pima ua Mundial Hitl cuntaba los cículos d xtma dca d Munic, dond ndó l Patido NSDPA, uunía a un scaso nmo d mimbos Po a la altua d 1923 l Patido s cía lo sucintmnt ut paa acs con l pod, oganizóun golp d Estado n Baia u acasó. Hitl ncaclado, duant su dtnción scibió Mein ampf Mi Lucha u sía publicadon 1925 n l u xpuso su pogama lo sncial d su doctina. A lasupioidad d la aza aia, d la u los almans an considados los

más puos, s unían las iindicacions d un nacinalism expansi-nista. Es espacio vita s dbía loga mdiant la colonización d todoslos titoios abitados po gmanopalants, aanzando acia las gions dl st pobladas po esavos escavos. Esa conuista sía la ancad la umillación suida n Vsalls, l inicio d una an Almaniadstinada a domina uopa lugo l undo.

Almania uno d los paíss más actados po la cisis. La tiada d capitals xtanos oiginó la uiba d numosos bancos l aumnto dl dsmplo, u actó pincipalmnt a los obos a los óns. odo l país s io sumgido n una gran crisis mral u nciaía a los patidos d izuidas, po sob todo a los nazis, usupion apoca la dsconanza d la pobación ant una nua ola olucionaia. Hitl pomtió a los almans conuista l pusto n lmundo u ls abía sido abatado, s atao a la bugusía pomtindona l ascnso d los olucionaios, sduo a los gands popitaos industials con la dcisión d pon n maca l am d la industia gands obas pblicas. El nmo d simpatizants u pogsiamnt n aumnto

as su nombaminto coo Cancill n no d 1933 Hitl po

clamó l NSPDA coo patido nico, disolió todos los sindicatos unió a patons mplados n Fnt dl abao. Có una policía scta, las SS, ncagada d limina calui oposición al égimn, dspués d aniuila n 934 a los intgants d las SA (Scción d Asalto),n la «nche de ls cuchills largs. Dspués d la mut dl psidnt Hindnbug, n agosto d 1934 Hit s conitó n sidntdl Reichstag obtuo l pod total sob todos los sctos d la población. A pati d s año instauó un égimn totalitaio, basado n unaoganización antidmocática auizada con una obdincia ciga al

Führe2 2

Page 187: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 187/367

Como n la taia ascista, uno d los instrumntos sncials d go-bio a ppaganda os priódcos, a radio, cin, a nsanalas organizacions unis, tc. Cuauir actiidad ra controlada por lMinstrio d Estado d la Propaganda y d la normación, dirigido por l

todopodroso obls. Otro d los Ministrios cla u l d ntrior, uprmitió la dtnción arbitraria d comunistas y socialistas dspués dl in-cndio dl Reichstag (la Cancillría) as administracions d las rgionsLanders uron suprimidas, crando un Estado cntralizado n l u susabitants ya no srían báaros o prusianos, sino amans.

a política racial stablcida n las ys d urmbrg staba dirigi-da spciamnt contra los udíos, a los u s ls proibía l rcicio dnumrosas prosions, prdían a nacionalidad almana, l drco aloto, ran xcluidos d ército y staban obigados a lar la strlla

amarilla Sin mbargo, ps a stas primras mdidas d protcción d laraza aria, todaía no xistía una iolncia ísica contra los udíos, a xcp-ción d la ptrada por los grupos locals nazis. Sría más adlant, apartir d 1938 cuando s rcrudció la poítica antismita u cuminarían a noche de os cristaes rotos y l cominzo d las dportacions a cam-pos d concntración.

La ictadua de Stalin

la murt d Lnin n 924 Stalin u proclamado Scrtario -nral dl PCS, adoptando un nuo régimn d marcado caácte aut-itai, controlando todo l aparato dl partido y ormulando un programadológco u abandnaba el intenacinalism y s basaba n a cons-trucción dl scialism en un sl país. a RSS adoptó un sistma dconomía planicada, y obtuo spctaculars rsutados n l dsarrollod la industria psada y d las colctiizacions agrarias orzosas. La industriaización uo importants conscuncias conómicas n cambiod la socidad. S antaron grands complos industrials n los u s

mplaba como mano d obra a os campsinos dportados, y s crarongrands granas colctias propidad dl Estado, los Svjses, y puasxplotacions colctias, os Kljses. Pro tanto las colctiizacionsagrarias como a industrialización cambian de manea adical las es-tuctuas sciales, mdiant a xclusión y dsplazaminto d os camp-sinos y l crciminto spctacular d la clas obrra La propaganda co-munista s sorzaba n proclamar las grands ralizacions dl régimn,tanto n ámbito conómico como n l social (mplo, ducación, saludpública). Sin mbargo, rnt a sa isión idílica d a RSS, s oponía la

dictadura totalitaria d Stalin, u inició una brutal rprsión contra los2 3

Page 188: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 188/367

oposoes a égmen en paua ona aos mones de ua peueños ampesnos ue eon depoados o ejeuados E 70% de osmembos de pado eon asesnados nuda a eja guada bohe-ue agunos dgenes omunsas exanjeos egados en Mosú

omo e húngao Bea Kun Más de une mones de udadanos eonenados a os gouags despedgados po oda a Unón Soéa

Modesmo egesón son as aaesas de os años ena Modesmo en eaón on e espeua desaoo de a ndusa pesadaRegesón po e no de os poesos poos a muee a hambunade más de ses mones de pesonas E eo desaado po San paa do-mna a a soedad anua a adesao ambén e una onseuena de a guea euopea agaada po a guea ue sguó ue ns-auó una deooga de oena En os años ena San se onó en

un edadeo dado mponendo sus desones medane un onsaneneenonsmo en odos os ámbos de Esado E cut a Stai ea n-dspensabe paa aanza su pode eesbendo a hsoa de a Reou-ón boheue onsuendo un ssema edado aededo de su pe-sona

Con a egada a pode de He a enada de a URSS en a Soe-dad de Naones a poa exeo de San omó un nueo umbo ad-hesón a os pnpos de segudad oea aeameno a os pasesamenazados po e expansonsmo aemán eonaón on sus adesa-os omaón de enes Popuaes juno a os soasas os anas-sas Las oas en 936 de ene Popua en ana en Españamaaon e n de asameno omunsa en e juego poo de as de-moaas odenaes Después de a upua de ene Popua en an-a a oa de ano en España se puso de maneso e aaso deesa esaega anassa onmado po e pao gemanosoéo de939

La apasane oa soéa duane a Segunda Guea Munda apesa de os más de ene mones de mas onsodó egmó e é-gmen de San paa uen a oa jusaba os saos mpuesos

A émno de ono a dadua de San gozaba de un ampo onsenso en a soedad Soamene después de su muee en 95 3, e ssemaambó adamene o ue agunos hsoadoes onsdean omo epaso de un égmen oaao a un égmen auoao Sus suesoes su-pmeon a anomaa de uo a a pesonadad denunando en 956 osmenes omedos po San se eon obgados a ena e ao po-o ue dejó e hombe ue enaó e pode absouo

2 4

Page 189: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 189/367

DOCUMENTOS

TXTO . OBJTIVOS D OS TATADOS D PAZ

Dueños del podero militar y poltico los vencedores quisieron mantener alos vencidos en la impotencia a la que haban sido reducidos por medio de lacláusulas del desarme militar y las disposiciones económicas. Alemania principal responsable de la guerra haba de ser desarmada ( . . Para Bulgaria TurquaHungra y Austria se dictaron medidas de la misma naturaleza e hirieron aún másen vivo al separar de esos pases numerosas minoras alemanas y húngaras. eron adoptadas las convenientes precauciones para impedir el Anschluss de Aus-tria y Alemania

sta «paz cartaginesa» no era realmente «ni buena ni posible ni práctica».¿Constitua un «ataque a la justicia a la piedad y al buen sentido» como armóKeynes con una agudeza y taento que conibuyeron a producir en la opinión an-glosajona una conciencia culpable y a avorecer su no ejecución? Sin embargopese a sus imperecciones ¿se trataba de la solución menos mala que poda en-contrarse y en todo caso perectamente viable como haba de demostrar tienMantoux con muy sólidos argumentos? n todo caso su objetivo consista en imposibilitar a los vencidos durante mucho tiempo la competencia con los vencedores para ocupar el primer lugar en el mundo

CrouzetM L époc contemporáne. En busc de un nuevcivilizción Vol VI de Histori generl de ls civilizciones p. 40

TXTO Il A CISIS D MUNCH

¡a paz ! ¡ la paz! ¡s la paz! sta es la palabra que esta mañana que se leaen todos los ojos ( . . Nuestro Presidente del Consejo y nuestro ministro de Asuntos xteriores nos han dado la paz ( . Gracias a ellos Francia puede seguir vi-viendo su hermoso y glorioso destino de nación pacca y democrática ¿Qué importancia tiene a su lado el sentimiento de vergüenza y de inquietud? ( . Que ungobieo pretendiendo hablar en nombre de Francia haya rmado cobardemen-

te entregado sin haberle escuchado a un pueblo valeroso bravo y el con susamistades

Guian Histoire de 'Eupe u X sie 9 8 945 p.

2 1 5

Page 190: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 190/367

TEMA

LA SEGUNA GUEA MUNIAL

AS REACNES NERNACNAES DE 920 939

2. PREUD A A GUERRA

3. E ANSCUSS

4. A CRSS DE S SUDEES S ACUERDS DE MUNC5 A CRSS PACA E C DE A GUERRA

5 . . a bataa de ngaterra .2 . a inaión de a nión Soiética5 .3 . a entrada en gerra de Etado nido y Japón54 a Conferencia de ehern5.5 E deebarco en Noranda y e aance aiado

5.6 a Conferencia de atay

Potda5.7 E n de a Gerra en Eropa5.8 a conqita de Pacco.9 Conecencia de a Gerra

6. CREACÓN DE A RGANZACÓN DE AS NACES DAS6.. Eeento

Coneo de Segridad Aabea Genera

Secretario Genera6.2. rgano dependiente de a N

Coneo Econóico y Socia Cone o de tea Corte nteaciona de Jticia ntitcione Financiera y Econóica: FM BRD ntitcone de Deena de o Derecho ano: FA

UNCEF, .

2 7

Page 191: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 191/367

EA

A SDA A DA

E eubo aanzado después de a ma de os aados de paz seansomó a pa de 924 en una ponda ss y en una modaónde as eaones neaonaes La Soedad de Naones ena omo ob-

jeo asegua a paz munda manene a negdad eoa de os pa-ses membos y susu a eza de as amas po e deeho neao-na Sn embago ano os enedoes omo os endos se enenaanane as endaones de unos y oos

AS AS AAS D 999

Uno de os pnpaes pobemas de esos años e e de as epaa

ces ue Aemana deba sasae a ana E monane de a deudano se jó en e Taado de esaes dejando paa un auedo poseo adeemnaón de su uana Gan Beaña onsdeaba ue se debadeblta eesamene a Aemana y ea on eeo e epansonsmoanés en Euopa E jee de gobeo anés e masa oh eama-ba una deuda de 225 000 mones de maos oo pagadeos en uaena ydos años y amenazaba on a oupaón ndusa de a uena de s Aemana se negaba a pagaos; a deuda namene uedó eduda a30000 mones Ane a amenaza anesa e gobeo aemán aepópaa ea a oupaón Sn embago en 922 e eegdo nueo jee de

2 9

Page 192: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 192/367

gobieo Rayond Poincaré e ca exigió a reparación íntegra de adeda Coo conecencia de acercaiento gerano oiético en Rapa0 en 1 922 tropa francea y bega ocparon e Rhr con a intención decrear n Etado tapón en a argen iqierda de Rhin. Por parte Eta

do Unido y Gran Bretaña e opieron a qe e fera arrebatada a Aeania na de a ona indtriae iportante para recontrcción. E probea de a reparacione qedó naente anado en 1924con e Pan Dawe qe preeía a progreia retirada de Francia de Rhrentre octbre de 1924 y io de 1925 E contencoo de a reparacionepo de anieto e antagonio de Francia y Aeania pero tabién dFrancia y Gran Bretaña

Aeania neceitaba e apoyo econóico de Etado Unido y GranBretaña para a recontrcción de paí y i bien e efe de gobieo Stre

eann aceptó a deanda de Francia no por eo deó de reiindicar arecticación de a frontera orientae etabecida en e Tratado de Verae y en n tro a nión con Atria y a protección de doce ione de aeane qe iían era de frontera.

o gobieo repectio de Edoard eiot y de Aritide Briand iniciaron na plítica de distensión recnciliación para aegrar a papoítica qe peritió a Francia a reandación de reacione dipoticacon a Unión Soiética interrpida depé de a Reoción Ra n1917 Ee cia de ditenión tabién prooió e acercaiento de gobieo aborita britnico y a URSS en 1 924 Pero a aiana poítica ateraron con o cabio de gobieo Aí con a egada de o coneradore a poder Gran Bretaña e acercó a a taia facita de Moiniante a aenaa conita y ropió a reacione con a URSS

a ontad con de Streeann y Briand de acanar a diteniópoítica cinó en a Cnferencia de Lcarn en octbre de 1925 paraa conción de n acerdo inteaciona qe garaniae a fronteraorientae de Aeania. Depé de arga negociacione Francia Bégica Aeania Gran Bretaña taia Poonia y Checooaqia raron oAcerdo cyo principae retado eron e reconociiento por par

de Aeania de a pérdida de Aaciaorena en faor de Francia dEpen y Maédy en faor de Bégica y a deiitariación de RenaniPor parte Francia e coproetió a no apicar ningna anción iitaren e cao de qe Aeania incpiee e pago de a deda. a ontacon de Briand y Streeann para acanar n cnciert internacinaen Eropa peritió a entrada de Aeania en a Sociedad de Nacione eptiebre de 1926 0 qe a obigaba a cpir na erie de acerdtendente a ipedir qe oiera a hacer o de a era dipoición qqedó reeada en e Pacto BriandKeogg en agoto de 1 92 o Acr

do de ocao repreentaron a edad de oro de a Sociedad de Nacion220

Page 193: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 193/367

qe agrpaba a toda a nacione eropea ecepto a Unión Soiética yrqa.

Sin ebargo pee a eprit de concierto rgido de ocao eronario o pae qe raron acerdo biaterae para aegrar inte

ree nacionae rancia o hio con oonia Checooaqia Rania ygoaia en a Petite Entente para cear na barrera frente a n poibeenfrentaiento con Aeania. or parte Aeania para air de aiaiento concyó n tratado de aitad y de netraidad con a UniónSoiética. a taia facita de Moini e apoyó en Bgaria ngra yAbania pae encido en a gerra para crear naianza Danubiana Bacánica coo contrapnto a a Petite Entente

PELUIO A LA GUEAa crii de 929 ropó e coneno ogrado entre a nacione ero

pea a cae para reontar a dictade tanto potica coo ociae y econóica generada por a crii pieron en archa medidas decarácter prteccinista qe coneaban n acentado nacionaio.Cando en 1 932 e inició en Ginebra a Conferencia obre e deare eto doinada por e enfrentaiento francoaen. Aeania qe yahaba epeado ecretaente e reare conideraba qe tena igae derecho qe rancia ientra qe para e gobieo francé e deare eran probea de egridad coecta Por pare Gran Bretaña y EtadoUnido e negaron a aceptar a propeta francea de crear na poica inteaciona y para a Unión Soiética a nica oción era e desarmeuniversal. Ante a aenaa de abandonar a Conferencia Aeania obto a igadad de derecho a debiidad de a Sociedad de Nacione hioipoibe qe e adoptaran ancione contra Japón qe en 193 haba inadido a proincia china de anchria qe proocó abandono dedicho organio. iter qe haba procaado qe continara a a pacca en reacione inteacionae toó coo preteto a retirada de

Japón para abandonar a Conferencia de deare y a Sociedad de Nacione y bcar nea aiana o qe ogró en 1934 con e acto de noagreión rado con oonia hata enonce e aiado de rancia en Eropa orienta.

A parir de 933 o proyecto epanionita de iter e pieron enarcha. E prier pao era a aneión de Atria donde en 934 e partido nai haba egado a poder Sin ebargo iter no contaba con a abicione qe Moini tena peta en a Eropa danbiana y ante e aeinato de cancier atriaco Dof por o nai e Duce enió tro

pa a a frontera dipeto a ipedir a aneión iter coprendió qe no22

Page 194: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 194/367

ogaa sus popósos sn anes onea una aanza on Iala E sguene momeno eazado po el Canlle aemán en 935 e el esabemeno de seo ma obgaoo y a eaón de una aaónde guea numplendo as láusulas del Taado de esales Los pn

paes pases euopeos ompendeon ue ea ecesa asa a Aemaa ane a pespea de una posbe guea ana nó un aeameno a a URSS medane a ma de Pao de no agesón y un auedo omea y faoeó su enada en a Soedad de Naones ensepembe de 934 Po su pae Iaa ondonaba sus aanzas en eaón on sus deseos mpeasas y ogó un auedo on ana en 935paa souona os lgos oonales en e ue se ompomea a manene sus aanzas danubanas paa ena e epansonsmo aemán En abde 934 os dgenes de ana Iaa y Gan Beaña eundos en Se

sa se ompomeeon apesea a depedeca de Austa

Sn embago un año más ade Gan Beaña ue onsdeaba a ana esponsable po su nansgena en elaón on e eame alemán mó unpao naa on Aemana 1 ue e pema onoa su oa de gueaLos assenes a a onfeena de Sesa no aaon e ema de Eopa pasmembo de a Soedad de Naones y ue el ansa mpealsa de Mussoln uea onusa Apoehando un ndene en la fonea on Eea ue ea eoo aano Musson nó a onusa de Eopa en935 on la auda eonóma de Aemana ue e el pme Esado en eonoe a aneón E Due se negó a aepa un abaje de a Soeda

de Naones ue sóo pudo apa a Iaa sanones eonómas endoa napadad de ogansmo neaona He dedó ea sus opasa a zona desmlazada de Renana pese a la pohbón de Taado desaes y deaó anulados los ompomsos de Loao

Los desauedos ene ana y Gan Beaña os neeses mpeasas de Musson y as ambones aneonsas de He deon un uec a a ptca de aazas ue se haban do foando después de la guea Gan Beaña no onsdeó una amenaza la oupaón de Renanaana se enonaba en un peodo de ss poa Musson empeña

do en a onusa eope se desneesó y la Soedad de Naones se onenó on amena e numplmeno de sus ompomsos po pae dAemana

Las poenas odenaes deja e cam lbe a Hte paa a onsón de una baea defesa a Línea ieie ene a as defensasanesas de a Línea Maginot 1 ue mpeda a ana aud en ada desus alados en Euopa oena Musson ue haba ompobado a napadad de a Soedad de Naones y de las poenas odenaes se do uenade a onenena de un aeameno a Alemana ue se aeleó on a madel poooo de amsad on Alemana el Ee RomaBeín

222

Page 195: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 195/367

ado Undo cen ece ayor qe e de Franca y docenta ecemayor qe e de Gran Bretaña , y, n ebargo, etao ergonoaente hado por a catro nacone no porqe netro ca eoo recro ean nerore a o de eo no porqe netra gente e ne

or

Ahora ben eta nerordad no e ago qe no ha propnado eeo no ben e debe a nootro o . . . ¿Por qé a naconeccdentae on peqeña y erte? ¿Por qé oo nootro na nacónande y n ebargo déb? eneo qe bcar o edo para eqpaao a eo y eto óo depende de eero hano . . . .

Pensamieno de Feng ueifen en Jan Antono Montero sia sus cuuras Madrd

ED 976 p. 93

73

Page 196: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 196/367

La guerra c epañoa que e ncó en uo de 936 contuyó unaepece de enayo genera a ecaa reducda de concto que enfrenaraa a deocraca conra o totataro Hata enonce Epaña nohaba endo un pape porane en a reacone neaconae Con a

egada de a Segunda Repúbca en 93 e ó en e pa una gran agtacón oca arcada por e enentaento enre pardo de querda yde derecha Cuando en febrero de 936 toda a era de querda euneron en e rene Popuar Epaña e conrtó en una pea portantede panoraa europeo en a ucha entre aco y antfaco E eanaento ar de ranco eó a Epaña a una guerra c y conrtó ecao epaño en un auno europeo ranqua y repubcano recberonapoyo de eeror pero no de gua anera Lo prero o recberonde taa y Aeana o egundo de o tane antfacta encua

drado en a Brgada neaconae y de a Unón Soétca La guerrac epañoa conodó a aana entre o regene facta europeo

EL ANSCHLUSS

La apracone de Her a aexar Austra a ech aemá quehaban fracaado en 934 enan ahora e capo bre una e que contaba con e apoyo de taa que en noebre de 936 e haba adherdo aPacto anKonte rado un año ane enre Aeana y Japón Depué de aenao de Cancer auraco Do Her cabó de ctca y ó un acuerdo en uo de 93 6 reconocendo a ndependenca deAura y éta e reconoca coo Eado aen Sn ebargo a agacón de o na autraco proporconó a Her e preeo para reaare Aschuss E cancer autraco Schuchngg e conocado por Hterpara que nobrae a na Seynquart Mnro de nteror Schuchngg que era contraro a a aana que e haba rado con Aeanadecdó conocar un referendo obre a aneón e 3 de aro La auenca de reaccón de a potenca deocrtca pertó a a ropa aea

na acercare a a fronera auraca Cuando egó e utmatum de Reche Cancer e o obgado a dr y e reepaado por Seynquartquen ntó a eérco aen a ocupar e pa 3 de aro Aura econró en una pronca de Rech y Aeana por u parte organó unpebco que egaó a aneón con e 99% de oto a faor

ranca e tó a protetar daene y a padad de Gran Breaña uo ucho que er con a decón aeana pue Hter nunca e hubera decddo a reaar a aneón no hubera conado con a padadngea Sóo depué de a dón de Schuchngg e gobeo ngé

ho geone preonado por ranca Pero Hter ena a egurdad de223

Page 197: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 197/367

qe Gran Bretaña no ara nada ante a anexión Moini qe e abaopeto a Anc en 934 dejó acer a iter qe eneguida po enarca a expanión acia a Europa orienta a aada cnquisa de espaci ial.

LA CISIS DE LOS SUDETES LOS ACUEOS DE MUNICH

Cecooaqia en cuya región de o Sdete abitaban de treione de geranófono ea con preocpación e expanionio aen Ante a paiidad de a potencia occidentae iter po en arca a segunda pare de su plan para forar na Gran Alemania. edee coieno de a Priera Gerra Mundia o obre qe contituyeron

e Coité reocionario cecooaco intentaron conencer a a potencia aiada de a coneniencia de qe renaciee e reino de Boeia Moraia y Eoaqia en un Etado federa A térino de a gerra Franciay Gran Bretaña retoaron e proyecto de crear n Etado que iriera debarrera contra n poibe renaciiento aen a nació Cecooaqiaen 9 8 Sin ebargo e gobieo cecooaco aba qe no poda defendere por oo ante na eenta agreión aeana y bcó pacto yaiana e ete odo rgió a Petite Entente os tratados con Francia e tratado con a UR anqe a ayda de ete tio etaba condicionada a a qe pretae Francia

Depé de a anexión de Atria a Reic e Partido de o aeanede o Sdete eprendió priero na igoroa capaña para obtener naatonoa potica y tarde a incorporación de a región a Reic Pou parte iter aproecando a ocaión no ddó en forar exigenciacada e inaceptabe para e gobieo cecooaco Francia acababa de air de na crii initeria ientra qe Gran Bretaña raba nacuerdo con Muoini y antena u píica de apaciguamien. Paraeitar a crii e gobieo de Caberain enió a Praga a ord Rcianque ograra obtener iportante conceone de gobieo ceco Pero

para iter a atonoa no era ciente; era neceario conceder a atodeterinacióno efe de gobieo de Gran Bretaña y de Francia egaron a n

acerdo por e qe a regione ceca en a que o aeane contitan de a itad de a pobación feen cedida a Reic Si Praga e negae a ayda iitar francea carecera de ecacia peto que a oidaridad francobritnica e ropera Ante tae preione e gobieo cecooaco e io obigado a ceder Pero iter exigió qe ante de 28 deeptiebre todo o territorio de enga aeana een eacado acoo a entrega a a fera aeana de toda a forticacione a in

224

Page 198: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 198/367

Page 199: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 199/367

nocida coo e corredo qe eparaba a a Pria orienta de reto de Aeania Depé de o acerdo de Mnich iter eigió e derecho depao a traé de corredor y a eta de Dantig a Aeania. Pero en rea

idadya había preist la eiminación de Plnia.

A principio de abride 939 encargó a Etado Mayor preparar n pan para reaiar a inaión e 1 de eptiebre abiendo perfectaente qe ls siétics n limpediían debido a a eitencia de n protocoo ecreto en e pacto geranooiético de 23 de agoto por e qe Aeania recibira a ayorparte de Poonia y itania y a URSS parte de Rania a Poonia orienta etonia Etonia y Finandia iter etaba conencido de qe na e a potencia occidentae no epearan a fera y e de eptiebre entraron en Poonia cinco diiione arada Sin ebargo en eta

ocaión o gobieo britnico y francé e eniaron nutimatum

paraqe retirae tropa. Ante negatia Gran Bretaña y Francia e decaraban a gera e 3 de eptiebre

Con ayor perioridad nérica y técnica e eército aen apató a a tropa poaca en tre eana E1 28 de eptiebre Poonia fe repartida entre aeane y oiético qe raron n neo protocoo pore qe itania e atribida a a URSS Una e anado e peigro de negndo frente Aeania pdo concentrar tropa en e oete. o aiado no reaccionaron y óo a tropa francea anaron na bree ofeni

a en e Sarre retirndoe enegida drante e inieo tra a Línea MaginotE inieo de 939 940 e caracterió por a ofenia de a URSS en

e note de Eropa Depé de haber redcido o Pae Btico a ipe protectorado F inandia rehó qe a URSS etabeciee bae iitare en teritorio. En e e de diciebre e Eército Roo inadió epa y depé de na dra reitencia o nandee tieron qe rendire en aro de 190 y aceptar a ceión a a URSS de ito de Carea Por pate iter eprendió na gea repago y e 9 de abri

ocpó Dinaarca y o principae peto de Noega.En e e de ayo a tropa aeana inadieron oanda Bégica yebrgo y anaron na ofenia rodeando a Línea Maginot a eacación de a fera francobritnica boqeada en Dnkerqe e deatroa E gobieo francé e io preionado por e Etado Mayor paracear o cobate qe otió a egada a poder de arica Pétainqien oicitó e aiticio rado con Aeania e 22 de nio y e 24con taia qe haba entrado en gea e de nio E prier initrobritnico inton Chrchi no e panteó abandonar a cha y óo Gran

Bretaña pdo hacer frente a Aeania.226

Page 200: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 200/367

La bataa de Inglatea

e po en acha n pan de deebaco en ngaea qe dependa de dono de a ea aéea Dede agoo a novebe de

940 caa bnco y aeane e enfenaon en a baaa de ngaea a acón de ada peó a o caa de a (Roya AFoce deeca a enego. E ada e e ace de a vcoa ngea.E facao de a nvaón ho caba a e de cca bobadeandoa cdade ngea avaene peo n oga dobega a oa de habane E conco e convó en na gea de degae qe óopoda e ganada po o aeane conegan aa econócaenea Reno Undo edane na gea bana en e Medeneo y en eAnco qe e anada en e ooño de 940.

Mena ano a ea aana facaaon en neno de nvadGeca y Mon vo qe ped ayda a e a Wehmaht ocpógoava Geca y Cea en ab de 94 . a a acón e epó en ba donde e envó e fia ops a ando de MacaRoe y congó deoa a o bnco.

La invasión de a Unión Sviética

a coaboacón geanoa en Eopa oena epeó a debae a epanón aeana chocaba con a nenca ovéca en o paede ee qe San qea anfoa en epbca popae a dvegenca obe Fnanda Bgaa y qa anncaban e o enfenaeno ene Aeana y a URSS. e po en acha a opeacón Ba-baoa a e 22 de no de 94 a opa aeana enaon en eoo ovéco paa conqa e espaio vita y bea a ndo deudemaxismo peo abén paa de a pa condeado coo enco aado pobe de Gan Beaña En poca eana o aeane egaon a enngado y Moc. Peo a encaada defena ovéca y a

egada de nveo nepeon e avance aen a gea epago e afoó en na gea de degae en n oeno en qe o Eado Undo e ncooaban a a conenda e 8 de dcebe de 94.

L a entada en guea de Estads Unids y Japón

a poca ageva de Japón en e Pacco pecpó a enada en agea de Eado Undo. Con a conqa de vaa egone de Chna y abcón de dona e dee aco e peo npón epeaba encon

227

Page 201: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 201/367

trar a ateria pria necearia para econoía. o aericano noaceptaban ta expanión e ipieron n ebargo de petróeo i no e retiraba de China. E gobieo aponé repondió con e bobardeo in preioaio de a ota aericana en Pear arbor e 7 de diciebre de 94. Edía Aeania e taia decararon a gerra a Etado Unido y en pocoee e conicto ocaiado en Eropa e extendió a todo e ndo

ata 942 a ayoría de o eropeo creía en a ictoria de iter.Pero dede ea fecha a tropa aeana frieron na erie de derrotaen E Aaein en ibia y con e deebarco de o aiado en e norte deÁfrica. Mientra en e frente oriena tenía gar na bataa deciia entrero y aeane la batalla de Stalingad. o ro qe e haaban enna itación crítica initieron ante o aiado para qe abiesen un se-gund fente en Eupa ccidental o aericano apoyaron ea inicia

tia aí coo a de atacar a o aeane en pnto débi a cotafrancea. Sin ebargo e Preier britnico conideraba prioritario e deebarco en e nore de África. Finaente acordaron ar a fecha de naoperación anbia en Argeia y Marreco. Chrchi eprendió iae aMoc para entreitare con Stain qien acaba a o aiado de no abrire egndo frente y por tanto haber deado qe recayera obre a URSSe peo de a cha en Eropa. Por n en febrero de 943 e eército oiético ogró a ictoria obre a Wehrmacht y tra a capitación aeana tropa coenaron a retroceder

Chrchi conenció a o aericano de tacar a a fera de Eepor e r y retraar e deebarco en Francia. E deebarco en Siciia enio de 943 proocó a cída de Moini; e neo gobieo itaianoró e ariticio con o aiado y entró en gerra contra Aeania taia ería iberada en a priaera de 944, no ee ante de deebarco aiado en a cota noranda

En e Pacíco por e contrario o aance de o aiado peranecieron boqeado todo e año tropa aericana atacaron reiteradaente a fera aeronaae aponea drante 943, preparando aí aofenia qe tendría gar e año igiente.

La Cnfeencia de Teheán

En e tancro de año 943 e dearroaron aria conferencia poítica para organiar a pogerra. A nae de noiebre e renieron enehern Chrchi Stain y Rooeet para deni una estategia cmún diseña el mapa de la psguea. Rooeet obto de Stain qe abriera n frente contra Japón na e qe Aeania era derrotada. E tea

principa de a coneracione fe a operación «erod» e decir e

228

Page 202: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 202/367

desembaco aliado en la costa fancesa operación qe Chrchi era partdario de retraar agno ee para proegir a conqita tota de taia. Rooeet conró a Stain qe a tropa aericana no peraneceran en eo eropeo depé de a gerra y deó caro qe no etaba di

peto a peritir qe era angoaercana interneen en Eropade Ete deando a dirigente ro egir adeante con potica de reniren too a a RSS a repbca qe haba iberado en a ona. Pee a oefero de Chrch qe conideraba qe Gran Bretaña haba entrado engerra para defender a Poonia e adoptó e depaaento de frontera hacia e oee a coo a recticación de a frontera ronandeaen faor de a RSS qe tabién aneonara o Pae Btico y naparte de Pra orienta. Por o qe e reere a ro de Aeania Rooeet e otró partdario de na diiión en ocho parte de a qe tre

etaran tteada por a Nacone nida. Finaente o tre gobeante toaron a deción de ear adeante a operacón Ovelod, cyoando e atrbido a genera Eienhower y qe coincidira con na granofenia oiética en e ete de Eropa A nae de año a ictora etabapróxa pero en 944 e caino a recorrer era todaa difci y argohata ograr a derrota de Reich

El desembaco en Nomandía y el avance aliado

o deebarco reaiado en e norte de Áica y en Siciia no habanencontrado itea defeno aeane bien organado. Por e conrarioe Etado Mayor aen eperaba dede haca tepo na operación aeronaa de o aiado en e ar de Nore o en e Mediteneo. iter andócontrir n ro defenio el muro del Atlático, capa de ipedir caqier deebarco de o aado dede Gran Bretaña. Ade e dipoitoaen de defena e haba etabecido ante a perpecta de n deebarco con area ata

E 5 de no 944 a BBC dindó e enae ceebre de toda a

gerra o ero de Verain qe annciaban qe e oento de deebarco haba egado anto o aado coo iter eran conciente de aiportancia de a operación qe deterinara e deenace de a gerra Epan fe ncioaente paneado en todo detae y contityó lamás impotante opeación de planicación milita nunca ealizada aeección de Noranda coo gar de deebarco e toada en raón de paya de radio de acción de a aación qe debera atacar cota y de a neceidad de diponer con rapide de n perto de gran caadoo aiado contrariaente a o qe penaban o aeane reaaran edeebarco con area baa qe e proporcionara na entaa ncia

229

Page 203: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 203/367

E conngene que pacpó en a opeacón Overlod esaba compues-o pncpamene po amecanos y bncos, peo ambén guaban un-dades de ece naconadades Las ezas aeonavaes de os aados eanmuy supeoes a as aemanas, y e éxo de desembaco vo mucho que

ve con e eeco sopesa Los aados hceon cee a os aemanes que anvasón se poduca a noe de ena, donde se enconaban as mejoesopas de Rech

E esuado de a nvasón de 6 de juno supuso no sóo a apeua deun segundo ene, sno ambén que po pmea vez desde 939 se podaeneve e n de a guea y a capacón de Aemana Después de unmes de duos combaes en Noanda, os aados ogaon odea amayo pae de a II undad de ejéco aemán y empende a machahaca e noe En agoso Pas e beado, y a naes de 944 a cas o

adad de eoo ancés, excepuando a egón de as Adenas, dondeconnuaan os combaes hasa naes de mes de ab de 945 E 7 demayo se mó a capacón de a essenca aemana en e oese, en acudad de Rems

En os oos enes de Euopa, e Ejéco Rojo econqusó a agode 944 cana, Bugaa y Rumana, y emnó a conqusa de eoosovéco A naes de año as opas aemanas eocedan en e Báco yen e Adáco n embago e Rech essó odava, y os aados some-eon a as cudades aemanas a connuos bombadeos Amenazado a esey a oese, He no se decaó vencdo y anzó sus úmas opas a com-bae, menas que e Ejéco Rojo se enconaba a as pueas de Beín.ue en ese conexo ma donde uvo uga, e 4 de ebeo de 945 , aConeenca de Yaa

Las Coferecias de Yaa y Posdam

La úma eunón ene Rooseve, an y Chuch uvo uga enYaa, cudad sada en a pennsua de Cmea, paa decd a suee de

os vencdos y aa de econs e mundo de a posguea Paa os aa-dos ya no había duda de que He esaba vencdo. Rooseve conaba ena ayuda de an paa pone n a a guea en e Pacco, a cambo de de-jae as manos bes en os Bacanes y en Poona Los es gandes, a osque se unó anca, decdeon a creació de ua ueva isiució i-eracioa más ecaz que a ocedad de Nacones y doada de máspode a Orgaizació de Nacioes Uidas cuya Caa sea adopada ene mes de juno en a Coneenca de an ancsco Tambén decdeonque Aemana se dvdea en es zonas, y que debea paga po as péd

das causadas a os países aados En a Decaración sobre Europa ibera230

Page 204: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 204/367

da, mada e de ebeo, os es gandes aseguaban quee ayuda aos puebos ibeados de dominio nazi y esove po medios democáicosos pobemas poicos.

La Coneencia de Posdam se desaoó de 7 de juio a 2 de agos

o de 945, ene Tman, que sucedió a Rooseve después de su muee,Chuchi y ain En ea se decidió que Aemaia sera dividida no enes, sino e cuaro zoas de ocupació y que se pocedea a a desnazi-cación y a casigo de os pincipaes esponsabes nazis. inamene, sepeveía una epaación de veine mi miones de dóaes, de os cuaes amiad seían paa a R. in embago a Coneencia de Posdam e-minó po acepa as anexiones eioiaes eaizadas po Poonia y po aR, en un cima de ianez ene os aiados.

E de a guerra e Europa

En e ene iaiano Mussoini, que se haba egiado en e noe deIaia ocupado po os aemanes, e ejecuado po paisanos iaianos e28 de abi de 945 , y os aiados enaon en Mián un da después En eene ese odavía había esisencia en Hungía, peo a caída de Budapese 3 de ebeo abió e camino hacia Beín a as opas de ain. Pese aa opinión de Chuchi, que consideaba que as opas ameicanas debíanavanza hacia e ese a mismo iempo que as soviéicas a oese, Eisenho-

we se auvo a a oden de pesidene Tuman de no anquea e Eba, de-jando a capia aemana en manos de os soviéicos. E 30 de abi Hiese suicidó en su bunke de Ben. E 4 de mayo una deegación aemanamó ane e genea Mongomey a endición de as ezas nazis en Hoanda y Dinamaca. La capiuación incondiciona de Aemania e po-nunciada e 8 de mayo de 945, en e cuae genea de Eisenhowe.

La coquisa de Pacco

E aán expansionisa de Japón en China, Manchuia, iipinas Bimania y Coea ena como objeivo conquisa os pases de Pacco, cone n de consegui as maeias pimas necesaias paa aimena su maquinaia de guea, pueso que caecía de ecusos nauaes E na de aguea en Euopa pemiió a os Esados nidos ansei a ExemoOiene oda a oa de desembaco, peo a coquisa de Pacco poras fuerzas americaas fue ea sagriea. En eeco, pese a os con-inuos bombadeos de as ezas aéeas ameicanas Japón no daba señaesde debiiamieno, y esaba decidido a deende su eioio, cosase o que

23

Page 205: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 205/367

costase. La pédida de todos os potaviones aponeses en a bataa de assas Maianas evó a Estado Mayo nipón, en octube de 1944 a ceauna unidad especia en e cuepo de a Maina: os kamikazes, aviones sui-cidas tambén amados Vento de Dios, en ecuedo de egendaio tión

ue povocó a huida de nvaso mongo en e sgo XIII. Los kamikazesue anzaon sus aviones en picado conta os navíos ameicanos ean con-sideados como dioses, dispuestos a da sus vidas paa potege Japón. Ena bataa de Okinawa, esas misiones hundieon una teintena de navíos ymás de cien eon aveiados, hasta ue os ameicanos ogaon educi suecacia deibando os aviones suicidas antes de impacto.

Las conuistas de Okinawa, Mania, Bimania y Boeo no eon sucientes paa ue e Empeado Hiohito aceptase a endición. E presi-dete Truma tomó etoces a decisió de empear ua ueva arma

de destrucció. E 6 de agosto, a pimea bomba atómica ue anzadasobe Hioshima La ciudad ue totamente destuida y muieon más de80000 pesonas, sin conta os 100.000 miitaes de a base de Hioshimani os mies de pesonas ue muieon posteiomente como consecuenciade a adiación in embago ta catacismo no e seguido de a endiciónespeada, y e 9 de agosto ue anzada una segunda bomba atómica sobeNagasaki. E día 1 5 e gobieo aponés soicitó e amisticio A bodo deacoazado Missoui, ancado en a bahía de Tokio, e genea MacAthuecibió a capituación de Japón e 2 de septiembe de 1945. La egundauea Mundia había teminado.

Cosecuecias de a guerra

La victoia de os aiados no pudo ocuta un baance desastoso en epano humanitaio Más de cincuenta miones de hombes, muees yniños muetos, siendo por primera vez as pérdidas civies más impor-tates que as miitares. Agunos países suieon más ue otos a niónoviética tuvo veinte miones de víctimas, Poonia pedió e 20% de su

pobación, Aemania cinco miones, Japón ceca de dos miones peo,savando as distancias, os países occidentaes suieon menos, puestoue a guea había causado en an Betaña medio mión de víctimas yoto tanto en ancia. Los Estados nidos ueon os menos aectados: dedoce miones de hombes en combate, sóo se contaon 300.000 muetos.

n caso único en a histoia de a humanidad e a vountad nazi dehace desapaece a os udíos de a tiea, a Shoah Desde a egada deHite a pode en 1933 os udíos eon excuidos de a unción púbicaEn 1935 as Leyes de Nuembeg hicieon de eos ciudadanos de segunda

case, eon obigados a vende sus bienes, a eva a estea amaia de232

Page 206: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 206/367

David, a cambia os nombes, a enncia a a nacionaidad aemana, eIniciada a gea, os díos esidenes en Aemania y Asia eon expsados hacia Poonia, donde os nazis decidieon agpaos en enomesgheo s a a espea de na soción na E 20 de eneo de 942, en a

Coneencia de Wannsee, se omó e acedo de s exeminio paa eoeon agpados en os dieenes campos de concenación qe se habían ido ceando Chemno, Aschwiz, Bezec, Sobibo, Tebinka, Madanek, de donde ean enviados a as cámaas de gas No e ésa a pimeavez en a hisoia qe os díos eon pesegidos y eiminados Lo qeama a aención es a ampid y a minciosidad de os medios empea-dos: seis de os diez miones de díos qe vivían en Eopa anes de agea desapaecieon en condiciones aoces

A naes de 945 os Aiados ceaon n ibna ineaciona paa

uzgar los crímees de guerra e Tribua de Nuremberg, qe condenó a mee a doce esponsabes aemanes de címenes de gea y címenes cona a hmanidad También en Tokio n ibna simia condenó amee a siee diigenes aponeses En Eopa, en as zonas de ocpaciónespecivas, os aiados miiaes zgaon a nmeosos nazis po címenesde gea

En eación con a Pimea ea mndia, en 1945 no hbo aea-ciones signicaivas de oneas Sin embago a RSS vovió a as deImpeio so de 1914, en deimeno de Rmania, Checosovaqia, Poo-nia, inandia y os países báicos Ene os vencidos, Iaia pedió Isiay e Dodecaneso, así como ss coonias en Áica y Japón os eioiosconqisados Coea acanzó a independencia, omosa e deea aChina y as isas Kies y Sakhaine eon a a RSS

Desde e pno de visa poíico, a eación de ezas sió n cam-bio signicaivo Eopa, en pae desida, pedió a impoancia qeenía en e concieo ineaciona an Beaña, e único país qe dane a gea hizo ene a nazismo, e incapaz de eaiza na poíica in-dependiene sin cona con Esados nidos En cano a ancia, Iaia ymenos aún Aemania, caecieon de peso en as eaciones ineacionaes

Incso anes de n de a gea Eopa se enconó dividida en dos Losúnicos vedadeos vencedoes de a gea eon Esados nidos y anión Soviéica Esados nidos saió de a gea eozado económica-mene, a qe añadió e peso de n podeoso eécio, y qe ea e únicopaís qe poseía a bomba aómica Si a economía soviéica no podía com-pei con a ameicana, e Eécio Roo qe ibeó os países de Eopacena y oiena impso egímenes poíicos someidos a Moscú

233

Page 207: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 207/367

AS EVAS ES E EUPA 945947

ELfFRI

_ .VPA

C�SlO1"

e9l

HUNGÍ

T

N

I l

 

(FR)

o

<

VV Ala so Geogáo Untao. M , 006 págna

CACIÓN LA ORGANIZACIÓN LAS NACIONSUNIAS

a negatia experiencia de o ratado de pa rado depé de aPriera Gerra Mndia proocó qe o encedore iniciaran a contrccón de un nuev mac juíic, en e qe e dieñae e ndo dea pogerra para ipedir n neo conicto a hitoria de a Carta de asacones Undas epeó en e trancro de a gerra dede a Decara

ción de ondre en 94, a Confeencia de Moc y de ehern en 943234

Page 208: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 208/367

y a Coneenca de Yaa en 945; namene a Carta se apobó e 26 dejuno de 945 Los eemenos que conoman a nueva oganzacón son

E Cosejo de Seguridad es e ógano esenca de a ON y enecomo msón e manenmeno de a paz ncamene esaba compuesopo once membos en 965 enaon a oma pae oos cuao nuevosde os cuaes cnco ean pemanenes Esados ndos a nón ovécae Reno ndo Chna y anca con deecho de veo Los ses membosno pemanenes son eegdos cada dos años po a Asambea enea EConsejo de egudad puede mpone sancones económcas y maeseazadas po conngenes naconaes bajo bandea de a ON

La Asambea Geera es e oo poco neacona más numeosoncamene euna a os 5 pases que haban decaado a guea a Ae-mana anes de pmeo de mazo de 945 La Asambea popone eco

mendacones peo no ene acuad paa mpone sancones u auodades sobe odo moa y sóo ene pode consuvo us decsones neces-an se apobadas po una mayoa de dos ecos

E pode ejecuvo esá en manos de Secreario Geera que ene ungado de bead y de nuenca mado oamene puede aca en asmsones que e son conadas po e Consejo de egudad y su nombameno equee e acuedo de os cnco membos pemanenes

on muy umerosos os orgaismos depediees de a ONU eConsejo Económco y oca encagado de pomove e benesa de ospuebos e Consejo de Tuea paa vea po e paso desde a auonoma aa ndependenca de as anguas coonas a Coe neacona de us-ca cuyas senencas y esoucones no son de obgaoo cumpmenosno ndcavas paa eaboa e deecho neacona En cuano a as nscones nanceas y económcas como e ondo Moneao neaco-na M y e Banco neacona paa a Reconsccón y e DesaooBRD esán domnadas desde su ceacón po os Esados ndos

La Decaacón nvesa de os Deechos Humanos e adopada poa Asambea enea en 948 y deende vaoes l vesaes a avés de d-eenes ogansmos a AO paa mejoa a sacón de os pases en vas

de desaoo en os campos de a amenacón y a agcuua a N-CE paa ayuda a a nanca; a NECO paa omena a educacón aOT paa a oganzacón de abajo; y a OM paa as mejoas sanaasLas acvdades de a ON en avo de os Deechos Humanos pesenanen a acuadad un baance posvo y un mayo espeo po os deechosde as mujees os egados y de cuaque oma de dscmnacón a-ca

Ese nuevo enamado poco económco y judco se deumbó adesencadenase e conco de neeses ene a R y Esados ndosLas deencas deoógcas y pocas ene esas dos supepoencas de

235

Page 209: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 209/367

-- - ---

on uga a inicio de a amada uea Fa, ue se conviió en e asgodominane de as eaciones ineacionaes duane casi cuaena años ue una ucha sobe e desino de Euopa Los ideaes de democacia y dpaz ueon os exponenes de dos ideoogas conapuesas, e mundo iby e campo sociaisa. Los Esados nidos buscaon manene su inuen-cia en aueos pases euopeos ue no haban cado bao e dominio comunisa, mienas ue a nión oviéica impuso una ansomación so-cioeconómica de os pases de Euopa de Ese.

DOCUMETOS

EXO

a generaión de hoy que sóo ha sido testigo de omienzo de a SegunGuerra mundia quizás se pregunte ¿Por qué nosots no hemos vivido mismo? ¿Por qué en 199 as masas no se inamaron on e mismo entusiasmque en 1914? . . . a respuesta es senia porque nuestro mundo de 199 ya dispona de tanta reduidad ingenua e infanti omo en 1914 Por aque entona gente aún onaba a pes juntias en sus autoridades . ) En 199 en ambiesa fe asi reigiosa en a probidad o a menos en a ompetenia de propio gbieo ya haba desapareido en toda Europa a gente menospreiaba a dipmaia desde que haba visto irritada ómo ésta traiionaba en Versaes a pobiidad de una paz duradera; os puebos onservaban demasiado vivo e reudo de a desvergüenza on que os haban engañado on promesas de desarm �aboiión de a dipomaia sereta. En e fondo en 199 no se tena respeto ningún hombre de Estado y nadie es onaba de buena fe su destino. E más isigniante barrendero franés se mofaba de Daadier; en Ingaterra desde Mnih eace for our time se haba esmado a onanza en a visión de de Chamberain; en taia y en Aemania as masas dirigan sus miradas angtiadas haia Mussoini y Hiter; ¿a dónde nos onduiran ahora?

Sweig S El mundo de aye Memorias de un europEd. Aatiado Bareona 007 p.

EXO I. CARA DE AS NACONES UNIDAS

Nosotros os puebos de as Naones Unidas resuetos

a preservar as generaiones de ageo de a guerra que dos vees

te nuestra vida ha inigido a a humanidad sufrimientos indeibes;236

Page 210: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 210/367

a rarmar la n los dros fundamntals dl hombr n la dinidad l valor d la prsona humana n la iualdad d drhos d hombrs murs d las naions rands pquñas;

a rar ondiions bajo las uals pudan mantnrs la justiia l rspto a as obliaions manadas d los tratados d otras funts d rhointaional;

a promovr l prorso soial a lvar l nivl d vida dntro d un onpto más amplio d librtad.

on tals nalidads a pratia la tolrania a onvivir n paz omo bunos vinos; a unir nustras urzas para l mantniminto d la paz la suridad in

taionals a asurar mdiant la aptaión d prinipios la adopión dmtodos qu no s usará la rza armada sino n srviio dl intrs omún

a mplar un manismo intaional para promovr l prorso onó

mio soial d todos los publos.Hmos didido aunar nustros srzos para ralizar stos dsiniosPor o tanto nustros rsptivos Gobios por mdio d rprsntants

runidos n la iudad d San Franiso qu an xibido sus plnos podrs n-ontrados n bua dbida forma han onvnido n la prsnt Carta d las Naions nidas por st ato stabln una oranizaión intaional qu sdnominará las aions nidas (

(Al onluir la Confrnia d las Naions nidas sobr Oranizaión n

taional s rmó n San Franiso l 26 d junio d 945 la Cara d las Naions nidas ntrando n vior l 24 d obr dl mismo año.

237

Page 211: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 211/367

TEMA

RELACIONES INTERNACIONALES Y DESARROLLOECONÓMICO

1 . LA ORANZACÓN DE LA NACONE DA1 . 1 Las bases de un nuevo oden ineaciona1 .2 . Panes de ayuda paa a econscción

2 LA UERRA FA

2 1 . Paneamienos de a uea Fa22 La conomación de os Boques

Boque occdena Boque oiena

23 E inicio de a uea Fa

3 COEXTENCA PACÍFCA Y CONFLCTO BPOLARE LOCA-LZADO

3 . 1 E inicio de a coexisencia pacíca32. La cisis de os mses3 .3 La ea de a disensión3 4. La guea de Venam

4 LA EDD DORD: EL CRECMENTO ECONÓMCO4. 1 . Los dos modeos económicos42. enando as bases años cncuena4.3 E boom de os sesena4.4. E Esado de benesa45. E peco de desaoo4.6 La cisis económica de os años seena4.7. Recupeación dubiaiva nuevo sisema económico

239

Page 212: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 212/367

TE

LAS AALS Y DSALL

Las consecuencias de a Segunda uea Mundia pesistieon duantdcadas tansomando pondamente e mundo actua no de os sec-toes más aectados e e de as reacioes iteracioaes po una patese tató de senta as bases paa ue no pudiea epetise una contienda si-mia ceando e oganismo más univesa de toda a Histoia a Ogani-ación de as Naciones nidad ON po ota de a guea sugió unnuevo oden inteaciona basado en a hegemonía de dos supepotenciasEstados nidos y a nión Sovitica ue ponto entaon en un enenta-miento atente conocido como Guerra Fría Euopa ue e e pincipacampo de bataa pedió su anteio dominio y, a se sus países as pinci-paes potencias cooniaes su debiidad desencadenó a oeada de descoo-

nización ue ediseñó e mapa poítico mundia.E segundo ámbito aectado ue e de a ecoomía. Asentada sobenuevas bases tecnoógicas y poductivas y paicipando de innovadoas po-íticas socieconómicas estataes a pati de comieno de os años cin-cuenta se poduo una expansión económica sin pecedentes basada en eaumento de a poductividad de consumo y de comecio inteacionaMediante este cecimiento os Estados de Occidente pudieon conomaampios sistemas de seguidad socia e Estado de bienestar Este cecimiento ue uebado po a cisis de os años setenta debda a a subda depecio enegtico y a pauatina econvesión de sistema industia ante

24

Page 213: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 213/367

io. Dane os años ochena se podjo a ápida conomación de nevo modeo económico e cminaa en os novena con a economagobaizada

LA ORGANIZACIN DE LAS NACIONES UNIDAS

Incso anes de na de a egnda ea Mnda ene a opiniópúbica y os gobeanes se evidenció a dea de e haba sido a mayocaásoe béica cada sobe a hmanidad Paa evia e de nevo spodjea a caacismo os pases vencedoes insaaon nos sisemade segdad y consa e ansomaon pondamene as eaconineacionaes a nve mndia cya pieza cena e a Oganzacón d

as Naciones nidas ON A msmo empo se ejecaon gganescopogamas de ayda paa conseg a ecpeación económica de os pa-ses anados po a gea.

Las bases de u uevo orde iteracioa

A dieenca de as gandes coniendas aneoes a egnda eaMnda no acabó con a ceebacón de na coneencia de paz dondvencdos y sobe odo vencedoes demaban as nevas oneas y jaban as ndemnzacones a paga En s ga se ceebaon es umbres das speoencias e enonces se amaon gandes Esados nidos amayo poencia económca y miia a nón ovéica e pas más ex-enso y a segnda poenca ma y an Beaña e consevaba inaco s gan Impeo coonia En Teheán 1 943 , Yaa y Posdam 1 945 oses gandes no sóo acanzaon n acedo paa naza a gea y jaas condiciones de paz sino e ambén senaon as bases de a poicamndia de as décadas sigienes.

La más mpoane de esas cmbes e a Coferecia de Yata

donde comenzaon as ensones ene e Boe democáco y a Rpeo ambién se acanzó e acedo de cea n oganismo ineacionae medane a epesenación de odos os pases sobeanos y e debaepacco de ss mos pobemas pdea evia os conicos béicosgobaes pes se pecba e caie enenamieno baea poda á-pdamene desemboca en n conco gneazado. Como as a Pime-a ea Mnda ecoa e mndo n ansia de paz y n deseo de con-codia e avoeca esos panes. La anga ociedad de Nacones habademosado s inopeanca en sacones compomeidas po 0 e más

e esaa a nsción se pensó cea n nevo oo242

Page 214: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 214/367

En a Carta de tántico edacada po Chuch y Rooseve enagoso de 194 y en a Decaración de as naciones Washingon,942 ya se señaaon os pncpos geneaes de libertad cooperació ycovivecia pacca ene os pases como pncpos ndamenaes de

as eacones neacones que deban sugi as a guea. n paso mássupuso a coneenca ceebada en Moscú en 943 ene an Beaña, Esados ndos y a R, donde sugó a dea de nda una oganzacónineacona, basada en a guadad sobeana de odos os Esados, que svea como pincpa paaoma de dáogo y abaje En a cumbe deYaa se decdó da e paso denvo, convocando una asambea de com-pomisaos Repesenanes de más de cncuena pases se euneon enjuno de 945 en an ancisco en esa asambea se edacó a Carta delas Nacioes Uidas que ápdamene e econocda po os Esados pe-

senes y en as décadas sguienes e susca po odos os de mundo LaON se consuyó e de eneo de 946 en Nueva Yok, donde se nsa-ó su sede pemanene u Caa ndacona señaaba como objevos ndamenaes

La deesa de los derechos de a persoa a Decaración de osDerechos de Hombre es a consucón básca de odos os sees humanos y gaanza e ejecicio de as ibeades y a nvoabdad deesos deechos sn deenca de edad, sexo, aza o egón.

El mateimieto de a paz e ingeso de cada membo de a

ON en a Oganizacón es peceddo po su enunca a empeo dea eza en sus eacones con eceos y e compomso a dmsus concos de oma pacca

La ibre determiació de os pueblos nngún puebo debea vecoaada su sobeana po oo, compomeiendo esa vioacón anoa os deechos humanos como a a causa de a paz.

Fometo de a cooperació etre os pueblos a ON ceó vaiosogansmos especaizados paa e necambo de ayuda ene odossus miembos en as maeias más impoanes agcuua y a

menacón AO, sandad OM, educacón, cenca y cuuaNECO, abajo OT, poeccón a a nancia NCE, ec

La esucua dseñada paa a ON esuó piamda, con es nve-es. La Asambea Geeral esá omada po epesenanes de odos ospases membos y se eúne anuamene de ea dmanan una see de o-gansmos con compeencias especcas Comié de Dección, ConsejoEconómico y oca de que dependen as Comsones Económcas, osOganismos de a ON, as Agencas especiaizadas y as Comisiones Es-pecaes, Consejo de Adminisacón nancea, Consejo de Comeco y

243

Page 215: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 215/367

Desaoo, Tibuna Ineaciona de Jusicia, Comisión de Paz y as Fuezas Amadas de a ON. E Coseo de eguridad esá compueso pocinco miembos pemanenes y con deecho a eo Esados nidos, RSen a acuaidad Rusia, an Beaña, Fancia y China, más oos sei

miembos oaoios cada dos años ampiados a 10 desde 1964 su nción es aboda con ugencia odas as cuesiones que aecen a a paz aádonde se ea compomeida, popone esudios y souciones y edia eneos países beigeanes. Finamene se encuena a ecretaría Geeraógano pemanene y epesenaio de a Oganización.

La peensión de a ON ha sido no sóo consiuise en a paaomade más ao nie paa as eaciones ineacionaes, sino ambién comoe pincipa insumeno paa e manenimieno de a paz paa eo se adoó de una disposición de uezas as popias ezas amadas de a ON

(os «cascos azues»), opas de disinos países uiizadas bajo bandea dea ON y mandatos a un gpo de países paa eaiza una acuación punua odas han ineenido e misiones disuasoias y humaniaias. Peo unbaance en a ayecoia de a ON en ese campo eidencia una gan dipaidad ene os popósios y as eaizaciones Duane oda a ueaFía e Consejo de Seguidad e e gan escenaio de enenamieno dipomáico ene as supepoencias y e uso eieado de eo maniaó a aON, impidiendo su ineeción dipomáica o disuasoia en a mayopae de os conicos de a segunda miad de sigo Más posiias ueonsus campañas de concienciación, denuncia y desaoo, desde a deensade os deechos humanos y de medio ambiene, a as poíicas saniaias yde educación.

Paes de ayuda para a recostrucció

La depesión económica de os años eina, ocasionada po a cisis de1929 y en buena pae oigen de a Segunda uea Mundia, hizo compende a os pincipaes economisas que ea necesaio un nueo sisema

nancieo mundia. Sin embago as aisadas poíicas económicas de cadauno de os países impedían ega a acuedos de ago acance. La guea ya pounda conmoción que supuso paa a economía mundia hicieon ineiabe a aicuación de nueos sisemas de seguidad económica y omeno de a poducción Paa eo se ceaon e Fodo Moetario Iteracioa encagado de igia a apicación de as nueas nomas en aseaciones moneaias ineacionaes y e Banco Ineaciona de Reconsucción y Fomeno uego amado Baco Mudia), que suminisaba ondos paa a ecupeación de os países beigeanes y oogaba cédi

os a aqueos en ías de desaoo.244

Page 216: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 216/367

Sin embago os céditos de ue disponían ean insucientes paaaonta a econstucción euopea. na Euopa auinada supona una ganventaa paa a expansión de comunismo en todo e continente Estadosnidos compendió ue ayudando a su ecupeación ganaba mecados

paa sus poductos, coocaba sus capitaes y aeaba a as masas ue hab-an uchado conta e ascismo de a tentación comunista La espuesta atodo eo e e Pla Marhall 98), un conunto de gandes céditosabietos a todos os Estados euopeos paa consegui a ecupeación de susmedios poductivos e inaestctuas. La RSS pohibió a os Estados desu óbita paticipa en dicho Pan, ceando e Conseo de Mutua AsistenciaEconómica (COMECON), cuyo n ea a coodinación económica detodos os países comunistas Duante os años cincuenta a economía euo-pea ceció a un itmo sin pecedentes, eevando constantemente su po-

ducción, nive de vida y consumo.

LA GUEA FA

Desde ue en 947 e anaista Wate Lippmann pubicaa su oba Laguerra fría: un estudio de apoítica exterior de os Estados Unidos, se po-puaió este concepto paa designa e nuevo sistema inteaciona saidode a guea mundia y caacteizado po e enentamiento ente as dosgandes supepotencias, Estados nidos y a RSS, con dos sistemas po-ticos, económicos y sociaes antagónicos Su caactestica pincipa eue en ningún momento se egó a un enentamiento abieto, o ue hu-biea sido catastóco po e empeo de amamento nucea en su uga sedesaoó una Guerra Fría, en a ue un mundo dividido en Boues eescenaio de su ucha de inuencias.

Plateamieto de la Guerra Fría

La endición de Aemania y Japón puso n a a más extensa y damá-tica contienda de a Histoia. Peo ponto se pecibió ue e n de a gue-a no taeía una pa univesa E temo occidenta a una expaió delrégime oviético se vio hasta cieto punto eavivado po as exigenciasde Stain en Yata y mateiaizado cuando en os pases con pesencia deEécito se eaizaon eecciones en as ue e impuiero de oma invaiabe os partido comuita, pese a se minoitaios en pincipio. Poo-nia, Hunga, Checosovauia, Rumania, Bugaia y a pate oienta deAemania se convitieon así en satéites de a RSS, ue pesionó paa

ue ecia, Tuuía e án también ingesaan en ese gpo. Yugosavia y245

Page 217: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 217/367

Abania que se ibeaon de a ocupación nazi sin ayuda miia soviéicaacogieon egmenes comunisas peo sin un vncuo de dependencia cona R a nive de os aneioes

i esa expansión de os egímenes comunisas ea una pimea oeada

que anunciaba poseioes ampiaciones como eman Esados nidos ysus aiados o se educa a conoa un gacis de seguidad ane as posi-bes enaciones de agesión occidena como se agüa desde Moscú novaiaba a eaidad que expusiea Chuchi en mazo de 946 cuando se-ñaó que «ha cado un eón de aceo a o ago de odo e coninene» Aun ado y oo de ese eón se aineaon dos Boques enenados ene se Ese y e Oese diigidos po a nión oviéica y Esados nidos.

Aunque a uea a se caaceizó po a ensión pemanene eneambos Boques as esaegias uiizadas uvieon como eeco impedi e

esaido de un conico geneaizado. En os momenos de máxima en-sión os enenamienos se esovieon en conicos ocaizados usua-mene aeados de os cenos ecoes de os Boques Eso no impidió quee puso ene eos se maniesaa mediane un consane acoso a cona-io en e que se baaaba a amenaza miia con eécios consanemeneeozados y con e empeo de amas convencionaes y nuceaes. Esaamenaza se compemenó con cononaciones ideoógica y económica deponda epecusión en as eaciones ineacionaes. Peo no sóo eneas e cose de a uea a aecó a os paneamienos económicos ya os sociaes e choque ideoógico epecuió en e ambiene poico y ena psicooga de os puebos que se vieon obigados a convivi bao aamenaza de un conico nucea desaoando a mismo iempo en su in-eio unas coienes de pensamieno que demonizaban a conaio y seconomaban en e más básico insmeno de egiimación de a poicade Boques

La coformació de os Boques

Los aconecimienos que se desaoaon en a Aemania ocupada ase n de a guea y a esaegia seguida po a R en os pases ibea-dos po su eécio eon os desencadenanes de a uea a. En 947esadounidenses y biánicos inegaon económicamene sus zonas deocupación aemana y un año después en oferecia de Lodres Esa-dos nidos an Beaña ancia y e Beneux decidieon cea un Esa-do aemán convoca una Asambea consiuyene y pone en macha unsisema económico popio La nión oviéica se opuso a aes decisionesy espondió con e boqueo de Beín savado duane un año con un puen-

e aéeo sin pecedenes Esa pimea cisis de Beín aceeó a omación246

Page 218: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 218/367

de dos Esados dsnos en Aemana. En mayo de 99 se apobó a LeFundamenta, consucón de a Repúbca edea Aemana y en ocubede ese msmo año se pocamó a Repúbca Democáca Aemana

Menas ano en os países donde e eéco sovéco vencó a ocu-

pacón naz a econsuccón se empendó bao sus decces Como enoos países occdenaes anca aa se consuyeon gobeos deundad nacona omados po pados beaes campesnos y comuns-as cuyo pogama se cenaba en a econsuccón económca aún más dc que en Oese A ampao de eéco sovéco os pados comunsas ocupaon puesos caves en a admnsacón y desaoaon oganza-cones de odo po que enazaon en e edo soca a empo queempendían poícas de gan caado como as eomas agaas a naco-nazacón de a ndusa y a geneazacón de os ssemas educavos y

sanaos. Las eeccones ceebadas ene 95 y 98 eon dando máspeso a os pados comunsas que pono apaaon de a escena poícapo a eza a os conaos a as eomas hasa mpana egímenes s-maes a sovéco.

La css de Beín con a pocamacón de os dos Esados aemanes ya poeacón de países comunsas en e Ese euopeo pecpaon acoormació de los Boques a pa de 98 se puseon en pácca po-ícas conducenes a una negacón poíca y económca de ambos Bo-ques a su vez eozados po una see de aanzas baeaes y muaeaes con e espado de ssemas maes anagóncos

a) Boque occideal. Ane e cecmeno de egímenes conaosEsados ndos desaoó a doctrina Truman oposcón a expansons-mo sovéco medane a ayuda a odos os «países bes» que essían osnenos de asmacón comunsa Esa e a estrategia de coteció eesabecmeno de unos ímes a a expansón de a R peo sn aade haceos eocede po a eza En Euopa esa esaega vo dos deccones: a económca con e Pan Masha y a ma con a ceacónde Taado de Aánco Noe.

E pan de ayuda económca a países euopeos aecados po a gueaconocdo como Pa Marshall a habe sdo e eceao de Esado esa-doundense eoge Masha quen o evó a Congeso en uno de 1 98paa su apobacón e eecuado duane cuao años po un oa de másde 13000 mones de dóaes. u obevo poao ea a ayuda paa aeconsccón peo uvo oas consecuencas no menos mpoanes:aanzó e deazgo económco de Esados ndos en Euopa y acó emanenmeno de a expansón de a economía esadoundense que as e

n de a guea había dado muesas de ecesón.27

Page 219: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 219/367

La Organzacón de Traado de Aánco ore (OTA) se consuyó en abr de 199 como una aiaza miitar coordinadora de a deensacomún de os Esados inegranes. Iniciamene ueron Esados Unidosran Breaña ancia Canadá Iaia Bégica Hoanda Norega Dna

marca Poruga Isandia y Luxemburgo después se unieron recia y Turuía (1952, a Repúbca edea Aemana (195 y España (1981.

E sisema de segurdad esadoundense en a uerra ría proto des-bordó e esceario europeo, acanzando un nve munda Esados Undos propició raados ue aseguraran a conención sovéca en oras áreasen conco creando un ampo ssema de aianzas e Paco de Río de anero vincuado a a Organizacón de Esados Amercanos ( 1 97, a Aana de Ausraa Nueva Zeanda y Esados Undos ANZS e Taado deAsa Oriena SEATO 1950 y de Medio Orene CENTO 955, ade

más de oros pacos biaeraes España 1953 Corea de Sur 1953 Tawán 195 Japón 1961 Ese sisema de aanzas conempaba sobre odoa ayuda mar pero ambién a assenca económca y écnica o ue oraecó a poscón de iderazgo esadounidense en e Boue occdena.

b) Boque orieta. La Unón Soviéca endó a a consucción deuna esrcua smiar a a occidena s bien sus posibiidades económcasy mares sobre odo en una prmera eapa eran muy neores a as deBoue conaio. Las dos organizaciones principaes de Boue soviéicoueron e COMECON y e Paco de Vasovia

E Conseo de Ayuda Muua Económca CAME o COMECON ueun sisema de negración de as economías de os Esados rmanes a coordnación de as poíicas de pancacón y a asisenca económica y écnica mua. Creado en 199 po a Unión Sovéca Poona RepúbcaDemocráica Aemana Checosovauia Hungía Bugara Rumania y Abana en os años sesena se unieron Mongoia y Cuba reiándose Abana. E Paco de Varsova se creó en 1 95 5 como una aiaza miitar coodnadora de a deensa común desarroando una escura simar a aOTAN Esuvo negrada po a RSS y os países de a Europa orena

excepo Yugosava y Abana desde 1 968

E iicio de a Guerra Fra

Europa e princpa escenario de a guerra mundia e ambén e orgen de a uerra ría Las ensones conendas ene os aniguos aadosse evdencaron con a cadena de eeccones ceebradas en os países míroes con a URSS donde bao a presencia de eérco soviéico se ue

28

Page 220: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 220/367

o impoiedo os patidos comuistas. La división de Europa e os sistemas ieológicos atagóicos se haba cosumado.

E máximo smboo de esta divisió e Alemaia. Cuado e 948Estados Uidos a Betaña y Facia uieo sus espectivas zoas de

admiistació, a URSS se excuyó y boqueó Be duate u año aspotecias occidetaes espodieo co u masivo «puete aéeo» que sumiistó e abastecimieto ecesaio a puebo beiés E ecia os itetos comuistas de hacese co e pode ueo eados co a ayuda oc-cideta, peo sóo tas ua guea civi que o cocuyó hasta 949

E segudo ga esceaio de a uea Fa e Asa, dode a ayudaestadouidese o pudo impedi e tiuo de comuismo ideado poMao Zhedog e égime ateio sóo se matuvo e a isa de Fomosa.Co e gigate asiático deto de mudo comuista las tesioes se mul-

tiplicaro, coicidiedo co e poceso de descooizació iiciado tas aguea mudia E Corea, atigua cooia japoesa, a uea Fa estu-vo a puto de covetise e coicto abieto. E ejécito soviético habaocupado e ote de pas, impoiedo u gobieo comuista que ivadióa mitad meidioa 950). E espuesta a esta vioació a ONU acodóa ieveció miita, que ideó Estados idos peo esta itevecióevató os eceos de Chia, que decidió apoya a gbieo comuista co-eao. Más de dos años de cueta guea o bastao paa hace vaia asposicioes acazado u ato e uego, e 953 se cosagó a divisió de

Coea e dos mitades que pedua e a actuaidadLa descooizació de Oiete Medio y a creació el esao e Is-rael 948) setao as bases paa ua pemaete iestabiidad de a e-gió. La aiaza de Estados Uidos co Isae hizo que os gades pasesáabes co ayuda soviética cocetaa ua aiaza cota Isae, base deos sucesivos coictos de 956 , 967 Y 973.

COEXISTENCIA PACÍFICA CONFLICTOS BIPOLARESLOCALIZADOS

as a muete de Stai y e de a guea de Coea se podujo uabajada de ive de eetamieto ete as supepotecias. La GuerraFra dio paso a a coexistencia pacca, compomiso tácito paa o ateae equiibio estatégico sugido de a Seguda uea Mudia La pime-a ase de distesió se podujo de 954 a 962, cuado a cisis de os mi-sies y e Muo de Be iiciao u etoo a os peoes tiempos de auea Fa, cumiado e poceso de tesió co e estaido de a gueade Vietam.

249

Page 221: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 221/367

E iicio de a coexistecia pacca

Con e desaoo po as dos supepoencias de un gan asena aómi-co se evdencó a gan hecaombe ue se pecipiaía sobe a humanidad

en caso de poducise un enenameno dieco ene Esados nidos y aR La muee de ain pemiió ue acanzaa e pode en a R ugupo de poicos más dipomáicos y menos dados a escenaios de enenamieno con Esados nidos e cecimeno económico a supeoidad ma y e aumeno de coienes pacisas mpdó ue se podueacuauie compomiso de apaciguamieno povenene de a oa supepo-enca

Todo eso hizo ue a uea Fa enaa en un peiodo de disensióy ue a coexisencia pacíca ene ambos ssemas se eveaa como una

posibiidad a acance de a mano La idea de acoexistencia pacca

se ba-saba en un mutuo respeto ene ambas supeoencas ue no pesonaí-an de nngún modo paa aea e statu quo acanzado as a guea mun-da Ese pensamieno uvo su aicación en a coneencia de ineba1955) donde se eunieon os máximos mandaaios de Esados ndosa R an Beaña y Fanca en e ambiene más pacíco y amsosode peodo de posguea Esa disensón peduó un uso y enó en ci-sis en 960 cuando a ceebacón de una eunión anáoga a a aneio ePas debió se canceada ane as pebas pesenadas po os soviéicos dvueos espías noeameicanos sobe eioio de a R

La crisis de os misies

E euibo esaégico de posguea ue seiamene aeado en euga más inespeado a menos de un cenena de kómeos de as cosaesadounidenses En 1959 iunó en Cuba e movimieno gueieo diigido po Fide Caso en cona de dicado Basa ese movimieno no eacomunisa peo s agunos de sus dees o ue povocó a oposición d

Esados nidos y a ápida radicaizació de gobiero cubao hacia po-sicioes comuistas eso es pocuó as simpaías de a R y Chinaue ápdamene comenzaon a ayuda económica y maene a nuevoégimen cubano

En 96 un gupo de cubanos conaos a égimen comunisa apoyados ímida y desodenadamene po Esados ndos peendió invadi aisa siendo ápidamene deoados E emo cecene a una nvasón di-eca po ae de ejécio noeamecano hzo cece os víncuos cuba-nos con a R deno de a ayuda ue ésa pesaba a égmen de Cas-o a deensa e uno de os campos pncipaes egando a iniciase u

250

Page 222: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 222/367

pan paa a insaación de amameno esaégico en a isa n 9 epesidene Kennedy denunció que a insaación de misies en Cuba rpr-senaba una amenaza dieca a a seguidad noeameicana y deceó u

boqueo nava de a isa anunciando que os bacos soviéicos cagado

con os misies que deban se insaados que navegan hacia Cuba debandeenese o sean aacados Duane unos das e mundo eneo conempóhooizado a posibiidad de un enenamieno dieco ene as dos su-pepoencias. A na as auoidades soviéicas cedieon y desmaneaonas bases peo a pesión de Esados nidos sobe Cuba se manuvo aconsidea a pesisencia de égimen comunisa en a isa causa de ines-abiidad en a zona y una amenaza paa su seguidad.

La era de a disesióLos naes años cincuena pesenciaon una bajada de a esió en

a aa poica ineaciona peo desde comienzos de os sesena as eaciones ene as supepoencias egesaon a os paneamienos más adi-caes y beicosos Los sucesos conaios a a disensión se sucedieon a oago de a década os anes mencionados aconecimienos cubanos 96 62 a consucción de Muo de Ben 9 a impicación esadouni-dense en a guea de Vienam a pai de 962 os incidenes oneizosen Coea 965 y 98 a segunda guea ene Isae y os pases áabes967 Y a inevención soviéica en Checosovaquia (Primavera dePraga 968. En odos esos conicos paicipaon ambas poencias condisino gado de impicación.

A pai de 969 se podujo una seguda eapa de disesió y un e-anzamieno de os conacos dipomáicos diigenes soviéicos y esa-dounidenses se enconaon en sucesivas cumbres uo de as cuaes eene oas cosas a ma de os pimeos acuedos cona a poieaciónde amameno nucea. La cuminación de ese peiodo se poduo en 975con moivo de a Coneencia de Hesinki donde se econocieon odas as

oneas esabecidas as a guea mundia e compomiso de no vaiaas po a eza y un eozamieno de os deechos humanos en os pasesde Ese

Esa disensión poduo ambién un mayo gado de compicación enas eaciones ineacionaes si hasa a echa as supepoencias habanmacado a poica mundia a pai de naes de os años sesena no yaesa pimaca peo s su excusividad comenzó a se conesada Po unapae Euopa que disó de una década de uee cecimieno oaeciósu aicuación comuniaia cuyo uo más visibe e a ampiación de

Mecado Común a oos es miembos an Beaña Ianda y Dinama25

Page 223: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 223/367

ca. Po oa os boqes ideoógicos comenzaon a agiease as eaciones de China y a RSS no eon benas desde comienzos de os sesenay acabaon con a pa en os seena po s pate ancia annciaba ssaida de Conseo Miia de a OTAN. inamene os países ecin inde

pendizados se esozaon po no cae en a vincación dieca a na de asspepoencias, o qe dio oigen a movimieto de lo o alieado.

La guerra de Vietam

poceso de descoonización asiáico abió n peiodo de chas ci-vies con apoyo exeio nomamene ene as disinas endencias ideoógicas Las poencias occidenaes, especiamene sados nidos y

ancia exmeópoi de a zona aaban de ena a expansión comnisa, eviando qe os nevos sados ean cayendo no as oo baos inencia (estrategia de coteció La aniga coonia ancesa deVienam había sido dividida en dos zonas independienes as a coneencia de ineba ( 954 Vienam de Noe enía n gobieo comnisa pe-sidido po o Chi Minh y Vienam de S, con capia en Saigón, sosenían gobieo adicamene anicomnisa pesidido po Ngo Dinh Dien. ne S se desaoó na geia, el Vietcog amada y eozada po eecio ega de Note, qe desde 960 pso en aqe a gobieo pooccidena. Ése pidió ayda a sados nidos qe, ane e peigo de oacaída bao a RSS, e pesó apoyo nancieo y na ayda masiva enamas y asesoes miiaes

n noviembe de 963 se podo en Vienam de S na evocióncona a dicada de Ngo Dinh Dien se insaó n gobieo miia qe,an maneniendo pácicas an poco acepabes como s aneceso, paecíase meo emedio paa ena as incsiones de os comnisas de Noteen consecencia se enviaon conseeos miiaes y se apobó na ayda de500 miones de dóaes. a e comienzo de a peo pesadia de os sa-dos nidos en a segnda miad de sigo

Cando Johnson asmió a pesidencia más de 5.000 «conseeos miiaes» esadonidenses se enconaban ya en Vienam de S, conoman-do e Comando de Asisencia Miia Ameicana MAC. La disynivade nevo pesidene ea pecaia abandona e gobieo de Saigón sponíaa más qe pobabe vicoia de Viecong y a enicación de país baoideoogía comnisa, o qe sembaía de inceidmbe sobe a sete deoda ndonesia. n consecencia decidió icremetar la ayuda y a penaactuació directa es deci, no mediane conseeros sino con maines. dieco de MAC y embaado esadonidense en Saigón, e genea Tay

o, ea n aseo y do miia patidaio de decaa a gea a Vienam252

Page 224: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 224/367

de Note y de empeo de amameto atómico táctico peo se impuso aea dipomática y si decaa a guea se comezó a bombadea sobee Note y a mia os os de apovisioamieto de a gueia. La iecacia de as medidas aimetó a escaada miita y e e veao de 965 ya se

ecotaba e Vietam casi 100000 sodados estadouideses e dobe aaes de 966 y ceca de medio mió e 968 ue empeaba ua po-tecia de uego de mayo etaidad ue duate a eguda uea Mudiasi esutados pácticos. Letamete ate ua opiió púbica totametee cota de deoche e vidas humaas y pesupuesto miita se evide-ció e Washigto el racaso de la iterveció y a ecesidad de empede ua etiada o meos humiate posibe.

Nixo e a campaña eectoa de 968 haba pometido a «vietami-zació» peo poto se abió ua mesa egociadoa y e eeo de 973 se

decetó e ato e uego e todo e teitoio vietamita peámbuo paa eevo de ua eza de ispecció y a apetua de ua coeeciaiteacioa e Pas. La etiada estadouidese a copció de égi-me de aigó os eveses miitaes a desmoaizació geeaizada y asdesecioes cecietes ueo miado a esistecia de u e a pima-vea de 975 e avace decidido de os eécitos de Vietam de Note eocupado todo e teitoio etado e aigó e abi. E uio de 976se pocamó a reuicació del país como Repúbica Democática Po-pua de Vietam. as esta victoia comuista siguiedo a estrategia dedominó tambié se impusieo gobieos comuistas e Camboya y Laos

LA EDAD DODA: EL CRECIMIETO ECOÓMICO

Ete e a de a guea mudia y a ga cisis de os seteta se des-aoó u peodo de ta extaodiaio cecimieto ecoómico ue es co-ocido como a «Edad Doada». ato e e Boue soviético como sobetodo e e mudo occideta os gades avaces ecoómicos icemeta-o e mecado aboa mutipicao e comecio iteacioa y e co-

sumo iteo poduciedo a meoa e e ive de vida y a coomacióde gades pogamas de poticas sociaes.

os dos modelos ecoómicos

De igua modo ue as eacioes iteacioaes se aieao e too aas dos gades supepotecias as poticas ecoómicas estataes tambiéespodieo a dos modeos atagóicos: e mercado libre occidetal y a

ecoomía plaicada socialista Peo más aá de estas básicas dieecias253

Page 225: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 225/367

destacaon agunos puntos en común, e más mpotante de os cuaes e aparticipació del Estado en a economía como únco agente dgente ene modeo sovtco, como gan mpuso de a msma en e occdenta

La ecupeacón de os pases euopeos aasados po a guea y e des-

aoo de todo e mundo occdenta se basaon en dos mpusos ndamen-taes E pmeo e de caácte nsttucona, sugdo de a cumbe de Be-tón Woods 944, que ceó e uevo marco ecoómico iteracioa quesentaba as bases de a nteaconazacón de a poduccón y e capta,acometndose pogamas de educcón de potecconsmo y de consc-cón de gandes espacos económcos paa desaoa estas potcas se n-daon nsttucones nteaconaes como e ondo Monetao Inteaconay e Banco Munda E segundo mpuso e a puesta en macha de PlaMarsha paa cuya admnstacón se ceó a Oganzacón Euopea de Co-

opeacón Económca OECE, tansomada y ampada en 961 en a O-ganzacón de Coopeacón y Desaoo Económco OCDE Junto a estosmpusos nsttuconaes se pactcaon potcas económcas estataes que s-gueon e modeo keynesano, tansoando pondamente e esquemade captasmo occdenta; e Estado ncementó su ntevencón en a eco-noma, consttuyndose en admnstado e mpuso de a nvesón y a po-duccón o que en Euopa evó a pactca naconazacones, que en agu-nos extemos subodnaon ceos sectoes estatgcos a conto de Estado, además de gaantza a socazacón de os benecos de cecmentoeconómco a tavs de Estado de benesta

E modeo económco de os países del «socialismo real» se basó ene ejempo sovtco de ecoomía plaicada. E Estado ea popetaode todos os medos de poduccón y únco agente dgente de a econo-mía po tanto, el Estado determiaba toda la vida ecoómica sguen-do os objetvos de os panes qunquenaes, contoaba todo e pocesopoductvo y os canaes de dstbucón de os benes, y eguaba tanto aoeta de poductos y sevcos como su coste E echazo de a R dePan Masha paa os países de su nuenca y e dseño de poítcas des-aostas basadas en a ndustazacón expansva sentaon as bases de

a economía de Este de Euopa hasta os años ochenta E IV Pan Qun-quena 9461950 e e más mpoante de todos, apostando po a n-vesón en a ndusta pesada de benes de equpo, en contaposcón a andusta gea benes de consumo y en especa de a agcutua, e secto más saccado po a economía pancada sovtca

etado las bases años cicueta

Tas e n de a guea munda as tasas anuaes mundaes de cec-mento de a poduccón ndusta acanzaon cotas sn pecedente du

254

Page 226: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 226/367

ae e sigo XV a pimea evoució usia aumeó a pou-ció a ,5% aua, su exesió geogáca hizo ue uae e sigo XXacazase e 3% asa que se mauvo a ive geea uae a pimeamia e XX. Duae e peíoo 98 972 e cecimieo aua a ive

muia e e 56%, esacao os países e Euopa occiea y apó.Duae os años cicuea ese cecimieo se poujo po e ga

pogama e ecupeació cisis y ecesió e os años eia, eguauea Muia, a a vez ue se seaba as bases paa maee a co-yua as más impoaes eo eoma e sisema acieo, aba-oo e pácicas poeccioisas, ieacioaizació e a ecoomía ymuipicació e as expoacioes, aumeo e a emaa e abajao-es especiaizaos y semi cuaicaos, iovació ecoógica, paso egaes coigees e seco pimaio a a iusia, y e cecimieo e

os saaios y co eos e cosumo Los secoes moo e ese ceci-mieo soseio ueo e eécico, a cosucció, a iusia e auo-móvi, a siegia, a peouímica y a química iusia y as eeseegéicas peomiaes e ese peioo eo el petróleo la electricidad que euía as es caaceísicas ameaes paa move e sis-ema eegía baaa, abuae y ácimee aapabe a a base ecoó-gica e poceso poucivo.

a e as asomacioes básicas as a guea muia e e es-aoo e a ecoomía mta, e a ue e Esao, os siicaos y e sec-o pivao ieeacioao sus emaas y posibiiaes paa omeae cecimieo. E Esao, especiamee e a Euopa occiea, pee-ió acaza e peo empeo y cosi u uee sisema e seguia so-cia, a iempo ue gacias a ua poíica sca y moeaia y a gaso pú-bico esimuaba o coaía a emaa paa sosee e imo e cecimieo. E seco pivao acepaba a poíica socia y saaia soiciaapo os siicaos a cambio e ue ésos apobaa su poíica e ivesióÉsa se oieó e es ieccioes e esaoo e u seco iusia e-acioao co e Esao e bieesa biees e cosumo uaeo, viviea, iusias peouímica y eécica, e seco sevicios y e es-

aoo e uevas egioes iusiaes co abuae mao e oba ymeo ive saaiaE e muo sociaisa ambié se poujo u uee cecimieo eco-

ómico, e ese caso apcao e moeo e economa planicada im-paao e a ese 929. Dao e bajo ive e ue paía a ma-yoía e esos países, os años cicuea sigicao o sóo a ecupea-ció e a guea sio e popio espegue ecoómico, co cecimieosmeios e u 6,5% aua. Acazao cieo ive y e compaació co ospaíses occieaes, a écaa e os sesea sigicó u aejamieo e

imo geea, cecieo apeas u 5% aua255

Page 227: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 227/367

nto a os pases anteoes, na tecea pate de a hmandad vvaen a pobeza absota y aún e 1979 poseía nos ecsos po debao dos vees de speveca. Pese a este panoama, desde medados desgo cecó constante y pogesvamete a enta po pesoa en os países

de Tece Mdo, amentó exponecamete e gasto púbco, se pod-o cemento de a omacón de capta y se desaoaon técca-mente a n tmo pocentamete my speo a de Occdete danttodo e sgo XIX y medados de XX. Pese a eo, ente os países e víade desaoo exste na gan dvesdad y en s nteo s mtpcan adeencas socaes

El boom de los seseta

Una de as caacteístcas de poceso de a economía mnda dante tece cato de sgo, además de a aceleració de cecmento ecoó-mco e a estabilidad en ese msmo cecmeto. No se podeo csn depesones, tan sóo dsmncoes e a tasa de cecmeto Dantos años sesenta esta tasa acazó ss cotas más eevadas e ga pate poe ncemento constante de cosmo teo y e comeco nteacoabasado e n sstema monetao teacoa my estabe E cosmo -teo ametó gacas a cato actoes pncpaes

256

E amento de os saaos pemtía costate crecimieto dlivel de vida, o e se manestaba en n ncemento de a dmanda de podctos.

2 Éstos multiplicaro sus modalidades, apaecó na ete comptenca co a cosgete baada de pecos e hzo necesaaetes vesones e nvestgacón paa a meoa de os pod-tos, a ceacón de otos evos y a expotacó de a pbcdadcomo medo de da a conoce y cea demanda en e mecado po-teca cbetas as necesdades báscas, a podccó se encam-ó a cea nevos podctos paa satsace a demada de c-

cente nv de vda y posteomete a cea dectamete a ec-sdad de podcto, ndependentemente de s necesdad. odo eoaydó de modo decto a amento de consmo

3 . E tece acto e a multiplicació de mecaismos de pago actaban a compa de podctos cyo peco spaba e nve dgastos e a ama meda podía pemtse e n peíodo detemnado os dsttos medos de pago apazado (pazos, aada-des, cotas, depóstos, pagaés hceon accesbe na gan cantdad de nevos podctos a amas con ngesos medos y baose ea a mayo pate de mecado.

Page 228: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 228/367

4 E cao aco e a exaodinaia meora de os medios detrasporte ano aéeo y nava como sobe odo eese, po e-ocai y de modo especia po caeea

E comecio ineaciona mipicó consanemene ss cias, y enbena pae e benecio de as empesas se acanzó sminisando meca-dos exeioes. Po eo en os años sesena se desaoó na endencia qeeviaba e ago asado de podco a mecado exeio, mediane a abicación de podco en e mismo mecado a qe se diiga. Las gandescopoaciones minacionaes epodjeon ss acoas en os gaesdonde más demanda enan o podan ega a ene ss podcos, acii-ando con eo a ineeación de os disinos mecados nacionaes y co-menzando a pédida de cono oa de os Esados sobe ss popias eco-

nomas

E Estado de bieestar

no de os acoes ndamenaes paa a esabiidad de sisema oc-cidena y e ino deniivo de a democacia en é e a capacidad deos Esados paa hace ene a as demandas sociaes qe con aneioidada a gea mndia no haban podido o no esaban ineesados en aende,a consecencia de pincipio de ibeaismo económico de mnima ine

vención de Esado en a economa Anqe en e peiodo de enegease incso en a Aemania de Bismack ya haban apaecido agnos ee-menos de esas poicas sociaes, as dos caacesicas disinivas de esepeiodo eon a extesió de as mismas a todos os pases occidetaes y e caáce de irreversibiidad qe omaon, siendo inepeadascomo «conqisas sociaes» La base de ese cambio se encena en aacepación de os pincipios keynesianos de Esado inevencionisa den-o de na economa de mecado; peo as poicas keynesianas de gasopúbico como ama anidepesiva no pegaban a oienación de ese

gaso. E paso deniivo se podjo cando e Esado smó a ss obiga-ciones a redistribució de os recursos y e debe de poca os mediospaa gaaniza a seguridad e bieestar de ss cidadanos.

E Esado de bienesa ( Weae ate, ambién denominado «Esadosocia» o «Esado Povidencia» se dene en base a ss objeivos y os medios empeados paa saga s ao coso objeivo ndamena es ga-ratizar a oda a pobación n nive mnimo de igresos de prestacio-es qe cban as coningencias básicas; sobe odo a segidad ane aenemedad, a pédida de empeo y a vejez, qe eon cbieas po poicas asisenciaes, saaio mnimo, sbsidio de pao y pensiones Tas

Page 229: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 229/367

cendiendo ese nive básico, una segunda ase de desaoo de Esado debienesa esuvo cenada en as poíicas educaivas y cuuaes, de vi-vienda, de anspote y de iguadad de oponidades paa os secoes másdesavoecidos La caga pesupuesaia y oganizaiva que aes poíicas

acaeaon sóo podía se sopoada en Esados con ampios ecusos ésosse consiguen mediane e manenimieno de políticas laborales que ga-anicen e peno empeo o a menos un ao gado de ocupación y e pagode impuestos ano diecos como indiecos sobe pesonas ísicas o juídicas, de oma univesa y, habiuamene, pogesiva, o que conee aEsado su capacidad redistribuid ora de la riqueza.

Exisen es eoías denioias de Esado de bienesa La visió li-beraldemócrata asegua que as nsiuciones de esado de bienesa sonesuado de a modeización de a sociedad y e descenso nciona de as

omas de seguidad adiciona, cuyo obeivo es a edisibución de aena paa inega a os secoes más desavoecidos y consoida una so-ciedad de ibe mecado más esabe, iguaiaia, eciene y humana. Lacocepció sociademócrata conempa e Esado de bienesa como undobe paco ene e capia y e abajo y ene as disinas cases sociaes,desempeñando una unción insmena paa a ansomación gadua dea sociedad Po su pate a visió marxista señaa a dobe nción de Esado de bienesa como gaanía de desaoo anquio de capiaismo ycomo inegación socia no coniciva, conempándose como un ins-

meno de egiimación de Esado capiaisaE Esado de bienesa se desaoó en Occidene desde 95 de omagenea y con aas coas de homogeneidad. La azón de ese desaoo ea apuesa poíica paa evia uno de os pobemas ndamenaes de pe-iodo de enegueas e desempeo y a inesabiidad socia que ése con-evaba u desaoo uvo a a Euopa occidena como su máxmo expo-nene, acanzando a cobeua un caáce univesa, mienas que enJapón o Esados nidos ésa acanzó especivamene a 70 y 60% de a po-bación.

E precio del desarrollo

E exaodinaio cecimieno de a poducción, e consumo, e come-cio ineaciona y os benecios acaeaon un ao pecio, en unas oca-siones cuanicabe y en oas poco medibe con os baemos esadísicos.La pimea epecusión negaiva e e daño en ocasiones iepaabeque e desaoo industia ocasionó en os recursos aturaes a habita-

bilidad y e equilibrio ecoógico de panea258

Page 230: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 230/367

La segunda consecuenca de desaoo en a Edad Dorada e a profuda trasformació de la ecooma ano en e poceso poducivocomo en comecazación y consumo E paso a a neaconazación dea economa hizo que os ndusaes ndvduaes pediean cas oda su

nuenca en avo de as copoacones munaconaes y os Esados sevean somedos cada vez más a a nuenca de ezas exeas en a d-eccón de as economías naconaes. A msmo empo a ecncación enos conoes poducvos y comecaes hzo que se desaoaan meca-nsmos de opmzacón de abajo Juno a os ecnócaas geenciaes yos ingenieos ndusaes apaeceon os ingenieros humanos, encaga-dos de eeva a poducvidad medane cuaquie écnca hio musca,ess pscoógcos, hoaio exbe, ncenivos no evados po cuesonesmoaes sno buscando e incemeno de a poducvdad Todo eo po

dujo una educción de a socedad poducva y consumdoa a masa, nú-meos esadísicos suscepbes de se manejados.Una ecea consecuenca de gan peíodo de cecimeno económco

e a profuda trasformació causada en a popia enaña de a so-ciedad a a vez poducoa con a ayuda cada vez mayo de máqunas) ysobe odo consumdoa La pubcdad, cuyo objeivo nca ea da a co-noce os poducos, se ansomó, medane a uizacón de eecos ps-coógcos, en a encagada de hace que odo poduco paecea, más quenecesaio, impescindibe; eso ceó una voágne consumsa que aasóa a socedad a adqui cada vez más, desbodando ampamene as nece-

sdades vaes y aumenando as deencas ene os que podían o no sa-cia as nuevas necesdades ceadas. Dado que paa consum ea impes-cindbe dspone de excedenes saaaes, a nueva concienca soca coocó como pmea aspiacón a posesón de capa As e dneo, medopaa acanza un n, se convó en un n en sí msmo, dando paso a oque moaisas, conciencados y desavoecdos amaon e culto al bece-rro de oro. E ndviduasmo, e aán de ascenso soca, a osenación ya ausenca de sodadad eon popciados y se convieon en caac-eíscas de esa edad dorada.

La crisis ecoómica de los años seteta

La consane expansión económica de os años cncuena y sesenaacabó a comenzos de os seena en una csis de aga duacón Igua quee cack de 1 929 y a an Depesón de os ena ansomaon as basesescaes de a economía munda, en os años seena se podujo unaponda ansomación de ssema económico y de mecado munda, aiempo que as escuas económcas naconaes ncaon un poceso de

259

Page 231: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 231/367

sscón en odo Occdene e cco acsa qe se consodó as e nde a gea mnda se asenaba en e cecmeno de a podccón de asndsas cáscas e nevo cco e ssyendo s mpoanca en ospodcos neoes bos po nevos secoes de produccioes itagi

bles, os secos y po nevas oas ndsaes pacpanes de a e-vocón cenícoécnca cya manesacón más pamaa e e secorde a iormáica

ese a qe e súb ameno de os coses enegécos e e deonan-e de a css e sóo na casa coyna exsendo oas escaesqe ya evdencaban e cambo de coyna con aneodad a a css depeóeo En pme ga e aumeo de as esioes ecoómicas e emudo desarroado como consecenca de cecmeno de a compe-enca de as economías eopeas y aponesa ene a a aneomene he-

gemónca esadondense de se ecepoes de capa y podcos esospaíses pasaon a se na da aeava avoecdos po a compev-dad qe es oogaban n meno cose de mano de oba y a enovacón deapaao podcvo qe a s vez es hacía amena s coa de mecado en odo e mndo ncdo e neo de Esados ndos

Esa dnámca movó a segnda casa esca de a css aga-mene avada: a quiebra de sisema moeario ieracioa. E ce-cmeno de as economías eopeas y aponesa a edccón pocena deas expoacones comecaes esadondenses acompañadas de cec-meno de a expoacón de capaes en oma de nvesones en e ex-

aneo de a mano de mnaconaes y e ameno de os gasos ma-es de ese país condeon a as aodades moneaas de Esados n-dos a abandona a convebdad de dóa en oo a devaa s moneday a nca n vae poecconsa en 97 . En n ssema económco do-mnado po a oaeza de dóa y con cambos os ene as monedasesas meddas no sóo desesabzaon sno qe además hceon ene momeno en qe más nesabes se voveon os mecados po os des-eqbos en as baanzas de pagos po a css enegéca.

La pmea css peoíea se podo as a gea de Yom Kpp 973 y e decddo apoyo esadondense a Isae qe e omado comonsmeno agnado de vonades po os países áabes podcoes depeóeo e conno mayoao de a Oganzacón de Países Podcoesde Peóeo OPEP qe ncó na see de dáscas sbdas de peco decdo desde medados de sgo e peco se había manendo esabe enapenas medo año se cadpcó y a na de a década se había mp-cado po caoce nve acanzado con a segnda css de peóeo oca-sonada po e nco de a gea IánIak a naes de 979 . Ese encae-cmeno aecó decamene a a economía de os países desaoados ba-sada en e consmo de na enegía abndane y baaa y po eo gandes

mpoadoes de peóeo260

Page 232: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 232/367

La css económca de os años seena uvo es ases ben dendasdos ecesones 973975 y 979982 y un peodo nemedo de ea-juse y ímda ecupeacón. a pmea ecesón aecó pncpamene aos países desaoados y a avés de eos a os países en vías de desa-

oo a segunda e mucho más genea aecando aún más a os paísesde Boque de Ese En su conjuno a css e cacada de «esaga-cón , a eoamenacón ene e esancameno económco con su ganncdenca en e mecado aboa y a nacón La pmea magnud aec-ada e a iació que se dobó especo a a de naes de os años se-sena meda anua de 7%, 2% en os países occdenaes a msmoempo y en popocón nvesa se reó el crecimieto educéndose ene conjuno de a década a a mad e cecmeno anuaper capita de PBen os países ndusazados de suó en e 1 ,9%, dándose años de cec-

meno nuo o negavo. El desempleo e una de as consecuencas másdamácas, desencadenando pobemas socaes de gan nensdad en a-gunas egones s a meda euopea anes de a css ea neo a 3%, ana de os años seena acanzó e 0%. nacón y desempeo conduje-on a un descenso de consumo con que e beneco empesaa se e-dujo dáscamene A gua que os cudadanos y as empesas, as ha-cendas púbcas ambén se veon eemene aecadas aumenaon osdécs de as baanzas de pagos, os países ndusaes pedeon enaea a se mposbe que e cecmeno de as expoacones paaa amayo cuanía de as mpoacones se desequbaon os cácuos de apancacón económca y aumenó e endeudameno de os Esadosmeno ecaudacón sumada a cecmeno de gaso soca

Recuperació dubitativa y uevo sistema ecoómico

A deenca de as gandes css aneoes 187389 929944que habían sdo ocasonadas po e hundmeno de os mecados po so-bepoduccón y caída dásca de consumo, a de os seena esuvo ca

acezada po un poceso agudo de nacón segudo de una ee ex-pansón moneaa que podujeon desaceeacón de consumo y e au-meno de desempeo. Esas deencas especo a css aneoes hceonque as meddas gubeamenaes que habían sedo paa supea aquéasse vean necaces o que ncuso agavaan a suacón e modeo key-nesano enó en css a msmo empo que e ssema económco quehabía consegudo desaoa hasa su exemo. En conapada a ecupe-acón acuazada de vejos modeos depaó a ena imposició del eo-iberaismo con gandes cosos socaes peo con endmenos macoe-conómcos suscepbes de se empeados ane a opnón púbca nacona

26

Page 233: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 233/367

como mesa de ecaca ecpeacón y ea a cecmeno sosendoLos objeos pncpaes de as neas poícas neobeaes ean a com-pedad podca a cha cona a nacón y e ameno de becomeco ano paa mecancías como paa capaes Esos es paes b-

scos descansaban a s ez sobe oas anas pemsas deoógcas a beoacón de as monedas en e ssema cambao a dsmncón de osaancees adaneos y de modo especa a edccón de a neencónde Esado en a economía; o qe eaba apaejado deca o ndeca-mene a edccón de Esado de benesa peo ambén a dsmncón opédda po pae de Esado de s condcón de empeado consmdopodco o poeedo de benes y secos socaes

A pa de 1982 apaeceon sínomas de ecpeacón económca enos países ndsazados ncando n peodo hasa 1 989 de cecmen-

o no sosendo pes se aeaba con peódcos ajses fo de a cadaez ms mpoane ecooma especuativa (como se edencó en ecrack bs de 1987 aún mayo qe e de 1929 peo sn consecencaan negaas) Lo ms mpoane e a ansfomacón de ssema económco mnda consecenca de es facoes ndamenaes: a pesa enpcca po os gobeos occdenaes de neas poícas económcas; edesaoo de neos secoes podcos; y emegenca de neos poosde desaoo económco

a) Las poticas eoiberaes eon como adades mndaes a M.Thache en Gan Beaña y poseo y menos acsadamene R Reaganen Esados Undos segdas po a mayo pae de os gobeos occden-aes y ego po países en ías de desaoo po consejo de Fondo Moneao neacona qe ncó a s pesa en pcca a concesón decédos Objeos bscos de esas poícas ean e saneameno de osapaaos podcos y a edccón de peso económco de os Esados acha cona a nacón e cono de os saaos y a ampacón de me-cado aboa Los dos pmeos se consgeon con a epazacón deempesas púbcas y econesones ndsaes en os secoes deca-os; ambas meddas apoaban medos paa sanea as hacendas púbcas

a empo qe edcían s denaje en foma de aydas a sosenmeno deacdades decaas; peo ambén en n pme momeno esas med-das poocaon e ncemeno de desempeo o qe dcó sobemane-a as eacones ene gobeos paonaes y sndcaos La ceacón deempeo se bscó a aés de na exbzacón y beazacón de os me-cados aboaes en abea cha cona os sndcaos Se acanzó n pnode eqbo en a desegacón aboa a cambo de manenmeno depoícas socaes

b) A msmo empo qe se esaban desaoando esas poícas ne-

as eadades económcas edencaban e cambo de coyna Menas262

Page 234: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 234/367

a agrclra y os secores ndsrales radconales perdían mporancaen la creacón de reza en los países desarrolados uevos secores i-dusriaes (apoyados en as nevas ecnología) y sobre odo os servicios(e se dverscaba y especalzaba) amenaban exponencamene s

conrbcón al PB y s peso en el mercado laboral La capazacón delos países desarroados permó la rasferenca de nversones a países envías de desarrolo donde se crearon núceos ndsrales por la mano deobra baraa a facldad de preparacón de os rabajadores y el acceso amaeras prmas y s ms rpda ransformacón en ese sendo, ese pro-ceso conrbyó a n nevo reparo de a acvdad económca mnda

c) Una de esas realdades económcas, ya papable en los años ochena,era el reroceso del porcenae de a prodccón ndsa de los países occ-denales en el conjno mndal En bena pare sgendo el modeo japonés

uevos poos de desarroo ecoómico eron ganando coa de mercadoLos casos ms paradgmcos eron os de Corea del Sr, Tawn HongKong Sngapr Malaysa e ndonesa (los conocdos como dgnes asát-cs e ncaron n rpdo desaollo económco por la combnacón demano de obra baraa y so de ecnología pna, lo e permó na gran com-pevdad a ss prodcos, proraramene desnados a la exporacón

DOCUMENTOS

XTO TÓN D ACRO»

Se presenta ahora una oporndad clara y brillante para nuestros países respectivos Negarse a admtrla o dejarla marchtarse nos hara ncurrr duranemucho tempo en los reproches de la posterdad [ a edad de pea puede pre-sentarse bajo las alas deslumbrantes de la cenca [ Desde Stettn en el Bált-co a Trese en el Adráco ha cado sobre el connente un elón de acero Tras

él se encuentran todas las captales de los antguos stados de uropa central yorental ( ) todas estas famosas cudades y sus poblacones y los pases en tooa ellas se encuentran en lo que debo llamar la esfera sovétca y todos están sometdos de una manera u otra no sólo a la nuenca sovétca sno a una alts-ma y en muchos casos creciente medda de control por parte de Moscú ( ) Porcuano he vsto de nuestros amgos los rusos durante la guerra estoy convencdode que nada admran más que la erza y nada respetan menos que la debldad( ) s precso que los pueblos de lengua nglesa se unan con urgenca para m-pedr a los rsos toda tentatva de codca o aventura

Wnston Churchill Dscurs en Fu/n5 de marz de 946

23

Page 235: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 235/367

TXTO . L MRO D BRL

Dos m añs ae ue se hiera aare d qe se era Cvs Ranus suoy en e undo de a ibertad se hae aare de que hn en Berlner Hay

muha gente en e mundo que reamente no omprende o die que no omprendeuá es a gran dferenia entre e mundo bre y e mundo omunsta. Dedesque vengan a Bern Hay agunos que dien que e omunismo es e movmiento de turo Dedes que vengan a Bern Hay agunos que dien en uropa yen otras partes «nosotros podemos trabajar on os omunistas» Deides quevengan a Bern Y hay agunos poos que dien que es verdad que e omunsmoes un sistema dabóo pero que permite un progreso eonómo. Deides quevengan a Bern. La bertad tene muas diutades y a emoraa no es pefeta. Pero nosotros no tenemos que poner un muro para mantener a nuestro puebo para prevenir que eos nos dejen [ . . La bertad es ndivsbe y uano unhombre es esavzado ¿quién está ibre? Cuando todos son bres eos pueenmirar a ese da uano esta iuda esté reunida y este pas y este gran ontnente de uropa esté en paz y esperanza. Cuando ese a namente egue y a gentede Bern Odenta pueda tener una moderada satsfaón en e heho de queeos están en a nea e fente asi dos déadas. Toos os hombres bres onequiera que eos vvan son udadanos e Bern Y por o tanto omo ombresbres yo on orguo dgo estas paabras «Ih bin en Berine>.

John F Kennedy Dscurs en Berlín de jun de 96

264

Page 236: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 236/367

TEMA 2

ESTADOS UNIDOS EL MUNDO OCCIDENTAL

1 . ESTADOS UNDOS: LA CONFORMACÓN DE UNASUPERPOTENCA1 1 . E nal de la gerra y la presdenca Trman (1951952)

1 2 . Esenhower y os dorados cincuenta ( 1 953 1 960)

1 3 . Kennedy y la Nueva Frontera (19611963)

1 Johnson y la gera de Venam (19631968)1 . 5 La admnsracón Nxon (1969197)

1 .6 . La són derroada: a presdenca Caer (19771980)

1 7 . La década del neo conseadrsmo: Reagan ( 19811989) yBsh (19891993)

2.  EVOLUCÓN POLTCA DE LA EUROPA OCCDENTAL2 . 1 Gran B retaña

2.2. Franca23. Aemana2. ala2.5 La Conscón de la Comndad Eropea

3. JAPÓN3 . 1 . De país ocpado a pas alado32 . E milagro japonés

265

Page 237: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 237/367

TA

SADS DS Y D DA

En e neo oden neacona bpola confomado dane a pos-gea mnda e Bloqe ms heteogéneo y pasta e e occdenalComo ocea en 1 9 1 8 as e n de a Gan Gea en estos países a de-oa de los oaltasmos depaó na esela conanza en el tnfo de-no de la democaca plasa la economa de mecado y e sosenmeno de los deechos hmanos La defensa de estos pncpos pdo ea-zase en bena pae gacas a enome desaollo económco qencado en os años de la econstccón se manto hasa 1 973 posbtando e esablecmeno de n Estado del benesa qe socazaba los be-necos de ese cecmeno sostendo

Basado en s pode económco y mlta e ldeazgo políco de Bo-qe occdenta 1 desempeñó Esados Undos qe desaolló n neo pode hegemonía nyene como spepoenca my dsna a a ejecdahasta enonces po as poencas eopeas En el Vejo Connene pnc-pa escenao de a gea a mpeosa pmea aea e a econsccónqe eso acompañada de poyecos qe gaantzaan la mposbdad dena nea gan gea cl eopea 1 qe condjo a cea platafomas decoopeacón económca qe enamente acanzaon mayoes dmensoneshasa confoma n neo po de nón políca la Comndad EopeaSn pede ss señas de dendad Japón se conó en e extemo occidente; pasando de se n país aasado a potenca económca gacas a po-ndas ansfomacones socopolícas y a n cecmeno egnoso des capacdad podcta e nnoadoa

267

Page 238: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 238/367

ESTADOS UNIDOS: LA CONFORMACIÓN DE UNASUPERPOTENCIA

E de a Prmera Gerra Mda covr a Esados Udos e

acreedor de Eropa y e a de a Segda e s mprescdbe protector. Tras a prmera coeda Washgto rechaz practcar a poícaeacoa expasva e cso o tegr a Socedad de Nacoes qee presdee Wso había apadrado Pasada a segda o pdo ya vo-ver a s aeror asameto; os ereses y expecavas mpedía abste-erse de parcpar e a escea eacoa. Eoces acaz s mxma extes errtora (admsr mchas sas de Pacíco) mtar(eía ropas de ocpac desde Fpas y Jap hasa Aemaa) y eco-mca (gracas a Pa Marsha a os présamos de gea y a as coce

soes qe ss empresas recbero e os países berados) E 94 Esta-dos Udos era dscbemee por prmera vez e a hstora a pr-mera sperpoteca Esa foraeza mar y ecomca vo s rpdatrasposc e eca poítca y soca covrédose e garae de asegrdad y modeo a segr por e mdo occdeta

E a de a guerra y a presidecia Truma

La mere de Roosevet e 2 de abr de 94 das ates de a red-c aemaa ev a a presdeca de Esados Udos a vcepresdeeHarry Trma poíco oscro qe había acazado a omac gra-cas a efreameto de os grades de Partdo Demcrata y a qe secosderaba qe poco o ada debería hacer co presdee como Roo-seve Ta aseverac proo mostr toda s fasedad cado Trmahzo free a a de a gerra y ss cosececas La doctina Tumane trascedea e a artcac de a poíca eacoa estado-dese drae a Gerra Fría y por extes drate todo e efreta-meto co a SS hasta s desaparc Meos fora tvo e 1 co-

ceete a a poítca teror dode a fecdad de a vcora se dsovate cúmo de probemas cya resoc e demasadas ocasoes sr-v para abrr evas y ms graves dcades

La gerra había motvado a oa de sodardad qe reforz e aco-asmo estadodese ese semeto se compemet co oro mchoms papae de gaarsmo meddo e a reforma sca e desceso dedesempeo y a sbda de saaros ate a demada de mao de obra e asfbrcas Para cbrr vacates se amp e mercado abora y se prodje-ro dos femeos de gra trascedeca: a coorac masva de a

mjer a trabajo o doméstco y a erada crecee de a pobac egra268

Page 239: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 239/367

a mercado de rabajo no agrícoa Los decisés miones de personas queesvieron moviadas depararon oros anos que ocuparon sus puesos derabajo ese incremeno de mercado abora se poencó con e ascenso dea burocraca federa ue rajo consgo e New Dea Todos eos enían

como ugar de ejecución e ámbo urbano a egada de nuevos conin-genes de pobación rra unda a oros fenómenos sociaes movaron unaransormacón en a conformacón socia as reacones personaes eámbio famiiar

Las necesdades de movación senaron as bases de Esado debieesar posbéico a ncorporacón masva de sodados negros a frene posbó a aprecación de su apoo en a poíca nacona en conse-cuencia e nco de as argas e inacabadas demandas para e respeo desus derechos cvies. Ya anes de na de a guerra as auordades ede-

raes puseron en marcha programas especícos de educacón sandad amenacón vivenda en as regiones o coecivos más afecados sobreodo a os sodados desmoviados E coso e enorme (cas un cuarode presupueso federa para 90) aunque o migaron no ograron dis-par os probemas ocasonados con e n de a guea

Con as fábricas nconando a peno rendmieno os campos dandocuanosas cosechas a egada de a pa se inereó en ámbios econó-mcos como e inco de una eapa de reroceso por os ineviabes exce-denes a sobredmensonada mano de obra a a que se añadían os docemones de sodados que a o argo de 946 se eron incorporando a mer-cado abora. La subida de precos de producos báscos (por e na de acongeacón manenida durane a guerra) disparó a iació aparecie-ro esioes sociaes los sidicaos recuperaro gra capacdad deiiciaiva. Pero os auguros de depresión se ovidaron ane emanenmeno de a produccón económica e incuso e incremeno de aacidad indusria a rena naciona evdenes a en 948 Ese iniciode prosperidad e apoo de as mnorías posibiaron que en as eecco-nes presidencaes de ese año conra odo pronósco arr Trman erareeegido presdene e Pardo Demócraa recuperara de nuevo a mao-

ría en as dos Cámaras Pero a no era e msmo pardo que sosvo aRooseve gobeó a más arga eapa de iberaismo de a hsora esado-undense as presones repubcanas a idea de a fecidad por a abun-danca hacía de Esados Unidos un país con vocació coservadora.

A eo conribuó e deniivo esado de a Guerra Fría a deCorea enendda ésa por a opinión pbica como a maeriaación deenfrenamieno enre e capasmo esadounidense e coecivismo co-munsa E baance de a poíica ineaciona de Trman preba ese girohacia a derecha respeco a a demócraa manenida en os años rena

durane a guerra mundia dvsión de Corea Aemania muipicacón269

Page 240: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 240/367

de as bases mares sosenmeno de dcaduras aun condenadas enFormosa Corea de Sur remaracn de Aemana apón Pese apromeedor crecmeno económco a poíca de Truman sufró fracasosesreposos ue os repubcanos arearon e runfo de Pardo Comuns-

a chno e aanameno de os regímenes comunsas en Europa opeor de odo e esancameno derroa en Corea E utraacioaismoreacconó denuncando a enemigo ineo buscando a os agenes co-munsas nrados en círcuos sndcaes neecuaes en a msma ad-mnsracón federa e senador MacCarh desacó en a caza de brjasancomunsa reaada por e Comié de Acividades Aniamericanas ena ue cuauer acud bera podía ser denuncada como evdenca de co-aboracón con e enemgo La uebra de Pardo Demócraa era nevabe enenadas sus faccones pdendo meddas más radcaes o por

conra denuncando e gro conservador reaado por e presdene a ueen gran pare nnguna faccón consderaba suo

Eisehower y os dorados cicueta

En as eeccones de 15 se mpuso e canddao de Pardo Demó-craa genera Esenhower Ike sobrenombre con e ue se e conocía coo-uamene nombró un gabnee cua composcón era a una manfesa-cón de prncpos dado ue en é esaban e presdene de a Genera Moors (Chares E Wson Secrearo de Defensa) e de varas de as másgrandes compañías de acero carbón (George umphre Secrearode Tesoro) e presdene de un gran sndcao (arn Durkn Secrearode Trabajo)

La gran dea de «conservadursmo dnámco» de Esenhower e apuesa en prácca de un laissezaire aemperado ue superada a crss deposguerra ovdado e nervenconsmo de os demócraas pedía máx-ma berad de mercado mínma nerencón de Esado en economía.W Lppman RA rk sobre odo Fredman expuseron os pegros

de crecmeno de Esado de a poíca de pancacón de os excesosfederaes euparando berad económca a a ndvdua armando ueésa sóo era posbe denro de un ssema capasa compevo Los re-suados práccos de a nueva ess deoógca eron e recore no aban-dono de agunos programas de proeccón soca a denva abocónde os conroes sobre precos aueres présamos una poíca scamás axa Esenhower vvó uno de os perodos más prósperos de a hs-ora económca munda o ano debdo a su gobeo como a a propadnámca de produccón capasa a necesdad de mercado de maera-es producos con os ue superar as secueas de a devasadora guerra

70

Page 241: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 241/367

munda Aunue hubo descensos de PNB en 934 978 e ba-ance de a economía esadoundense durane os dos gobieos Eisenho-wer e mu posivo superando e 3% de crecimieno medo anua aun-ue hubo países como Aemania Japón e ncuso a URSS ue o supera-

ron en 9 7 ese índice de crecmieno paría de un puno abismamenesuperor a de as economías arunadas por a guerra.La gura de Ike prono se sió por encma de a mera abor de go-

bieo e un símboo de a prosperidad de os empos de predominiomunda de Esados Unidos. E poíco más desacado era e vcepresiden-e Rchard Nxon en e campo exerior e encargado de ejecuar e ide-rago oser Dues Ése no era e mejor agene para negocar con a orasuperpoenca a Unón Sovéca (a a ue comnmene denomnaba«amenaa comunisa» «esado errorisa aeo» o «e ma») Su manueo

puno de visa sobre as reacones ineaconaes e evó a anunciar enpena campaña eecora ue se praccaría una poíca «absouamene n-ransgene» frene a a URSS dejando de ado a prácca de conencónen Europa Asia ue hasa enonces se había evado a cabo se raaríade iberar a os puebos somedos a «ugo comunisa». En a prácica ane os probemas de presupueso ue esa poíica hubera mpcado(máxime cuando se preendía bajada de impuesos) a esraega de conencón e proongada aunue bajo varanes más agresivas ssemas co-nocidos como de repueta inmediata brinkmanhip; ésos eron a basede a doctrina Eienhower aprobada por e Congreso en 97 ue dejaba

as manos ibres a presdene para nciar una inervención cuando o con-sderara necesaro. La esraega orgnamene dseñada para a conen-cón en Asia ras su aprobacón e sin embargo drigida a a on deOrene Medo donde exsía e emor a un aumeno de a acción sové-ca sobre odo en Líbano en as monaruías jordana saudí

Keedy y a Nueva Frotera

La presdenca de John Kenned e una de as más rascendenesde a segunda miad de sgo pese a su escasa duracón en buena pare pore conrase enre os desaos a os ue e nuevo presdene anunció ueharía frene as dcuades ue debió encarar para ograro. Su maorrunfo e crear enormes esperanas en e uro ue uedaban snea-das en e ema de su programa poíico New Frontier. Se mpuso en aseeccones de 960 a enonces vicepresdene Richard Nxon por un margen mínimo de voos en as eeccones egsavas paraeas a maoríademócraa en as dos Cámaras se redujo Lo ue permió una ampiaoposcón a a abor presdenca.

27

Page 242: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 242/367

En conase con a aneo admnsacón ancana paealsa ds-ane a enada de os enned en a Casa Banca (a gua de su esposaJackene e en eso decsva) supuso una evolucón en usos cosmbesmágenes modos de comuncacón Duane la campaña eecoa su go-

beo efecvo enned puso en pácca una comuncacón deca con asocedad hacéndoa pemeable a gandes deas ansmdas con un belo efecvo dscuso aunque en muchas ocasones sóo quedaa de é su ecaca comuncava Ya en su dscuso de nvesdua fomuló una de lasdeas pncpales de su mandao un llamameno al reoro de a soidaridad paa vence os desaos socales

La poca neacona de a admnsacón enned peendó ca-acease po un cambio e as reacioes co a URSS (que pasaba avese como e necesao nelocuo paa manene a pa mundal) peo

sobe odo po conempa el escenao neaconal no como un odo n-deemnado sobe e que apenas se podan señaa meda docena de pa-ses encabeados po la URSS sno como un conuno que deba se ar-móico o coa el pego de desapaece po e icremeo de a esióucear. Los aconecmenos neaconaes jugaon en cona de las deaes peo dclmene paccables popuesas pesdencales el neno denvasón a Cuba po exlados apoados po la CIA (Baha Cochnos 96 )Y sobe odo a css de los msles (ocbe de 962) eon peámbulo deun nuevo enfameno de as elacones con la URSS Peo la polca ex-eo esadoundense an se complcaa más cuando se apobó el envo deconsejeos maes una ada de 00 mones de dóaes al gobeo deVenam del Su ea el comeno de la peo pesadla de Esados Undosen la segunda mad del sglo

Su polca nea se caaceó po e eseo de ecupeacón deldeal sodao heedado de la pesdenca Rooseve a defensa de osdeechos cvles. S en 960 la economa esadoundense cecó po deba o del 3 % la asa meda de cecmeno ene 96 963 dobló esa cfala admnsacón enned gobeó con una coyuura favorabe quepemó cea más de dos mllones medo de puesos de abao po-

dujo un aa consdeabe en os salaos Peo as apecacones macoe-conómcas no hacan olvda a las auodades fedeaes que cas la madde la poblacón vva po debajo de os nvees ocaes de subssenca 1 gualmene peocupane paeca dejase aás e deal de peno empeocon un ndce de paados supeo al 6% Paa paa esos pobemas sepuseon en pácca amplos programas sociaes y de recicae abora.Esas meddas enan como conapeso e aumeno de pesupueso fede-a e ncemeno de déc pbco 1 que movó a oposcón de lasCámaas ane muchos de os panes más ambcosos paaando su eje-

cucón.272

Page 243: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 243/367

La deesa de los derechos civies e e puno más probemáco deoda a gesón de equpo de Kenned en respuesa a as demandas crecenes de as cada vez más organzadas mnoras éncas (sobre odo anegra) a a reaccón nmovsa de buena pare de a socedad banca

Durane os años poserores a a guera a movdad demográca avorecó a concenracón de pobacón negra en as cudades abandonando aradcona ocazacón rra Su ubcacón en barros especícos que acase meda banca abandonaba hzo que se conseran gheos enra-zara a pecepcón de margnadad. Enonces cundó e movmeno asocavo (NAACP Conederacón de Sur de Lderes Crsanos) La pobacón negra ena a su avor as ees ederaes que condenaban a segrega-cón en e rabajo en os ranspores pbcos en os conraos prvados- grandes asocacones aunque su abor e sobre odo oca; altaba ulder que arajera a as masas no compromedas ua idea que era deendbe ambén por a pobacón banca no racsa ese íder e MartiLuther Kig su dea la deesa de los derechos civiles por medios ovioetos. Kenned sosena que nnguna dscrmnacón era moramenedeendbe n socamene acepabe desde a Casa Banca dcó órdenespara deender os derechos de as mnoras ncuso movzando ropas e-deraes para proeger su ejercco. Su abor egsava a respeco e presenada a por Johnson a Congreso aprobándose como Civil Righs Acgaranzaba e derecho a voo prohba oda segregacón en nsuconesde enseñanza ocaes pbcos a dscrmnacón raca en e rabajo

Fue acrbado e 22 de novembre de 1963 en a cudad de DaasSobre e asesnao se ceeron oscuras sombras; e acusado Lee . Os-wad ambén asesnado días después Las conradccones probemácareconsruccón de os hechos a pobre pero ác concusón a a que egóa Comsón Warren señaando a Oswad como nco cupabe han hechoque e magncdo permanezca como un caso abierto

Johso la guerra de Vietam (96968)

Lndon Johnson como vcepresdene susó auomácamene aasesnado presdene jurando su nuevo cargo a bordo de avón que ranspoaba os resos de Kenned de Daas a Washngon; en as eecconesde año sguene ogró una hogada vcora que e manvo en a CasaBanca hasa enero de 1 969 En sus cnco años de presdenca se acomee-ron mporanes reoas en a ínea heredada de ew Deal de Rooseve a ueva Fronera kennedana aunque marcando un giro coservadoren su apcacón Pero más que por odo eso a presdenca Johnson es recordada por a guera en Venam e remendo mpaco que produjo en asocedad esadoundense.

273

Page 244: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 244/367

Pese a la aparene bonanza económica se evidenciaban serios deseui-librios e progresivo aumeno de la a enoe pobación desavorecida.n as zonas ruraes en as grandes ciudades bolsas imporanes de mar-ginados conempaban cada día con menor conención las exhibiciones de

la opulena sociedad esabecida; de los cinco miones de propiedadesagrícolas eisenes en sados Unidos la miad proporcionaba el 90% dea producción oa mienras ue la ora miad apenas producía 1 su-ciene para su manenimieno n las ciudades e clima no era mejor conla pobación desempleada en aumeno una asisencia socia ue a ampa-raba a % de a ciudadanía Para aajar ambos maes Johnson aplicó pro-gramas diseñados durane la adminisración enned; ampió los programas de audas sociales recapaciación labora consiguió a aprobaciónde la Civi Riht Act prohibiendo a segregación

La poíica exerior de ohnson esuvo focaizada en la guerra de Vie-nam e e curso de los aconecimienos bélicos 1 ue deerminó a suer-e de su coninuidad. ne su negaiva a volver a presenarse a las eleccio-nes de 968 el Parido Demócraa eligió a Rober enned hermano deasesinado presidene exsecreario de jusicia pero de nuevo la acciónhomicida rncó as esperanzas un segundo enned e asesinado enLos Angees el 8 de junio. La Nueva Fontea parecía ser abaida por elego de as armas; unos meses anes e acribillado en Memphis el íderde pacismo reivindicaivo Marin Luher ing a uien le había sidoconcedido e premio Nóbel de la paz.

La admiisració Nixo (96997)

Richard Nixon ha sido uno de os presidenes esadonidenses conmaor experiencia gubeaiva anerior a su eección a ue desempeñódisinos comeidos desde os años cuarena e vicepresidene con i-senhower Se impuso en las eecciones de 1 968 972 aunue os rbiosmedios para conseguir a ima le cosaran su coninuidad cao Wateate siendo e nico presidene esadounidense ue se ha viso obligado adimiir

Durane sus años de vicepresidencia manvo unas duras posras enpoíica ineacional un ampio margen de iniciaiva para el mundo eco-nómico n los de presidencia su acuación respondió a pateamieosmucho más posibiistas pragmáticos n políica exerior (donde des-acó la ejecuoria de Secreario de sado enr issinger) apoó emaor nive de pacicación conceración posibe debido en buena parea la necesidad de disminuir el aparao miliar en e exerior aigerar edéci federal. Las grandes íneas de su políica se cenraron en a coni

274

Page 245: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 245/367

nuacón de a presenca esadoundense en Europa occdena s acerca-meno a Chna (permendo su ngreso en a OU en s Consejo deSegurdad lo que dvda e derago comunsa neaconal que habamanendo desde ss comenos a URSS) a a Unón Sovéca lo que le

coocaba en na doble poscón de arbraje sobre las ensones de los doscoosos comunsas en abanderado de a pa munda. En ese sendorespadado por as negocacones prevas de ssnger en juno de 1 97 1Nxon sorprendó a la comundad neacona cando anunco su vaje aChna para rmar acuerdos con Mao Ch EnLa para compear su esraega vajó a Mosc en 1 972 senando as bases de una dsensón quecumnó en 197 en Hesnk

Tras su reeeccón en 1972 su polca exeror sguó las pauas de 0que después se llamó doctrina Kissinger o de los espacios viaes sus -

neas báscas eran e decddo empuje a a disesió free a a URSS,pero reforzado la presecia esadoundense e Europa (basada en asropas en Aemana as bases mlares a dreccón de la OTAN) ner-vencón ndreca en Europa merdonal ane el desarroo del eurocomu-nsmo a nesabldad nea de Poruga España Iaa Greca apooa os regmenes conservadores de Orene Medo sn descdar e sosen-meno de Israe repege en Áfrca apoando os procesos de cons-cón nacona ras as ndependencas foraecmeno de eje JapónIndonesaAusrala con e n de asar a consoldacón comunsa en Indoch-na apoo dreco a Inda para separara de padrnago sovéconervencón ndreca remaracón en Iberoamérca Con odo elpuno básco de su poca exeror an nerorado que a poda cons-derarse como domésco era a guerra e Vieam Nxon abró as con-versacones para una pauana rerada de las ropas esadoundenses apesar de que en a campaña eecoral de 968 había promedo la «vena-macón» de la ona de conco

S Nxon cambó sus paneamenos en políca exeror pasando deser un fero ancomunsa a abraarse con Mao Brenev (no correron amsma suere Casro n Allende) en poca neror ambén varó su or-

gnaro lberalsmo para praccar un iervecioismo creciee. Cuandoaccedó a la presdenca os dorados cncuena parecían an lejanos comoos feces vene os ndces de paro se haban dsparado a nacón noconsegua ser domnada a compevdad de os prodcos esadoun-denses dsmna en el mercado neaconal por e coso de produccón por la sobreaprecacón de dólar E probema prncpal era el crecenedéc en a balana de pagos que a parr de 1966 alcanó nvees coo-saes debdo al descenso de a compevdad os gasos mlares dervados de a gerra de Venam a salda de capaes para nversón en e ex-

eror27

Page 246: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 246/367

La repercusón de a crss económca se noó especamene enre oscoecvos desfavorecdos, ue expresaron su maesar a veces ncuso conméodos radcaes nunca vsos anes Para aajar a nesabdad soca a causa prncpa de su ecosón, la crisis ecoómica a admnsracón

Nxon apcó dos soucones. La prmera de eas cenró su acacón enmedidas represivas aumenando os rados de operavdad a dsnasagencas federaes, de modo desacado a a CIA sobre odo a FBI, ha-céndoos aguaces de a conduca púbca prvada de os cudadanos.Durane 969 970 se ceebraron numerosos jucos ue desmanearona dreccón radca de movmeno negro redujeron e proagonsmo agacón de odos os demás grpos.

Conra a nacón se dcaron ees de congeacón de saaros pre-cos, eremene conesadas por sndcaos empresaros pero ue aca-

baron dando os resuados esperados por e gobeo La faa de compe-vdad en pare se raó de subsanar con a dsmnucón de os coses aboraes de a produccón, aumenando e arance proecconsa a vueaa una asacón más compeva de dóar. E abandono de a converbdad de dóar conevó e esado de ssema monearo neacona,dando paso a ajuses ue produjeron una hpernacón en os países sn re-seas. Esa poca, unda a a presón sobre as prncpaes monedas ex-ranjeras, condujo a una nueva nveacón de mercado monearo nea-cona, cuo resuado na e una aprecacón de oro as dvsas ex-ranjeras una devauacón de dóar, ue a a ve ue encarea os

producos de reso de os pases desarroados perma una mejoía de abaana de pagos esadoundense, ano comerca como de capaes.

En agoso de 974 Nxon dmó, amenaado por e Congreso conprocesare. Auomácamene e susudo por e vcepresdene GeradFord, únco presdene de Esados Undos ue nunca e eegdo su ges-ón e una connudad en programas en buena pare en eupo huma-no de a de Nxon.

La ilusió derroada: la presidecia Carer (97798)Las eeccones de 976 se presenaron como una prga para a con-

cenca esadoundense. James E. Carer, omando como bandera a honra-de a sncerdad, puso rápdamene en marcha unos cambos en pocaexeror nacona ue reconcaran a a socedad esadoundense consgomsma acanaran os máxmos nees de dsensón cooperacón.

La poca de Deparameno de Esado drgdo por Crs Vance vores neas prncpaes de acuacón enendmeno con a URSS, a conse-cucón de a pa en e Cercano Orene e nuevo pape en Lanoamérca.

276

Page 247: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 247/367

La caea de amamenos ea conempada po e pogama de Caecomo un despopóso humano económco po eo cenó su acuacónen acana acuedos con a URSS que imaan a poifeacón de amameno aómco esaégco convencona Desde 1 972 se daogaba sobe

e coro de rearme ucear, peo as posuas inexibes muipicaonas invesones en nvesgacón consuccón de amameno. En 977 sedesboqueaon as convesaciones una nueva onda acanó a aca-cón de raado SALT po os dos ídees mundiaes en a cumbre deViea (979). E cima de disesió ue sóo ua iusió Cae conveido en adad de a democaca a bead ndividua en apoo deAca de esink manenía una cíca adca en po de os deechos humanos incuso en e neo de a URSS o que envenenaba odo inenode coopeación conuna La cumnación de desencueno se poduo con

a ocupación soviéica de Afganisan (dcembe de 1979) o que conevóe enfenamieno deco en a ONU e boico a os uegos oímpcos deMoscú de veano siguiene

La poíica de paccacón en e Cercao Oriee ampoco acanóos fuos espeados. Las convesacones con os pesidenes isaeí Menahem Begn egipcio Sada condueon a a cumbe de Camp Davis (sepembe de 1978) os acuedos peveían e muuo econocmieno e co-mieno de eaciones dipomácas a eada saeí de a penínsua deSina E pobema de fondo a cuesió paesia apenas enconaba unasaida con a concesión de un ambguo auogobeo paa as onas deGaa Cisodania peo savaba as fomas de Egipo ane a comunidadáabe no compomeía a casi nada a Isae o que posbiaba su a-cacón de acuedo aunque quedaba mu deos de os deseos de Cae ancia sus gesiones.

E nuevo mpuso a as eacones de Esados Undos con Iberoamé-rica uvo os deechos humanos a defensa de a democacia cásicacomo bandea a cuesión de cana de Panamá como hio más impoan-e En sepiembe de 1977 se maba en Washingon e aado Toos-Cae po e que se econocía a sobeanía de Panamá sobe a fana de

cana se acodaba a eada esadounidense de agunos punos conceos se señaaba e año 2000 como ímie paa e desmaneameno de asinsaacones maes cvies sobe e cana.

En os asunos doméscos Cae pasó de popone cambios an especacuaes como os eaiados en a poíica ineaciona a maneneuna acacón popia de os epubicanos o a menos de epubcanismonxoniano. Eso evó a una proogació de os probemas esrucura-es de a ecoomía esadouidese a un ncemeno de déci ederaa nación media duane su mandao se siuó aededo de 12% anua

maneniéndose un índce de desempeo de casi un 10% se sucedeon c277

Page 248: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 248/367

ss esrucraes de mu dc resoucón a coro pao en secores an mporanes para a economía como a agrcuura a consrccón a ndusra de auomóv Su presdenca se caraceró por cenrar a aencónen e probema energéco con especa nervencón en a reduccón de os

producos mporados a opmacón de consumoE na de a presdenca Carer esvo marcado por a revoucón ch-

ía en Irán a oma de rehenes de a embaada esadoundense La pro-ongacón de secuesro más de un año a ada msón de rescae há-bmene uadas por os repubcanos posbaron una apasane vc-ora de su canddao un exacor de owood exgobeador deCaoa Ronad Reagan

La década de uevo coservadurismo Road Reaga (98989) George Bush (98999)

Tras apenas una admnsracón demócraa vovó a a Casa B anca du-rane doce años e Pardo Repubcano s ben su concepcón deoógcaconservadora varaba de orma mporane de a manenda por Esenhowero Nxon. La encaacón de ese nuevo conservadursmo e Ronad Rea-gan rdcuado hasa a sacedad aabado como mesías o héroe a rad-ca oposcón enre as opnones de sus concudadanos evdenca a mporanca que su presdenca uvo para e desarroo de os cambos ocaso-

nados en os años ochena No era un neecua un deóogo n un écncopero esuvo mu ejos de a magen vacía que 0 convería en símboo depoder máxmo en manos ncompeenes debdo a a sendad

Su presdenca se caraceró por e endurecmeno de a poscón depaís en as reacones neaconaes a acud e cas excusvamenenegocadora esraégca sn egar hasa as mas consecuencas (savoa sorprendene nvasón de a sa de Granada e aid aéreo de casgosobre Lba) Desde e na de a Segunda Guerra Munda a poíca exeror esadoundense ha endo dos grandes áreas de rabao as reacones

con a URSS as reacones con e reso de mundo. Las prmeras no eransóo unas reacones baeraes enre dos Esados soberanos era a co-froació ere dos superpoecias. A naes de os años seena se evdencó que en esa conronacón a URSS no había perddo un ápce de sunuenca e ncuso había reducdo a esadoundense en ampas onas depanea a poíca exeror de Reagan buscó nverr esa dnámca e im-poerse denvamene a su conrncane. Por eo a a admnsracónCarer dseñó un rearme de a ona programa eecuado por Reagan me-dane e despegue de mses que debían responder a os sovécos Fuea eapa conocda como seguda guerra fría o e rehielo que supuso a

278

Page 249: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 249/367

apuesa de Washngon por e incremeno de gaso miar hasa evar a aURSS a a quiebra écnica presupuesaria Los ruos más embemácosde esa nueva carrera de armameno eron a oma d nuons a Ini-ciaiva d Dfnsa Esaégica (más conocda por gua d las gaias).

La URSS no pudo responder a aes avances ni presupuesaria n écnica-mene, por o que uvo que negociar un desarme eecivo en 1 987 Gorba-chov propuso a rerada de Europa de odo e armameno nucear, a aosguiene as dos supeoencias racaron un nuevo raado de armasnermedias, comenando a negocar e desmaneameno de as esraégicas a desmembracón de a Unión Sovéca paraó as negociaconesen e periodo presidenca de Bush

La poca exerior hacia e reso de mundo compemenó e edure-cimieo queriendo converr Esados Undos en garae de odo proce-

so de cambio. Los asunos ineacionaes que maor imporancia vie-ron en Lanoamérica eron a invasión argenna de as isas Mavias(982), donde Esados Unidos apoó a Gran Breaa dapdando e créd-o aesorado durane a presidenca Carer en a ona a oposición a aconsoidacón de un nuevo régimen en Nicaragua ras e riuno de a revoución sandinsa Ora área de nerés exerior e e Medierráeo Oriee Medio donde os conicos desesabaron a siuación obi-garon a una nervencón para manener a inuenca regona E despiegue de sodados esadounidenses en e sur de Lbano no ue eecivo, poro que se reiraron, apoando a Israe en su poca de «conención expan-sva» en a ona ás rascendenca vo a presión conra as preensonesexpansonsas e ideoógcas de der ibio Gadda, verdadera sianga de Reagan durane sus dos mandaos, a que acusaba de ser e prn-cpa insgador de errorismo ineaciona

Su poica neror se vo marcada por a grave siuació de a eco-oma nacona 2% de nacón anua, más de 0% de a pobacón ac-va en desempeo un déci comercia nancero creciene Apcó uniberaismo radica que apoó a reduccón de impuesos a eevación deos nereses, a exibiiacón abora, a dismnución de gaso púbico, a

desaparción de oda a burocracia considerada innecesara e recore dea inversión en secores no mprescindbes Preenda con eo reducr apresencia de Esado en odas as áreas que e nervenconsmo haba invaddo en e ondo esaba e coservadurismo esadoundense que pro-cama a menor inerenca posbe de Esado en a vida de ciudadano,dado que e sisma e proporciona as maores oporundades de promo-ción con a bre compeenca E resuado de aes medidas e e resurg-mieno de a economa e incio de una nueva eapa de prosperdad. Peroa suacón sóo a prmera vsa resuaba meor as promesas de conrode déci púbco no se cumperon. La deuda exerior e déci en a

279

Page 250: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 250/367

balana de pagos cecían a un mo anáogo como consecuenca de undóla de nuevo mu cao que pemía compa baao en e exeo hacía mu dfícl expoa en condcones compevas. Ésas fueon as aones de fondo de hundmeno de a bolsa de Nueva Yok en ocube de

987 undo a vaos escándalos nanceos poducdos po os tibuonesespecuavos de Wak See poagonsas de a cua yuie deenquecmeno fác ápdo.

Paa ben paa ma a heenca de Ronald Reagan se ho sen du-ane a pesdenca de su suceso Geoge Bush Vcepesdene duane losocho años de su mandao; a gan populadad de pesdene saene apomesa de sub los mpuesos le pemeon obene un fác unfo enas eleccones de 988. Peo e mposado conagoso opmsmo de Re-aan dcmene podía manenelo Bush co empesao a a ve buen

conocedo de los mecansmos de la admnsacón de a mala suacónnea que aavesaba el país La pesdenca Geoge Bush se caaceópo la crisis ecoómica os enomes desaos de adapacón a u uevoesceario ieracioa.

EVOLUCÓN POLÍTICA DE LA EUROPA OCCDENTAL

El día de amsco puno na de la guea mundal el o de Euopa no paecía mu aenado. Desmaneladas sus nfaescuas de-mada su capacdad ndusal endeudada con Esados Undos en ance depede sus mpeos coonaes Euopa saó de a guea munda de aque había sdo pncpa más sangane escenao con pocas expecavasde ecupeacón abía peddo en apenas es décadas la poscón hege-mónca mundal que había ganado en os mos cuao sglos.

Lena consane mu duamene los dsnos Esados euopeosafonaon os desaos de a posguea exgendo enomes eseos a sussocedades sendo comn a sus gobeanes sodadad a os empesa-os odo eo aposando decddamene po ssemas democácos am-

plando mu consdeabemene el «Esado de benesa» e ncando e ca-mno haca a consucón de una unón económca políca del con-nene. El esulado de ese eseo e a consccón de una socedad másabea dnámca póspea poegda que nunca. El moo que posbóeso e a puesa en pácca de una ecoomía dua, con ee neven-cón esaa que posbló el cecmeno sosendo de la economía elnve de vda

Exse una caa dfeencacón poíca ene la Euopa alánca de-mocáca la medeánea (España Pouga Geca con la excepcónde Iaa) en la que mpeaban gobeos ees dcaduas mlaes con o

280

Page 251: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 251/367

sn apoo cvl En a Europa aánca a Guerra Fría a políca de Bo-ques generaron regímenes poícos relavamene homogéneos que basa-ron su desaroo en a reconsruccón de nsucones democrácas (cues-onadas cuando no desrdas durane los años rena) la conformacón

de Esado de benesar e reforzameno de os azos de cooperacón cuaevolucón deparó el surgmeno de la Comundad Europea Ese desarro-llo genera vo por supueso unos cclos unas caraceríscas dsnas deun país a oro

Gra Breaña

Gran Breaña saó de la guerra conserando aparenemene odo su poder

ncluso dsuando de la glora usora de senarse al ado de as dos supeo-encas En readad la época dorada hacía empo que había desaparecdo eldesmanelameno de su Impero e la manfesacón más paene.

En as eeccones celebradas ras el runfo aado e gran mone nglés de a conenda W Church e derroado. El eecorado compren-dó que quen an ben había sabdo evar a su país a la vcora no era elmás ndcado para afronar la gran area de reconsruccón Le sucedó ungobeo laborsa que puso en prácca una acusada poíca socaldemó-craa cua manfesacón más rascendenal e e programa socal basadoen e Infrm Bvrig que preendía una proeccón negral del cuda-dano «desde a cuna a a umba» se ampló el ssema de segurdad socal se desarrolló una buena sandad pblca menras se efecuaba una poí-ca de naconazacón de ndusras secores báscos

En 9 1 volvó al poder el Pardo Conservador con Churchll a a cabeza quen gobeó cada día de un modo más mpersona hasa su rera-da de la poíca en 1 98 Pero el pardo se manuvo hasa 1 964 obser-vando una poíca en gran pare en la línea marcada por os aborsas que posbó un claro nvel de crecmeno aunque menor que en orospaíses europeos Eso condujo al nuevo runfo de os aborsas que am-

paron a coberura del ssema pblco los nveles de nuenca esaalen la economía a compás de as exgencas de los sndcaos. Sn embargo que se ganaba en el Esado de benesar se perdía en capacdad compeva la economía bránca comenzó un decve que a crss de peró-leo de os seena mulplcó hasa colapsar denvamene el modeo dedesarrolo pueso en prácca ras a guerra. Desde comenzos de los añosochena la revoucón conseradora cua abanderada e argare Tha-cher desmaneó gran pare de os logros socales anerores redujo el n-erenconsmo esaal apcando polícas neoberaes consguó e n-

co de un nuevo cco desarrollsa28

Page 252: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 252/367

Fracia

La hsoa de a Fanca posbéca se dvde en dos peodos, anes después de 1 98 La Consucón de 1 94 do ogen a a IV Repbca, de

vda azaosa dada a coeacón guaaa de os es gandes pados(socasa, comunsa democaca csana). E hombe que había epesenado a essenca ane a ocupacón pesoncado e uno aado,Chaes de Gaue, se apaó de un égmen en e que no ceía, deando snepesenacón a una buena pae de eecoado, paa poseomene agupao a su aeddo medane a ceacón de movmeno Unón de Puebo Fancés (RPF) conao a a Conscón Se poduo un mpoanececmeno económco a consecuenca de a econsuccón a poícasocademócaa puesa en pácca (con mpoanes naconazacones

sobe odo en e seco enegéco as comuncacones, una ampa poíca soca segn e modeo bánco) Peo esos esuados no pudeonsupea e descédo a que se aasaba a IV Repbca, po a nesabdad nsucona (21 gobeos en 12 años) a ada poíca coonacon cuenas gueas duane oda a década de os cncuena, en e conuno de Indochna en Agea.

Eso desencadenó e camuado gope de Esado con e que De Gaueacanzó e pode en 198 a ene de un gobeo de «uidad acioa»Inmedaamene se eomó a Consucón con ea nacó a V Repbca. E obevo de a ponda eoma e eviar a iesabiidad ae

rior po o que se ceó un ee pode eecuvo e Pesdene de a Repbca ea eegdo po suago unvesa deco po un mandao de seeaños, con pode paa dsove a Asambea, nomba a Pesdene de gobeo sus mnsos, conoa a poíca exeo convoca pebscopopuaes. Ese caáce pesdencasa (cacado a menudo como bonprtismo se compeaba con a educcón de pape de cono de a Asambea sobe e gobeo con a dsmnucón de a nuenca de os padopoícos De Gaue domnó a década de os sesena, peo a empo quecrecía la ecoomía y el ivel de vida de os anceses, a socedad co

menzó a cca e creciee coservadurismo de ssema Los aconecmenos de mao de 968 eon a cumnacón de ese movmeno cíco, que aun supeado en pmea nsanca po De Gaue, acabaon obgándoe a dm un año después. Su suceso Pompdou e un meoconnuado de a ínea consevadoa aneo, hasa que a css de peóeo puso a Fanca, como a odo Occdene, ane una counua que dopaso a gobeo de cenodeecha de V Gscad d Esen.

En 98 se poduo a gan aeanca poíca, con e uno de socasa F Meand, quen ocupó a pesdenca duane dos sepenos, enocasones con gobeos no socasas (dando uga a a «cohabiació»)

282

Page 253: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 253/367

E régimen que ano haba criicado no sufrió cambio aguno sabiendopersonicar ano o más que De Gaue la grandeur de Francia El progra-ma sociaisa (especiamene en el segundo sepenio) aplicado en un mo-meno de riunfo del neo iberalismo abandonó os maximalismos de su

programa para impemenar policas monearisas liberales cenrando surasgo diferencia en la prondiación del Esado de bienesar la educa-ción laica la defensa de os derechos de as minoras el manenimienode una poica exerior independiene con explcia volunad europesa

Alemania

El caso más excepcional de superación de las consecuencias béicas

de cambio sociopoico con respeco a anes de la conienda lo realió aRepblica Federa Alemana (FA) Con su erriorio ocupado miiarmen-e dividido en dos Esados separados sus infraesrucuras desridas susindusrias desmaneladas rodeada de a más aa presión ineacionalAemania era la maerialiación de la decadencia. Sin embargo de alesresricciones se pudo exraer la pare posiiva; a ocupación aliada iberó aAlemania de os aneriormene colosales gasos miiares; la desrccióngeneraliada de su indusria permiió que se efecuara su reinsaación ui-iando la más modea ecnologa (de la que carecan muchos de los pases vencedores con pare de sus indusrias de anes de la guerra inacas)

Todo ello e posibe gracias a a gran auda de Plan Marshal e esa-blecimieno de la «economa social de mercado bajo el gobieo de Ade-nauer.

La reconsrucción de las insiuciones poicas e mucho más com-pleja A parir de 945 e erriorio aemán era ona de guerra ocupada porlas cuaro poencias aliadas (Esados Unidos URSS Gran Breaña Fran-cia) Para a política de loques era un hecho las res poenciasoccidenales dando por perdido e erriorio ocupado por a URSS decidieron unir sus onas en un mismo Esado En sepiembre de 948 se reu-

nió en Bonn una represenación de os die nde con carácer de Asam-blea Consiene que redacaron la Ley undamenta de a RepblicaFederal de Alemania cua enrada en vigor consagraba la separación jur-dica de as dos Aemanias. Esa consiución se basaba en os principios dea democracia paramenaria a ordenación federa la garana de libera-des derechos individuales. El Esado federa descansaba en un régimende gobieo paramenario de dos Cámaras el Bundestag, con eección po-pular direca cada cuaro años el Bundesrat con represenación de losnder a su ve ésos goaban de amplia auonoma en jusicia educaciónsanidad ranspores con parlamenos gobieos propios El gobieo

283

Page 254: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 254/367

federa deenaba poderes excusvos aonaba as reacones enre osnder su presdene e Cancer asumía a máxma auordad menras ePresdene de a Repúbca egdo por ambas Cámaras ena una n-cón meramene represenava

E ssema de pardos uvo gran estabilidad La Unón Crsanode-mócraa (CDU) derada por onrad Adenauer e e pardo hegemóncohasa os años sesena poando a creacón de nuevo Esado su ne-gracón en e Boque occdena a empo que caapuaba a Aemana anve de prmera poenca económca europea. E Pardo Socademócraa(SPD) heredó a radcón de socasmo aemán de enreguerras ransfor-mándose en e Congreso de Bad Godesberg (1959) con abandono delmarxismo as tesis neutraistas, aposando por a economía de merca-do e pragmasmo socoeconómco. Enre ambos pardos se suó e Par-do Lbera (FDP) con escasa presenca paramenara pero que desempeñó e pape de bsagra enre os dos grandes parcpando en gobeos decoacón con ambos Juno a eos desacó por su nuenca socoeconómca e modeo sistema sindical (ras su radca erradcacón por er)que sguendo e modeo ngés se arcuó por ramas acvdades; a po-ca de aos saaros referdos a a producvdad a refoa ampado-ra de a segurdad soca hceron que e movmeno obrero se despoa-ra reducendo su acvdad a revndcacones punuaes .

Desde su creacón hasa 1966 gobearon os democraacrsanos(Adenauer ras su muere Ludwg Erhard dseñador de a poíca eco-

nómca); su gesón se ndamenó en res campos a reconsruccón eco-nómca basada en a berad de mercado baas arfas aduaneras mpora-cones baraas gran voumen de exporacones (o que produjo e «milagro alemán», con crecmeno medo anua de 8%); una decddanegracón en e Boque occdena parcpando de un resueo europeís-mo praccando un dscurso ancomunsa; una poca exeror con-ducene a n de Esauo de ocupacón a negracón de a A en eBoque occdena reconocda como pas soberano

La crss económca de medados de os sesena ho necesara a GranCoalición enre CDU SPD (966969). Ese año se produjo a aean-

ca con a creacón de gobeo por e Pardo Socasa drgdo por BBrand quen poencó as neas de a «economía social de mercado» varó consderabemene a poca exeror medane o que amó a -tpoitik; Aemana pasó de ser e prncpa escenaro de a Guerra Fría a es-abecer íneas de dáogo e ncuso comerco con os países de Ese en es-peca con a Repúbca Democráca Aemana (DA) a URSS de a quese convró en uno de os prncpaes nerocuores. Tras superar a pr-mera crss counura de 1965 a 1968 Aemana suó a gran crss de973 de foa dramáca aunque fue uno de os pases que prmero dse-ñaron pocas adecuadas para sar de ea. Su puesa en prácca a parr

284

Page 255: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 255/367

de 974 a efecuó e nuevo Cancier e sociaisa moderado emuSchmid sucesor de Bi Brand

A comienos de os ochena accedió a poder una nueva generación depoíicos democraacrisianos iderados por emu Koh que puso en

prácica unas poíicas neoiberaes maiadas por e esio sociacrisianoaemán e reroceso de os gasos de Esado no reduo su inuencia me-diadora su nción de garane socia 0 que hio que incuso os sindica-os aoaran a nueva poíica económica Los resuados poenciaron anmás la fortaleza de su economa hasa conformarse como a locomotorade la economa europea. La esabiidad poíica a poencia económicahicieron que a A aumenara su independencia en poíica ineacionae manenimieno de a Ostpolitik resuaba especiamene beneciosocuando a gesión de Gorbachov ransformaba a presencia de a URSS a evoución de os países sociaisas La aperura hngara permiió a 0

argo de 989 un creciene rasvase de pobación desde a A a a Aponiendo a gobieo de onecker a borde de coapso E gobieo deKoh puso en prácica una ambiciosa poíica exerior que uvo su puno demáximo simboismo en a caída de Muro (9 de noviembre de 989) sucuminación con e Trtdo de Uncción por e que os cinco lnderorienaes se inegraban en a A (agoso de 99 )

talia

Ya anes de n de a guerr mundia había comenado a reconsruc-ción poíica de una Iaia dividida en dos un gobieo coninuisa presidi-do por Bonomi en e sur mienras en e nore se hacía con e poder un Co-mié de Liberación Naciona que en 94 consiguió exender su auoridada odo a Penínsua La monarquía enrañabemene vincuada a fascismono pudo sobrevivir a su caída un reerendum en 1946 dio paso a a Repbica cua Consiución de 948 se caracerió por e gran peso de poderegisaivo (siguiendo e modeo de a IV Repbica Francesa) a descen-raiación mediane a creación de as regiones Sin embargo a principa

caracerísica de a vida poíica iaiana e e nuevo sistema de partidos,mu fragmenado en mipes coienes ideoógicas 0 que ha ocasiona-do gran inesabiidad en os gobieos E panorama poíico siempre esu-vo dominado por a Democracia Crisiana que supo coaigarse con disin-os paridos para pese a os rápidos cambios de Eecuivo manener equipos gubeamenaes durane argos cicos savo en os primeros años dea repbica e Parido Comunisa (que manuvo e maor respado eeco-ra) nunca formó pare de gobieo enre ambas eras una gran varie-dad de paridos poíicos que en numerosas ocasiones gobearon en coa-

ición sociaisas repubicanos iberaes sociademócraas28

Page 256: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 256/367

a recuperación económica la ere vinculación al Bloque occidenal la aciva paricipación en la consrucción europea permiieron a Ialiapese a la gran inesabilidad gubeamenal manener una lnea de coninuodesarrollo hasa nales de los años sesena. Durane los seena aparecie-

ron grupos exremisas neofascisas (rene Nacional Nuevo Orden) comunisas (Brigadas Rojas Izquierda rolearia) que desesabilizaron aúnmás el panorama polico alcanzando su culminación con el asesinao dellder democraacrisiano Aldo Moro en 1978. Si hasa ese momeno lospresidenes del gobieo haban sido siempre democraacrisianos el desgase los escándalos los casos de coupción que erosionaron a ese par-ido hicieron que en los ochena se viera necesario ampliar el arco de res-paldo legislaivo (hasa llegar a la coalición del «penaparido») lo quepermiió el acceso a la jefaura del gobieo primero al republicano Spa-dolini a parir de 1983 al socialisa Beino Craxi.

La constitución de la Comunidad uropea

Al mismo iempo que se produca un sosenido crecimieno económico se desarrollaban las bases sociales de los sisemas democráicos en lavieja Europa se llevó a cabo una de las más especaculares prácicas policas de la posguerra: la reunicación de los mercados europeos la pues-a en marcha de un movimieno de conuencia legislaiva económica -

nalmene insiucional policaAun con claros anecedenes durane el periodo de enreguerras no ehasa la dcada de los cincuena cuando se senaron las bases de la UniónEuropea en 192 se ndó la Comunidad Europea del Carbón el Acero.Con esa base en marzo de 1 97 se rmó el Traad d ma que jurdi-camene creaba la Comunidad conómica uropea con rancia Alema-nia Holanda Blgica uxemburgo e Ialia ese a la inexperiencia en loscampos de reunicación de mercados a las duras negociaciones con mo-ivo de las economas coincidenes (en especial la agroganadera) durane

los años sesena se realizó un gran eserzo unicador. Anes de la mani-fesación de la crisis de 1973 se produjo la ampliación de la Comunidadcon el ingreso de Gran Breaña hasa enonces veado por De Gaulle Ir-landa Dinamarca. a crisis de mediados de los seena poenció la apari-ción de endencias anicomuniarias a veces algunos gobieos desarro-llaron policas poco solidarias on el reso de sus socios la Comunidad nopudo superar los efecos de la crisis psicológicos más que económicoshasa la dcada de los ochena

Hasa enonces la nueva Europa era más proeco que realidad se re-exionaba mucho sobre lo que deba llegar a ser pero hasa la dcada de

286

Page 257: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 257/367

os ochena imperaron sobre oda ora cesión las relaciones económicas comerciaes. Con moivo de la expansión hacia el sr con la incorporación de res nevos Esados miembros Grecia (98 ) Y España orgal(986) se amplió el ámbio de decisión sobre odo e arlameno E

ropeo comenzó a desempeñar ampias nciones egisaivas a más ambiciosa de las caes fe la generación de n proceso re ndaciona asmiendo e pape de asamblea consiene. ro de odo eo e el ActaÚnica uropea ( 985) qe reformaba los raados aneriores marcaba ladirección para na ampliación nicadora. e signicaivo qe a parir deenonces en la denominación de conno desapareciera e adeivo «Económica» pasara a llamarse «Comnidad Eropea»

as insiuciones eropeas han ido creciendo ampiándose conforme hacía e número de miembros se modicaban los raados fndaciona

es e órgano eecivo es la Comisión uropea, con sede en Brselasformada por n presidene n número variable de comisarios qe se encargan de segir las direcrices adminisrar os disinos miniserios de aComnidad El Consejo de Ministros esá formado por los Jefes de Gobieo de cada no de os Esados miembros presidido cada seis meses porno de eos scesivamene. El Parlamento uropeo, con sede en Esrasbrgo esá formado por represenanes de os Esados en número proporciona a ss habianes agrupados según as grandes corrienes ideológicas por úimo el ribunal de Justicia componen rece jeces qe dirimen cesiones de Derecho comniario.

JAPÓN

a Segnda Gerra Mndial acabó con a compea derroa a devasación de país 1 qe qedó dramáicamene plasmado en las planiciescacinadas de Hiroshima Nagasaki Japón pasó de ser n Esado feda eocráico a manener na rme peciar democracia la ransfoaciónno se circnscribió a n cambio polico s acción exerior pasó de esar

regida por e imperialismo miliar a esar esrechamene vincada a sconsane expansión comercia e sisema prodcivo se manvo esrucrado alrededor de grandes empresas pero en gar de ser dirigidas por erus miiar esvieron incenivadas por planes gbeamenales hasaconverirse en mlinacionaes con planas de prodcción n ampio mercado en os cinco coninenes. Si en 945 Japón se enconraba aasado sprodcción indsrial bajo mínimos con eres probemas demográcosdrane las sigienes cinco dcadas desarroó n iefrenabe crecimieno indsria comercial qe 1 convirió en la ercera gran poencia (ras

Esados Unidos a Comnidad Eropea) con n imperio económico an287

Page 258: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 258/367

maor para sus oponenes más emib1e que e que posea a nco dela conenda.

De país ocupado a país aliadoSobre Japón haba cado más de un cuaro de món de oneadas de

bombas hasa el 6 de agoso de 945 producendo a muee de casi mediomón de personas ese da e cupo el dramáico honor de ser el únco paen a hisora en ser aacado con armameno aómco En Hroshma murieron doscienas mil personas res das despus en Nagasak casi cienml. a devasacón del pas era evidene dos millones de hogares desrui-dos e 40% de las zonas urbanas arrasado su produccón indusrial redu-

cida a una spima pare de la de 1 94 a runa pscoógca no e iba a lazaga Japón nunca haba sdo vencido amás invaddo e dosemperadoguaba e pas en orden prosperidad sus generales haban habiuado aa opnón pública a periódicas proclamaciones de vcorias conqusaero a nales de agoso de 1 945 ropas esadounidenses ocuparon os puer-os los cenros de poder las princpaes cudades del impero del Sol Na-ciene De mismo modo que a sociedad haba ido sn una duda a a gue-rra acepó a derroa con resignación no hubo ressencia alguna a aocupacón. Era el año cero de una nueva era

De 945 a 1952 e ao mando esadounidense dcó a vda poceconómca hasa socl de apón El raado de paz enre Esados Unido Japón no se rmó hasa el 8 de sepembre de 95 para enonces laransformación haba sido pronda aun permanecendo sus más aragados rasgos cuurales a pocas cosas vovieron a ser como anes de aguerra. os agenes del rascendena cambo eron os propos aponesepero ambn las erzas de ocupacón las auoridades esadounidense(Supreme Commander Allied Poer SAP sobre odo el genera D Mac-hur

a democrazación aponesa se consiguó mediane res acuacones

a desruccón de poder de erco a consución de un nuevo rgimenpoco la mpanación en l de las berades públicas occidenaes nuevo sisema polico se asenó en la promulgacón de la Consiucón(1948) prácicamene redacada por el SCA ras desesimar por conser-vadora a que haba elaborado e gobeo npón as res faceas más de-erminanes de nuevo rgmen comenzaban con la reduccón absolua depoder de emperador hasa quedar simpemene como smbolo del Esado signaario de las grandes decisiones gubeamenales se adopaban aformas parlamenaras inspradas en e modeo briánico (dos cámaras

responsabidad poca del gobieo ane elas derecho de dsolución)288

Page 259: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 259/367

se renunciaba explciamene a la guerra por ano al manenimieno decualquier ipo de ejrcio.

Hacia 948 Japón esaba lejos de alcanzar alguno de los niveles quelas auoridades esadounidenses preendan conseguir para propiciar la re-

cuperación En esa counura la evolución de la polica ineacional in-cidió direcamene en la reesrucuración que los ocupanes preendían re-alizar res aconecimienos cambiaron radicalmene los planes esadouni-denses el esallido de la Guerra Fra a parir de 1947 la vicoriacomunisa en China (949) la invasión norcoreana raspasando el para-lelo 38 (950) MacArhur al frene del SCAP había preendido hacer deJapón un país agrario pacco sin posibilidades uleriores de poner enpeligro la paz de sus vecinos pero el avance del comunismo en Asia hizoque se eran modicando ales proecos hasa converir a Japón en la ca-

beza de puene esadounidense en el coninene muro de conención a lavez puna de lanza conra el crecimieno comunisa Esa nción no lapodía realizar un pas desmiliarizado pobre a consecuencia deldesmanelamieno de los abasu (grupos de empresas familias nancie-ras como Suzuki) el pago de las enormes reparaciones de guerra en con-secuencia se abordaron medidas para la reacivación económica la for-mación de una fuerza miliar que sin violar la Consiución pudiera re-chazar evenuales alzamienos revolucionarios .

El gobieo japons vio prono las venajas que podían exraerse de lanueva counura ineacional negoció el deniivo raado de paz unin-

dolo a la ormación de un sisema de seguridad combinado al resa-blecimieno de relaciones políicas comerciales con la comunidad iner-nacional En su políica inerior la principal caracerísica de la vida deJapón desde el n de la guerra e la gran esabilidad basada en la Consiución de 1 947 la persisencia del sisema de paridos la ala paricipaciónciudadana en los procesos elecorales a esabilidad se ha manifesado enla perpeuación en el gobieo del parido conserador el ejercicio de opo-sición moderada del reso de los paridos una acividad sindical esca-samene coniciva Bajo disinas denominaciones desde 95 1 hasa 1 993

gobeó el mismo parido conservador (liberal demócraa demócraali-beral PD). a lnea del ejecuivo nipón se manuvo uniforme a lo largo decuaro dcadas conando con el beneplácio de Esados Unidos una rme posibilisa políica exerior esrechamene vinculado al mundo de la in-dusria el comercio el ejecuivo nipón ha priorizado los logros económi-cos dejando que el mercado regulara la socialización de los benecios.

Hasa 1983 el PD gobeó con maoría absolua. En los años cin-cuena sesena rmó nuevos pacos con Esados Unidos e hizo frene aeres ensiones sociales políicas ocasionadas por la disparidad enre elcrecimieno de la producción nacional el mu inferior ascenso de la rena

289

Page 260: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 260/367

naconal e nvel de vda Durane la dcada sguene los gobeos cen-raron su aencón en el alza de la renaper cpi medane e ncremenode la produccón. La efecvdad el crecmeno acanzado frenaron cona crss de peróleo dramácamene senda a poca exeror sufró un

cambo consderabe con la dcrn Fukud, conssene en crear un áreade expansón preferene en el surese asáco para elo esabecó pacocon los pases de la ASEAN reconocó los gobeos comunsas de Indo-chna (Venam Kampuchea Laos) de Chna. El gobeo de Nakason( 982 989) afronó una nueva prdda de a maora absoua de su pardo en coacón con e Neolberal superó denvamene as cons-cuencas de a crss de os seena enró en un nuevo cclo alcsa

lmagro

japonésJapón ha sabdo como nngún oro pas palar sus grandes carencas d

maeras prmas con una renablzacón máxma de sus nversones unaesrca excepconal gesón de las grandes empresas 1 que le ha evado a ser a segunda gran potencia mundial Cualquer explcacón resuará smpsa pues aunque se puedan enumerar una sere de facores esomsmos no han producdo los msmos resuados en oros pases por 1 quel ejempo japons no ha sdo fácl n acepablemene exporable

El despegue japons comenzó con el camo de poca de las auori

dades de ocupacón como consecuenca de a Guerra ra el conco dCorea los panes para a reconsruccón enconraron en a elaboracón duna economa plancada el medo de aumenar la produccón de secoreproraros cuo crecmeno aasrara a los demás Esa plancacón noera una dsposcón oca rgda sno la poencacón de secores báscoen los que se cenró la concesón credca (conroada desde 1 95 1 por Jpn Develpmen Bnk) la dsponbldad preferene de maeras pri-mas El modelo perduró hasa los años sesena senando las bases de la n-dusra pesada as prncpaes lneas de desarrollo auonancacón d

las empresas ahorro prvado moderacón en recepcón de crdos exer-nos dependenca de mporacón de maeras prmas preocupacón por ahorro de energa aumeno de la producvdad reduccón de coses. Conesas bases Japón crecó de 1952 a 1971 a una asa meda anua del 15%.A parr de os sesena a ndusra de benes de consumo aumenó aún másu capacdad E maor problema para el crecmeno japons e semprsu dependenca energca del exeror 1 que se puso de maneso con lacrss de 1973 conscene de elo e el prmer pas que arculó pocaesrucurales de ransformacón (audas esaales a la ndusra amplacónde gaso en nfraesrucuras apoo a os secores empresarales que po

290

Page 261: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 261/367

encaron ndusras con menor gaso energco ms capacdad de crec-meno eecrónca nformca ec) lo que le permó salr anes meor de la crss de los años seena alcanzando en los ochena e nve desegunda poenca económca munda prmer fabrcane de manufacuras

ecnoógcas prmer acreedor munda.

DOCUENTOS

XO A DOCTRINA RUMA

o alcanzaremos nuesros objeivos a menos que esemos dispuesos a audar a los pueblos libres a preserar sus insiuciones libres su inegridad nacio-nal ene a los movimienos agresivos que raan de imponerles regmenes oa-liarios so es simplemene reconocer con anqueza que los regmenes oaia-rios impuesos a os puebos ibres por agresiones direcas o indirecas socavanlos ndamenos de la paz ineacional por ano la seguridad de los sadosUnidos n la presene eapa de la hisoria mundial casi odas las naciones debenelegir enre modos aleaivos de vida. Con mucha frecuencia la decisión nosuele ser libre. n varios pases de mundo recienemene se han implanado pora erza regmenes oaliarios conra la volunad popular. l gobieo de los s-ados Unidos ha levanado frecuenes proesas conra las coacciones las ini-

midaciones reaizadas en Polonia Rumania Bulgaria vioando e acuerdo deYala Debo armar ambién que en oros pases han ocurrido hechos semejanes.Uno de dichos modos de vida se basa en la volunad de a maora se dis

ingue por la exisencia de insiuciones libres un gobieo represenaivo elecciones limpias garanas a la liberad individua liberad de paabra reigión el derecho a vivir sin opresión polica oro se basa en a volunad de una minora impuesa mediane a erza a la maora Descansa en el eor la opresión en una prensa radio conroladas en elecciones audulenas en la supresión de las libertades individuaes. Creo que la polica de los sados Unidosdebe audar a los pueblos que luchan conra las minoras armadas o conra las

presiones exeriores que inenan sojuzgarlos.Dscurso del presdente Truman ante las Cámaras del Congreso

Wasngton, de marzo de 1947

TXTO n COSTUCÓ D A COMIDAD COÓMCAUROPA

Resuelos a esablecer los ndamenos de una unión cada vez más esrechaenre los pueblos europeos Decididos a asegurar por una acción común el pro

29

Page 262: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 262/367

greso económico social de sus países, eliminando las barreras que dividen uropa Considerando como meta esencial de sus eserzos la mejora constante delas condiciones de vida de empleo de sus pueblos Reconociendo que la eliminación de los obstáculos existentes requiere una acción conjunta para garantizar

la estabilidad en la expansión, el equilibrio en los intercambios la lealtad en lacompetencia Preocupados por fortalecer la unidad de sus economías asegurarel desarrolo armónico de las mismas, reduciendo la distancia entre las diversasregiones el retraso de las menos favorecidas Deseando contribuir, merced a unapolítica coercial común, a la supresión progresiva de las restricciones en los intercambios inteacionales Proponiéndose robustecer la solidaridad que une auropa con los países de ultramar, deseando asegurar el desarrollo de su pros-peridad de conformidad con los principios de la Cara de las Naciones UnidasResueltos a consolidar, mediante la constitución de este conjunto de recursos, lasalvaguardia de la paz la libertad, e invitando a los demás pueblos de uropaque comparten su idea a asociarse a su eserzo Han decidido crear una Comunidad conómica uropea

Preámbul del Tratad de Rma 5 de mar de 195 7

22

Page 263: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 263/367

TEMA 3

LA URSS LOS PAÍSES SOCIALISAS

. CREACIÓN CONSOIDACIÓN DE OS AÍSES SOCIAISASEUROEOS (945953) . a conqusa del poder .2 . a consrucción de los nuevos regmenes

2. A DESESAINACIÓN SUS ÍMIES ( 953 968)2.. a evolucón políica2.2. a proección exerior

3 ANQUIOSAMIENO DEGRADACIÓN DE SISEMA SOVIÉ-ICO ( 968 989)

3 . . a criss por nmovismo la era Breznev32. a inesabe «normalzación» de Bloque de Ese3 3 . a eapa Gorbachov a Prtroika

34. a caída del Muro la desnegración del Boque del Ese olonia Checosovaqua Repúblca Democrca Alemana Hungría Bulgaria Rumania

3 .5 Fragmenación desinegración de la URSS

4. A CHINA DE MAO

293

Page 264: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 264/367

TA

A USS S AÍSES SIAISTAS

Como consecenca de s parcpacón en a Segnda Gerra Mndal de os acerdos de Yala osdam de la dnámca de la Gerra Fradrane más de caro dcadas a URSS lderó el Bloqe de pases con re-gmenes de «socialismo rea». E Ese de Eropa nmerosos nevos Es-ados afrcanos asácos saldos de procesos de descolonzacón o ren-dados ras procesos revolconaros aceparon la auda e maron las es-rucras pocas económcas sovcas hasa conformar a alternativaal Bloqe occdenal.

Esos pases desarrollaron nas caracerscas comnes En e ordenpolco se mpso la hegemonía de un partido único (pardo comnsa) la identicación enre el partido el Estado lo qe convera enmero eercco formal el Esado de derecho la separacón de poderes en

el económco se consoldó la propiedad estatal de los medios de pro-ducción la planicación centralizada de oda prodccón el control dela dsrbcón la reguación del consmo en el socal se aplcaron rg-das normas de conro a odos los nveles (desde la movdad geográca aa edcacón) ámbos (desde el cenro de rabajo a la vda famar eloco).

a evolcón de a maor pare de esos pases esvo drecamene n-encada por la de a URSS las vcsdes de la Gerra Fra pdendodferencarse cnco perodos dsnos. ras e n de a Segnda GerraMnda (19451948) los pardos comnsas ndados o apoados por el

295

Page 265: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 265/367

Ercio Rojo se ero haciedo co el poder e los pases del Ese de Eu-ropa. Durae el quiqueo 1 948 953 se cosolidaro las esrucuras po-lcas ecoómicas de esos pases siguiedo el modelo soviico al iem-po que riufaba e Chia el comuismo maosa. Hasa mediados de lo

años sesea se llevó a cabo el proceso de desesaliació posibilado lsurgimieo de aleavas acioales propas. os problemas eoproducidos por esas aeaivas (solucioados de forma más o meos ex-pediva como e la «prmavera de raga») abriero ua ueva fase de e-durecimieo hasa medados de los años ochea. a úlima eapa se abrico la llegada de Gorbachov a la presideca de la URSS dode se evi-deciaro las coradiccioes eas los fallos esrucurales del sisemasoviico.

CREACIÓN CONSOLIDACIÓN DE LOS PAÍSES SOCIALISTAEUROPEOS

Meras aú se disfruaba del riufo sobre el eemigo ivasor co laocupació por el Ercio Roo de Berl los gobeaes del remli ecoraba co u paorama desolador la URSS haba perdido uoveie milloes de hombres e la guerra el 25 % de su capacdad idu-rial haba sido desruida las ifraesrucras de raspoes de sus regio-es occideales esaba arruiadas los campos gaados de esas zoadevasados Su ercio ocupaba media Europa pero los recursos paramaeerlo recosruir su pas era escasos. a frrea direccó de Sa-li cosiguó exraer los meores rdios de esa suació e los siguiees ocho años covirió a la URSS e ua poecia ideológica miliar ecoómica la seguda superpoecia

a expasió de la URSS ras el de la Seguda Guerra Mudal moivada por res facores dameales. Al comezo el más deerm-ae fue la presencia en toda la Europa del Este del Ejército Rojo soviético, que co escasa auda de las resisecias locales ulo apoo o-

cideal e el proagosa de la reirada alemaa la lberacó de esopases co la excepció de Yugoslavia Albaa. or ora pare la realdad socioecoómica era aú más desoladora que e Occidee la desru-có de los medios de producció la fala de recursos propios las esca-sas posibilidades de auda exeror sumiero a esos pases e ua paáli-sis ecoómca favorecedo que la presecia miliar sovica scovirera e uecia real. El ercer facor e esecalmee policopara ecorar solucioes a los graves problemas e oda Eropa oriealse formaro gobiernos de unidad nacional (de igual modo que e ra-

ca o ala) iegrados por pardos liberales agrarios socialdemócraas 296

Page 266: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 266/367

comuisas. Su pogama se ceaba e a reconstrucción de las econo-mías nacionales a veebació de u sisema políico que salvo eChecosovaquia o coaba co efeecias aeioes democáicas. esos gobieos de idad acioal os mioiaios paidos comuisas

ocupao puesos claves de la Admiisació a ampao de a peseciadel Ejcio Rojo ceao ees esucuas ogaizaivas de podasamicacioes sociales lo que es siuaba e ua posició de piviegiofee a los paidos de oabes las pácicas obsoeas del viejo sisema.Su pimea ga acuació se podujo e la cuesió agaia dode leva-o a cabo pofudas efomas basadas e a acioalizació de ieas siidemizació su epao ee el campesiado que savo e Checoslo-vaquia ea la clase social maoiaia.

Si e a Cofeecia de Yaa quedó esabecida a idea de ámbio de

iuecia soviico (iiciamee iepeado e a URSS como u gacisdefesivo) o se deemió qu países 1 iegaba. Hacia 1948, cuadola Guea ía se evideció como ua cofoació de Boques Salihizo vae a pesecia del Ejcio Rojo la aiculació de poees pa-idos comuisas e los países de a Euopa del Ese paa cosoida su he-gemoía hasa los límies máximos. a esaegia de coquisa del pode seiició co e aislamieo de los paidos gupos coaios a las efomas(especiamee a agaia) paa e ua seguda fase iega a los efo-misas e los fees paióicos o populaes coolados po los comuis-as almee eo absobidos po os paidos comuisas acalladooda opiió coaia co el osacismo poíico a epesió el exilio.A a alua de 948 las aiguas cases diigees había sido elimiadas el coo comuisa ea absoluo dameado los egímees de «de-mocacias popuaes».

A la coquisa de pode siguió la cosucció foma de egímees de«socialismo eal» co a jació poíicojuídica de as cosiucioespomulgadas siguiedo e modelo soviico pocamado ocialmee ladictadura del proletariado haciedo expícia a hegemonía del parti-do comunista as caaceísicas picipaes de os sisemas políicos de

os países euopeos oieales eo la declaació del picipio de obe-ranía proearia ausecia de u sisema de paidos políicos e favo deu paido úico esaal pemaecia de ua Cosiució de caáce fo-mal echazo de picipio de la sepaació de podees co pevaleciaeóica de pode legisaivo hegemoía eal de eecuivo que ea ose-ado po a diecció del paido úico. os picipios dameaes de aogaizació de esos paidos comuisas eo el cealismo la uidadmoolíica el lideazgo colecivo (savo duae la pesidecia de Saicoa quie eaccioao) la defesa de a pueza ideológica la fea

discipia la ogaizació poduciva eioia. os paidos comuis297

Page 267: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 267/367

as monopolizaron as acividades de Esado en cinco aspecos capiaes:la ejecución polica (adminisración gobieo) a redacción legisaivala adminisración de Jusicia la planicación económica las nciones dconro proección educación social A la vez los paridos conroaban

las organizaciones sociales cua nción era a ransmisión de la volunaddel parido a a sociedad

En el campo económico as dos caracersicas ndamenaes del sisema económico socialisa son la sociaización de la propiedad de los medios de producción la planicación cenralizada. a combinación dambas caracersicas produjo el modelo socialsta de ecoomía cetralzada, en la que e Estado es propietario de los medios de producción disribución regua odo el proceso económico la producción de bienesde ransformación o consumo a disribución a ravs de as redes admi

nisraivas el consumo por las empresas la pobación En ese modelola reación enre los agenes económicos es de subordinación jerárquica verical el poder cenra deermina la capacidad de producción de las empresas regula los coses disribue los producos limia el consumo empresaria o privado. No se conemplan en ese modelo as auorregulaciones del mercado por a relación enre ofera demanda a escasez o abundancia de recursos o e mero deseo de los consumidores.

a conformación de ese sisema económico socialisa se vio favorecida por as circunsancias de posguea el esado ruinoso de las economas nacionaes a necesidad de reconsrucción obigó a a os gobieosde unidad nacional a abordar programas nacionalizadores de a indusria los paridos comunisas que los inegraban pusieron especial nfasis enampiar esa nacionaización a las ierras de culivo. Ambas endencias seacenuaron ras 1948 siguiendo a el modelo soviico; comenzó por anacionalización de os sectores clave de a economía (bancos sociedades de seguros indusria pesada cenrales ecricas minas ranspores comunicaciones) poseriormene se ampió a a industria ligera. Hacia1950 a nacionaización acanzó a ndices compeos aunque variabes deun pas a oro (del 97% en Bulgaria a 80% en olonia). Complemenaria

a esa nacionalización de los medios de producción fue la coectivizaciónde a agricultura e reparo de las ieas nacionalizadas haba aomizadola propiedad los ndices de producción no recuperaron e nivel de preguerra (además de sosener a conradicción de la propiedad privada enese secor) para superar ese problema se inrodujo durane os años cincuena el modelo soviico de los koljoses (empresas cooperaivas) sov-joses (empresas rurales esaales) E resuado de ambos programas eque a principios de os años sesena a prácica oalidad de la acividadeconómica era de propiedad gesión esaa produciendo una media del95% de a rena nacional

298

Page 268: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 268/367

LA DSSALINACIÓN SUS LÍMIS

E mao de 953 se podjo a mee de Sali y comeó a aeapa e la hisoia de la Eopa del Ese E e úimo lso haba coe

gido eigi eo sisema ieacioa pimeo e base a a egidad oeia de a URSS y poseiomee como medio de expasió desisema comisa; a s mee o exisa dda alga de qe el coode pases sociaisas esaba someido a las diecices de gobieo soiéico y qe s eolció depeda e a mayo medida de as asomacioes ieas de a URSS.

Esas asomacioes comeao po el mismo seo de Parido Comisa de la Uió Soiéica a mee de Sai podjo a lcha pos scesió ee coiisas (Mooo Beia) modeados (sche

Bgai) y ibealiadoes de sisema (Maleko) a iicial diecciócoegiada qe heedó la acmlació de podees qe Sali o e ssmaos acabó siedo ideada po e eo Seceaio Gea de ComiéCea Nikia Kshe E e XX Cogeso del PCUS ( 956) Kschesopedió a a ieja gadia del Paido co «ome Seceo» qe deciaba el culto a la personalidad qe haba eigido Sali e s becio y a da represión qe haba eecido e a dos úlimas décadas (loscampos de coceació gulag se esaba desmoado desde 954 yla polica secea e ssiida po eo Comié de Segridad del Esado KGB); el iome ambié deaba abiea la pea al mdo capiaisa e lo qe poseiomee se deomió «coexistencia pacca». Comeaba as la desesalinación, caaceiada po a saiació de a poica exeio a desapaició de os aspecos ms dros de la policaieio de égime y a eoma de a polica ecoómica

E los pases de Boqe soiéico la desapaició de Sai y a poseio eisió polica y ecoómica pemiieo ilmba a mayo aooma y la ampiació de la adapació a as pecliaidades acioaes delas pcicas policas y os pogamas ecoómicos el eslado e adismició de cool de PCUS sobe ss «paidos hemaos» y el co

mieo de a eapa de iesabiidad y cisis de ideidad e oda la Eopa del Ese ( 1 93 1 968) someida a esioes ee las disias accioesde los paridos comisas acioaes o qe acaó los exemos msdamicos e República Democica Aemaa Hga Poloia y Checosoaqia

E a República Democrática Alemana poo se eidció e aopecio pagado po a polica socialiadoa a aés de cosae asasede alemaes oieaes hacia el Oese Desde s ceació e 1949 hasa amer de Sai casi milló de pesoas haba paido al exilio moiado ees pédidas a la ecooma acioal po e asase de popieda

299

Page 269: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 269/367

des y la calicació proesioal de los qe paría Ya e 1953 se prodo a reela e Berlí; pero el comieo de las scesias crisis se iicióel 1 3 de agoso de 196 1 cado las aoridades coraro oda posible comicació eesre co el Oese y leaaro el Mro de Berlí Para e

oces era ya res milloes los exiliados cya asecia debliaba exraordiariamee la aciidad ecoómica; para reaciarla el gobieopso e marcha «eo sisema ecoómico» e 1963 qe si alerar elcorol esaal y la posesió de los medios de prodcció deaba a cosiderable mayor aoomía a los ceros de prodcció y exedía los iceios laborales para icremear los ídices de prodcció; el resladoe a meora osesible e los reslados de la aciidad ecoómica y ela sbida del iel de ida

E Poonia la insrrcción d Ponzar (1 956) de carcer obrero

dramee reprimida por ropas soiéicas pero ss cosececias aciliaro la reoació del Parido Comisa Polaco (POUP) al ree dcal se sió Gomka qie recooció la «proda isaisacció de laclase rabaadora» co el sisema a liberaliació comeó por amayor oleracia co las aciidades de la glesia Caólica se lleó a caboa descoeciiació de la propiedad agraria y comeó a primera reorma de la idsria El secor ms reormisa del parido hio pública e196 a arta abirta al POUP e la qe propoía a «reolció políica aibrocrica» siedo rechaada por el Polibró E 1968 se ieó por úlima e a rasormació del sisema desde arriba pero alser deeida de eo por el úcleo ms dro de la direcció del paridoesallaro proesas; la represió dero del parido y la iersidad dra y miles de polacos díos debiero abadoar s país acsados d«elemeos sioisas» cora el Esado

E Hungría el proceso de desesaiació moió el ereamieoere corriees corarias dero del Parido Socialisa Obrero HúgaroEl maeimieo del úcleo dro liderado por el saiisa Rakosi moió proesas y maiesacioes qe debiero ser reprimidas por el ejérciosoiéico; pero el maeimieo de la oposició acoseó cambio al

ms alo iel apadriado por la URSS qe colocó a Kadar al ree delParido y a Nagi como ee de gobieo a acació de Nagi e pricipioe caelosa pacicó la ida pública co promesas de reorma y egocióla reirada de la capial del Eércio Rojo Reredada e el ierior y desdeMoscú s acació radicalió ss reormas abolió el moopolio políicodel PSOH y ae la oposició de la URSS decreó la salida de Hgría delPaco de Varsoia (oiembre de 1956) apelado a la ONU para qe garaiase la iegridad acioal como país eral El eércio soiéicoomó miliarmee Bdapes depso al gobieo de Nagy y recooció el

«gobieo reolcioario obrero y campesio» dirigido por Kadar; se de3

Page 270: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 270/367

creó a ley marca y se leó a cabo a represión dura extena cyedo a ejeccó de Nagy. a sbeacó o baace de mede meros y a oeada de exados dejado claro qe la URSS no tole-rara e s oa de eca el debilitamiento del control del Par

do la ruptura de los lazos de dependencia co Moscú. Eso ho qelos procesos de lberalacó e marcha e oros pases socalsas omara camos de reorameo de las ees drgees como e Rmaaco Ceacesc a parr de 95 y e Bgara co Jko a parr de 92

El XX Cogreso de PCUS ( 9 ) preedó llear a cabo a «segda desesalacó» co programa qe aeda a las demadas dedemocraacó poca y adrgsmo ecoómco. N e campo eoro se hcero readad las reormas por el coraro las coradccoeseas del ssema la polca dbaa e as reacoes exerores el

srgmeo de esoes erroraes e e eror y las malas cosechas deos prmeros años sesea (qe oblgaro a sbdas de precos del 20 al0% e prodcos bscos) ero debado la poscó de rsche Eocbre de 94 e desdo de ss cargos y ras perodo de presdeca coegada alcaó a ala dreccó del Esado y de pardo eódas Bree qe drgó drae las dos décadas sgees la URSS coe objeo proraro de preserar el poder de las esrcras del Pardoe e eror y la capacdad de eca e el exeror

Esos cambos ero racados e e XX Cogreso del PCUS(9) dode omalmee se reeraro los propósos de colaboracóco os dems pases socalsas eropeos a aparee relajacó del aopor e qe a URSS aerraba a esos pases ho qe se empredera pocas ecoómcas ms adapadas a as ecesdades de s pas desaodose clma de permsdad. E Checoslovaquia e dode ms lejosse egó e a rascó haca Esado democrco. Alexader Dbcke elegdo prmer madaaro del pardo comsa checosoaco eeero de 98 y rpdamee pso e marcha polcas lberaladoras delas cales las ms sgcaas ero a aoracó de organizacionespoltica no comunistas y la libertad de prensa No preeda la desapa

rcó de comsmo so ear ss exremos ms radcales y dcaorales 1 qe lleara a la edcacó de «socialismo con rostro huma-no» os cambos prodjero apoyo socal geeralado y ese cma deberad e coocdo e la Eropa occdeal como la rimavra draga. Pero Moscú reaccoó co la doctrina Brznv o de sobranía limitada a URSS se reseraba el derecho a la erecó e asos eos de caqer pas de s comdad s cosderaba amenazada lapervivencia del comunismo; por cosgee ss pases aliados dsrara de a soberaa lmada al maemeo de la orodoxa coms

a dcada desde Moscú. ejos de qear a los drgees de a Eropa del0

Page 271: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 271/367

Es a brocracia d los paridos comisas acioas apoyó sa docria a spor la prsiscia d s propia hgmoía dro d ss rspcios Esados A cosidrar q a prsiscia d o régim raa amaa a comismo iacioa y aaq a a ió mi iar d

Paco d Varsoia agoso d 98 iadió Chcosloaqia coig d mdio mió d sodados (poacos búlgaros amas y sobrodo rsos) poido al xprimo dmocraiador

ANQULOSAMENTO DEGRADACÓN DEL SSTEMASOVÉTCO (968989

La crisis por inmoviismo: a era reznev

r a as prrbacios d a apa arior la estabilidad potica a caracrísica pricipal d a ea enev la URSS y odo l Bloq sociaisa ropo Pro s logro jos d maisar cmplimio d os objios gbamas cbría prodas coradicciosias y ajamio d as dirccios políicas rspco a la ralidadsociocoómica hasa xrmos q hiciro iiabl sisma Casadama d aqiosamio d la políica soiéica la perpetuación en a dirección del partido de un grupo monolítico crcim ajado d a raidad soiéica y d a oció d os paíss bajo s

icia Esa paráisis l campo poíico o s raicació en eleconómico; araso d la idsria d bis d cosmo rspco a a idsria psada ía cosccias gaias l i d ida a la q déci d prodcció agraria rprcía a balaa comrcia cograds dsqiibrios El rcr acor dcisio amo d las diferencias interterritoriales, ao a i coómico (os igrsos por habia d as rpúbicas bicas ripicaba a as asiicas a psar d qallí s prodcía l 50% dl acro hirro o a rgía d oda la URSS)como a i d paricipació poíica (co l prdomiio d las rgios

rsas) o d dsarroo socioclral (rcpració d las cras radicioals icrmo d as dircias rigiosas)Esos probmas ra bi coocidos por la dircció dl PCUS como

s pso d maiso ras la mr d Br oimbr d 982qi scdido por dos aciaos Scrarios Gras Yi Adropo(oimbr d 982 a brro d 984) y Kosai Chiko (brrod 984 a maro d 985) Adropo q había sido dra caorc añosdircor dl KGB y coocía d primra mao ao la siació sociopolíica dl país como os rsijos d Parido cró s acació rs objios la lcha cora a corrpció admiisraia las rormas para d

02

Page 272: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 272/367

eer el deerioro ecoómico y a ecesaria regeeració de a clase dirigee S mere y la llegada de Cheieko al poder raleiaro el desarroo de esas reormas pero os apeas oce meses de ejercicio del poderimpidiero maeriaiar ss proyecos

La inestable «normalización» del loque del Este

a iereció e Checosloaqia y la proclamació de a ocrina la sobranía limiaa hio qe las posibes eocioes policas de lospases de Eropa orieal qedara paraliadas someidas al érreo corode as brocracias de los paridos comisas respecios qe a s e acaaba las direcrices proeiees de Moscú. Si embargo a parir de os

años seea comearo a aparecer serias grieas e el Bloqe del EseRmaia haca gala de a idepedecia e s polica exerior qe o iqieaba a la URSS (al o cesioar s pereecia a Paco de Varsoia)a pesar de qe Occidee jaleara a Ceacesc e Pooia Hgra y hasaciero po e la República Democrica Aemaa se desarrollaro marcos de permisiidad socia y reorma ecoómica caramee aparados delmodeo soiéico olerados por la misma raó qe el caso rmao. Siembargo las mayores dicades o se ecoraro e s cohesió cooBloqe sio e os creciees probemas ecoómicos y e el palaio alejamieo de las brocracias dirigees de as sociedades acioales. Cooe odo el mdo desaoado a crisis energética de los años setentao amplias repercsioes e esos pases co el añadido de qe acabaro deiiamee co as poicas plaicadoras.

Ae esa misma realidad comú cada o de os pases socialisas respodió co a eolció propia a ms rpida y proda se prodjo ePolonia dode a iesabiidad comeó aes iclso de qe esalara acrisis eergéica e diciembre de 970 se prodjero graes icidees eGda y Gdyia coo cosececia de la eeació de cose de a ida yla mala siació ecoómica abriedo periodo de inestabilidad qe

deparó el del gobieo de Gomka y s ssició por Gierek qiepso e marcha as erráticas políticas qe prodjero el crecimieo dela iació y el ededamieo público descompoiedo e sisema prodcio Esas crisis moiaro el acimieo de movimiento obreroajeo al corol del parido el Esado qe se proclamaba «de os rabajadores» deiiamee haba perdido s apoyo E ese coexo se prodjo acoecimieo exerior de eorme imporacia para la eolciópoaca: e ocbre de 978 e cardeal de Cracoia Karol Wojya era elegido Papa Juan Pablo E el erao de 980 se prodjo a ea oe

ada de helgas y moiliacioes bie ariclada y dirigida por comié0

Page 273: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 273/367

psddo po dsacado sdcalsa d Gda ch Walsa q coóco l apoyo d la glsa y la lcaldad dsd as xgcas dlos hlgsas (lbad d xpsó dcho d hlga plalsmo sdcal) dbo s addas po l gobo po pma ég

m comsa E spmb d 980 s dó l sdcao Sodaridad,q s l momo d s cacó ya coaba co s mllos d mlas año dspés alcaaba los d mllos coédos laa socal ms dl pas Eso codo a a sscó d la dccó dl POUP y l gobo psddo po l gal Jalskpo dchos cambos o o scs paa mpd l ccmo amaño ca socal d Solidarida 1 q ho q la URSS pasaa d compla la sacó co pocpacó a mosa claos dcosd có

E ocb d 98 Jalsk pasó a ocpa la mxma aodad dlPado l gobo y l mso d Dsa s oo al pod psoal cosado po Solidaridad asomado s ascdca socal pod d molacó polca a URSS ó a los mmbos dlPaco d Vasoa paa sda l caso polaco (lo q adocomo l pm momo d có) alm l d dcmb Jalsk dcó l sado d ga y la ly macal l gobo ssdo po Cosjo Mla do a la dccó d Solidaridad ysspdó y posom lgaló l sdcao El golp d Esado cosgó a la có xo y a sco l ccmo d Solidarida po dcó la aldad d ssma q ócam slgmaba s dcacó co l pblo el régimen socialista habíasido sustituido por una dictadura militar. a sspsó d la ly macal la dsolcó dl Cosjo mla y la cocsó d a ampla amsa o cosgo hac q l ssma a spaldado po la socdad q l so d los años ocha apoyó la cpacó d la glsacomo pcpal loco socal y al cladso Solidaridad (co Walsa como Pmo Nobl d la Pa 98) como alaa al POUP

E l so d los pass d égm comsa la olcó mos

amca a República Democrática Alemana gobada ssdos úlmas décadas d xsca po Ec Hock q ombado 97 Pm Scao dl Pado y 97 Psd dl GoboS pogama s có dos objos l coocmo acoal la omalacó d lacos co la Almaa dal y la bacód a cooma acoal q a l modlo dl mdo comsaAmbos obos o logados los años sa ya 972 mó lTaado damal l q las dos Almaas cooca s sobaama y la polca acoal s l cooca como sadsa d

la apsa y ala daloga Ms dcl co la cooma04

Page 274: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 274/367

geaoiea e e escapaae de la ecaca de la placacón de modoespeca s el modelo de compaacó se econaba al oo lado de Mo)paa eo se endó a a formación de grandes complejos industriales, aliempo qe a política de precios ociales aaba de se aoiada e

peco a mecado eacioa Meas los beecios del cecmeno exesio eo apecabes o hbo poblemas peo cado dio measde s agoamieo desde aes de os años seea e déc comenó acece lo qe alcazó nees nsoseibles e la segda mad de loochena poocado mayoao desconeo social qe desecadenócompejos eómeos qe moao a desintegración del Estado a ales de los ochea

E Hungría maeiedo inamobes las pccas polcas las eoas se cenao en a escas sociales y ecoómicas e lo qe

acabó deomindose «socialismo a la húgaa» digdo po Kada aseoas ecoómicas se leaon a cabo a aés del Nuevo MecaismoEcoómico (98) cyo objeo ea simpicar la burocracia y des-centraizar la toma de decisiones; las eoas se ejecao especialmee e e sector agrario y e servicios sigicaiamee e secosico qe e ampliamee pazado; a pesa de a caa eaciacóa mezcla de plaicació ecoómica y segmeo de las paas del mecado podjo cecee desode ecoómico qe se io exemadame agaado cado a csis eegéca smó a a ecooma neacoa e csis; de ese modo a segda miad de os años seea se caaceizó po a parálisis del desarrolo económico, e incremento deldécit pespesaio e descenso de as expoacoes y el ameno de ladeda exeio e ecoe de las paidas pespesaias de polca socialy el descenso del nivel de vida; los plaes de eaciacón iodcidos e 980 y 984 eon acaso po el maemeo de las pcicas paicadoas y a abmadoa deda exeo as eoas qe Kada psoe macha se caacezao po a cecee oleacia con coees cicas al sisema (n de coencioso con a gesa caólca saizacón dea censa pesiidad co oos de debae) a maenendo iaiable

el cool de PSOH sobe odos los ieles de maesació de la socedad a csis ecoómica la oeaca cca y a namodad pocamoao e sgimieno de na oposición organizada e os año ochea qe acabaa aicldose e e modeado Foro Democráco Húngaroy la ms adcal Aana de Demócraa Lbre os pcpales agenes pocos o co e PSOH) a ae de la década

Tas la da epesió de la pmaea de Paga segida de a depació exesa e la admisacó y e PCCH la eoció poica eChecosovaquia se caaceizó po el aanzamiento del Partido coa

odo «eboe libea» las poica de esabización ecoómica y a pe05

Page 275: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 275/367

sisecia de a inteigentsia qe o sóo mao resco e recerdo dea represió de 98 sio qe aproechado os acerdos adopados e eAca de Hesiki se orgaizó a raés de Cara soiciado e respeode os derechos hmaos a iberad de expresió y a meora de as co

dicioes de os rabaadores. A pesar de a aciidad de esa oposició(cya abor ms desacada e a eaboració de iormes sobre a reaidadchecosoaca) o se prodo igú riesgo para a hegemoía de PCCHeemee iereido por a direcció de Moscú. Ua de as medidasmeos sigicaias de as omadas e esa época ras a procamació dea ea Cosició de 97 e a reesrcració de a ederació qeqedó ormada por dos Esados as Repúbicas Sociaisas Checa y Esoaca; a pesar de qe drae as dos sigiees décadas esa separació emeramee orma ss cosececias acazaría a a desaparició de

ChecosoaqiaE Rumania se prodo e caso ms grae de degeeració de sisema comisa; a geera ideicació ere Esado y Paido aqí e sperada por a patrimonialización de Esado por pae de Ceacesc y samiia a raés de exeso co a a persoaidad. E Conducaor ee poder desde 9 desarroó e os años seea poder oaiario persoaisa mediae a promoció de a «reoció cra» de corechio a rasormació isrmeaizadora de sisema edcaio y ecoro compeo de a iormació y a cra. Basado e acioaismo combaio iccado por e propio Parido desde os años cicea

Ceacesc hizo gaa de a poíica ieacioa aóoma cyos aecedees se remoa a 98 co a egació de esabecimieo de Eécio Roo e erriorio acioa pero expresada si paiaios co a codea de a iereció e Checosoaqia. Esa aoomía e aió a Ceacesc as simpaías de Occidee o qe permiió ci acceso a oscrédios ieacioaes. Co esas aydas exeriores Ceacesc preedióreaizar e programa Salto adelate cyo obeio era a modeizacióde país a cosrcció de ecaces medios de comicació y disribció y e «pa de sisemaizació rra» coceració agraria e grades

ceros agroidsriaes a mayor pare de programa qedó sobre epape os crédios ero iizados e gasos miiares y poiciaes diapidados e campañas persoaisas o smpemee parimoiaizados por aamiia Ceacesc. a crisis eergéica agraó a siació pes hizo amear a deda exea y obigó a racioar a disribció de eergía eceros idsriaes y hogares o qe prodo a dismició de a prodcció y a baada de ie de ida. Cerrado e círco de a eicapoíica ecoómica e obigado pago de a deda exea eó apareadose desceso de a prodciidad a paraizació de as iersioes y acaída de a rea acioa

0

Page 276: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 276/367

a degeneración de' la economía iba paralela a la del sistema políti-co; por elo a pesar de ser reelegido Ceacesc e 984 como gía del Parido drae a segda miad de os años ochea se prodjero reieradasprotestas y moviaciones; a ms imporae se desarroló e 987 sie

do reprimida co a erema drea Ese acoecimieo corolario delproceso de degeeració del sisema señaló e iicio del aisamieo ieracioa del régime y el de las aydas ecoómicas eeriores

E ulgaria las «décadas railas» ero ales sólo e el campopolico; esa railidad oclaba e e ecoómico paaio deciarde la prodcividad ao por e maeimieo de las prcicas plaicadoras como por e eedido abseismo laboral; e algos secores esaregresió era paricarmee grave como e el agrcoa e codcía aldesabasecimieo de prodcos bsicos e as cidades Ese deerioro de

la siació codjo como e oros países socialisas aprovechado laAsamblea de Helsiki a la verebració de a minoritaria oposiciónDeclaración de ) a regeeració e sisema empredida e la segda miad de os años ochea separació del Esado y el Parido abadoo de la paicació ecoómica) vo como eeco el crecimieo oposior y creciees maiesacioes e impidiero la aperra coroladadel régime precipiado s a

La etapa Gorbachov: la Perestroika

Ae la rpida desaparició de los aciaos madaarios Adropov yCheieko la nomenclatura del PCUS co e miisro de EerioresGromiko como pricipal vaedor) decidió ombrar hombre jove; Mijail Gorbachov omó posesió de la Secrearía Geeral del PCUS el demaro de 985 y a parir de ese momeo s programa de reorma y rasormació de sisema erestroika) revocioó o sólo a URSS sio odoel Boe de países bajo s hegemoía E pricipio os objeivos bsicos de la perestroika icidía e el campo ecoómico bscado a rec

peració acelerada e permiiera salvar e déci prodcivo ecoógicoy de caidad de vida co Occidee; para lo cal era ecesario mejorar losmedios empleados co el reparo ms adecado de os recrsos la desceraliació de a oma de decsioes dejado liberad a las empresas iceivado a prodcividad y la resposabilidad y redciedo drsicamee la brocracia la iecacia y la corrpció. Para cosegir esoses se psiero e marcha dos programas ecoómicos ( 98587 y 98889) cyo era o a rasormació sio a mayor efectividad de la ma-quinaria planicadora esatal: se persigió la aooma aciera delas empresas se legaliaro las acividades ecoómicas idividales se i

07

Page 277: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 277/367

ceió la dació de coopeaas se resrcao los mserios ecoómicos se creao ocias esaales de esdo y eecció de meoaséccas se ceó a eoma agaria pmado la podcidad y seacaaro los pecos y salaios. S embargo las eomes esoes

rodcidas e e rígido mecaismo de la ecoomía placada codeoal racaso de ales reomas sembrado ddas mposacioes y coradiccioes e la ecoomía soéca. a salda de la ciss o podía llearsea cabo po ao co prccas eormadoas sio co la rasomacócomplea del sisema.

a perestroika económica lleaba apareada a obligada reformapolítica, cyo obeio dameal era la meora del cioamieo dessema y la sepaacó ere Esado y Paido redciedo a hegemócadirecció de mismo e la sociedad soéca Si embago Gorbacho

ca explició los medios por los qe se debía alcaar esos obeosdesarolado a políca reormsa pero dbiaa lo qe geeró ceciees esoes ee la nomenclaura comisa y los secores ms aperisas a primea ase de esa reoma de sisema poíico se prodoco la modcació cosicioal y la ea ey elecoral de 988 qea maeedo al PCUS como pado úico iciaba cierto pluralismo al pemi la peseació de caddaos o ocialisas e idepediees e as eleccoes El reslado e my sigicaio e especia e lasgrades cidades co la pérdida de escaño de imporaes drigees delPardo y la edecia de a soerada hosilidad a PCUS e el apoyo a

idepedees e clso milaes o ocialisas (e aperisa Yelsi sempso e Moscú co cas e 90% de os sagios).

a segda ase de la reoma policía se desaolló e ebrero y marode 990 cado el Comié Ceral del PCUS ecó a maeer el prcipo de la «dcadra del proleariado» e hio desapaecer e po dess esaos qe señalaba el moopolio del PCUS e la ida políica y ela acció social de la URSS Eso permó la rpida aparición de parti-dos y agrupaciones políticas, clso aes de la aprobació de la ey deAsociacoes Públicas (agoso de 990) al cao de a coocaoia de

eleccioes a soes locales y parlameos repblcaos. os reslados deesas eleccoes de modo sigicaio e as grades cdades y algasepúblicas eideció el imposble maemeo de la hegemoía delPCUS; peo aú ms ascedea las diferencias dentro del Partido sehiceo salables ere comsas orodoxos y aperisas debadola posició de Gorbacho. Co odo a siació ms gae sgó co laicoria de caddaos depedeisas e los parlameos epbcaos deEsoa eoia aia Geoga Armeia y Moldaa. a racra delPCUS la debdad de Gorbacho y el srgimieo del poblema acioasa desesabao deiiamee a URSS

08

Page 278: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 278/367

La caída del Muro y la desintegración del loque del Este

Ere 989 y 99 se prodjo la crisis ermial y el derrmbamieode los regímees comisas qe desde el de la gerra mdial e ha

bía maeido e Eropa del Ese. a desiegració del sisema oialisa de ipo soviéico e esa regió e casada por amplio cojode acores dero de coexo de deerioro ecoómico degradació delas codicioes de via y corrpció de la acividad admiisraiva y prodciva. Ere los acores ieos qe coadyvaro al esallido de la crisis desaca la ceciente debilidad de los partidos comunistas (divisióiea icapacidad para maeer la hegemoía políia y social decadecia de s iecia e la opiió pública) el icremeo de la disi-dencia política (e especial a parir de la Coerecia de Helsiki) el des

pertar de la sociedad civil (la «mayoría sileciosa» volvió la espalda a losparidos comisas y apoyó a los secores ms perturis

, al iempo qegrpos orgaiados rabajaba por la rpra del orde es

 

blecido)

y lasIglesias nacionales, co disio ivel de implicació (desde el dameal e Poloia al casi lo e Rmaia y Blgaria). Ere los acoresexeos el ms imporae si dda e la actitud de la URSS y s reormlació de la políica exerior co ss aliados; cado Gorbachov diopor aliada la docria de la soberaía limiada y aspició e los paísesdel Bloqe el esablecimieo de reormas semejaes a las empredidaspor él la evolció de los acoecimieos codjo a la rpra del sisema soviéico Al mismo iempo la acid de los países occideales ambié varió ssacialmee pasado de la creecia e la solide de las esrcras políicas y ecoómicas del Bloqe del Ese a apoyar los procesosde rasormació si bie se viero sperados por la rapide de los acoecimieos siedo icapaces de ariclar y poer e marcha igú programa para aciliar esa rasició.

Aqe las pecliaridades acioales hiciero variar los rimos e impoacia de los agees e odos los países de régime socialisa (salvoRmaia) el proceso fue muy similar: la crisis ecoómica y los racasos

reierados de reorma del secor obligaro a los disios paidos comisas a comparir la arga dirigee co oros agees políicos y sociales;la recia al moopolio de la acació políica codjo al crecimieo dela oposició qe reclamado y cosigiedo a rpida rasormaciódel marco cosicioal acabó impoiedo la rpra co el aerior sisema políico acioal y la salida del país del Bloqe soviéico.

E Polonia el gobieo Messer vio derroado e referendum s proyeco de reorma (oviembre de 987), qe obligó al esablecimieo dea negociación permanente (la amosa «mesa redoda» polaca) co di

rigees deSolidarida

os acerdos alcaados señalaba el al del09

Page 279: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 279/367

monopolio del poder por el POUP iberad reigiosa y de expresión reorma en los secores económico edcaivo y cral y a aperra del multipartidismo. En as elecciones de jnio de 989 Solidaridad obvo odoslos escaños resevados a la oposición en la cmara baja y el 99% en el Se

nado s inmediao eeco e la lamada de Presidene Jareski al sindicaisa Maowiecki para ormar gobieo dando comieno de modoeecivo a ransición Con n hombre de Solidaridad a rene del gobierno se aprobó n plan de choqe qe a pesar de s dea y los eecos negaivos en el cose de la vida y el mercado laboral consigió a redcciónespecaclar de a inación (del 950% anal se pasó a n 2%) En diciembre de 990 e elegido Presidene de Poonia ech Walesa y en ocbre de 99 se ceebraron as primeras eecciones realmene ibres conna gran dispersión de voo en as caes los excomnisas acanaron

sólo e 5% del sragio.En Checoslovaquia la depaperada economa memaba rpidamenela capacidad de PCCH para manener e conro socia; a conrario en noviembre de 989 se oaba en Praga el Foro Cívico a cyo rene se sióV Havel qe rpidamene consigió nicar los disinos gpos oposiores (en Eslovaqia se ormaba «Púlico Contra la Volencia». Un gobierno a la deensiva se vio obigado a iniciar conversaciones con el oro yese mero hecho e sciene para precipiar los aconecimienos; elPCCH renunció a monopoio de la acividad poica y el Poibró dimiió en pleno. El de diciembre de 989 se ormó n gobieo de ni

dad naciona con mayora no comnisa presidido por Caa y e da 29 aAsamblea Naciona nombró a Havel Presidene inerino de a República.as elecciones de jnio de 990 oorgaron a oro Cvico y a Púbico Conra la Vioencia la mayora absola en la Asamblea ederal qe manvoen ss pesos a Havel y Cala Cminaba de ese modo la Revolución deercioelo, caraceriada por la rpida descomposición del PCCH e ordenado reevo generacional de la clase polica y la pacca ransiciónhacia el Esado de derecho.

En a República Democrática Aemana la crisis económica a debi

lidad de parido comnisa y la decidida acación de Cancier edera HKohl prodjeron na rápida y peculiar transición. En 989 el gobieode Honecker preendió recperar la iniciaiva ane a crisis con na polica de «rearme socia» pero lejos de consegirlo los movimienos de proesa eron ariclndose como gpos de oposición a sisema. En el verano y ooño de ese año se prodjeron crecienes maniesaciones en lasprincipaes cidades de a A al iempo qe se mlipicaba e éxodo depoblación hacia a ora Alemania (en gran pare a ravés de las ronerashúngaras y asriacas). Como en oros pases los aconecimienos se precipiaron e 7 de ocbre Honecker dimiió de odos ss cargos el 7 de

0

Page 280: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 280/367

oiembe e gobieo cesó e ss cioes día despés dimiió epleo de Poibó y e 9 se aciaba la apera de Mo. E diciembee cogeso exaodiaio de Parido Comisa eciaba al «pape diigee» del Paido a maxismoleiismo y se asomaba e e eo

Partido del Socialismo Democráico. Esos cambios aoecieo a ceació de gobieo de idad acioal co mayoía de miembos de laoposició cya picipal decisió e la coocaoia de eleccioes emazo de 990 E a campaña elecoa e popósio ea íoco si e lasmaiesacioes de 989 e lema com ea «Somos e Peblo» a ezcosegido e a del égime el gio se asomó e «Somos soloPeblo» eideciado la ieció de camia hacia a unicación ale-mana (e al oo lado de la oea pepaaba Koh) El gobieo salidode as as pesidido po el cisiao demócaa De Maizie iició pi

damee as coesacioes codcees a a eicació; de mayo a sepiembe a seie de aados bilaeaes (e ms imporae de los calese el Tratado de Unicación mado e Beí e de agoso) pepaao los cambios cosicioaes ecoómicos y sociaes paa la icooació de a exia Repblica Democica Aemaa a la edeal el deocbe de 990

E Hungría a asició eso caaceizada po a agmeaciódel Paido Comisa desde e e e ooño de 988 os eomisas sehicieo co el pode del Polibó. Se iiciao podas eomas ecoómicas (aizació de la políica de plaicació piaizacioes) e lapoica exeio (apera de las oeas lo e popició el paso de aemaes oieales) y amee políicas (ecia a moopolio de a aciidad poíica piparidismo eoma cosicioal) Esas medidaspodjeo la aca de Paido e dos e gobeae socialdemócaa yel comisa Si embago e as pimeas eleccioes libes de mazo yabi de 990 saieo ecedoes paidos de a oposició Foro Democrático Húngaro Aianza de Demócratas Libres. El gobieo de coaició e omao lleó a cabo a eoma cosicioa e iició la asomació de las escas socioecoómicas co el popósio expício

de pepaa el país paa s icooació a la Uió Eopeaa asició e ulgaria sigió os deroeos alogos El gobieo de Jiko aó de poe e pcica a perestroika bgaa peo sacaso popició amplio cambio de diigees co e eomisa Madeo a ee. Bie po coicció o po la pesió de la sociedad ciil lasasomacioes alcazao odos los ieles co a ecia del Paridoa moopoio de pode (y s poseio asormació e Parido Sociaisa PSB) la cocesió de a amplia amisía y la coocaoia de eleccioes libes e io de 990 E eas a ió po amplio mage el

PSB segido de la Uió de ezas Democicas (UD) peo Mlade3

Page 281: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 281/367

o e obligado a reciar a odos ss cargos y la Asambea ombró aldisidee comisa y der de a UD J Jelie como Presidee de la República E ecocrico gobieo de coalició ormado pso e marchaa ampia reestructuración económica y duro pan de ajuste, mie

ras el Parlameo daba al pas a nueva Constitución io de 99)qe dea a Bgaria como Esado de Derecho as eleccioes ceebradas a coiació spsiero ya e rio de la UD qe creó eo gobieo de coaició (co a oposició beligerae de los excomi sas) presidido por Dimiro

El caso ms compeo y ireo de rasició de los pases de Boqede Ese se prodo e Rumania a primera ase eso marcada por la irasigecia del ca Ceacesc y el moimieo orqesado para s ssició; e propio aislamieo aisa del régime de Ceacesc propició a or

mació de a coiee coraria a s dicadra dero del Paido Comisa aspiciada desde Moscú. as proesas cora os absos de poder y lasaciidades represoras de a polica secrea Securitate moiaro moiliacioes e Timisoara y Bcares ae las qe se decreó e esado de excepció (22 de diciembre de 989) la esa siació e iiada para llear acabo golpe de Esado co moio de a coceració iicialmee eapoyo a dicador qe acabó co la sbleació de la capia. El vacío depoder (ameado por e ieo de hida capra y eecció de marimoio Ceacesc) e rpidamee lleado por e Frente de Salvación Naciona, corolado por os comisas corarios al dicador al ree de os caes esaba 1 iesc a capialiació de la cada de dicador pemiió alSN acaar la mayora absola e las eeccioes de mayo de 990 coiesc como Presidee de la República y P. Roma a ee de gobieoSi embargo proo se eideciaro acides irasigees de las easaoridades ae los grpos oposiores y ae las mioras éicas lo qeleó a la oació de a gra coalició oposiora e oiembre de 990Aianza Cívica. S acació hio qe os programas reormisas era realmee rasoadores y qe la ea Cosició (diciembre de 99 )iera ieqoco seido democrico dado sisema preside

cialisa peo co ere poder legisaio.

Fragmentación y desintegración de la URSS

De odos os problemas qe e 990 cercaba a régime soiéico elms impoae para e ro de la propia URSS era si dda el conictonacional. as casas del probema radicaba e los eóricos pricipios ederaisas e igaiarios qe sosea la compea coormació eriorialsoiéica heedera a s e de imperiaismo rso as esioes erio

2

Page 282: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 282/367

rales había esado reprmdas por a érrea dscpla y esrco corolejercdo por el PCUS cyo ceralsmo de hecho esaba respadado por aso ederalsmo A aes de os años ochea a deblacó del PCUo como eeco el resrgmeo de las dedades acoales y el esa

lldo de cocos ererrorales e especal e res amplas regoesas repúbcas blcas Asa Ceral y TrascacasaEsoa eoa y aa Esados depedees ere 98 y

99 era repúblcas dsraadas co e ms ao el de da de laURSS y my relacoadas co Ceroeropa y Escadaa; desde 98el proceso de recperacó de las dedades clrales qe acompañó a aperesroik geeró movimientos ciudadanos qe cmaro e la creacó de Frees Poplares cyo programa cía el propóso expíco derecuperar a soberanía naciona Por el coraro las repúblcas de Asa

Ceral (Kaas Ubeks Trkmea Taks y Krga) eralas ms pobres de la Uó a pesar de ss grades recrsos arales y serproeedoras de almeos s elaborar; esa pobrea da a a permsdad regosa a parr de 985 ho qe e slam se corera e el msere ao de decacó y derecacó respeco a Moscú mlplcdose la cosrccó de meqas e rodcedo los prcpos smcos e la reorma de la eseñaa. El problema acoal e las repúblcas rascacscas (Armea Aerbay y Georga) radcó e la dspa por e corol del eclae de NagooKaraba ere armeos(crsaos) y aeríes (mslmaes) qe desembocó e abera gerra c

e ho ecesara la erecó de Eérco Rojo e BakúEl raameo dado a esos problemas acoalsas por las aorda

des a sólo cosgó amear el respaldo de las sociedades civiles a losprogramas independentistas De ese modo las eleccoes de 990 racaro a hegemoía de ss ess e esas y oras repúblcas; el po de exó deo se prodo co el respaldo de los Presdees de GeorgaModaa y Beorrsa a los derechos soberaos de las repúbcas blcas.El país de los soes se ragmeaba medae la apcacó esrca de aera coscoal a e qe e PCUS había perddo e pares sg

caas del msmo s ago moopolo del poder Gorbacho prmero reaccoó propoedo a Confederción de sdos Sobernos o de 990 pero las repúblcas blcas y rascacscas o lo aceparo. asee resaes repúbcas presoaro a Gorbacho para alcaar eo Trdo de Unión qe ededo calqer llamada a socalsmococedía amplos poderes a las repúbcas y medaados derechos alpodr ceral El eo Traado de a Uó debía rmarse solememeeel 20 de agoso de 99.

Desde el eo aeror egraes de a nomencr qe cahabía apoyado el proceso democraador y se había opeso a la pérd

Page 283: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 283/367

da del corol polico por el PCUS comearo a baraar la posibilidad drealiar golpe de era cora Gorbacho A pesar de qe desde sepiembre ése había realiado a decaació hacia los secores comisaorodoxos los cospiradores pesaro qe el proceso de ragmeació

erriorial la desasrosa crisis ecoómica la debilidad ieacioal de laURSS permiiría smar apoyos geeraliados ere a sociedad cyaopiió sobre el derroero de la prsroika se eideciaba cada día máegaia. Aproechado la esacia acacioal de Gorbacho e Crimeael 1 de agoso se ormó «Comié de emergecia» qe secesró al Secreario Geeral e s residecia aisládolo del mdo exerior y decreado s icapacidad por eermedad El da 1 se iormó a la poblacióy se decreó el estado de excepción pero la població ciil se moilió ecora de lo qe se eideciaba como golpe miliar los ibeos de lo

golpisas la presió ieacioal y la reacció de las aoridades de la República de Rsia co Yelsi a la cabea spsiero el deiio fracasodel golpe. a liberació de Gorbacho permiió s reoo a Moscú y sreposició e odos los poderes alado odos los decreos del Comié ydeeiedo a los golpisas pero los acoecimieos le había sperado ys poder de hecho ya o e recoocido

as repercsioes del golpe ero mcho más allá liqidado rápidamee las isicioes comisas y precipiado la desintegración dela URSS e los días ales de agoso de 11 El 20 de agoso el presidee rso Boris Yelsi aproechado el aco de poder y el amplio

apoyo poplar rasrió odas las isicioes cerales soiéicas a la risdicció rsa asmiedo la eara del Eércio e erriorio rso El 24de agoso Gorbacho reciaba a la Secrearía Geeral del PCUS y exigía la disolció de s Comié Ceral mieras el Soie Spremo alaba las aciidades del Parido El día 2 las repúblicas bálicas era recoocidas como Esados idepediees por la Comidad Eropea y el 2Rsia y Ucraia rmaba raado bilaeral recoociedo explciamee s idepedecia ialmee el 2 de sepiembre se disolía el Cogreso de Dipados Poplares el Soie Spremo y el Gobieo de la

URSS Abadoado a s sere y si iga represeaiidad de hechoGorbacho dimiió de la presidecia de a ya iexisee URSS el 25 ddiciembre de 1 1

LA CHNA D AO

El de ocbre de 14 e proclamada la República Poplar Chiacerrado medio siglo de gra iesabilidad y más de siglo de sbordiació a las poecias exraeras Drae la primera miad del siglo XX

314

Page 284: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 284/367

Chia e el esceaio de cosaes geas civies la pimea de as cales acabó co la moaqa impeial ( 9 ) la segda co la Repúblicadel Kuomingtan a ve speados os eeamieos ee los seoespoviciales la aga ivasió apoesa y la sepaació de eioios a

cioaes (Machia y, as 949 Taiwa) . a omació de la RepúblicaPopa ea a pimea expeiecia comisa ea de Eopa y, dado elvolme demogco y eioia chio el oo ga eeee de comismo ieacioal e la segda miad de sigo xx

Al ee de Paido Comisa Chio y de la República Popa sesió Mao Zedog (el Gran Timone co pesamieo y sobe odo coa paxis poica aleaivos a los poslados soviéicos a débi idsialiació chia y a expeiecia e mbios ales hicieo qe las esisde pensamiento Mao asadaa el ceo de acació evolcioaia de

as cidades a campo; la cocieciació del campesiado y e esablecimieo de bases reoucionarias deba se oba de las céllas del Paido Comisa; eso pemiió qe eécio campesio desempeaa impoae pape e la gea coa la ocpació apoesa y a poseiogea civil a eiada esaégica coocida como a Larga Marcha elombamieo de seceaio de Comié Ceal del paido y la pbicació de La nuea democracia (940) cosagao la ga de Mao y spesamieo

a hisoia de Chia e a segda pae del siglo xx esvo macadapo a ga de Mao y a ve desapaecido po la eoació de spesamieo y ss modos de gobieo a maeiedo iaca la esca dameal de sisema. E a evoció del égime pede señaase cao ases picipales Desde s dació hasa 952 la República Popla vivió poceso de reconstrucción naciona e la qe e Paido Comisa coó e picipio co la coaboació de oas easpolicas; la posació emocioal y e agoamieo de las esevas ecoómicas qe Chia haba alcaado as medio sigo de ga iesabiidad aciiao la paaia iodcció de podas asomacioes sociaessi apeas esisecias e a pobació; la eadicació de piviegios la

poclamació de a igaldad dica ee hombes y mees (vedadeaevolció social al esa co aeioidad las mees e a siació desemi esclavid especo a pades o esposos) o e desaollo de poicas deigaldad de opoidades ee los disios gpos sociales y eioiales; el eslado es qe Chia haba alcaado ive de podcció simila a a qe ea co aeioidad a la gea chioapoesa.

a segda ase (9595) coceó e eseo e la conformación de Estado socialista, pimeo sigiedo e modelo soviéico y legola eiepeació maxisaleiisa de Mao. E 954 se poclamó a

Cosició qe cosagaba el moopoio de la acció poicay

la di 5

Page 285: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 285/367

recció de a sociedad al Parido Comisa Chio a políica exerior eso marcada por el Traado co a URSS la iereció e Corea y laocpació del Tibe (co lo qe Mao raó de eideciar s ieció demaeer a líea de acció exerior si las elas de Moscú) E políi

ca ecoómica se pso e marcha a economía centraizada por medio deos plaes qiqeaes qe sigiedo as paas soiéicas prioriaro elcrecimieo exesio basado e a idsria pesada a iempo qe se leaba a cabo a coleciiació de la agriclra. os pobres reslados obeidos hiciero qe a parir de 95 8 la poíica ecoómica comeara a diereciarse. Para sperar e reraso idsria se diseñó el Gran Salo Adelane, qe preedía acaar los objeios de odo pa qiqeal esólo dos años si reparar e coses. Uo de los medios propesos era acreació de las «comunas populares» grades agrpacioes de la pobla

ció rral (e 958 ya había 2.000 qe reía al 90% de la poblaciócampesia) co a idsria propia qe permiiera s aosciecia Elreslado de ese experimeo e racaso ecoómico spso a radicaliació de la líea isicioa del Parido (y la aparició e s seo decorriees corarias a esas igeierías socioecoómicas) y coeó aldisaciamieo de a URSS. Eso hio qe e 92 se diseñara a«nueva política económica» mcho más pragmática qe cambió elorde de as prioridades siado a iersió agraria e primer lgar y laidsria de biees de cosmo y agrícolas por deae de a pesada loqe eqiibró los secores y eeó las asas ecoómicas acabado por

damear e sisema e a sere de socialismo agrario qe caraceriódrae décadas el modelo chio. E la políica exerior se recrdeció ecoico co Taiwa y se rompió el aisamieo co el recoocimieo dela Repúbica Popar por racia primer país occideal e recoocer egobieo de Mao

a ercera ase ( 95 975) eso caraceriada por a inestabilidadrevolucionaria y a eeació de Mao a la caegoría de mio iiee decomismo chio. os cambios radicaes de políica había diidido prodamee e Parido y desecadeada a cha iea por e corol

de mismo Mao aproechó para realiar a prga ecaiada y deprarodos os iees de Parido el gobieo y a admiisració Ese propósio e el qe moió a Gran Revolución Culural Prolearia (9599) cyo obeio eórico era «coiar la reoció bajo a dicadra del proeariado». La revolución cultura e la prcica lleó aparejada a elimiació de dirigees opesos a a líea marcada por Mao Paraello coó co el corol del ejércio y sobre odo de cieos de mies de esdiaes qe ero coeridos e Gardias Roos ropas de choqe edeesa de a casa reocioaria cyo caecismo era el Libro Roo Lospensamienos vivos del presidene Mao Drae dos años Chia iió

Page 286: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 286/367

cima de gea cii, e e qe os exemisas oodoxos laao a asagiadas mchedmbes jeiles e coa de las aoidades esabeidas, los cados de los paidos, a bocacia esaa y los adesaios dea eoció. Cado a omalidad se esabeció e 969 dos eios del

Comié Cea de Paido haba cambiado, a iga qe ss cados medios; a pesa de as mies de idas pedidas, a ejació de los deehos hmaos y el daño hecho a a ecoomía, el ideago de Mao salió oaeido, siedo aicado e a ceebació del X Cogeso del Paido (abide 969) Peo a pai de año sigiee los extremos más radicales semoderaron; e a ecoomía se pemiió e l acceso de campesiado a paceas de clio idiidal y e odos os secoes se geealió el pago desalaios e ció de a podciidad y os ieles desempeñados. Ecao a la poíica exeio, la apertura hacia Occidente cosigió ss

objeios co e igeso e a ONU (además alcaado e ie de miembo pemaee del Cosejo de Segidad y logado a explsió de Taiwa) y clmió co a isia de pesidee esadoidese Richad Nixo.Si embago la pédida de acades de Mao debido a s seilid depaó úimo eseo adical del égime, qe acabó diigido po la «Bada delos Cao» lideada po a mje de Mao, Chiag Chig Mao mió el 9de sepiembe de 976 dejado a Chia como poecia ieacioal peoco podos poblemas ieos.

a caa ase de la hisoia de a Chia comisa (desde 976 hasael pesee) esá caaceiada po el poceso de «desmaoización» y la ealiació de gran viraje económico maeiedo si gades cambiosas escas políicas. E sceso de Mao Zedog e Ha Qo eg, qepso po al a adicaismo de la rvolución culural e iició e cesioamieo de maosmo E jio de 977 e ehabiiado Deg Xiaopig, o de os más desacados miembo de a ieja gadia epesaiadose a eolció ca y qe a pai de Peo del X Comié Ceadel Paido se coiió e el hombe ee de égime os cambioscosicioales eo poco impoaes (la Cosició e eomadae 978 y 982) maeiedo e Paido e moopolio del pode. Si em

bago os cambios e el campo económico sí eo trascendentales coe eajamieo de la plaicació, a icooació de mecaismos egadoes de mecado, la legaliació de a iiciaia piada e a agila y la apea de oeas a a iesió e isalació de empesas exajeas. Esa «ecoomía socialisa de mecado» (como se deió e99 aqe desde 984 ea opeaia a Rforma d la srucura conómica) o adó e geea beecios osesibes e el desaoo de laecoomía acioal y e e iel de ida de a població, peo ambié geeó la demada de cambios poicos e amplios secoes de la pobació.

Esa posibiidad e echaada ajaemee e el X Cogeso de Pai 7

Page 287: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 287/367

do (ooño de 987) qe manvo inamovibles los cuatro principios bácos del sistema: pensamieno maxisaleninisa socialismo como pca polica dicada del poleaiado y papel diigene del Paido sceaón a inicia na ansición polica (en conase con la económi I

condo a la palaina oganiación de na oposición anisisema qe minó en la «pimavea de Pekín» de 989 cando la plaa de Tiananmse conviió en n smbolo ane las aoidades del égimen y ane la opnión pública ineacional. eos de segi las cicas conempoiadode oos egmenes comnisas eopeos de la época el gobieo eacinó endeciendo la epesión A pai de ese momeno la pa social no

aaía de gaania po medio de la palaina ansomación del égimpolico sino asegando los benecios sociales qe acaeaba el desallo económico

DOCUENTOS

XO COMNZO D LA DSSANACIÓN

¡Camaradas! n el informe del Comité Central del Partido ante el Vigési

Congreso en algunos disursos de deegados al Congreso as omo anterior-mente durante las sesiones plenarias de CCPCUSD muho se ha diho sobre ulto del individuo sus dañosas onseuenias. Después de la muerte de Staiel Comité Central del Partido omenzó a emplear la poltia de expliar onia-mente onretamente que es ilito extraño al espritu del marxismo del -ninismo elevar a una pesona transfomarla en un superhombre dotado de ara-terstias sobrenaturales omparables a las de un dios [ ...] l objeto de preseninforme no es una valoraión exhaustiva de la vida la atividad de Stalin sinde ómo el ulto de la pesona de Stalin e reiendo gadualmente; ese ulque en determinado momento se onvirtió en la ente de toda una serie de pr-versiones unánimemente graves serias de los prinipios de Partido de la d-moraia del Partido de la legalidad revoluionaria [ . . ] Stalin no atuó medan-te la persuasión la expliaión la ooperaión paiente on las personas sinimponiendo sus oneptos exigiendo obedienia absoluta a su opinión Quinse opona a ello o prouraba probar su punto de vista la exatitud de su posi-ión quedaba senteniado a la exlusión del mando oletivo a la orrespon-diente aniquilaión moral sia. [ . . . Stalin inventó el onepto «enemigo dpueblo» ste término hizo automátiamente inneesario que se probaran loerores ideológios de un hombre u hombres dispuestos a la disusión este tr-mino hizo posible el uso de la más ruel represión la violaión. odas las normade la egalidad revoluionaria onta ualquiera que en una u oa forma es

8

Page 288: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 288/367

vera en desacuerdo con Staln contra todo sospechoso de ntencn hotl ontra cualquer hombre de mala reputacn. ste concepto «enemgo dl publoelmn radcalmente la posbldad de cualquer clase de lucha deolga y laposbldad de dar a conocer opnones personales sobre tal o ual punto aúnsobre cuestones de carácter práctco n verdad la únca prueba de culpabldadempleada (contra todas las normas de cenca legal) e la «conesn» del propoacusado y como lo demostr la nvestgacn ulteror se obtveron «conesones» por medo de toruras scas contra el acusado.

Nkta ruschev: «orme Secreto» al X Congreso del PCUFebrero 1956

TXTO I . LA DOCNA D SOBERNÍA LIMITADA

s ben sabdo que la nn Sovétca ha hecho mucho por oralecer la soberana y la ndependenca de los pases socalstas. l Partdo Comunsta de lann Sovétca sempre ha deenddo que cada pas socalsta debe determnarlas ormas especcas de su desarrollo en el camno haca el socalsmo tenendo en consderacn sus propas condcones nteas. Sn embargo nosotros sa-bemos camaradas que hay tambén leyes comunes de gobeo en la constrc-cn del socalsmo . cuando erzas hostles nteas y exteas que soncontraras al socalsmo atentan para cambar el desarrollo de cualquer pas so-casta en la dreccn del sstema captalsta cuando una amenaza de esta naturaleza aparece en un pas socalsta y se produce una amenaza a la segurdad de

la comundad socalsta se converte no slo en un problema para el pueblo deese pas sno tambén en un problema general que concee a todos los pasessocalstas.

Puede armarse que una accn como ayda mltar a un pas hermano paraponer n a la amenaza al sstema socalsta es extraordnara una nevtable me-dda que solo puede estar provocada por accones drectas por pare de los enemgos del socalsmo en el nteror de los pases y detrás de sus ronteras accones que crean una amenaza a los ntereses comunes del campo socalsta

Lendas Breznev. 12 de novembre de 1968

Page 289: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 289/367

EMA 4

DESCOLOZACÓ Y ERCER MUDO

CAUSAS DE A DESCOONIZACIÓN

2 CARACTERÍSTICAS DE OS PROCESOS DE DESCOONIZACIÓN

3 DESCOONIZACÓN DE ASIA OCEANÍA

3 a agmenacón e a Penínsa Inosnca32 Inonesa3 3 a esmembacón e Inochna34 Oceanía

4 A DESCOONIZACIÓN DE ÁICA PANARABISMO NEGITUD4 a nepenenca e Noe e Áca y panaabsmo

42 EÁ

ca sbsahaanay

a neg5 OENTE MEDO Y A CREACÓN DE ESTADO DE SRAE

5 os oígenes e conco5 2 De a pocamacón e Isae a a css e Se5 3 a expansón e sae5 4 Pa po eoos

6 E TERCER MUNDO

6 Oganacón poíca62 os esaos socaes63 a economía e sbesaoo

32

Page 290: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 290/367

TA

DESA EE D

E las es décadas poseoes a a Segda Gea Mdal la comdad eacoal cambó exaodaamee, debdo a poceso dedescolozacó qe podjo a depedeca de más de ceea de

eos Esados, cofomado eo ode eacoal E é, a bpoladad ee las spepoecas o alcazó odas las egoes egmees; a mayo pae de a poblacó mdal ó e países o peeecees a go de los gades Boqes, aqe s exseca se ea ecada po la Gea ía Más allá de a ea cofomacógeoesaégca, lo más ascedee e la emegeca de os eomes pobemas demogácos, ecoómcos y poícos de esos eos Esados, alos qe geécamee, a pesa de as gades dfeecas ee os y oos,se deomó Tercer undo.

AUSAS DE LA DESLZAÓN

E poceso de laga dacó cado a ales del sglo X y clmado e as úlmas décadas de sgo XX dsos países eopeos eao a cabo de foma ssemáca la cofomacó de gades mpeoscoloales as dos geas eopeas, e especa la segda, pecpaola descomposcó de esos mpeos cooales eopeos y el momeode emacpacó de os países hasa eoces somedos a os desgos de

323

Page 291: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 291/367

as meópois a cosició de esos eos Esados dada s exesióy os oúmees de pobació impicados e a de as cosececiasms ascedeaes de a segda posgea A peseado a gaaiedad ee eos as dos picipaes caacesicas qe os ideica

eo s eóica o aeació especo a os Boqes y os probemas desubdesarroo qe debieo spea ee a a hegemoa de as dos spepoecias esos pases se agiao bao a deomiació de TercerMudo

De modo mcho ms pido a como se ceao os gades impeios eopeos se agmeao e idepediao Sao casos esidaese as es décadas poseioes a de a Segda Gea Mdia de asaigas cooias sgieo casi ceea de eos Esados E pocosaños mioes de pesoas cambiao s codició de súbditos de seg

da caseen una colonia

de impeioa ciudadanos de un stado inde

pendiente. Ese moimieo emacipaoio acaó a pebos de odaÁica s de Asia y Oceaa co a ga aiedad ca eigiosa oecoómica as aoes po as qe se desaó esa oeada idepedeisaeo múipes pdiédose dieecia as poeiees de as meópois y as qe se agao e as popias cooias

Ms a de cieios geoesaégicos caes y de meo pesigio apicipa casa de a cooiació e económica as meópois eopeas bscao mecados paa cooca ss excedees de mecaas y capiaes a a e qe obea maeias pimas ms baaas Dae e peiodo

de eegeas e especia as a cisis de 929 os beecios de esa poica cooia deao de se a eidees e maeimieo de moocios y pcicas exacias e empobeciedo as ecoomas cooiaeso qe podo a cisis e as eacioes co as meópois edciédose paaiamee os iecambios ecoómicos Eso eó apaeado ecesaio ecoe e os gasos de maeimieo de as admiisacioescooiaes e especia e e peiodo béico podciédose e mchoscasos aseecias de cioes a cioaios aócoos A ese coseecoómico se e smó «coste político» pogesiamee ceciee ae

a ecesidad de eaa modeas admiisacioes y apaaos epesiose as cooias y ae a mayo paicipació de as sociedades eopeas ee coo de as decisioes de ss gobieos sobe maeia cooia Pedidos e s mayo pae e ieés poico y os beecios ecoómicos qehaba aoecido a expasió cooia as meópois se ecoaba ecodicioes aoabes paa empede os procesos de descolonización.

Po s pae e a cooias a siació o sóo ea compemeaiasio ambié poeciadoa de dichos pocesos Ya aes de a gea se haba ceado moimieos acioaisas qe desde a egaidad o a cadesiidad lucharon por a independencia. a gea mdia haba

24

Page 292: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 292/367

mosrado a as cooias a debilidad de sus metrópois a a e qe posibiió a ideicació ere a eie idígea (samee disae yedcada e Eropa) y as masas aeadas co aerioridad de moimieo acioaisa qe o compredía o de qe descoaba.

Co a combiació de modeidad y radició os íderes idepedeisas desaoaro ideoogías y moimieos aicooiaisas de rasgos peciares e ss respecios países pero ere os qe se pede ecorar grades simiides a ms com de odas eas e a recupera-ción y defensa de los valores propios de a cra aócoa; SedarSeghor e e gra proea de a «egrid» y Nkrmah e íder de paaricaismo Gadhi y Nehr redescbriero a cra hid os íderes idepedeisas orearicaos y asiicos desarroaro a idea de paisamismo A mismo iempo as ideas aicooiaisas de a eacioa

poseriormee ampiadas e a eacioa ero acimaadas e amayor pare de as cooias iera o o como isrmeo operaio adació de parido comisa oca (agos a aigos como e dedoesia dado e 920 o e de dochia iderado por Ho Chi Mih);de ese modo casi a oaidad de os moimieos de iberació presearo compoees comisas y e mchos casos atioccidentalistas. Siembargo jo a ésos iero a iecia sperior oras ideoogías occideaes desde e iberaismo a sociaismo e bea medida por e orige de a ormació de os íderes y sobre odo por a iecia de a experiecia admiisraia cooia

Adems de as causas internas en metrópois y colonias exisieroas exeas bie deidas direcamee reacioadas co a gerra y asiació ieacioa saida de ea. Cado a gerra mdia esaó asmerópois se iero aisadas de ss cooias e especia as asiicas (Hoada perdió rpidamee doesia y racia dochia) o qe expicaqe a primera oeada descooizadora as iera como proagoisasEsos erriorios ero ocpados por Japó qe desaoó a iesacampaña aioccidea e e reso de cooias o ocpadas coocadoe Tokio a «Asambea de grades pebos de Asia oriea» e 94

Hasa ese momeo a pricipa ecra de a gerra qe se hacía en as cooias era qe as poecias meropoiaas podía ser ecidas; a mismoiempo a propia dimica béica propició a ormació de gerrias yrjó a os íderes qe poseriormee dirigiero as chas de idepedea

Por imo a nueva estructura de las reaciones interacionalessrgidas a de a gerra aoreció os procesos de descooizació a resiees disios as dos speoecias o eía cooias e e seidoadicioa pero ecesiaba apoyos imporaes para s dispa por a hegemoía mdia; Esados idos por razoes hisóricas e iereses co

25

Page 293: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 293/367

merciales y la Uió Soviéica prioriariamee por raoes ideoógicadeediero posras aicoloialisas avoreciedo e srgimieo de movimieos idepedeisas Por ora pare a creació de a ONU se dmeó e e principio de iguadad e derecho a a autodetermina

ción de os puebos; eso vo a doble iecia e las merópolis ihasa los años veie los eropeos se eorgeca de poseer imperios y aexpoació de cooias ameaba el orgo acioa ras la gerra esasiacioes reslaro vergoaes y igú gobieo cosea ser chado de «imperiaisa»; e las coloias el paaio recoocimieo devos Esados descoloiados se covirió e el ms poderoso isrmeo de egitimación de os movimientos de iberación El ercer ivlo cosiyó la capacidad de os propios pases idepediados para coormar movimieo poico co ideidad propia volariamee ca

raceriado por a no ainación posiciodose ae os dos Bloqes ypropiciado a expasió del movimieo aicooia S primera maiesació se prodjo e abril de 955 co a reió de a onferencia dandung dode srgió el cocepo de Trcr Mundo A esa Coereciaasisiero represeaes de 29 Esados de Árica y Asia ere os qe secoraba Skao de doesia Sihak de Camboya Nasser de Egipo Ne de a dia y ChEai de Chia aqe la heerogeeidad dregmees e iereses impidió a reaiació de grades accioes s meraorgaiació egiimó los procesos descoloiadores e crso y cosigióvisaiar ae a opiió pública ieacioal a imporacia de os vos Esados

ARAERÍSAS DE LOS PROESOS DEDESOLONZAÓN

a descoloiació e eómeo a ampio qe alcaó a miloes de kiómeros cadrados casi ceear de pases y la cara pare dela hmaidad E cada cooia las circsacias ero pecliares si bie

e eómeo preseó elemeos de alisis comes E cao a la periodiació el po iicia de proceso de descooiació sele siarse 94 (idepedecia de iipias de Esados Uidos) y pede darse porcocido a mediados de os años seea (salida de Árica de Porgal yEspaña) si bie a mayor pare de as idepedecias se prodjero e loperiodos gidos de 94748 y 9575

Aediedo a la moviliació idepedeisa hay a gra variedadere os agees qe rabajaro por la emacipació; a bea pare pereeca a la elie cla y adierada edcada e la merópoi aqe e oca

sioes era lder carismico qe araa las simpaas de as masas E2

Page 294: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 294/367

ambos casos soa haber partido político (creado aes de la gerra odado para a ocasó) qe respaldaba a acacó de der y seracomo eemeo mozador y egocador Esos grpos lzaro fórmulas de aglutinación social ocidentales: empeo de os medos de com

cacó campañas de ocecacó masa y socalzacó de os alores pocos

Todo proceso de emacpacó por pacco qe era pasó por perodo ms o meos eso de radicalización enfrentamiento contra elpoder colonial. E as ocasoes alcazó el exremo reolcoaro y lagerra de beracó e oras omó la orma de egacó de la herec:ral de a coloa E ambas esa reaccó e acompañada por a ex acó de la dedad propa la deologa acoalsa de orge occde al e re ereada y zada para coormar dedades aras e

erroros y sobre poblacoes qe e mchos casos sóo ea e comúe haberse ecorado bajo a msma admsracó coloal pero qe srero para cohesoar edades dsas cyo objeo proraro coerdo e casa «acoal» e la emancipación frente a la potencia extranjera

La actitud de las metrópolis ae los momeos depedesasfue variada ere os dsos pases y perodos Gra Breaña pacó osprocesos de emacpacó y creó a ommonwealth raca soso argas y sagreas gerras aes de abadoar ss coloas Bélgca se re

ró rpdamee del Cogo meras a depedeca de las cooas dePorga se prodjo como cosececa de a evolucn de los claveles,despés de largo coco os mecasmos de depedeca depedero mcho de esa acd de a poeca cooa pero ambé de a radcazacó de momeo depedesa os medos para acazar adepedeca araro desde la smsó pacca de la da a la largagerra de docha E cosececa la relacó co a exmerópol egra medda depedó del medo aeror los azos co la aga poeca araro desde el esablecmeo de gobeos cojos y el mae

meo de msmo ee de Esado (pases de a Commonwealth) a a rpra ms absoaPor úmo a caracerísca comú de odos los procesos de descolo

zacó e la constitución de un stado moderno. Gra pare de loseos Esados ero my seras dclades para coormar y soseer scoes de gobeo modeas y coales dero de Esado de derecho clades qe o ha desaparecdo a o largo de as úmas décadas E a acaldad se debae desde dsas poscoes lacoeeca de rasadar el modelo de Esado occdea a esos eospases

27

Page 295: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 295/367

LA DESCOLONZACÓN DE ASA Y OCEANA

os exs y esene pobaos eo e Asa (sao Cnay apón) y Oceana esaban gobeaos con snos esaos po am

nsacones e es mpeos eopeos Reno Uno Hoana y ancaEn a acaa sao agnos peqeños achpéagos pnesos asesas ganes egones poseen n gobeo nepenene E gan cambose po aeeo e 90 sgeno eenes moeos y ano pasoa Esaos my heeogéneos

La fragmentación de a Pennsua ndostánica

La coona ms gane y poposa e na poenca cona occenae mpe e a Ina haba eno s ogen a o ago e sgo XVII yconcyó e e o e 947 E poceso e escoonzacón e po yconó con e aceo e a meópo; a omnacón bnca cedió paccamente a soberana de territorio, qe paa enonces ya conaba conna conscón n paameno n seco púbco popo y oas concesones e aogobeo Peo e ango mpeo n po pemaneceno; os ganes paos se spaban a hegemona poca e Pao e Congeso esaba go po ees ecaas en Eopa hnúes ypaaas e Esao no; e oo pao ea a ga Msmana epesenane e esa mpoane mnoa y paao e a conscón e nEsao ppo msmn

Los neeses coonaes bncos peomnaon anes y espés e aconcesón e nepenenca Los genes e Pao e Congeso haban eno aecaos con as aoaes ese os años ene y anea gea exgeon a pomesa e escoonzacón paa pacpa en aconena e ao bnco En espesa as aoaes coonaes aoeceon as encacones msmanas o qe oaecó a a Lga Msmana E úmo ey e a Ina o Monbaen mó os ace

os e ansmsón e pees con os ees e ambos paos GanhNeh y nnah especamene Las aoaes bncas conceeona nepenenca a os omnos eenes qe e moo aomco seconeon en epúbcas a Unón Ina y Paqsn en pncpo negaos en a Commonweath

A os aos cosos e a pacón hbeon e smase os nmeososconcos egosos y en consecenca eoaes Las zonas e conenca e comnaes megosas eon as ms aecaas pocénose graves enfrentamientos civies nmeaamene espés e a

nepenenca en egones como Bengaa y Pnab con e baance e ms28

Page 296: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 296/367

de medo mó de meos Esos eeamieos ms e dameasmo eicisa peso e pcica drae los pimeos años po ambos Esados como eemeo de idecacó y dieecacó especo al coao eo el oge de gades oeadas de egiados ceca de siee m

lloes y medo de msmaes y ms de de moes de hidúes se eompelidos a abadoa s ga de oge y ca las eas oeas ebsca de a poeccó de Esado dado bajo picpos clales yegiosos co os qe se deicaba Pemaeceo eseo s agosgos oeios el ms mporae de os caes aecó a Cachemiabao admisacó paqisaí desde 949 y oige de meosos eeamieos e los caes eeadamee ha edo qe ee a ONU

a da goó de a gran estabiidad potica bajo égme democico de a mao de «padi» Neh qie gobeó hasa s mee

e 94 apoyado po el Pado del Cogeso; a pesa de os gades pobemas escales ocasoados po s demogaa y ss cosmbes sociales la da expemeó gran desarrollo económico, alcaado po de pme ode e a oa Po e coaio poco iempo despésde a ceacó de Pais se impso égime ma paealisa ea pesa de maee a coscó gee y omas palameaas opoda disma s cace dcaoa Co cas 80 mioes de habaese ese momeo se ecoaba diidido e dos oas a ese y oese de ada disaes ms de 500 kómeos; deees e s doma clay radcoes a pae oea se depedó e 97 como Bagadeshas a sagiea gea ciil e a qe paicipó a da de lado de laea epública

a cocesó de las depedecias a a da y Paks o s eeo e las oras coloias bcas e Asa E eeco ms deco se podjo e Ce qe ya goaba de a cosicó popa desde 94 qee gaaiaba a ampia aooma dos años despés el gobieo deodes e cocedó a idepedecia iegdose e a Commowealh;e 972 se podjo a eoma cosicoal adopado e eo ombe de Sri Lanka. E irmania el poceso de depedecia o e a

pacco; dae a gea mda había sido iadida po apó y de lacha coa esa ocpació saó oalecida a iga Aascsa deadapo Ag Sa; a a de la gea ése acepó a cocesó de estatuto de autonoma dentro de la ommonwealth, peo e asesado ycado a comieos de 948 se pocamó la idepedeca de a UióBmaa e eo Esado se esabecó a mage de aqéla Aú ms pobemca e a depedeca de Maaysia como cosececa de a dspesó geogca y la heeogeeidad egosa y éica (dos gades comdades de chos y maayos smaba 40% de a pobacó cada

a compleada po a mpoae moa da co cas 20%); os e29

Page 297: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 297/367

reamieos ere esas comidades ero merosos pero s propiadispersió impidió la ormació de erriorios diereciados; e 95 7 GraBreaña cocedió la idepedecia a a Uió Maaya iegrdose e aCommoweah De ea se escidió la cidadEsado de Sigapr a sa

lida deiia de Gra Breaña coo poecia cooial de Asia se prodoe 997 co la deolció a Chia de a cidad de Hog Kog

Indonesia

El imperio cooia holadés e iadido por Japó drae la Segda Gerra Mdial siedo abadoado por as aoridades hoadesae 942 si apeas resisecia desecadedose a coiació moi

mieos de ie acioaisa y comisa cyo pricipa der e el docor Skao dirigee de Parido Nacioaisa doesio Tras la eacació apoesa Skao isaró e Jaa Gobieo proisioa y dodas despés de a redició de Japó procamó a idepedecia. Esa medida e igorada por la merópoli y co ayda miliar briica Hoadapreedió reroraer a siació cooia al periodo aerior a la gerra oe s deeco crear a ederació ere Hoada y ss posesioes idoesias Skao rasormó s parido e geia y lo re dó coo Parido Comisa doesio impidiedo co ss maiobras a recoqisamiliar de odo el erriorio y cociado a gran oeada de soidaridadinternaciona E la merópoi palaiamee se abrió paso a opiniónabandonista, qe rió e las coerecias de a Haya (949) o qedio orige a a proclamació de a república de doesia aqe ida aea repúbica a a coroa hoadesa; e 954 Skao decreó a totaindependencia. Desde 949 el gobieo de Skao se caracerió por aimposició paaia de a dictadura persona de cooacioes acioalisas miiares y socialisas mieras a ie ieacioal se coerae o de os lderes de movimiento tercermundista. E 9 gopede Esado derrocó e gobieo de Skao impoiedo régime miiar

co ciera apariecia paramearia dirigido por e geera Sharo qedesecadeó a sagriea represió sobre e Parido Comisa; eapoyo occideal y e desarrollo ecoómico permiió a permaecia e epoder de Shao drae reia y cico años

La desmembración de ndochina

A dierecia de a poica descooiadora briica racia pso e

marcha co a Cosició de 94 a ormació de a Unión Francesa,330

Page 298: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 298/367

la iegació bajo sobeaa acesa de odos os eioios cooiaes Elieo de maeimieo de impeio co escasos cambios isicioaleso escaso éxio y po el coaio depaó o de os procesos de descoloizació más sagrietos. E pime acaso de a Uió se podo

e dochia la joya impeial gala eqipaabe e impoacia a la diapaa Ga Beaña

Como e las oas aeioes e impeio acés e Asia ambié eocpado po Japó e a Segda Gea Mdia coa el qe chaodisios moimieos acioalisas El ms impoae e a Liga parala idepedecia de Vietam Veminh diigido po el comisa oChi Mih s cha coa e coloialismo acés y la esisecia coa laocpació japoesa o sólo oalecieo s madao y a ogaiació iea de s paido sio qe le egiimao paa pocama la idepede

cia de pas as a eiada japoesa Tas la gea acia ecpeó lamayo pae de dochia peo o el oe ieamia a mismo iempo lameópoli se debaa ee las esis egociadoas de geeal eclec la olad abadoisa de poicos desacados de a V Repúbica o a ecoscció de ode coloia pomoida po e ao comisaio D Ageieqie a al ogó impoe ss esis cocesió de alos gados de aooma a os disios peblos idochios peo o la idepedecia. aesisecia del Veminh y a oposició de os cooos aceses a abadoa la Cochichia Vieam de S) hicieo qe deiiamee esallaa a gea abiea 94)

Como el moimieo idepedeisa de o Chi Mih esaba impegado de ideoogía comuista y coaba co a ayda de la ecié ceada Repúbica Popla Chia Facia peseó a gea ae la comidad ieacioal como eseo po coee a expasió comisa po Asiaco 1 qe cosigió e apoyo acieo esadoidese aqe o s ieeció Dae ms de siee años os ejécios aceses y las eas acioalisas diimieo a ecaiada y sagiea gea hasa qe e 954 as a deoa acesa e a baaa de Die Bie Ph se egoció aega y a coeecia ieacioal celebada e Gieba ecooció a i

depedecia de dochia diida e os Esados de aos Camboya y Vieam qe a s e se sbdiida empoamee e dos oas el oe cogobieo comisa y e s pooccidea a decisió leos de aliia lasesioes de la oa e e oige de eos coicos

Oceaía

Oceaa es omada po ms de es mil isas disemiadas po e oc

cidee y ceo de océao Pacco as a Segda Gea Mdial ea33 1  

Page 299: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 299/367

a zoa del paea co mayo úmeo de eoos o sobeaos E poceso de descoozació egó mcho ms ade qe a Asia y Áica; a ales de os años sesea sólo haba cosegdo la depedeca Asalia Nea Zeada y SamoaSsio; a ales de sglo el úmeo de pases

sobeaos se haba miplica exaodiaamee y es posble qe sgaameado dada a pemaeca cooia e la zoa a caacesicapcipal de esas idepedecas e e orden pactado de traspaso desoberanía, 1 qe pemiió el sgimieo de esos eos Esados e cma de colaboació y codad isicioal

LA DESCOLONZACÓN D ÁFRCA: PANARASMO NEGRUD

El cei de a expasió coloia eopea se haba podcido co el pdo epao de Áica as e Cogeso de Be de 890 s dsgegacióse podjo co iga apdez e apeas lso se desaoó la emacpació de la mayo pae de as coloas (desde la depedecia de Ghaae 957 a a de Agelia e 92) a dsolció de los mpeios eopeose Áica do paso a a ceacó de múpes Esados co poblemcas ycaacescas my deees A pesa de s heeogeeidad se pedehace es gades boqes os Esados aabizados de eligió msmaae Áca ega sbsahaiaa y os pases de s co impoaes moasblacas

La independencia del Norte de África y el panarabismo

A co desaoo oable dae e peiodo de eegeas eas la Segda Gea Mda cado a conciencia nacional de os pases de ca msmaa se intensicó y generalizó, alcazado sspicpaes objeos pocos E odos esos pases exsa pado i

depedesa qe mediae egociacoes (excepo Agelia) aacó deas meópos ceciees coas de aogobeo hasa a depedecia Adieecia de o ocdo e Asia a poca descooizadoa acesa popició e eedmieo y la aseecia de sobeaa de modo pacado yae 95 a ey Deee aozó al gobieo a cocede amplos egmeesde aooma a ss eioos cooaes E paso deio 1 dio el geea De Gale cado coocó referendum e odas las coloias dae sepiembe de 95 8 paa a egacó de as msmas e la ComdadFacesa pea cocesó de depedeca Dos años despés odo elÁ

ca sahaaa de Seega a Chad ea idepediee2

Page 300: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 300/367

Ese poceso descoozado e aclado po la expeeca de los eoos osahaaos Cooa alaa desde 92 ba pocamó sdepedeca co el o aado como moaqía paa (95) Yego Esado �o (9) golpe de Esado depso al ey y pocla

mó la Repúblca Aabe Socasa dcada ma dgda po el cooelGhada qe pesse aleabe cas cao décadas despés Túez habíasdo vaddo dae a gea po 1 qe s émo spso el eoo dea admsacó acesa el eosmo del pado NeoDes dgdopo Habb Bgba ozó a Faca a cocede a aoomía ( 955) y casmedaamee a depedeca ( 95) Ese msmo año cosgó s depedeca deva Maecos qe como Túez o había sdo a cooa so poecoado

a emacpacó ms damca e a de Agea dode a mpoae peseca de cooos aceses ( mó de eopeos jo a evemloes de ageos) se opoía a la cocesó de depedeca Dae ms de see años la políca acesa se ceó e a epesó mlacoa as ezas depedesas del Frente e Liberación Naciona dgdo po Be Bella esa omacó egaba coees deológcas aheeogéeas como demócaas slamsas y comsas dos bao eobjevo comú de coseg a ceacó de Esado ageo «soberano, democrático y social dentro de los principios islámicos». a geaca decaada ocalmee cosó la vda de ceeaes de mles de pesoas vícmas ao de as accoes de gea como del eosmo y la

oa a sacó e a gave qe spso el émo de la IV Repúbca acesa y a sbda a pode de geeal Chaes de Gale e coa de qees 1 había apado De Galle pomovó os acedos deEva qe pedía la celebacó de referenum paa la depedeca deAgela apobada y poclamada e lo de 92

Esas depedecas se veo apoyadas y a s vez pomoveo exeso movmeo egosocal el panisamismo o panarabismo(aededo a ceos egosos o domcos) Desde Maecos a Paks desde las oeas de la URSS a s de Sahaa el panisamismo re-forzó os movimientos nacionaistas de cada país se opso al eopeísmocoloasa y fomentó os vínculos comunes aado se cos evoboqe de países de poyeccó mda as casas qe movao el desaolo de paaabsmo eo la omacó de eles dgees e a Eopa de los años ea dode e acoalsmo ea a pcpal vd poícaa ceacó e 945 de la ga Aabe la coscó e Palesa de Esado de sael (948) al qe o ecooceo y co el qe bao as geasde 95 97 Y 97; el coco povocado po la acoazacó delcaal de Sez po Egpo (95); y de modo my especal el esgmeo ecoómco de la zoa basado e las mesas eseas de peóeo

a ecesao paa as acvdades ecoómcas de Occdee y Japó

Page 301: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 301/367

E África sub sahariana y a negritud

E meos de dos décadas desapaecieo os mpeios cooaes eopeos de Áca ega; a pmea cooia e cosegi a idepedecia

e Ghaa aes Cosa de Oo e 957 y cerao adíamee e momieo emacipado acao as excooas pogesas Moambiqe yAgoa e 974 Ee ambas echas casi medio ceea de eos Esados eo cosidos isadose e eos excepo e Áca de Sy hodesia gobiernos negros. A dieecia de Asia y e Áca msmaa as poecias cocedieo a idepedecia a os eos Esados sbsahaaos de un modo pactado y generamente pacco. Peo a coomació de esos Esados o e seca aoado mediaamee despés de a emacipació as coadiccioes ieas pobacoe

desesrcadas (aias eias y cas po o geea eeadas deo de pas) eies digees eopeadas icapaces de comica co amayo pare de país isicioes ajeas a a radició oca aa de iaesrcas o seciamee aseca de odo semieo acoa asaodades aao de socioa esos pobemas de my dieeemodos peo e ga pare de os eos Esados se acabó cocdedo ea isaacó de gobieo ee geeamee de cace miia osseado po os miaes

a pda y pacca cocesió de depedeca hio qe mchos deesos pases maiea a asocacó oaa co ss exmeópo(Comoweah biica Comidad acesa) adems de peaece acras eopeas como ejempo a maee y os idomas occideaes comoehco pioiao de comcacó Esa codad poca y sobe odoca y ecoómca moó a apició de momieo coario a negritud a oma de coceca y a ecpeació de ogo aicao; apasmacó de ese moimieo ecoó e e cambo de ombe de pasey capaes s maesació ms secia y e a pesecció de migaebacos y asicos a ms damca Isicioamee esa coceciacónse maiesó ya e 958 co a eió de a pimea Coeecia de Esa

dos Acos Idepediees qe icó os abajos pa a ceacó de aOgaiacó de Esados Acaos (OEA 9)

ORENTE MEDO LA CREACÓN DEL ESTADO DE SRAEL

U caso paica de descooiacó se podjo e Paesia dodepo decisó de a ONU se eaó a partición territoria co a ceacó de dos Esados Isae y Paesia E coico esaó icso aes dea cocesió de idepedecia desesabiiado oda a egó de Oee

334 

Page 302: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 302/367

Medo desde eoces y prodcedo caro gerras desde la procamaódel Esado de srael

Los orígenes de conicto

Desde qe e 89 se ceebrara e Prmer Cogreso Mdal de Sosmo e momeo polco para a creacó de Esado propo delpebo jdo e arcdose E 9 7 se prodjo la Decaración de a-four, qe reclamaba para ese ro Esado e erroro de bblco srae yaleaba a emgracó haca él E a de la Gra Gerra y a cocesóde proecorado de Palesa a Gra Breaa aorecó esa emgracó qese cremeó ao qe a medados de los aos rea debó regarse me

dae cpos aales (sperados por a emgracó cadesa) para mpedr qe la comdad rabe qedase e mora y rear el cremeo deaercados y ereameos ere ambas comdades

E a de la Segda Gerra Mdal rasormó prodamee eescearo el coocmeo de la magd del holocaso lleado a cabossemcamee por os as as eas leas de la poca eeror esadodese (dode ejerca gra eca a mora jda) y el repege coloa brco posbaro el cremeo de a emgracó hacaPalesa y a orgaacó a de grpos sosas qe cmaro co a

creacó del Cosejo Nacoal Jdo (CNJ) Ése eó a cabo a dobeesraega recamacó de Esado depedee coado co EsadosUdos como prcpa aedor eacoa y presó sobre as aordades brcas medae agacoes y aeados errorsas para qe psera a s coro cooal

De la proclamación de srael a a crisis de Suez

E 947 a ONU aprobó la parcó del erroro del proecorado paleso e dos Esados (Resocó 8 ) coespodedo a la comdadrabe e 45% de eoro ddo e res oas y a la jda el 55% de eoro coo; Jerusalén se decaraba espacio internacional. Esereparo o e acepado por os represeaes paesos y os pases rabes de a oa pero s por el CNJ Sgedo e madao de la ONU e 5de mayo de 948 as aordades y el ejérco brcos se reraba de Paesa el msmo da se procamaba a creacó de Esado de srae y secosa Gobeo prosoa presddo por Be Gro medaa

mee recoocdo por Esados Udos y oros pases occdeaes5

Page 303: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 303/367

Esa pocamacó desecadeó a primera guerra árabeisrae(mayo de 948eeo de 949) ee e ecé acdo Esado sae y coacó abe (Tasjodaa Iak Sa bao Egpo y esmoamee Aaba y Yeme) a aeo odccó cadesa de amas

a omacó de ejéco popo só a Isae o sóo paa paa a oesa abe so paa ocpa aú ms eoo de camee ecamadoa ma de amsco pemó a Isae cosoda s coo sobe e 8de eoo (adems de asega s acceso a Jesaé) meas e badoabe se dda y de poyecado Esado de Paesa sóo qedaba Gaa(admsada po Egpo) y Csjodaa (aexoada a Tasjodaa) oqe mpdó s pocamacó como Esado sobeao y moó e éxodo dmás de 7 paestinos refugiados.

a coa pemó a cosodacó de Isae eo Esado co

a oeacó poca y ecoómca dsa a as de os pases de a oaS égme paameao eso domado desde e pcpo po os pados abosa y coseado co a peseca moaa de pados egosos a poca de mgacó (50000 emgaes se aseao sóoee 948 y 95 ) pemó e desaoo de noado ssema de cooperativas agrarias (kbuz) a empo qe e as cdades se esabeca u

mpoae ejdo dsaE os pases abes a deoa seda como a hmacó moó

a cascada de cambos Tasjodaa se asomó e e eo hachemade oda cyo ey Abdah e asesado scedédoe s hjo Hssem(952) qe a pesa de a mpoae peseca paesa e s eoo spoaease co as posas pooccdeaes E Egpo e ey ak e depeso e gope de Esado ( 952) de qe saó égme ma pesddo po ama A Nasse o de os gades dees de paaabsmo hasas mee (970) E I e Sha Rea Pahe debó soca ayda bca pa ea momeo coao deado po s pme mso Mossadegh qe haba acoaado os campos peoeos de Abadam

a esabdad de a oa ho qe e eeameo de as spepoecas se exedea a Oee Póxmo dode as poecas eopeas aú

ea gades eeses as esoes acaao s po ms ccocado Egpo deceó a acoaacó de Caa de Se (95) emaos de empesas acobcas e espesa a a egacó de cédos eacoaes paa a cosccó de a ga pesa de Assa a ss d Su esaó cado aca y Ga Beaña co e apoyo de Isaedecdeo aaca Egpo desecadeado a seguda guerra árabeisrae Meas as poecas eopeas bombadeaba E Cao Isae ocpó apesa de Sa Esados Udos y a URSS ameaao co eeo qe obgó a a eada de os eopeos a epege sae y a meda

có de a ONU

Page 304: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 304/367

La expasió de srael

E o ecoocmeo de Esado de sae po os pases abes de aoa obgó a a ceacó de u ee ejéco, a a e poesoa

pua, y a ua cosae ga amada Ae os momeos dpomcos de os pases abes, sae aó u ataque prevetivo que aseguaasu coo sobe ecaes esaégcos ue a coocda como Guerra los seis ías uo de 97) e a que a aacó sae habó a desus eemgos e sus popos aeódomos, ocupado a couacó osaos de Goam, Csjodaa, Gaa a pesua de Sa sae quedabacosudo como ga poeca ma de Oee Póxmo y os pasesabes maba a poca de «pe o» ecoocmeo, egocacó ma de a pa (Cumbe de aum, agoso de 97)

E eo de eacha se podujo co a cuarta guerra árabeisrae ode Yom Kippu (6 de ocbe de 97 esa juda de pedó) a coacó abe aó de ecupea os eoos ocupados e as gueas aeoes, peo a pda eaccó de ejéco sae ogó maeeos, e cuso Esados Udos debó pesoa paa aa e coco paa ospaes expasosas de casgo de sae

Paz por territorios

a eeacó de as deoas ae e comú eemgo sae eo esquebajado os eseos po a udad e e mudo abe, a msmo empo que e ga úmeo de exados paesos ceaba pobemas e os pases de acogda (especamee e odaa bao) a dpomaca sae cosiguió romper la uaimidad sugda desde a Cumbe deaum, a esabece acuedos baeaes co aguos pases musumaes,e ms mpoae de os cuaes e e acaado co Egpo E pesdeeSada, suceso de Nasse, se mosó dspueso a a ma de a pa co sae, que se acó co os acueros e Camp Davis (sepembe de

978) co a medacó de Esados Udos Eso sgcaba a supeacóde «pe o», pues hubo egocacó, ecoocmeo ma de a paco sae a cambo de a deoucó de a pesua de Sa a Egpo; eaa pmea apcacó de a ómua «pa po eoos», que a pa de eoces sae maejó e sus egocacoes co e eso de pases de a coacó abe

os gades ausees e Camp Das ea os paesos, como dehecho 1 haba sdo e as es úmas gueas abesaees, quedadoe oge de coco supeado po a dmca de a poca eaco

a S camee os paesos coao su causa a a accó de pases7

Page 305: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 305/367

abes (Sia y Egpo sobe oo) co e iempo eciieo esca scasa e movimeo aóomo a Organización para la Liberaciónde Paestina (OP 94) eaa ese 99 po Yasse Aaa E ameo e ecia e a OP aseaa e Joaia co e geso e os

egiaos evó a eeamieo ceo co e eéco e Hssemqe epaó s expsió ( 970) y asao a íbao e ese momeo cosieaa a «Sza» e Oiee Póximo S ecoocimieo eacoaacazó s cmacó e 974 a se ecooca po a ONU peo e icemeo e as acvaes eosas y a ivisó abe pemiió a saeaza aaqe poseiomee asomao e ocpacó e a zoas sobe íbao ( 982); eso obgó a evo asao e as miiciaspaesias a Túez y seó as bases e a gea cvi e eacoaco a evecó e Sia e íbao A pesa e gaves eeamie

os y sageas campañas (como as maazas e os campos e egiaos paesios e Saba y Chaa) e 988 e Cosejo Nacoa pocamóa ceacó e Esao sobe a base e a esoció 8 e a ONU o qee hecho sigicaba e ecoocimeo e sae Sobe esa base opeaoas egocacoes e paz e os años ovea

EL RCER MUNDO

E apeas es écaas eo cosios e oo e mo cas

ceea e evos Esaos surgidos de la descomposición de los antiguos imperios cooniales E e cooiasmo ao cosigo a iepeeca poíica peo o aéico aogobeo as scioes aesio eopeo peo o os sisemas emoccos a ibea esaapeo o a bea e os pebos A eecia e os países ismcos yAsa os pebos e Áica sbsahaiaa o había esaoao movmieos acoasas as oeas sgas e as ecaacioes e epeecia espoía a epao qe as poecas cooiaes eopeas había hecho ae e sigo XIX icyeo a pobacioes e a ooia

vesa éica y ca e ocasoes abieamee eeaas; pocoa exisía pebos cyos eioos se ecoaba ivos e oso ms Esaos Po eo os pocesos e epeeca eo caospo ees e as cases eopezaas (e ocasioes po os popios cooosbacos) pemaecieo a ga masa pobacioa ajea a cambio e sobeaía

a coscó e os evos Esaos epeees ceó numerosastensiones sieo comes a oa esa vasa zoa os coicos amaos yos eeameos acaes os moeos isicoaes mpoaos eOccee o aao e se sepaos po as especivas eaaes a

8

Page 306: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 306/367

coaes, dode la organización triba ha sido e modelo tradicionalEso hzo qe a deseada democaca ea ssda e mchos de esospases po egmees maes o dcadas aoccas, sosedas ebea pae co a aqesceca occdeal, cado o po os popos

eeses de as macoales, las cales mpseo edadeo eocoloiasmo.

La apacó e e paoama poco y ecoómco de cecee úmeo de pases como cosececa de los pocesos de descoozacó edecó el surgimiento de una nueva reaidad geopoítica Paa decala, a pa de los años ccea sgó a deomacó ercer Mudo bloqe heeogéeo de pases qe o peeeca al mdo occdea se haba cado a la URSS coomado e Bloqe de «socasmoeal» (aqe s pmea zacó esaba a aaoga co e «ece

esado» de a eocó acesa) A pesa de s smplsmo y descpsmo, e apeao e esamee acepado, pes pema decaa ealdad de ga desdad peo adems, e peodo caacezadopo a bpoadad de a Gea a, ea a odos aqellos qe o esaba explcamee mplcados e ago de os dos Bloqes aagócoslo qe qedó scoazado co a ceebacó de a Coeeca deBadg de Pases No Aeados ( 955)

Cal, éca, geogca, ecoómca y polcamee los pases delTece Mdo ea my diferentes entre s y a eocó poseo hzoqe a agpameo ea cada ez ms dc de sosee Tao es asqe sgeo deomacoes aeaas, ceadas poaamee easpecos ecoómcos NorteSur es cocepo geopolco aú meospecso, peo edeca a aca del mdo aca ee os pases cos(Noe) y oos pobes (S); las Nacoes Udas y el Baco Mda emplea desde los años seea los cocepos depaíses desarroados, en víasde desarroo y menos desarroados, dode se poe de eee a ocódamea de sbdesaolo, e esado dode se ecea aqeos pases qe, ogada s depedeca poca y s egacó e a comdad eacoa, o so capaces de esoe e desao damea de s

pea e mbal de a pobeza y oga a esabdad ecoómca de ss habaes

Organización poltica

La heterogeneidad política de os pases de Tece Mdo es la caacesca dameal No sóo coe agas moaqas y mayoaamee epúbcas, so qe se comba egmees democcos de

eso occdea co oos de coe socalsa o eolcoao, gobeos9

Page 307: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 307/367

ciles co ga úmeo e mlaes e el poe egmees lacos coalgos sisemas amealisas ese los años ochea Si e el momeo e las epeecas los moelos baaaos paa los eos Esaos se ecoaba e Occiee la eolció hisóca epaó qe ea

a moía los qe alcaao a aplcalos y se maieo e ellos (sóloe las excoloas bácas se logao cosola egmees palameaos sieo la Ia el caso más oable)

Jo a esa ebilia e los egímees políicos e caáce palameaio la caacesca ameal es el ga úmeo e regímenesautoritarios, e la mayo pae e los casos lgaos al acceso e los milaes al poe El peso el eéco e esos países e cosececia el popio poceso iepeeisa y sobe oo e la iámica e la Gea íaal coeise mchos e ellos e esceaio ieo o ieacioal el e

eamieo e las spepoecas e las geas e baa iesa El mlasmo se esió a meo e ee semieo acioalsa y eocasioes splió la ala e a amisacó y a clase políca esables

as gaes iclaes qe se ecoaba e la asomació esocieaes esaiclaas y sbesaollaas as a ee semieo aoccea cosececia el poceso e epeecia o elmaeimieo e la eca ecoómca e la exmeópoli hiceo qemchos pases el Tece Mo iea e la eolcó aao paa so

lcoa ss poblemas (opó compaa po mchos habaes el«pme mo» qe eposao las espeaas e a eolcó mal e el poecal el S y ecmbao al el e mios a gas comoo Chi Mih mmba o «Che» Geaa) Ese poecial eolcioaioe asomacó socal se hio eal e coaas ocasoes (Cba Vieam Ncaaga); los egmees qe se aoeía como eolcioaiose eala espoa a movimientos anticooniaistas sgios el peoo e la epeecia ee a ese moelo e moimieos eolcioaos cláscos e el Tece Mo se poeo oo po e eolcoes e ipo iegsa; las más impoaes eo las e spiació amealisa islámica ee las qe esacó la eolció chia qeeocó al Sha e Iá Rea Pahle e 979; la eolció mosó el echao e ga pae e la població a las eomas sociales ecaias yecoómicas e eeca occiealaoa iocas po el Sha eempos e la boaa ecoómica e la sbia el peóleo Aqe sóloe Iá y e Agasá ya e los años oea co la epública e los albaes se cosiyeo egmees amealisas islámcos s ecia se ha exeio a oos los pases mslmaes e iclso a las comaes slámcas imigaes e los países occieales

40

Page 308: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 308/367

Los desaos sociaes

Ua de as rasormacioes dameales de la segda miad desigo XX e e crecimiento exponencial de la población e os pasesdel Tercer Mdo pasado a ser el poo de ameo de la població mdia e corase co e mmo o o crecmieo de los pases desarrollados a parir de los años seea a transición demográca qe os pases occideales llearo a cabo desde mediados de sgo XIX aú o seha prodcdo e os pases sbdesarroados a bajada de la moradad yel maemieo de a aadad exraordaramee aa (45% eAsia y Árca y 0% e Amérca aa) ha prodcido as asas decrecmieo egeaio ere el 2 y % aal dado gar a a pobla-ción muy joven. a irodcció de prcicas hgéicas y saariasdesde los pases dsraados ha coribdo a hacer desceder a moraidad y aargar la esperaa de da pero hasa a echa as poicas decoro de la aaidad ha racasado (excepo e Cha e Ida aú cocacioes)

Cosececia direca de ese gra crecmieo demogrco y mcho meos desarrollo ecoómico ha sdo a maa caidad de vidaao e medos maeriaes de sbsseca como e iraesrcras socales a segda gra cosececia ha sdo e proceso de urbanizaciónsegdo por esos pases smar al prodcdo e los pases de Nore perocosiderabemee ms aceado y rpdo Si e 975 a cara parede la pobacó ia e oas rbaas e 2000 ya o haca ms de 40%sedo aú ms acsado e Amérca aa Ese éxodo rral haca asoas rbaas acaa s clmació co e crecmieo mparable de asmegacidades (coceracoes rbaas de ms de ocho mloes de habaes) proceso e reroceso e Occdee pero qe e e TercerMdo se aceúa (si e 990 de as die mayores megacidades habares occideales para 20 5 sólo permaecer Toko) Aqe e eas se

mlipca los problemas e oda coceracó rbaa e pases sbdesarrolados el déc socia es exremo: sperpobació iraiedascarecias de sericos sociales desempeo segrdad pública o degradacó medioambiea No sóo se prodce éxodo rral hacia as cidades mipcdose como salda idiidal al sbdesaoo la migra-ción hacia países industrializados; a diereca de as grades migracoes eropeas rasocecas de sigos aerores a aca emigracióse reaia de a periera a cero desarrollado; dadas las lmiacoes ybarreras legaes e a mayor pare de las ocasoes se lea a cabo de a

orma iega4

Page 309: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 309/367

La economía de subdesarrollo

Aqe exse a gra dersdad ere a ecooma acoal de ospases y oros las caracerscas comes so la pobreza media de sus

habitantes (a «geograa del hambre» co a mad de la poblacó pordebajo del mbra mmo de 2200 caoras al da) a esrcra ecoómca y socal dasa (secores adeaados y oros radcoaes moraserqecdas rodeadas de bosas de pobreza) y a capacdad crócapara geerar recrsos propos para acazar el desaollo ecoómco (loqe hace a esos pases depedees de ersoes y présamos exrajeros ocasoado e probema de a deda exea)

as casas de esa sacó resde e a esrcra ecoómca deermada por a escasa derscacó ecoómca (el secor agrcolaocpa al 070% de a poblacó sedo la meda mdal de 9%) asrelacoes de ercambo desaorabes co las ecoomas desarroadas(el 70% de las exporacoes a los pases desarrollados so de bees prmaros meras qe e 75% de as mporacoes procedees de ésos soprodcos maacrados y sercos) y a esrcra de gaso co elpredomo de as pardas mlares sobre as drgdas a presacoes socales

DOCUMENTOS

TXTO . PTICIÓN D LA ASAMBLA GNRAL D NACIONSUNIDAS PARA L DSROLLO D PROCSOS DDSCOLONIZACIÓN

La Asamblea Genera

Teniendo presene que los puebos de mundo han procamado en a Cara dlas Naciones Unidas que esán resuelos a rearmar la fe en los derechos ndamenaes del hombre en la dignidad el aor de a persona humana en a igualdad de derechos de hombres mujeres de las naciones grandes pequeñas apromoer e progreso socia a eear e nie de ida deno de un concepo máamplio de la liberad. Consciene de a necesidad de crear condiciones de esabilidad bienesar reaciones paccas amisosas basadas en el respeo de loprincipios de la igualdad de derechos de a libre deerminacin de odos los pueblos de asegurar e respeo uniersal de os derechos humanos las liberadendamenaes para odos sin hacer disincin por moios de raza sexo idiomao religin la efeciidad de ales derechos iberades Reconociendo el apa

42

Page 310: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 310/367

sionado deseo de libertad que abrigan todos los pueblos dependientes y el papeldeisivo de dihos pueblos en el logro de su independenia. Consiente de losreientes onitos que origina el heho de negar la ibertad a esos pueblos o deimpedirla, lo ual onstituye una grave amenaza a la paz mundial. [ . . .] Prolama

solemnemente la neesidad de poner n rápida e inondiionalmente al oonialismo en todas sus formas y manifestaiones. a diho efeto Delara que . asujeión de pueblos a una subyugaión, dominaión y explotaión extranjerasonstitye una negaión de los derehos humanos ndamentales, es ontraria ala Carta de as Naiones Unidas y ompromete la ausa de la paz y de la oope-raión mundiales. 2. Todos los pueblos tienen el dereho de libre determinaiónen virtud de este dereho, determinan libremente su ondiión poltia y persi-guen libremente su desarrollo eonómio, soial y ultural La falta de preparaión en e orden potio, eonómio, soial o eduativo no deberá servir nunade pretexto para retrasar la independenia 4. A n de que los pueblos dependientes puedan ejerer paamente y libremente su dereho a la independeniaompleta, deberá esar toda aión armada o toda medida represiva de ualquierndole dirigida ontra elos, y deberá respearse la integridad de su territorio naional.

Naiones Unidas, Nueva York, 4 de diiembre de 96

TXTO CONFORMACIÓN DL MOVIMINTO D PAÍSS NOALINADOS

Jamás la guerra ha amenazado a la Humanidad on onseuenias más graves que hoy en da Por otro lado, nuna anteriormente ha tenido el hombre a sudisposiión poderes más ertes para eliminar la guerra omo instrmento de poltia en las relaiones inteaionales. l imperialismo se está debilitando. Losimperios ooniales y demás formas de opresión extranjeras sobre los puebos deAsia, Áia y Améria Latina están gradualmente desapareiendo de la esena dela historia. Se han onseguido grandes éxitos en la luha de muhos pueblos porla independenia naional y la igualdad [ . . . ] Impusados por tales aonteimien-tos mundiales, la gran mayora de los pueblos son ada vez más onsientes delheho de que la guerra entre los pueblos onstitye, no sólo un anaronismo, sino

también un rimen ontra la humanidad.[

]Los partiipantes en la Confereniainvitan a las Grandes Potenias a que rmen sin demora un tratado para el desar-

me general y ompeto a n de salvar a la humanidad del aote de la guerra y queemplee la energa y los reursos que se están ahora utiizando en armamentos,para el pao desarrolo eonómio y soial de toda la humanidad.

Declaración de Países No Alineados. Belgrado, 96

Page 311: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 311/367

TEMA

LA GLALZAÓ

LA GLOBALZACÓN ECONÓMCA acoes desecadeaes y maiesacioes de a gobaiació

ecoómica a ibeaiació de comecio Las asomacioes podcias E icemeo de mecado acieo

La ea ecooma E ameo de a eaper capita

2 Los gades boqes ecoómicos egioaes La pesisee desigadad NoeS 4 Los efecos de a gobaiació

2 GLOBALZACÓN POLÍTCA2 La pédida de a sobeaa

22 Las imiacioes de a acció de Esado2 Los gades desaos

LAS TRANSORMACONES SOCALES Caaceíscas de cambio socia2 Homogeeiació y agmeació La sociedad de ocio

Caacesicas de a sociedad de ocio

345 

Page 312: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 312/367

EMA

A BAA

Drae as dos úimas décadas se ha prodcido a serie de eómeos qe rasormaro prodamee y caraceriaro e mdo ac

a Poíicamee e na de a confrontación bipolar e dameóas reacioes ieacioaes drae e úimo medio sigo dio paso a ahegemoa esadoidese mieras se prodcía a crisis de modelo caracerísico de organización política de a coemporaeidad e Esadoacioa por a pare dado gar a procesos de raserecia de soberaía y por ora a pérdidas de gobeabiidad o qe desecadea e eómeo de os Esados aidos Ecoómicamee a ierreació de as ecoomías acioaes a imbricació de os mercados acieros mdiaesy e srgimieo de grades cojos regioaes de ibre comercio o qe

ha deparado a coormació de mercado mundial único Socia y cramee a crisis de a racioaidad csica abrió e debae sobre a speració de a modeidad a ecoogía prodo eorme sao caiaio a mipicar as posibiidades de prodcció y comicació ierpersoa y a ciecia abrió eas expecaias de coocimieo y corodesde a sió cear hasa e geoma hmao a rascedecia de esoscambios qe hace a disio e mdo aca de saido de a SegdaGea Mdia sgiere a de época y e comieo de eo periodo hisórico

47

Page 313: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 313/367

LA GLOALZACÓN ECONÓMCA

as eas oas de prodccó y comercaacó la egraciórasoera de los mercados aceros e crecmieo de as cooracio

es miacoaes y la pérdda de os Esados acoales de s aiga hgemoía e e coro ecoómco so las prcpales caraceríscas del ómeo gobaador a mundialización de la economía a eelacóde os mercados acaza ss mayores coas co a creacó de grades boqes ecoómcos qe spoe e abadoo de la aerior bipolardad poíicomlar por a mlpolardad ecoómcocomerca Esa prodarasoacó iee mporaes cosececias sociaes e el mdo dearrolado a arar las bases del mercado abora e las ecoomías e rasició al spoer a erdadera reoció soca e e Tercer Mdo alagigaar las derecas de bieesar co os países ms rcos

Factores desencadenantes y manifestaciones de la globalizacióneconómica

El comerco a lo largo de la hisora ha eolcioado al comps de lameora de os medos de raspore y comcació y del pereccoameo de os ssemas aceros Hasa el siglo XX e mbo prodco y comerca era regoal o a lo smo acioa los ercambos ras

acoaes o ercoeaes esaba redcdos a mercacías my alosas (meaes precosos gemas es y especas sedas y permes).Drae e sigo XX a mpaacó del Esado lberal propcó y a s descasó sobre a esrcracó de as ecoomías acoaes egradoos aeroee asados mercados locaes y regoaes ese proceso esrcrador se lleó a cabo mediae a serie de meddas ejecadas desde gobeo ceral cació de ssema moeario creació de bacoacoaes y cecas úcas dacó de bolsas desarrollo de aesrcras de raspore qe egrara odo e eoro y egslació comercalcada A parr de medados del sgo XX y drae oda a prmera

miad de XX el crecmeo de la mara mercae a exesó del cooialsmo y e paró oro ero os ehíclos para mlplcar cosaemee el comerco ya a a escala internacional; s be las ecoomíaacoaes segía esado coroadas por los respecos Esados e acosae cha ere beralsmo y proeccioismo El de la SegdaGerra Mda y el gra desaollo ecoómco de os años cicea y sesea prodjero sao calao e a cooacó de a ecoomíaeacoa si be a base prodca y comerca era esecalmee acoa e cso las grades empresas rasacoaes basaba s acdad sobre a acació exporadora.

48

Page 314: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 314/367

Tas a css ecoómca de os años seea se podjeo poncambios qe poeciao as edecas aeioes asomado denamee a ecoomía mda Los eos acoes pede sease endos gades gpos E pime ga a reolució de las comuicacioes

e aspoe de mecacías y a comcacó de daos ha expemeado especaca cemeo caiaio y caaio La oea de aspoe aa y aéeo se ha mipicado expoeciamee a empo qebajaba s cose eso ha hecho qe e cemeo de peco de a mecacía a cosececa de s aspoe sea mímo, o qe ha eacado acompeecia Po s pae, e desaoo pemaee de medios de comicacó (odeadoes eéoo ax edes omcas) ha ieeacioadoodos os mecados y ceos aceos ao como os ceos de abao desceaiados E segdo aco e trasacioalzació de los

cetros productios acieros a decacó de empesas y mecados ya o se eaia a ie esaa a exseca de copoacioes macoaes (co ceos de podcció y comeciaació e aios coiees) a acdad de asado de mecacías (o qe pemie a expoació de oda a podccó a caqie po de gobo) a ecosó deos paaísos scaes (peqeños Esados co geeosos aamieos scaes dode se egsa egamee empesas o eidades aceas decaqe país) y a ecomcació de mecado acieo (as eacioes de as bosas de cambo e iempido mercdo coninuo) ha

hecho qe e mbio de a ecoomía abaqe a odo e paeaLas dos úmas décadas de sgo se caaceao po oae cecmieo de iecambio comecia y acieo ieaioa.eo aos os acoes qe cobyeo a ese icemeo y caaceia a gobaacó ecoómca

a La liberalización del comercio e GATT, asomado e a aa Ogaiació Mda de Comecio y os acedos egioaes hapodcdo a paaia ibeaiació de os iecambios comecaeabiedo mecados a disios secoes podcos y ebaado os aa

cees Los gades boqes ecoómcos egoaes descasa e poeoacadoes de eas de be comeciob Las transformacioes productivas: os países sbdeaoado

ha deado de se meos expoadoes de maeas pimas y o deaodos de maacas Ya so mayoaas as expoacoes de maaas de os pimeos y a os segdos se es exge a mayo especaópodca basada e a aa cacacó y gades iesoes oe seco seicos cocea cada e mayo ídice de acidad ecoómca speado a os secoes podcoes de maeas pmas y ameo

a de a dsa ao e pobació aboa como e conbció a P.39

Page 315: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 315/367

e) l incremento del mercado nanciero: e ameno de comercoha reqerdo e crecmeno paraeo de capaes qe respaden as ransaccones comercaes y as nersones; a mejora de os ssemas de comncacones ha posbado a exsenca de n mercado conno mn

da Ambos acores han endo como enómeno coaera a aparcón dransaccones nanceras sn nngún respado maera compraena dprodcos o sercos) sao e mero momeno de dnero a especacón brs sobre monedas deda púbca bonos o endencas de precomercado de ros) se ha conerdo en e prncpa acor de modadnancera de mndo

d La nueva economía con esa expresón se snea a apcacónpor pare de as empresas de as neas ecnoogías de a normacón a sprocesos de prodccón y comercaacón Esa apcacón perme a

menos consderabes de a prodcdad en odos os secores sobre odoen os de sercos y en especa en os sercos nanceros) aecando posamene a ameno de a compeenca e conro de a nacón y a redccón de a prma de resgo en os mercados nanceros Un acor ndamena de a nueva economía es a acón de as neas ecnoogíapara a compraena y a presacón de sercos EBuine ben enrempresas buine o buine B2B) o enre a empresa y e consmdorbuine o conumer B2C) os res eecos ms desacados de dchaapcacón son a reaacón de as ransaccones comercaes o nancras en empo rea y as encaro horas de día a spresón de a mayor

pare o a oadad de os nermedaros ncdas as nscones esaaes) y a posbdad de acceso de consmdor sea prado o cooraoen gadad de ne y oporndades ndependenemene de s ocaacón

e l aumento de la rentaper capita y del nivel de vida: hasa a década de os noena en érmnos generaes odos os hjos han do mejorqe ss padres y han endo mejores posbdades de edcacón sad yoco Ane as ransormacones qe acarrea a gobaacón económcaese enómeno sóo podr perssr s se encenran socones a os pro

bemas esrcraes qe coneaa gobaacón de a economía ha aporado benecos ben papabeen prccamene odo mndo sao donde a gobaacón es napcabe) s desde medados de os años seena se había prodcdo na «ra-lentiación del crecimiento» eemsmo ado por hsoradores económcos esadondenses para denomnar as crss cíccas de 9 a 990); a medados de os noena e crecmeno de os índces de proddad mnda pasaron de n 4% a % o qe aceeró e ameno dPB qe pasó de n 25% de 990 a 99 a n 4% desde 99 a 2000 añoen e qe crecó n % a pesar de presenarse os prmeros sínomas de

50

Page 316: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 316/367

a de cclo acsa. S embago la globalización también ha tenidocostes igualmente mensurables:

E a década de os años ovea e epao de la qeza gobal coespodee a a qa pae ms pobe de paea ha desceddo de

2% a 4% de oal (poecado la magaldad de os deomadosPass Pobrs Furmn Endudados, cemedose cosdeabemee a qeza de a qa pae ms ca as deecas ha ameado y o sóo ee el Noe y el S so e e seo msmo de las socedades desaoadas

a apacó de crisis nancieras se ha podcdo a 1 lago de odaa década co eecos calmee locales alcazado medaamee aoda la ecooma mdal 992 Ssema Moeao Eopeo (o eadade a ba Esea); 994 Méxco (fco Tquila; 997 Sese asco; 998 Rsa; 998 y 999 Bas y Améca aa; 2000 dce Nasdaq; 20002 Agea (fco Tango

a poca de mecado aboa ha vso descender los niveles deprotección ampadose e as polcas de beazacó e los pasesdesaollados y alcazado e os pobes sacoes de eoesclavsmo

a sacó de defensa medioambiental ha segdo cso dsm mpcdose a egslacó acoa e eacoal a empo qeameaba as ameazas y as agesoes a medo

Se ha decado as pccas de algas macoaes (be demodo deco o a avés de peqeñas empesas epesas) e e come

co de bees y podcos qe se ecea bao esccó o pohbdose pases desaollados acos expemeaes o decees pescdasóxcos podccó coamae cgaos de alo coedo e coa.

Los grandes bloques económicos regionales

Uo de los eecos ms mpoaes de la globalzacó ecoómca ha

sdo e decddo empje dado a os pocesos de integración de los mercados de amplas egoes 1 qe a medo pazo avoece a ceacó degades boqes ecoómcos a ess de qees deede qe las eacoes eacoaes ha dejado de oease po decsoes pocas ededades deoógcas e avo de os eeses ecoómcos ee e a acacó de esos bloqes la pcpal agmeacó

a eada e vgo de Aca Úca (987) y e Taado de Maasch( 992) evdecao la proyección política y social de la nueva Europa.Peo aes de eso os popos ombes de a edad (Mecado Comú yComdad Ecoómca Eopea) señaaba qe la peesó de a dad

5

Page 317: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 317/367

euopea descansaba pncpamene en su dmensón económcocomeca De a pmva aspacón a cons un áea de be mecado se haegado a a confomacón de un mecado únco y una economa ansnacona oamene negada Esa negacón acanzó su puno cumnane

con a enada en vgo de una moneda común (e Euo) y a fusión detodos os mercados nancieros nacionaes.Po pmea vez puede habase con popedad de un vedadeo m-

ad namian confomado po Canadá Esados Undos y MéxcoA pa de de eneo de 994 enó en vgo a pmea fase de Taadd ib Cmi (TLC o NATA) ue en eadad consye una pauana iberaización de comercio interno con a desapacón de más de20000 aancees aduaneos y de as cuoas de poduccón en os sguen-es qunce años La mpoanca de nuevo boue noeamecano vene

avaada po e msmo peso de su dmensón unos 5 bones de dóaesen 995 y más de 70 mones de consumdoes Aunque a desguadadde sus membos es manesa (a economa esadoundense es ocho vecesmayo que a de Canadá y Méxco junas) e boue compone a primerapotencia económica de mundo Aneo en su ceacón peo con un des-aoo aejado de os poyecos ncaes se encuena e Mad Cmúndl u (Mecosu 1 989 opeavo desde eneo de 99 ) negado poBas Agenna Uguay y Paaguay (con Che como pas asocado).Sn embao ambas eunones egonaes quedan pequeñas a ado de poyeco de Aa d ib Cmi d la Améia (ALCA) poyeco pe-

senado po Esados Undos en a Cumbe de as Amécas (Mam 994)aunue no e hasa a Cumbe (200 ) cuando se ceó e caendao desu puesa en macha paa e año 2005 E ALCA hubea conomado amayo zona de be mecado de mundo eunendo a ochocenos mones de pesonas y un 40% de PIB munda peo a pa de a snonahemsféca y e cambo de umbo esadoundense mpdeon maeazae poyeco

En e mpoane maco de a cuenca de Pacco os pases beeñoshan ceado a Nuva Cmunidad dl Pa (conomada aededo de a

Asocacón paa a Coopeacón Económca AsaPacco APEC) dondese negan un conjuno de pogamas que ncden desde a poeccón amedo ambene hasa a consucón de un áea pefeene de be comeco Esa exensa áea se dvde en boues económcos de dsm vo-umen además de os pases de TLC desacan

52

Japón: as empesas y nanceas japonesas consyen a tercerapotencia económica de mundo. Tas décadas de ao y sosendocecmeno (e bm japonés) os años novena se han caacezado po a exposón de una css esuca de cecmeno (989

Page 318: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 318/367

1 992) egida de na ci nanciea ( 995) qe ha peo la p-mea gan depeión de economa La mlnacionale japoneahan epondido a ea c decenalando podcción e n-endo en el eanjeo en epecial en oo pae aico on

mano de oba m baaa) Eado Undo Eopa (paa alao conoe aancelao).

En la do úlma década el mao ncemeno pocenal de po-dcción comecio e ha dado en Estados asiáticos polinésicos,a lo qe e conoce con e nombe genéico de lo dragones aiico (Coea de Su aiwan Hong Kong Singap ilipina ndo-neia ailanda Malaia) El éio de economa epoado-a e baa en la podcción de mecanca alamene compeiiadebido a bao pecio en bae a na mano de oba baaa m e-

ciene. China: el ggane aico pone en mmo na poencia qe hacomenado a eidencia enome capacidade en lo año noena. El palaino abandono del iema de podcción comnia a enada de ineone eanea (medane el iema de empe-a ma) en ea deeminada ha ogado qe Chna ea el pacon n mao ndice de cecmieno económico mndial en a úima década.

La persistente desigualdad NorteSur

o encima de oa denomnacione m apopada la de Noe S on la comúnmene acepada paa deigna a o pae m co lo m pobe. La dieencia de ceación de iqea de nel de daene elo on m acada haa ahoa a pea de a eieada cm-be celebada paa emedialo han pemanecido ceciendo conane-mene La pincipale caaceica del eleco cb de pae deaolla-do on la e leada enaper capia (po encma de lo 10000 dólae ana

le) ampia indialiación ecnológcamene aanada depadoiema comecae nanceo alo nie de conmo olide de E-ado de bienea con eco genealado de eneñana andad in-aeca ocio

ene a ello e encena e S la grandes potenas de la pobre-za La mao pae de lo pae pobe enen na da polcamene in-dependene meno de cincena año Salo Chna dno Eado la-inoamecano la oleada de independencia de lo año caena a een-a dio lga a eo pae qe no pdeon apoecha a edad doadaeconómica de ea década El ejeccio de obeana eo de habe

5

Page 319: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 319/367

hecho disminir ss diferencis con ls poencis colonidors, no h impedido e menr el déci de rie y niel de id, en ocsiones myor disnci e en l époc colonil. Un cso disino sponen los ases de economas en transición neriormene someidos n economí

cenrlid y plnicd por el Esdo l desprición de l URSS y lliberlición de ls economís de los píses del «socilismo rel» hbiero n colosl proceso de rnsformción, con consecencis e inceri-dmbres de l mism dimensión y resldos my disímiles, e n desdls gres dicldes de Rsi l desrrollo sosenido de Chei o olo-.

s css y modliddes de l miseri son múliples y permien re-lir n clsicción de los grdos de desrrollo:

54

) Pases de pobreza extrema: s cceso ls meris prims emy limido, ss recrsos propios hn sido sobreexplodos, lmedio mbiene esá lerdo (deforesción, disminción drásicde selo féril), s demogr es l y s economí preindsrilEjemplos de ello se encenrn en odos los coninenes Hií, So-mli, Bngl Desh, ec.

b) Pases subdesarroados: crceridos por n economí dmercdo eremene mediid por ls crencis de ese merc-do bjo consmo, escs prodcción de meris prims (comercilids por compís exeriores), mínim indsrilición

dependenci exerior en comercilición, inersión y ecnologíss ss de nlidd son ls, el niel en escolrición y sniddbjo y en mplis ons inexisene.

c) Pases en vas de desarroo: en el inerior de esos píses exisengrndes diferencis enre clses sociles, regiones e inclso gene-rcionles. Coexisen en n mismo ámbio, pero sin pens rel-cionrse enre sí, los dos mndos pobre y rie exrems, c-rcerísics de los píses desrrolldos o sbdesrrolldos. Al in-dsrilición y consmo jno elemenos socioeconómicos del

sbdesrrollo. Ejemplos de ese cso son píses como México, Brsil, Sdáfric o Indi.d) Pases desarroados sóo económicamente: l rie de n pí

no sólo debe medirse por s prodcción, comercio o ren er caita. Exisen píses my ricos como los árbes prodcores de p-róleo con sisems sociopolíicos medieles y n economíreindsril. En ors ocsiones el Esdo es rico pero ss cid-dnos ien miserblemene; Rsi, Chin, Indi o Irán son poencis económics y milires, pero s ren es bj y s esrcr so-

cil crcerísic de los píses sbdesrrolldos. or úlimo, píses

Page 320: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 320/367

d rcn y y rpida ndsrializacón (los dagons asiicos)no han ransorado os rsados conóicos n ogros socopolícos

) La pobreza en los países desarrollados: nr n 5 y n 5% dla pobacón d os paíss dsarroados vv n a pobrza Las razons d la prsisnca d sa pobrza van s all d las prsns n os oros grpos dspo crónico, déc dcavo, problas ailars o psicoógicos, drogadicción, c La ndcdady los homlss (sn casa), acras sclars q s prndían ya olvdadas, son anisacons d q Trcr Mndo llga hasa corazón d as socdads s rcas

Los efectos de la globalizaciónl nvo sisa conóico ndial ha prodcido na sri d con

scncas q han ransorado los lnos socas, clras y cológicos d la socidad anrior n odo Occidn s abrió n r dba sobr la ncsdad d conrolar dichas conscncas, no dando qsan rgadas sóo bao cririos conocsas

Uno d los cos s nooros d a globalizacón conóica s haprodcido n el campo político. Los gobiernos actuales han prdido dhcho na par y considrab d as competencias económicas dipos anriors l prir rcor d s aonoa conóca s prodc por dios insconas la cración d nidads inacionalsrgadoras d las lnas bscas corcials, nanciras y bancarias(MI, OM, OD) o la prnncia a bloqs políicoconóicos (U,TL, Mrcosr) coara la sobrana d los rspcivos sados ingransl sgndo rcor d aonoía lo prodc l propo rcado nancro plo por los sados d s onda coo principal insrno rglador d la conoía dja al alcanc d spcladors nanciros a cozación l colosal rcado d divisas pd provocar dvalacions o so

braprciacions, indpndinn d la siación ral d la conoíaq rspalda sa divisa n rcr lgar, la gran dirncia nr los cossaborals y os gasos socials d nos paíss a oros hac q s csonn los sisas d bnsar social, alcanzados n los pass dsarrolladosn las décadas pasadas los sados raan d rcorar nos y oros parahacr s copiivas las prsas, arar nvrsions inacionals ycrar psos d rabao, pro n conraparida s rdc la solidaridad ina y crcn las dirncias socials

El segundo grupo de efectos incd dircan n os procesosproductivos el mercado laboral.

l crciino spcaclar d cono355 

Page 321: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 321/367

mas basadas en ndusras manufacureras de escasa nversón y con a ulzacón de mano de obra baraa a producdo en as úlmas décadas unosefecos ransformadores de argo alcance. n un mercado lbre sn aranceles proecconsas y ranspores baraos el cose de a mano de obra es eprncpa aracvo para a ubcacón de ndusras Los pases desarroadosan perddo mlones de puesos de rabao en ndusras manufacureras yde ransformacón (ex elecrónca ugueera además de a sderrga)ue an do a parar a pases con mano de obra baraa y gasos socaes muybaos

n os pases desarroados se an afronado procesos de reconversión muy duros cuyos efecos más mporanes se an eco senr en elmercado de rabao ha crecido consderablemene el número de desem-pleados y con elos y en cadena gastos sociales, la presón sobre em

presas y rabaadores 1 ue a su vez mulpca os deseos de rasadar lasndusras sa espra a raado de aaarse medane dsnos ssemas:dsmnuyendo os gasos empresarales (rebaa del coso de la mano deobra y de mpuesos) beralzando el mercado labora (crecmeno de lasempresas de conraacón empora y de os puesos de rabao a empoparca dsnas modadades de conraacón uvenl ec.). Al msmoempo se ha reabierto el debate enre el brecambsmo y el proecconsmo s para e prmero la exsenca de esos nuevos pases de economaemergene son oporundades comercaes para colocar producos propos

para los neoproecconsas los pases desarrolados no podrán a medopazo comper con los emergenes en coses socales y laborales por loue se mponen nuevos ssemas de arancees o acuerdos blaerales uegarancen la compensacón comercal

Corolaro de odo 1 aneror a sdo a exensón del problema deldesempleo, alcanzando nveles propos de coyunuras depresvas y 1 másmporane manfesándose como un problema crónco l desempleo esuna de as lacras prncpales de las socedades acuaes y el orgen de orasue nroducen pegrosos elemenos de nesabldad. S durane las décadas de gran crecmeno económco se conemplaba facbe e obevo delpleno empleo (a dsposcón del mercado para sumnsrar una ocupacónsalarada a oda la poblacón suscepble de rabaar) ras la crss de osaños seena se evdencó denvamene la mposbldad maera de conseguro. Pero ncluso enre uenes manuveron o accederon a puesos derabao la precarzacón del empeo esá acendo desaparecer la gura delpueso de rabao valco sendo susudo por los rabaos emporales erabao a empo parcal y os conraos de aprendzae

desempeo alcanza a odos los secores aboraes y generaconales.Nngún colecvo esá lbre del resgo como 1 preba el alo grado de

uados unversaros ue no encuenran su prmer rabao. Sn embargo

5

Page 322: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 322/367

exsen coecvos ms afecados qe oros por e desempeo mjeres y pa-rados de arga dracón y jóvenes. Ese secor ano femenno como mas-cno iene as mayores dcades de oda a isora para ncorporarsea mndo abora o qe a s ve iene prondas consecencas socaesmanenimeno de os ssemas edcavos como aeaiva ocpaconaaargameno empora de a iación de mbo famiar y dismnciónde nevas ndades famares y de número de jos.

a desregación de mercado abora e manenimieno crónco dedesempeo y a ejeccón de poíicas annacionisas a exendido e debae sobre e Esado de benesar Uno de os mayores ogros de sisemaeconómco occdena e e desarroo por os Esados de conjnos demeddas qe garanaban a proeccón y a soidardad socaando osbenecos de crecimeno económco a ravés de Esado de bienesar se-

grdad socia segro de desempeo pensones de jbiación edcaciónec E ameno de a pobacón benecaria de sisema y a dismncónporcena de a pobacón abora conribiva a eco qe en os úmosaños rese exraordinariamene gravoso el mantenimiento del Estadode bienestar sosenido prncpamene por as empresas (o qe ncide ene ameno de os precios de ss prodcos y os rabajadores (a cone-var na dismnción de s saario). En a acaidad se encenra aberon agrio debae enre aqeos qe preender miar o redcir esa cargasca (o qe aría ms compeivas as economías naconaes frene aaqeos países qe no ienen qe manener ningún Esado de benesar yaqeos qe consderan esa redcción n paso ars en a soidaridad conos ms necesados de a sociedad

GLOBALIZACIÓN POLTICA

a modea conemporanedad a enido en e Esado naciona s mo-deo de ordenación poíca por exceencia Con independenca de os regímenes poícos y de a ideoogía de gobieo e Esado naciona e e

marco insciona de as revocones anicas de naes de sgo XVIIIy primera miad de XIX, e modeo deprado por e Esado bera prime-ro y democrco despés e exaado por e nacionasmo exremo de osfascismos e denicado con e pardo únco de os países de «sociasmorea» e insdo denro de as froneras de as excoonias ras os proce-sos de descooniacón drane a segnda miad de sigo XX. as rans-formacones económcas y craes de as úmas décadas a creacón deesrcras poíicas y económcas ransnacionaes a neaconaaciónde os medos de comnicación y as paaformas informcas o as en-

dencias de omogeneación cra enen n efeco dreco en a peri57

Page 323: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 323/367

vci dl modlo d Estdo ciol l q fct ss rsgos máscrctrísticos: sobrí l idtidd y gitimció. Aq comios sigo XX Estdo ciol sig mtio od s virtlidd rst vidt mrci d os mtos q imit s

fortz y dsfí s cpcidd d dptció

La pérdida de soberanía

Los tres pilares d l clásic sobrí ciol r la moneda, eejército la diplomacia; todos los píss spci qllos mbrcdos procsos d icció rgiol h visto dismiir sstcilmt s cpcidd d dcisió sobr dichos cmpos E primro dmás

dl cráctr ltmt simbóico (pricip rzó por l q l ibr stri o h trdo Ero) rslt sr mcho más q l gi stmpd mods y bits o icso s moto cmbirio la moneda representa la soberanía q los Estdos ti sobr coomí Pro rlidd y los Estdos o ti s sobrí q tg modscios. Por prt dorizció q s tdió sgdmitd d l décd d los ovt hc q mchs d sts mods dhcho s dl bit vrd Pro iclso qos píss si rfrcidirct dór ss gobios o ti posibiidd d miobrbiiddmotri q l psdo; l itrdpdci d os mrcdos ciros y l covrtibiidd d ls diviss d todo l mdo timpo rlhc q s políticas deacionistas d tño s práctics condenadas a fracaso Sólo prsist trs diviss co pso propio: l dór l roy y; pro d hcho i siqir los gobios d stos píss pdrcr toridd sobr s mod ps l lt moviidd d cpitcstig imditmt clqir mdid drástic tomd d modo iltr; mdid q los bcos ctrls idpdits d los gobios scid mcho d tomr.

L trdiciol prcpció d sobrí ciol tí l dfs

d l itgridd d trritorio (y mchos csos l psió d ést d ss mifstcios más sñrs dmás d sr pricipio dmt d drcho político. D igl modo l polític xtrior s stblcí d Estdo Estdo icos dttdors d l lgitimidd pr l rglció d ord itciol E mbos cmpos os Estdos cios tí todo podr y compt toomí. L ridd ct ssstcimt distit; trs d Grr Frí y dsprició dsistm d sprpotcis l poítica exterior mstr crcit interdependencia multilateral Los objtivos h vrido d domi

ció csi bsolt d s sprpotcis s h psdo vigilancia,

q58

Page 324: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 324/367

neesaramene debe ser onna de n orden internaciona aún n

abeido onra las poeniaes amenaas a ssema as gerras de y las rsis ygoslaas eron lara mesra de elo) Es na poítica erior de geometría variable, ro de redes de nereses y de onsane negoiaiones qe mesran la napaidad de aqer Esado para aanaeralmene en e ámbio ineaional

La espealar repersión de a nea enologa en a gea no or-alee sno e debiia a los Esados naonaes para deidir en solario amás ao grado de enología, mayor oso bélio, mayor rapde en edarel armameno obsoleo y mayor aiidad para desrr el de enemgo Nin-gún Esado en a aalidad salo Esados Undos, a n alsimo preo) esao siene en a prodón de eqpo bélo Al mismo empo el mer-ado globa ega de armas permie la adqisón de enooga pna, in-

dependenemene de s egiimdad para iiara los resgos de gerrasermonleares qmias y bioógias reslan más ables e drane laGerra ra no sera na gerra mndia, sno en esenaros loales pero laamenaa es globa, pede srgir en alqier pare. Por elo se neesan ac-ciones mutiaterales concertadas onsanemene, en as qe insanias s-perores a os Esados naionaes ONU OAN) desempeñan n pape n-damenal. Eso en ano al onepo onenona de deensa pero en a a-aldad se onemplan oros escenarios de inestabiidad ataques assema ineaonal Los dos más aarmanes son los qe enen ooagenes nesabladores los aaqes on medios boógios e normáioa beuera S e prmero no es preisamene noedoso ya ras a Pri-mera Gerra Mndia se legisó onra el so de gases), s lo es a apadaddesria y los medios empleados para s so sin embargo e segndo ese qe más preopa, por s aldad de impemenaón y s apadad paradear inerme n pas my rápdamene.

Los ndes de aidad los nieles de proddad y sobre odo lososes de prodón haen qe la moidad empresarial rea exponen-iamene, aydada por as posibilidades de neromnaón eleróniay el abaraamieno de los medos de ranspore Eso inide de manera d-

rea en e merado labora y en el PI de los Esados en as balanas o-meriaes y en os sisemas de naniaión del prespeso naional asempresas aienden a ss propios inereses, no a los naionales oaliandoss ábras donde más barao y meor se abran ss prodos Si ese e-nómeno ree en el niel empresarial, en el merado nanero la moi-dad de apiales se prode aún on mayor inensdad. La neronexón delas bolsas de odo el mndo merado de 24 horas) hae qe ya diara-mene n reene o de apia qe ya en 2000 sobrepasaba en más de80 ees e aor prodo de los aores nominales ambarios. Esa mo-

ildad del dinero rea rqea, eeriendo a la e de baremo sobre a or59

Page 325: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 325/367

odoxia de las políicas económicas a siuación de las economías nacionales Los mercados nancieros se an converido en os ribunales diario suprems de a sad de las economías naconaes ingún Esado deforma aislada puede aguanar un veredico negaivo ni siuiera a

eco la acuación conjuna de os más eres más de unos días al cosede aísimas pérdidas en las reservas de divisas

Las limitaciones de la acción del stado

Si a globaliación a enido como consecuencia más signicaiva enel orden poíico la transferencia de soberanía del stado acia insiuciones superiores ineacionales e inferiores regionales locaes

ambién a deparado una clara limiación de Esado en ámbios aneriormene excusivos os de las más signicaivas son el cuesionamieno del Esado de bienesar as diculades para el conrol de la comunicación

Un elemeno cave en as poíicas nacionales de la segunda miad delsiglo XX, ue con el iempo se a converido en un componene básico dea egiimidad de os países indusrialiados a sido el stado de bienestar. La globalización de la producción a inversión lo están poniendoen un grave peligro. La disparidad en los coses sociales enre os disin

os países (no sólo enre Nore Sur sino enre países desarrolados odiferenes grados de regulación aboral esán en conradicción con la prácica global empresarial Hasa ace no muco iempo exisían res grandecoraegos a esa endencia as diferencias de producividad calidad delproduco la presión inea al proeccionismo las diculades de inendencia empresarial odas an desaparecido en maor o menor medidaEso ace ue cada ve os sados engan menos argumenos menos capacidad para sosener un Esado de bienesar ue con ano esero seconsiguió edicar En odo e mundo se percibe un retroceso alarmante,en benecio de una reducción de los coses laborales sociales una des

reguación de mercado labora Con odo elo se debiia una de las basendamenales de legiimidad esabiidad de os Esados nacionales conmaor anigüedad más desarrollo

l control sobre a información a sido a lo argo de la isoria unode los punales básicos de foraecimieno la defensa del Esado nacional ue llegaría a más alo nivel con e desarrolo de os medios de comunicación de masas Eso a cambiado de forma radical en las dos úlimas décadas en la acalidad es prácicamene imposible ue un Esadoconrole a información debido a res fenómenos coincidenes a exibi

lidad abaraamieno de la ecnología a gobaliación de a propiedad

0

Page 326: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 326/367

la auonoma diescación de los medios de comuncacón A cabalode constante aance ecnológco el mundo emesaial descubió la o-sbidades de una ndusa que una las esfeas de la economa a cuua a oca es deci e ode Duante los años ochena se lleó a cabo

una esión sin ecedenes aa que los stados omiean su monoooesecamente eesio el medo de comunicacón básico de nuetaéoca 90% de la oblacón. Se unó a magen de modeización ecnoógca con a de lbeacón emesaia cuo esutado e una cadena deatizacones concesones de cencias en odo e mundo salo ChnaSngau los ases islámicos odo elo hace que a nfomacón unode os unaes más efectios aa confoma as aciudes úblcas cadaez esé más aejada de las osibdades esaales con eo e stado e-de una de sus más mes bases de ode

Los grades desaos

no de los negocos más enables a escala mundial es la deincuen-cia aunque seme a ha habdo en ocasones ha inudo de foma mudeeminante en la otica de agún sado en la acadad el oceso dececimeno de esas actiidades de modo desacado la globalizació delas redes criminales subete el ode de os stados naconaes en unaescaa sn ecedentes Mienas la deincuenca menoubana educe suimotanca en los ases desaoados la ala delncuencia cece con osbenecos de los ácos de dogas amas sees humanos ecnologaobas de ae mateia adiacio smle mútle conabando el sis-ema deicto más tascendental de todos e blanqueo de dineo A taésde ese banqueo exise un canal de comunicacón ene la economa ci-mina los mecados nancieos globaes del cual ha llegado a se unaae mu imotante tanto o su olumen como o su caácte eecu-latio su ala moildad Peo 1 que ealmene esuta eligoso de eaactiidad aa el sado nacional es la capacidad de permeación que tie

e las actividades criminales sobe todo e diero por ellas conse-guido que mediante amenazas, coución o nanciacón legal uedenalcanza a odas las esfeas del sado Si hasta hace unas décadas os s-tados «sosechosos» ean ocos a estas altuas ha menos que se liben desosechas desde Jaón donde los yakuzas a se comoan como eda-deas mutnacionaes hasta Suza donde las auoidades deben obligaconsantemente a su sisema bancaio a ab las cuenas de deincuenesinteacionaes Desde México donde os cáteles han acanzado un odeanes sólo comaabe a los colombianos de Colomba a Boiia asandoo cuado Peú la exoación de cocana alcanza ente un un

Page 327: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 327/367

0% de PB naconal lo ngeo po el táco de coca en Coomba onca el doble qe o poveniente de la expotacón del amoo caé) hatala neva Ria donde a maa contola de oma decta n teco de aeconomía

La capacdad cientca paa e etdo del medio ambiente, tlian-do a neva tecnologa ha motado a la opinión pública inteacionalel gado de deteoo n pecedente del medio ambente y de la cone-cencia qe eto tiene y aún peo qe poda tene paa la pevvenciahmana obe la ea Lo límte de lo Etado nacionale e eviden-can en ete tema de n modo paadgmático lo gobieo nacionale notenen capacdad paa aboda la eolcón de lo mútpe poblemaacaeado po la extaccón de eco báico y e deteioo del medioambiente. E n poblema globa y o cdadano de todo el mndo, qe

tienen n conocimiento de eto como nnca ante pecben la incapacidadde apaato etatale paa olcona no de lo pncipale poblemade la hmanidad

La incapacidad de los stados nacionales para tratar los proble-mas globales qe tienen na alta epeción en a opnón púbca (dedela lcha po e medo ambiente a la lcha conta la toa o la oldadadcon lo depoeído etc.) hace qe iniciativas civiles tomen en manocada ve má la eponabildade qe ante éto mantenían en monopo-lio. La cecente poeación de ONG' y an má cecente nencia

evdencan do coa pincipale na pédida de conana en la capacidadde Etado paa olcona mpotante pobema globale y na de-nncia de la hipoceía y la bocatacón en a toma de decione Lapivatiación» del humanismo solidario global hace cada ve má débilno de lo útmo aonamiento obe la legtimdad del Etado.

LAS TRANSFORMACONS SOCALS

Lo gande cambio potico y económico de la última décadahan conlevado en na ocaione iendo caa y en ota cone-cenca na tanoacione ocae de na popocione mayoe acalqie oto cambio de la Edad Contempoánea. La modicación de há-bito y cotmbe la demoviliacón poltca y la ci de lo itemade valoe tadiconale la evolción de lo medio de comnicación yentetenimento o el acceo genealado a la edcación y la cta on al-gna de la manetacione de eta ponda tanomación. Éta alcan-a a la popa identidad del ndvdo a entido en a comnidad y altema de valoe ocale.

2

Page 328: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 328/367

Características de cambio soial

Los asgos ndamenaes de as ansomacones socaes aeca a

odos los mos

a) La css de o polco a pédda de soeana ea de los Esadosnaconaes pesena a msmo empo una supeacón de a mpoanca de las cuesones socaes soe as emnenemene pocas

) Modcacón de a ascendenca de los agenes socales la ansomacón de a dendad de a ama, a masva ncopoacón dela mue a aao, a polongacón de la espeanza de vda con encemeno de ancanos y e aumeno de la capacdad económcauvenl an noducdo pondos camos en acudes y compo

amenosc) Css de ssema de valoes elgones, gesas y secas an esponddo de dos modos conaos a los camos socales adapndose encluso popcndolos u oponéndose adcalmene a eos A msmoempo se poduce un doe enómeno el cecmeno de aandonode os ssemas de vaoes eguados po ceencas egosas y la mupcacón de manesacones egosas acvas y poselsas

d) Decadenca de las comundades culales omogéneas a nuenca de as cuao caacescas aneoes, unda a a úsqueda denuevas espuesas a los eos sococuuales de un mundo goazado a poslado a eclosón de doe enómeno de omogenezacón y agmenacón

e) Comuncacón y masas ms que un cuao pode, los medos de comuncacón se an consoldado como a ase msma de la egmacón conqusa y luca del pode (poco, económco y cual) peo adems son e medo en el que se manesan y po e quese expanden las ansomacones socales

Revolucón ecnológca consane avance cenco y enológcoque aeca a odos os ódenes de as eacones socae

Homogeneización y fragmentación

Una de la caacescas m mpoanes de a socedad acal adaen a apaene paadoa que se manesa en el dole enómeno de a expansón de una cea cultura univrsal y el oalecmeno de movmenos dencaoos mayoaos (naconasmo) y mnoaos (asmo,neocanes) Las comuncacones gloaes an aydado a exende asa o

úmos ncones de planea claves de conduca, ssemas de vaoes, con

Page 329: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 329/367

uns de elacnes pesnales muy dencads y hmgénes ene sía defensa de s deechs humans, la aspacón a ssemas demccde decsón, a búsqueda de aba y de la ealzacón pesnal, la defensadel med ambene, ec, sn sól uns cass de ese fenómen glbalza

d, que mpegna a cnun de as scedades p encma de su dfeenca de nacnaldad, clase ceenca

Al msm emp, en el ne de las scedades de una msma adcón culua han ecsnad una mulud de gps cn panteamientocontrapueto o enfrentado; en muchas casnes ess gups enenpaalelsm cn s aens a su mb culual Las adcnales disnes geneacnales a emancpacón femenna han dad pas a una ncmuncacón negeneacna la guea de sexs pe adems, el fenómen de balzacón alcanza a das as manfesacnes scaes la

smpaías p alguna mdadad muscal un equp dep en casnes llegan a dea en enfenamens ene segudes ecns de un u esl equp (y en dencacnes faeaes mundales s nuyenes hmbes de negcs han genead un ssema de aes qupemea d e enamad cmeca y nance se muplcan ls gps uenles cn señas de dendad ppas y ceadas, desde el lenguaa a ndumenaa pasand p sus canaes de cmuncacón sus fmade eneenmen el desall de as secas egsas eemplca en exem esa fagmenacón scal de la culua adcnal y la negacón enun gp nue anscuual

Las ansfmacnes scaes de la psmdedad sn demasadgandes y cmpeas paa que un únc ssema, delgía ceenca puedasumnsa una explcacón gba y much mens un med paa slucna s pblemas La espuesa ms nnada y adcalmene aeaa es el sugmen de ls nevs mvimients sciles (NMS, cuy nes encna una sucón cncea a aguna de las gandes cuesneabeas p las decencas cnadccnes de a scedad acual En lamay pae de as casnes ess movimiento on ajeno en pncpa a iniciativa gubernamentae; de ahí su necesdad de agpacón, gé

ness de as rgnizcines n gbementles, ONGs Dada a dmensón neacnal de s pbemas, en as casnes han sd ceadsgansms d hc en e sen de Nacnes Undas

a ociedad de ocio

La educcón de las adas labales, las facldades de cmuncacón y e ncemen de sec de secs han hech que as adcna

es has en as que se descansaba del aba se ansfmaan en una csa4

Page 330: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 330/367

mu dstnta El oco concepto que surgó en los años cncuenta para de-sgnar las actividades que llenaban el tiempo libre, se ha conerdo enun n en sí msmo. En a actualdad muee ndustras actdades de muarado sgno que representan uno de os maores omenes de a eono

mía mundal desde e cne a telesón pasando por el tursmo as a-tdades cuturales e deporte los uguetes el brcolage o la ardneríahasta legar a los arados centros de dersón (desde a modesta tabeao el salón de deouegos a as macrodscotecas parques temátcos gran-des centros trístcosrecreatos) Las dstntas posbdades de oo a-racteran un nueo tpo de socedad que gasta muchas de sus energíastempo recursos económcos en actdades no aborales Las caracterís-tcas de la socedad de oco son

a)Del productor al consumidor:

la dentcacón del ndduo comoproductor de bienes ha cambado hasta asmar los derechos delconsumidor de esos benes No sóo se han extenddo ganado n-uenca a todos los neles los momentos recamando esos dere-chos sno que as msmas empresas tenen prortaramente encuenta a opnón de os consumdores.

b) cio bienestar as actdades dcas mden e ne de da deuna socedad cuanto más alto es aquél maores recursos humanos económcos de dedcan al oco

c) De las elites a las minorías: han acabado desaparecendo as de-

rencas casstas generaconaes geográcas en e dsrte deloco. No sóo todos tenen acceso a él sno que partcpan de act-dades smlares as ncas derencas que perssten atenden alnel cultura que permte e acceso de unas mnorías por otro ladomu numerosas a acetas determnadas de oco.

d) Mitcación e identcación a práctca masa de una actdadldca ha propcado e enómeno dentcatoro entre los que apractcan a msmo tempo se ha eleado a os atares de a amaa personaes que encaan esa actdad (deporstas actores m-

scos aeros escrtores etc.)

No exsten actdades para llenar e tempo lbre que en sí sean máspostas o negatas Sn embargo exsten derencas notabes de unas aotras en cuanto a la acttud del parcpante pueden derencarse el ocopaso (caracterado por tener al consumdor como mero espectador) ac-to (e consumdor parcpa drectamente en a actdad) soldaro (act-dades de auda socal concencacón medoambental o deensa de losderechos humanos) o consumsta (la compra de benes sercos se trans-orma en un medo de entretenmento)

5

Page 331: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 331/367

Page 332: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 332/367

único tema y emeros ya sea reducidos a sus mundos interiores o fulurandoslo un instante en too a un símbolo mediático n un mundo como ste decambio incontrolado y conso la ente tiende a rearuparse en oo a identidades primarias reliiosa tnica territorial nacional

Manuel Castell: a red y el yo»; prloo a La era de la informacinTomo Economía, Sociedad ultura

7

Page 333: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 333/367

TEMA 6

EL NUEVO OEN INTERNACIONAL

. EVOLUCIÓN POLÍICA INEACIONAL

1 Estados Unidos, de superpotencia a imperio

2 . La construcción de la Unón Europea• Alemania• Gran Bretaña• Franca• Italia

1 3 La nueva Rusa

4 El surgimiento del poder asiátco: Cna, India y Japón

.5 . Evolucón de los países lanoamericanos• Argentina• Brasil• Chile• Colomba• Méxco• Venezuela

1. EL NUEVO ODEN INTEACONAL

2 1 Las nuevas tendencas de las relacones nteaconales

2.2 Los conctos heredados de la Guerra Fra

2. Estados falldos y msones nteaconales

2.4. El 11-S y sus consecuencias

69

Page 334: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 334/367

TMA

L L

Con el nal e la Gerra ra rante los años noventa se projeroncambios raicales en las relaciones ineacionales generánose na granola democratizadora pero también mliplicánose los conictos inter

nos e obligó a incremenar las operaciones inteacionales e pacicación organizaas por la ONU Tras los atenaos e e septiembre ( l S), e aacaron a la sperpoencia estaoniense la seguridad pasó aser el objetivo prioritario e la comnia inteacional mienras el esarrollo se convera en la seña e ienia e la sociea global Drantelas os últimas écaas se han generao nas transformaciones rascenentales e las e ha emergio n nevo sisema más inegrao interinyente y compleo pero también más frágil e inestable ne exisennevos agentes e acción inteacionales las inámicas namentales si

gen estano protagonizaas por los Estaos por lo e reslta necesarioconocer s evolción inea

LUIÓ PLTIA ITRAINAL

stados Uidos, de superpotecia a imprio

Cano el presiente estaoniense George Bsh ( 1 990 992) en s

iscrso sobre elEsado de la Unión

e 99 señalaba e «somos la única371

Page 335: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 335/367

aó o a eza oa y ateal paa aadlla e do» (paafa-seado de heho a Ta e 1 947) tataba de edea el heho de qela laga gea oa el «peo del al», oo o había alado Rea-ga, había oldo o a oa, atada el día de Nadad de ese

año ado la badea oa deó de odea e el e Peo abé se-ñalaba a ga esposabldad qe Esados Udos estaba dspesto a as- e la políta teaoal (pesta e páta e ese so oeto, o a opeaó Trmenta de esiert sobe ak) S ebago Estados Unidos no se encontraba en a mejor de a disposiciones paraejercer ese caudiato, o e ayo dé fedea de odos los tepos,bajo los efeos de la ss bsátl de 1989, o a pédda de opet-tdad de ss podtos fete los japoeses y eopeos y o a fala deata teaoal ae a desoposó del atgo Boqe de Eseqe e haía a eolqe de los aoeetos S eaó ás ded-da se podjo ate la asó akí de Kwat, popado la ayo aianza miitar tas e de a gea da, y qe tal opeaó se pode-a bao el adao de a ONU ea oda a edea de la eesaa o-beta paa oseg a áe espesa a fao de s ata Lapesdea Bsh fe po tao a obaó ete el «opleo de h-peotea» tas s posó sobe la URSS y las eesdades de ed as oosales dedas de Estado e a oya depesa El esta-do, a pesa de a eoe yeó de oa patóa qe spso a Ge-a de Gofo, o e e absoto apeado po a soedad estadodese,

azó po la qe e las eleoes de 1 99 e pesdee e deoado poel gobeado Wlla Clto, qe había basado s apaña e a ee-sdad de qe «Aéa olea a pesa e sí sa» la delada sta-ó ea, da a de la Gea ía, haía eoba feza al ad-oal asaoso estadodese

La pesdea de Bl Cto 993000) aposó po «deazgoseleto» e poíta teaoa, la defesa de poías soales qe e-tóaete elazaba o la heea keedyaa (feadas po el Co-geso e el pe adao y odeada ostesbeee s apaó eel segdo) y el apoyo a las eas fóas epesaales de eaó deqeza La oyta eoóa le e faoabe, pesdedo el país d-ae la etapa de crecimiento sostenido ás dadea y aelead desdelos años eta, lo qe peó reducir e décit federa s sb lospestos, al tepo qe Estados Udos epeaba el deazgo edt-o dal y el dóla oía a se la oeda ego del agtado eadoaeo globa. Los beeos de esta oya e peteo speaate a opó públa os eosos esádalos qe sapao odo sadao, stetazados po el seo ás oseado de epbla-so hasa aeaza o el imeachment

37

Page 336: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 336/367

Esa bandera de la moralidad y, más deerminanemene la promesa dela baada de impesos moivaron el reñido rino en las eleiones de2000 de George W. Bsh hijo del anerior presidene y gobeador del rioEsado de Texas; el reoo del repblianismo prono se evidenió en n

reforzamieno de miliarismo (reperaión de la niiaiva de DeensaEsraégia neva generaión de armameno esraégio) y el recore deprogramas sociaes Poo del programa eleoral pdo ser apliado: an-do aún se esaban esableiendo las bases de la neva adminisraión losaenados errorisas del 1 1 S ambiaron irresolblemene la orienaión dess obeivos. La «Gerra onra el errorismo» llenó el reso de ss dosmandaos desarrollando na polia exerior y de segridad ada vez másnilaeral rompiendo alianzas y onsensos aneriores y abriendo dos ge-rras simláneas en Aganisán e rak. Además de la no resolión de esos

onios el nal de s mandao esvo marado por la pronda risiseonómia y los grandes déis ederal y de la balanza omerialLas eleiones de 2008 levanaron na expeaión singlar y aapl-

aron al nevo presidene Barak Obama en qien se deposiaron odas lasesperanzas para la resolión de la ria siaión. Con na risis ineasin omparaión desde la de 1 929, rápida y dramáiamene exendida alreso del planea a onseenia de la eonoma globalizada Obama desa-rrolló programas de ayuda nanciera haia las enidades nanieras re-ormando el sisema de onrol e inremenando el papel del Esado en laeonoma. Con dos gerras inonlsas y enqisadas la neva presiden-ia qiso manener las posiiones pero reperando la perdida legiimidadineaional del liderazgo de la hipeoenia. Con n sisema de alianzasdebiliado en los úlimos años Obama se vio obligado a reonsrir onsensos para renar la esalada de poderosos adversarios enemigos expli-os y amenazas soerradas.

La consrucción de la Unión Europea

La larga marha de la onsrión eropea qe e relanzada a na-les de los años ohena on el Aa Únia Eropea ( 1 987) alanzó n hioon la rma del Traado de la Unión Eropea (Maasrih 1992), poseriormene ampliado en los Traados de Ámserdam (1997) Niza (2001) yLisboa (2009) Todos ellos reormaban y prondizaban los raados n-daionales doando a Eropa de n conjuno insiuciona y programá-ico qe senaba las bases de na niaión de heho en odos los ámbi-os maneniendo la soberana e independenia polia de los Esadosmiembros. El proeso qiso lminarse de la orma más radiional y am-

biiosa doando a Eropa de na Consiión; pero las dierenias enre373

Page 337: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 337/367

os Estdos ieros f de u ctució pedgógc sore cuddí pdó s det rtccó. os oetios detesero os sguetes

Socioeconómicos: Promocó de u progreso ecoómco soceurdo sostee e se crecó de mercado interior unicado y garante de a libre circulación de personas, mercancías y capitaes creeto de cohesó ecoóc socie grtice u e sr de desrroo e tods s regoes(especiee trés de os fodos esructures: EDEREOGA SE) Creció de Uió Moetr Europe (e susucó de Sste Moetro Europeo desrcudo e 1993)cu áxm tordd es e Bco Cetr Eropeo su oed eEuro (e gor desde e 1 de eero de 2002)

Políticos: Rercó de dedd coú de Uó Europe co coergec de s pocs exterores de segurddcuedo u tur potc de defes coú Desrroo de cooperció e os áitos de ustici seguridd eror. Creció grdu de cudd europe (sioizdo e e psporte de Uó) co e recoocmeto e odos os pses de ossos derechos cuddos. Trsferec pu de soer s sucoes suprcoes co e reforzeo de Prmeo Europeo coo represete de os cuddos prmer

ifestció de uó poític europe

E mpso europeo zó de u er decdd e proceso uicdor europeo e de Guerr rí descoposcó de B oue deEse icero picó de Uió E 1995 se egrro cooieros de peo derecho Sueci d Ausr (Norueg rechzópor segud ez e referendum s tegrcó) tepo e se sucedís peticioes de erd de pses perteecees tgo Boue deEse ue czó su mteriizcó e 2004 co icoorcó Uó Europe de diez ueos eros Estoi etoi tu Poo Repúc Chec Esoui Hgrí Esoe Mt Chpre Tres ños después se cuirí co etrd de dos ueos socosBugri Rumi (2007)

Ecoóic demográc geográcete Alemania reucdpsó ser e corazón de la nueva Europa, sd de dsó e uehí esdo drte Guerr rí. Uizdo coo se su sód ecoomí hái ecz dipoc e cosgió reccior mu rápidete os tmeos de Este tor ct te s potecsecedors e guerr er co u uicció ue o etó os

374

Page 338: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 338/367

emores qe drane medo sglo se aban esado manenendo la UResaba demasado ocpada con ss propos problemas neos y a los ala-dos occdenales se les convencó con dos argmenos de peso la zonaorenal se negraba en na nalerable Repblca ederal Alemana no

sólo negrada en las nscones eropeas sno motor decisivo de suavance; por oro lado las froneras de 945 no eran cesonadas el er-co conno se redca y se manena la rennca al empleo de armas n-cleares y qmcas El ombre qe aba drgdo el proceso ncadorHe Ko vencó en las prmeras eleccones de la neva Alemana apesar de qe el cose económco de la ncacón fe mco más alo delanncado (lo qe oblgó a sbr los mpesos y recorar gasos socalesmenras se dsparaba el desempleo la CDU renovó s mandao en 1994evdencando qe Alemana esaba dspesa a pagar el preco y a conver-

r Berln la neva capal en el faro ga de la neva Eropa. En 998 seprodo la aleanca recperando el SPD el gobeo encabezado porGerard Scrder (19982005) qe en alanza con Los Verdes amplaronlos programas socales e nroderon amplas polcas ecológcas. Desde2005 gobea en Alemana la CDU por prmera vez con na mer alfrene del eecvo Angea Mere nacda en la anga Alemana orenal en na prmera legslara el gobeo e en alanza con el SPD y rasganar las eleccones de 2009 con los lberales.

Los profndos cambos operados desde 1989 veron na nencadreca en oda Eropa expermenando na sere de necesdad reden-dora En Gran Bretaña ras res mandaos consecvos (qe la converan en la premier qe más empo aba gobeado en la sora cons-conal bránca Margare acer fe relevada por s propo pardo alfrene del gobeo S scesor fe Jon Maor qe sgendo na lneaconnsa se revaldó con el rnfo en las eleccones de 992 . Con naeconomía expansiva sin grandes probemas sociaes los dos asnosmás mporanes de s gobeo eron la aperra de conversacones parala paccacón de rlanda del N ore (ras vencnco aos de lca armadael RA anncaba en 1 994 n «alo el fego permanene» y la speracón

de la dvsón en el seno del Pardo Conservador enre los eropesas y los«eroescpcos» en n momeno de reanzaeno eropeo a ravs delraado Maasrc el ema era el prncpal reo de fro y el manen-meno del aslameno ena ya poco de esplnddo

La dvsón enre los conseradores y el desarrollo del «Nevo Labo-rsmo» ceron qe el Pardo Laborsa se mpsera por mayora absol-a en las eleccones de 997 s ben el gobeo lderado por Anony Barno zo abla rasa de egado acerano los dos grandes emas perssany Bar afronó con desgal decsón cuminó e proceso de pacica-

ción con la concesón de aonoma a rlanda del Nore y la conscón375 

Page 339: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 339/367

de un utogobieo de concentrción integndo miembros del Sinn Fein(bro poltico del I); l plena integración en el Sistema MonetarioEuropeo levó un itmo más pusdo pero bndonndo os ecelos nte-rioes y determinndo su incopoción ts l entd en vigor del Euro

Bi consiguió enov su myor bsolut en 200 y 2005 Su segundlegistr estuvo mcd por dhesión inuebrntbe l tesis de Ge-orge W Bush mpicndo Gn Bretñ en ls guers de Agnistán ycontr l opinión públic myoitri de k Ls tensiones intes dellborismo y el gotmiento del crism de Blir consejron su bndonodel pode (2007) dejndo e gobieo en mnos de su nteior ministro dnns Godon Bown El desgste de borismo en el pode y los eec-tos de l cisis económic hicieron ue en s elecciones de myo de 200se poduje un vuelco al panorama político británico con e l triuno de

un enovdo conservduismo su lder Dvid Cmeron se pesentó comoel heredero de thcherismo obligtoimente reconvetido po ls expeiencis globlidors

L estbilidd institcionl tmbién operó en Francia unue loscmbios ueon ún más prondos En mro de 1993 os sociists perdieon el gobieo trs tece ños de ejercicio ue se ticó en ls pesidencies de 1 995 con e triuno del gullist y lclde de Prs JcuesChirc poniendo punto nl ctorce ños de «mitternismo Ls poí-ticas neoliberales y puntds por os gobieos socildemócrts nteriores se pusieron en mrch sin timide por el gobieo Bdu reco

tndo gstos sociles privtindo buen prte de ls gndes empress esttes y nteponiendo l poltic ntiincionist considecionesgrntists sobre el mecdo lbor Aunue l econom rnces resutómuy benecid por ests poltics e cecimiento de desempleo e s-censo de utrderech y l pérdid de peso intecionl en especil res-pecto vecin Alemni) hicieron ue os ptidos del centrodeechguist giscrdino centrist) perdiern el poyo soci vo de uniuierd enovd en too l sociist Lionel Jospin ue encbeó colición vencedo en ls elecciones geneles de 1999 Por convenci-

miento o por necesidd de stiscer los socios de gobieo (comunistsy ecologists) Jospin puso en mrch innovadoras polticas sociales y la-borales ue pesr de i en contr de ls tendencis liberes imperntesdieron buenos rutos en e crecimiento generl de econom y del mer-cdo lborl Esto hio ue en ls siguientes elecciones presidenciles de2002 Jospin disputr l continuidd de Chirc pero un rdicición deelectordo hio ue no ps l segund vuelt 1 ue e empujó bn-don l poltic En ests elecciones Chirc se impuso ente l ultrdee-chist Jen Mrie Le Pen lrgndo su mndto hst 2007 Este segundoperiodo presidencil estuvo crcterido por l postur rnces de oposi

376

Page 340: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 340/367

cón a a ntevencón estadondense en Iak qe tensonó las laones tansatántcas la popa ndad eopea. Chac contó con ampasmaoís en a Asambea Fancesa qe ho qe os pmeos mnstosean de s coacón e beal JeanPee Raan el neogolsa Do

mnqe de Vlepn En as eeccones pesdencales de 2007 se mpso etambn consevado Ncolas Sako qe petendó devolve el potagonsmo a Fanca en el escenao nteacona eoando s vncacóncon Estados Undos jgando n pape más ambcoso en a Unón Eopea peo s plan de evtaa a economía tando poítcas neobeales concdó con e estalldo de la css goba 1 qe dcltó s ejeccón podjo ampas movacones en conta.

Itaia e sn dda e país donde más aectó la desapacón del Boque del Este. Con n sstema polítco qe desde 1947 se había basado en

la excsón del gobeo de Partdo Comnsta el más mportante detodo Occdente pmea ea poítca de país s desapacón dnamtó el entamado áctco en qe se había basado la Repúbca; a agtadacontnudad de os agentes polítcos qe la había caacteado concódesapaecendo patdos poítcos. Nada más cae e Mo el PC ncós tansomacón qe en 199 1 concló con a ndacón de Patdo Democátco de qeda PDS soctando de nmedato s ngeso en lanteacona Socasta El tadconal PSI vo en 199 cómo s líde expesdente del gobeo Bettno Cax se gaba del país paa eld esponsabldades penaes po corupcón desencadenando na css nteaqe condjo a pardo a s páctca desapacón. ambn en 99 se agmentaba en peqeas omacones e partdo qe había sdo el pncpalcondcto de a Repúblca la Democaca Cstana llegando a se pocesado s últmo gan íde pesdente de gobeo en vaas ocasonesGlo Andeott 1 995

En medo de escándaos poítcos descbmento de tamas genealadas de corrupcón eparo del pode (angenópolis) de oganaconessecetas Loga P2 opeacones sbvesvas desde el pode OpeacónGado qebas adlentas Banco Ambosano entamente dante

la segnda mtad de a dcada e emegendo un nuevo sistema de pa-tidos tendentes a a conormacón de dos gandes opcones de centodeecha La Casa de las Libeades centoqeda El livo an pesstendo la atomacón de pados polítcos caacteístca del anteo peodo Este nevo sstema qe no ha omlado na eestructacónconsttconal ha encontado nmeosos obstáclos apacón de tensones terrtoaes esgmento de la tadeecha enovada actvdad maosa o apacón de ídees medátcos convedos en polítcos poplstastodo ello dento de n escepticismo social sobe la clase política a pé-

dida de las señas de identidad de a izquieda, pncpal ea junto a377 

Page 341: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 341/367

otros partdos de centro ntegrados en El Oo de los gobeos de 1 996a 00 La ncapacdad de la querda para transomar el sstema produo el truno contundente de So Beruscon en las eleccones de mayode 00 1 utlando un populsmo medátco la mayor ortuna personal del

país sendo dueo de mayor congomerado de empresas de comuncacóny con graes problemas udcaes recbía el encargo de transormar un ss-tema que había demostrado sus debldades durante la útma década. u-rante a prmera década de sgo XXI Beruscon ha domnado la polítcataana sendo prmer mnstro en aras ocasones y ero opostor enotrs; su nterpretacón nconalsta del Estado y su ausenca de escrúpulos a la hora de enrentarse a otras nsttucones han perpetuado a característca nestabldad potca talana

La nueva Rusia

Cuando e da de Nadad de 199 1 a bandera roa con la ho y el mar-tlo ue arada en las amenas del Kremn no sólo desaparecía un régi-men plític nacinal con é se hunda la que durante el sgo XX habíasdo gran alteata al modeo poítco de la democraca bera y al mo-delo económco captasta la supepotenca que haba sostendo a bpo-ardad munda y conducdo con mano érea el destno de meda Europae Estado que se había autoprocamado «patra de todos los proletaros del

mundo» el sstema poítco que haba sdo deenddo y por el que habanluchado mones de personas de todo el mundo a o largo del sglo XXAquellos sectores ntransgentes que haban organado el golpe de Estadode agosto de 99 1 para mpedr la renoacón de sstema eron quenesprecptaron su runa Gorbacho que no pudo etarlo y nada pudo hacerpara soocarlo se conrtó de pronto en presdente de un Estado que comotal ya no esta La descomposcón y denta desaparcón de a URSSprodujo un terremoto en a geopolítca europea la caída de impeio so-viéico liberó y transrió el prtagnism a s nacinalisms, produ-

cendo una redencón de ronteras y el surgmento o resurgmento denueos Estados sólo en el área euopea se ndependaron Estona Letona Ltuana Belosa Ucrana y Modaa a o que habra que sumarla dsón de Checosloaqua y a ragmentacón de Yugosaa

Quen de hecho haba consegudo hacer racasar e golpe de agosto eel pueblo moscota con el presdente rso Bors Yeltsn a la cabea quense conrtó en el hombre ere del nueo Estado encedor en las elec-cones presdencales de 199 y 996. ormalmente a URSS se conóen la Federció de Esdos Idepediees en septembre de 1 99 1 peropaa entonces as repúblcas báltcas ya habían consegudo el reconoc

378

Page 342: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 342/367

mieno ineaional de su independenia e inmediaamene desps lessiguieon Bieosia Uania Moldavia y as epúbias asias(donde esalaon onios foneios e ineos) y asiias Rsia hee-d e poagonismo ineaiona de a feneida URSS peo s peensin

de manene una polia de supepoenia pono se vio supeada po losenomes pobemas ineos a os qe debi hae fene a lo lago de adada de los novena Como os dems Esados exomunisas euopeospeo a na esala mho mayo lo que aeenaba exponeniamene sdiuad debi enfena es gandes desaos: la eain de n nevoEsado la veebain de una eonoma de meado y a ansfoainde na soiedad aosumbada a diigismo y paeaismo gubeamena-es; o que Yesin sinei en el ema de s pime mandao: «el tánsitohacia el mecado la democacia». Sin embago a heenia esua

de a URSS y los gaves eoes polios hiieon que a nal de su se-gundo mandao en 2000 el «objeivo hisio» de Yesin esuviea lejosde onseguise

En 1992 en en vigo la nueva Constitución sa de caácte e-deal pesidencialista, on un legislaivo divido en dos maas (Dumay Consejo de la Fedeain) a Consiuin esablee el Esado de dee-ho homologando al Esado uso omo una demoaia de oe oiden-a la pivaiain de la mayo pae de las empesas y monopolios esa-ales la libealiain de la poduin y disibuin de meanas y se-viios la onveibilidad ineaional de ublo y la eain de un nuevosisema banaio y busil hiieon que la eonoma sa enaa en la eo-noma de meado. Peo esas pondas ansfomaiones se enonaonasadas po la oninuidad buoia a uinosa haienda públia la gi-ganesa deuda exeio a genealiada oupin adminisaiva la fau-dlena pivaiain de as empesas públias a polifeain de una -pida ed maosa la mulipiain de las difeenias soiaes o la quiebadel ooa sido sisema saniaio y eduaivo

El segndo mandao de Yesin esvo aaeiado po sus esfeospaa manenese en el pode o que onsigui on el apoyo de a nueva aa

lase eonmia eniqueida po su poia pivaiadoa y os diosineaionaes. as un osaio de pesidenes de gobieo en agoso de1999 nomb a Vladimi Puin qe en mao de 2000 veni en las ee-iones pesideniales su gesin ha esado aaeiada po engias me-didas que han efoado e enaismo eduido e pode de las maas ysaneado el nionamieno adminisaivo peo ambin han eoado lalibead de expesin dando n ampio poagonismo al Seiio Fedealde Seguidad (heedeo del KGB) y endueiendo las eaiones on Oidene En 2004 Puin enov el ago pesidenial on el espaldo de 72%

del eeoado eaiando en su segndo mandao una eiene onen379

Page 343: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 343/367

tración de poder y erradicacón de cualuier erza o personadad ue pu-diera cuestonar su hegeona. o que e pertió designar a su sucesor,Ditri Medvédev (200), ue a su vez nobró autoátcaente a PutinPrer Mnistro El increento del precio de as ateras prias de as que

Rusia es gran tenedor, y el increento y ejora de as explotacones y acoercazacón de os productos ha hecho ue e país vueva a crecergenerando rqueza y ejorando ostensibleente e nivel edo de vda 1que a su vez reerza la estabidad del régen y perte a Rusia conso-idar una potca exterior de creciente protagoniso

E surgimiento de poder asiático: China, India Japón

Desde que en os años sesenta coenzara a hablarse del «ilagro ja-ponés», el escenaro asiático ha ido increentando pauatinaente la aten-ción occdenta. E sato cuatativo ue supuso en buena pare de a regónla aplicacón de os métodos industriales japoneses hzo ue e fenóe-no se reprodujera a enor escaa pero con ayor trascendencia. a enton-ces aiwan y Corea de Sur coenzaron a euar el creciiento japonés,y a nales de os setenta se les haban unido aandia e ndonesia uejunto con Sngapur y ong Kong ncoorado a Chna en 1 997 confor-an e grpo de «tigres asiáticos». El creciiento sostenido de estas econoías de Asa oriental alcanzó en las ltias décadas unas tasas no igua-ladas por ninguna otra región del undo, 1 que hizo que el eje atlánticoera debiltándose en favor de un ayor peso de as orllas de océano Pacco. sin ebargo, an faltaba la transforacón ás portante quearrastra la causa ndaenta del increento de nuencia de a región elascenso durante as dos ltas décadas de ndia y China.

China e India suan conjuntaente el 40% de a poblacón activaundal, convenconaente coprendida entre los 15 y los 64 años.Mientras la ayor parte de esta población se dedcó a labores poco pro-ductvas o de subsistencia el desarrollo de abos pases e uy liitado.

El salto cuatativo de las econoías respectivas se ha producdo por e in-creento de los sectores ndustrales y de servicios. Durante as ltiasdécadas, en Chna e nda se ha producdo un oviento aboral sosteni-do de traspaso de capacidades entre un sector agrario niciaente pocodesarrolado y un sector industrial en peranente crecento Esto es haperitido tener unos índices de crecento de P durante este perodoue superan el 10%, pasando de tener un peso en e producto bruto un-dia de 2% en 1 90 a casi e 1 5% a nales de esta década. E resultadoás trascendental a nive estratégico es ue China se ha convertido en asegunda potencia económica mundia E éxito de las transforaciones

0

Page 344: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 344/367

eonómas de Chna e nda no sóo ha resado ruadad a remenode reso de as eonomías asáas sno ue ha sdo un faor ue ha onrbudo de forma drea a su nremeno. Japón ha manendo su desaado pueso en a eonomía munda; s ben odos os índes señaan su de

nar respeo a asenso hno no ourre o msmo respeo a EsadosUndos o os países europeos. E reso de os gres asáos aún reerzanmás ese proeso de reene rasendena asáa en e mundo gobazado.

E nremeno de peso eonómo asáo ea onsgo e asenso desu poder poío y mar as sódas bases en as ue se asena ese remeno haen ue as oyunuras adersas an sóo puedan redur o rerasar su dmensón pero nuna reerr a dnáma ya marada esa dnáma edena su hegemonía para medados de sgo XXI

Evlución e ls países latinamericans

E ssema poío basado en e Esado de dereho fue más una exepón ue a norma en os países anoameranos durane a mayorpare de sgo XX; desde e na de a guerra munda hasa os años noena a araerísa prnpa de a da poía de a regón (sao easo de Méxo) e a inestabilia. Durane os años ohena a rssreda prepó a oda a regón en os peores regsros gobaes de a

hsora (la década perdida), deparando omo úno efeo poso aransferena de poder de gobeos auoraros a ssemas demoráos.a oa demorazadora senó as bases para una normazaón ososa ypreara durane os noena y pese a os graes dés de gobeabdadaanzó a prmera déada de sgo XXI on una esperanzadora apuesapor a cnsliación enitiva e regímenes emcrátics dsfrandoademás de mayor y más exenso perodo de remeno onuno de úmo sgo.

a resauraón demoráa en Argentina se produo en dembre de

983 ras e fraaso de a Juna Mar ue había manendo una dadura durane oho años en a guerra de as Manas. ras un prmer perodo de gobeo de a Unón Cía Rada y a presdena de Raú Afonsín (UCR) enrada en udar e régmen daora y afronar a granrss eonóma en 1989 oía a poder e ardo Jusasa (peronsa) on Caros Saú Menem en a Casa Rosada ue apó ssemáamene os precepts ne liberales (prazaón de seor púbo reduón de aranees berazaón de os merados) y dseñó un nueo ssema nanero ue suponía a pardad de peso on e dóar (ey deonerbdad) A pesar de su edene reuperaón durane buena pare

de os años noena a perssena de a paria la epenencia exte3 8

Page 345: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 345/367

rior condueon al pas a una de las peores crisis de su histoia (noveme de 200 eneo de 2002) sucedéndose tes pesdente en apenas dos semanas a causa de a moviación popula conta las meddas de estcciónde depóstos (coalito) Las eecciones de 2003 depaaon a continuidad

peonista con Nésto Kichne en la pesidenca; su gestón ha uscado elcontaste con as potcas neoeaes peo sin sairse de a ortodoxia deas grandes institucioes ancieras internacionaes; consguó devove a conana a los mecados exteoes ncementa el B educi lapoea aumenta los puestos de taao gacas al ncemento de las expotaciones agoganadeas la mao explotación de los ecusos enegéticos. Estas polticas encontaon una decta continuidad ao la pesdencia de su esposa Cistina Kichne desde dicieme de 2007.

La dctadua instauada en Brasi en 1 964 e desmontada po las popias eas amadas desde nales de los años setenta ocupando a pesidenca en 1985 José Sae Su lao undamental e senta las ases deun nuevo égmen poltco ecogido en a Consttucón de 988 Duantela siguiente década Basl tvo goieos leales (Collo de Mello tama anco) socialdemócatas (Cadoso) que deieon hace ente a ascisis de 1993 998 peo ecupeaon la conana nteaconal aumentó el empleo gacias al incremento de tejido industria brasieño la expotación de recursos naturaes El gan camo se poduo en 2002cuando acanó la pesdenca Luis nco Lula da Silva (aido de osaaadoes); su goieo se ha caacteado po una mu amiciosa po

ltca de epato de la quea potenciación de desaollo nacional expansón de la inuencia exteo de BasilEl égimen mita ldeado po Augusto inochet sepultó el sstema

democtico en hie el ms longevo del continente hasta 973; la dictadua peduó hasta 990 cuando se mpuso en las uas una coalicón depados (Conceación de atidos po la Democaca) que goeó Chehasta 2010 sucediéndose as pesdencas de aticio Aln Eduadoei Ricado Lagos Michelle Bache1et. Las poíticas económicas ortodoxas podueon un cecente desaolo industa agao que unto aas mateias pmas sieon paa ana un competitivo secto expotado.

Las poíticas sociaes edueon los nivees de poea meoaon os sistemas educativos santaos En as elecciones de 20 1 0 se poduo el gancamo egando la deecha democtica a pode mediante a pesidenciade Seastn ñea

olticamente oombia se caacteió duante el últmo cuato delsiglo XX po a alteancia en el goieo de os dos pados tadicionaes la pesistencia actvidad de las gueillas e cecimiento de las actividades del nacotco en contaste con todo 1 anteo la soidez desu desarroo económico. En las eeccones de 2002 se impuso po pimea ve desde la ndacón del sstema de paidos tadconales un can

382

Page 346: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 346/367

didao ajeno a mismo el exiberal Ávaro Uribe en a presidenia hasa200 Su programa presena res grandes vecores: ucha conra la insurgencia poíicas económicas liberalizadoras y renovación de sisema políico coombiano

La originalidad de sisema de México radicó durane décadas en susolidez estabilidad descansando en e ininerrmpido eercicio delpoder por pare del Parido Revoucionario Insiucional (PRI) ue enróen crisis a 1 argo de los años novena mienras comenzaba a disfruar delos benecios del Traado de Libre Comercio con Esados Unidos y Canadá. Tras 71 años de gobieo en as elecciones de 2000 venció el conservador Parido de Acción Nacional (PAN) ue siuó en la presidencia a Vicene ox siendo relevado en 2006 por eipe Caderón ya con mayoríaen e Parlameno. Su gesión esá caracerizada por una reducción de la burocracia federal un recore fácico de la auonomía de los Esados y la re

ducción de os programas sociaes la economa mexicana crecienemeneinegrada con a de Esados Unidos maniene unos índices de cecimien-to notables, fundamenalmene basados en os alos precios de a exporación peroera la creación de ejido indusrial subordinado (mauiladoras)las remesas de emigranes y la inversión exerior

E sisema políico de Venezuela esuvo dominado desde el n de ladicadura de Pérez iménez ( 958) por e biparidismo Acción Democráica (nacionaisa y progresisa) y COPEI (democracia crisiana) ue enróen uiebra a mediados de los años novena E riunfo elecoral de Rafae

Cadera (1994) a frene de una coaición progresisa (Convergencia) puson efecivo a ismo anerior pero no consiguió soucionar os prondos probemas del sisema paradóicamene causados por a riueza peroera. En las elecciones de 998 se impuso un outider del anerior sisema el excorone ugo Chávez proagonisa de un golpe de Esado fallidoen 992. Su programa inicial enía res grandes objeivos reforma consicional lucha conra a corrpción y frene a a pobreza Uilizando losinsrmenos de Esado y aeniéndose escrpulosamene a la ey vigeneChávez ha ido ransformando el régimen venezolano hasa converirlo enun bonaparismo popuisa cobijado bao a gura oémica de Boívar. La

nueva consiución de 999 cambió el nombre al país República Boivariana de Venezuela y con ea se e polarizando la escena poíica.

EL NUEVO OEN NTERNACONAL

Las nuevas tendencias de las elaciones intenacionales

El largo enfrenamieno indireco enre Esados Unidos y a Unión So

viéica ue había ndamenado la Guerra ría acabó deniivamene con383

Page 347: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 347/367

e a e a URSS E eemeo má uyee e a eacoe eacoae e a úma cuao écaa eapaecó ápamee, eao coaa o equema epeavo y a eecucó e acuacoe que e haba maeo páccamee aeabe ee e e a

Segua Guea Mua. Auque a epecuó e eo cambo acaó oo e muo, a coecueca má eca e poueo e Euopa, co a disoución de Boque de Este y a transición de os paísesque o integraban haca egmee poco y ema ecoómco homoogabe a u veco occeae. La popa mpoó e a URSSo oge a quce Eao epeee, que ebeo hace fee ape eao e cofoma a eca eaae, ecoa u aeavo ema e eacó co a eaa Rua y eña ua poca exeoe que poyecaa u ueva eaa a eo e muo. Icuo eo e Rua aguo eoo peeeo egu e camo e auoeemacó ecoo po a aeoe epúbca feeaa,mupcáoe a eó y egao a ve e efeameo abeo eChechea. Auque e coco má aceea e pouo a coecueca e a ecompocó e Yugoava, oe a peeoe hegemóca eba e veo coeaa co e cemeo e a feecacó eaa e bae écca, egoa y cuua, abeo ua uceóe amáca coea que evoveo o faama e a guea y ea mpea éca a coaó e Euopa.

La Organización de Naciones Unidas e vo muy efoaa co e

e a Guea a Deapaeco o obácuo que haba maeo meaaa u acacó uae a écaa aeoe y mupcaa aeceae e eecó ae a péa e gobeaba e aguoEao e Tece Muo, a ONU eecuó u ema e eecóe a eoucó e coco y abó u ebae obe a ecea e preservar a seguridad, que o oge a a geeacó e uevo cocepo y pogama e acuacó veo e a pa, eafo e meo,Eao fao, egua humaa, epoaba e poege, que paeaba e u cojuo e mayo ebae obe a eeca a có y a o

gaacó e a ONU ee e momeo e u ceacó.

Conictos heredados de a Guerra Fría

E a e a Guea a e camee eeao como ua ocaó eva paa acaa e eaoo geea y a opoua paa ecove a veó e poe ecvo haca instrumentos de pro-greso goba La aacó e eeameo ee a upepoecapema vaca u cemeo e a coopeacó eacoa y e e

384

Page 348: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 348/367

niio ino e os ineeses goaes soe e excsiismo ieoógico oieniaio. Peo pono as espeanzas se ieon enenaas a a eaiae a esesaiización a qiea e a goeaiia

ane a Gea ía oo conico ea inepeao a a e en-

enamieno ene as speoencias e hecho s ineención ieca oinieca se pocía con a inencionaia e eoza o ssii e poegeamena emanano en oo caso n oaecimieno e as asese Esao. Tas a esapaición e a URSS y e na e esa ispa ie-oógica goa os conicos eaon e esa eeenciaos a ea po qe eieon se anaizaos ese pespecias neas e enonces can-o sgió a eiencia e qe a debiidad estata sponía e oma iec-a n eemeno e peuación en a coniencia ineaciona poda legar a ser un serio peligro paa s segia.

ese comienzos e a écaa e os años noena se mipicaon eoma exponencia as misiones internacionaes de pacicación Feasmiiaes o poiciaes ajo e ieano e oganizaciones minacionaes conano con e manao e Naciones Unias eaizaon intervencionesmanitarias se inepsieon ene eas comaienes o ayaon aesescaa conicos en Eopa Asia Áica ane a pimea pae ea écaa esos conicos se peciieon como casos exenos poco ecicnsancias aiaes como a aecación e anigo Boqe e Eseos pocesos e inepenencia e a aniga URSS o a egaación e e-gímenes aoiaios en Áica Ean po ano a erencia menos agrada-ble del siglo ; peo e opimismo qe pocía e na e a Gea ía a conana en os enecios e a goaización hizo qe ean ine-peaos como epienómenos pnaes qe e esaoo niesa so-cionaía ácimene Sin emago a naia a écaa a pesisencia eesos conicos an amáicos como anáqicos aemás e genea en aopinión pica mnia n eiene maesa cpae oigó a inepe-aos ese n pisma menos opimisa Si ane a Gea ía a pin-cipa ene e emo ea a oaea e Esao enemigo ahoa se peci-ía qe ea s eiia a ene e conicos amenano a peocpa-

ción po os Estados fados. La eiia e Esao a asencia einsiciones ees na aminisación esponsae se coniieon en-onces en n asno namena en e oen ineaciona e fenómenoe os Esaos faios pasó a anaiase ao e pisma e la seguridad.

Estados fallidos misiones internacionales

E na e a Gea ía conomaa como sisema e segia go-

a en cano ineeación e oo conico amao en cae e enfen385

Page 349: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 349/367

tamento ente as supepotencas, supuso la apacón de una nueva onepión de papel de Naiones Unidas fente a contoesas y enfenta-mentos oentos Peo más mpotante de todo, pemtó el nouca-mento de la ONU en la peencón y esolucón de conctos en un maco

no estngdo excusamente a enfentamento ente Estados La fag-mentacón de Yugosaa y e nmedato concto amado 125 conas sangentas consecuencas habdas en Bosna, y muy especalmente egenocdo desencadenado en Ruanda (ente 00000 y 800000 sees u-manos asesnados en apenas tes meses), no sóo motaon a apacónenfátca en a opnón públca nteacona de una oblgacón moa de n-teen paa mped a epetcón de taes atocdades, sno ue tambénlegtmó a ampacón de la capacdad nteenconsta de Nacones Un-das

Los pogamas de prevenión resouión de ontos apaeceoncomo una esponsabldad de a comundad nteaconal, desde ue e en-tonces Secetao Genea de Nacones Undas, Boutos Gha, os ncuye-a en Pgama paa la Paz 12 pesentando e concepto de peen-cón de conctos como poítia estratégia paa la ONU De este modose desdobaban las ncones de ente peseado de a paz ue NaconesUndas to desde su ndacón denendo y ancando judcamente losmedos con ue la ONU tataa de ejecuta esa peencón y esolucón deconctos estabecmento de a paz eacemaking) mantenmento de lapaz eacekeeping) e mposcón de a paz eaceenfcement) añadén-

dose posteomente, dento de os pogamas de gestón postconcto, laconsodacón de la paz eacebuilding). La ONU se ogaba a esponsa-bldad de peen a olenca antes de ue as tensones y os conctoseosonaan los sstemas poltcos y económcos hasta e punto de colap-saos

En e cento de estas nueas concepcones geneadas duante os añosnoenta sobe a segudad nteaconal se encuenta, sn ebaja a tas-cendenca del Estado, a eaozacón de ndduo en comundad, a Seguridad Humana Las nsttcones de Estado en geneal, y as Fuezas

Amadas muy en patcua, tenen la esponsabdad de potege a los cu-dadanos de las agesones exteoes peo más alá del dato estadstco, e-suta sgncato compoba ue a lago de sglo XX e peodo conlas más tebes contendas bélcas de a hstoa de la Humandad se po-dujeon más muetes en conctos nteos o depuacones y po lmpezaétnca de os popos gobeos ue as causadas po ezas enemgas ex-teas Po útmo no se puede olda, en útmo extemo, ue todas lasmuetes poocadas po el conjunto de gueas, genocdos y actos teo-stas no alcanzan a las ue han poocado el hambe, as epdemas y osdesastes natuales sobe pueblos cuyas nsttucones y gobeos eon

38

Page 350: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 350/367

ncapace de reponder a a necedade báca de u sidad Pea razón durane a úma década e ha pueo un epeca én cur eo ema en a concepcón de a egurdad neacona

E S sus consecuencias

Por u epecacuardad ecenográca u racendenca en a poíca de a hperpoenca munda y u unveradad a er conempado endreco por ceno de mone de epecadore de odo e mundo e e ha converdo en un ho ndamena de a hora acua marcando deforma conundene e comenzo de go XXI

Lo efeco má mporane de e produjeron en Eado Undo pero u repercuón egó a odo e mundo a hacer vaia de fomasustancia as oticas exteioes de Defensa de a hperpoenca uepara enonce era únca e ndcuda á aá de dear una repuea ao aenado a nueva predenca de George W Buh dearroó odo unenramado de cambo egavo reforzameno de a auordad predenca endurecmeno de poíca de conro ncremeno de preupueo mar y de programa de accón exeror aumeno de a preenca mar en e exranjero parcpacón acva en odo o ecenaro práccade a guerra prevenva ue eron preenado de forma conjuna comoo eemeno arcuadore de a «Guea conta e teoismo».

Lo efeco cauado en a únca uperpoenca y a reaccón de Eado Undo cauaron un mpaco goba Sguendo e cáco euema depenameno errora de accónreaccónaccón a repuea de EadoUndo a o aaue errora e agreva o ue a u vez conguó unncremeno de egmdad de o paneameno uenado por o errora E reuado na e a desestabiización de todo e Medio Oiente, a regón má rca en hdrocarburo o ue aumenó conderabemene e preco de a energía a ecaa munda

Lo aenado eora de S uveron u conecuenca má dra

máca en o ca re mare de perona ue perderon a vda La egunda repercuón nmedaa eron a enorme pérdda ue upuerona deruccón de Word rade ener y a repercuón nanánea en aeconomía neacona A coro pazo ea ncdenca e muy negavaprovocando a aarma de o mercado buráe y enorme pérdda enndura an enbe como a aeronáuca y e urmo Sn embargo areaccón de a auordade nancera a odez de mercado goba y acapacdad de ucón en ema de economía abera congueronreponder en un pazo medo enando a bases de una ida ecueació en o ao guene

387

Page 351: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 351/367

La pncpal consecuenca polca de los aaues eosas del l l Se a ponda rasfrmacó esraégca de a agenda eeo de Esados Undos decdda a epanea y efoza su acuacón eeo con laayuda de la eza mla En Washngon se mpuseon os planeamen

os neoconsevadoes, ue peendan mpone po la eza ansconesdemocácas ue dean paso al esabecmeno de egmenes anes y peseva de ese modo los neeses de Esados Undos

Inmedaamene después de los aenados eosas de l l S se puseon en macha nvesgacones ue deemnaon la esponsabldad en aoganzacón A Qaeda pesoncada en su mámo lde e l saud Osamabn Laden Con el espaldo de una oleada global de soldadad, Bush pusoen macha una fesva píca y mar paa capa a los esponsabesWashngon pesonó al gobeo albán de Afgansán al ue no econoca ocalmene, paa ue enegaa a Bn Laden y los pncpales dgenes de la oganzacón a negase e égmen albán a coaboa su sueese unó a a de la oganzacón ue haba cobjado en suelo afgano Tasconsegu el espaldo de Nacones Undas, el 7 de ocbe comenzó la opeacón mla ibead Duadea ldeada po Esados Undos con laayuda deca de Gan Beaña y e espado de la Alanza de Noe unaheeogénea coacón de afganos conaos al égmen albán as gandes opeacones mles se deon po concludas dos meses después desu nco una vez ue Kabul (3 de novembe) y Kandaha (la capal espua de los albanes) haban cado en manos de a Alanza de Noe N

Osama bn Laden n el lde albán el mulah Oa Mohamed eon capados a pesa del na de la guea Afgansán no haba enconado apaz

En su dscuso sobe el esado de la nacón ane el Congeso en eneode 2002 el pesdene Bush señaó ue la campaña en Afgansán deba enendese an sólo como la pmea eapa de a «Guea cona e eosm>, señalando un Ee de Ma Iak Ián y Coea del Noe como ame-azas a a segurdad eraca Ea un dscuso con un pogamamuy dsno al de sólo un año anes peo los aenados eosas egmaban el cambo poducdo Sn embago a gan sodadad neaconalalcanzada as se vcma de os aenados comenzaba a educse po unapae ane el facaso ue supona a ncapacdad paa capa a Bn Laden,peo sobe odo po neease desde e eeo ue el go de a poca esadoundense esponda menos a un afán de jusca ue al deseo deefoza su hegemona en Oene Medo Duane odo ese año se podujoa pesón paa ue Nacones Undas espadaa un aaue cona el égmen de Saddam Hussen ncemenando la ensón ene los alados occdenaes y suscando una cecene oposcón de la opnón públca nenacona

388

Page 352: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 352/367

a guea de Ia cmenzó e 20 de maz de 2003 cad adUids c e espad de ua caició ad hc ue sav Ga Beaaapeas uv ieeció duae a campaña La sucesió de aaue aées y azamie de misies baió a esisecia iaí cmezad as

peacies eeses ue ápidamee se iea e as auas mespámicas acazad e aepue y ead e Bagdad e de abi E1 de may e u escegác ac de vicia e pesidee Gege WBus pcamó e a de a guea desde a cubiea de u paaviesSi embag a guea disaba de esa ccuida. Cm e Afgaisá emiadas as gades peacies miiaes y decad e égime de Saddam cmezaba ua aga psguea a e cus as siee añs de cupació a siuació se ecuea ejs de esabiizase La imediaa disució de ejéci y a pica iaes pvcó iiciamee ua ga

iseguidad pbica pe sus pees efecs se pduje c a apaicióde ua gueia eegéea ue sumada a a apaició y desa degups eisas a asad e pas desde eces

DOCUMENTOS

XO DSCURSO SOBR L SADO D A UNIÓND GORG W BUSH

uestro objetvo] es prevenir que egímenes que apoan a terror amenacena stados Unidos o a nuestros amigos aiados con armas de destuccón masi-va Agunos de estos egmenes han estado bastante calados desde el de sep-iembre. Peo conocemos su vedadea natraeza Coea del Norte es un régimenque se está armando con misiles armas de destucción masva mientras mata dehambre a sus cudadanos. Irán anda enégicamente tas estas armas exporta te-rror, mientas que unos pocos que no han sdo elegidos reprimen e deseo de ibetad del pueblo an. Irak sgue haciendo aarde de su hostiidad en contra destados Undos] apoando e teor l régmen raqu ha consprado para de-sarolar ántrax, gas nerioso armas nucleaes desde hace más de una décadaÉste es un égimen que a ha utilizado gas venenoso para asesinar a mles de suspropios ciudadanos, deando cuepos de mades apiñados sobe sus hios muer-tos. Éste es un régimen ue aceptó as nspeccones nteacionales uego ex-pulsó a los inspectores. ste es un régimen que tiene algo que ocultar al mundocivlizado stados como éstos, sus aliados teoristas, constituen un eje delmal que se arma para amenazar la paz del mundo

George W Bush Discurso sobre el estado de la Unión. 9 de enero de 00

389

Page 353: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 353/367

TEXTO DSCURSO DE BERCY

El ensameno únco, que es el ensameno de quenes lo saben odo, dequenes se creen no sólo nelecualmene sno ambén moralmene or encmade los demás, ese ensameno nco había denegado a la olíca la caacdadara exresar una volunad abía condenado la olíca abía rofezado sucaída marable frene a los mercados, las mulnaconales, los sndcaos, nerne Se sosenía que en el mundo al cual es ho, con sus nformacones que se dnden nsanáneamene, sus caales que se deslazan cada vez más rádo sus oneras amlamene aberas, la olíca a no jugaría más que un aelanecdóco que a no odría exresar una volunad, orque el oder rono esaría comardo, dludo, dserso en red; orque las oneras esarían oalmene aberas los hombres, los caales las mercancías crcularían sn obedecera nade Pero la olíca reoa Reoa or odas ares en el mundo La caídadel uro de Berlín arecó anuncar el n de la sora la dsolucón de la o

líca en el mercado Decocho años desués, odo el mundo sabe que la sorano ha ermnado, que semre es rágca que la olíca no uede desaarecerorque los hombres de ho senen una necesdad de olíca, un deseo de olíca como rara vez se había vso desde el n de la segunda guerra mundal

Ncolas Sarkoz Discurso de Bercy, 2 de abrl de 2

EXO DSCURSO DE ESTDURA DE BARAK OBAA

e reseno aquí ho humldemene conscene de la area que nos aguarda,

aadecdo or la conanza que habés deosado en mí conocedor de los sacrcos que hceron nuesros aneasados [ ] Es ben sabdo que esamos enmedo de una crss Nuesro aís esá en guerra conra una red de volenca odode gran alcance Nuesra economía se ha deblado enormemene, como consecuenca de la codca la rresonsabldad de algunos, ero ambén or nuesrancaacdad colecva de omar decsones dcles rearar a la nacón ara unanueva era Se han erddo casas se han elmnado emleos se han cerrado emresas Nuesra sandad es mu cara nuesras escuelas enen demasados fallos cada día rae nuevas ruebas de que nuesros usos de la energía foralecen anuesros adversaros onen en elgro el lanea Esos son ndcadores de unacrss, sujeos a daos esadíscas enos fácl de medr ero no menos ron

da es la desrccón de la conanza en odo nuesro erroro, un emor erssene de que el declve de Esados Undos es nevable la róxma generacónene que rebajar sus mras o os dgo que los roblemas que nos aguardan sonreales Son graves son numerosos No será fácl resolverlos, n odrá hacerse enoco emo Pero debes ener clara una cosa, Amérca los resolveremos o esamos reundos aquí orque hemos escogdo la eseranza or encma del medo,el roóso común or encma del conco la dscorda o venmos a roclamar el n de las dsuas mezqunas las falsas romesas, las recrmnacones los dogmas gasados que durane ano emo han sofocado nuesra olíca

Barak Obama, Discurso inaugurl. Washngon, 2 de enero de 2

30

Page 354: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 354/367

SA

Abdicar Cede o eca a a sobeaía de pebo eca a otasdgdades o empleos

Absoutismo Docta e atbía al sobeao a cocetac de ospodees legsatvo eectvo y dcal. El dameto teco depode absolto e ecado po Jea Bod (1 530 596) e s oba

Los seis libros de la República. S teoía del estado stcaba e podeabsolto ae o abtao del moaca e estaía obgado aace stca a espeta los cotatos a otoga y a deoga leyes. Estadocta e defedda po Tomas Hobbes (5881679) e stcae s oba Leviatán la ecesdad de absoltsmo paa evta a aa-ía el caos y la evoc.

Accin directa Páctca empleada po e aasmo date e sgloXIX e las elacoes ete patoos y obeos e egaba a eces-dad de teedaos. A pcpos del sgo «acc decta» de-

sgaba toda elga atetado sabotae ocpac de fábcas o le-vatameto evolcoao eco e ga de acc paametaa.

Afrancesados Nombe e se do a los españoles e pestao a-meto de deldad a ey José 1 Boapate desde s pocamaccomo ey de España po deceto mpeal de 6 de o de 1808Este ombe se exted a los e de aga foma coaboao co losfaceses S úcleo pcpa estaba fomado po poítcos lstadose destacao date el eado efomsta de Caos 11 y e ve-o cotadas ss catvas date el eado de Calos IV co a po-

ítca absotsta segda po el valdo Godoy. Ete ss más destaca39

Page 355: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 355/367

ds persnajes cabe car a Jsé de Azanza OFarre Cabarrus Ur-uj Feández de Mran ec Ls arancesads ern reprmdy casads pr Feand VII ras su vuela a España en 8 4

Al hrn Es e l smb de a cncenracón empresaral y nanceranecesara en a ndusra sderrca Sre para la bencón de herry acer

Anarqusm Dcrna plíca basada en la abcón de da rma deEsad de be y en la exalacón de la lberad de ndvdu Encnsecuenca prpuna la desaparcón de cuauer rma de aur-dad pr cnsderarla ncva y perjudcal para ls ndvdus Deen-de a psbdad de ndar una scedad ue se audrja sn empearnnún p de caccón exerr basándse exclusvamene en la edu-

cacón y la bndad nnaa de ls hmbres Sus prncpaes deólsern Prudhn Bakunn y rpkn

Armsc Suspensón de hsdades pacada enre puebs ejércsbeleranes

Aurarsm Rémen plc ue lma dcaramene e ejerccde las berades ndvduaes de ls cudadans

lchevque Fraccón mayrara y radca del Pard Scaldemócraars drda pr Lenn ue alcanzó e pder después de run de a

Revlucón de Ocubre de 97, denmnándse a parr de enncesPard Cmunsa

lsa Mercad de vares dnde se reazan públcamene a cmpra yvena de us En ncón de a era y a demanda de s us ac-cnes bacnes ec) se ja un prec únc denmnad cza-cón

Cámara Óran cecv que se cupa de ls asuns púbcs de unacmundad de ls prps de una presón acvdad As CámaraAla Senad y Cámara Baja Cnres de dpuads ue sn cada

un de ls cuerps cesladres en ls bes represenavsCamarlla Grp de persnas ue acnsejaban e nuan en el mnarca

y en cnsecuenca en las decsnes del be Tenen especa n-cdenca as rmadas pr ress y mlares Su ren esá en elrenad de Feand VII .

Cannasm Mvmen pc españl que durane a Prmera Re-públca ue pardar de un ederasm de carácer radca Se raabade esablecer una sere de cudades ndependenes que se ederarían lbremene Recuerda a las ps reas E cannalsm v una ran

392

Page 356: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 356/367

nuenca de momeno obeo sobe odo anaqusa Desacaonlos canones de Loja Sea Málaga Cádz aa y sobe odo a-agena

Capitalismo Ssema de oganzacón económca de beasmo caacezado po la popedad y cono pados de os medos de nan-cacón poduccón y comecazacón en e que la acdad econó-mca pesgue la obencón de benecos pados deno del maco demecado que es el eguado de la poduccón po a oea y a de-manda Acanzó su maduez con la eoucón ndusa y su poseodesaollo.

Carlismo Momeno políco y socal español del sgo XIX que uosu ogen en el conco sucesoo sugdo a la muee de eandoVII. Incalmene agpó a los padaos del nane Caos Maía Is-do hemano de eando VII ene a a hja de ése Isabe que des-embocó en la pmea guea casa. Deendía e Anguo Régmen amonaquía absolua e pode de a egón y a escua edeal deEspaña Su lema es «Dos Paa Rey y ueos» Muchos hsoado-es en e casmo como una eaccón ane os nueos empos que seban mponendo Sus bases socaes esaban en los pequeños campesnos os cégos (no la jeaquía eclesásca) y a pequeña nobezay sus eudos eoales en País Vasco Naaa Aagón Caaluña yel Maesazgo. En e sgo XIX hubo es gueas casas y en a gue

a c apoyaon os equeé s a bando naconal. uane la dcadua anqusa omaon pae de Momeno Nacona

Cetralismo La cenazacón de Esado español se ncó con elpe Vy os Deceos de Nuea Pana. E lbeasmo de sglo XIX connuósus pasos hasa que a css del 98 hzo apaece en a escena poícaos naconasmos peécos que demandaban auonomía y un Esadoedeal.

Coexistecia pacíca Docna que omó pae de os prinipis quesaeon de la Coneenca de Bandung (9) enuncada dos años

después po e soéco Ksche Según ea ea posbe e ncuso necesao que os ssemas socalsa y capasa coexsean máxmocuando se conseguía e «equbo de eo» que equpaaba a osdos Boques en cuano a su asena béco

Cooialismo Poceso de conqusa asenameno y exploacón de eoos amecanos acanos y asácos eazado po dsnos paíseseuopeos os Esados Undos y Japón. Se eazó con una ee cagadeoógca que peendía una supeodad énca y cuua de Occdene

393

=

Page 357: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 357/367

Comié de saud (salvación) pública Ógano poio eado en aniaen 1 793 po a Convenión naiona aobina on a aea de vigia apode eeivo. De heho gobeó ania bao a efaa de Danon Robespiee. Cesó en 1795.

Commonweah Insiión spanaiona eada po Gan Beaña en 93 paa agpa on aáe más eonómio qe ídio as olo-nias ex oonias biánias odas eas eonoían a monaa ingomo efe de Esado omún.

Comuna de París Oganiaión evoionaia eada en 792 po loepbianos paisinos ane e avane de as opas exaneas qepeendían oma País paa esaa a monaqa absoa de LisXVI En s maoa esaba fomada po e pebo desaaigado dePaís os «sans oes» diigida po os jacbins RobespieeDanon Maa Consiida omo n vedadeo gobieo mniipaldeogó a Consiión de 1 79 1 eigió na neva Asambea e s-pimida en 1794 po e gobieo de a Convenión emidoiana Vo-vió a esgi en 1 870 onsigió a insaaión en ania de a IIIRepúbia as a ada de I Impeio napoeónio.

Comunismo . Doina poia eonómia soia qe peende a ins-aaión de n sisema de oganiaión basado en a sobeana de laomnidad qe se gobeaá a sí misma dispondá de os bienes enes de iqea en beneio de s onno pa onsegi esa ins-aaión seá peisa a pevia desapaiión de oda aoidad peso-na o de ase a aboiión de a popiedad pivada Doina de ospaidos poíios segidoes del maxismoleninismo qe omanadapándoo e sisema oganiavo as áias de Paido Com-nisa so

Concenración de capial. Poeso po e qe a ompeenia as ee-vadas invesigaiones qe eqiee e pogeso enoógio eiminanas peqeñas empesas qe o bien desapaeen o bien se inegan enoas más gandes E eslado es a eaión de empesas ada vemaoes qe nomamene pieden s aáe individal paa se ss-iidas po soiedades anónimas.

Concordao con a Sana Sede Nombe qe eibe e aado ene naaoidad eesiásia (e Vaiano) a aoidad sea (e Esado).Los dos gandes onodaos en a hisoia onempoánea españoaeon e de 85 on Naáe en e pode paa soiona as maaseaiones qe se podeon on la Iglesia as a desamoiaión deMendiába el de 953 dane e fanqismo. Ambos signiaonn ameno de pode paa a Igesia aóia a qe e Esado sfagó

394

Page 358: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 358/367

os astos de cuto y e ceo y es aseuó e conto de a ensente otos pveos

Costitució Ley ndamenta de un país en a ue se estabecen os echos de sus cudadanos y se euan as bases de su sstema poítoLa pmea consttucón se pomuó en os Estados Undos de Améca en 1787 y e un eempo paa a mayo pate de os países demundo occdenta ue a o ao de so XIX pomuaon sus espectvos textos consttuconaes

Coveció. Nombe dado a aunas asambeas naconaes consttuyentes Así a Convencón nacona ancesa de 179 a Convencón ondna a Convencón jacobna de 1 793 y a Convencón temdoana de 1794

Debate historiográco Dscusón o contovesa cítca de os esctossobe Hstoa y sus entes y de os autoes ue han tatado de estasmateas.

Democracia. Docna poítca avoabe a a ntevencón de puebo en eobeo. Pedomno de puebo en e obeo poítco de un Estado

Deportar. Destea a auen a un ua po o enea extanjeo y connao aí po azones poítcas o como casto

Desamortizació. Conunto de meddas ue tomó e Estado sobe todo

en e so XIX paa beaza as teas popedad de a Iesa o asue estaban en manos de un soo popetao (como as vncuadas a unmayoazo) ue duante e Antuo Rémen no podían se venddasy oa su expotacón po nuevos popetaos En e so XIX hubovaas desamozacones como a de Godoy en 1 84; a decetada duante a nvasón ancesa po José Bonapae o a ue se mpuso duante e eno Lbea peo as ue tuveon una mayo epecusónse evaon a cabo po Mendzába en 1 83 y po Madoz en 1 85 5 duante e enado de Isabe II. La desamotzacón de Madoz ncuyó aventa de benes naconaes y muncpaes

Desarrollo Poítca ue pone especa énass en e cecmento y desaoo de a economía de un país

Deuda pública. Conjunto de péstamos y cédtos de Estado Paa nanca dcha deuda e Estado emte unos títuos con ata entabdad uecompan os cudadanos y pueden se escatados Su vao sue osmecansmos de a oea y a demanda a ua ue as accones.

Discrimiació Deencacón en e deecho o en e tato de una pesona po causa de sus deas sexo eón etna o condcón La dsc

395 

Page 359: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 359/367

mnacón puede se eecda ndvdua nsucnamene aenanden ambs cass decamene cna s deechs humans báscs

División de tabajo. Pncp ecnómc nducd p Adam Smhue se basa en a dea de cnsegu una may pducvdad gacas aa especazacón de s abaades en paes en peacnes cn-ceas de pces de pduccón Supne a apcacón de ayrismneamecan aba en cadena

División povincia de Javie de Bos. E espu cenasa de be-asm se manesó en 83 3 cn a ema admnsava de avede Bugs p a cua se dvdó España en pvncas y egnes Lapvnca ha peduad hasa a acadad a egna v en 98agunas mdcacnes sbe d en as znas de León Casa aVea y Casa a Nueva

Economa de mecado. Ssema ecnómc en e ue a may pae deas acvdades de pduccón cmecazacón e necamb sn e-azadas p ndvdus u gansms pvads sguend s dcadsde a ea y a demanda cn una neencón mínma de Esad

Empéstito. Pésam ue ma e Esad una cpacón empesaespecamene cuand esá epesenad p ís negcabes apad

Entente codiae. De ancés «enendmen cda» es a denmna-

cón de un aad de n agesón y eguacón de a expansón c-na acad medane una see de acueds mads ene Fancay e en Unds e 8 de ab de 904 Más aá de a pecupacónnmedaa p a expansón cna ncuda en e aad a ma dea Enene Cdae macó e n de sgs de cncs nemenesene ambas nacnes y e nc de una cexsenca pacíca uecnnúa en e pesene Ese aad e a base paa a macón deun ssema de aanzas ene e en Und y Fanca (a s ue se su-maan usa y más ade Esads Unds) duane a I Guea Mun

da ue se cnce cm a Tri Enn.Fedeaismo. Dcna píca ue panea a necesdad de ucha cna

e auasm y e cenasm y deende a aunma de ndv-du de muncp de a egón y de a edeacón En e sg XIX eepubcan P y Maga e su pncpa eóc E pad epubcan Fedea engba ds endencas s mdeads padas de� va paamenaa y s nansgenes deenses de a nsueccónEss un cn s anausas pagnzan e cannasm Aaz de a css de 898 y a exensón de nacnasm peéc han

sd vas s nens edeasas en España396

Page 360: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 360/367

Fisiócratas Pardaros del ssema eonómo que arbua eliamene a a naraeza el orgen de la rqueza

Girondinos. Agrpaón pola que auó en la Asambea leglaia

ranesa 1 1 ormada por dipuados de La ronda (deparmenoranés on apial en Burdeos). Eran repubanos que desaprobabanla deologa gualiara del puebo de Pars y deseaban el runo de labrgesa usrada por lo que onsiuyeron n seor muy moderadode la Asamblea Se opuseron a os progresos revoluonarios a parirde 12 y ausados de raión eron desdos en 13

Guerra Fría. Enrenameno que araerizó las relaones enre os dobloques apaisa y omunsa liderados respeivamene porEEUU y a URSS en e perodo poseror a la Segunda uerra Mun

dal Debdo a a arrera de armameno nuear que ambas supeoenias emprenderon la uerra Fra supuso una amenaza onsane dedesrión genera de la umandad.

Gerra de guerrias. a béla empeada por pobaones auóonas en lua onra un enemgo doado de un eéro muo ms poderoso Fueron las realizadas en muos pases en s ua por la desoonzaón.

Guerria. rpo armado que no orma pare de un eério reguar y queaaa por sorpresa a desaamenos del enemgo para rerarse después

rpdamene y busar rego en lugares de d aeso o enre la pobaión vl. Las guerras eron de singuar imporana para los españoles en a uerra de la ndependenia y sgnaron la pariipaión popuar en la onenda oo expresón de la lua onra e nvasor Sus aones eron muy perudiiales para os aneses puesos guerreros onaban on un buen onomieno de erreno y laomplidad de la pobaión iv.

Imperiaismo. Adqusiión y admnsraón de un impero normalmene oo onseuena de una expansón errora y omeral La pr

mera ase mperalsa europea omenzó en e siglo XV menras queel mperialsmo modeo se nó en 100 y vo en ra Asay el Pao sus prnpales zonas de expansión.

Imperio Conuno de erroros diversos aisados y sin ninguna relaóndrea enre elos (olonias) que esn undos bao a auordad de unmonara ilar de un Esado (merópoli) y on el que manienen unarelaión de dependena dominio y exploaión

Internacionaes Obreras. Organzaiones obreras rasnaionales que aglu

inan a sndiaos y pardos obreros on la aspiraión de unir a odos397 

Page 361: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 361/367

los abajadoes del mudo paa lucha po su emacpacó ecoómca loga a socedad jusa si clases socales Ha habido cuao Ie-acoales la Pmea (AT) e dada e Lodes e 864. Las ds-puas ee socialsas aaqusas macao su decadeca disolié-dose e 876. La Seguda se omó e País e 889 paa uca lospaidos socialsas E esa ocasió el moo de su disolucó e la po-lémca ee maxsas puos eisosas Desapaeció co la Pme-a Guea Mudial La Tecea ambié llamada Ieacioal Comu-isa al se dada po el Pado Comuisa uso e Moscú e 9 9Ieacioal Roa o Komie se disoló e 943 . a Cuaa e ce-ada po Tos e País e 938 maeédose hasa 953 año e quese oó el Comé Nacoal de la Cuaa Ieacoal

nternacionaismo Coee de deicacó del moimieo obeo

cualuea que sea su oge acoal a comudad de eeses laidecació de uos eemigos comues la defesa de uos mediosde acuacó smlaes moao la idea maxsa de que los «obeoso iee paa» la edeca al asociacosmo obeo eaco-al uo del cual eo las Ieacioales Obeas

Jacobnos Nombe dado duae mucho empo e aca a los eligio-sos elgosas domcos Membos de ua sociedad dada e789 que duae la Reolució facesa celebaba sus euioes eel coeo de domiicos de la calle Sa Jacobo de País Modeados

e sus iicos adquieo u caáce más eolucioaio co Robes-piee que e su picpal aimado desde 792. Paidaios acéi-mos de la democacia políica las libeades diiduales y el cealsmo El club de los acobios se disoló deiamee e 799.

Juntas eómeo esicamee ubao del sglo XIX expesió de l-bealismo apaeceo e la guea de la Idepedecia como asoca-ció de cudadaos ae el aco de pode exsee eclamado la sobeaía acoal Duae el eado de Isabel II esuieo elacoadasco el paido pogessa apaecieo e momeos eolucioaos

como 836 854 868 Su bazo aado ea la mlica acioalKomintern La III Ieacoal ambé llamada Ieacoal Comu-

isa Ceada e 99 e Moscú paa pomoe el maxsmo eolu-cioao ealza la eolucó mudial ue u isumeo de las au-oidades soécas paa coola el moimieo comusa iea-coal y aaca las oas opcoes deológcas del momeo obeoue disuela e 943 .

Liberaismo Doca polca que cocede u alo dameal al -diduo a la socedad que es capaz de coa co la máxima li

398

Page 362: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 362/367

beta socal y económca. Según esta octna poltca la lbea nval sólo est gaantaa al cmplse etemnaas conconeespeto a los eechos hmanos gala e las pesonas ante la leyvsón e los poees el Estao efensa e la popea pvaa ycmplmento e los contatos, con la posbla e concenca eco-nómca

Librecambismo Poltca comecal tenente a faclta las expoacones y no pone tabas a las mpoacones, eceno los aanceles ycontngentes. Se opone al potecconsmo y petene fomenta la mo-eacón y compettva e la economa. En España ante elsglo XIX hbo n ee ebate ente lbecambsmo y poteccons-mo, altenose no y oto.

Lucha de cases. Concepto ognao en el pensamento maxsta e sos-tene la nevtable confontacón e nteeses ente las stntas clasessocales, concto ssceptble e tansfoma la socea. En la acta-la se eee a cale tpo e concto ente ganes gpos so-cales homogneos

Luddismo. Movmento peconao po Ne , e achacaba tooslos males e los obeos a las mnas, poponeno s ema y es-tccón e na e las pmeas actacones el movmento obeoEn España tambn se ntoo, potagonano ncenos e fbcas

en Bacelona la Bonaplata y en Alcoy, ente otos lgaesano egra Oganacón consa e según el gobeo y la gaa

cvl e la Restaacón se ecaba a atenta conta los nteeses y laspesonas elaconaas con los ganes teatenentes e la campña eJee. Paa allos, esta oganacón anasta cometa teblesatentaos y estaba spesta a acaba con el oen estableco. osanastas negaon esa oganacón y agmentaban e ea la exc-sa paa la epesón el campesnao anal.

arxismo. Doctna socalsta nspaa en las eas e Calos Max As-pa a la emancpacón e la clase obea e la explotacón el sstemacaptalsta. Paa ello, los obeos eben toma concenca e clase y oganase en patos poltcos nepenentes e los patos bge-ses paa consta el Estao, a tavs e la ctaa el poletaao.Una ve consego, se abol la popea pvaa y se pasa a lasocea sn clases

arxismoeninismo Doctna poltca ocal e la URSS y e los mo-vmentos comnstas con posteoa al tnfo e los bolcheves

en la Revolcón e Octbe e 9 7 399 

Page 363: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 363/367

Masoería. Socedad secea de caáce eacoal que basa su dea-o e as coees usadas de sgo XVI Su ombe vee delacés maon que sgca albañl Su oge esá e os gemos decosucoes medevales que ceao sus popas omas de defesa.

E 1727 se ogazó e España a pmea oga masóca, e la caeAcha de Sa eado de Madd, co e ombe de Las Ts Flosd Lis. El pesoae más elevae de la masoeía españoa de sgloXVI e el code de Aada, que e 1760 dó la Ga Loga quee 1 780 pasó a deomase Ga Oee y a depede de la masoe-ía facesa Duae los sgos XVI y XIX peeeceo a la Maso-eía eyes, obes, mlaes de ala gaduacó, ec. E a España delsglo XIX los masoes ogazao o pacpao e a mayo pae delos poucameos paa camba e ssema políco uveo ua

especal cdeca e la pepaacó de las evoucoes de 1854 y1868

Materalsmo Couo de eoías osócas que deede a eplca-có de os feómeos socaes po medo de esudo de os cocosde eeses de caáce ecoómco, deado de lado cuaque epca-có de caáce dealsa.

Menceque. accó moaa y modeada del Pado Socademó-caa uso as su escsó de 1 903 . Opuesa a las páccas bochev-ques, e ocamee pohbda e 1922.

Mercado. Cojuo de opeacoes de compa y vea, e luga y e ám-bo de dcha acvdad comecal que se ge po las leyes de la ofeay la demada.

Metrópol La acó o Esado que pacca e mpealsmo, eecedou oa coo poíco y ecoómco sobe sus cooas, a as que e-ploa e sus ecusos maeaes y humaos co ua elacó de de-pedeca.

Mlca Nacoal. ue ceada po la Cosucó de 8 2 paa gaaza

el uevo ode cosucoa. La buguesía de sglo XX se apoyó ela Mlca Nacoal como eza amada paa defede sus eeses,es dec, e Esado lbea Sóo podía se membos aquellos co-buyees que demosase u vel ecoómco medo. Ea ogazadas po los ayuameos. Apaecía e los momeos de css paampusa la legada de os pogessas al poe Acuaba e coaboa-có co las Juas, sedo su bazo amado E e eado de sabe Ios modeados la supmeo y los pogessas la sucoalzaoEspaeo se apoyó epedamee e eas paa acaza el pode, aoe 1840 como e 1854.

400

1

Page 364: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 364/367

Movimiento obrero Momeno soc ue busc un myo bene del clse bjdo en l soceddes cplss. ompende un cojuno de ccones más o meos ogds y coespondenes con eos o deslgds de els encmnds defende los neeses de lo

bdoes p meo sus condcoes de d Sugó e ngle con l Reoucón dus como consecuenc de l fl de deechos de los sldos e ls fábcs.

ación omundd de ndduos ue mnene ncuos de unón bsdos en ceos elemenos como e el dom y culu l egón y los usos y cosmbes dcones.

acionalismo Docn poc ue b l legmdd de Esdo ene uogobeo de los cuddnos mens esén dencdos como

comundd u po ccescs pop como en l cul elgón o ls cosumbes. 2. Momeno polco ue denccón con Esdo o ue luch p consegu uodeemncóndependndo l ncón y consuyedo su bse sobe un nueoEsdo

eocooniaismo Pedomo e nuec económc cuu pocec sobe los pses descoondos o subdesolldos en gene pope de ngus poencs coones o de pes podeosos

Oligarquía Emológcmee sgnc gobeo de uos pocos. En el

sglo XX en Espñ nobe y l l bugues hceon un pcoáco p gobe e ps segú sus neeses . Pcpon en polc és del pdo modedo o consedo.

Pangermanismo Docn ue pocm y pocu l unón y pedomno de odos los pueblos de oge gemáco

Paramentarismo Ssem poco e el ue e pmeno negdopo un o dos cám y meos pcmene eegdo po e pueboosen el pode legso y ene posbldd de conol ccódel gobeo.

Partido político Agpcón de cuddos co e objeo de lcnel pode poco de cuedo uns des y un modeo de ogncón socl y económc de l socedd. Son popos de ls soceddesdemocács. Ls dcdus unue se oponen pusmo polconsur el domno de u pdo úco

Partido demócrata españo Escsó del pdo pogess en 1849.Eb fomdo po los pogesss más dcles epubcnos y mos eecues Rendcbn el sufgo unesl enedo

ceo pogonsmo en l Gloos y en e Sexeno Reoucono.40

Page 365: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 365/367c_ •

Partido progresista español. E el eo bea 1803) os beaesse esde e modeados pogessas Dae a Regea deMaía Csa apaee de evo opado a oposó lbea exe-msa Ee 1 80 1 83 deea e pode o Espaeo omo e-

gee de evo e el beo pogessa 85456) Ldeados poPm velve a se poagosas e e sexeo evoloao Ssgads evdaoes eo a ma aoal la aoomía m-pa el jado popa

Pusaía. Segú a doa maxsa es a dfeea ee a ezapodda po e abajo de obeo el saao e ése pebe de pa-ó Vao e e abajo o pagado de obeo asaaado ea po e-ma del vao de s feza de abajo de e se apopa gaa-mee e apasa. La pae de abajo e e empesao deja de sa-

sfae a abajadoProductiidad. Relaó ee la podó oal obeda po a em-

pesa os medos empleados paa obeela La podó es ee-meo bso paa ooe la apadad de ompe e os meadosde a empesa, peso e da el mejo o peo so e se hae delos faoes de podó

Proetariado. Segú Max, es la lase obea e es lamada a deoaal apasmo e saa el omsmo, e el e as a dada del

poleaado se sala la soedad s ases El émo povee dea Roma mpeal desgaba a os dadaos ms pobes.

Pronunciamiento. Sblevaoes mlaes oa e pode esabedopaa amba e égme poío. Pa m feee e a Españade sgo XIX paa deoa e pode

Proteccionismo. Ssema de defesa de las eoomías aoaes poí-a omea ossee e aba as meddas eesaas paa poe-ge la podó ea a sea mpoedo aaeles adaeos egava os podos exajeos ogees o moopoos

Protectorado. Ssema de gobeo mpeso po las meópols eopeassobe deemados eoos e os e eóamee, sbssía gobeo dígea depedee peo e e la pa esaba so-medos a la poía maada po e gobeo meopolao.

Quintas. Ssema de eameo mla espeamee odado po asases popaes a aboló osó a oa evda-ó epbaa Cossía e soeo medae e a de ada omozos apos paa as amas, o ea eado Peo ése se podía sal-va de al sevo pagado a deemada adad de deo a a

40

Page 366: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 366/367

Hacenda Púbca La sma era ata a maora de a pobacón nopoda pagara. Esa cestón e e orgen de a Semana rágca

Racismo Accones acttdes o programas determnados por a creenca

en a sperordad de na raza sobre e resto de a hmandad E racsmo pede tener manestacones ndvdaes o en grpos, consstentes en accones vontaras prvadas o nsttconaes qe mpa e sostenmento de n sstema de desgadad dscrmnacón raca.

Repúbica De atn «cosa púbca» Es e sstema de gobeo qe preconza qe e jee de Estado saga de a vontad popar. En Españaha habdo dos ntentos de repúbca, pero ambas han acasado porqese han dado en n contexto de radcazacón e nestabdad progres

va. E pacto de Ostende e de San Sebastán eron respectvamenteos acerdos prevos a estas dos procamacones de a Repúbca en España.

Reoción Cambio rápido prondo agnas veces ioento qeaecta a as nsttcones potcas, económcas o socaes de no o varos Estados En n proceso revoconaro normamente aparecen enrentados os partdaros de mantener as vejas estctras reacconaros) os qe qeren derrbaras para crear otras nevas revo

conaros)Reoción Indstria Proceso de desarroo tecnoógco qe se ncóen Gran Bretaña a medados de sgo XV qe más tarde se extendera a Estados Undos a resto de Eropa, transormando a economa a potca a socedad. España tardó más qe os pases de sentoo en ncorporarse a ea por na sere de crcnstancas como aGerra de a ndependenca, a pérdda de as coonas amercanas, aveta a régmen absotsta drante e renado de Feando V asGerras Carstas. Sóo a medados de sgo XX a nstaado e rég

men bera España comenzó a ndstrazarse Sera a en peno sgoXX cando ograra egar a n grado de ndstrazacón semejante ade resto de os pases de a Eropa occdenta

Segregación Dscrmnacón de carácter soca generamente apoada ennormas nsttconaes egaes

Sindicato Asocacón ormada para a deensa de ntereses económcos opotcos comnes a todos os asocados. Se empea especamente habando de as asocacones obreras organzadas bao estrecha obeden

ca rgrosos compromsos403

Page 367: H. Contemporanea.pdf

7/23/2019 H. Contemporanea.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/h-contemporaneapdf 367/367

Sistema señria. Modo de gobeo y oganzacón socal ue pmaba alos señoes, nobles o alo cleo ue consuan el esado plegado

Sberaía. Autodad supema de pode polco o pncpo de legtm-

dad del Esadoberaía acia La ue esde en el pueblo y se eece po medo de

sus óganos consttconales epesentaos

Sciaism. Ssema económco basado en la popedad públca de losmedos de poduccón y comecalzacón, en la dstbucón salaal,gualdad de clases y ocos, y en el ue el únco obeo y la cood-nacón de oda actdad económca esán oentados en beneco delconuno de la socedad y no de un gpo o coleco conceo 2 Doc-tna poltca contaa al captalsmo, ue busca la emancpacón de la

clase tabaadoa Duane la pmea mtad del sglo XIX se do el s-ciaism utópic llamado as po Max po su caácte poco pagmá-tco, pues abogaba po una dsbucón más gualaa de la ueza yctcaba el sstema capalsta mpeante, peo nenando concla losnteeses de empesaos y tabaadoes, consdeando la posbldad deconst una socedad nuea sobe la base de acacones nddua-les o en peueñas colecdades sn ue necesaamente hubea unmomento socal oleno Max deó el sciaism cietíc basado en la abolcón de la popedad pada y la aduscón del pode

poltco po los abaadoes, a aés de la dcadua del poleaado,paa llega a una socedad sn clases

Sciedad Aóima. Oganzacón mecanl cuyo captal está dddo enaccones. As, la suete del neso está lgada a la de la empesa, yaue las cotzacones de las accones en bolsa aan en ncón de losesultados de ésta, aunue nuyen mucho en su cozacón los mo-mentos especulatos

Sviet. Instucón epesentaa y dgene de los comés obeos en laRusa zasta sgeon en 905 y desaollaon un papel tascenden-

al en la Reolucón de Octbe de 97 Poseomene omaonpae de la estucta del sstema eáuco de admnstacón de laURSS

Subdesarr. Ataso, sacón de un pas o egón ue no alcanza de-temnados neles económcos, socales, culuales, etc

Sufragi. Voo Es una de las expesones máxmas del sstema democá-co Puede se restrigid (cesatari cesitari) ssema en elue sólo pueden oa los cudadanos ue paguen a Hacenda el m-

t d l U i t l l l l á