Upload
others
View
17
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
HANDBUCH DER
NEUROLOGIE HERAUSGEGEBEN
VON
o. BUMKE UND O. FOERSTER MUNCHEN BRESLAU
DRITTER BAND
ALLGEMEINE NEUROLOGIE III ALLGEMEINE SYMPTOMATOLOGIE
EINSOHL. UNTERSUOHUNGSMETHODEN I QUERGESTREIFTE MUSKULATUR
RUCKENMARKSNERVEN . SENSIBILITAT ELEKTRODIAGNOSTIK
BERLIN VERLAG VON JULIUS SPRINGER
1937
QUERGESTREI}~TE
MUSI{ULATUR · RUCKENMARKSNER,TEN · SENSIBILITAT ELEKTRODIAGNOSTIK
BEARBEITET VON
H. AUfENBURGER . O. FOERSTER· F. KRAMER V. v. WEIZSACKER
MIT 851 ABBILDUNGEN
BERLIN YERLAG VON JULIUS SPRINGER
1937
ISBN 978-3-642-47100-1 ISBN 978-3-642-47342-5 (eBook) DOI 10.1007/978-3-642-47342-5
ALLE REOHTE, INSBESONDERE DAS DER tl'BERSETZUNG IN FREMDE SPRAOHEN. VORBEHALTEN.
OOPYRIGHT 1937 BY JULIUS SPRINGER IN BERLIN. SOFrCOVER REPRlNT OF THE HARDCOVER lST EDITION 1937
Inhaltsverzeichnis. Seite
Spezielle Physiologie und spezielle funktionelle Pathologie der quergestreiften Muskeln. Von Professor Dr. O. FOERsTER-Breslau. (Mit 518 Abbildungen) 1 I. Einleitung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1
II. Die Muskeln des Schultergiirtels. . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
A. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln des Schultergiirtels und die Folgen der Lahmung der einzelnen Muskeln . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1. Trapezius. (Spino-bulbarer Accessor!)lskern, Vorderhornsegmente C1-C4•
Accessorius spinalis; akzessorische Aste aus dem oberen Cervicalplexus, zumeist in den Nn. supraclaviculares verIaufend) . . . . . . . . . . 30
2. Rhomboideus. (C4' Co; N. dorsalis scapulae) ............ ' . 45 3. Levator scapulae. (C3, C4, C5 ; N. dorsalis scapulae; kurze direkte Aste
aus dem 3. und 4. Cervicalnerven) . . . . . . . . . . . . . . . . 52 4. Serratus anticus. [C5, C6, C7 (Cs); N. thoracicus longus; manchmal
akzessorische Innervation der oberen Portion durch N. dorsalis scapulae] 54 5. Pectoralis minor. (C6, C7, Cs; Nn. thoracici anteriores). . . . . . . . 66 6. Pectoralis major. [(C5 ), C6, C7, C8, Thl' Nn. thoracici anteriores, gelegent-
lich auch N. axiIlaris fiir die Portio cIavicularis] . . . . . . . 67 7. Latissimus dorsi. (C", C7, Cs; N. thoracodorsalis) . . . . . . . . . . 69 8. Subclavius. [C5 (06 ); N. subclavius (N. phrenicus)] . . . . . . . . . 71 9. Sternocleidomastoideus. [Spinaler Acce~~oriuskern, Vorderhorn C1, C2,C3 ;
N. accessorius spinalis, akzessorische Aste aus dem oberen Cervical-plexus (N. occipitalis minor, Auricularis magnus, Cutaneus colli)] 71
10. Omohyoideus. (C1-C2 ; Ansa hypoglossi) . . . . . . . . . . . . . 72 11. Sternohyoideus, Sternothyreoideus, Musculi scaleni. . . . . . . . . 72 12. Deltoideus. [05,06 ; oberer Primarstrang, Fasciculus posterior, N. axillaris
(akzessorische Innervation der vorderen Portion durch Nn. thoraciei anteriores)]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
13. Supraspinatus. (04,05 ; oberer Primarstrang, N. suprascapularis). . . 77 14. Infraspinatus und Teres minor. (C4, 05' C6 ; oberer Primarstrang, N. supra-
scapularis, N. axillaris). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 15. Teres major. (06' C7 ; Fasciculus posterior, Nn. subscapulares) . . 79 16. Subscapularis. (C6, 07' C8 ; Fasciculus posterior, Nn. subscapulares, ak-
zessorische Innervation der untersten Portion durch N. axillaris) 81 17. Coracobrachialis. [C6, C7 (Cs); Fasciculus lateralis, N. musculocutaneus
(N. medianus)] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 18. Biceps brachii. [05' C6 ; oberer Primarstrang, Fasciculus lateralis,
N. musculocutaneus (N. medianus)] . . . . . . . . . . . . . . . . 82 19. Triceps caput longum. (C7, Os, Th1 ; Fasciculus posterior, N. radialis). 83
B. Die Ruhelage des Schultergiirtels und seine Haltungsanomalien bei Lahmung der Muskeln des Schultergiirtels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
C. Die willkiirlichen Bewegungen der Schulter und ihre Storungen bei Lahmung der Muskeln des Schultergiirtels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
1. Die willkiirliche Erhebung der Schulter . . . . . . 92 2. Die wiIlkiirliche Senkung der Schulter . . . . . . 95 3. Die wiIlkiirliche Adduktion der Schulter. . . . . . 96 4. Die willkiirliche Bewegung der Schulter nach vorne 97
D. Die Einstell- und Erganzungsbewegungen des Schultergiirtels bei den Armbewegungen und ihre St6rungen bei Lahmung der Muskeln des Schulter-giirtels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
1. Die Bewegung des Armes nach vorne. . . . . 99 2. Die Erhebung des Armes gerade nach der Seite 101 3. Die maximale Erhebung des Armes nach oben. 105 4. Die Bewegung des Armes nach hinten 106 5. Die Senkung des Armes von oben nach unten . 107 6. Die Rotation des Armes nach auBen 109 7. Die Rotation des Armes nach innen . . . . . 110
VI Inhaltsverzeichnis.
Seite III. Die Muskeln des Scapulohumeralgelenkes . . . . . . . . . .. 111
A. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln des Scapulohumeralgelenkes und die Folgen ihrer Lahmung ..................... III
1. Deltoideus. [(C4 ), C6, C6 ; oberer Primarstrang, Fasciculus posterior, N. axillaris; manchmal akzessorische Innervation der vorderen Portion durch N. thoracicus anterior] ................. 111
2. Supraspinatus. (C4, C6 ; oberer Primarstrang, N. suprascapularis). . 130 3. Infraspinatus und Teres minor. [C5, C6 ; oberer Primarstrang,
N. suprascapularis (Infraspinatus), oberer Primarstrang, Fascic. post., N. axillaris (Teres minor), manchmal akzessorische Innervation des Infraspinatus durch N. axillaris, des Teres minor durch N. suprascapularis] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
4. Subscapularis. [C6, C7, Cs; oberer, mittlerer, unterer Primarstrang, Fasciculus posterior, Nn. subscapulares (akzessorische Innervation der untersten Portion durch N. axillaris).] ........... 138
5. Pectoralis major. [C., C6, C7, Cs, Th1 ; oberer, mittlerer, untrrer Primarstrang, Nn. thoracici anteriores, manchmal akzessorische Innervation der Clavicularportion durch N. axillaris.] ............ 140
6. Latissimus dorsi. [C6, C7, Cs; Fasciculus posterior, N. thoraco dorsalis (gelegentlich N. axillaris oder N. radialis)] . . . . . . . . . . . . 145
7. Teres major. [C6, C7 ; Fasciculus posterior, N. subscapularis inferior (gelegentlich N. axillaris)] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
8. Coracobrachialis. (C6, C7, (Cs); Fasciculus lateralis, N. musculocutaneus, selten N. medianus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
9. Biceps brachii. (C., C6 ; oberer Primiirstrang, Fasciculus lateralis, N. musculocutaneus, manchmal N. medianus). . . . . . . . . . . 150
10. Triceps caput longum. (C7, Cs, Th1 ; Fasciculus posterior, N. radialis) 153 11. Brachialis internus, Brachio radialis und Triceps caput laterale et
mediale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
B. Die Ruhelage des Oberarmes und seine Haltungsanomalien bei Lahmung der Muskeln des Scapulohumeralgelenkes . . . . . . . . . . . . . . 154
C. Die wiIlkiirlichen Bewegungen des Oberarmes und ihre Storungen bei Lahmung der Muskeln des Scapulohumeralgelenkes 158
1. Die Erhebung des Armes nach vorne (Flexion) 158 2. Die seitliche Erhebung des Armes (Abduktion). 160 3. Die Erhebung des Armes nach hinten (Extension) . . ... 162 4. Die Senkung des erhobenen Armes (Adduktion) ......... 163 5. Die Bewegung des abduzierten Armes nach vorne und nach hinten 164 6. Die Auswartsrotation des Armes . . 165 7. Die Einwartsrotation des Oberarmes 166
IV. Die Muskeln des Cubitalgelenkes. . . 166
A. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln des Cubitalgelenkes und die Folgen ihrer Lahmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
1. Brachialis internus (C5-C6 ; oberer Primarstrang, Fasciculus lateralis, N. musculocutaneus, akzessorische Innervation durch N. medianus und N. radialis). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
2. Biceps brachii. (C5, C6 ; oberer Primarstrang, Fasciculus lateralis, N. musculocutaneus, manchmal N. medianus) ........... 168
3. Brachioradialis. (C., C6 ; oberer Primarstrang, Fasciculus posterior, N. radialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
4. Extensor carpi radialis longus. (Co, C7 ; Fasciculus posterior, N. radialis) 173 5. Pronator teres. (C6, C7 ; oberer und mittlerer Primarstrang, Fasciculus
lateralis, laterale Medianuswurzel, N. medianus, manchmal akzessorische Innervation durch N. musculocutaneus und N. ulnaris) ... 174
6. Triceps brachii und Anconaeus. (C7, Cs, Th1 ; Fasciculus posterior, N. radialis, manchmal akzessorische Innervation des Caput mediale durch N. ulnaris) . . . . . . . . . . . . 175
7. Deltoideus, Portio anterior et posterior . . 179
B. Die Ruhestellung des Vorderarmes . . . . . . 179
C. Die willkiirlichen Bewegungen des Vorderarmes 182
Inhaltsverzeichnis.
V. Die Supinatoren und Pronatoren der Hand ......... .
VII
Seite 185
A. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln und die F3lgen ihrer Lahmung 185 1. Biceps brachii [05,06 ; oberer Primarstrang, Fasciculus lateralis,
N. musculocutaneus (manchmal N. medianus)) .......... 186 2. Supinator brevis. (05,06 ; oberer Primarstrang, Fasciculus posterior,
N. radialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 3. Brachioradialis. (05,06 ; oberer Primarstrang, Fasciculus posterior,
N. radialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 4. Pronator teres. [06, 07; oberer und mittlerer Primarstrang, Fasciculus
lateralis, laterale Medianuswurzel, N. medianus (manchmal akzessorische Innervation durch Musculocutaneus oder Ulnaris)] . . . . . 191
5. Pronator quadratus. [Og, Th1 ; unterer Primarstrang, Fasciculus medialis, mediale Medianuswurzel, N. medianus (gelegentlich auch N. musculocutaneus oder N. ulnaris)) .............. 192
6. Flexor carpi radialis [(06),07' Os; Fasciculus lateralis, laterale Medianuswurzel, N. medianus (manchmal akzessorische Innervation durch Musculo cutaneus)] . . . . . . . . . . . . .
B. Die Ruhestellung der Hand in bezug auf die Langsachse. O. Die Umwendebewegungen der Hand ......... .
193 194 195
VI. Die Muskeln des Handgelenkes. . . . . . . . . . . . 197 A. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln und die Folgen ihrer Lahmung 197
1. Palmaris longus. (Os, Th1 ; unterer Primarstrang, mediale Medianus-wurzel, N. medianus; manchmal N. musculocutaneus) ....... 197
2. Flexor carpi radialis. [(06), 07' Os; Fasciculus lateralis, laterale Medianuswurzel, N. medianus, manchmal N. musculocutaneus] ... 198
3. Flexor carpi ulnaris. [Os, Th1 ; unterer Primarstrang, Fasciculus medialis, N. ulnaris, manchmal auch N. medianus (Ast des Palmaris longus)] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
4. Abductor pollicis longus. (07' Os; Fasciculus posterior, N. radialis) . 203 5. Flexor digitorum sublimis. (C7, Os, Th1); Flexor digitorum profundus,
Flexor pollicis longus (Os, Th1); [Fasciculus medialis, mediale Medianuswurzel, N. medianus und N. ulnaris (manchmal auch N. musculocutaneus)) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
6. Extensor carpi radialis longus. (06, 07; Fasciculus posterior, N. radialis) 208 7. Extensor carpi radialis brevis. (07; Fasciculus posterior, N. radialis) 210 8. Extensor carpi ulnaris. (07' Os; Fasciculus posterior, N. radialis). . 211 9. Extensor dig. communis und Ext. dig. V. proprius. [(06),07' Os; Fasci-
culus posterior, N. radialis] ................... 214 10. Extensor pollicis brevis, Extensor pollicis longus, Extensor indicis
proprius. [(07), Os, (Th1 ); Fasciculus posterior, N. radialis] ..... 216 11. Interossei. [Os, Th1 ; unterer Primarstrang, Fasciculus medialis,
N. ulnaris (N. medianus)]. 218 B. Die Ruhelage der Hand. . 218 O. Die Bewegungen der Hand 221
1. Die Handbeugung. . . 221 2. Die Handstreckung . . 222 3. Die Ulnarneigung der Hand 227 4. Die Radialneigung der Hand. 228
D. Die Therapie der Handmuskellahmungen 228
VII. Die Muskeln der Finger und des Daumens 236 A. Einleitende Bemerkungen . . . . . . . . . 236 B. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln der Finger und des Daumens
und die Folgen ihrer Lahmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 Finger: 1. Flexor digitorum sublimis. [07' Os, Th1 ; (mittlerer und) unterer Primar
strang (laterale und) mediale Medianuswurzel, N. medianus (N. mus-culo-cutaneus, N. ulnaris)] ................... 244
2. Flexor digitorum profundus. [08, Th1 ; unterer Primarstrang, mediale Medianuswurzel, N. medianus, N. ulnaris (N. musculocutaneus)] .. 249
3. Extensor digitorum communis, Extensor indicis proprius, Extensor digiti quinti proprius. [(06),07' Os; Fasciculus posterior, N. radialis] 257
VIII Inhaltsverzeichnis.
Seite 4. Interossei, Lumbricales, .Abductor digiti quinti, Opponens digiti quinti,
Flexor brevis digiti quinti. [Os, Th1; unterer Primarstrang, Fasciculus medialis, mediale Medianuswurzel, N. ulnaris - N. medianus] 270
Daumen ............................ 287 5. Flexor pollicis longus. [Os, Th1; Fasciculus medialis, mediale Medianus-
wurzel, N. medianus (N. musculocutaneus)] ............ 287 6. Extensor pollicis longus. (07, Os; mittlerer und unterer Primarstrang,
Fasciculus posterior, N. radialis) . . . . . . . . . . . . . . . . 293 7. Extensor pollicis brevis. (Os, Th1; unterer Primarstrang, Fasciculus
posterior, N. radialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 8 . .Abductor pollicis longus. (07, Os; Fasciculus posterior, N. radialis) . 303 9 . .Abductor pollicis brevis, Flexor pollicis brevis, Opponens pollicis,
.Adductor pollicis. [Os, Th1; unterer Primarstrang, Fasciculus medialis, mediale Medianuswurzel, N. medianus (N. ulnaris, N. musculo-cuta-neus) - N. ulnaris.]. . . . . . . . . . . 307
O. Die Ruhelage der Finger und des Daumens. . 327 D. Die Bewegungen der Finger und des Daumens 332
1. Der FaustschluB . . . . . . . . . . . . 332 2. Die Faustoffnung . . . . . . . . . . . . 334 3. Der Daumen-FingerspitzenschluB . . . . . . . . . . . .. 337 4. Die Ruckwartsfiihrung und Vorwartsfuhrung der geschlossenen
Daumen-Fingerzange. . . . 341
VIII. Die Muskeln des Huftgelenkes .................. 343 .A. Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 B. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln des Hiiftgelenkes und die
Folgen ihrer Lahmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345 1. Ileopsoas. [L1' L2, (Ls); kuq:eAste aus dem Plexus lumbalis (L1-L4),
N. cruralis] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 345 2. Tensor fasciae latae. [L4, Ls; N. glutaeus superior (N. cruralis)] 347 3. Sartorius. (Ll' L2, La; N. cruralis). . . . . . . . . 348 4. Rectus femoris (L2' L3, L4 ; N. cruralis). . . . . . . 349 5. Glutaeus maximus (Ls' Sl' S2; N. glutaeus inferior) ........ 350 6. Semitendinosus, Semimembranosus, Biceps femoris caput longum
[Ls' Sl' S2; N. ischiadicus (Tibialis)]. . . . . . . . . . . . . . . 360 7. Glutaeus medius et minimus [L4, Ls, (Sl); N. glutaeus superior ... 362 8. Die .Adductoren: Pectineus, .Adductor longus, Gracilis, .Adductor
brevis, .Adductor magnus, .Adductor minimus, Obturator externus. [L2, Ls, L4; N.obturatorius, N. obturatorius accessorius, N. femoralis (Pectineus), N. tibialis (.Adductor magnus)] . . . . . . . . . . . 366
9. Die .AuBenrotatoren: Pyriformis, Quadratus femoris, Gemelli, Obturatur internus, Obturator externus. [L4 (Obturator externus), Ls' 81, 82; Plexus ischiadicus, Plexus pudendus]. . . . . . . . . . . 371
10. Die nicht iiber das Hiiftgelenk hinwegziehenden Muskeln ..... 372 O. Die Ruhelage des Oberschenkels und die statischen Leistungen der Muskeln
des Ooxofemoralgelenkes beim Stehen. . . . . . . . . . . . . . . . 373 D. Die Bewegungen des Oberschenkels. . 377
1. Die Beugung des Oberschenkels . 377 2. Die Streckung des Oberschenkels . 379 3. Die .Abduktion des Oberschenkels. 380 4. Die .Adduktion des Oberschenkels. . 381 5. Die Innenrotation des Oberschenkels 381 6. Die .AuBenrotation des Oberschenkels 382
IX. Die Muskeln des Kniegelenkes . . . . 382 .A. Einleitung . . . . . . . . . . . . . . 382 B. Die Wirkungsweise der Muskeln des Kniegelenkes und die Folgen ihrer
Lahmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384 1. M. quadriceps. (L2' La' L4; Plexus lumbalis, N. cruralis) ...... 384 2. Tensor fasciae latae. [L4' Ls' Sl; Plexus sacralis, N. glutaeus superior
(N. cruralis)] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399 3. Biceps Semitendinosus llnd Semimembranosus. (Ls, 810 82 ; Plexus
sacralis, N. ischiadicus, N. tibialis, N. peroneus) . . . . . . . . . 399
Inhaltsverzeichnis. IX
Seite 4. Sartorius. (L2' L3, L4; Plexus lumbalis, N. cruralis). . . . . .. 404 5. Gracilis. [(L1), L2, La; Plexus lumbalis, N.obturatorius (N.obtur.
accessor.)] . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 6. Popliteus. (Ls, S1' S2; Plexus sacralis, N. tibialis). . . . . . . . . 405 7. Gastrocnemius und Plantaris. (81, S2; Plexus sacralis, N. tibialis) . 406 8. Muskeln, welche nicht iiber das Kniegelenk hinwegziehen. .. 407
C. Die Ruhelage des Unterschenkels und die statischen Leistungen der Muskeln des Kniegelenkes beim Stehen und Gehen . . . .. 408
D. Die Bewegungen des Kniegelenkes 410
X. Die Muskeln des FuJ3es . . . . . 411
A. Einleitung . . .. ..... 411
B. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln des FuJ3es und die Folgen ihrer Liihmung. . . . . . . . . . . .. ........... 415 1. Triceps surae. (81, S2; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. tibialis). . 415 2. Peroneus longus. (Ls, S1' S2; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. pero-
neus communis, N. peroneus superficialis) ............ 425 3. Peroneus brevis. (Ls' S1' S2; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. pero-
neus communis, N. peroneus superficialis) ............ 428 4. Tibialis posticus. (L4' La; Plexus lumbalis·Plexus sacralis, Truncus
lumbosacralis, N. ischiadicus, N. tibialis). . . . . . . . . . . . . 430 5. Flexor digitorum longus. (81, 82; Plexus sacrali~, N. ischiadicus,
N. tibialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 6. Flexor hallucis longus. (81, S2; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. ti-
bialis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 7. Tibialis anticus. (L4' La; Plexus lumbalis et sacralis, Truncus lumbo
sacralis, N. ischiadicus, N. peroneus communis, N. peroneU3 profundus) 435 8. Extensor digitorum longus, Peroneus tertius. (Ls-81 ; Plexus sacralis,
N. ischiadicus, N. peroneus communis, N. peroneus profundus) ... 440 9. Extensor hallucis longus. (La' 81 ; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. peroneus communis, N. peroneus profundus). 445
C. Die Ruhelage und Gestalt des FuJ3es. . . 446 1. Der 8pitzfuJ3 (Pes equinus paralyticus) 448 2. Der Hackenfu13 (Pes calcaneus) . 452 3. Der KlumpfuJ3 (Pes varus). 454 4. Der Pes valgus paralyticus 458 5. Der Hohlfu13 (Pes cavus). . . . 461 6. Der Pes planus paralyticus . . . . . . . 462 7. Der 8chlotterfuJ3 (Pes paralyticus totalis) 464
D. Die Bewegungen des FuJ3es . . . . . . 1. Die Dorsalflexion des FuJ3es . . . . . . 2. Die Pantarflexion des FuJ3es . . . . . . 3. Die Adduktion-8upination des FuJ3es .. 4. Die Abduktion und Pronation des FuJ3es
XI. Die Muskeln der Zehen ......... .
465 465 470 474 475
476 A. Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . 476
B. Die Wirkung der Zehenmuskeln und die Folgen ihrer Lahmung . 477 1. Extensor digitorum longus. (La' S1; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. peroneus communis, N. peroneus profundus) .......... 477 2. Extensor digitorum brevis. (81, 82; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. peroneus communis, N. peroneus profundus) .......... 478 3. Extensor hallucis longus. (La-S1; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. peroneus communis, N. peroneus profundus) .......... 478 4. Extensor hallucis brevis. (81, 82 ; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. peroneus communis, N. peroneus profundus). . ...... 479 5. Flexor digitorum longus. (81,82; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. tibialis) . . . . . . . . . . . . . . 482 6. Flexor digitorum brevis. (82,83 ; Plexus sacralis, N. ischiadicus,
N. tibialis, N. plantaris medialis) . . . . . . . . . . . . . . . . 483 7. Flexor hallucis longus. (81,82 ; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. ti
bialis) . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . 484
x Inhaltsverzeichnis.
8. Interossei und Lumbricales. [Sl' S2' S3; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. tibialis, N. plantaris lateralis (Interossei, Lumbricalis III und IV),
Seite
N. plantaris medialis (Lumbricalis I und II)] . . . . . . . . . . 485 9. Flexor brevis digiti V, Abductor digiti V, Opponens digiti V. (SI'
S2' S3; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. tibialis, N. plantaris lateralis) 486 10. Abductor hallucis, Flexor brevis hallucis, Adductor hallucis. [Sl' S2'
S~; Plexus sacralis, N. ischiadicus, N. tibialis, N. plantaris medislis (Abductor und Flexor brevis caput mediale), N. plantaris lateralis (Flexor brevis caput laterale, Adductor hallucis)]· 486
XII. Die Muskeln des Brustkorbes und der Abdominalwand ..... 491 A. Einleitung ............................ 491 B. Die Wirkungsweise der einzelnen Muskeln und die Folgen ihrer Lahmung 494
a) Inspiratoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494 1. Das Diaphragma. [(C2), Cs-Os; N. phrenicus, Nebenphrenici (Sub.
claviusnebenphrenicus, selbstandiger Nebenphrenicus, Cervicalis descendens·Nebenphrenicus)] ................. 494
2. Die Mm. intercostales. (Th1-Th12 ; Nn. interco~~ales). . . . . . 508 3. Scalenus anticus medius et posticus. (Kurze Aste der Cervical·
nerven C4-CS) ••••••••••••••••••••••• 513 4. Sternocleidomastoideus. [C1-03; N. accessorius (N. occipitalis
minor, N. auricularis magnus, N. cutaneus colli, Nn. supraclavi. culares)]. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513
5. Sternohyoideus und Sternothyreoideus. (C1-C,; Ramus des· cendens hypoglossi). . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 514
6. M. subclavius. (Cs-C6 ; N. subclavius) . . . . . . . . . .. 514 7. Pectoralis minor. (°6, C7, Os; N. thoracicus anterior profundus) 515 8. Serratus anticus magnus. (C5, Ca, C7 ; N. thoracicus longus) . 515 9. Pectoralis major. °5, Ca, C7, Cs, Th1; N. thoracici anteriores). 516
10. Serratus posticus superior. . . . . . . . . . . . . . .. 516 11. Levatores costarum. (Cs-Thw C9; Nn. intercostales). 516 12. Platysma myoides. (N. facialis, obere Halsnerven). . 517 13. Omohyoideus. . . . . . . . . . . . . . . . 517 14. Die Strecker der Wirbelsaule . . . . . . . . . . 518 15. Die Muskeln des Schultergiirtels. . . . . . . . . 519 16. Die Muskeln des Oberarms . . . . . . . . . . . . . 519 17. Mundoffner, Larynxoffner und BronchialOffner . . . . . 519 18. Oberblick iiber die bei der Inspiration wirksamen Krafte 520
b) Die Exspiratoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 522 1. Die Bauchmuskeln. [Rectus abdominis Ths-Thw Obliquus ex·
ternus, Obliquus internus, Transversus (Th6-L1). Nn. intercostales (N. subcostalis, N. ileohypogastricus, Ileoinguinalis)] . . . . . . 522
2. Der Transversus thoracis und Triangularis sterni. (Th2-Ths; Nn. intercostales). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530
3. Latissimus dorsi. (°6, °7, Os; N. thoracodorsalis). . . . . . . . 530 4. Serratus posticus inferior. (Th9' ThIS; Nn. intet:~ostales) . . . . 531 5. Quadratus lumborum. (Th12' L1, L2, La; kurze Aste der lumbalen
Spinalnerven) . . . . . . . . . . . . . 531 6. Longissimus und Ileocostalis. . . . . . . 532 7. Die Muskeln des Beckenbodens . . . . . 532 8. Oberblick iiber die exspiratorischen Krafte 533
XIII. Die Muskeln der Wirbelsaule und des Kopfes 534 A. Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 B. Die Wirkungsweise der Muskeln der Wirbelsaule und des Kopfes und
die Folgen ihrer Lahmung. . . . . . . . . . .. ........ 538 a) Streckergruppe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538
1. Longissimus und Ileocostalis (Sakrospinalis). (Rami posteriores der sacralen, lumbalen, thorakalen und cervicalen Spinalnerven) 538
2. Spinalis dorsi, Spinalis cervicis. (L1' L2, Thls-Thl, CS-02 ; Rami posteriores N n. spinalium). . . . . . . . . . . . . . . . . . 539
3. Semispinalis (Transverso·spinalis). (ThI2-C1 ; Rami posteriores der Spinalnerven). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
4. Splenius. (Rami posteriores der Cervicalnerven und oberen Tho· rakalnerven) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 540
5. Multifidi et Rotatores. (Rami posteriores aller Spinalnerven). . 540
Inhaltsverzeichnis. XI
Seite 6. Interspinosi. (Rami posteriores der lumbalen und cervicalen
Spinalnerven) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 7. Intertransversarii. (Rami posteriores der lumbalen und cervi
calen Spinalnerven). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 8. Kurze Muskeln zwischen Atlas, Epistropheus und Occiput an der
Dorsalseite. (01, Oa; N. suboccipitalis) ............. 541 9. Latissimus dorsi. (06,07, Os; N. thoracodorsalis):. . . . . . . . 562
10. Quadratus lumborum. (Th1a, Lt, La, La; kurze Aste des Plexus lumbalis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 562
11. Levator scapulae. (Oa' 04, Os; N. dorsalis scapulae, kurze Aste des Plexus cervicalis superior). . . . . . . . . . . . . . .: . . . 563
12. Trapezius. (01-04 ; N. accessorius spinalis, akzessorische Aste aus den oberen Oervicalnerven) ................. 563
13. Sternocleidomastoideus. (Nucleus spinalis accessorii, N. accessorius, Nn. cervicales superiores, Occipitalis minor, Auricularis magnus, Outaneus colli). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563
b) Beugergruppe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 1. Bauchmuskeln. (Ths-L1; Nn. intercostales, N. subcostalis, N. ileo-
hypogastricus) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571 2. Psoas major et minor. (Th12' L1-L3 ; kurzeAste des Plexus lumbalis) 574 3. Diaphragma. (Os-Os; vgl. S.494) . . . . . . . . . . . . . . 575 4. Longus colli. (Ca-Tha; Rami anteriores 4!lr Spinalnerven) ... 575 5. Scaleni. (Cc-Cs; kurzeZweige dervorderenAste derOervic/!Jnerven) 575 6. Longus capitis. (C1-C4 ; kurze Zweige der vorderen Aste der
oberen Cervicalnerven) ................... 576 7. Rectus capitis anterior. (C1; Ramus anterior des ersten Cervical-
nerven) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 576 8. Sternohyoideus, Sternothyreoideus. (C1-C4 ; Ansa hypoglossi) . 576
C. Uberblick tiber die die Wirbelsaule und den Kopf bewegenden Krafte. 577 XIV. Die vom N. facialis versorgten Muskeln . 581
1. M. frontalis. . . . . . . . . . . . . 581 2. Orbicularis oculi . . . . . . . . . . . . 581 3. Corrugator supercilii oder Supraciliaris . . 584 4. M. procerus oder Pyramidalis. . . . . . . . 584 5. M. transversus nasi (Pars transversa M. nasalis) 585 6. M. alaris nasi. . . . . . 585 7. Depressor septi narium . 586 8. Quadratus labii superioris 586 9. Zygomaticus . . . . . . 587
10. M. risorius . . . . . . . 588 11. M. caninus . . . . . . . . 588 12. M. incisivus labii superioris. 589 13. M. triangularis menti . . . 589 14. M. quadratus labii inferioris 590 15. M. mentalis. . . . . . . 590 16. M. incisivus labii inferioris 590 17. M. orbicularis oris. . 591 18. M. buccinator. . . . 591 19. Platysma. . . . . . 592 20. M. occipitalis . . . . 593 21. M. transversus nuchae 593 22. Auricularis anterior . 593 23. Auricularis superior . 59:1 24. Auricularis posterior. . . . . 593 25. Mm. tragicus und antitragicus 593 26. Mm. helicis major et minor . 594 27. M. stapedius . . . . . . . . 594 28. Tensor tympani. . . . . . . 594
XV. Die Muskeln des Kiefergelenkes. 607 1. M. temporalis. (N. trigeminus III) 609 2. Masseter. (N. trigeminus) . . . . . 611 3. Pterygoideus internus. (N. trigeminus) 612 4. Pterygoideus externus. (N. trigeminus) 612 5. Mylohyoideus. (N. trigeminus III) . . 613
XII Inhaltsverzeichnis.
Seite 6. Geniohyoideus. (Obere Cervicalnervenkerne, N. cervicalis descendens,
Ansa hypoglossi, Ramus descendens hypoglossi) .......... 614 7. Digastricus. (Hinterer Bauch - N. facialis; vorderer Bauch - N. tri-
geminus ill) . . . . . . . . . . . . . . . . . 614 XVI. Die Muskeln des Zungenbeins und der Zunge . 617
XVII. Die Muskehi des Gaumensegels 622 XVIII. Die Muskeln des Pharynx . . 625
XIX. Die Muskeln des Kehlkopfes. . 628 Literatur . . . . . . . . . . . . 637
Allgemeine Symptomatologie der Riickenmarksnerven und der Plexus. Von Professor Dr. F. KRAMER-Berlin. (Mit 28 Abbildungen). . . . . . .. 640 I. Symptomatologie peripherer Nervenlasionen im allgemeinen 640
Storungen der Motilitat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 640 Kontrakturen. Motorische Reizerscheinungen 643 Atrophie. . . . . . . . . . 645 Elektrische Symptome . . . . . . . . . 645 Sensible Ausfallserscheinungen . . . . . . 649 Sensible Reizerscheinungen . . . . . . . 655 Reflexe . . . . . . . . . . . . . . . . 658 Vasomotorische und trophische Storungen. 659
II. Symptomatologie der einzelnen N erven und Plexus 661 Nerven des Plexus cervicalis. 661 Nerven des Plexus brachialis 663 Nervi spinales dorsales . . 687 Nerven des Plexus lumbalis 689 N erven des Plexus sacralis 691
Literatur . . . . . . . . . . . 699
Untersuchung der Sensihilitiit. Von Professor Dr. V. v. WEIZSAcKER-Heidelberg. (Mit 1 Abbildung). . . . . . . . . . 701
Die Voraussetzungen des Untersuchens. 701 I. Topographische Sensibilitatspriifung 709
II. Analyse der Funktionen . . . . . 709 III. Analyse der Leistungen . . . . . . 721 Einteilung der Sensibilitat und Untersuchungsschema . 736 Literatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 745
Elektrodiagnostik (einschlieBlich Chronaxie und Aktionsstromen). Von Professor Dr. H. ALTENBURGER-Breslau. (Mit 304 Abbildungen) . . 747
A. Die Wirkungen zugefiihrter Elektrizitat im Organismus. . . 747 I. Physikalische Vorbemerkungen unter Beriicksichtigung der be-
sonderen Verhaltnisse im lebenden Gewebe ........... 747 Molekiil. Atom. Elektron S.747. - Spannung und Strom S.747. -
Ampere und Volt S. 747. - Ohmsches Gesetz S. 748. - Verschiedene Stromformen S. 748. - Strom- und Spannungsabstufung S. 748. - Elektrizitatsleitung (Widerstand) S. 749. - Polarisation S.751. - Kapazitat S.751.
II. Technik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 752 Gleichstromapparate S.752. - Faradische Apparate S.752. - Chron
aximeter S.753. - Elektroden S.758. III. Methodik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 758
Leitfahigkeitsbestimmungen S.758. - Erregbarkeitsmessungen S.759. -Motorik S. 759. - Sensibilitat S. 760. - Anwendungsbereich der verschiedenen elektrodiagnostischen Methoden S. 761.
IV. Allgemeine Reizphysiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 762 Stromanstieg und -abfall S. 763. - Stromintensitat und Dichte S. 764. -
StromfluBzeit (Chronaxie) S.765. - Unterschiede der Polwirkung S.771. -Wechselstrome S.772. - Rhythmische Kondensatorentladungen S.774. -Zustandekommen der Erregungswirkung elektrischer Reize S.775.
Inhaltsverzeichnis. XIII
V. Spezielle Reizphysiologie des gesunden Menschen 1. Motorik ..................... .
a) Periphere Nerven und Muskeln ......... . Reizpunkte S. 781. - Zuckungsform S. 778. - Reizschwelle S. 781. -
Umstimmungserscheinungen S.789. - Ontogenese S.794. b) Vordere Wurzeln . . . . . . .. . c) Corticale Rindenfelder . . . . . . . . . . .
2. Sensibilitat . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Receptoren und periphere Nerven ............... .
Hautsensibilitat S.801. - Opticus S.807. - Vestibularis S.808. b) Corticale sensible Endstatten . . . . . . . . c) Umstimmungsvorgange .......... .
3. Vegetatives System ....................... . a) Vegetative Regulation cerebrospinaler Funktionen ........ .
Vegetativ nervose Einfliisse S. 812. - Vegetativ humorale Einfliisse S.815. - Psychische Einfliisse S.817. - GesamtbiId S. 818.
b) Vegetative Reizeffekte im engeren Sinne ........ . Sympathischer Grenzstrang S.819. - Periphere Nerven S.820. -
Vordere Wurzeln S.820. - Hintere Wurzeln S. 821. - Cortex S.82l.
Seite 775 775 775
796 796 800 800
810 810 810 812
819
VI. Spezielle Reizphysiologie bei neurologischen Erkrankungen. 822 1. Motorik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 822
Periphere Nervenlasionen S.822. - Nucleare Lasionen S.830. -Supranucleare Lasionen S. 831. - Hinterwurzellasionen S. 838. - Epilepsie S. 839. - Tetanie S. 840. - Myopathien S. 842. - Dystrophia musculorum progressiva S. 842. - Myotonie S. 843. - Myasthenie S. 848. -Paroxysmale Lahmung S.848.
2. Sensibilitatsstorungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 849 Hautsensibilitat S.840. - Optisches System S.853. - Vestibularis
S.854.
B. Die Elektrizitatsproduktion im OrganismuB
I. Technik ................ . Strommessende Instrumente S.855. - Multiplikator S.855. - Dreh
magnetgalvanometer S.856. - Drehspulgalvanometer S.856. - Saitengalvanometer S. 856. - OsziIlographen S. 857. - BRAuNsche Rohre S. 858. Spannungsregistrierende Instrumente S. 858. - Elektronenrohrenverstarker S. 858. - Elektroden S. 860. - .Anwendungsbereich der verschiedenen Methoden S. 864. - Registrierung der mechanischen Bewegungskurve S. 864.
II. Allgemeines iiber die elektrischen Erscheinungen im Nerven-
854
854
system und seinen Erfolgsorganen . . . . . . . . . 865 l. Zentralnervensystem . . . . . . . . . . . . . . . . . 865 2. Periphere Nerven. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .... 871
Ruhezustand S.871. - Elektrische Reizung S.87l. - Physiologische Erregungsvorgange S.872. - Vegetative Nerven S.875.
3. Quergestreifter Muskel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 876 Ruhezustand S. 876. - Elektrische Reizung S. 876. - Mechanische
Reizung S. 878. - Chemische Reizung S. 879. - Physiologische Erregungsvorgange S. 880. - Theorie der Muskelaktionsstrome S. 885.
4. Glatte Muskulatur . . . . . . 886 5. Herz . . . . . . . . . . . . . . . 887 6. Haut (galvanischer Hautreflex) . . . . . . . 888 7. Driisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891 8. Deutung der bioelektrischen Vorgange . . . . 891
Ill. Die bioelektrischen Begleiterscheinungen der normalen Bewe-gungsvorgange. . . . . . . . . . . . . . . 891 1. Proprioceptive Reflexe . . . . . . . . . . . . . . . 891
Sehnenreflexe S.891. - AuslosUDgsmechanismus S. 892. - Reizschwelle S. 894. - Reflexzeit R. 895. - Hl!f.Iexerfolg S. 896. -
XIV Inhaltsverzeichnis.
Erregbarkeitsanderungen im AnschluB an den Reflexerfolg S. 905. -Dehnungs- und Annaherungsreflexe S. 908. - Proprioceptive Reflexe und Koordination S.913.
Seite
2. Exteroceptive Reflexe . . 915 3. Motorische Vorstellungen 916 4. Willkiirliche Haltungen . 916 5. WilIkiirliche Bewegungen . . .. ................ 918
Hin- und Herbewegungen S. 919. - Einzelbewegungen S. 925. - VerhaIten verschiedener Muskelteile S. 925. - Agonisten und Antagonisten S. 926. - Agonisten und Synergisten S. 929. - EinfluB der Gliedschwere S. 930. - Bewegungen der unteren Extremitaten S. 931. - Gang S. 933. Nachbewegungen S.936.
6. Ermiidung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 937 IV. Die bioelektrischen Begleiterscheinungen der pathologisch ver
anderten Bewegungsvorgange . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939 1. Periphere Lasionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 939 2. Nucleare Lasionen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 944 3. Hiriterwurzellasionen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950
Reflexe S. 950. - WilIkiirinnervation S. 951. - Haltungen S. 952. -Einzelbewegungen S. 954. - Die Agonisten S. 954. - Beziehungen der Agonisten und AntagonistenS. 959. - Beziehungen der Agonisten und Synergisten S. 963. - Hin- und Herbewegungen S. 964. - Zusammengesetzte Bewegungen S. 967.
4. PyramidenbahnIasionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 968 Ruhelage S. 969. - Sehnenreflexe S. 969. - Dehnungs- und Annahe
rungsreflexe S. 977. - Reflexsynergien S. 987. - Kontrakturen S. 990. -WilIkiirliche Haltungen S. 991. - Willkiirbewegungen S. 993. - Hin- und Herbewegungen S. 1001. - Gang S.1001.
5. Extrapyramidale Lasionen ..................... 1001 a) Hypokinetisch rigides Syndrom ................. 1001
Ruhelage S. 1001. -:- Tremor S. 1002. - Sehnenreflexe S. 1004. -Dehnungs- und Annaherungsreflexe S. 1007. - Willkiirliche Haltungen S. 1010. - Willkiirliche Einzelbewegungen S. 1010. - Hin- und Herbewegungen S. 1015. - Gang S. 1019.
b) Hyperkinetische Syndrome . . . . . . 1019 6. Stiitzreaktion. . . . . . . . . . . . . . 1020 7. Tonische Hals- und Labyrinthreflexe . . . 1021 8. Cerebellarlasionen . . . . . . . . . . . . . • . .. .... 1021
Sehnen- und Dehnungsreflexe S. 1021. - Haltungen S. 1022. Einzelbewegungen S. 1022. - Hin- und Herbewegungen (Adiadochokinesis) S. 1029. - Nystagmus S. 1032. - Gang S. 1032.
9. Corticale Lasionen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1033 Einzelbewegungen S.1033. - Hin- und Herbewegungen S.1033.
10. Krampfentladungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1034 II. Psychogene Bewegungsstorungen . . . . . . . . . . . . . . .. 1036
Lahmungen S. 1036. - Tre~or S. 1036. 12. Myopathien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 1044
Muskeldystrophie S. 1044. - Myotonie S. 1045. - Myasthenie S. 1047. 13. Sog. tonische Zustande 1048
V. Zusammenfassung ........ ' . . . . . . . 1050 Literatur ..
Namenverzeichnis .
Sachverzeichnis. .
1051
1087
1096