H e n r y K i s s i n g e r

DPLOMAS

eviren: brahim H. Kurt

Henry Kissinger

Diplomasi

zgn Ad

Diplomacy

eviren: brahim H. Kurt

TRKYE BANKASI

KLTR YAYINLARI

Genel Yayn No: 380

Tarih Dizisi: 29

Editr: Funda Keskin

Kapak Tasarm: Osman Bellek

ISBN 978-975-458-111-8

kinci Bask

3.000 Adet / Mart 2000

Bu kitap, Henry KISSINGER, DPLOMACY,

New York, 1994 adl basksndan Trkeye evrilmitir.

Woodrow Wilson, Paris Bar Konferans, 25 Ocak 1919.

indekiler 1 Yeni Dnya Dzeni ....................................................................................................... 10

2 Balant: Theodore Roosevelt veya Woodrow Wilson .................................................. 23

3 Evrensellikten Dengeye: Richelieu, Oranjl William ve Pitt ........................................... 55

4 Avrupa Konferans: Byk Britanya, Avusturya ve Rusya ............................................. 81

5 ki Devrimci: III. Napoleon ve Bismarck ...................................................................... 110

6 Realpolitik Kendine Dnyor ..................................................................................... 150

7 Politik Kyamet Gn Makinesi: Birinci Dnya Savandan nce Avrupa Diplomasisi. 186

8 Girdaba Doru: Askeri Kyamet Gn Makinesi .......................................................... 224

9 Diplomasinin Yeni Yz: Wilson ve Versay Antlamas ............................................... 243

10 Galiplerin Kar Karya Bulunduu kmazlar ........................................................... 275

11 Stresemann ve Yenilenin Tekrar Dorulmas ............................................................ 298

12 Hayal Grmenin Sonu: Hitler ve Versayn Ykl ..................................................... 323

13 Stalinin Pazar ......................................................................................................... 358

14 Nazi - Sovyet Pakt ................................................................................................... 379

15 Amerika Tekrar Arenaya Giriyor: Franklin Delano Roosevelt .................................... 401

16 Bara Farkl Yaklam: II. Dnya Savanda Roosevelt, Stalin ve Churchill ........... 431

17 Souk Savan Balamas ......................................................................................... 465

18 Snrlandrma Politikasnn Baarlar ve Sanclar ..................................................... 492

19 Snrlandrma Politikasnn kmaz: Kore Sava ....................................................... 523

20 Komnistlerle Grme: Adenauer, Churchill ve Eisenhower ................................... 545

21 Snrlandrma Politikasnn zerinden Atlanmas: Svey Krizi .................................. 578

22 Macaristan: mparatorlukta Ayaklanma ................................................................... 610

23 Kruevin ltimatomu: Berlin Krizi 1958-63 ............................................................ 630

24 Bat Birlii Kavramlar: Macmillan, de Gaulle, Eisenhower ve Kennedy ..................... 661

25 Vietnam: Batakla Saplan; Truman ve Eisenhower ............................................... 690

26 Vietnam: mitsizlik Yolunda; Kennedy ve Johnson .................................................. 717

27 Vietnam: Kurtulma; Nixon ....................................................................................... 753

28 Jeopolitik D Politika: Nixonn gen Diplomasisi ................................................... 785

29 Yumuama (Detente) ve Yaratt Honutsuzluklar ................................................... 819

30 Souk Savan Sonu: Reagan ve Gorbaov ............................................................... 851

31 Yeni Dnya Dzeninin Yeniden Deerlendirilmesi .................................................... 898

Teekkr ....................................................................................................................... 933

Haritalar ....................................................................................................................... 934

Birleik Devletler Dileri Bakanlnn,

meslee ballklar ve fedakrlklar

Amerikan diplomasisini ayakta tutan

kadn ve erkek btn mensuplarna.

H.K.

Birlemi Milletler Genel Kurulu

1 Yeni Dnya Dzeni

O anki bir doa kanunuymu gibi, her yzylda tm uluslararas sistemi kendi

deerlerine gre yeniden biimlendirecek kuvvet, irade ve entelektel ve mo-

ral gce sahip olan bir lke ortaya kmaktadr. XVII. yzylda Kardinal Riche-

lieunn ynetimindeki Fransa, uluslararas ilikilere, ulus-devlet kavramna

dayanan ve nihai ama olarak ulusal kardan g alan modern yaklam ge-

tirmitir. XVIII. yzylda, Byk Britanya, sonraki 200 yl boyunca Avrupa

diplomasisine egemen olan g dengesi kavramn gelitirmitir. XIX. yzylda,

Metternichin Avusturyas, Avrupa Anlamasn yeniden kurmu ve Bis-

marckn Almanyas da Avrupa diplomasisini soukkanl g politikas oyu-

nuna dndrerek bu anlamay ykmtr.

XX. yzylda, uluslararas ilikileri hibir lke Birleik Devletler kadar kesin,

fakat ayn zamanda kararsz bir ekilde etkilememitir. Hibir toplum, onun

kadar baka devletlerin iilerine karmama ilkesinde srarl veya kendi de-

Henry Kissinger 11

erlerinin btn dnyaca uygulanmas dncesinde onun kadar ateli olma-

mtr. Hibir lke, kendi diplomasisinin bugnden yarna uygulamasnda

onun kadar pragmatik veya tarihsel ahlak grlerinin izlenmesinde onun

kadar ideolojik olmamtr. Hibir devlet, rnei olmayan bir genilikteki an-

lama ve ykmllkler altna girerken kendi dndaki ilerle uramak ko-

nusunda onun kadar isteksiz hareket etmemitir.

Amerikann, tarihi boyunca sahip olduunu dnd kendine zg zellik-

ler, d politikaya kar iki birbirine zt tavr yaratt: Birincisi, Amerikann

kendi deerlerine gre en iyi ekilde kendi lkesinde demokrasiyi kusursuz

hale getirip, bylece insanln geri kalan iin bir ldak olarak hizmet edebi-

lecei grdr, ikincisi ise, Amerikann deerlerinin, lkeye, bunlar btn

dnyaya yayma ykmll getirdii grdr. Temiz bir gemie hasretle,

mkemmel bir gelecee istek arasnda bocalayan Amerikan dncesinde, her

ne kadar II. Dnya Savandan beri karlkl bamlln gerekleri ar bas-

makta ise de, yalnzlk politikas ile ykmllklere girme politikas arasnda

bir saat rakkas gibi gidip gelmektedir.

Her iki dnce ekol yani Amerikann aydnlatc bir ldak olmas veya

kendi deerlerini btn dnyaya yayma grevi yapmas demokrasi, serbest

ticaret ve uluslararas hukuka dayanan bir kresel uluslararas dzeni, normal

dzen olarak ngrmektedir. Byle bir sistem hi var olmadndan bunun

yaratlmas gerekmektedir ve bu, dier uluslara aptalca deilse bile, daima

topik olarak grnmtr. Ancak yabanclarn phecilii, Woodrow Wilson,

Franklin Roosevelt yahut Ronald Reagann veya XX. yzyldaki herhangi bir

Amerikan bakannn idealizmini hibir zaman sndrememitir. Bu pheci-

liin bir etkisi olduysa, bu ancak Amerikann, tarihin stesinden gelinebilece-

i ve dnya gerekten bar istiyorsa, Amerikan ahlaki reetelerini uygulama-

snn art olduuna olan inancn glendirmek olmutur.

Her iki dnce ekol de Amerikan deneyiminin rnleridir. Her ne kadar

baka cumhuriyetler mevcut idiyse de, hibirisi, Amerika gibi zgrlk fikrini

yceltmek iin bilinli bir ekilde kurulmamtr. Hibir lkenin halk, Ameri-

kan halk gibi zgrlk ve herkese refah salanmas adna yeni bir ktann

liderliine soyunmam ve onun vahi doasn terbiye etmeye kalkmamtr.

Bylece, yalnzlk veya misyonerlik eklindeki iki gr, birbirinin ztt gibi

grnyorsa da, temelde yatan ortak bir inan yanstmaktadr: Birleik Dev-

letler, dnyadaki en iyi ynetim sistemine sahiptir ve insanln geri kalan

12 Diplomasi

blm, ancak geleneksel diplomasiyi terk edip, onun uluslararas hukuk ve

demokrasiye olan saygsn kabul ederse, bar ve refaha kavuabilir.

Amerikann uluslararas politika deneyimi, inancn deneyime kar bir zaferi

olmutur. Amerika 1917de dnya politikas arenasna adm attndan beri

g bakmndan o kadar arln hissettirmi ve ideallerinin doruluuna o

kadar inanmtr ki, Milletler Cemiyeti ve Briand-Kellogg Paktndan, Birlemi

Milletler Antlamas ve Helsinki Nihai Senedine kadar bu yzyln balca

uluslararas anlamalar, Amerikan deerlerinin hayata geirilmesi niteliin-

dedir. Sovyet komnizminin k ise, Amerikan ideallerinin entelektel

haklln dorulam ve Amerikay tarihi boyunca yz yze gelmekten ka-

nd trde bir dnya ile kar karya getirmitir. Ortaya kan uluslararas

dzende, milliyetilik yeni bir hayat bulmutur. Uluslar, yksek ilkeler yerine,

daha sk olarak kendi karlarnn takipisi olmular ve ibirlii yapmak yerine

daha ok rekabet yolunu semilerdir. Bu eski davran biiminin deitiini

veya ilerideki on yllarda deiebileceini gsteren ok az belirti vardr.

Ortaya kan dnya dzeninde yeni olan ey, Birleik Devletlerin, ilk kez ola-

rak, ne dnyadan elini eteini ekebilmekte, ne de ona hkmedebilmekte ol-

masdr. Amerika, tarihi boyunca stlendii rol nasl algladn deitire-

mez; bunu istememelidir de. Amerika uluslararas arenaya girdii zaman ye-

niydi, kuvvetliydi ve uluslararas ilikilere bak biimini dnyaya kabul ettir-

me gc vard. 1945te II. Dnya Sava son bulduunda, Amerika o kadar

glyd ki (btn dnya ekonomik retimin %35i Amerikaya aitti) dnya-

ya, kendi tercihlerine gre ekil vermesi kanlmaz grnyordu.

1961de John F. Kennedy, Amerikann, zgrln baars iin her bedeli

deyecek, her yk ekecek kadar kuvvetli olduunu syledi. Otuz yl sonra,

Birleik Devletler btn isteklerinin hemen gerekletirilmesi iin srarl ola-

cak bir konumda deildir. Dier lkeler byyerek Byk Devlet statsne

kavutular. Artk Birleik Devletler, amalarn, her biri Amerikan deerleri ve

jeopolitik gerekliliklerin birer karm olan aamalarla gerekletirmenin

zorluklaryla kar karyadr. Yeni gerekliliklerden birisi, birbirine denk gte

birok devletten oluan bir dnyann dzenini, bir tr denge kavram zerine

oturtmak zorunda olmasdr ki, Amerika, hibir zaman bu fikri rahatlkla iine

sindirememitir.

D politikaya ilikin Amerikan dnce biimi ile Avrupa diplomatik gelenek-

leri, 1919 Paris Bar Konferansnda kar karya gelince, tarihi deneyimdeki

Henry Kissinger 13

farkllklar, dramatik bir ekilde ortaya kmtr. Avrupal liderler, var olan

sistemi bilinen yntemlerle tekrar kurmak isterken, Amerikan bar kurucula-

r, Byk Savan baa klmas zor jeopolitik uyumazlklarn deil, Avru-

pann kusurlu uygulamalarnn sonucu olduuna inanmaktadrlar. Mehur On

drt Noktasnda Woodrow Wilson, bundan byle uluslararas sistemin g

dengesine deil, etnik self-determinasyon prensibine, devletlerin gvenlikle-

rinin askeri anlamalara deil, ortak gvenlik sistemine ve diplomasilerinin de

uzmanlar tarafndan gizlice yrtlmeyip, aka varlan antlama esaslar-

na dayandrlmasn Avrupallardan istemitir. Aka grlyor ki Wilson,

Parise, sava sona erdirme artlarn tartmak veya var olan uluslararas

dzeni yeniden kurmak iin deil, hemen hemen yzyldan beri uygulanan

btn uluslararas ilikiler sistemini deitirmek iin gelmiti.

Amerikallar, d politika hakknda dnmeye baladklarndan beri, Avru-

pann ektii sanclan, hep g dengesi sistemine balamlardr. Avrupann

da, Amerikan d politikas ile ilk kez ilgilenmek zorunda kald zamandan

beri, Avrupal liderler, Amerikann kendine tand kresel reform misyonu-

na kuku ile bakmlardr. Her iki taraf da, sanki dier taraf diplomatik davra-

n biimini serbeste semi ve daha akllca veya saldrgan, sanki daha kabul

edilebilir baka bir davran biimi seebilirmi gibi davranmtr.

Gerekte, d politikaya Amerikann ve Avrupann yaklamlar, kendi koul

ve evrelerinin rndr. Amerikallar, yamac glerden iki geni okyanusla

korunmu ve zayf lkelerle komu olan hemen hemen bo bir ktaya yerle-

milerdir. Amerika, denge kurulmasn gerektiren herhangi bir gle kar-

lamadndan, liderleri de, Avrupa koullarn tekrarlamak gibi garip bir fikre

saplansalar bile, arkasn Avrupaya dnm bir halk topluluu arasnda denge

sorunlaryla ilgilenemezlerdi.

Avrupa uluslarna ac ektiren gvenlik konusundaki kmazlar, Amerikada

yz elli yl boyunca hemen hemen hi hissedilmemitir. Hissedildii zaman ise,

Amerika Avrupa lkeleri tarafndan karlan dnya savalarna iki kez girmi-

tir. Amerikann her savaa giriinde, g dengesi, daha evvel ilemez hale

gelmi ve u paradoksu yaratmtr: Birok Amerikalnn beenmedii g

dengesi, kurulu maksadna uygun alt srece, Amerikann gvenliini

salam ve almaynca da Amerikay uluslararas politikaya ekmitir.

Avrupa uluslar, g dengesi politikasn, doutan var olan kavgaclklar veya

Eski Dnyann entrika dknl nedeniyle ilikilerini dzenleme arac

14 Diplomasi

olarak semi deildir. Demokrasiye nem verme ve uluslararas hukuk, Ame-

rikann kendine zg gvenlik duygusunun bir sonucu ise, Avrupa diplomasi-

si de dlerek ekil verilen demir gibi zorluk altnda biim almtr.

Avrupa, ilk tercihi olan Ortaan dnya imparatorluu ryas knce ve eski

hayalin klleri iinden aa yukar birbirine denk gte devletler ortaya -

knca, ister istemez g dengesi politikasn kabul etmek zorunda kalmtr. Bu

ekilde kurulan bir grup devlet, birbiriyle uramak zorunda kalnca yalnzca

iki olaslk ortaya kt: Ya bu devletlerden birisi, ok glenerek dierlerini

egemenlii altna alacak ve bir imparatorluk yaratacaktr veya hibir devlet bu

amac gerekletirecek kadar glenemeyecektir. kinci olaslkta, uluslararas

topluluun en saldrgan yesinin istekleri dier devletlerin bir araya gelme-

siyle, baka bir deyile, g dengesi yoluyla kontrol altnda tutulmutur.

G dengesi sistemi, krizleri, hatta savalar nlemek iddiasnda deildir. Dz-

gn iledii zaman, hem bir devletin dierlerini egemenlii altna alma arzu-

sunu, hem de anlamazlklar snrlamak amacndadr. Bu sistemin amac ba-

rtan ok istikrarn ve arlklardan kanmann salanmasdr. Bir g den-

gesi dzenlemesi, tanm gerei uluslararas sistemin her yesini tatmin ede-

mez. Fakat honut olmayan tarafn honutsuzluu, uluslararas dzeni bozma-

ya kalkaca dzeyin altnda kald srece, sistem en iyi ekilde alm

demektir.

G dengesi teorisyenleri, bu sistemin, uluslararas ilikilerin doal ekli oldu-

u izlenimini yaratmaktadrlar. Gerekte, insanlk tarihinde g dengesi sis-

temleri ok seyrek olarak yer almtr. Bat yarmkresinde hi grlmemitir;

ada in topraklarnda ise, iki bin yl nceki sava devletler devrinden beri

g dengesi sistemi olmamtr, insanln byk blm ve tarihin en uzun

devreleri iin tipik devlet modeli, imparatorluktur, imparatorluklar ise, ulusla-

raras sistem iinde hareket etmeye ilgi duymazlar, bizzat kendileri uluslara-

ras sistem olmak abas iindedirler, imparatorluklarn g dengesine gerek-

sinimi yoktur. Birleik Devletler, Asyada Amerikalarda ve in tarihinin ou

dneminde d politikalarn byle yrtmtr.

Batda g dengesi sistemlerinin uyguland rneklere, eski Yunanistann ve

Rnesans talyasnn ehir devletleri arasndaki sistemde ve 1648 Vestfalya

Bar Antlamasnn ortaya kard Avrupa devlet sisteminde rastlanr. Bu

sistemlerin ayrc zellii, birbirine denk gte devletlerin var olmas gere-

Henry Kissinger 15

ini ycelterek, dnya dzeni iin yol gsteren bir ilke haline getirmek olmu-

tur.

Entelektel olarak da g dengesi kavram, Aydnlanma Dneminin belli bal

politik dnrlerinin inanlarn yanstmaktadr. Bu dnrlerin grleri-

ne gre, politik dnya dhil, tm evren, her biri dierini dengeleyen aklc

prensiplere gre ynetilmektedir. Mantkl insanlar tarafndan grnte

rastlantsal olarak yaplan eylemler, sonunda ortak iyilie dnmektedir.

Otuz Yl Savalarn izleyen neredeyse srekli anlamazlklarla dolu yzyln

ise, bu gr destekledii pek sylenemez.

Adam Smith, Uluslarn Zenginlii (The Wealth of Nations) kitabnda, grn-

meyen bir elin bencil kiisel ekonomik eylemleri damtarak, bunu genel eko-

nomik refaha dntrdn sylemektedir. Madison, Federalist Yazlarda,

kendi karlarn bencilce savunan birok politik hizbin, yeterince byk bir

cumhuriyette, sonunda bir eit otomatik mekanizma yoluyla bir i uyum

yaratabileceini savunmutur. Montesquieu tarafndan algland ve Ameri-

kan Anayasasnda somutlat biimiyle, kuvvetler ayrl ve kontrol ve den-

ge (checks and balances) kavramlar da ayn gr yanstmaktadr. Kuvvetler

ayrlndan maksat, uyumlu bir ynetime ulamak deil, diktatrl nle-

mektir; hkmetin her kanad kendi karn takip ederken arlklar snrlar

ve bylece ortak iyilie hizmet eder. Ayn prensipler, uluslararas ilikilere de

uygulanacakt. Kendi bencil karlarn savunan her devletin, sanki seme

zgrl salannca grnmeyen bir el herkesin refahn garanti ediyormu

gibi, ilerlemeye katkda bulunaca varsaylyordu.

Bir yzyl boyunca, bu beklenti gereklemi grnmektedir. Fransz Devrimi

ve Napoleon Savalarnn sebep olduu karklktan sonra, Avrupa liderleri

g dengesini 1815 Viyana Kongresi ile saladlar ve uluslararas ibirliini

ahlaki ve hukuki balarla daha lml hale getirerek, kaba kuvvete olan gveni

de yumuattlar. Bununla beraber, XIX. yzyln sonuna kadar Avrupa g

dengesi sistemi, yeniden g politikasnn ilkelerine dnerek daha da acmasz

bir evre yaratt. Dmann kstahlkla sindirmek, diplomasinin geerli me-

todu haline geldi ve kuvvet gsterileri birbirini izledi. Sonunda 1914te kim-

senin bir adm geri atamayaca bir kriz dodu. I. Dnya Sava felaketinden

sonra, Avrupa hibir zaman dnya liderliini tekrar elde edemedi. Birleik

Devletler diplomaside egemen oyuncu olarak sahneye kt fakat Woodrow

16 Diplomasi

Wilson, lkesinin oyunu, Avrupa kurallarna gre oynamay reddettiini ak-

a belirtti.

Birleik Devletler, tarihinde hibir zaman bir g dengesi sistemine katlmad,

iki dnya savandan nce, Amerika, g dengesinin diplomatik manevrala-

rndan uzak durup, can istediinde bunu eletirmenin keyfini de karrken,

g dengesinden yararland. Souk Sava srasnda, Amerika Sovyetler Birlii

ile g dengesi sisteminden bsbtn farkl prensiplerin geerli olduu iki

kutuplu bir dnyada ideolojik, politik ve stratejik bir savama girdi, iki kutup-

lu bir dnyada, atmann ortak iyilie hizmet ettii hibir ekilde ileri sr-

lemez; bir tarafn kazanc, br tarafn kaybdr. Amerika Souk Savata, sa-

va yapmadan zaferi gerekletirmitir. yle bir zafer ki, imdi Amerikay

George Bernard Shawun syledii kmazla kar karya getirmektedir: Ha-

yatta iki trajedi vardr: Biri gnlnn istediine kavuamamak, dieri de ona

kavumaktr.

Amerikan liderleri, kendi deerlerini o kadar doal bir eymi gibi kabul et-

milerdir ki, bu deerlerin bakalarna ne kadar devrimci ve her eyi yerinden

oynatacak nitelikte grndn kavrayamamlardr. Ahlaka uygun hareket

etme ilkesinin uluslararas uygulamalarda da tpk bireyler arasnda olduu

gibi geerli olduunu baka hibir toplum ileri srmemitir ki, bu fikir Riche-

lieunn (raison dtat) Ulusal Gvenlik karnn tam kartdr. Amerikaya

gre, sava nlemek diplomatik meydan okuma olduu kadar, hukuki bir

sorundur ve Amerikann kar kt bu tr bir deime olmayp, deimenin

saland yntem, zellikle de kuvvet kullanmadr. Bir Bismarck veya bir

Disraeli, d politikann, ierikten ok ynteme ilikin olduu fikrini eer anla-

yabilselerdi, bunu ok sama bulurlard. Dnyada hibir ulus, Amerika kadar

kendini ahlaki deerlerle balam deildir. Dnyada baka hibir lke, tanm

gerei mutlak olan deer yarglar ile bunlarn uygulanmas gereken somut

durumlar arasndaki boluu doldurmak iin kendine bu kadar eziyet etme-

mitir.

Souk Sava boyunca Amerikann d politikaya yaklam, var olan soruna

hayret edilecek bir ekilde uygun dyordu. Derin bir ideolojik atma vard

ve yalnz bir lke, Birleik Devletler, komnist olmayan dnyann savunmasn

organize etmek iin politik, ekonomik ve askeri tm aralara sahipti. Byle bir

konumdaki bir ulus, grlerinde srarl olabilir ve daha az nemli uluslarn

devlet adamlaryla ters dme probleminden de ounlukla kanabilir: Bu

devletlerin sahip olduklar aralar, onlarn umutlarna gre daha az ihtirasl

Henry Kissinger 17

amalar izlemelerini ve bu amalara bile aamalar halinde yaklamalarn

zorunlu klar.

Souk Sava dnyasnda geleneksel g kavram kknden ykld. Genellikle

tarih, ou zaman birbiriyle simetrik olan bir askeri, siyasi ve ekonomik g

sentezi gstermitir. Souk Sava devrinde gcn farkl elemanlar birbirin-

den olduka bamsz bir hale geldi. Eski Sovyetler Birlii, askeri bir sper g

iken, ekonomik bakmdan bir cceydi. Yine Japonya rneinde olduu gibi bir

lke ekonomik bakmdan bir dev iken, askeri bakmdan ad bile gemeyebilir-

di.

Souk Sava sonras dnyada, gcn eitli unsurlarnn, daha uyumlu ve daha

simetrik bir ekilde bymeleri almalar olasdr. Birleik Devletlerin greceli

askeri gc zamanla azalacaktr. Belirgin bir dmann olmamas, kaynaklarn

savunmadan dier ncelikli alanlara doru ynelmesi iin i basklar ortaya

karacaktr ki, bu sre halen balam durumdadr. Tek bir tehdit olmad

zaman, her lke kendisine ynelen tehlikeleri, kendi ulusal perspektifi iinde

kavrayacak, Amerikan korumas altnda yaayan lkeler, kendi gvenlikleri

iin daha byk sorumluluk yklenme zorunluluunu hissedeceklerdir. By-

lece yeni uluslararas sistem, bunun gereklemesi birka on yl alabilirse de

askeri alanda bile bir dengeye doru ileyecektir. Bu eilimler, Amerikan

egemenliinin gittike azald ekonomi alannda daha da belirgin olacak ve

Birleik Devletlere meydan okuma daha gvenli saylacaktr.

XXI. yzyln uluslararas sistemi, grnte bir kartlklar sistemi olacaktr:

Bir tarafta blnmeler, dier tarafta ise, giderek artan kreselleme. Devletler

arasndaki ilikiler dzeyinde ise, yeni dzen, Souk Savan kati kalplarn-

dan ok XVIII. ve XIX. yzyl Avrupa devlet sistemine benzeyecektir. Yeni d-

zen, en az alt byk gten Birleik Devletler, Avrupa, in, Japonya, Rusya ve

olaslkla Hindistan ve kk ve orta byklkteki birok devletten oluacak-

tr. Ayn zamanda uluslararas ilikiler ilk kez gerekten kresellemi olmak-

tadr. Gnmzde haberleme annda yaplmakta, dnya ekonomisi btn

ktalarda e zamanl olarak ilemektedir. Nkleer yaylma, evre, nfus art

ve ekonomik karlkl bamllk gibi ancak tm dnya baznda zmlenebi-

lecek yeni bir sorunlar dizisi su yzne kmtr.

Amerika iin, nemli lkeler arasndaki ok farkl tarihi deneyimleri ve farkl

deerleri uzlatrmak yeni bir deneyim ve ayn zamanda geen yzyln yalnz-

lk politikalarndan ve Souk Savan de facto hegemonyasndan temel bir

18 Diplomasi

ayrl olacaktr ki, bu kitabn aydnlatmaya alt konu da bu ayrltr. Ayn

lde dier belli bal oyuncular da, yeni ortaya kan dnya dzenine uyum

salama glkleriyle kar karyadrlar.

Modern dnyann ok devletli bir sistemi ileten tek paras olan Avrupa,

ulus-devlet, egemenlik ve g dengesi kavramlarn yaratmtr. Bu kavramlar

yzyln byk blmnde uluslararas uygulamalara egemen olmutur.

Ancak artk Avrupann eski raison dtat uygulayclarndan hibirisi ortaya

kan yeni uluslararas dzende nemli rol alacak kadar gl deildirler. Bu

greceli zayflklarn dengelemek iin birlemi tek bir Avrupa yaratmaya

almaktadrlar ki, bu aba enerjilerinin byk blmn tketmektedir.

Baarl olsalar bile kresel sahnede birlemi tek Avrupann kresel sahnede

ilemesi iin hazr, otomatik olarak uygulanabilecek bir klavuz yoktur; nk

daha nce byle bir siyasi oluum hibir zaman var olmamtr.

Btn tarihi boyunca Rusya zel bir durum oluturdu. Rusya, Fransa ile Byk

Britanya, durumlarn salamlatrdktan ok sonra, Avrupa sahnesine girmi

ve Avrupa diplomasisinin geleneksel prensiplerinden hibirisi onun iin ge-

erli olmamtr. farkl kltr alanna komu olan Rusya Avrupa, Asya ve

slam Dnyas, bu grup insandan oluan nfusu ile hibir zaman Avru-

pann anlad anlamda bir ulus-devlet olamamtr. Yneticileri tarafndan

komu lkelerin topraklar, kendi topraklarna katlan ve bu suretle devaml

snrlar deien Rusya, herhangi bir Avrupa lkesi ile kyaslanamaz byklk-

te dev bir imparatorluk olmutu. stelik, her yeni fetihle topraklarna yeni,

huzursuz ve Rus olmayan si etnik gruplar katlm ve devletin karakteri de

deimitir. Rusyann kendisini, d gvenliine ynelebilecek olas bir tehdit-

le ilgisi olmayan byklkte dev ordular beslemek zorunda hissetmesinin

nedenlerinden birisi de budur.

Saplantl gvensizlik duygusu ile coku ve Avrupa istekleri ile Asyann ekici

ynleri arasnda bocalayan Rusya, Avrupa dengesinde her zaman bir rol al-

mtr; fakat duygusal olarak hibir zaman onun bir paras olmamtr. Fetih

ve gvenlik gereksinimleri, Rus liderlerin kafasnda birlemitir. Viyana Kong-

resinden bu yana Rusya imparatorluu, silahl kuvvetlerini, dier nemli dev-

letlerden daha sk bir ekilde yabanc topraklarda tutmutur. Analizciler ou

zaman Rus yaylmacln gvensizlik duygusuna yormaktadr. Fakat Rus

yazarlar Rusyann d dnyaya doru basksn bir nevi misyonerlik hizmeti

olarak grmlerdir. lerleyen Rusya, nadir olarak bir snr duygusuna sahip

Henry Kissinger 19

olmu ve hareketi nlenince de kzgnlk gstermitir. Tarihi boyunca Rusya

her zaman frsat kollayan bir devlet konumunda olmutur.

Komnizm sonras Rusya, kendisini tarihte benzeri olmayan snrlar iinde

bulmutur. Avrupa gibi Rusya da, enerjisinin ounu kimliini yeniden tanm-

lamaya harcayacaktr. Acaba tarihi ritmine dnme ve kaybettii imparatorlu-

unu yeniden kurma aray iinde olacak m? Arlk merkezini douya kayd-

racak ve Asya diplomasisinde daha aktif bir rol alacak m? Hudutlar evresin-

deki ve zellikle de alkantl Ortadoudaki karklklara kar hangi prensip

ve metotlarla tavr alacak? Rusya dnya dzeni iin her zaman gerekli olacak-

tr ve bu sorulara verilecek cevaplarla balantl olarak ortaya kacak ka-

nlmaz karmaada, dnya dzenine kar potansiyel bir tehdit de oluturacak-

tr.

in de, kendisi iin yeni olan bir dnya dzeni ile yz yzedir, iki bin yl bo-

yunca in imparatorluu, kendi dnyasn tek bir imparatorluk egemenlii

altnda birletirmitir. Bu egemenlik zaman zaman aksamtr da. inde sa-

valar, Avrupada olduu kadar sk olmutur. Fakat bu savalar, imparatorluk

zerinde iddia sahibi kimseler arasnda olduu iin, uluslararas savatan ok,

i sava niteliinde olmu ve er veya ge yeni bir merkezi gcn ortaya kma-

syla sonulanmtr.

in, XIX. yzyldan nce, hibir zaman kendisine kafa tutacak gte bir kom-

uya sahip olmamtr ve byle bir devletin ortaya kabileceini de dn-

memitir. Dardan gelen igalciler inli hanedanlar devirmilerdir; ancak

in kltr iinde yle bir ekilde kaybolmulardr ki, sonunda Orta Krallk

geleneklerini devam ettirmilerdir. inde devletlerin eit bamszl fikri

hibir zaman var olmamtr; yabanclar barbar kabul edilir ve yalnzca ikinci

snf bir ilikiye tbi tutulurdu. XVIII. yzylda ngiliz Sefiri Beijing de byle

kabul edilmitir. in, darya eli gndermeyi kmseyerek bakmtr; fakat

uzaktaki barbarlar yakndaki barbarlarn hakkndan gelmek iin kullanmada

bir saknca grmemitir. Ancak bu uygulama olaanst durumlar iin geerli

olan bir stratejiydi; Avrupa g dengesi gibi ileyen gnlk bir sistem deildi

ve Avrupann ayrc zellii olan devaml diplomatik temsilcilikler kurulmas

sonucunu da dourmad. in XIX. yzylda Avrupa smrgeciliinin aalanan

bir sjesi olduktan sonra, tarihinde grlmemi bir ekilde son yllarda yeni-

den II. Dnya Savandan bu yana ok kutuplu dnya sisteminde ortaya k-

mtr.

20 Diplomasi

Japonya da kendisini d dnyayla olan btn ilikilerden uzak tutmutu. Ja-

ponya, 1854te Kaptan Matthew Perry tarafndan alana kadar, geen be

yzyl boyunca, ne barbarlar birbirlerine kar dengelemeye, ne de onlar iin

inlilerin yapt gibi ikinci snf ilikiler yaratmaya tenezzl etmiti. D dn-

yadan soyutlanm olan Japonya, kendine zg gelenek ve greneklerinden

gurur duymu, askeri geleneini i savalarla tatmin etmi, i yapsn ise,

kltrnn d tesirlerden hibir ekilde etkilenmeyecei, kendi kltrnn

stn olduu ve dier kltrleri zmlemek yerine, onlar bir gn yenecei

inancna dayandrmtr.

Souk Sava srasnda Sovyetler Birlii, kendisi iin srekli bir gvenlik tehdi-

di olutururken, Japonya d politikasn binlerce mil tedeki Amerikayla

birlikte tanmlayabilmitir. Sorunlarnn bolluuyla yeni dnya dzeni, gemi-

iyle bu derece gurur duyan bu lkeyi, tek bir mttefike dayanma politikasn

yeniden gzden geirmeye mecbur edecektir. Japonya, Asya g dengesine

kar Amerikadan daha hassas olmak zorundadr. nk farkl bir yarmk-

rede deiik yne bakmaktadr Atlantike, Pasifike ve Gney Amerikaya.

Japonya iin, in, Kore ve Gneydou Asya, Birleik Devletlerden daha farkl

bir nem kazanacak ve Japonya, daha bamsz ve daha kendine has bir d

politika balatacaktr.

Gney Asyada byk bir g olarak ortaya kan Hindistana gelince, bu lke-

nin d politikas pek ok ynyle Avrupa smrgeciliinin en iyi gnlerinin

son izlerini tamakta ve eski kltrn gelenekleri ile yorulmu bulunmakta-

dr, ngilizlerin geliinden nce, bu lke, bin yldr tek bir politik birlik olarak

ynetilmemi durumdadr, ngilizlerin smrgeletirmesi kk askeri kuv-

vetlerle gerekletirilmitir. nk, her eyden nce yerel halk, bu kuvvetleri,

bir grup igalcinin yerini, yeni bir grup igalcinin almas olarak grmtr.

Ancak tek bir ynetim kurulduktan sonra, Hindistana kendisinin getirdii

halk hkmeti ve kltrel milliyetilik deerleri, ngiliz mparatorluunun

altn oymutur. Bununla beraber, bir ulus-devlet olarak Hindistan dnya sah-

nesine yeni kan bir devlettir. Byk nfusunu doyurma sava ile uraan

Hindistan, Souk Sava esnasnda Balantszlk hareketi ile kendini oyalam-

tr. Fakat artk uluslararas politika sahnesinde byklyle uyumlu bir rol

almas gerekmektedir.

Sonuta, yeni dnya dzenini kurmalar gereken en nemli lkelerin hibirisi-

nin ortaya kmakta olan ok devletli sistem konusunda deneyimi yoktur.

Daha evvel hi bu kadar ok sayda farkl alglama biimini bir araya getirmesi

Henry Kissinger 21

gereken veya bu kadar kresel apta bir yeni dnya dzeni kurulmamtr.

Bunun gibi, daha nceki dzenlerden hibirisi kresel demokratik dnceler-

le ve amzn hzla gelien teknolojisi ile tarihten gelen g dengesi sistemle-

rinin zelliklerini bir araya getirmek zorunda olmamtr.

Gemie bakacak olursak, btn uluslararas sistemlerin kanlmaz bir simet-

rileri olduunu grrz. Bu sistemler bir kez kurulunca baka tercihler yapl-

m olsayd, tarihin nasl bir gelime gstereceini veya dier tercihlerin ya-

plmasnn olas olup olmadn saptamak ok zordur. Bir uluslararas dzen

ilk olutuu zaman birok tercih yolu henz aktr. Fakat yaplan her tercih,

geri kalan seenekler evrenini daraltr. Karmaklk, esneklii azaltt iin bu

ilk tercihler hayati nem tar. Uluslararas dzenin Viyana Kongresinden

sonra ortaya kan dzen gibi kararl m, yoksa Vestfalya Bar Antlamas ve

Versay Antlamalarndan sonra ortaya kan dzenler gibi son derece dei-

ken mi olaca sorunu, kurucu toplumlarn dil kabul ettikleri artlarla kendi-

lerini gvende hissetmelerini salayan artlar birbiriyle uzlatrabilme dere-

celerine baldr.

Oluan sistemlerin en istikrarllar olan Viyana Kongresi sistemi ile II. Dnya

Savandan sonra Birleik Devletlerin empoze ettii sistem, ayn alglama

biimlerine sahip olma avantajna sahiptirler. Viyanadaki devlet adamlar,

kavranmas zor olan konular ayn ekilde gren ve esas noktalarda anlamaya

varm olan aristokratlard; sava sonras dnyasn ekillendiren Amerikan

liderleri ise, olaanst dayanma ve yaama gc gibi bir entelektel gele-

nee sahip bir topluluk iinden kmlardr.

imdi ortaya kmakta olan dzen, byk lde farkl kltrleri temsil eden

devlet adamlar tarafndan kurulmak zorundadr. Bu devlet adamlar, o kadar

karmak ve dev brokrasi ordular ynetmektedirler ki, enerjilerinin ou

amalarn belirlenmesi abas iinde deil, ynetim mekanizmasnda tketil-

mektedir. Bu devlet adamlar, ynetim iin gerekli olmayan ve uluslararas bir

dzen kurmaya daha da az uygun olan yetenekleri ile ykselmektedirler. Elde

bulunan yegne ok devletli sistem modeli ise, Bat toplumlar tarafndan ku-

rulmu olandr ve katlanlarn birou da bu modeli reddedebilir.

Yine de Vestfalya Bar Antlamasndan gnmze kadar olan ve birok dev-

lete dayanan dnya dzenlerinin ykselii ve k, ada devlet adamlar-

nn kar karya bulunduu sorunlar anlamaya alrken rnek alnabilecek

tek deneyimdir. Tarih almalar gsteriyor ki, otomatik olarak uygulanabile-

22 Diplomasi

cek bir el kitab yoktur. Tarih, karlatrma yoluyla birbirlerine benzer du-

rumlarn olas sonular zerine k tutar. Fakat her kuak hangi durumlarn

karlatrlabilir olduuna da kendisi karar vermelidir.

Entelekteller uluslararas sistemlerin almasn analiz ederler; devlet

adamlar ise, bu sistemleri kuran kiilerdir. Bir analistin bak as ile bir dev-

let adamnn bak as arasnda byk farkllk vardr. Analist hangi sorunu

inceleyeceini kendisi seebilir; devlet adam ise sorunlar nnde bulur. Ana-

list ak bir sonuca varmak iin ne kadar zaman gerekiyorsa o kadar zaman

kullanabilir; devlet adam iin asl sorun zamann darldr. Analist zerine

risk almaz. Vard sonular yanl karsa, baka bir inceleme yazabilir. Devlet

adam ise, bir tek tahmin yapma hakkna sahiptir; yapt yanllardan geri

dn yoktur. Analistin elinde btn bilgiler vardr ve bunlar analistin ente-

lektel gcne gre deerlendirilir. Devlet adam ise, doruluu henz kant-

lanmam tahminlere gre karar verir; kanlmaz deiimi ne derece akllca

ynlendirdiine ve her eyden nce bar ne kadar iyi koruduuna gre tarih

tarafndan deerlendirilir. te bu yzden devlet adamlarnn dnya dzeni

sorunu ile ne kadar baarl veya baarsz bir ekilde ilgilendiklerini aratr-

mak, ada diplomasiyi anlamann sonu deil, belki de balangcdr.

Theodore Roosevelt, Austos 1905 Woodrow Wlson, Temmuz 1919

2 Balant:

Theodore Roosevelt veya Woodrow Wilson

Bu yzyln balarna kadar yalnzlk eilimi Amerikan d politikasna egemen

oldu. Sonra iki faktr Amerikay dnya ilerine itti: Hzla byyen gc ve

Avrupann merkez olduu uluslararas sistemin yava yava k, iki ba-

kan, bu deiime damgasn vurdu. Theodore Roosevelt ve Woodrow Wilson.

Uluslararas gelimeler, isteksiz bir ulusu girdaba srklerken, bu adamlar

hkmetlerin dizginlerim ellerinde tutuyorlard. Yalnzlk politikasndan ay-

rlmay kart felsefelere dayanarak savunmakla beraber, Amerikann dnya

gelimelerinde ok hayati bir rol oynamas gerektiini her ikisi de kabul et-

miti.

24 Diplomasi

Roosevelt, bir g dengesinin sofistik bir analistiydi. Ulusal karlar bunu

gerektirdii iin ve ayn zamanda Amerikann katlm olmadan kresel g

dengesinin olanaksz olduunu dnd iin Amerikann uluslararas are-

nada rol almas zerinde srarla duruyordu. Wilsona gre, Amerikann kre-

sel rol bir eit greve dayanyordu: Amerikann g dengesi iin bir ykm-

ll yoktu; ancak kendi ilkelerini btn dnyaya yayma grevi vard. Wil-

son ynetimi zamannda Amerika, Amerikan dncesinin klielerini yanstan

ve Eski Dnya diplomatlar iin devrimci bir deiiklik anlamna gelen ilkele-

rini ilan ederek dnya gelimelerinde balca anahtar rol oynamtr. Bu

ilkelere gre bar, demokrasinin yaygnlamasna baldr; devletler de birey-

lerle ayn ahlaki kriterlere gre deerlendirilmelidir; ulusal kar ise, evrensel

hukuk sistemine uymaktan ibarettir.

G dengesine dayanan Avrupa diplomasisinin grm geirmi yelerine,

Wilsonn, d politikann sonu olarak ahlaki temeller zerine oturtulmas

gerektii gr, garip, hatta biraz da ikiyzl grnmtr. Ancak tarih, a-

dalarnn kart grleri zerinde durmazken Wilsonizm canlln hep

korumutur. Wilson, bar anlamalar yerine, ortak gvenlik yoluyla koruma-

s dnlen evrensel dnya rgtnn, Milletler Cemiyetinin de fikir babas-

dr. Her ne kadar Wilson kendi lkesini dahi bu fikrin faydalarna inandra-

mamsa da, fikir yaamaya devam etmitir. Daha da tesi, Amerikan d poli-

tikas onun dnm noktas niteliindeki bakanlndan beri Wilson idealiz-

minin yolunda yrm ve bugne kadar da yrmeye devam etmitir.

Amerikann uluslararas ilikilere olan kendine zg yaklam, aniden veya

kendi bana bir ilhamn sonucu olarak gelimemitir. Cumhuriyetin ilk ylla-

rnda Amerikan d politikas, yeni devletin bamszln kuvvetlendirmekten

ibaret olan Amerikan ulusal karnn karmak bir yansmasyd. Rakipleriyle

bir mcadeleye girmek zorunda kalmadan hibir Avrupa lkesi, kendisi iin

bir tehdit oluturmad iin, Amerikann Kurucu Atalar karlarna uygun

olduu zaman, hor grlen g dengesini ynlendirmeye son derece hazr

olmulardr; gerekten de Fransa ile Byk Britanya arasnda manevra yapa-

rak yalnzca, Amerikann bamszln korumak deil, ayn zamanda snrla-

rn da geniletmek iin olaanst becerikli olmalar gerekirdi. Fransz Dev-

rimi savalarnda hibir tarafn kesin bir zafer kazanmasn istemediklerinden

tarafsz olduklarn aklamlardr. Jefferson, Napoleon Savalarn karadaki

Henry Kissinger 25

diktatr (Fransa) ile denizdeki diktatr (Byk Britanya)1 arasnda bir yar-

ma olarak tanmlamtr; baka bir deyile, Avrupa mcadelesindeki taraflarn

ahlaki ynden eit olduklarn sylemitir. Balantszlk politikasnn bir eit

ilk eklini uygulayan yeni devlet, o zamandan beri ortaya kan birok yeni

devlet gibi tarafszl bir pazarlk arac olarak kullanmann faydalarn ke-

fetmitir.

Ayn sralarda Birleik Devletler, Eski Dnya yntemlerini reddetmeyi, toprak

genilemesini reddetmeye kadar ileri de gtrmemitir. Aksine, daha balan-

gtan beri Birleik Devletler, Amerikalarda genileme politikasn olaanst

bir kararllkla uygulamtr. 1794ten sonra, bir dizi antlamayla Kanada ve

Florida snrlarn Amerikann karna olacak ekilde zme kavuturmu,

Mississippi Nehrini, Amerikan ticaretine am ve ngiliz Bat Hint Adalarnda

Amerikan ticari karlarn yerletirmeye balamt. Bu genileme, Mississippi

Nehrinin batsnda kalan ve spanyol topra olan Florida ve Teksas topraklar

zerinde hak iddia edebilecek durum yaratan ve ok byk genilikteki snr

belirlenmemi topraklar, yeni devlete katan Louisianann 1803te Fransadan

satn alnmas ile en yksek noktaya ulamtr ki, bu da byk g olmak iin

temel oluturmutur.

Sat yapan Fransz imparatoru Napoleon Bonaparte, bu tek-yanl ilem hak-

knda Eski Dnyaya zg yle bir aklamada bulunmutur: Bu toprak alm,

Birleik Devletlerin gcn ebediyen perinlemektedir ve bu suretle Byk

Britanyaya da, sonunda denizde onu alt edecek bir rakip salam oluyo-

rum.2 Amerikal devlet adamlar, Fransann sahip olduu topraklar satmas-

na ne gereke gsterdiine hi aldrmadlar. Onlara gre, Eski Dnyann g

politikasnn eletirilmesi, Amerikann Kuzey Amerika boyunca toprak ka-

zanmasyla ters dmyordu. nk Amerikann batya doru genilemesini

bir d politika konusu olmaktan ok, Amerikann bir iii olarak gryorlard.

Bu ruh hali iinde James Madison, ordularn, vergilerin ve dier tm ounlu-

u, aznln egemenlii altna sokan aralarn3 habercisi olarak sava, btn

ktlklerin kayna biiminde eletirmitir. Onun yerine gelen James Mon-

1 Robert W. Tucker and David C. Hendrickson, Thomas Jefferson and American Foreign Policy,

Foreign Affairs, vol. 69, no. 2 (Spring 1990), p. 148.

2 Thomas G. Paterson, J. Garry Clifford, and Kenneth J. Hagan, American Foreign Policy: A History (Lexington, Mass.: D. C. Heath, 1977), p. 60.

3 Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 140, quoting from Letters and Other Writings of James Madison (Philadelphia: J. B. Lippincott, 1865), vol. IV, pp. 49192.

26 Diplomasi

roe, bat ynnde genilemeyi, bunun Amerikay byk bir g yapmak iin

gerekli olduu temeline dayanarak savunmakta hi bir eliki grmemitir:

Herkes unu aka grmelidir ki, adil snrlar iinde kalmak artyla,

toprak genilemesi her iki (eyalet ve federal) hkmete de daha byk

hareket serbestisi salar; gvenliklerini salamlatrr ve dier her

ynden btn Amerikan halk zerinde iyi etkiler gsterir. Byk veya

kk, toprann bykl bir ulusun birok zelliini belirler. Kay-

naklarnn, nfusunun ve fiziksel gcnn snrlarn gsterir. Ksacas,

byk g ile kk g arasndaki fark ortaya koyar.4

Zaman zaman Avrupa g politikasnn yntemlerini kullanmakla birlikte,

yeni ulusun liderleri, kendi lkelerini farkl klan ilkelere sadk kalmlardr.

Avrupa gleri, potansiyel egemen glerin ortaya kmasn nlemek iin

saysz sava vermitir. Amerikada g ve uzaklk kombinezonu, herhangi bir

sorun ortaya ktktan sonra onun stesinden gelinebilecei ynnde bir g-

ven yaratmtr. Yaamlarn srdrmek iin ok daha kstl hareket alanlar

olan Avrupa uluslar, deiiklik olaslna kar koalisyonlar oluturmular-

dr; oysa Amerika, herhangi bir gerek deiiklie gre politikasn ayarlayabi-

lecek kadar uzaktr.

Her ne sebeple olursa olsun, birbirinin iine girmi anlamalara kar George

Washingtonun ynelttii uyarnn jeopolitik temeli de buydu. Washingtona

gre:

Kendimizi yapay balarla, Avrupa politikasnn sradan ini klarna

veya onun dostluk veya dmanlklarnn akmasna, ya da atma-

sna balamamz akllca bir hareket deildir. Bizim ayr ve uzak duru-

mumuz, bizi deiik bir rota izlemeye aryor ve ayn zamanda bunu

mmkn de klyor. 5

Yeni ulus, Washingtonun uyarsn pratik ve jeopolitik bir kural olarak deil

de, ahlaki bir kural olarak kabul etmitir. zgrlk ilkesinin merkezi olan

Amerika, byk okyanuslarn kendisine salad gvenliini, ilahi takdirin bir

iareti olarak yorumlamay ve eylemlerine, gvenlik marj yerine, baka her-

hangi bir ulus tarafndan paylalmayan stn bir ahlaki deer yklemeyi

doal bulmutur.

4 James Monroe quoted in William A. Williams, ed., The Shaping of American Diplomacy (Chica-

go: Rand McNally, 1956), vol. I, p. 122.

5 George Washingtons Farewell Address, September 17, 1796, reprinted as Senate Document no. 3, 102nd Cong., 1st sess. (Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1991), p. 24.

Henry Kissinger 27

Cumhuriyetin ilk yllar d politikasn bir btn olarak bir arada tutan ey,

Avrupann bitmek tkenmek bilmeyen savalarnn, kt devlet ynetiminde

kullanlan bencil metotlarn bir sonucu olduu inancdr. Avrupal liderler,

uluslararas sistemlerini bencil karlarn rekabetinden uyum doaca inanc

zerine oturturken, Amerikal meslektalar, devletlerin, birbirine gvenme-

yen rakipler gibi deil, ibirlii yapan ortaklar gibi davrand bir dnya d-

nyorlard. Amerikal liderler, devletlerin ahlaka uygun hareket edip etmedi-

inin, bireylerin ahlakllndan farkl bir ltle deerlendirilmesi gerektii

eklindeki Avrupa grn reddetmilerdir. Jeffersona gre:

insanlar ve devletler iin tek bir ahlaki sistem vardr. Bu da, koullar

ne olursa olsun btn ykmllklere tam sadakat, hatta uzun vadede,

iki tarafn da karlarn koruyacak ekilde ak ve cmert olmaktr.6

Zaman zaman yabanclar ok sinirlendirse bile, Amerikann sesinin tonunda-

ki erdemlilik, Amerikann yalnzca onu eski lkeye balayan hukuki balara

kar deil, ayn zamanda Avrupann sistemine ve deerlerine de bakaldr-

m olduu gereini gstermitir. Amerika, Avrupada savalarn bu kadar sk

olmasn zgrlk ve insan onuru deerlerini reddeden hkmet kurumlar-

nn egemen olmasna balamaktadr. Thomas Paine yle yazyor: Sava, eski

yapda bir hkmet etme sistemi olduundan, uluslarn birbirine kar besle-

dii dmanlk duygusu, hkmetlerinin politikalarnn sistemin ruhunu ayak-

ta tutmak iin uyandrd bir dmanlktan baka bir ey deildir... Yanl bir

hkmet sistemi tarafndan insanlar birbirine dman hale getirilmedii s-

rece, insan insann dman deildir.7

Barn, her eyden nce demokratik kurumlarn gelimesine bal olduu

gr, Amerikan dncesinin bugne kadar ayrlmaz bir paras olmutur.

Geleneksel Amerikan dnce biimi, istikrarl bir ekilde demokrasilerin

birbirleriyle sava yapmadklar merkezindedir. Aleksandr Hamilton, cumhu-

riyetlerin, dier hkmet ekillerine gre, znde daha bar olduu gr-

ne kar kmtr:

Sparta, Atina, Roma ve Kartaca hepsi cumhuriyetti; bunlardan ikisi,

Atina ve Kartaca, ticari zellikte birer cumhuriyettiler. Bununla bera-

6 Jefferson letter to Mme. La Duchesse DAuville, April 2, 1790, in Paul Leicester Ford, ed., The

Writings of Jefferson (New York: G. P. Putnams Sons, 189299), vol. V, p. 153, quoted in Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 139.

7 Thomas Paine, Rights of Man (1791) (Secaucus, N.J.: Citadel Press, 1974), p. 147.

28 Diplomasi

ber, ister saldr, ister savunma amal olsun, komular olan monari-

ler kadar devaml sava halinde idiler. Britanya hkmetinde halkn

temsilcileri milli yasama meclisinin bir kolunu oluturmaktadr. Tica-

ret, bu lkenin yzyllardan beri izledii temel uratr. Yine de, dn-

yada ancak birka lke, Byk Britanyadan daha sk sava yapmtr.8

Ancak Hamilton, kk bir aznl temsil etmektedir. imdi olduu gibi o za-

man da Amerikan liderlerinin ezici bir ounluu, Amerikann dnya barna

katks olarak kendi deerlerinin yaylmas biiminde zel bir sorumluluu

olduu inancndaydlar. O zaman da anlamazlklar, daha ok bu sorumlulu-

un yerine getirilecei yntemle ilgili idi. Amerika, d politikasnn temel

hedefi olarak zgr kurumlar yaygnlatrmak iin aktif biimde aba harca-

mal mdr? Yoksa kendi rneinin dier lkelere etkisine mi gvenmelidir?

Cumhuriyetin ilk yllarnda egemen olan gr, olumakta olan Amerikan

ulusunun demokrasi davasna en iyi demokratik prensipleri kendi lkesi iin-

de uygulayarak hizmet edecei eklindeydi. Thomas Jeffersonn szleriyle

Amerikada adil ve salam bir cumhuriyet, dnyann dier btn uluslar

iin dikilmi bir ant ve rnek olacaktr.9 Bir yl sonra, Jefferson, Amerikann

btn insanlk adna hareket ettii temasna u szlerle dnd:

...bakalarna nasip olmayp bize tevecch eden artlar, bir toplumun,

bireylerine salayabilecei zgrlk ve kendi kendini ynetim alannn

derecesinin ne olduunu kantlama grevini bize vermitir.10

Amerikan liderlerinin, Amerikann davran biiminin ahlaki dayanaklar ve

zgrlk sembol olarak nemi zerinde srarla durmas, Avrupa diplomasi-

sinin klielerinin reddedilmesine yol amtr: G dengesi bencil karlarn

rekabetinden doan nihai uyum sonucu olumu ve gvenlik endieleri mede-

ni hukuk ilkelerini geersiz hale getirmi, baka bir deyile, devletin amalar,

kulland aralar hakl karmtr.

Benzeri grlmemi bu fikirler, XIX. yzyl boyunca kalknmasn gerekleti-

ren ve iyi alan kurumlar ve deer yarglar dorulanan bir lke tarafndan

8 Alexander Hamilton, The Federalist No. 6, in Edward Mead Earle, ed., The Federalist (New

York: Modern Library, 1941), pp. 3031

9 Jefferson letter to John Dickinson, March 6, 1801, in Adrienne Koch and William Peden, eds., The Life and Selected Writings of Thomas Jefferson (New York: Modern Library, 1944), p. 561.

10 Jefferson letter to Joseph Priestley, June 19, 1802, in Ford, ed., Writings of Thomas Jefferson, vol. VIII, pp. 15859, quoted in Robert W. Tucker and David C. Hendrickson, Empire of Liberty: The Statecraft of Thomas Jefferson (New York/Oxford: Oxford University Press, 1990), p. 11.

Henry Kissinger 29

ileri srlyordu. Amerika, yksek prensipler ile hayatta kalmann gerekleri

arasnda bir atma olduunun farknda deildi. Uluslararas anlamazlklar

gidermek iin ahlaklktan yardm umulmas, zamanla tam Amerikan tarz bir

strap ve benzeri grlmemi bir belirsizlik dourmutur. Amerikallar, d

politikalarn, kiisel hayatlarndaki ayn manevi kararllkla yrtmek zorun-

daysalar, gvenlik konusu nasl analiz edilecekti? Gerekten de bu, ayakta

kalmann, ahlakl olmaya feda edilebilecei anlamna m geliyordu? Yoksa

Amerikann zgr kurumlara ball, en bencil amal eylemlere bile otoma-

tik olarak bir ahlakllk havas m veriyordu? Bu doru ise, Amerikallarn g-

rleri ile Avrupallarn raison dtat gr, yani devletin iledii fiillerin,

yalnzca baarlarna gre deerlendirilecei gr arasnda ne fark vard?

Profesr Robert Tucker ve Prof. David Hendrickson, Amerikan dncesindeki

bu elikiyi parlak bir ekilde analiz etmilerdir:

Jefferson in devlet adamlnn en byk kmaz, grnte devletle-

rin sonu olarak gvenliklerini salamak ve arzularn gerekletirmek

iin bavurduklar aralar reddetmesi ve ayn anda bu aralarn kulla-

nlmasn gerektiren arzulan reddetmekte isteksiz olmasdr. Baka bir

deyile, Jefferson, Amerikann, her iki hedefe de ulamasn istemitir:

Yani gcn kullanlmasnn normal sonularnn kurban olmadan, g-

l olmann avantajlarndan yararlanmak11

Bugne kadar iki yaklam arasndaki gidip gelmeler, Amerikan d politikas-

nn balca temalarndan birisi olmutur. 1820ye kadar, Amerika, bu iki yak-

lam arasnda ikisine de sahip olma olana tanyan bir uzlama salad. Ku-

zey Amerika ktas boyunca genilemesini kaderin ackl bir tecellisi (manifest

destiny) olarak deerlendirirken, okyanusun tesinde olanlar g dengesi

politikasnn sulanacak sonular olarak eletirmeye devam etti.

XX. yzyln bana kadar Amerikan d politikas esas itibariyle ok basitti:

lkenin ak kaderini gerekletirmek ve deniz ar ilere bulamaktan uzak

durmak. Amerika, bunun olanakl olduu yerlerde, demokratik idarelerden

yanayd; ama gerektiinde, bu tercihini gerekletirmek iin harekete gemek-

ten geri durmay da bilmitir. O zamanki Dileri Bakan John Quincy Adams,

bu tavr 1821de yle zetlemitir:

11 Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 141.

30 Diplomasi

Her nerede zgrlk ve bamszlk bayra alm veya alacak ise,

Amerikann kalbi ve iyi niyetleri oradadr. Fakat Amerika canavarlar

ortadan kaldrmak iin denizar giriimlerde bulunmaz. Herkese z-

grlk ve bamszlk iin iyi dileklerde bulunur. Ancak Amerika yal-

nzca kendisinin ampiyonu ve kendi hakknn koruyucusudur.12

Amerikann bu kendi kendini snrlama politikasnn dier yz, eer gerekir-

se, Avrupa diplomasisinin baz yntemlerini de kullanarak, Avrupa g politi-

kasn Bat Yarmkresinden uzak tutma karandr. Bu politikay ilan eden

Monroe Doktrini, 1820lerde spanyadaki devrimi bastrmak iin Prusya,

Rusya ve Avusturya arasnda yaplan Kutsal ttifakn bir sonucu olarak ortaya

kt, ilke olarak bakalarnn iilerine karmay reddeden Byk Britanya da

Kutsal ttifak Bat Yarmkresinde kabul etmekte ayn derecede isteksizdi.

ngiliz Dileri Bakan George Canning, Amerika ktasndaki spanyol koloni-

lerini Kutsal ttifakn ele geirmesinden korumak iin Birleik Devletlere

birlikte hareket etme nerisinde bulunmutur. Amac, spanyada olanlar bir

tarafa, Latin Amerikann herhangi bir Avrupa gcnn kontrol altna gir-

memesini salamakt. Kolonilerini kaybetmi bir spanyann hi de deerli bir

dl olmayacan dnen Canning, bu durumun, ya mdahale etme cesare-

tini kracan veya bunu gereksiz klacan varsaymtr.

John Quincy Adams ngiliz teorisini anlamt; fakat ngilizlerin gerekelerine

de gvenmedi. 1812de Washingtonn ngilizler tarafndan igal edilmesinden

sonra, eski anavatan Byk Britanyann yannda yer almak iin vakit henz

ok erkendi. Bylece Adams, Amerikann tek-tarafl bir kararla Avrupa s-

mrgeciliini Amerikalardan uzaklatrmas iin Bakan Monroeyu zorlam-

tr.

1823te ilan edilen Monroe Doktrini, Birleik Devletleri Avrupadan ayran

okyanusu, iki ktay ayran bir hendek haline getirmitir. O zamana kadar

Amerikan d politikasnn en nemli kural, Birleik Devletlerin Avrupadaki

g kavgasna hibir biimde bulamamas ilkesi idi. Monroe Doktrini, Avru-

pann da Amerikann ilerine karmamas gerektiini ilan ederek bir sonraki

adm atmtr. Monroenun Amerikan ilerinden anlad ise, btn Bat Ya-

rmkresi olarak gerekten

12 John Quincy Adams, Address of July 4, 1821, in Walter LaFeber, ed., John Quincy Adams and

American Continental Empire (Chicago: Times Books, 1965), p. 45.

Henry Kissinger 31

Bunun da tesinde, Monroe Doktrini kendisini prensip aklamalaryla snr-

lamamtr. Yeni devletin, Bat Yarmkresinin dokunulmazln salamak

iin savaa da gidebilecei konusunda Avrupa devletlerini cesaretle uyarm-

tr. Birleik Devletlerin Avrupa gcnn bu yarmkrenin herhangi bir par-

asna doru genilemesini, barmz ve gvenliimiz iin bir tehlike ek-

linde greceini ilan etmitir.13

Son olarak dileri bakanndan iki yl nce Bakan Monroe, o kadar iyi ifade

edilmemi olsa da, aka Avrupadaki anlamazlklara karmak niyetinde

olmadn aklamtr: Avrupa glerinin kendilerini ilgilendiren konular-

daki savalarna hibir ekilde katlmayz; bunu yapmak politikamzla da ba-

damaz.14

Amerika ayn anda hem Avrupaya arkasn dnyor hem de Bat Yarmkre-

sinde genilemek iin ellerini serbest brakyordu. Monroe Doktrininin em-

siyesi altnda Amerika, herhangi bir Avrupa kralnn ryalarndan ticaretini

ve etkisini geniletmek, toprak elde etmek farkl olmayan bir politika izliyor-

du; ksacas g politikas uygulamaya mecbur kalmadan kendisini byk bir

g haline getiriyordu.

Amerikann genileme arzusu ile Amerikann Avrupaya gre daha saf ve

ilkeli bir lke olduu konusundaki inanc hibir zaman almamtr. Geni-

lemesini bir d politika sorunu olarak grmediinden, Birleik Devletler g-

cn Kzlderililer, Meksika ve Teksas zerinde rahatlkla ve hibir vicdan

rahatszl duymadan kullanmtr. zetlersek, bir ceviz kabuu iindeki Bir-

leik Devletlerin d politikas, bir d politikaya sahip olmamakt.

Louisianann ahsyla ilgili olarak Napoleonun yapt gibi, Canning de Eski

Dnyann g dengesinin dengelenmesi iin Yeni Dnyayi yarattyla v-

nebilir. nk Byk Britanya Kraliyet Deniz Kuvvetleri ile Monroe Doktri-

nini destekleyecei iaretini vermiti. Amerika, Avrupann g dengesini

ancak Kutsal ttifak Bat Yarmkresinden uzak tutacak lde dengeleye-

cekti. Geri kalanlar iin, Avrupa gleri Amerikann katlm olmadan dengeyi

korumak zorundaydlar.

13 Message of President Monroe to Congress, December 2, 1823, in Ruhl J. Bartlett, ed., The Rec-

ord of American Diplomacy (New York: Alfred A. Knopf, 1956), p. 182.

14 Ibid.

32 Diplomasi

Yzyln geri kalan ksmnda, Amerikan d politikasnn ana temas, Monroe

Doktrininin uygulanmasn yaygnlatrmakt. 1823te Monroe Doktrini, Bat

Yarmkresinden uzak durmalar iin Avrupa glerini uyard. Monroe Dokt-

rini yzyln doldurduunda, anlam, Amerikann Bat Yarmkresi zerinde-

ki egemenliini hakl karacak biimde adm adm geniletilmiti. 1845te

Bakan Polk, Teksasn Birleik Devletlere balanmasnn kendisinden daha

gl baka bir yabanc devletin mttefiki veya bamls olmasn ve bylece

Amerikann gvenliine ynelik bir tehdit oluturmasn nlemek iin zorun-

lu olduunu aklad.15 Baka bir deyile, Monroe Doktrini tpk Avrupa g

dengesinin yapt gibi, yalnz var olan bir tehdide kar deil, st kapal bir

tehdit olaslna kar da Amerikann mdahalesini hakl karmaktayd.

sava, Amerikann toprak genilemesi uran ksa bir sre iin durdurdu.

Amerikan d politikasnn imdi birinci derecede ilgilendii konu, Konfede-

rasyonun, Avrupa devletleri tarafndan tannmasn ve bu suretle Kuzey Ame-

rika topraklar zerinde ok devletli bir sistemin ve bununla birlikte Avrupa

diplomasisinin g dengesi politikasnn olumasn nlemekti. Fakat 1868e

kadar Bakan Andrew Johnson, Monroe Doktrini yoluyla genileme politikas-

n hakl karan eski tutuma geri dnd; bu sefer de Alaska satn alnyordu:

Bu topluluklarn yabanc mlkiyetinde veya kontrolnde olmas, Birleik

Devletlerin bymesini engeller ve etkisini azaltr. Buralarda, kroniklemi

devrim ve anari de ayn derecede zararl olabilir.16

Uygulamada Byk G denilen devletler tarafndan fark edilmemi olmakla

beraber, Amerika ktasnn bir ucundan br ucuna kadar genilemeden daha

nemli bir ey gerekleiyordu: Dnyann en gl lkesi olan Birleik Devlet-

ler, onlarn kulbne yeni ye olarak katlyordu. 1885te Birleik Devletler

retimde dnyann en byk sanayi gc olarak Byk Britanyay gemiti.

Yzyln balangcna kadar Birleik Devletler, Almanya, Fransa, Avusturya-

Macaristan, Rusya, Japonya ve talyann hepsinden daha fazla enerji tketi-

yordu.17 sava ile XX. yzyln ba arasndaki devrede, Amerikan kmr

retimi %800, elik ray retimi %523, demiryolu uzunluu %567 ve buday

15 President James Polk, Inaugural Address, March 4, 1845, in The Presidents Speak, annot. by

David Newton Lott (New York: Holt, Rinehart and Winston, 1969), p. 95.

16 Quoted in Williams, Shaping of American Diplomacy, vol. 1, p. 315.

17 See Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers (New York: Random House, 1987), p. 201 and pp. 242ff; also, Fareed Zakaria, The Rise of a Great Power, National Strength, State Structure, and American Foreign Policy 18651908 (unpublished doctoral thesis, Harvard University, 1992), chapter 3, pp. 4ff.

Henry Kissinger 33

retimi %256 orannda artmt. Gler de Amerikann nfusunun ikiye kat-

lanmasn salad. Ayrca byme srecinin gittike hzlanmas da bekleniyor-

du.

Hibir lke, bunu kresel etkiye evirmeye almadan byle bir byme ya-

amamtr. Amerikan liderleri heyecanl idiler. Bakan Andrew Johnsonm

Dileri Bakan Seward, Kanaday ve Meksikann byk ksmm iine alan ve

Pasifikin derinliklerine kadar giden bir imparatorluun hayalini kuruyordu.

Grant ynetimi, Dominik Cumhuriyetini topraklarna katmak istedi ve K-

bann alnmas iiyle de ilgilendi. Bunlar, Disraeli veya Bismark gibi onunla

ada olan Avrupa liderlerinin anlayabilecei ve onaylayaca giriimlerdi.

Fakat Amerikan Senatosu, i ncelikler zerine dikkatini younlatrarak b-

tn genileme projelerini sona erdirdi. Kara ordusunu kk (25.000 asker)

ve deniz kuvvetlerini zayf tuttu. 1890 ylna kadar, Amerikan kara ordusu,

dnyada, Bulgaristandan sonra 14. srada geliyordu ve Amerikan deniz kuv-

vetleri de, Amerika sanayi gc talyann 13 kat iken, talyannkinden kk-

t. Amerika uluslaras konferanslara katlmayan ikinci snf devlet ilemi g-

ryordu. 1880 ylnda Trkiye diplomatik misyonlarn kltrken sve,

Belika, Hollanda ve Birleik Devletlerdeki eliliklerini kapatt. Ayn dnemde,

Madriddeki bir Alman diplomata, Washingtona atanmak veya maanda bir

indirim yaplmasn kabullenmek nerisinde bulunuldu.18

Bir lke, Amerika gibi i sava sonras sahip olduu g dzeyine geldikten

sonra, bu gcn uluslararas arenada nemli bir pozisyona dntrmek

arzusuna sonsuza kadar direnemez. 1880lerin son yllarnda Amerika, deniz

kuvvetlerini kuvvetlendirmeye balad ki, deniz gc 1880de ili, Brezilya ve

Arjantinden kkt. 1889 sonunda Deniz Kuvvetleri Bakan Benjamin Tracy,

bir sava gemisi iin lobi yapyor ve ada deniz tarihisi Alfred Thayer Ma-

hon ise bu talebin gerekelerini hazrlyordu.19

Her ne kadar ngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri Amerikay, Avrupa glerinin

satamasndan korumusa da, Amerikan liderleri, Byk Britanyann, lkele-

rinin koruyucusu olduunu kavrayamadlar. XIX. yzyl boyunca, Byk Bri-

tanya, Amerikan karlarna kar en byk rakip, Kraliyet Deniz Kuvvetleri de

en ciddi stratejik tehdit olarak deerlendirildi. Amerika pazlarn gstermeye

18 Zakaria, ibid., pp. 78.

19 Ibid., p. 71.

34 Diplomasi

balad zaman, Byk Britanyay, bizzat Byk Britanyann yerlemesinde

nemli rol oynad Monroe Doktrinini ileri srerek, Bat Yarmkresinde

etkili olmaktan alkoymak istemesine amamak gerek.

Birleik Devletler, meydan okuma konusunda da pek ekingen deildi. 1895te

Dileri Bakan Richard Olney, Byk Britanyay Monroe Doktrinini ileri

srerek eitsizlii konusunda uyard. Bugn diyordu, Birleik Devletler bu

kta zerinde egemendir ve vatandalar hakkndaki karar hukuka uygun

olarak verir. Sonsuz kaynaklaryla birleen soyutlanm pozisyonu Amerikay

durumun hkimi haline ve herhangi bir gcn veya btn glerin zarar ve-

remeyecei bir duruma getirmektedir.20 Amerikann g politikasn red-

detmesi, aka Bat Yarmkresinde uygulanmad. 1902de Byk Britanya,

Orta Amerikadaki balca egemen g olma iddiasn terk etmiti.

Bat Yarmkresinde stn duruma geen Birleik Devletler, uluslararas

ilikilerin daha geni olan arenasna girmeye balad. Amerika neredeyse ken-

disine ramen bir dnya gc olmutu. Bir byk devlet, d politika uygula-

mak istemediini srarla sylerken, ktada boydan boya genileyerek Ameri-

kann btn kylarnda stnlk kurdu. Bu sre sonunda, tercihleri ne olur-

sa olsun, Amerika kendisini, nemli bir uluslararas faktr yapan bir tr gc

ynetirken bulmutur. Amerikann liderleri, hl esas d politikalarnn, in-

sanln geri kalan blmn aydnlatan bir ldak olmak olduu iddiasnda

srar edebilirlerdi; fakat bazlarnn, Amerikann gcnn, ona gnn diplo-

matik konular hakknda grlerinin dinlenmesi hakkn verdiini ve kendile-

rini uluslararas sistemin bir paras yapmak iin btn insanln demokrat

olmasn beklemeye gerek olmadn fark ettiklerini de reddetmek mmkn

deildir.

Hi kimse bu mant Theodore Rooseveltten daha ak ve keskin bir ekilde

aklamamtr. Roosevelt, etkisini kresel apta hissettirmenin Amerikann

grevi olduunu ve Amerikann dnyayla ulusal karlar erevesinde iliki

kurmas gerektiini srarla savunan ilk bakandr. Kendinden ncekiler gibi

Roosevelt de Amerikann dnyada hayrl bir rol oynadna inanmt. Ancak

onlardan farkl olarak Roosevelt, Amerikann hibir balantya girmemek

suretiyle karlarn korumaktan te, gerek bir d politika karlar olduunu

savunuyordu. Roosevelt, Birleik Devletlerin bir erdem sembol deil, dier-

leri gibi bir devlet olduunu kabul ederek yola kt. Amerika, karlar baka

20 Paterson, Clifford, and Hagan, eds., American Foreign Policy, p. 189.

Henry Kissinger 35

lkelerin karlar ile att zaman, stn gelmek iin kendi gcn kullan-

mak zorundayd.

Roosevelt, ilk adm olarak, o dnemin emperyalist doktrinlerinden yararlana-

rak, Monroe Doktrinine en mdahaleci yorumu getirdi. Roosevelt, Monroe

Doktrininin doal bir sonucu olarak 6 Aralk 1904te baz uygar uluslar

iin genel bir mdahale hakk yaratt ki, Bat Yarmkresinde bu hak yalnz

Birleik Devletlere aitti: ... Bat Yarmkresinde Birleik Devletlerin Monroe

Doktrinine ball, onun istemeye istemeye de olsa baz yanl ve yetersiz

giriimlere kar uluslararas polis gc kullanmasn gerektirebilir.21

Rooseveltin bu konudaki uygulamas, fikrini aklamasndan nce oldu.

1902de Amerika, Avrupa bankalarna olan borlarn demesi iin Haitiye

bask yapt. 1903te Amerikann krklemesi ile Panamadaki huzursuzluk

tam bir ayaklanmaya dnt. Amerikann yardm ile yerel halk, Kolombi-

yadan bamszln alabilmek iin ura verdi; fakat daha nce Washington,

sonradan Panama Kanal ad verilen kanaln her iki yakasnda da Amerikan

egemenliini kurdu. 1905 te Birleik Devletler, Dominik Cumhuriyeti zerin-

de mali koruma hakk elde etti. 1906da ise Amerikan askerleri Kbay igal

etti.

Roosevelte gre, Bat Yarmkresinde kuvvete dayanan diplomasi, Ameri-

kann yeni kresel rolnn bir parasyd, iki okyanus artk Amerikay dn-

yann geri kalan ksmndan soyutlamak iin yeterli genilikte deildi. Amerika

uluslararas sahneye kmak zorundayd. Roosevelt, Kongreye 1902 tarihli bir

mesajnda Uluslararas politik ve ekonomik ilikilerin giderek artan bir ekil-

de karlkl baml ve aprak hale gelmesi, gittike artan bir ekilde btn

uygar ve iyi organize olmu glere, doru drst bir dnya polislii yapmak

grevini yklyor diyordu.22

Roosevelte gre, Amerikann, uluslararas ilikilere olan yaklamnda kendi-

ne zg bir tarihsel konumu vardr. Hibir Amerikan bakan, Amerikann

dnyadaki roln, onun yapt gibi tam anlamyla ulusal kar erevesinde

grmemi, ya da ulusal kan g dengesi ile birlikte tanmlamamtr. Roose-

velt, vatandalarnn Amerikann dnyann en ok gvendii lke olduu

21 President Roosevelts Annual Message to Congress, December 6, 1904, in Bartlett, ed., Record

of American Diplomacy, p. 539.

22 Roosevelts statement to Congress, 1902, quoted in John Morton Blum, The Republican Roose-velt (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1967), p. 127.

36 Diplomasi

grn paylamaktadr. Anak onlarn biroundan farkl olarak, Ameri-

kann yalnzca uygar deer yarglarnn bar koruyabileceine veya kaderini

gerekletirebileceine inanmyordu. Dnya dzeninin doasn alglama bi-

imi de, Thomas Jeffersondan ok, Palmerston veya Disraeliye yaknd.

Byk bir bakan, halknn gemii ile gelecei arasnda bir kpr kurarak

ayn zamanda bir eitici olmaldr. Roosevelt, barn uluslar arasnda olaan

bir durum olduuna, kii ve devlet ahlak arasnda fark olmadna ve Ameri-

kann dnyann geri kalan blmn etkileyen karklklardan gvenli bir

ekilde korunmu olduuna inanarak yetien bir halka, zellikle ciddi bir

doktrin retti. nk Roosevelt, bu dncelerinin her birini, kantlan ile

reddetmiti. Roosevelte gre uluslararas hayat mcadele demekti ve

Darwinin, en glnn hayatta kalaca hakkndaki teorisi, tarihte kiisel

ahlaktan daha iyi bir yol gstericiydi. Rooseveltin grne gre, uysal insan-

lar, ancak gl olurlarsa dnyaya sahip olabilirler. Amerika, ulalacak bir

ama deil, byk bir gtr, potansiyel olarak en byk gtr. Roosevelt,

Byk Britanyann XIX. yzyla egemen olmas gibi, lmll ve aklllyla,

istikrar, bar ve ilerleme iin alacak byk bir gce sahip bir lke olarak

Amerikann da, XX. yzyla ekil vermesi iin ulusunu dnya sahnesine ynel-

ten bir bakan olmay mit etmitir.

Roosevelt, d politikaya ilikin olarak Amerikan dncesine egemen olmu

dindar, kendini Tanrya adam sabrsz bir insand. Uluslararas hukukun

istenen sonucu verebileceine inanmyordu. Bir ulusun kendi gcyle koru-

yamad bir ey, uluslararas toplum tarafndan da korunamaz. Roosevelt,

tam o sralar uluslararas bir konu olarak ortaya kan silahszlanmay da red-

detmitir:

Henz yanl davrananlar etkin bir ekilde kontrol edecek... herhangi

bir uluslararas g oluturma olasl bulunmamaktadr ve bu artlar

altnda, byk ve gl bir devletin, kendi haklarn koruma olanan-

dan kendi istei ile vazgemesi, hem aptalca, hem de kt bir eydir.

zgr ve kltrl insanlarn, btn despot ve barbarlarn silahl olduu

bir devirde, kendi istei ile kendilerini gsz klmalar kadar hibir

ey ktl davet edemez.23

Roosevelt, dnya hkmeti hakknda konumaya sra gelince, daha da serttir:

23 Ibid., p. 137.

Henry Kissinger 37

Ben Wilson-Bryanin hayali bar anlamalarna, yerine getirilemeye-

cek szlere, gerekli gle desteklenmemi btn kt paralarna g-

venmek biimindeki tavrlarna tiksinti ile bakyorum. Hem bir ulus ve

hem de tm dnya iin, devaml ulusal d politika tavr olarak Bryan

veya Bryan-Wilsonn tutumu yerine, Byk Frederick ve Bismarck ge-

leneine sahip olmak kesinlikle daha iyidir... Gle desteklenmemi

masum, az st kokan hakllk, hakllktan yoksun g kadar kt ve

hatta ondan daha da zararldr.24

Roosevelt, gle ynetilen bir dnyada eyann doal dzeninin etki alanlar

kavramnda yansmasn bulduuna inanmt. Bu kavram, dnyann geni

topraklar zerinde belli glere, rnein Bat Yarmkresinde Birleik Dev-

letlere, Hint Yarmadasnda Byk Britanyaya etki tanyan bir kavramd.

1908de Roosevelt, Japonyann Koreyi ele geirmesine gz yumdu. nk

Rooseveltin dncesine gre, Japon-Kore ilikileri bir anlama kurallarna

veya uluslararas hukuka gre deil, bu iki lkenin greceli gcne gre belir-

lenmeliydi.

Kore, kesin olarak Japonyanndr. Bir antlama ile Korenin bamsz

olmas gerektiinin kararlatrld-dorudur. Fakat Kore, bu antla-

mann uygulanmasn zorlayacak gce sahip deildir ve baka bir dev-

letin, Korelilerin kendileri iin yapmaya muktedir olmadklar bir eyi

onlar iin yapmaya kalkmalarn beklemek de olanakszdr.25

Byle Avrupa tarz grleri olan Rooseveltin, g dengesi politikasna, Ric-

hard Nixondan baka hibir Amerikan bakannn yaklaamad lde sofis-

tike bir ekilde yaklamas, hi de hayret uyandran bir ey deildir. nceleri

Roosevelt, Amerikay Avrupa g dengesinin ayrntlar iine sokmaya gerek

grmedi; nk bunun az, ya da ok kendi kendine ileyen bir sistem olduu-

nu dnyordu. Yalnzca bu yargnn yanllnn kantlanmas halinde Ame-

rikay dengenin yeniden kurulmas iin mdahale etmeye zorlayabilirdi. An-

cak Roosevelt, yava yava Almanyann Avrupa dengesi iin bir tehlike olu-

turduunu grmeye balad ve Amerikann ulusal karlarn, Byk Britan-

yann ve Fransann ulusal karlaryla birlikte tanmlamaya balad.

24 Roosevelt letter to Hugo Munsterberg, October 3, 1914, in Elting E. Morison, ed., The Letters of

Theodore Roosevelt (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1954), vol. VIII, pp. 82425.

25 Blum, Republican Roosevelt, p. 131.

38 Diplomasi

Bu durum 1906da Fasn geleceini belirlemek zere toplanan Algeciras Kon-

feransnda kendisini gsterdi. Bir Fransz stnln imdiden nlemek iin

ak kap prensibi zerinde srar eden Almanya, orada nemli ticari karlar

olduuna inand Amerikann temsilcisinin de konferansta bulunmasn iste-

di. Amerikann Fastaki konsolosu konferansa katld; ama oynad rol Al-

manlar hayal krklna uratt. Roosevelt, aslnda ok geni olmayan Ameri-

kan karlar jeopolitik grne gre geri plana att. Bunlar, Henry Cabot

Lodgeun Fas krizinin en kritik devresinde Roosevelte yazd bir mektupta

yle aklanmaktadr: Fransa, bizimle ve Byk Britanya ile beraber olmal-

dr kendi blgemizde ve birliimiz iinde. Bu, ekonomik ve politik bakmdan

salam bir dzenlemedir.26

Roosevelt, Avrupada balca tehdidin Almanya olduunu dnrken, Asyada

da Rusyann arzularndan endie duyuyordu ve bu yzden Rusyann en b-

yk rakibi olan Japonyaya kar olumlu davranyordu. Roosevelt, Dnyada

hibir ulus, Rusya kadar gelecek yllarn yazgsn elinde tutmamaktadr diye

aklamada bulundu.27 1904te Japonya, Byk Britanya ile yapt anlama-

dan g alarak Rusyaya saldrd. Her ne kadar Roosevelt Amerikann tarafsz

olduunu akladysa da, Japonyaya eilim gsterdi. Rusyann zaferinin uy-

garlk iin bir darbe olacan sylyordu.28 Japonya, Rus donanmasn yok

ettii zaman da sevinerek Japon zaferinden son derece memnunum; nk

Japonya bizim oyunumuzu oynuyor dedi.29

Roosevelt, Rusyann g dengesi sahnesinden tamamen silinmesinden ok,

zayflamasn yeliyordu. nk g dengesi diplomasisinin kurallarna gre,

Rusyann ar derecede zayflamas, onun yaratt tehdidin yerini Japon-

yann yarataca tehdidin almas anlamna gelebilirdi. Roosevelt, Amerikann

karlarna en uygun sonucun, Rusyann Japonyayla kar karya braklma-

s ve bylece her birinin dieri zerinde lmllk yaratacak bir etki brakmas

olduu kansndayd.30

26 Selections from the Correspondence of Theodore Roosevelt and Henry Cabot Lodge 1884

1918, ed. by Henry Cabot Lodge and Charles F. Redmond (New York/London: Charles Scrib-ners Sons, 1925), vol. II, p. 162.

27 Blum, Republican Roosevelt, p. 135.

28 Ibid., p. 134.

29 Quoted in John Milton Cooper, Jr., Pivotal Decades: The United States, 19001920 (New York/London: W. W. Norton, 1990), p. 103.

30 Blum, Republican Roosevelt, p. 134.

Henry Kissinger 39

Yksek ilkeli bir iyilikseverlik politikasndan ok, jeopolitik gerekilikten

hareket eden Roosevelt, hem Japon zaferini snrlandrmak, hem de Uzakdo-

uda dengeyi korumak iin bir bar anlamas zerinde almak zere her

iki savaan tarafn temsilcilerini de Oyster Koyundaki evine davet etti. Sonu

olarak Roosevelt, onun yerine geen Wilsondan sonra, son derece Amerika

d grnebilecek g dengesi politikasnn kurallar ve nfuz alanlar gibi

temellere dayanan bir anlama salad iin Nobel Bar dlne layk gr-

len ilk Amerikal oldu.

Roosevelt 1914te Almanyann Belika ve Lksemburgu igal etmesine, her

ne kadar bu igal her iki lkenin de tarafszln kuran antlamalar aka

ihlal ediyorsa da, ilk nce hibir duygu gstermeden yaklat:

Bu anlamalarn ortadan kaldrlmas veya gz ard edilmesi konusun-

da u veya bu ekilde taraf tutmuyorum. Devler lm kalm savana

girdikleri zaman, onlar bir o yana, bir bu yana savrulurken, bu byk

ve ar savalarn ayaklar altnda dolaan herkes, eer bunu yapmak

tehlikeli ise ezilmee mahkmdur.31

Avrupada savan patlak vermesinden birka ay sonra, Roosevelt Belikann

tarafszlnn ortadan kaldrlmas konusundaki ilk grn deitirdi. An-

cak onu ilgilendiren konu, Almanyann igalinin hukuka aykr olmas deil,

fakat bunun g dengesine kar ynelttii tehditti. ...Almanyann bu sava

kazanmas, ngiliz Donanmasn batrmas ve ngiliz mparatorluunu orta-

dan kaldrmas durumunda, bir iki yl sonra bu lkenin, Gney ve Orta Ameri-

kaya egemen olmak iin baskda bulunmayacana kim inanr?32

Roosevelt, Amerikann arln, l tilf Devletleri tarafna koyabilmesi

iin byk apta silahlanma balatt. Bir Alman zaferinin olas ve Birleik Dev-

letler iin tehlikeli olacan dnyordu. Mihver (ittifak) Devletlerinin zafe-

ri, ngiliz Kraliyet Donanmasnn korunmasn faydasz hale getirebilir ve

Alman emperyalizminin Bat Yarmkresinde de kendisini gstermesine

imkn tanyabilirdi.

Rooseveltin Atlantikin ngiliz Donanmas tarafndan kontrol edilmesinin

Alman hegemonyasndan daha gvenli olduuna olan inanc, kltrel eilim

ve ortak tarihi deneyim gibi gzle grlmeyen unsurlardan kaynaklanyordu. 31 Roosevelt, in Outlook, vol. 107 (August 22, 1914), p. 1012.

32 Roosevelt to Munsterberg, October 3, 1914, in Morison, ed., Letters of Theodore Roosevelt, p. 823.

40 Diplomasi

Gerekten de Byk Britanya ile Amerika arasnda, Birleik Devletler-

Almanya ilikilerinde mevcut olmayan gl kltrel balar vard. Bundan

baka, Birleik Devletler, Byk Britanyann denizleri ynetmesine almt

ve bundan herhangi bir endie duymuyordu; ayrca Byk Britanyann Ame-

rikalarda genileme planlar olduundan da endie duymuyordu. Almanya ise,

gven vermiyordu. 3 Ekim 1914te Roosevelt (Almanyann Belikann taraf-

szln gz ard etmesinin kanlmazl hakkndaki nceki grn unuta-

rak) Washingtondaki ngiliz elisine unlar yazyordu:

Eer halen bakan olsa idim, 30 veya 31 Temmuzda (Almanyaya kar) ha-

rekete geerdim.33

Bir ay sonra Rudyard Kiplinge yazd bir mektupta Roosevelt, kendi inanla-

rna dayanarak Amerikann Avrupa savana sokulmasnn gln itiraf

etmitir. Amerikan halk, bu kadar sk bir ekilde g politikas koullan iin-

de tanmlanan bir hareket yn izlemee isteksizdi:

nandm her eyin savunmasn yaparsam halkma bir yararm ol-

maz nk beni izlemezler. Bizim halkmz dar grldr ve uluslara-

ras konular anlamaz. Sizin halknz da dar grlyd; ancak onlar bu

konular hakknda bizimkiler kadar anlaysz deildir. Geni okyanu-

sun varl nedeniyle halkmz halen devam etmekte olan atmada

korkacak bir ey olmadna ve bununla ilgili bir sorumluluu da bu-

lunmadna inanmaktadr.34

D politika hakkndaki Amerikan dncesi, Theodore Rooseveltte en yk-

noktasna varm olsayd, bu, Avrupa devlet ynetimi prensiplerinin Amerikan

koullarna uydurulmas biiminde bir evrim olarak tanmlanabilirdi. O zaman

Roosevelt de, Amerikalarda stnln salayan, ABDnin arln hisset-

tirmeye balad dnemde grevde olan bakan olarak deerlendirilebilirdi.

Fakat Amerikan d politika dnce biimi Rooseveltle son bulmad; bunun

olmas da mmkn deildi. Kendi roln, halknn deneyimleri ile snrland-

ran bir lider kendisini durgunlua mahkm eder; halknn deneyimlerini a-

masn bilen bir lider ise, halk tarafndan anlalmamak tehlikesi ile karlar.

Amerikay, ne deneyimleri, ne de deerleri, Rooseveltin kendisi iin belirledi-

i role hazrlamtr.

33 Roosevelt to Cecil Arthur Spring Rice, October 3, 1914, in ibid., p. 821.

34 Roosevelt to Rudyard Kipling, November 4, 1914, in Robert Endicott Osgood, Ideals and Self-Interest in Americas Foreign Relations (Chicago: University of Chicago Press, 1953), p. 137.

Henry Kissinger 41

Tarihin bir baka ironisi de Amerikann, Rooseveltin hayal ettii liderlik ro-

ln sonunda onun salnda oynamas, fakat bunu onun sama bulduu

prensipler adna ve kmsedii bir bakann rehberliinde yapmasdr.

Woodrow Wilson, geleneksel Amerikan ayrmclnn bir sembol ve Ameri-

kan d politikasnn egemen entelektel ekolnn yaratcs idi. yle bir ekol

ki, Roosevelt tarafndan en hafif deyimle konu d, en ar deyimle uzun vade-

li Amerikan karlarna zt.

Amerikann en byk bakanlar iinde, yerlemi btn devlet ynetimi

prensipleri erevesinde dnld zaman, Roosevelt, bu iki bakan ara-

snda aka daha inandrc argmana sahip olandr. Bununla beraber, ar

basan Wilson olmutur. Bir yzyl sonra Roosevelt baarlarndan dolay hatr-

land; fakat Amerikan dncesine ekil veren yine de Wilson olmutur. Roo-

sevelt, zamannda dnya ilerini yneten devletler arasnda uluslararas poli-

tikann nasl ilediini renmiti. Uluslararas sistemin ileyii hakknda

onun kadar bilgiye sahip baka bir Amerikan bakan yoktur. Ancak Wilson da

Amerikan motivasyonunun temellerini ok iyi kavramt ki, bunlarn en

nemlisi, Amerikann kendisini dier uluslar gibi bir ulus olarak deerlen-

dirmemesiydi. Moral tarafszlk noktasndan hareketle, srekli deien bir

dengeyi korumak amacyla gteki kk deimeleri devaml olarak kontrol

eden Avrupa tarz diplomasinin gerektirdii teorik ve pratik temel Amerikada

yoktu. Gcn gerekleri ve verdii dersler ne olursa olsun, Amerikan halk,

kendisini dierlerinden ayran zelliin, zgrln uygulanmas ve yaylmas

olduuna inanyordu.

Amerikallar, ancak bir konu, lkelerinin dier lkelerden farkl olduu alg-

lamalar ile kesiirse, byk ilere ynlendirilebilirler. Byk devletler diplo-

masisinin ileyi metoduna entelektel olarak iyi uyum salam olmakla bir-

likte, Rooseveltin yaklam, Birinci Dnya Savana girmeleri gerektiine

vatandalarn inandramad. Dier taraftan Wilson, halknn duygularn, ya-

banc liderler iin byk lde anlalmaz olan, ama moral ynden ycelten

argmanlar yoluyla ynlendirdi.

Wilsonn baars, hayret uyandracak bir baaryd. G politikasn reddeden

Wilson, Amerikan halkn nasl hareketlendireceini ok iyi biliyordu. Politi-

kaya olduka ge girmi bir akademisyen olan Wilson, Cumhuriyeti Partide

Taft ile Roosevelt arasndaki ekimeden yararlanarak seilmiti. Wilson,

Amerikann igdsel yalnzlk politikasnn, Amerikan halknn ideallerinin

42 Diplomasi

benzersizlii zerinde ilenerek yenilebileceini kavramt. nce tarafszl

iddetli bir ekilde savunarak ynetiminin bara balln gsterdikten son-

ra, yalnzlk politikas taraftar bir lkeyi adm adm savaa soktu. Bunu da, her

trl bencil ulusal kar reddedip, Amerikann ilkelerinin yceltilmesinden

baka bir kar gtmediini belirterek yapt.

Wilson, 2 Aralk 1913teki devletin durumu ile ilgili ilk Ulusa Sesleni konu-

masnda, sonradan Wilsonizm olarak tannan prensiplerin ana izgilerini or-

taya koydu. Wilsonn grne gre, uluslararas dzenin temeli, denge deil

evrensel hukuk, ulusal savlar deil, ulusal gvenilirlikti. Baz tahkim kararla-

rnn onaylanmasn isteyen Wilson, kuvvetin deil, taraflar balayan tahkim

kararlarnn uluslararas anlamazlklarn zmlenmesinde bavurulacak

metot olmas gerektii grnde idi:

Birleik Amerika ile dier devletler arasndaki anlamazlklarn -

zmlenmesi iin olas bir tek lt olup, bu ltn iki unsuru vardr:

Kendi erefimiz ve dnya barna kar olan ykmllmz. Yeni

anlama ykmllkleri kurulmas ve kabul edilmi olanlarn yorum-

lanmas iin byle bir test kolaylkla yaplmaldr.35

Ne gle ve ne de politik iradeyle desteklenmi, kulaa ho gelen ilkeler kadar

Roosevelti tedirgin eden bir ey olamazd. Bir dostuna yle yazyordu: Kan

ve demir politikas ile st ve su politikas arasnda bir seim yapmak gerekir-

se, kan ve demir politikasndan yanaym! Bu politika, yalnz ulus iin deil,

uzun vadede dnya iin de daha iyidir.36

Ayn ekilde, Rooseveltin Avrupadaki savaa savunma harcamalarnn artt-

rlmas biiminde cevap verilmesi nerisi de Wilsona anlamsz geliyordu. 8

Aralk 1914teki ikinci Ulusa Sesleni konumasnda Wilson ki drt aydan

beri sava Avrupada btn iddeti ile devam ediyordu Amerikann silah-

lanmasnn arttrlmasn reddediyordu; nk bu tutumun kendi nefsimize

itimad kaybettiimizin iareti olacan; sava sonunda sava nedenlerinin

bize dokunmayacan, savan var oluunun, dostluk iin frsatlar ve hizmet-

ler yaratacan... sylyordu.37

35 Woodrow Wilson, Annual Message to Congress on the State of the Union, December 2, 1913, in

Arthur S. Link, ed., The Papers of Woodrow Wilson (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1966) vol. 29, p. 4.

36 Roosevelt letter to a friend, December 1914, in Osgood, Ideals and Self-interest, p. 144.

37 Woodrow Wilson, Annual Message to Congress, December 8, 1914, in Link, ed., Papers of Woodrow Wilson, vol. 31, p. 423.

Henry Kissinger 43

Wilsonn grne gre, Amerikann etkisi, bencillikten uzak oluuna da-

yanmaktadr. Amerika byle kalmalyd ki, sonunda savaan taraflar arasna

saygn bir hakem olarak girebilsin. Roosevelt, Avrupadaki savan, zellikle de

bir Alman zaferinin sonunda Amerikann gvenliini tehdit edeceini belirt-

miti. Wilson ise, savan Amerikay gerekten ilgilendirmediini ve Ameri-

kann bir arabulucu olarak ortaya kmas gerektiini dnmt. Avru-

padaki sava, Amerikann g dengesinden daha yksek olan deer yarglar-

na olan inanc dolaysyla uluslararas ilikilere yeni ve daha iyi bir yaklam

balatmas iin nemli bir frsat yaratmtr.

Roosevelt, bu grlerle alay ediyordu ve Wilsonu, 1916daki seimlerde

yeniden seimi kazanabilmek iin halkn yalnzlktan yana olan duygularn

smrmekle suluyordu. Gerekte Wilsonn politikasnn temel noktas, yal-

nzlk politikasnn tamamen tersiydi. Wilsonn aklad dnce, Ameri-

kann dnyadan elini eteini ekmesi deil, onun deerlerinin evrensel olarak

uygulanmas ve zamanla bu deerlerin yaygnlatrlmas iin Amerikann

ykmllk stlenmesiydi. Wilson, Jeffersondan beri gelenekselleen Ameri-

kan dnce biimini bir kez daha ortaya koyuyor; fakat bunu bir eit grev

ideolojisinin hizmetine sokuyordu:

Amerikann zel misyonu, bugnden yarna yaplan diplomasinin stn-

dedir ve onun, insanln geri kalan blm iin bir zgrlk lda olma-

sn gerektirmektedir.

Demokrasilerin d politikalar moral bakmndan stndr. nk de-

mokrasilerin halklar, znde barsever halklardr.

D politika kiisel ahlakla ayn moral standartlar yanstmaldr.

Devletin, kendisi iin zel ve ayr bir ahlak anlay istemeye hakk yoktur.

Wilson, Amerikann moral ynden benzersiz olduu grne bir de evrensel

boyut katt:

Baka herhangi bir ulusun gcnden korkmamz olanakszdr. Biz ti-

caret alannda veya baka herhangi bir bar alanda rakip kskanl

iinde deiliz. Biz kendi hayatmz kendi istediimiz ekilde yaamak

istiyoruz; fakat bakalarnn da ayn ekilde istedikleri gibi yaamalar-

n arzu ediyoruz. Biz dnyann btn uluslarnn gerek dostuyuz; n-

44 Diplomasi

k kimseyi tehdit etmiyoruz; kimsenin malnda gzmz yok ve kim-

seyi devirmek niyetinde de deiliz.38

Baka hibir ulus, uluslararas liderlik iddiasn, bencil olmama ilkesi zerine

dayandrmamtr. Dier btn uluslar, ulusal karlarnn dier toplumlarn

ulusal karlar ile uyumlu olup olmamasna gre deerlendirilmesini istemi-

lerdir. Oysa Woodrow Wilsondan George Busha kadar Amerikan bakanlar,

liderlik rolnn en nemli zellii olarak, lkelerinin hibir zaman bencil ol-

madn gstermilerdir. Ne Wilson, ne de ondan sonra gelenler, Amerikann

bencil olmama iddiasnn, daha az yksek ilkelere sahip olan yabanc liderler

iin belirsizlik yaratt gerei ile bugne kadar yz yze gelmek istememi-

lerdir. Ulusal karlar hesaplanabilir; bencil olmamann tarifini ise, bunu uygu-

layann kendisi yapar.

Bununla beraber, Wilsona gre Amerikan toplumunun bencil olmayan doas,

ilahi bir ltfun gstergesidir:

Allahn takdiri ile bu kta bakalar tarafndan kullanlmam olarak

brakld; zgrl ve insan haklarn her eyden ok seven bar bir

ulus gelsin, yerlesin ve bencil olmayan bir birlik kursunlar diye bekle-

tildi.39

Amerikan deerlerinin ilahi bir ltuf olduu iddias, Amerikaya, Rooseveltin

hayal edebildiinden daha yaygn bir kresel rol veriyordu. nk Roosevelt

g dengesini gelitirmek ve bu denge iinde, Amerikann roln gittike

byyen gcyle orantl hale getirmekten baka bir ey istememiti. Roose-

veltin grne gre, Amerika birok ulustan daha gl ve byk devletler-

den oluan sekin bir grubun yesi olmakla birlikte, dier uluslar arasnda bir

ulus olabilir ve ayn zamanda dengenin kurallarna da bal kalabilirdi.

Wilson, Amerikay bu dncelerden tamamen uzak bir noktaya getirdi. G

dengesini hor gren Wilson, Amerikann rolnn bencilliimizi deil, byk-

lmz kantlamak40 olduunda srar etti. Bu doru olsa idi, Amerikann

kendi deer yarglarn kendisine saklama hakk yoktu. Wilson, 1915 gibi er-

ken bir tarihte, Amerikann gvenliinin, insanln geri kalan blmnn

tmnn gvenliinden ayrlamayaca eklinde benzeri grlmemi bir 38 Ibid., p. 422.

39 Woodrow Wilson, Commencement Address at the U.S. Military Academy at West Point, June 13, 1916, in ibid., vol. 37, pp. 212ff.

40 Woodrow Wilson, Remarks to Confederate Veterans in Washington, June 5, 1917, in ibid., vol. 42, p. 453.

Henry Kissinger 45

doktrin ortaya att. Bu, u demekti: Bundan byle Amerikann grevi, dnya-

nn neresinde olursa olsun her trl saldrya kar koymaktr.:

Biz kesintiye uramadan gelime, doruluk ve zgrlk prensipleri

zerine kurulu olan kendi hayatmzn bozulmadan islemesini istedi-

imiz iin, nereden gelirse gelsin bizim hibir zaman bavurmayaca-

mz bir eylem olan saldry reddediyoruz. Ulusal gelimemizi gven

iinde ve kendi koyduumuz kurallar iinde salamakta srarlyz.

Bundan da fazlasn y