HALİT ZİYA UŞAKLIGİL

1866-1945

HAYATI

• 1866 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul’da ilk mektep ve askeri rüşdiyede okudu. (1873-1878) yılları arasında babasının işleri kötü gitmeye başladı. Annesiyle birlikte, İzmir’e dedesinin yanına gönderildi. Öğrenimini İzmir Rüşdiyesi’nde sürdürdü (1878). Bu arada babasının işlerini düzene koyup İzmir’e gelişi ve yeni bir ticaretevi açışıyla, sığıntı olma düşüncesini de zihninden attı. İkinci bir okula hazırlık için Frenk Mahallesi’nin Alioti bölümündeki Auguste de Jaba adlı avukatın emrine verildi.

Babasının katibi olarak işe başladı. Bu iş edebiyat merakıyla pek bağdaşmadığından, yeni iş tavsiyelerini dikkate aldı. İstanbul’da hariciyeci olmak için yaptığı başvuru, sonuçsuz kaldı. İzmir’e dönüşünde, Rüşdiye öğretmenliğine başladı. Akabinde Osmanlı Bankası’na girdi. İstanbul’da Reji Genel Müdürlüğü’nün başkatiplik teklifini kabul ederek İzmir’den ayrıldı (1893). Reji’deki çalışma günlerinde, Servet-i Fünun’a da katılarak, edebi faaliyetlerini yoğunlaştırdı.

Meşrutiyet’ten sonra bir süre, Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde, Batı edebiyatı okuttu. Sonra Mabeyn Başkatibi oldu (1909). Buradan ayrıldıktan sonra memuriyete dönmedi. Bütün zamanını, edebiyata verdi. 23 Mayıs 1945 tarihinde İstanbul’da öldü.

AİLESİ

•Halid Ziya’nın ailesi, Uşak’tan İzmir’e göç ettiği için "Uşşakizadeler" diye anılan zengin bir ailedir. Bu aile, işleri çok gelişince, İstanbul’a da bir şube açtı. Aile, bu şubeyi, sermayesiyle birlikte oğul Hacı Halil Efendi’ye verdi. Halid Ziya, Hacı Halil Efendi’nin üçüncü çocuğu olarak dünyaya geldi.

ROMANLARI

NEMİDE,BİR ÖLÜNÜN DEFTERİ, FERDİ VE ŞÜREKASI, MAİ VE SİYAH, AŞK-I MEMNU,

KIRIK HAYATLAR.

Hikayeleri

•Bir İzdivacın Tarih-i Muâşakası, Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Nâkıl (4 Cilt yerli ve yabancı öyküler), Bu Muydu?, Heyhat, Küçük Fıkralar (3 Cilt), Bir Yazın Tarihi, Solgun Demet, Bir Şi’r-i Hayal, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i Sevda, Hepsinden Acı, Onu Beklerken, Aşka Dair, İhtiyar Dost, Kadın Pençesi, İzmir Hikâyesi.

•Hatıraları

Kırk Yıl, Bir Acı Hikaye, Saray ve Ötesi.

Deneme

Sanata Dair

HAKKINDA YAZILANLAR

• Aşk-ı Memnu kimin hikayesi?Gürkan HacırAkşam 24 Ocak 2010

Halit Ziya Uşaklıgil'in 1923'te yayınlanan romanı Aşk-ı Memnu iki kez dizi olarak çekildi ve izlenme rekorları kırdı. Yasak bir aşkın anlatıldığı sonu hazin biten hikaye, yazarın hayatından izler taşıyor... Yazarın intihar eden oğlu Halil Vadad'ın romanda yengesine aşık Behlül ya da ölümüne sevgiyle Nihal'e bağlı Beşir olduğu çok konuşuldu Türkiye darbe tartışmalarına gömülmüşken, halkın bir başka gündemine girelim bu hafta isterseniz. 'Aşk-ı Memnu' dizisinde sevişme sahnesi izlenme rekorları kırdı. Geçtiğimiz yıl da 'Binbir Gece' dizisi rekor kırmıştı. Yetmişli yıllarda bizi ekrana yapıştıran Dallas dizinde Ceyar'ın baldızıyla yaşadıkları da dizinin en çok ilgi çeken bölümler olmuştu. Yasak aşk hem edebiyatta hem televizyonda hep geçer akçe oldu. Yani okurken de izlerken de aslında hep aşk-ı memnuyu aradık durduk.

• İKİ GÜZEL KADIN

Kimse Aşk-ı Memnu'nun ekran başarısını Kıvanç Tatlıtuğ ile Beren Saat'in popülerliklerine bağlamasın. Çünkü yıllar önce de Salih Güney ve Müjde Ar aynı şöhrete ulaşmışlardı. 1975 yılının en çok konuşulan dizisi Aşk-ı Memnu'yu yönetmen Halit Refiğ, TRT için çekmişti, Müjde Ar ve Salih Güney başrolü paylaşıyorlardı. Yani şunu söyleyebiliriz; bundan 30 yıl sonra Behlül ve Bihter'i kim oynuyorsa onlara da şöhretin kapısı ardına kadar açık... Ama Aşk-ı Memnu'nun serüveni ekranla sınırlı değil... Halit Ziya Uşaklıgil'in ölümsüz eseri Aşk-ı Memnu ilk kez, 1899 yılında Servet-i Fünun dergisinde tefrika edildi. Cumhuriyetin ilanıyla 1923'te kitap olarak basıldı. Latin harfleriyle baskısı ancak 1939 yılında oldu. Bu baskıya düzeltmeler ve düzeltmelerin açıklaması da eklendi. Roman dönem dönem unutuldu. Sahaflarda bile zor bulunur hale geldi. Yayınevleri yeni baskısını yapmadı. Ama bir süre sonra yine salgın halini aldı.

EDEBİ KİŞİLİĞİ

• Edebiyat hayatına İzmir’de başlayan ve burada değişik gazetelerde yazılar yazan Halit Ziya, işlerinden dolayı İstanbul’a gelmiş ve burada Servetifünun Edebiyatına katılarak bu topluluğun edebiyat anlayışını benimsemiştir. Eserleriyle Servetifünun’un nesir anlayışını da belirleyen sanatçı, daha çok bireysel konuları, özellikle de aşkı, işlemiştir. Ancak bu eserlerinde realist tutumunu da elden bırakmaz. Halit Ziya’daki realizm, sadece konuyu ele alışta değil eserin tamamındadır. Çevre tasvirleri, ruh tahlilleri ve olay örgüsü tamamen bir gerçeklik duygusuyla işlenir.

• Kahramanlarını çok çeşitli sosyal çevrelerden ve mesleklerden seçmiş, Fransız realist romancılarında görülen başarılı insan – çevre kompozisyonunu eserlerinde yansıtmaya çalışmıştır. Yazar, ferdin dünyasıyla sosyal çevre arasındaki münasebeti vermeye çalışır. Romanlarında İstanbul’u mekân olarak kullanan sanatçı hikâyelerinde Anadolu’yu da kullanmıştır. Halit Ziya, eserlerinde dönemin ve topluluğun edebiyat görüşüne uygun olarak ağır ve süslü bir dil kullanır. Bu dil sanatçının mensur şiirlerinde daha da ağırlaşır.

• Servetifünun Edebiyatının roman ve öykü alanındaki en önemli ismidir.

• Modern anlamda Türk romanının kurucusudur. Türk edebiyatında Batılı anlamda ilk romanları yazmıştır.

• Realizmin bütün ilkelerini başarılı bir şekilde uygulamıştır. Natüralizmden de etkilenmiştir.

• G. Flaubert, H.de Balzac, A. Daudet, Goncourt Kardeşler gibi Fransız realist ve natüralist yazarlardan etkilenmiştir.

• Halit Ziya’nın alışılmışın dışında bir söz dizimi vardır.

• Anlatımı tekdüzelikten kurtarmak için devrik cümle ve eksiltili cümle kullanmış, bazı sıfatları isimlerin sonuna getirmiş, cümlenin sonunda değişik zamanlı fiiller kullanmıştır.

• Sanatlı ve ağır bir dil kullanan sanatçı Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalara sıkça yer vermiştir.

• Romanları teknik açıdan güçlüdür, kusursuzdur.

• Roman ve öykülerinde kişiliğini gizlemiştir.

• Gözlemci gerçekçiliği başarılı bir şekilde uygulamıştır.

• Romanlarında ruh çözümlemelerine önem veren sanatçı, kahramanların iç ve dış dünyalarını anlatırken olabildiğince nesnel davranmıştır.

• Kişileri yetiştikleri çevreye göre konuşturmuştur.

• Romanlarında aydın, öğrenim görmüş, sanat ve edebiyattan anlayan kişileri ve çevrelerini; öykülerinde ise halkın yaşayış ve adetlerini işlemiştir.

• Romanlarında sadece İstanbul’u anlatmış; öykülerinde ise Anadolu ve köy yaşamına, kasabalardaki yaşayışa yer vererek İstanbul dışına çıkmıştır. Öykülerinde dili romanlarına göre daha sadedir.

• Eserlerindeki kişiler kendi çevresinde yaşayan kişilerdir.

• Eserlerinde bireysel konuları işlemiştir. Sürekli yakınma, karamsarlık, hayal kırıklığı, mutluluğu arayıp bulamama ve aşk romanlarının başlıca konularıdır.

• Servetifünun Edebiyatının en kültürlü yazarlarındandır. Almanca, Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Farsça ve Arapça bilir.

• Türk edebiyatında ilk mensur şiir örneklerini vermiştir. Mensur şiir tarzının öncülüğünü yapmıştır.

• Cumhuriyet’ten sonra dilini sadeleştirmiştir.

FURKAN ÇAKAN