Handelingsgericht werken: ‘Hoe pakken wij dat aan?’Een onderzoeksartikel over actieonderzoek naar handelingsgericht werken in het basisonderwijs op Katholieke basisschool de Kubus. Thijs Hagen, 2014

INHOUDSamenvatting................................................................................................................................................................2

1 Inleiding.....................................................................................................................................................................3

1.1 Onderzoeksvraag................................................................................................................................................3

1.2 Werkwijze en context.........................................................................................................................................3

2 Onderzoek..................................................................................................................................................................5

2.1 Methodologisch kader........................................................................................................................................5

2.2 Onderzoeksinstrumenten...............................................................................................................................5

2.2.1 Interviews (eerste meting)...........................................................................................................................5

2.2.2 Focusgroep...................................................................................................................................................6

2.2.3 Enquête (nameting).....................................................................................................................................6

2.3 Onderzoeksfases.................................................................................................................................................6

3 Resultaten..................................................................................................................................................................8

3.1 Deelvraag 1.........................................................................................................................................................8

3.2 Deelvraag 2.........................................................................................................................................................8

4 Conclusie en aanbevelingen.....................................................................................................................................10

4.1 Conclusie...........................................................................................................................................................10

4.2 Aanbevelingen..................................................................................................................................................10

5 Discussie..................................................................................................................................................................12

Literatuurlijst..............................................................................................................................................................13

Bijlage.........................................................................................................................................................................14

SAMENVATTING Dit artikel beschrijft een praktijkonderzoek dat specifiek gericht is op één basisschool, de Katholieke basisschool de Kubus te Amersfoort, en haar vraag. Op de Kubus is de aflopen jaren stapsgewijs handelingsgericht werken (HGW) ingevoerd. Dit onderzoek is ontstaan uit de vraag van de directie hoe HGW verder ingevoerd kan worden binnen het team van de school. Centraal daarbij stond het werken aan gedeeld eigenaarschap rond HGW. Het onderzoek bestond uit 6 fasen: formuleren van het probleem, informatie verzamelen, informatie interpreteren, consequenties verbinden, actie uitvoeren en product en proces evalueren. In dit actieonderzoek is gebruik gemaakt van drie kwalitatieve onderzoeksmethodes: interviews (meting beginsituatie), focusgroepen en enquête (nameting). Het onderzoek heeft ongeveer 20 weken geduurd en is uitgevoerd met het gehele team van de school bestaande uit 29 personen.

Het onderzoek is gestart met diepte interviews, daarmee is de beginsituatie in kaart gebracht. De inzichten die dit heeft opgeleverd zijn geduid en uitgewerkt binnen een focusgroep. Met de input uit de interviews heeft de focusgroep interventies uitgewerkt voor de actiefase. In de actiefase is met het hele team gewerkt aan een gedeeld beeld van- en gedeelde visie op handelingsgericht werken. Tot slot zijn de resultaten van de actiefase in kaart gebracht met behulp van een nameting middels een enquête.

Gebleken is dat actieonderzoek een positieve bijdrage heeft geleverd aan de verdere invoering van handelingsgericht werken. Het onderzoek heeft, bottom-up, het gesprek over handelingsgericht werken binnen de school versterkt waardoor het gedeeld beeld van, en de gedeelde visie op, handelingsgericht werken duidelijker is geworden. De belangrijkste uitkomst van dit onderzoek is de gezamenlijke wens om vaker en intensiever met elkaar te spreken over hoe invulling te geven aan handelingsgericht werken. De belangrijkste aanbeveling van dit onderzoek is dan ook: In de komende jaren moet het team met elkaar concreet vorm blijven geven aan het handelingsgericht werken, door intensief te spreken over de doorgaande lijn en de invulling in de praktijk.

1 INLEIDING

De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor meetbare opbrengsten binnen het onderwijs. De commissie Dijsselbloem, met zijn eindconclusie om kwaliteit weer te gaan meten, speelde hierbij een belangrijke rol (Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen, 2008). In het basisonderwijs heeft dit geleid tot de opkomst van opbrengstgericht werken (OGW). Ook op de Kubus is de afgelopen jaren steeds meer aandacht gekomen voor de meetbare opbrengsten. Een belangrijke aanjager was daarbij het inspectiebezoek 2009. In het eindrapport werden: ‘tekortkomingen vastgesteld in de opbrengsten en het onderwijsleerproces’. De school werd beoordeeld als een zwakke school en kreeg een jaar de tijd om orde op zaken te stellen.

In de periode na deze beoordeling is de school begeleid door de KPC-groep, een extern advies bureau. In korte tijd hebben zij een aantal veranderingen doorgevoerd gericht op het verhogen van de opbrengstgerichtheid. Hierbij is gekozen voor de 1-zorgroute. De 1-zorgroute is gebaseerd op handelingsgericht werken (HGW) zoals Pameijer, Van Beukering en De Lange (2009) beschreven hebben (zie ook Clijsen, Gijzen, De Lange & Spaans, 2007). Bij handelingsgericht werken wordt er gewerkt vanuit zeven uitgangspunten:

1. Onderwijsbehoeften staan centraal2. Afstemming en wisselwerking3. Leerkracht doet ertoe!4. Positieve aspecten zijn van groot belang5. Constructief samenwerken6. Doelgericht werken7. Systematisch en transparant

1.1 ONDERZOEKSVRAAG

Nadat de structuur van de 1-zorgroute was geïmplementeerd, ontstond er bij de directie van De Kubus de behoefte om te onderzoeken hoe het handelingsgericht werken verder vorm te geven binnen de school. De onderzoeksvraag luidde daarom als volgt:

Wat is het bestaande kennisniveau rond handelingsgericht werken (HGW) binnen het team van Katholieke Basisschool De Kubus en hoe kan dit kennisniveau geoptimaliseerd worden om tot een eenduidig aanpak van HGW te komen?

Uitgesplitst in de volgende deelvragen:

1. Wat is het bestaande kennisniveau rond handelingsgericht werken binnen het team van Katholieke Basisschool De Kubus?

2. Hoe kan dit kennisniveau geoptimaliseerd worden om een basis te leggen voor een eenduidige aanpak?

1.2 WERKWIJZE EN CONTEXT

Bij het actieonderzoek was het gehele team van de school betrokken, bestaande uit 24 leerkrachten, twee intern begeleiders, twee teamleiders en een directeur. Het onderzoek is uitgevoerd door de onderzoeker in samenwerking met een medeonderzoeker, een leerkracht uit de onderbouw. De focusgroep bestond uit de beide onderzoekers, de beide intern begeleiders, de beide teamleiders en de directeur. Zie figuur 1 voor een schematisch overzicht van de betrokkenen.

FIGUUR 1: OVERZICHT BETROKKENEN

Er is gestart met literatuurstudie naar handelingsgericht werken en veranderprocessen binnen een team. Voor de start van het onderzoek is er een focusgroep gevormd die een sturende rol heeft gehad binnen de rest van het onderzoek. Vervolgens is de startsituatie in kaart gebracht. Door middel van interviews is het bestaande kennisniveau onderzocht. Vervolgens is in de focusgroep, op basis van de gegevens, bekeken welke acties (interventies) konden bijdragen aan het creëren van een basis voor een eenduidige aanpak. De resultaten van de interviews leidden tot de keuze om tijdens de actiefase volledig in te zetten op meer gezamenlijke kennis.

Dit is vormgegeven binnen een aantal interventies naar aanloop van en op een studiedag. In de evaluatiefase zijn door middel van een nameting in de vorm van een enquête de opbrengsten van de interventies (actiefase) onderzocht. De werkwijze binnen het onderzoek is schematisch uitgebeeld in figuur 2.

Ond

erzo

eker

s

Focu

sgro

ep

Inte

rvie

wer

s

Focu

sgro

ep 2

Team

Focu

sgro

ep 2

Team

Ond

erzo

eker

Focu

sgro

ep 2

Ond

erzo

eker

s

Literatuurstudie

Eerste metingStartsituatieInterviews

Actiefase NametingEvaluatieEnquête

Analyse/afronding

FIGUUR 2: SCHEMATISCH OVERZICHT ONDERZOEK

2 ONDERZOEK

2.1 METHODOLOGISCH KADER

Er is gekozen voor actieonderzoek omdat deze strategie heel geschikt is voor het onderzoeken van de eigen beroepspraktijk met het doel deze te verbeteren of te vernieuwen. Actieonderzoek is een vorm van interventiemethodologie waarin gedurende het onderzoek een alternatieve handelingswijze ontwikkeld en uitgeprobeerd wordt (De Lange, Schuman en Montesano Montessori, 2011).

Het actieonderzoek dat is uitgevoerd bestaat uit zeven fases (Schuman, 2009). De fases van het onderzoek zijn:

1. Ambitie ontwikkelen2. Informatie verzamelen3. Informatie interpreteren4. Consequenties verbinden5. Actie uitvoeren6. Product en proces evalueren

Zie figuur 3.

2.2 ONDERZOEKSINSTRUMENTENOm de onderzoeksvraag te beantwoorden is er gekozen voor de volgende onderzoeksmethoden: interviews, focusgroep en enquête.

2.2.1 INTERVIEWS (EERSTE METING)Er is gekozen voor interviews omdat, anders dan een enquête, een interview de diepte zoekt. Interviews zijn zeer effectief wanneer de onderzoeker wil weten ‘hoe individuen betekenis geven aan de wereld om hen heen en daarin tot handelen komen’ (May, 2001, p.142). Het doel van het interview was om inzicht te krijgen in de aanwezige drijfveren van het handelen van de leerkrachten. Er was expliciet aandacht voor de motivatie, normen en waarden en persoonlijkheid, de processen die spelen ‘onder de waterspiegel’ (Spencer & Spencer, 1993). Deze ‘diepte’ inzichten zijn gebruikt om later in de actiefase aan te kunnen sluiten bij de leerbehoeften van de leerkrachten.

Voor het ontwerpen van het interview is gebruik gemaakt van Basisboek interviewen (Baarda, et al., 2012) en Interviewen (Emans, 2002). Hieruit volgde de keuze voor een half gestructureerd interview zodat er ruimte was voor zowel kennis-, als dieptevragen . In deze vorm van interviewen liggen de vragen en antwoorden niet van tevoren vast, maar de onderwerpen wel (Baarda, et al., 2012). Het interview is uitgewerkt in een handleiding voor de interviewers, met daar in het doel, definities, theoretisch kader, planning, tijdsindeling en het interviewschema (zie bijlage 1; interviewschema). Het interviewschema bestond uit drie onderdelen: kennis, ervaring en mening.

Om de betrouwbaarheid van de interviews te waarborgen zijn een aantal stappen ondernomen. Betrouwbaarheid heeft te maken met de mate waarin de antwoorden die gegeven worden onafhankelijk zijn van toeval.

FIGUUR 4 DE METAFOOR VAN DE IJSBERG (DE LANGE, SCHUMAN EN MONTESANO MONTESSORI, 2011, P55).

FIGUUR 3: BASISMODEL ACTIEONDERZOEK (VRIJ NAAR: SCHUMANS MODEL VAN ACTIEONDERZOEK, SCHUMAN, 2009).

Toevalligheden kunnen te maken hebben met de interviewsituatie, de geïnterviewde maar vooral ook met de interviewer zelf (Baarda, et al, 2012). Daarom zijn de interviews niet allemaal door de onderzoeker zelf afgenomen. Drie andere teamleden (twee intern begeleiders en een leerkracht) zijn gevraagd een deel van de interviews op zich te nemen. Voordat ze dit hebben gedaan is het interviewschema met hen besproken. Daarnaast hebben we vooraf samen onze eigen meningen en gevoelens ten aanzien van HGW geëxpliciteerd om bewust te worden van onze eigen mening en de invloed hiervan op onze rol als interviewer. Dit draagt bij aan het verhogen van de objectiviteit van het interview. Van de interviewgesprekken zijn geluidsopnames gemaakt die gebruikt zijn om de interviews achteraf te analyseren. Deze geluidsopnames zijn in bewaring gesteld bij de onderzoeker waarmee rekening is gehouden met het ethische aspect van vertrouwelijkheid. De geïnterviewde hebben vooraf toestemming gegeven tot geluidsopnames.

De antwoorden verkregen uit de interviews zijn schematisch verwerkt, waarbij de antwoorden in de drie onderdelen zijn samengevat en gecategoriseerd. Aan deze categorieën zijn labels gekoppeld (zie bijlage 2: analyse interviews (geanonimiseerd) ). Aan de hand van deze gelabelde antwoorden is er een analyse gemaakt door de beide onderzoekers die in de volgende fase is voorgelegd aan de focusgroep. De uitkomsten van de interviews zijn gebruikt om binnen de focusgroep een gerichte keuze te kunnen maken voor de insteek van de actiefase.

2.2.2 FOCUSGROEP Een focusgroep bestaat uit een groep mensen die elkaars opvattingen en overtuigingen verkennen en inventariseren. Deelnemers expliciteren beschikbare kennis, opvattingen en overtuigingen (De Lange, Schuman en Montesano Montessori, 2011). De focusgroep bij dit het onderzoek was in de praktijk tevens de stuurgroep handelingsgericht werken. De focusgroep bestond uit de intern begeleiders, teamleiders, directeur (te samen het zorgteam) en beide onderzoekers. De multidisciplinaire samenstelling van de focusgroep heeft de validiteit van het onderzoek verhoogd doordat iedereen zijn eigen kennis, focus en specialisatie inbracht. De focusgroep is tijdens het onderzoek vier keer bij elkaar gekomen. Aan de start van het onderzoek om de opzet van het onderzoek uit te werken, na de interviews om samen de analyse te maken en hier consequenties aan te verbinden, tijdens de actiefase om de voortgang te bespreken en aan het eind van het onderzoek om de resultaten samen te evalueren.

2.2.3 ENQUÊTE (NAMETING) Het onderzoek is afgesloten met de fase product en proces evalueren. In deze fase is door middel van een online vragenlijst een nameting gedaan (zie: https://www.surveymonkey.com/s/MGTFSX6). De vragenlijst kende dezelfde opbouw als het interview. Door deze meting te vergelijken met de uitkomsten van de eerdere interviews is de opbrengst van de actiefase geëvalueerd. De vragen in de vragenlijst waren, net als het eerdere interview, gestructureerd door blokken te maken per onderwerp; kennis, ervaring en toekomst, zodat de respondent wist wat er van hem werd verwacht (Donk & Lanen, 2012). De vragen hadden een logische volgorde, het doel van de vragenlijst was vermeld en het was voor de respondent duidelijk dat de anonimiteit was gewaarborgd (Bartelds, Kluiter & Smeden, 1987).

2.3 ONDERZOEKSFASESHet onderzoek is gestart met het ambitie ontwikkelen, de eerste fase, daarin is er gesproken met leerkrachten en directie van de school. Hieruit kwam een sterke behoefte naar voren tot een verdere uitwerken van HGW binnen de school. Samen is toen de ambitie geformuleerd om het kennisniveau rondom handelingsgericht werken binnen de het team van De Kubus te onderzoeken om er achter te komen hoe dit kennisniveau geoptimaliseerd kan worden ten einde tot eenduidig beleid ten aanzien van HGW te komen.

Vanuit deze ambitie was het nodig om de beginsituatie scherp te krijgen, het informatie verzamelen. Hierbij is gebruik gemaakt van de interviews.

Om de informatie te gebruiken is deze geanalyseerd, het informatie interpreteren. De analyse is tot stand gekomen in samenwerking tussen de beide onderzoekers. Om ook hier de betrouwbaarheid te verhogen zijn eerst, onafhankelijk van elkaar, twee dezelfde interviews geanalyseerd en zijn verschillen en overeenkomsten besproken en verklaard. Daarna zijn de andere interviews verdeeld. De analyse die hieruit is voort gekomen werd voorgelegd aan de focusgroep (zie bijlage 3: uitwerkingen interviews voor focusgroep).

In de focusgroep bekeken we vervolgens de analyse en zijn hieruit conclusies getrokken voor de actiefase, het consequenties verbinden. De interviews leverde drie belangrijke inzichten op: leerkrachten hadden nog weinig kennis van HGW, er werden veel containerbegrippen gebruikt en er was een grote wens en bereidheid om nu met elkaar te gaan werken aan een duidelijke visie. Binnen de focusgroep werden deze uitkomsten herkend en onderschreven. Daarbij werd een belangrijke toevoeging gemaakt, namelijk dat de uitwerking van de interviews te weinig recht deed aan de progressie die de afgelopen jaren al was gemaakt. Omdat de interviews lieten zien dat er vooral gebrek was aan (en behoefte was aan) meer gezamenlijke kennis is daarop ingestoken tijdens de actiefase.

Vervolgens zijn er een aantal interventies uitgevoerd in de aanloop naar en op een studiedag, de actiefase. Hieronder volgt een overzicht van de belangrijkste interventies:

1. De uitkomsten van de interviews zijn door middel van een videoboodschap gedeeld met het team. De videoboodschap is te bekijken op http://thijshagen.wordpress.com/ of via bijlage 4: Videoboodschap.

2. Er zijn posters gemaakt met de zeven uitgangspunten van HGW. Deze zijn op verschillende plekken in de school opgehangen, zie bijlage 5: posters HGW voorkant.

3. Om in aanloop van de studiedag ook off stage het gesprek over HGW op gang te brengen zijn de poster na twee weken omgedraaid. Op de achterkant van de posters was ruimte om aan te geven welke ideeën iedereen had bij de uitgangspunten en hoe ze dit al terug zagen op De Kubus, zie bijlage 6: poster HGW achterkant.

4. Tijdens de studiedag is er intensief gewerkt aan het creëren van een gezamenlijk beeld van HGW. Op deze studiedag waren alle leden van het team aanwezig. Het team is in groepjes verdeeld en ieder groepje heeft een flap met één uitgangspunt uitgewerkt. Daarbij is de vraag gesteld wat doen we al? En waar droom je van (wil je graag gaan doen)?. Daarna zijn de groepen gemixt waardoor er groepen ontstonden waarin steeds per flap (uitgangspunt) een expert was. Deze groepen zijn alle flappen langs gegaan en hebben deze aangevuld. Dit heeft uiteindelijk een overzicht opgeleverd van onze invulling van de uitgangspunten en onze teamwensen voor de toekomst, zie bijlage 7: overzicht opbrengsten studiedag 5 februari. Daarnaast is op deze manier maximaal gestuurd op uitwisseling tussen de leerkrachten zelf om de gedeelde kennis te verhogen.

Het onderzoek is afgesloten met een nameting, het product en proces evalueren. Hiervoor is gebruikt gemaakt van een enquête. In deze enquête werd gevraagd of de kennis van HGW was toegenomen. Daarnaast zijn een aantal ideeën, gericht op de toekomst, die voortkwamen uit de actiefase, voorgelegd aan het team.

3 RESULTATENIn hoofdstuk drie worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Aan de hand van de gegevens worden de deelvragen beantwoord. In het volgende hoofdstuk, conclusie, wordt vervolgens de hoofdvraag beantwoord.

3.1 DEELVRAAG 1

Wat is het bestaande kennisniveau rond handelingsgericht werken binnen het team van Katholieke Basisschool De Kubus?Uit de interviews is het volgende naar voren gekomen:

1. Er zijn grote verschillen in kennis tussen de leerkrachten.2. Er is sprake van verschil in invulling van onderdelen HGW. 3. Er wordt gebruik gemaakt van ‘containerbegrippen’. 4. Een gezamenlijke visie rondom HGW ontbreekt.

De zeven uitgangspunten van HGW waren niet allemaal bekend binnen het team. De belangrijkste conclusie was dat er grote verschillenen waren in de kennis rondom handelingsgericht werken. Mensen richtten zich op verschillende onderdelen van het HGW en gaven vervolgens deze onderdelen ook een andere invulling. Opvallend daarbij was het gebruik van containerbegrippen. Leerkrachten gebruikten dezelfde woorden maar hadden het over andere dingen. Er was, rondom essentiële begrippen binnen het HGW, sprake van valse consensus (Mars, 2012).

3.2 DEELVRAAG 2

Hoe kan dit kennisniveau geoptimaliseerd worden om een basis te leggen van een eenduidige aanpak?

Uit de enquête blijkt dat de kennis is verhoogd als gevolg van het actieonderzoek. Zestig procent geeft aan dat zijn of haar beeld van HGW het afgelopen jaar is veranderd (figuur 5).

Uit de vervolgvraag; Geef aan op welke manier uw beeld van HGW is veranderd? komt duidelijk naar voren dat de leerkrachten nu een completer beeld hebben van HGW, zie figuur 6.

FIGUUR 5 SELECTIE RESULTATEN ENQUETE (1)

Ook de antwoorden op de vragen: ‘Ik heb een duidelijk beeld bij de betekenis van de volgende uitgangspunten van HGW’ en ‘Ik weet van (de meeste van) mijn collega's welk beeld ze hebben bij de volgende uitgangspunten ’, laten zien dat het (gezamenlijke) kennisniveau is verhoogd, zie figuur 7 en figuur 8.

Om dit resultaat, zijnde een geoptimaliseerd kennisniveau, te bereiken is het belangrijk geweest dat doormiddel van de interviews is ingezien dat veel van de weerstand en onduidelijkheid voortkwam uit ontbrekende kennis en langs elkaar heen praten. Dit heeft de weg vrijgemaakt voor interventies tijdens de actiefase waarbij mensen met elkaar hebben gewerkt aan een gezamenlijke visie die als basis zal dienen voor de verdere uitwerking van HGW binnen De Kubus.

FIGUUR 7 SELECTIE RESULTATEN ENQUETE (3) FIGUUR 8 SELECTIE RESULTATEN ENQUETE (4)

4 CONCLUSIE EN AANBEVELINGENIn dit hoofdstuk wordt eerst de hoofdvraag beantwoord. Vervolgens wordt beschreven welke aanbevelingen hieruit volgen.

4.1 CONCLUSIE

Wat is het bestaande kennisniveau rond handelingsgericht werken (HGW) binnen het team van Katholieke Basisschool De Kubus en hoe kan dit kennisniveau geoptimaliseerd worden om tot een eenduidig aanpak van HGW te komen?

Tijdens dit actieonderzoek is het bestaande kennisniveau van het team van Katholieke Basisschool De Kubus, ten aanzien van handelingsgericht werken, in kaart gebracht. Uit de eerste meting bleek dat de kennis van HGW beperkt was en er geen eenduidigheid was in deze kennis. Deze informatie is vervolgens gebruikt om vorm te geven aan de actiefase. In deze fase is bewust ingezet op het optimaliseren van de gezamenlijke kennis. De verschillende mentale modellen en containerbegrippen zijn verkend, in kaart gebracht en gedefinieerd. Tijdens de studiedag is met behulp van actieve werkvormen uitwisseling tussen de collega’s op gang gebracht en zijn alle uitgangspunten van handelingsgericht werken gedefinieerd. Ook is besproken wat we, ten aanzien van de uitgangspunten, al doen en waar we van dromen. Uit de nameting bleek dat door deze interventies het kennisniveau inderdaad is toegenomen. Leerkrachten geven aan een beter beeld te hebben bij de uitgangspunten, veel genoemde begrippen in de eindevaluatie zijn ‘concreter’ en ‘duidelijker’. Ook is er meer zicht op wat we al goed doen, en waar het team nog in kan verbeteren (zie bijlage 7: overzicht opbrengsten studiedag 5 februari. ) .

Er is nu dus sprake van eenduidiger begrip. Ook is er afstemming over de definities van handelingsgericht werken en is er eenduidigheid over de kernconcepten binnen deze werkwijze. Om echter tot een eenduidige aanpak te komen is vervolgonderzoek nodig. In dat onderzoek zal een geperfectioneerde doorlopende werklijn moeten worden uitgewerkt en zal er specifiek aandacht moeten zijn voor borging in de praktijk van de klas.

4.2 AANBEVELINGENVeel van de weerstand tegen handelingsgericht werken bleek voort te komen uit onduidelijkheid. Door met elkaar invulling te geven aan het concept van HGW ontstond er veel positieve energie. Hieruit volgt de aanbeveling om ook in het vervolg van het traject, te blijven samenwerken aan verdere uitwerking van HGW op De Kubus. Concreet zou dit kunnen betekenen dat de focusgroep (stuurgroep HGW) behouden moet blijven en dat in de samenstelling van deze groep dus ook altijd leden uit alle geledingen van de school moeten zitten.

De rode draad tijdens dit onderzoek was de behoefte van mensen om meer samen te werken, meer met en van elkaar te leren. Tijdens de studiedag is gesproken over de mogelijkheid van collegiale consultatie, intervisie en leerling-besprekingen. De achterliggende wens was daarbij steeds om met elkaar te zoeken naar de vertaling van de uitgangspunten van HGW in de dagelijkse praktijk. Het is aan te bevelen dat de directie gehoor geeft aan deze wens. Daarbij kan de energie die dit jaar is ontstaan goed worden gebruikt om mensen zelf verantwoordelijk te maken voor de invulling hiervan.

Om echt tot een eenduidige aanpak rondom HGW te komen zullen nog enkele sappen moeten worden gezet. Nu de kennis is verhoogd en er afstemming is over de definities en kernconcepten, zal er geïnvesteerd moeten worden in de transfer naar de praktijk.

Tot slot blijkt uit de evaluatieve enquête dat ook na dit actieonderzoek het team behoefte heeft aan een duidelijkere, gezamenlijke visie op HGW (figuur 10). Dit betekent dat ook de komende tijd actief met elkaar gesproken zal moeten worden over hoe het team van de Kubus invulling wil geven aan het handelingsgericht werken.

FIGUUR 9 SELECTIE ENQUETE (6)

5 DISCUSSIEVoor het team heeft het onderzoek duidelijk betekenis gehad. Binnen het team is het kennisniveau verhoogd en zijn de leerkrachten veel meer op één lijn gekomen. Dit heeft de inhoudelijke kwaliteit van de samenwerking verbeterd. Ook hebben de leerkrachten ervaren dat er echt naar ze werd geluisterd en dat hun inbreng van belang was. Dit heeft de weerstand tegen HGW verlaagd en het werkplezier verhoogd (Mars, 2009). Het is wel de vraag of door het onderzoek ook direct het handelen van de betrokkenen is veranderd. Waar dit op kleine schaal wel het geval lijkt te zijn, bijvoorbeeld doordat een aantal leerkrachten nu meer tijd maakt voor gesprekken met leerlingen, lijkt dit teambreed nog een stap te ver. Dit onderzoek heeft de kennisbasis rondom HGW versterkt en gezorgd voor eenduidigheid in definities en werkconcepten. De volgende stap zou zijn om vanuit deze basis te werken aan mogelijke gedragsverandering bij de leerkrachten. Hieruit zou je kunnen concluderen dat het onderzoek nog niet direct heeft bijgedragen aan verbetering van het onderwijs maar wel degelijk aan het vergroten van het welzijn van alle werknemers binnen de school, aan de bewustwording van het belang van een gezamenlijke visie, aan het bevorderen van de samenwerking en aan een eerste aanzet voor de volgende stap.

De aanleiding voor dit onderzoek waren de snelle veranderingen in het beleid op de Katholieke Basisschool De Kubus naar aanleiding van een inspectierapport. Echter alle basisscholen in Nederland hebben de afgelopen jaren te maken gekregen met nieuwe verwachtingen en kwaliteitseisen. Nadat de commissie Dijsselbloem in 2008 aangaf dat we kwaliteit meer moeten kunnen meten zijn de veranderingen in sneltreinvaart gegaan (Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen). Vele advies-, en begeleidingsbureaus zijn hierop ingesprongen en begeleiden scholen bij het meer evidence based maken van hun onderwijs. Leerkrachten in heel Nederland werden in korte tijd geconfronteerd met opbrengstgericht werken, handelingsgericht werken, 1-zorgroute en passend onderwijs. Dit onderzoek laat zien dat bij al deze veranderingen de leerkracht zelf niet uit het oog moet worden verloren.

De leerkracht heeft vaak een grote kennisachterstand ten opzichte van de directie en adviseurs die de veranderingen begeleiden. Daarbij heeft de leerkracht het minste tijd (een paar studiedagen) om zich de kern van het nieuwe werkconcept eigen te maken, terwijl onderwijs nog altijd staat en valt bij het leerkrachtgedrag in de klas! Dit onderzoek is dan ook een oproep om onderwijsvernieuwing samen aan te pakken. Om in het proces tijd te nemen om elkaars mentale modellen te verkennen, om tot overeenstemming over definities te komen en om samen een visie op te stellen die leeft. Dit zal de kwaliteit van het onderwijs ten goede komen en vooral het werkplezier van leerkrachten vergroten.

Over de auteur:

Thijs Hagen is LB leerkracht en ICT-coördinator Katholieke Basisschool De Kubus. Momenteel is hij daar werkzaam als leerkracht van groep 8. Gedurende de masterstudie Leren en Innoveren heeft hij zich vooral gericht op handelingsgericht werken. De ontwikkelde producten en verslagen van het proces zijn te vinden op thijshagen.wordpress.com

Voor meer informatie, vragen of opmerkingen kunt u contact opnemen via Twitter (@ThHagen), Linkedin (https://www.linkedin.com/pub/thijs-hagen/31/59a/a38) of email (t.hagen@kpoa.nl).

LITERATUURLIJSTBaarda, B. Hulst, M van der & Goede, M de. (2012) Basisboek Interviewen. Handleiding voor het voorbereiden en afnemen van interviews. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Bartelds, J.F., Kluiter, H.& Smeden, K.G. van (1987). Enquête-adviesboek. Een handleiding voor het verzorgen van schriftelijke enquetes. Groningen: Wotlers Noordhoff.

Clijsen, A., Gijzen, W., Lange, S. de & Spaans, G. (2007). 1-zorgroute. Naar handelingsgericht werken. WSNS+ en KPC Groep. www.lcowijzer.nl.Commissie Parlementair onderzoek onderwijsvernieuwingen (commissie Dijsselbloem). (2008). Parlementair Onderzoek Onderwijsvernieuwingen. Geraadpleegd op 25 december 2012 via http://www.novatv.nl/uploaded/FILES/hele%20rapport%20Dijsselbloem.pdf.

Donk, C. van der & Lanen, B. van. (2012). Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Uitgeverij Coutinho.

Emans, B. (2002). Interviewen. Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.

Inspectie van het Onderwijs. (2010). Opbrengstgericht werken in het basisonderwijs. Een onderzoek naar opbrengstgericht werken bij rekenen-wiskunde in het basisonderwijs. Utrecht, Inspectie van het Onderwijs. Geraadpleegd op 2 januari 2013 via www.onderwijsinspectie.nl.

Lange, R. de, Schuman, H., & Montesano Montessori, N. (2011). Praktijkgericht onderzoek voor reflectieve professionals. Antwerpen-Apeldoorn: Garant.

Mars, A. (2009). Hoe krijg je ze mee? Vijf krachten om een verandering te laten slagen. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV, 4e druk.

May, T. (2001). Social Research, Issues, Methods and Process (3rd edition). Buckingham: Open University Press.

Pameijer, N., Beukering,T. van & Lange, S. de (2009). Handelingsgericht werken: een handreiking voor het schoolteam. Samen met collega’s, leerlingen en ouders aan de slag. Leuven: Acco.

Schreuder Peters, R.P.I.J. (1999) Methoden & Technieken van Onderzoek principes en praktijk. Den Haag: Sdu Uitgevers.

Schuman, H. (2009). The transition to adulthood – A shared responsibility. The education of visually impaired teenagers with learning difficulties and their exclusion from mainstream schools. Saarbrücken: VDM Verlag.

Spencer, L. & Spencer, S. (1993). Competence at Work. New York: John Wiley & Sons.

BIJLAGE

bijlage 1; interviewschema

bijlage 2: analyse interviews (geanonimiseerd)

bijlage 3: uitwerkingen interviews voor focusgroep

bijlage 4: Videoboodschap

bijlage 5: posters HGW voorkant.

bijlage 6: poster HGW achterkant.

bijlage 7: overzicht opbrengsten studiedag 5 februari.