1

HARCERSKISŁOWNIK BIOGRAFICZNY

2

Rada Redakcyjna

prof. dr hab. Adam Massalski – przewodniczącyhm. Wanda Czarnota

prof. dr hab. Adam Dobrońskiprof. dr hab. Antonina Guryckaprof. dr hab. Andrzej Janowski

prof. dr hab. Andrzej Pankowiczprof. dr hab. Maria Straszewska

prof. dr hab. Ryszard Szwedprof. dr hab. Bogusław Śliwerski

dr Julia Tazbirhm. Katarzyna K. Traczyk

dr Janusz Wojtycza

Sekretarz redakcji: Izabela Lasek

3

HarcerskiSłownik

Biograficznytom II

pod redakcjąJanusza Wojtyczy

Warszawa 2008

4

Autorzy: Julian Borkowski, Marcin Braun, Beata Chomicz, Jadwiga Czachowska,

Wanda Czarnota, Józef Czyżowski, Grażyna D. Duchniak, Włodzimierz Dusiewicz,Albert Gajewski, Andrzej Glass, Małgorzata Jarosińska,

Kazimierz Jarzembowski, Agnieszka Kazek, Joanna Kita, Krzysztof Kubisz,Zofia Kubisz, Julian W. Kurek, Andrzej Lech, Bolesław Leonhard, Adam Massalski,

Piotr Matys, Marian Miszczuk, Marian Młodzikowski, Zbigniew R. Muszyński,Ignacy W. Nendza, Aleksander Niebudek, Stanisław Panek, Marian Pietrzykowski,

Marek Popiel, Michał Przychodzki, Anna Pytlińska-Spiss, Ludmiła Remi,Bogdan Radys, Andrzej Rembalski, Tadeusz F. Siuda, Jadwiga Skiba,

Marek Skrzydlewski, Joanna Sporczyk, Maria Straszewska,Teresa Śledziewska Levitt, Julia Tazbir, Barbara Wachowicz, Lesław J. Welker,

Jan W. Wodniecki, Janusz Wojtycza, Krzysztof Wojtycza, Robert Zadura,Leszek Zakrzewski, Paweł Zarembski

Recenzenci:prof. dr hab. Adam Massalski

prof. dr hab. Andrzej Pankowiczprof. dr hab. Janusz Tazbir

Redaktor: Agnieszka KazekOpracowanie wskazówek bibliograficznych: Agnieszka Rytel

Projekt okładki: Marek Skrzydlewski

© copyright Muzeum Harcerstwa

PROMOCJA CZYTELNICTWA

Zrealizowano ze środkówMinisterstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

oraz Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych

ISBN 978-83-923571-0-8t. 2 ISBN 978-83-923571-3-1

ISBN 978-83-60405-55-0

Wydawcy:Muzeum Harcerstwa

www.muzeum.harcerstwa.plMarron Edition

www.marronedition.eu

5

WSTĘPHarcerski Słownik Biograficzny, którego drugi tom oddajemy w ręce czytel-

ników, jest jedną z inicjatyw Muzeum Harcerstwa związanych ze zbliżającą sięsetną rocznicą powstania ruchu harcerskiego. Pierwszy tom, opublikowanyw 2006 roku, wywołał duże zainteresowanie i zyskał pozytywne oceny – takżeśrodowiska naukowego, zarówno historyków, jak i pedagogów. Jest to dla naszachętą do dalszych intensywnych wysiłków, aby utrzymać wysoki poziom edy-torski publikacji.

Wkład harcerstwa i jego przedstawicieli – działaczy oraz wychowanków – dokultury i nauki, a zwłaszcza pedagogiki, nie ulega wątpliwości. Jednak możnazauważyć, że ten dorobek nie jest w wystarczającym stopniu udokumentowa-ny naukowymi opracowaniami, przez co ulega rozproszeniu i zapomnieniu.

Harcerski Słownik Biograficzny jest pierwszym w dziejach ruchu harcer-skiego opracowaniem tego typu, przygotowanym z wykorzystaniem historycz-nego warsztatu naukowego. Lokuje się wśród innych podobnych wydawnictw,prezentujących wybitnych przedstawicieli poszczególnych profesji lub człon-ków korporacji. Leksykony takie stanowią niezastąpione i cenne źródło w warsz-tacie historyka, w tym przypadku zwłaszcza historyka oświaty i wychowania,a często są również interesującą lekturą dla miłośników historii. Nie bez zna-czenia jest też fakt, iż właśnie w harcerstwie ważną rolę pełnią wzory osobowe,przyjmujące postać zarówno patronów drużyn, jak i liderów poszczególnychśrodowisk harcerskich, osób znaczących i pozostawiających w pamięci wycho-wanków niezatarte wspomnienia.

Rada Redakcyjna postanowiła, że podejmie starania, aby w pierwszych trzechtomach znalazła się większość spośród nieżyjących już najwybitniejszych po-staci związanych z ruchem harcerskim. Powstanie w ten sposób swego rodzajupoczet, zbiorowy pomnik twórców harcerstwa, oddany do rąk czytelników w rokujubileuszu ruchu.

Podjęte zadanie przybliżenia czytelnikom sylwetek wybitnych działaczy i in-struktorów realizuje coraz liczniejszy zespół autorów, w skład którego wchodzązarówno profesjonalni historycy, jak i harcerscy historycy amatorzy, niejednokrot-nie od wielu lat z potrzeby serca wzbogacający dorobek harcerskiej historio-grafii swoimi opracowaniami. Warto podkreślić, że obecnie autorzy biogramówmogą korzystać z gromadzonych w Muzeum Harcerstwa w Warszawie, obszer-nych już, zbiorów biograficznych. Zapraszamy serdecznie do współpracy wszyst-kich chętnych. Prosimy również o nadsyłanie na adres Muzeum Harcerstwa

6

(00–491 Warszawa, ul. M. Konopnickiej 6, e-mail: muzeum.harcerstwa@zhp.pl)uwag i uzupełnień dotyczących biogramów już zamieszczonych. Zostaną oneuwzględnione w planowanym suplemencie, w którym znajdą się również przy-datne czytelnikom indeksy – nazwisk i miejscowości występujących w tekstachbiogramów.

Na treść Harcerskiego Słownika Biograficznego składają się biogramy dosto-sowane do standardu Polskiego Słownika Biograficznego. W załączonych wska-zówkach bibliograficznych wymieniono najważniejsze źródła – pozycje druko-wane i archiwalia – wykorzystane przez autorów (w kolejności wskazanej przezinstrukcję redakcyjną Polskiego Słownika Biograficznego: opracowania ogólne,opracowania, wydawnictwa źródłowe, wzmianki prasowe, archiwalia i źródłarękopiśmiennicze oraz relacje ustne). W wydawnictwie został przyjęty układholenderski, który zakłada, że w każdym kolejnym tomie biogramy są umiesz-czone w układzie alfabetycznym od A do Z.

W imieniu Rady Redakcyjnej Harcerskiego Słownika Biograficznego serdecz-nie dziękuję autorom i redakcji za trud przygotowania biogramów i opracowa-nia redakcyjnego kolejnego tomu naszego wydawnictwa.

Janusz Wojtycza

7

ACKERMANN Jadwiga

ADAMCIO Leopold

BACZYŃSKI Stanisław

BARTKIEWICZÓWNA Janina

BERKOWSKI Roman

BŁAŻEJEWSKI Wacław

BOGDAŃSKI Antoni

BRAUN Jerzy

BYTNAR Jan

CHODZIŃSKA Stanisława

CIECHANOWSKI Stanisław

CIERNIAKOWA Zofia

CZARNECKI Władysław

CZEKAŃSKI Zbigniew

CZERWIŃSKA Magdalena

DAWIDOWSKI Maciej Aleksy

DĄBROWSKI Juliusz

DERENGOWSKI Franciszek Tadeusz

DOMAŃSKI Lechosław

DUCHNIAKOWA Helena

DYDYŃSKA Anna

EUSTACHIEWICZ Lesław

EYCHHORN Natalia

FIEDLER Maria

FIRLIK Franciszek

FLORCZAK Zofia

FRELICHOWSKI Wincenty

FUSEK Witold

GARBACIK Józef

GLASS Henryk

GOŁASZEWSKI Czesław

GOŁOGÓRSKI Daniel

GOŁOŃSKI Jerzy

GRENDA Kazimierz

GROMSKI Antoni

HARSDORF Ewa

HARSDORF-BROMOWICZOWA Teresa

HERMACHOWA Urszula

KENIŻANKA Władysława

KORZENIOWSKI Rudolf

KOSSOWSKA Izydora

KOWALSKI Jarosław

KOZŁOWSKI Jerzy

KRAHELSKA Krystyna

KRÓL Tadeusz

KUKUCZKA Jerzy

LANGNER Władysław

LEPALCZYK Irena

LEWANDOWSKA Irena

LIS-KULA Leopold

MACHAŁOWA Natalia

MARSZAŁEK Leon

MARTYNOWICZÓWNA Władysława

MIROSZEWSKI Stanisław

MITERA Tadeusz

MOLENDA Bogusław

WYKAZ BIOGRAMÓW

8

NEKRASZ Władysław

NEKRASZOWA Natalia

NIEBUDEK Stefania

NOWAK-PRZYGODZKI Antoni

OLBROMSKI Antoni

OLEWIŃSKI Piotr

OLIZAR Bohdan

PANCEWICZ Bronisław

PAWŁOWSKI Eugeniusz

PIOTROWSKA Anna

POLAK Tadeusz

PYTLIŃSKA Bogdana

REMI Zenon

ROSSMAN Jan

RUDNICKI Aleksander

RYDAROWSKA Maria

SADOWSKI Andrzej

SIUDA Ryszard

SKORUPKA Ignacy

SKRZYPCZAK Jan

SOSNOWSKI Józef

STECKIEWICZ Maria

STUDZIŃSKI Gustaw

SULIGA Jan

SURZYCKI Jan

SZCZEPAŃCÓWNA Bronisława

SZLETYŃSKI Jerzy

SZLETYŃSKI Stefan

SZPUNAR Julian

SZYMAŃSKA Maria

ŚLEDZIEWSKA Halina

ŚLEDZIEWSKI Wacław

ŚLIWIŃSKI Walerian

ŚWITALSKA Maria

TOKARZ Alojza

UHL-KUBISZOWA Zofia

UKLEJSKA Maria

WACIÓRSKI Stefan

WALCISZEWSKA Maria

WĄSOWICZ Stanisław

WIZA Józef

WOCALEWSKA Zofia

WODNIECKI Władysław

WOŁOWSKA Zofia

WYRZYKOWSKI Kazimierz

ZAWADZKI Tadeusz

9

AAN — Archiwum Akt Nowychabp — arcybiskupAE — Akademia EkonomicznaAGH — Akademia Górniczo-HutniczaAK — Armia KrajowaAM — Akademia MedycznaAP — Archiwum PaństwoweArch. — ArchiwumArch. Kom. Hist. — Archiwum Komisji

HistorycznejArch. MH — Archiwum Muzeum Harcer-

stwa w WarszawieArch. MHW — Archiwum Muzeum Histo-

rycznego miasta stołecznego Warszawyart. — artystaAWF — Akademia Wychowania Fizyczne-

gob. — byłyBBWR — Bezpartyjny Blok Współpracy

z Rządemb.d. — brak datybibl. — bibliotekaBIP — Biuro Informacji i Propagandybł. — błogosławionyBłażejewski Bibliografia 1911–1960 —

Błażejewski W. Bibliografia harcerska1911–1960, Warszawa 1981

Błażejewski Z dziejów — Błażejewski W.Z dziejów harcerstwa polskiego (1910––1939), Warszawa 1985

b.m.w. — brak miejsca wydaniabp — biskupBroniewski Całym życiem — Broniewski S.

Całym życiem. Szare Szeregi w relacjinaczelnika, Warszawa 1983

CAW — Centralne Archiwum Wojskowecz. — częśćdok. — dokumentdz. harc. — działacz harcerskifot. — fotografiaG. — GdańskGaweł Harcerska sztafeta — Gaweł T. Har-

cerska sztafeta pokoleń. Biogramy in-struktorów ZHP w Chorągwi Krakow-skiej, Kraków 1991

Gaweł Pełnili służbę — Gaweł T. Pełnilisłużbę. Komendanci Krakowskiej Cho-rągwi ZHP, Kraków 1989

Gaweł Pokłon tym, którzy tworzyli —Gaweł T. Pokłon tym, którzy tworzyli...Instruktorzy Chorągwi KrakowskiejZHP, Kraków 1999

gen. — generał„Harc.” — „Harcerstwo”Harcerki 1911–1939 — Harcerki 1911–

–1939. Historia, program, wychowanie,red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa1990

Harcerki 1939–1945 — Harcerki 1939–1945,red. K. Wyczańska, wyd. 2, Warszawa1983

Harcerki 1939–1945. Relacje – pamiętniki— Harcerki 1939–1945. Relacje – pa-miętniki, red. K. Wyczańska, Warszawa1985

hm. — harcmistrz, harcmistrzyni„HR” — „Harcerz Rzeczypospolitej” [mie-

sięcznik wydawany w latach 1981–1989]IH PAN — Instytut Historii Polskiej Aka-

demii Nauk

WYKAZ SKRÓTÓWOprócz przedstawionych poniżej w Harcerskim Słowniku Biograficznym zastosowa-

no przyjęte w jęz. polskim i powszechnie używane skróty i skrótowce.

10

inf. — informacjainst. — instytutJabrzemski Harcerze — Jabrzemski J.

Harcerze z Szarych Szeregów, Warsza-wa 1997

Jankowski Harcerstwo Pomorza — Jan-kowski J. Harcerstwo Pomorza Gdań-skiego i Kujaw 1911–1945, Warszawa1987

Jarzembowski, Kuprianowicz Harcmi-strzynie i harcmistrze, Kr. 2006 — Ja-rzembowski K., Kuprianowicz L. Harc-mistrzynie i harcmistrze Związku Har-cerstwa Polskiego mianowani w latach1920–1949, Kraków 2006

Jarzembowski, Kuprianowicz Materiały —Jarzembowski K., Kuprianowicz L. Ma-teriały do „Księgi harcmistrzyń i harc-mistrzów Związku Harcerstwa Polskie-go mianowanych w latach 1920–1949”,„Harcerstwo” 1997–1998 [wkładka]

jęz. — językK. — Kielcekard. — kardynałKat. — KatowiceKEN — Komisja Edukacji NarodowejKIMB — Koło Instruktorów im. Mieczy-

sława BemaKom. Hist. — Komisja HistorycznaKOP— Korpus Ochrony PograniczaKPH – Koło Przyjaciół HarcerstwaKr. — KrakówKRN — Krajowa Rada Narodowakrypt. — kryptonimks. — ksiądzKUL — Katolicki Uniwersytet LubelskiKurowska Szare Szeregi — Kurowska M.

Szare Szeregi w Krakowie 1939–1945,„Krzysztofory”. Zeszyty Naukowe Mu-zeum Historycznego Miasta Krakowa1978, z. 5, s. 59–89

l. — lataL. — LondynLeksykon — Leksykon harcerstwa, red.

O. Fietkiewicz, Warszawa 1988Leonhard Kalendarium — Leonhard B.

Kalendarium z dziejów harcerstwa kra-kowskiego 1910–1950, Kraków 2001

LOPP — Liga Obrony Przeciwpowietrzneji Przeciwgazowej

Lub. — LublinLw. — LwówŁ.— Łódźm. — miastom. st. — miasto stołeczneMałopolski słownik — Małopolski Słownik

Biograficzny Uczestników Działań Nie-podległościowych 1939–1956, red. T. Gą-siorowski [i in.]

Materiały do HSB — Materiały do Harcer-skiego Słownika Biograficznego, red.O. Fietkiewicz, „Harcerstwo” 1994–1996[wkładka]

międzyn. — międzynarodowyMileska Materiały do historii — Mileska

M. I. Materiały do historii krakowskie-go harcerstwa żeńskiego w latach 1911––1939, 2 t., Kraków 2003–2004

min. — ministerstwoMin. WRiOP — Ministerstwo Wyznań Re-

ligijnych i Oświecenia Publicznegomjr — majormps — maszynopisNKWD — Narodnyj Komissariat Wnu-

triennich DiełNRH — Naczelna Rada HarcerskaNSZZ — Niezależny Samorządny Związek

ZawodowyOH ZMP — Organizacja Harcerska Związ-

ku Młodzieży Polskiejoprac. — opracowanieP. — PoznańPAN — Polska Akademia NaukPankowicz, Wojtycza Informator — Panko-

wicz A., Wojtycza J. Informator statys-tyczny do dziejów społeczno-gospodar-czych Galicji. Skauting polski w Galicjiw latach 1911–1918, red. H. Madurowicz--Urbańska, Kraków–Warszawa 2000

państw. — państwowyPAU — Polska Akademia UmiejętnościPCK — Polski Czerwony Krzyżpers. — personalnyphm. — podharcmistrz, podharcmistrzynipierw. — pierwotniePKP — Polskie Koleje Państwowe

11

PKWN — Polski Komitet Wyzwolenia Na-rodowego

PLAN — Polska Ludowa Akcja Niepodle-głościowa

płk — pułkownikp.o. — pełniący obowiązkipolit. — politechnikaPolit. Krak. — Politechnika KrakowskaPolit. Lwow. — Politechnika LwowskaPolit. Warsz. — Politechnika Warszawskapoł. — połowapor. — porucznikPorębski Krakowskie — Porębski S. Kra-

kowskie Szare Szeregi, Kraków 1985POS — Polska Organizacja Skautowapow. — powiatPOW — Polska Organizacja Wojskowapowiat. — powiatowypoz. — pozycjapp — pułk piechotyppłk. — podpułkownikppor. — podporucznikPPR — Polska Partia RobotniczaPPS — Polska Partia SocjalistycznaPRL — Polska Rzeczpospolita Ludowapryw. — prywatnyprzysp. wojsk. — przysposobienie woj-

skowePSB — Polski Słownik Biograficznypseud. — pseudonimPSZ — Polskie Siły ZbrojnePTTK — Polskie Towarzystwo Turystycz-

no-Krajoznawczepw. — pod wezwaniemPZPR — Polska Zjednoczona Partia Robot-

niczaRAF — Royal Air Forcered. — redakcjaref. — referatRGO — Rada Główna Opiekuńczarks — rękopisRossman, Zawadzka Tadeusz Zawadzki —

Rossman J., Zawadzka A. Tadeusz Za-wadzki „Zośka”, Warszawa 1991

RP — Rzeczpospolita PolskaRz. — RzeszówSeweryn-Spławska Harcerki w ZHP — Se-

weryn-Spławska W. Harcerki w Związku

Harcerstwa Polskiego. Początki i osiąg-nięcia w Kraju oraz lata 1939–1949 pozaKrajem, Londyn 1993

SGGW — Szkoła Główna GospodarstwaWiejskiego

SGPiS — Szkoła Główna Planowania i Sta-tystyki

Sikorski Harcerskie odznaki — Sikorski T.Harcerskie odznaki honorowe 1916–1988,Kraków 1911

spraw. — sprawozdaniesygn. — sygnaturaSzare Szeregi — Szare Szeregi. Harcerze

1939–1945, red. J. Jabrzemski, 3 t., War-szawa 1988

Szare Szeregi. Ocalałe dokumenty – SzareSzeregi. Związek Harcerstwa Polskiegow czasie II wojny światowej. Ocalałe do-kumenty, oprac. J. Rossman, Londyn1982

SZP — Służba Zwycięstwu Polskit. — tomT. — Toruńtow. — towarzystwoTPD — Towarzystwo Przyjaciół DzieciTWP — Towarzystwo Wiedzy Powszech-

nejUAM — Uniwersytet im. Adama Mickie-

wicza w Poznaniu (od 1955)UB — Urząd BezpieczeństwaUJ — Uniwersytet JagiellońskiUJK — Uniwersytet Jana Kazimierza we

Lwowie (od 1919)UŁ — Uniwersytet ŁódzkiUMCS — Uniwersytet Marii Curie-Skło-

dowskiej w LublinieUMK — Uniwersytet Mikołaja Kopernika

w ToruniuUNESCO — United Nations Educational,

Scientific and Cultural Organisationuniw. — uniwersytetUniw. Lwow. — Uniwersytet Lwowski (do

1919)Uniw. Pozn. — Uniwersytet Poznański (do

1939)ur. — urodzonyUSB — Uniwersytet Stefana Batorego w Wil-

nie (od 1919)

12

USC — Urząd Stanu CywilnegoUW — Uniwersytet Warszawskiw. — wiekW. — WarszawaWAGGGS — World Association of Girl

Guides and Girl Scoutswłaśc. — właściwiewoj. — województwowojew. — wojewódzkiWOSM — World Organization of Scout

MovementWP — Wojsko Polskie„WPH” — „Wojskowy Przegląd Histo-

ryczny”Wr. — WrocławWSK — Wojskowa Służba KobietWSP — Wyższa Szkoła PedagogicznaWSS — Wojskowa Służba Społeczna„WTK” — „Wrocławski Tygodnik Kato-

lików”„WU” — „Wiadomości Urzędowe” [ZHP]WWP — Wolna Wszechnica Polskawych. fiz. — wychowanie fizycznewydz. — wydziałWŻDH — Warszawska Żeńska Drużyna

Harcerskaz. — zeszyt

zam. — zamieszkałyZawadzka Dzieje harcerstwa — Zawadz-

ka A. Dzieje harcerstwa żeńskiego w Pol-sce 1911–1948/1949, Warszawa 2004

Zawadzka Gawędy — Zawadzka A. Gawę-dy o tych, które przewodziły, 3 cz., War-szawa 1999–2000

Zawadzka Harcerstwo żeńskie — Zawadz-ka A. Harcerstwo żeńskie w Warszawiew latach 1911–1949, Warszawa 1995

ZBoWiD — Związek Bojowników o Wolnośći Demokrację

zesp. — zespółZHP — Związek Harcerstwa PolskiegoZHPnW — Związek Harcerstwa Polskiego

na WschodzieZHPpgK — Związek Harcerstwa Polskie-

go poza granicami KrajuZHR — Związek Harcerstwa Rzeczypospo-

litejzm. — zmarłyZMP — Związek Młodzieży PolskiejZNiO — Zakład Narodowy imienia Osso-

lińskichZNP — Związek Nauczycielstwa Polskie-

goZWZ — Związek Walki Zbrojnej

13

AACKERMANN Jadwiga Paulina (1901–

–1985), profesor doktor habilitowany, histo-log, harcmistrzyni, komendantka Krakow-skiej Chorągwi Żeńskiej (1923–1926).

Urodziła się 17 II 1901 r. w Krakowiejako córka Adama (1870–1942, doktora me-dycyny) i Eugenii z Sulczewskich (1882––1946). Miała cztery siostry: Eugenię (żonęEdwarda Fąferka, właściciela hurtowni,zamordowanego w Auschwitz), Janinę (za-mężną Karpińską, zatrudnioną w biurzeInst. Ekspertyz Sądowych w Krakowie),Irenę (1905–1945, zamężną Sławikowską)i Marię (zamężną Ziemiańską, sekretarzatygodnika „Przekrój”) oraz brata Adama(1910–1974, inżyniera metalurga, żołnie-rza I Korpusu PSZ w Szkocji).

W l. 1907–1911 uczyła się w Szkole Po-wszechnej Heleny Strażyńskiej w Krakowie,a następnie w Gimnazjum im. A. Mickie-wicza, w którym w 1919 r. zdała maturę.W tymże roku rozpoczęła studia na Wydz.Filozoficznym UJ w zakresie nauk biolo-gicznych i chemii. Równocześnie ukończyław l. 1923–1924 Studium Pedagogiczne UJ.W 1924 r. uzyskała absolutorium i rozpo-częła studia doktoranckie. Tytuł doktorafilozofii otrzymała w 1927 r. na podstawiepracy pt. O wchłanianiu lecytyny w jelicie.Już w 1920 r. rozpoczęła pracę zawodowąjako demonstratorka w Zakładzie Histolo-gii przy Wydz. Lekarskim UJ. W kwietniu1921 r. została mianowana młodszym asy-stentem i w tym charakterze pracowała dokońca września 1928 r.

Do skautingu wstąpiła w 1915 r. W 1918 r.została drużynową drużyny zuchów złożo-nej z uczennic szkół powszechnych i gimna-zjów Krakowa w wieku do 12 lat. W grud-

niu tegoż roku opublikowała w miesięcz-niku młodzieży żeńskiej krakowskich szkółśrednich „Nowe Życie” artykuł Jak wy-obrażam sobie obowiązki młodej dziewczy-ny w chwili obecnej. We wrześniu 1919 r.jej drużyna została przekształcona w I Dru-żynę Harcerek im. Królowej Jadwigi, któradziałała do marca 1920 r. Kiedy w kwietniu1920 r. II Krakowska Drużyna Harcerek im.Emilii Plater została połączona z III Kra-kowską Drużyną Harcerek im. NarcyzyŻmichowskiej, objęła funkcję drużynowejtej drużyny. Z dniem 9 XII 1920 r. otrzy-mała stopień instruktorski przodownicy.W 1921 r. wzięła udział w kursie instruk-torskim Głównej Kwatery Żeńskiej w Ry-dzynie Wielkopolskim. 1 III 1923 r. otrzy-mała stopień podharcmistrzyni (po zmianiesystemu stopni – harcmistrzyni). 22 XII1923 r. została mianowana komendantkąKrakowskiej Chorągwi Żeńskiej. Pełniąc tęfunkcję, zwracała szczególną uwagę nawłaściwe przygotowanie do pracy druży-nowych, rozwinęła też na terenie chorąg-wi akcję letnią. Komendantką chorągwibyła do 1926 r., następnie została zastęp-czynią komendantki chorągwi oraz refe-rentką kursów i obozów.

W sierpniu 1925 r. w Jachówce prowa-dziła obóz instruktorski (pierwszy w Kra-kowskiej Chorągwi Żeńskiej obóz pod na-miotami), a w 1926 r. była zastępczyniąkomendantki hm. Henryki Braunowej nakursie instruktorskim w Waksmundziek. Nowego Targu oraz wzięła udział w kon-ferencji instruktorskiej w SromowcachWyżnych, gdzie wspólnie z WładysławąKeniżanką referowała sprawę Zlotu Na-rodowego w 1928 r. W 1924 r. powołano jąw skład NRH, ponownie wybrano ją doNRH w 1925 i 1926 r. Jako komendantkachorągwi należała z urzędu do ZarząduOddziału Krakowskiego ZHP, później byław jego skład wybierana w 1926 i 1927 r.W 1929 r. została zwolniona z ZHP na włas-ną prośbę. Poświęciła się pracy naukowej.

W 1928 r. została mianowana starszymasystentem. W maju 1939 r. zamknęła prze-

ACKERMANN JADWIGA

14

ACKERMANN JADWIGA

wód habilitacyjny na podstawie pracy Ba-dania histochemiczne nad zawartością li-pidową i karotenoidową jelita zimującejżaby i została mianowana docentem.

Wobec nieobecności kierownika Zakła-du Histologii UJ prof. Stanisława Maziar-skiego zabezpieczyła na początku września1939 r. całe mienie zakładu, sprzęt badaw-czy i bibliotekę. Do końca września 1939 r.pracowała w szpitalu PCK mieszczącym sięprzy ul. Skarbowej. Nadal opiekowała sięmajątkiem Zakładu Histologii, znajdują-cym się w kamienicy przy ul. Wielopole 15.Utrzymywała także kontakt z ZakłademChemii Lekarskiej przy ul. Kopernika 7.Z uwagi na trudne warunki materialnepodjęła pracę jako księgowa i ekspedient-ka w firmie swego szwagra E. Fąferko. Od1941 r. pracowała jako ekspert toksykologw Zakładzie Chemii Lekarskiej, funkcjonu-jącym wówczas jako Oddział ChemicznyInst. Medycyny Sądowej w Krakowie. Byłatu zatrudniona do 18 I 1945 r. Przygoto-wała szereg prac badawczych z zakresuchemii toksykologicznej. Wspólnie z kie-rownikiem tej placówki dr. Janem Z. Ro-blem opracowała m.in.sposób wykrywaniazwiązków pochodnych kwasu barbiturowe-go oraz szczawiowego w narządach ludz-kich. Przez cały okres II wojny światowejbrała udział w tajnym nauczaniu studen-tów, współpracując ściśle z rektorem UJprof. S. Maziarskim.

W styczniu 1945 r. powróciła do pracyw Zakładzie Histologii UJ jako starszy asys-tent. Od lutego do sierpnia 1945 r. byłakontraktowym adiunktem, a od listopada1945 do końca sierpnia 1946 r. starszymasystentem. Prowadziła wykłady na Wydz.Lekarskim (histologia) i Wydz. Przyrodni-czo-Matematycznym UJ (biologia, histolo-gia) oraz zajęcia z asystentami służby zdro-wia m. Krakowa (1945–1947). W grudniu1946 r. ponownie została adiunktem; w tymcharakterze pracowała do końca sierpnia1951 r. W styczniu 1950 r. Zakład Histolo-gii został przeniesiony do Akademii Lekar-skiej (później AM). Tu Ackermannówna

pracowała początkowo jako I zastępca kie-rownika prof. S. Maziarskiego, a od 1951 r.jako p.o. kierownika zakładu. W 1953 r.została kierownikiem katedry oraz kierow-nikiem Zakładu Histologii AM. W 1953 r.otrzymała tytuł profesora nadzwyczajne-go, a w 1964 r. – tytuł profesora zwyczaj-nego. W roku akademickim 1954/1955była zastępczo prorektorem AM ds. nauki.W l. 1953/1954 oraz 1955/1956 pełniłafunkcję prodziekana Wydz. LekarskiegoAM. W 1957 r. prowadziła kursy dokształ-cające dla felczerów. Od 1969 r. była kie-rownikiem Zakładu Histologii Inst. Bio-logiczno-Morfologicznego AM, a od grudnia1969 do końca września 1971 r. przewod-niczyła tam Radzie Inst.

Była członkiem Oddziału KrakowskiegoPAN, uczestnicząc w pracach Komisji: Bio-logicznej, Nauk Morfologicznych i NaukZoologicznych. Organizowała międzynaro-dowe sympozja i kongresy. W czasie swojejdługoletniej pracy na uczelni wychowałakilku profesorów i wielu doktorów specja-lizujących się w histologii. Opublikowaławiele prac naukowych, głównie w czasopi-smach lekarskich. Przed 1939 r. pracowa-ła w Zarządzie Tow. Asystenckiego UJ,gdzie wybrano ją na sekretarza, a następ-nie wiceprezesa. Po wojnie współpracowa-ła w zakresie nauk przyrodniczych zeSzkołą Pracy Społecznej w Górkach Wiel-kich. Należała do wielu stowarzyszeń i to-warzystw naukowych. Od 1950 r. byłaczłonkiem Polskiego Tow. Anatomicznego(później Tow. Histologiczne i Cytochemii),przewodniczącą Oddziału Krakowskiegooraz członkiem Zarządu Głównego. Uczest-niczyła w pracach redakcji „Folia Morpho-lohia” i „Folia Biologica”. W 1971 r. prze-szła na emeryturę.

Zmarła po długiej chorobie 20 IV 1985 r.w Krakowie i została pochowana w grobow-cu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim.

Była odznaczona Krzyżem KawalerskimOrderu Odrodzenia Polski (1959), ZłotymKrzyżem Zasługi (1953), Brązowym Meda-lem „Za Długoletnią Służbę” (1938) oraz

15

ACKERMANN JADWIGA — ADAMCIO LEOPOLD

Odznaką „Za Wzorową Pracę w SłużbieZdrowia”.

Nie założyła rodziny, opiekowała się sy-nem owdowiałej siostry.

— Jarzembowski, Kuprianowicz Harcmistrzy-nie i harcmistrze, Kr. 2006, s. 15; — Harcerki1911–1939; Leonhard Kalendarium; MileskaMateriały do historii; — Ackermann J. [Wspo-mnienie z okresu II wojny światowej], w: Relacjepracowników UJ o ich losach osobistych i dzie-jach uczelni w czasie II wojny światowej, oprac.J. Michalewicz, Kr. 2005, s. 143–145, Z Prac Ar-chiwum UJ, Seria F, Varia, t. 5; IV Spraw. za r. 1924[Zarząd Oddziału ZHP w Kr.], [Kr. 1925], s. 2, 5––8; V Spraw. NRH za r. 1924, W. [1925], s. 59;V Spraw. za r. 1925 [Zarząd Oddziału ZHP w Kr.],[Kr. 1926], s. 3, 12–14; VI Spraw. Zarządu Od-działu ZHP w Kr. za r. 1926, „Wiadomości Har-cerskie” 1927, nr 1, s. 2–24; — Arch. UJ: teczkipers. i rks. J. Ackermann; Arch. AM w Kr.: tecz-ka pers. J. Ackermann; — inskrypcje na grobow-cu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Kra-kowie.

Jadwiga Skiba

ADAMCIO Leopold, pseud. Julian, Ka-rol, Mieczysławski, Romanowski (1904––1978), nauczyciel, harcmistrz, komendantWołyńskiej Chorągwi Harcerzy (1937––1939) i Wołyńskiej Chorągwi Szarych Sze-regów „Ul Gleba” (1939–1940).

Urodził się 18 XII 1904 r. w Przemyśluw rodzinie robotniczej Józefa oraz Marce-li z Kaczkowskich, był najstarszy z pięcior-ga rodzeństwa. W l. 1915–1924 uczył sięw szkole powszechnej, a następnie II Państw.Gimnazjum im. prof. Kazimierza Moraw-skiego w Przemyślu. Od września 1916 r.należał do gimnazjalnej I Drużyny Harce-rzy im. Dezyderego Chłapowskiego. Popewnym czasie został jej drużynowym i pro-wadził ją do 1924 r. Wiosną 1918 r. zostałczłonkiem Harcerskiego Klubu Sportowe-go (HKS) „Czuwaj”. Jako 14-latek wstąpiłteż w szeregi przemyskiej grupy POW, skąd

przeszedł do tzw. Legii Studenckiej. W jejszeregach pod pseud. Julian i Karol brałudział w walkach z Ukraińcami o Prze-myśl, Lwów i Małopolskę Wschodnią.

Po maturze w 1924 r. rozpoczął studiahumanistyczne na UJK we Lwowie, jed-nak niebawem musiał je przerwać z powo-du trudnej sytuacji materialnej rodziny.Podjął wówczas pracę nauczyciela w SzkolePowszechnej w Błażku (wiosce na Lubelsz-czyźnie). Wkrótce wrócił na uczelnię i ukoń-czył studia w zakresie historii i geografii,uzyskując w 1929 r. tytuł magistra filozo-fii. W czasie studiów był członkiem zarzą-du HKS „Czuwaj” (1924–1928 i 1931).Współpracował z Komendą Hufca i Ko-mendą Chorągwi we Lwowie, gdzie zało-żył HKS i był jego kierownikiem w l. 1928––1931. Po studiach odbył służbę wojskowąw Szkole Podchorążych Rezerwy Piechotyw Nisku. W styczniu 1932 r. otrzymał sto-pień podporucznika.

Potem pracował jako bezpłatny prak-tykant, a następnie nauczyciel kontrakto-wy w gimnazjach w Przemyślu i Żółkwi.W r. 1931/1932 trafił do Chełmży, gdziezostał nauczycielem etatowym Państw.Gimnazjum Humanistycznego. Włączył siętu w pracę harcerską. 11 II 1932 r. otrzy-mał stopień podharcmistrza. W marcu1932 r. uzyskał przydział do Chorągwi Po-morskiej, gdzie objął 24. Pomorską Druży-nę w Chełmży, którą prowadził do końcalutego 1934 r. W maju 1932 r. został hufco-wym Hufca Harcerzy w Chełmży. Latemtegoż roku wziął udział w Międzyn. ZlocieSkautów Wodnych w Garczynie. W stycz-niu 1933 r. wszedł w skład Komendy Po-morskiej Chorągwi Harcerzy, w której do1934 r. był kierownikiem Wydz. Wych. Fiz.i Przysp. Wojsk. W 1933 r. został mianowa-ny przez Kuratora Okręgu SzkolnegoPoznańskiego instruktorem objazdowymdrużyn harcerskich na terenie woj. pomor-skiego. Wtedy pracował już w Państw. Gim-nazjum im. M. Kopernika w Toruniu, gdziew okresie 21 I–30 IV 1934 r. był drużyno-wym VI Drużyny Harcerzy im. Zawiszy

16

ADAMCIO LEOPOLD

Czarnego, tzw. „Czarnej Szóstki” oraz człon-kiem komendy hufca. W styczniu 1934 r.został członkiem podkomisji próby pod-harcmistrzowskiej przy Komendzie Chorą-gwi Pomorskiej. Od kwietnia do czerwcategoż roku był urlopowany z pracy harcer-skiej, potem ustąpił z funkcji. ZorganizowałHKS w Toruniu i od czerwca 1934 r. był jegoprezesem.

Jesienią 1934 r. został przeniesiony doRównego, gdzie był profesorem tamtejsze-go gimnazjum. W październiku tegoż rokuotrzymał przydział do Wołyńskiej Chorą-gwi Harcerzy, gdzie w listopadzie został za-stępcą komendanta i kierownikiem Wydz.Drużyn Harcerskich Komendy Chorągwioraz okręgowym instruktorem harcerskimw Kuratorium Okręgu Szkolnego Wołyń-skiego. 10 I 1935 r. otrzymał stopień harc-mistrza. W czerwcu 1937 r. został p.o. ko-mendanta Wołyńskiej Chorągwi Harcerzy,co przedłużono na kolejny rok; równocze-śnie był kierownikiem Wydz. KształceniaStarszyzny Komendy Chorągwi Wołyńskiej.

W marcu 1939 r. został zmobilizowanyz równoczesnym awansowaniem do stopniaporucznika. We wrześniu 1939 r. walczyłw szeregach Batalionu Piechoty KOP „Ho-ryń” jako adiutant dowódcy. Po wkroczeniuwojsk sowieckich uniknął niewoli i podjąłpracę w sowieckim szkolnictwie we Lwo-wie. Gdy 22 IX 1939 r. powołano HarcerskąOrganizację Niepodległościowo-Wojskową,wszedł w skład jej kierownictwa, a w grud-niu tegoż roku, po wejściu organizacji doSzarych Szeregów, został I zastępcą komen-danta ich Obszaru Wschodniego, kierującnadal Chorągwią Wołyńską, czyli „UlemGleba”. Po aresztowaniu w marcu 1940 r.komendanta obszaru hm. Wilhelma Słabe-go objął jego funkcję i pod pseud. Mieczy-sławski i Romanowski kierował ObszaremWschodnim do 14 V 1940 r., kiedy zostałaresztowany przez NKWD, a następnieosadzony w lwowskim więzieniu Brygid-ki. W czerwcu 1941 r. po napaści niemiec-kiej na ZSRR udało mu się wydostać z wię-zienia. Pracował jako robotnik w ogrodach

znacjonalizowanych, a potem w ZarządzieNieruchomości. Zaangażował się w tajnymnauczaniu i podjął dalszą walkę w szere-gach AK. Od marca 1942 r. był zastępcąszefa Oddziału IIA Komendy Obszaru III(Lwów). 11 XI 1943 r. został awansowanydo stopnia kapitana. W czasie akcji „Bu-rza” wziął udział w walkach o miasto. Pozajęciu Lwowa przez wojska sowieckie uda-ło mu się uniknąć dekonspiracji i ponow-nego uwięzienia.

Kiedy skończyły się działania zbrojne natym terenie, wrócił do Przemyśla. Praco-wał jako nauczyciel w Państw. Gimnazjumi Liceum Handlowym. Objął funkcję pre-zesa HKS „Czuwaj”. Był tu jednak zbytznany, więc przeniósł się do Wałbrzycha,gdzie od kwietnia 1946 r. pracował w Państw.Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Lima-nowskiego, początkowo jako zastępca, a na-stępnie dyrektor szkoły. W październiku1950 r. został mianowany zastępcą dyrek-tora Państw. Szkoły Administracyjno-Go-spodarczej w Gdyni. Od września 1951 dowrześnia 1952 r. był dyrektorem Państw.Technikum Statystycznego, z którego poreorganizacji powstały Technikum Staty-styki i Technikum Handlu Zagranicznego.Na ich bazie w 1958 r. utworzono Techni-kum Ekonomiczne i Zasadniczą Szkołę Han-dlową oraz Państw. Szkołę Ekonomiczną,których dyrektorem był do końca pracy za-wodowej. W 1969 r. przeszedł na emery-turę.

Od kwietnia 1951 r. był kandydatemPZPR. Był także członkiem ZNP, należałdo Polskiego Związku Filatelistycznego(PZF), gdzie pełnił funkcję prezesa koła.

Zmarł 1 VII 1978 r. w Gdańsku, zostałpochowany w Gdyni.

Był odznaczony Krzyżem SrebrnymOrderu Virtuti Militari (1939), KrzyżemKawalerskim Orderu Odrodzenia Polski(1958), Złotym Krzyżem Zasługi, SrebrnymKrzyżem Zasługi (1936), Krzyżem AK,Krzyżem Partyzanckim (1975), odznaka-mi: „Gwiazda Przemyśla”, „Orlęta Lwow-skie”, harcerską Odznaką „Wdzięczności”

17

ADAMCIO LEOPOLD — BACZYŃSKI STANISŁAW

(1936), Odznaką XX-lecia Hufca we Lwo-wie (1932), Odznaką Harcerstwa Przemy-skiego (1932), Odznaką XXV-lecia ZHP,Złotą Odznaką PZF, Odznaką X-lecia Służ-by Harcerskiej (1932).

W 1935 r. poślubił Janinę Rabę ze Lwo-wa. Miał córkę Marię (zamężną Adamcio--Deptulską, lekarkę, zam. w Gdyni).

— Mazur G., Węgierski J. Konspiracja lwow-ska 1939–1944. Słownik biograficzny, Kat.1977; — Jankowski Harcerstwo Pomorza; Kra-kowski S. Tropami przemyskiego harcerstwa,Przemyśl 1998; Słowik S. Polskie życie sportowew Toruniu w okresie międzywojennym (1920––1939), T. 2000; Szare Szeregi; – Legeń L. Doj-rzewanie w walce. Wspomnienia żołnierza „Li-powicy”, Wr. 1989; Spraw. Zarządu OddziałuPomorskiego ZHP za r. 1932, T. 1933; — „DzieńPomorski” 1934, nr 123; „Harc.” 1994, nr 9;„Monitor Polski” 1936, nr 263; „WU” 1932,nr 2, 10; 1934, nr 2, 9, 10; 1935, nr 2; 1936, nr 2;1937, nr 1, 5, 7; — AAN: zesp. ZHP 1913–1939,t. 1215–1217, 1219, 1222; Arch. Zespołu SzkółAdministracyjno-Ekonomicznych w Gdyni:życiorys L. Adamcio.

Lesław J. Welker

BBACZYŃSKI Stanisław (1908–1983),

nauczyciel, hufcowy Hufca Harcerzy w Li-manowej (1933–1939), harcmistrz.

Urodził się 4 XI 1908 r. w Limanowejw rodzinie Michała (urzędnika sądowego)i Marii z Czeczotków. Wkrótce przeniósł sięz rodziną do Krosna. Szkołę powszechnąukończył w 1923 r., a egzamin maturalnyzłożył w seminarium nauczycielskim w maju1929 r. W 1921 r. wstąpił do III DrużynyHarcerzy im. Księcia Józefa Poniatowskie-

go w Krośnie. W 1924 r. został drużynowymDrużyny im. Karola Chodkiewicza w Kro-śnie, którą kierował do sierpnia 1929 r.Uczestniczył w I Zlocie Narodowym Har-cerzy w Warszawie w lipcu 1924 r.

We wrześniu 1929 r. podjął pracę w cha-rakterze nauczyciela kontraktowego w Roz-toce, skąd już w listopadzie tegoż roku zo-stał przeniesiony do Szkoły Powszechnejw Limanowej. Tutaj zorganizował I Dru-żynę Harcerzy im. T. Kościuszki, którąprowadził do grudnia 1935 r. Stała się onazaczątkiem powołanego w 1933 r. HufcaHarcerzy w Limanowej, obejmującego w tymczasie Limanową (2 drużyny), Dobrą,Mszanę Dolną (2 drużyny) i Rabkę (2 dru-żyny). Hufcem tym Baczyński kierował dowybuchu wojny.

Od sierpnia 1931 r. do września 1932 r.odbywał służbę wojskową w Batalionie Pod-chorążych Rezerwy Piechoty nr 5a w Cie-szynie, którą ukończył w stopniu kapralapodchorążego (w styczniu 1935 r. zostaławansowany do stopnia podporucznika re-zerwy). Następnie wrócił do pracy w szko-łach powszechnych w Limanowej oraz Mor-darce, gdzie przez rok był kierownikiem.W 1931 r. prowadził pierwszy obóz limanow-skich harcerzy w Szczawie, a w 1935 r. kie-rował zgrupowaniem obozów w Łososinie(złożonym z kursu zastępowych, obozu sta-łego i kolonii zuchowej) oraz uczestniczył– na czele 28-osobowej limanowskiej dru-żyny zlotowej – w Jubileuszowym ZlocieHarcerstwa Polskiego w Spale. W lipcu1936 r. zorganizował w Limanowej kurswodzów zuchowych i kurs administracyj-no-gospodarczy, a w sierpniu tegoż rokuobóz wędrowny po Huculszczyźnie.

W r. 1936/1937 kierował harcerskimoddziałem przysp. wojsk. W lipcu 1937 r. pro-wadził kurs zastępowych w Łososinie. 30 V1933 r. otrzymał stopień podharcmistrza,a 10 VI 1937 r. – harcmistrza.

W r. 1937/1938 ukończył Państw. WyższyKurs Nauczycielski w zakresie matematy-ki, fizyki i biologii. Od lutego do listopada1938 r. odbywał szkolenie wojskowe. W lip-

18

BACZYŃSKI STANISŁAW — BARTKIEWICZÓWNA JANINA

cu 1939 r. zorganizował obóz w Białce Ta-trzańskiej.

1 IX 1939 r. jako podporucznik rezerwyzostał zmobilizowany do Batalionu Obro-ny Narodowej i do 23 IX 1939 r. brał udziałw działaniach wojennych Po powrocie doLimanowej pracował w jawnym szkolnic-twie polskim jako nauczyciel i kierownikszkoły.

W październiku 1939 r. na polecenie ko-mendanta Krakowskiej Chorągwi Harcerzyhm. Eugeniusza Fika wspólnie z młodymiinstruktorami harcerskimi: StanisławemBiedroniem i Leonem Weinbrenneremzorganizował harcerską grupę konspira-cyjną, która zajmowała się zbieraniemwiadomości na temat wojska niemieckie-go, jego dyslokacji, ruchów, aprowizacji itp.9 XI 1939 r. został aresztowany i do 12 III1940 r. był więziony przez gestapo w No-wym Sączu. Po zwolnieniu powrócił dopracy w szkolnictwie, ale już 1 XII 1940 r.uwięziono go ponownie i 18 VI 1942 r. osa-dzono w obozie koncentracyjnym Mauthau-sem Gusen I.

Wrócił do Polski i w czerwcu 1945 r.zgłosił się do pracy w szkolnictwie na Ślą-sku. Pracował w Szkole Podstawowej (SP)nr 2 w Łagiewnikach Śląskich, gdzie zor-ganizował międzyszkolną pracownię fizy-ko-chemiczną, którą następnie prowadziłdo 1951 r. Przez rok prowadził kurs dlaanalfabetów. Od listopada 1947 do listo-pada 1951 r. był kierownikiem SP nr 27,a następnie do września 1969 r. kierowni-kiem SP nr 26 im. Wiktora Palińskiegow Bytomiu. Od 1953 do 1965 r. prowadziłMiędzyszkolną Świetlicę nr 12. W l. 1961––1967 kierował założonym przez siebieUniw. dla Rodziców, działającym przy SPnr 26 w Bytomiu. We wrześniu 1969 r. prze-szedł na emeryturę. W roku szkolnym1969/1970 pracował jeszcze na pół etatujako nauczyciel w SP nr 49. Od 1947 r. byłczłonkiem Stronnictwa Demokratycznego.

Zmarł 4 VIII 1983 r. w Bytomiu i zostałpochowany na cmentarzu przy ul. Po-wstańców Śląskich.

Był odznaczony Krzyżem KawalerskimOrderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzy-żem Zasługi (1964), Medalem Zwycięstwai Wolności (1964), Medalem 10-lecia Pol-ski Ludowej (1955), Odznaką Grunwaldzką(1962), Złotą Odznaką ZNP (1962), Od-znaką X-lecia Służby Harcerskiej (1934).

Od 1963 r. pozostawał w związku mał-żeńskim.

— Wojtas-Ciborska E. Księga limanowian. Bio-grafie ludzi związanych z ziemią limanowską,cz. 1, Limanowa 2006, s. 15–16; — LeonhardKalendarium; — Arch. Kom. Hist. ChorągwiKrakowskiej ZHP: rozkazy Komendy ChorągwiHarcerzy z l. 1932–1939; — dok. w posiadaniuautorów: kronika Hufca Harcerzy w Limano-wej z l. 1934–1939; odpis życiorysu S. Baczyń-skiego z 1 VII 1977 r.; — inf. Bronisława Cze-chowskiego i Aleksandra Winnickiego.

Józef Czyżowski Janusz Wojtycza

BARTKIEWICZÓWNA Janina, pseud.Bartek (1912–1975), harcmistrzyni, ko-mendantka Pomorskiej Chorągwi Harce-rek (1948–1949), twórczyni Ośrodka Wod-nego Harcerek w Funce.

Urodziła się 27 VI 1912 r. w Toruniu jakonajmłodsze dziecko w rodzinie Bernarda(1868–1945, właściciela warsztatu mecha-nicznego) i Joanny z Kińczewskich (1868––1951). Miała pięcioro rodzeństwa. Dwajbracia zginęli podczas wojny polsko-bolsze-wickiej w 1920 r., trzeci w czasie okupacjihitlerowskiej. Ponadto miała siostrę Irenę(1897–1965, księgową) i brata Edmunda(1907–1981, księgowego).

Mając niepełne średnie wykształcenie,zmuszona trudną sytuacją materialną ro-dziny, w 1928 r. podjęła pracę zarobkowąw firmie ogrodniczo-nasiennej. Pracowałatam do wybuchu wojny. W 1926 r. wstąpiłado II Drużyny Harcerek (DH) im. Dąbrów-ki przy Miejskim Gimnazjum Żeńskim i jużna początku harcerskiej działalności ze-

19

BARTKIEWICZÓWNA JANINA

tknęła się z trudnym zadaniem – pracąwychowawczą i charytatywną w bardzobiednej dzielnicy Torunia. W 1928 r. prze-szła do VII DH im. M. Konopnickiej, gdzieobjęła funkcję przybocznej. W tymże rokuuczestniczyła w II Ogólnopolskim ZlocieHarcerek w Rybienku k. Wyszkowa. W na-stępnym roku ukończyła kurs drużynowych.W 1930 r. wzięła udział w Zlocie StarszyznyHarcerek w Kiełpinach, w drużynie gierpolowych, następnie została mianowanasekretarką, a potem członkinią KomendyHufca w Toruniu.

W 1932 r. wzięła udział w kursie sportówwodnych Głównej Kwatery Harcerek (GKH)w Trokach na Wileńszczyźnie i odtąd żeglar-stwo stało się jej pasją. W następnym rokuzdobyła stopień sternika jachtowego żeglu-gi śródlądowej i sternika jachtowego żeglugimorskiej Polskiego Związku Żeglarskiego,odbyła również swój pierwszy rejs morskido Szwecji. W Toruniu zorganizowała przyswojej drużynie zastęp wodny „Żagielek”,który na Jubileuszowym Zlocie HarcerstwaPolskiego w Spale w 1935 r. wszedł w składstraży wodnej zlotu. W sierpniu 1933 r.ukończyła kurs w Szkole InstruktorskiejHarcerstwa Żeńskiego na Buczu i 15 grud-nia tegoż roku otrzymała stopień podharc-mistrzyni. W tymże roku objęła Ref.Żeglarstwa Komendy Pomorskiej ChorągwiHarcerek i równocześnie pełniła funkcjęprzybocznej Hufca Harcerek w Toruniu.Odtąd co roku prowadziła jako komendant-ka obozy wodne GKH i na jej polecenie wy-typowała miejsce oraz nadzorowała praceprzy budowie Ośrodka Wodnego Harcerekw Funce n. Jez. Charzykowskim. W 1937 r.po zdobyciu patentu instruktorskiego byłakomendantką obozu Chorągwi PomorskiejHarcerek i Chorągwi Wielkopolskiej Har-cerek nad jez. Narocz, potem popłynęła jakoI oficer na zagraniczny rejs jachtem „Gra-żyna”.

Równocześnie cały czas aktywnie uczest-niczyła w życiu Hufca Harcerek w Toruniu.W 1938 r. prowadziła kurs zastępowych Po-morskiej Chorągwi Harcerek. Jesienią tegoż

roku objęła funkcję hufcowej III Hufca Har-cerek Toruń Powiat. W ramach PogotowiaHarcerek brała udział w kursach przysp.wojsk. W 1939 r. pracowała w służbie na-słuchu wojskowego samolotów, w lipcutegoż roku prowadziła obóz żeglarski. Zdo-była stopień kapitana jachtowego morskie-go. W sierpniu 1939 r. prowadziła kursżeglarski na morzu na jachcie „Grażyna”(zakończony został spływem kajakowym poSzwajcarii Kaszubskiej). W czasie okupa-cji pracowała w Toruńskim ZakładzieHigieny i wspólnie z dr Wandą Błeńską wy-syłała lub dostarczała paczki z lekarstwamii żywnością do więzień, obozów jenieckichi koncentracyjnych. Schwytana przy prze-kazywaniu paczki, była 12 dni więzionaprzez gestapo.

Po wojnie wróciła do pracy zarobkowejw Centrali Nasiennej i społecznej w harcer-stwie. Szkoliła drużynowych w ramachCentralnych Akcji Szkoleniowych, prowa-dziła obozy, była kierowniczką Wydz. Wy-chowania Wodnego GKH (1947–1948). Or-ganizowała rejsy i obozy w Funce, była teżkomendantką Zlotu Harcerskiego w Toru-niu z okazji XXX-lecia ZHP na Pomorzu.

1 II 1946 r. uzyskała stopień harcmi-strzyni. W 1948 r. została komendantkąPomorskiej Chorągwi Harcerek. W sierpniu1949 r. była komendantką Ogólnopolskie-go Spływu Gwiaździstego do Gopła, w cza-sie którego uczestnicy opracowali sześćszlaków dla potrzeb turystyki wodnej. Po po-łączeniu chorągwi harcerek i harcerzy peł-niła początkowo w 1949 r. funkcję zastępcykomendanta Pomorskiej Chorągwi Harcer-stwa; wobec zachodzących zmian politycz-nych zrezygnowała w pracy w ZHP. Dopie-ro po odrodzeniu harcerstwa w grudniu1956 r. znów włączyła się w pracę harcerską.Zgłosiła w Głównej Kwaterze Harcerstwagotowość do pracy w dziale wychowaniawodnego harcerek. Odtworzyła szkoleniowyośrodek w Funce, organizowała obozyżeglarskie i obozy hufca, szkoliła drużyno-wych w Tleniu, odbyła rejs morski na jach-cie „Zew Morza”. Była pilotem Bydgoskiej

20

BARTKIEWICZÓWNA JANINA — BERKOWSKI ROMAN

Chorągwi Harcerstwa (1958) i zastępcąkomendanta Hufca Harcerstwa Toruń ds.harcerek. W maju 1958 r. była komen-dantką Centralnego Kursu Żeglarskiegow Funce, który powtórzono w roku następ-nym. Jesienią 1961 r. zrezygnowała z dal-szej pracy harcerskiej w Toruniu. Jeszczetylko latem 1962 r. szkoliła drużynowychdrużyn żeglarskich w Pucku i wzięłaudział w 5-tygodniowym rejsie „ZawiszyCzarnego” i „Czerwonych Żagli” do Helsi-nek na VIII Światowy Festiwal Młodzieżyi Studentów, o czym pisała w liście do b. ko-mendantki Pomorskiej Chorągwi Harce-rek, hm. Jadwigi Luśniak: Wyhuśtałam sięna morzu pełnych 5 tygodni. [...] Dostały-śmy porządną szkołę w drodze powrotnej –bardzo silny sztorm, w czasie którego załoga„Kutra” pływała dzielnie przez 8 dni. Fak-tycznie dziewczęta spisywały się bardzodobrze, zdyscyplinowane, poważne a pełnehumoru, twarde. [...] Było nas 8, w tym5 „funkowych dam”. Zadanie moje wyko-nane, dzieci funkowe wyprowadziłam namorze. I ten etap chyba zakończony.

Chciała nadal służyć ludziom. Postano-wiła przyłączyć się do dr W. Błeńskiej, któ-ra w prymitywnych warunkach walczyław Afryce z trądem. Uczyła się intensywniejęz. angielskiego oraz wykonywania protezi obuwia ortopedycznego, jeździła do Pozna-nia, gdzie odbywała szkolenie z zakresu re-habilitacji i fizykoterapii. W marcu 1965 r.odpłynęła do Afryki i wkrótce rozpoczęłapracę w szpitalu dla trędowatych w Bulu-bie (Uganda). Tam w ciągu 10 lat pobytuz wielką energią i zapałem wykonała dlaokaleczonych przez trąd ludzi setki protez,tysiące butów, prowadziła ćwiczenia reha-bilitacyjne, wymyślając różne nowe sposo-by terapii. Szkoliła sanitariuszy i pomoc-ników medycznych, wykorzystując przytym elementy metodyki harcerskiej, dzieli-ła się też wynikami swojej pracy z innymiafrykańskimi ośrodkami leczenia trędowa-tych. Jej zasługą były warsztaty-protezow-nie, sale do terapii, tkalnie itp. Zwracałauwagę nie tylko jej serdeczność w stosun-

ku do pacjentów, ale także troska o pracow-ników i ich rodziny.

Pobyt w Afryce niespodziewanie prze-rwała choroba – rak przełyku. Po operacjiw Londynie Bartkiewiczówna wróciła jesz-cze do Ugandy, by mimo osłabienia nieśćnadal pomoc potrzebującym jej pacjentom,ale organizm prawie nie przyjmował pokar-mów, traciła siły. W czerwcu 1975 r. przyje-chała do Polski na urlop.

Zmarła 9 IX 1975 r., została pochowanana cmentarzu św. Jerzego w Toruniu.

W sierpniu 1975 r. otrzymała od ks. abp.metropolity Antoniego Baraniaka MedalTysiąclecia Biskupstwa Poznańskiego jakowyraz wdzięczności za pełną poświęceniapracę w służbie miłości bliźniego.

Staraniem seniorów harcerstwa jednaz ulic Torunia na osiedlu Koniuchy, gdziezaczynała swoją harcerską służbę, otrzy-mała imię J. Bartkiewiczówny, kilka jed-nostek harcerskich nosi też jej imię, po-nadto przez Harcerski Krąg Seniorów im.J. Bartkiewiczówny wydane zostały jej Li-sty z Afryki (T. 2000), pisane do przyjaciółw kraju.

Rodziny nie założyła.

— Jarzembowski, Kuprianowicz Harcmistrzy-nie i harcmistrze, Kr. 2006, s. 16; — Horuble-wicz I. Gawęda o „Bartku”, Bydgoszcz 1983,passim; taż Sukcesy „Bartka” w kilku dziedzi-nach działalności, Bydgoszcz 1987, passim; Pio-trowska-Szulczewska D. Wielkopolska Chorą-giew Harcerek 1912–1939, P. 1992, s. 31, 207;Zawadzka Dzieje harcerstwa; — Bartkiewicz J.Listy z Afryki, opr. B. Chomicz, T. 2000; — Arch.Hufca ZHP w Toruniu: relacja Jadwigi Luśniakz 1983 r., mps.

Beata Chomicz

BERKOWSKI Roman, pseud. Zryw,Gryf I, Dantes (1908–1970), inżynier me-chanik, harcmistrz, kierownik Referatu Lot-niczego Głównej Kwatery Harcerzy (1936––1937), kierownik Wydziału Lotniczego

21

BERKOWSKI ROMAN

Głównej Kwatery Harcerzy (1946–1948)i kierownik Wydziału Technicznego Na-czelnictwa ZHP (1948–1949).

Urodził się 27 II 1908 r. w Mogilnie (woj.bydgoskie) w rodzinie robotniczej Kazimie-rza i Antoniny z Woźniaków. W 1921 r. ukoń-czył tamże szkołę podstawową i do 1926 r.uczęszczał do szkoły wydziałowej. Następ-nie przeniósł się do Gimnazjum Matema-tyczno-Przyrodniczego w Gnieźnie, gdziew 1930 r. uzyskał świadectwo dojrzałości.W szkole należał do harcerstwa i prowa-dził modelarnię lotniczą.

28 VI 1929 r. uzyskał stopień podharc-mistrza. W r. 1930/1931 ukończył SzkołęPodchorążych Rezerwy nr 5 w Krakowiejako plutonowy podchorąży. W styczniu1933 r. został awansowany na podporuczni-ka piechoty, do wybuchu wojny pięciokrot-nie odbywał ćwiczenia w wojskowych od-działach transportu kolejowego. W 1931 r.rozpoczął studia na Wydz. MechanicznymPolit. Warsz. (Oddział Lotniczy). Studio-wał z przerwami wynikającymi z koniecz-ności wykonywania pracy zarobkowej.

W końcu 1932 r. wziął udział w tworze-niu Harcerskiego Klubu Lotniczego (HKL)w Warszawie, gdzie nawiązał współpracęz phm. Tadeuszem Derengowskim. Zimą1932/1933 r., kiedy powstała w HKL myśllotniczej wyprawy na Jamboree w 1933 r.,podjął się pokierowania budową szybow-ca szkolnego „Wrona”. Po przejściu prak-tyki warsztatowej w Warsztatach Szybow-cowych Antoniego Kocjana uzyskał oddyrekcji Państw. Szkoły Lotniczej i Samo-chodowej szopę przy ul. Niemcewicza,gdzie pod jego kierunkiem (przy szczegól-nym udziale T. Derengowskiego oraz Boh-dana Zająca) członkowie HKL przystąpilido budowy „Wrony”; budowa była konty-nuowana w hangarze Aeroklubu Warszaw-skiego na lotnisku mokotowskim. Równo-cześnie Berkowski zdobywał kwalifikacjeszybowcowe: ukończył zorganizowany przezHKL teoretyczny kurs szybowcowy i odbyłprzeszkolenie szybowcowe w Szkole Szy-bowcowej w Polichnie na kursie HKL, zdo-

bywając kategorię A pilota szybowcowego(1933). W czerwcu uzyskał kategorię Bw Szkole Szybowcowej w Bezmiechowej.Równocześnie pokrył płótnem przywie-zioną tam harcerską „Wronę”. W drugiejpołowie lipca tegoż roku uczestniczył w szy-bowcowym obozie treningowym w Bezmie-chowej. W składzie 19-osobowej harcerskiejekipy lotniczej, kierowanej przez phm. JanaKlasę, uczestniczył w IV Jamboree w Gödölőna Węgrzech (1–15 VIII 1933). Tam wyko-nał drobne naprawy szybowców uszkodzo-nych podczas transportu z Polski oraz do-kończył budowę „Wrony”.

W 1934 r., gdy T. Derengowski objął Ref.Lotniczy przy Głównej Kwaterze Harcerzy(GKH), został jego zastępcą. 1 III 1934 r.pod jego kierunkiem utworzono HarcerskieWarsztaty Szybowcowe (HWS), które otrzy-mały pomieszczenie w Państw. Szkole Lot-niczej i Samochodowej przy ul. Hożej 88,prowadzonej przez entuzjastę lotnictwa płk.inż. Mieczysława Pietraszka. HWS podjęłyprodukcję szybowców „Wrona”. W 1935 r.warsztaty przeniosły się na lotnisko moko-towskie, a w 1936 r. otrzymały barak przyrogu al. Niepodległości i ul. Wawelskiej.

W l. 1936–1937 Berkowski kierował Ref.Lotniczym GKH. W 1936 r. uczestniczyłw wyprawie szybowcowej HKL do Turkin. Stryjem w celu wypróbowania terenuna harcerskie szybowisko (w wyprawiewzięło udział 16 członków HKL z 6 szybow-cami). 10 IV 1937 r. Berkowski otrzymał sto-pień harcmistrza. 31 I 1938 r. przeszedł dopracy jako technik-technolog w WarsztacieStudium Państw. Zakładów Lotniczych –Wytwórni Płatowców nr 1 na Okęciu Pa-luch; HWS zakończyły wówczas swą dzia-łalność.

W chwili wybuchu wojny jako specjalistaw przemyśle lotniczym Berkowski był zwol-niony ze służby wojskowej. Podczas okupa-cji prowadził Spółkę Rzemieślniczo-Han-dlową (w l. 1942–1944 wraz z BronisławemŻurakowskim i Tadeuszem Chylińskim),produkującą mydła toaletowe. Celem spół-ki, prócz zapewnienia środków do życia, było

22

BERKOWSKI ROMAN

przygotowanie małej wytwórni lotniczej nadzień wyzwolenia kraju.

Jako podporucznik WP Berkowski dzia-łał od grudnia 1939 r. w SZP, następnieZWZ, m.in. przygotowując dla wydz. sape-rów urządzenia do sabotażu kolejowego. Odwrześnia 1942 r. pod pseud. Zryw i Gryf Ibył w organizacji dywersyjnej KomendyGłównej (KG) AK „Wachlarz” w Dziale Stu-dium Oddziału I Organizacyjnego, kierowa-nego przez T. Derengowskiego. Berkowskiwspółpracował z A. Kocjanem w wywiadzielotniczym Biura Studiów PrzemysłowychOddziału II KG AK i z Działem Naukowo--Technicznym „Dural” Wydz. PrzemysłuLotniczego KG AK przy pracach prowadzo-nych przez inż. Stanisława Madeyskiegooraz inż. Stefana Waciórskiego. Dla bata-lionu „Parasol” w 1944 r. opracowywałprzyrządy do ćwiczeń spadochronowychna kursy prowadzone przez Romualda Fla-cha, pseud. Spad. Od 1943 r. pod pseud.Dantes był dowódcą 1. kompanii Bazy Lot-niczej AK (tj. Pułku Lotniczego „Łużyce”).Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Popowstaniu udało mu się uciec z konwojui powrócić do domu we Włochach pod War-szawą.

Po wojnie odbył służbę w 15. pułku lot-niczym w Radomiu jako kierownik warsz-tatów lotniczych (maj 1945 – styczeń 1946).Zimą 1945/1946 r. rozpoczął starania o re-aktywowanie działu lotniczego w GKH ZHP.W styczniu 1946 r. powstał Wydz. LotniczyGKH kierowany przez Berkowskiego.W lipcu tegoż roku wydział zorganizował1. Kurs Przodowników Modelarstwa Lot-niczego w Osowcu k. Grodziska Mazowiec-kiego i Harcerski Obóz Szybowcowy w Bo-rowej Górze k. Piotrkowa Trybunalskiego,zaś w sierpniu podobny obóz w Żądźborku(obecnie Mrągowo). W Osowcu odbyła sięrównież Harcerska Konferencja Lotniczaz udziałem 60 uczestników z całego kraju(28–29 IX 1946). Na konferencji zatwier-dzono projekty nowych sprawności lotni-czych, regulamin mundurowy drużyn lot-niczych oraz statut Harcerskich Klubów

Lotniczych, zaś Berkowski przedstawiłprogram harcerskiej pracy lotniczej. Dlarealizacji tych celów Wydz. Lotniczy GKHrozpoczął ofensywę modelarską, tworzącw październiku 1946 r. Centralną Mode-larnię Lotniczą ZHP.

W listopadzie 1946 r. Berkowski utworzyłHarcerskie Warsztaty Lotnicze przy Cen-tralnej Modelarni Lotniczej ZHP w DomuHarcerza przy ul. Łazienkowskiej 5, w któ-rych rozpoczęto budowę motoszybowca„Pegaz” przeznaczonego do udziału w Jam-boree w 1947 r. pod Paryżem (wkrótce ZHPzrezygnował z udziału w Jamboree, wystę-pując z międzyn. ruchu skautowego, zaśbudowa „Pegaza” przeciągnęła się z powo-du opóźnienia budowy silnika).

31 IX 1949 r. – wobec wprowadzonychw ZHP zmian – Berkowski zakończył swąpracę w harcerstwie. W 1948 r. budowę mo-toszybowca „Pegaz” przeniesiono do Okrę-gowych Warsztatów Lotniczych na lotni-sku Gocław w Warszawie. Od 1 X 1946 r.Berkowski był kierownikiem tych warsz-tatów. Ukończono w nich budowę „Pega-za”, a oblatano go w 1949 r. w Inst. Lotnic-twa.

Od lutego 1948 r. Berkowski pracowałw Inst. Lotnictwa jako kierownik warsz-tatu, kierując pracami przy budowie pro-totypu śmigłowca „Gil” oraz samolotuszkolno-treningowego „Bies”, a następniejako kierownik Zakładu Technologicznego,później kierownik Pracowni Rentgeno-logicznej i kierownik Pracowni PodwoziLotniczych. Był cenionym pracownikiemo wysokich kwalifikacjach. W końcu lat pięć-dziesiątych XX w. uzyskał dyplom magi-stra inżyniera na Wydz. Lotniczym Polit.Warsz. W 1959 r. w Inst. Lotnictwa zostałstarszym asystentem, a w 1961 r. adiunk-tem. Wykonał tam interesujące badania natemat okładzin hamulcowych.

W l. 1957–1960 wziął udział we wzno-wieniu harcerskiej działalności lotniczej,był współorganizatorem Harcerskiej Kon-ferencji Lotniczej w Warszawie w kwietniu1957 r. oraz współpracownikiem Ref. Lot-

23

BERKOWSKI ROMAN — BŁAŻEJEWSKI WACŁAW

niczego Głównej Kwatery Harcerstwa. Byłautorem wielu fachowych publikacji za-mieszczonych w prasie lotniczej, a wspól-nie z M. Kwiatkowskim i Z. Krukowskimprzygotował opracowanie Skorupy prze-kładkowe z rdzeniem komórkowym (zarystechnologii wytwarzania i metod obliczeń)(W. 1963).

Zmarł nagle 13 X 1970 r. w Warszawie.Został pochowany na cmentarzu w Warsza-wie Włochach.

W 1931 r. ożenił się z Reginą Piechocką,z którą miał troje dzieci: córkę Danutę (ur.1934) oraz synów: Jerzego (ur. 1940) i Mar-ka (ur. 1944, doktora, inżyniera elektroni-ka, instruktora żeglarstwa). Po śmiercipierwszej żony ożenił się powtórnie.

— Bibliografia Instytutu Lotnictwa 1945–1975,oprac. S. Rudka, W. 1976; Słownik biograficz-ny techników polskich, z. 16, W. 2005; — Glass A.R. Berkowski (1908–1970), „Skrzydlata Polska”1985, nr 10, s. 10; Glass A. Dzieje harcerskichskrzydeł, Kr. 1984; Szołdrska H. LotnictwoArmii Krajowej, P. 1998.

Andrzej Glass

BŁAŻEJEWSKI Wacław (1902–1986),wydawca, historyk harcerstwa, harcmistrz,twórca i kierownik Centralnego ArchiwumHarcerskiego (1933–1939, 1945–1947), kie-rownik Harcerskiego Biura Wydawnicze-go (1932–1937, 1945–1947).

Urodził się 25 VIII 1902 r. w rodzinieWładysława, stolarza i Bronisławy z Mro-zowskich. Miał trzech braci: Czesława,Tadeusza i Jana (zginął w Powstaniu War-szawskim). W wieku trzech lat przeszedłchorobę Heinego-Medina, a ówczesny stanwiedzy medycznej nie pozwolił na jej cał-kowite wyleczenie. Przeprowadzone póź-niej trzy operacje nie dały pożądanych wy-ników, ze skutkami choroby musiał więcborykać się do końca życia. Choroby, woj-na i trudna sytuacja materialna spowodo-wały, że naukę szkolną rozpoczął dopiero

w 1915 r. w 6-klasowym II ProgimnazjumMiejskim, które ukończył w 1919 r. O dal-szej nauce nie mógł marzyć. Przez następ-ne 9 lat podejmował dorywcze zajęcia.

Z harcerstwem zetknął się, kiedy miał14 lat, obserwując patriotyczną manifesta-cję (w rocznicę Konstytucji 3 maja), w któ-rej brali udział i pełnili służbę porządkowąskauci. Od najmłodszych lat pasjonowałygo książki, dzięki którym poznał lepiej zało-żenia skautingu. Wiosną 1921 r. zgłosił sięw Komendzie Warszawskiej Chorągwi Mę-skiej, gdzie komendant Ignacy Wądołkow-ski skierował go do 7. Warszawskiej Dru-żyny Harcerzy (WDH) im. K. Kniaziewicza.W drużynie tej, kierowanej początkowoprzez Aleksandra Pichelskiego, a następ-nie Władysława Kruszewskiego, brał udziałw obozach, zdobywał stopnie harcerskieoraz pełnił funkcje sekretarza, biblioteka-rza, zastępowego i członka rady drużyny.

W 1923 r. odbył chorągwiany kurs ko-mendantów obozów. W tymże roku wziąłudział w obozie drużyny, a następnie uczest-niczył jako sekretarz w kursie instruktor-skim w Mickunach na Wileńszczyźnie, kie-rowanym przez phm. I. Wądołkowskiego.Na kursie, który odwiedzili J. Piłsudskioraz Naczelnik Głównej Kwatery Męskiejhm. Stanisław Sedlaczek, zdobył stopieńćwika.

W r. 1923/1924 Błażejewski należał dokierownictwa 7. WDH. Od września 1923 r.pełnił funkcję referenta personalnego, a odlutego 1924 r. skarbnika Komendy War-szawskiej Chorągwi Męskiej. 31 V 1924 r.został mianowany przodownikiem. Wziąłudział w IV Walnym Zjeździe OddziałuWarszawskiego ZHP. W l. 1925–1926 odbyłstudia w WWP. Latem 1927 r. ukończył kursinstruktorski nad Wigrami, na którym sze-fem wyszkolenia był hm. Aleksander Ka-miński.

25 IV 1928 r. Błażejewski otrzymał sto-pień podharcmistrza (w związku ze zmianąsystemu stopni instruktorskich uznany zastopień harcmistrza). Równocześnie rozwi-jał swoje zainteresowania, gromadząc zbio-

24

BŁAŻEJEWSKI WACŁAW

ry książek harcerskich, varsavianów i dziełhistorycznych. Wziął udział w kolejnychobozach drużyny – na Huculszczyźnie i Wi-leńszczyźnie. Jesienią 1929 r. został dru-żynowym 7. WDH, którą prowadził do je-sieni 1931 r. W tym czasie zorganizowałdwa obozy letnie: w pobliżu wsi Glinak. Małkini i nad Bugiem. Po przekazaniufunkcji drużynowego do 1939 r. pozosta-wał sekretarzem istniejącego przy druży-nie KPH.

W Komendzie Warszawskiej ChorągwiMęskiej poznał hm. Józefa Sosnowskiego,wówczas kierownika wyszkolenia w Dyrek-cji Poczty i Telefonów, który zaproponowałmu pracę w wydz. technicznym tej insty-tucji. Błażejewski pracował tam od maja1928 r. do wybuchu wojny.

Kiedy Sosnowski doprowadził w 1932 r.do powstania Harcerskiego Biura Wydaw-niczego (HBW), jako jego przewodniczącywciągnął Błażejewskiego do współpracyw charakterze kierownika technicznego.W l. 1932–1936 HBW wydało 42 pozycje,z czego 39 pod kierunkiem Błażejewskie-go. W 1933 r. za namową SosnowskiegoBłażejewski na podstawie zgromadzonychmateriałów opracował i wydał w nakładzietysiąca egzemplarzy Historię HarcerstwaPolskiego, wznowioną po uzupełnieniachw 1935 r. w nakładzie 3 tys. egzemplarzy.Książka ta przez wiele lat stanowiła podsta-wę dla wielu innych popularnych opracowańi była źródłem wiedzy o dziejach harcerstwadla całych pokoleń harcerzy i instruktorów.

Błażejewski i Sosnowski zorganizowa-li I Wystawę Książki Harcerskiej ( 2–9 XII1934 r. w sali reprezentacyjnej Państw.Urzędu. Wych. Fiz. i Przysp. Wojsk.); w tymczasie ukazała się też bibliografia Książkaharcerska 1910–1935, napisana przez J. Lin-cela przy współpracy Błażejewskiego. W lip-cu 1936 r. w związku z reorganizacją ruchuwydawniczego w ZHP Sosnowski i Błaże-jewski złożyli rezygnacje z funkcji w HBW.

Od października 1933 r. Błażejewski byłkierownikiem Centralnego Archiwum Har-cerskiego (CAH); pozyskał wtedy szereg bez-

cennych archiwów działaczy harcerskich (poperypetiach wojennych i powojennychzbiór trafił do AAN w Warszawie, gdzie sta-nowi zespół akt ZHP, mający podstawoweznaczenie dla badań nad dziejami harcer-stwa).

W 1933 r. wziął udział w IV Jamboreew Gödöllő (Węgry), a w 1937 r. w V Jam-boree w Vogelenzang (Holandia).W czasieJubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskie-go w Spale w 1935 r. był kierownikiemDziału Wydawniczego Szefostwa Prasy, Pro-pagandy i Reprezentacji, który opubliko-wał informator zlotowy, przewodnik zlo-towy i przewodnik po wystawie, a takżegazetkę ścienną „Wici Harcerskie”. Uczest-niczył również w przygotowaniu wystawyprezentującej rozwój harcerstwa w pierw-szym 25-leciu. W tymże roku wziął udziałw II Światowym Zlocie Roversów na wy-spie Ingarö w Szwecji. Po powrocie opu-blikował książkę Ingarö – wyspa braterstwa.Wspomnienia z wyprawy na 2-gi ŚwiatowyZlot Roversów w Ingarö w Szwecji w 1935 r.(W. 1936), która zapoczątkowała działal-ność wydawnictwa „Godziemba”, będące-go spółką Błażejewskiego i KazimierzaGorzkowskiego. Oficyna ta wydała szereg in-teresujących pozycji, m.in. T. Kwiatkowskie-go Zwyczaje i obrzędy harcerskie (W. 1937)oraz W. Szyryńskiego Ambulans harcerski(W. 1937).

W pierwszych dniach września 1939 r.spaliło się mieszkanie Błażejewskiego naRakowcu wraz z jego pięknym księgozbio-rem. Błażejewski nie wrócił już do pracyw Dyrekcji Poczty i Telefonów, aby nawetw ten sposób nie służyć okupantom. W cza-sie okupacji imał się różnych prac: był ad-ministratorem domu, prowadził handelksiążkami. Równocześnie kompletował swójdrugi księgozbiór. Z powodu charaktery-stycznej sylwetki nie mógł działać w kon-spiracji. Prowadził jednak działalność wy-dawniczą. Staraniem „Godziemby” w 1940 r.ukazywało się konspiracyjne pismo satyrycz-ne „Lipa”, a w 1941 r. – dziennik konspira-cyjny „Dzień”. Wciągnięty przez K. Gorz-

25

BŁAŻEJEWSKI WACŁAW

kowskiego został współpracownikiem BIP,wykonując zlecone prace, jak przewóz sprzę-tu i materiałów czy kolportaż. Wydawnic-two „Godziemba” wydało w 1944 r. zbio-rek wierszy W. Gomulickiego Pod znakiemSyreny, zbiór drobnych utworów C. K. Nor-wida pt. Gromy i pyłki i nowelę S. Żerom-skiego Pocałunek, przy czym nakłady dwóchostatnich pozycji prawie w całości spłonę-ły podczas Powstania Warszawskiego. Przy-gotowywano też do druku wznowienieksiążki Andrzej Małkowski A. Kamińskie-go, której wstępne składy i rękopis spaliliNiemcy w czasie powstania.

W końcu września 1944 r. Błażejewskizostał z rodziną wywieziony do Pruszko-wa. Po kilku dniach udało mu się wyrwaćz obozu, następnie przez pół roku miesz-kał na wsi. W tym czasie jego kolejny księ-gozbiór uległ zniszczeniu. W marcu 1945 r.wrócił do Warszawy. Od maja tegoż rokupracował jako kierownik HBW, równocze-śnie był redaktorem „Wiadomości Urzędo-wych” Naczelnictwa ZHP i kierownikiemCAH. Wydał w tym czasie szereg wznowieńoraz nowych książek harcerskich, na któ-re w okresie spontanicznego odradzania sięruchu harcerskiego było ogromne zapotrze-bowanie. W 1948 r. najpierw niesłusznie pró-bowano oskarżyć go o niedobór w kasieHBW, a następnie – jak wielu innych in-struktorów harcerskich z okresu przedwo-jennego i wojennego – usunięto z ZHP roz-kazem Naczelnictwa z dnia 1 IV 1949 r.Pracował później w Komendzie GłównejStraży Pożarnych (lipiec 1948 – wrzesień1949), redakcji „Nowych Książek” (paź-dziernik 1950 – luty 1951), Państw. Wydaw-nictwie Szkolnictwa Zawodowego (marzec1951 – czerwiec 1961) oraz powielarni Za-kładu Szkolenia Polskiego Tow. Ekono-micznego. Gromadził kolejny, trzeci już księ-gozbiór harcerski, który w 1974 r. znalazłsię w zbiorach Biblioteki ZNiO. Przez wielelat był aktywnym członkiem ZarząduGłównego i Oddziału Warszawskiego Tow.Przyjaciół Książki. W latach sześćdziesią-tych i siedemdziesiątych XX w. zorganizo-

wał ze swoich zbiorów kilka wystaw ksią-żek harcerskich. Po Zjeździe Łódzkim(1956) był współzałożycielem Kręgu In-struktorskiego „Wigry”, pozostając w nimaż do jego rozwiązania (1965). Przez pe-wien czas redagował załącznik do „Wiado-mości Wigierskich” zatytułowany „Kilkadat z dziejów Harcerstwa”. Był także człon-kiem Kom. Hist. Głównej Kwatery Harcer-stwa.

Równocześnie pracował nad Bibliogra-fią harcerską 1911–1960, monumentalnymdziełem, które ukazało się w 1981 r. (t. 2,obejmujący l. 1961–1981 – w 1985). Ponad-to przygotował do druku kolejne, w dużejczęści zmienione opracowanie historii har-cerstwa, opublikowane pt. Z dziejów har-cerstwa polskiego 1910–1939 (W. 1985),które przyczyniło się do popularyzacji hi-storii harcerstwa. Wydał również Postaciz dziejów. 35 biogramów działaczy i in-struktorów harcerskich (W. 1984). Samoraz wspólnie ze Stanisławem Broniew-skim opracował dla PSB szereg biogramówwybitnych instruktorów harcerskich: Igna-cego Kozielewskiego, Mariana Luzara, An-drzeja Małkowskiego, Tadeusza Maresza,Jana Mauersbergera, Władysława Nekra-sza, Antoniego Olbromskiego, Piotra Ole-wińskiego, Alojzego Pawełka, Tomasza Pi-skorskiego.

Zmarł w Warszawie 19 XI 1986 r. JanRossman, żegnając go na PowązkowskimCmentarzu Komunalnym, powiedział: Gdyodchodzi taki człowiek, jakim był WacławBłażejewski, zostają po nim nie tylko jegodzieła, prace, dokonania, ale w duszachi sercach pozostających zostaje także i to,co nam z siebie dawał: jego myśli i uśmiech,życzliwość i gotowość pomocy. Tego WacławBłażejewski może nauczył się w harcerstwie,ale tego uczy nas przykład Jego pracowi-tego, pełnego życzliwości życia. A w swo-ich książkach mówił i mówić będzie także donastępnych pokoleń: czuwajcie! Dla naszejOjczyzny – tak jak czuwali ci – harcerkii harcerze – którym dał historyczne świadec-two w swoich książkach i pracach. Był

26

BŁAŻEJEWSKI WACŁAW — BOGDAŃSKI ANTONI

dzielny taką dzielnością, o jakiej pisał Alek-sander Kamiński. Zmagał się z życiemz uporem i wiarą w sens bycia prawym. Byłdzielny dzielnością, której dziś jest corazmniej.

Został odznaczony Złotym Krzyżem Har-cerskiego Odznaczenia Honorowego „ZaZasługę” (1947), Złotym Krzyżem „Za Za-sługi dla ZHP”, Odznaką ZasłużonegoDziałacza Kultury, Złotą Odznaką „Za Za-sługi dla Warszawy”.

W 1935 r. zawarł związek małżeńskiz Heleną Jadwigą Jaglińską. Miał syna Ste-fana (ur. 1946) i córki: Zofię (ur. 1948) orazMarię (ur. 1950).

— Bełcikowska A. „Historia Harcerstwa Polskie-go” W. Błażejewskiego, „Niepodległość” 1936,z. 3, s. 470–471; Grodecka E. „Historia Harcer-stwa Polskiego” W. Błażejewskiego, „Skrzydła”1936, nr 2, s. 12; Miszczuk M. Wacław Błaże-jewski 1902–1986. Postaci z dziejów, „Harc.”1988, nr 3, s. 33–43, nr 4, s. 29–34; tenże Wacła-wa Błażejewskiego dzieje harcerstwa, „Motywy”1986, nr 9; Pilawska W. Wacław Błażejewski1902–1986. Spotkania, „Motywy” 1986, nr 49;Piskorski T. W sprawie bibliografii harcerskiej,„Harc.” 1934, nr 4, s. 230; Trepiński A. Jak ra-towano dobra kulturalne w domach prywatnych,w: Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945,t. 2, red. S. Lorentz, W. 1970, s. 123; — Spraw.NRH za r. 1933, W. [1934]; toż za r. 1934,W. [1935]; — Arch. MH: Błażejewski W. Wspo-mnienia, mps; Rossman J. Przemówienie na po-grzebie śp. hm. W. Błażejewskiego w dniu 26 li-stopada 1986 r., mps [cytat].

Marian Miszczuk

BOGDAŃSKI Antoni (1891–1938),ksiądz, harcmistrz, komendant Włocław-skiej Chorągwi Męskiej (1922–1925), prze-wodniczący Oddziału Włocławskiego ZHP,Naczelny Kapelan ZHP (1925–1929).

Urodził się 14 IX 1891 r. w Maluszyniek. Radomska w rodzinie Józefa (lekarza)i Antoniny z Krywultów. Miał dwóch braci:

Józefa (1889–1936, urzędnika w kopalni„Saturn”) i Aleksandra (1893–1939, żoł-nierza I i II wojny światowej oraz wojny pol-sko-bolszewickiej, poległego w kampaniiwrześniowej), a także sześcioro przyrod-niego rodzeństwa z pierwszego małżeń-stwa ojca.

Uczęszczał do gimnazjum w Warszawie.Brał udział w strajkach szkolnych 1905 r.,czym naraził się władzom carskim. Z tegopowodu przeniósł się do Włocławka, gdzieukończył szkołę średnią i w l. 1908–1913studiował w Wyższym Seminarium Duchow-nym. Kolejne 4 lata spędził na studiach teo-logicznych we Fryburgu. W dniu 28 III1914 r. przyjął święcenia kapłańskie. WeFryburgu pozostał do 1919 r., zajmując sięposługą duszpasterską wśród Polaków.Tam zapoznał się z ideą ruchu skautowe-go. Po powrocie do kraju w 1919 r. zostałpowołany na stanowisko profesora teolo-gii moralnej w Wyższym Seminarium Du-chownym we Włocławku. Był m.in. profe-sorem Stefana Wyszyńskiego, przyszłegoPrymasa Tysiąclecia. W l. 1919–1920 byłteż dyrektorem Niższego Seminarium Du-chownego im. Piusa X we Włocławku,wykładowcą w szkołach średnich i wizyta-torem szkolnym.

Zaraz po powrocie z Fryburga zgłosił siędo pracy harcerskiej i poświęcił się jej z wiel-kim zaangażowaniem. Mówiono o nim, żełączył w sobie zalety wiary i ducha, byłwcieleniem prawa harcerskiego. Cieszył siępowszechnym szacunkiem, a młodzież da-rzyła go wielkim zaufaniem. Doceniał har-cerskie metody działania, rolę harcerstwaw wychowaniu i kształtowaniu patrioty-zmu młodych Polaków. Harcerstwo stałosię jego ideą, najważniejszym sposobemoddziaływania na młodzież. Uważał, żebyło syntezą najlepszych zasad i metod słu-żących wychowaniu. Szybko dał się poznaćjako doskonały organizator. W 1921 r. wziąłudział z grupą harcerzy w zlocie z okazji10-lecia powstania pierwszych drużynskautowych we Lwowie. Interesował sięmetodyką pracy zastępów i drużyn oraz

27

BOGDAŃSKI ANTONI

obrzędowością harcerską. Wymieniał po-glądy z bardziej doświadczonymi instruk-torami. Wsłuchiwał się w patriotyczne ga-wędy Przewodniczącego ZHP gen. JózefaHallera oraz wiceprzewodniczącego ZHPks. Jana Mauersbergera. W ten sposób na-bywał wiedzę i umiejętności do kierowa-nia działalnością włocławskiego harcerstwa.W 1922 r. powierzono mu funkcje komen-danta Hufca Męskiego i komendanta Sa-modzielnego Hufca Żeńskiego we Włocław-ku. W czerwcu tegoż roku Walny ZjazdHarcerzy we Włocławku wybrał go na ko-mendanta Włocławskiej Chorągwi Męskiej.Jako komendant chorągwi wykazał się zdol-nościami organizacyjnymi i dla usprawnie-nia działań chorągwi powołał kilka działów,m.in. programowy, gospodarczy, wojskowo--sportowy. Powołał także komisje na stop-nie i sprawności harcerskie, zorganizowałszkolenie drużynowych i inspektorów har-cerskich. Po dwóch latach kierowania cho-rągwią w 1924 r. opisał swój dorobek w me-moriale do Naczelnika Harcerzy. Wymieniłw nim działające na terenie chorągwi jed-nostki: 26 bibliotek, 11 warsztatów, 20 izbharcerskich, 2 domy harcerza (wynajmo-wane), pole z inwentarzem, 3 dzierżawio-ne ogrody, firma handlowa, sklep KomisjiDostaw Harcerskich i 2 boiska sportowe.Marzył też o wybudowaniu Domu Harcerzawe Włocławku, z salą konferencyjną, warsz-tatami modelarskimi, biblioteką, łaźnią i ga-binetem lekarskim. Rozpoczął zbieraniefunduszy na ten cel, ale budowla nie powsta-ła z powodu braku środków finansowych.

W celu harmonijnego, zdrowego i moral-nego wychowania młodzieży harcerskiejopracował regulamin wychowania pusz-czańskiego, którego założeniem było wycho-wanie dzieci w kontakcie z przyrodą – naobozach, wycieczkach i biwakach, w opar-ciu o metodykę harcerską. Według tego re-gulaminu puszczańskiego przygotowano naobozie w Piasecznie 160-osobową delegacjępolskich harcerzy na Jamboree w Daniiw sierpniu 1924 r.; polska reprezentacja od-niosła znaczne sukcesy, zdobywając szereg

czołowych miejsc w poszczególnych kon-kurencjach oraz piąte miejsce w ogólnejpunktacji. Ks. Bogdański również był uczest-nikiem Jamboree w Kopenhadze. Jego pra-ca instruktorska i wychowawcza zostaładostrzeżona przez władze ZHP. Odbywają-cy się we Lwowie V Walny Zjazd ZHPw 1925 r. powierzył mu funkcję Naczelne-go Kapelana ZHP. Opuścił wtedy Włocła-wek i funkcję komendanta chorągwi, prze-nosząc się do Warszawy.

Będąc Naczelnym Kapelanem ZHP, dbałprzede wszystkim o wychowanie religijnew szeregach harcerskich. Starał się, abykapelanami harcerskimi zostawali młodzikapłani, znający metodykę pracy drużynharcerskich, najlepiej ci, którzy sami byliharcerzami. Pisał artykuły o wychowaniureligijnym w harcerstwie. Jako pierwszyNaczelny Kapelan ZHP położył podwalinywychowania religijnego w organizacji. Funk-cję tę pełnił do 1929 r. Był również w tymczasie kapelanem garnizonu włocławskiego.

W 1930 r. wyjechał na dwa lata do Sta-nów Zjednoczonych, gdzie pracował wśródPolonii. Po powrocie do kraju pracowałprzez cztery lata w diecezji sandomierskiej.W 1936 r. powrócił do diecezji włocławskiej.Był już wtedy chory na gruźlicę, chorobarozwijała się mimo intensywnego leczenia.W 1937 r. został proboszczem w Skulsku.Swojego profesora odwiedził tam ks. S. Wy-szyński, który jako Prymas Polski po wie-lu latach tak wspominał to spotkanie: Roz-mowa, którą wtedy prowadziliśmy, krótkai zwięzła, wstrząsnęła mną do żywego. Czy-tał po prostu w moim przyszłym życiu.Wszystko, co mnie spotyka dziś, przepowie-dział mi. Skąd wiedział, to była jego tajem-nica, bo jeszcze na to absolutnie się nie za-nosiło ani w myślach, ani w pragnieniach,ani w planach Kościoła Chrystusowego.

Ks. Bogdański zmarł 13 VI 1938 r. w opi-nii świętości. Został pochowany na cmenta-rzu parafialnym w Skulsku, a w pogrzebiewzięło udział 60 księży z biskupem włocław-skim, delegacje harcerskie i młodzieżowe,lokalne władze oraz parafianie. Jako osobo-

28

BOGDAŃSKI ANTONI — BRAUN JERZY

wość obdarzona twardym charakterem orazwyraźną charyzmą, miał w swoim otocze-niu przeciwników, także w kręgach ducho-wieństwa. Nie doszedł do wysokich godno-ści kościelnych.

W 1988 r. w 50. rocznicę jego śmierci naścianie prawej nawy Bazyliki we Włocław-ku odsłonięto poświęconą mu tablicę pa-miątkową. Dziesięć lat później z inicjaty-wy harcerskich seniorów z Włocławkautworzono Wspólnotę Harcerskich KręgówSeniorów im. ks. hm. Antoniego Bogdań-skiego w Skulsku. Wspólnota założyła Mau-zoleum Harcerskie w Sanktuarium MatkiBoskiej Bolesnej w Skulsku, gdzie co rokuw pierwszą sobotę czerwca, podczas Patro-nalnego Dnia Skupienia, odsłaniane są ta-bliczki epitafijne zasłużonych seniorówharcerskich należących do Wspólnoty.Obecnie należy do niej ponad 20 kręgów,głównie z Wielkopolski, Kujaw i Pomorza,a w Dniach Skupienia bierze udział kilku-set seniorów i harcerzy. Organizację DniSkupienia wspierają władze samorządoweSkulska.

Ks. Bogdański został odznaczony papie-skimi odznaczeniami „Pro Ecclesia et Pon-tyfice” i „Benemerenti”, Złotym KrzyżemZasługi, Odznaką „Za Zasługę” (1924) orazpośmiertnie Krzyżem Niezłomnych (1999).

— Jarzembowski, Kuprianowicz Harcmistrzyniei harcmistrze, Kr. 2006, s. 98; Włocławski słow-nik biograficzny, red. S. Kunikowski, t. 1, Wło-cławek 2004; — Błażejewski Z dziejów; Hojan J.Ks. hm. Antoni Bogdański, Skulsk 2001, passim;Wasilewski H. Nauczyciel Prymasa Tysiąclecia –ks. Antoni Bogdański, „Promocje” 2001, nr 10.

Bogdan Radys

BRAUN Jerzy Bronisław, pseud. Rogow-ski (1901–1975), poeta, dramaturg, filozof,publicysta, działacz społeczny i polityczny,hufcowy Hufca Męskiego w Tarnowie(1919), autor pieśni Płonie ognisko i szumiąknieje.

Urodził się 1 IX 1901 r. w Dąbrowie Tar-nowskiej w rodzinie Karola (1868–1935,notariusza, działacza społecznego, naczelni-ka Ochotniczej Straży Pożarnej i prezesaTow. Gimnastycznego „Sokół”) oraz Henry-ki z Millerów (1871–1954, komendantkiHufca Żeńskiego w Tarnowie, a następnieKrakowskiej Chorągwi Żeńskiej, współ-autorki z synem Jerzym pieśni Hej, przednami bramy świata, która – w angielskimprzekładzie – została w 1932 r. uznana pie-śnią braterstwa skautingu żeńskiego). Miałdwóch braci i siostrę. Kazimierz (1899––1921), harcerz, legionista i lotnik, zginąłw czasie lotu ćwiczebnego. Juliusz (1904––1990) – który po Jerzym przejął prowa-dzenie tarnowskiego hufca – po ukończeniustudiów prawniczych na UJ pracował jakoadwokat, działał w „Unii”, był więzionyw czasie okupacji i w latach stalinizmu, pozwolnieniu z więzienia podjął pracę na-ukową w dziedzinie ochrony środowiska,uzyskał tytuł profesora, pracował w PAN;był także aktywnym działaczem turystycz-nym. Siostra Jadwiga zamężna Domańska(1907–1996), aktorka, więźniarka łagrów,żołnierz armii gen. Władysława Andersa,po wojnie była działaczką kulturalną ka-nadyjskiej Polonii.

J. Braun ukończył 4-klasową szkołę w Dą-browie Tarnowskiej. Do gimnazjum uczęsz-czał w Krakowie, a później w Tarnowie,gdzie w 1913 r. wstąpił do III Drużyny Har-cerskiej im. Michała Wołodyjowskiego,prowadzonej przez Franciszka Zarzyckie-go, późniejszego generała oraz ministraprzemysłu i handlu. Został jej drużyno-wym, a następnie komendantem HufcaMęskiego w Tarnowie. Założył w 1919 r.miesięcznik „Czuwaj. Organ HarcerskiejKomendy Dzielnicowej w Tarnowie” i byłjego redaktorem naczelnym. W tym piśmiew 1920 r. ukazała się po raz pierwszy jegopiosenka Nasze harce (Kawał chleba do ple-caka), ułożona w listopadzie 1918 r. Po-wszechnie znany jest jej fragment Płonieognisko i szumią knieje, stanowiący dziś sa-modzielną pieśń. Przetrwała ona do dziś

29

BRAUN JERZY

z jedną tylko zmianą – zamiast oryginal-nego tekstu: o obrońcach ukrainnych gra-nic (chodziło o obronę tych granic przedTurkami w czasach patrona drużyny, Woło-dyjowskiego) śpiewa się dziś: o obrońcach na-szych polskich granic. Braun współpracowałz lwowskim pismem „Skaut”, w którympublikował utwory prozatorskie dla mło-dzieży. Aktywną działalność w harcerstwiezakończył w 1919 r., gdy wyjechał z Tar-nowa i rozpoczął studia polonistyczne naUJ, ale i później publikował utwory o te-matyce harcerskiej, m.in. zbiór pioseneki pieśni Nasze harce (Wilno 1922), Szopkaharcerska (Kr. 1924).

W 1920 r. jako ochotnik 5. pp wziął udziałw ofensywie spod Dęblina, walkach podLwowem i na Wołyniu. Odznaczony Krzy-żem Walecznych – nie przyjął odznaczenia,uznając służbę ojczyźnie za obowiązek nie-wymagający nagrody. Po zakończeniu woj-ny wrócił na studia i ukończył je w 1923 r.

Związał się z kołem literackim „Helion”,a potem jego frakcją „Litart”. Założył, wy-dawał i redagował „Gazetę Literacką”.Przez całe życie tworzył poezje, drukiemukazały się m.in. Najazd Centaurów (Kr.1922), Tancerz otchłani (P. 1933; W. 1997),Rytmy włoskie (L. 1974) – zbiór wydanyw Polsce jako Oddech planety (W. 1977).Pisał również utwory prozą, scenariusze fil-mowe (m.in. Huragan, reż. J. Lejtes, 1927),dramaty (m.in. Europa, prapremiera 1931,reż. S. Jaracz), a nawet powieści fantastycz-ne, m.in. Kiedy księżyc umiera (Kr. 1925).

Pod koniec lat dwudziestych XX w. ze-tknął się z mesjanistyczną filozofią JózefaMarii Hoene-Wrońskiego. Przyjął ją w swo-jej chrześcijańskiej interpretacji. Propago-wał tę doktrynę w książkach, m.in. Zagad-ka dziejowa Polski (W. 1938), wydawanymprzez siebie piśmie „Zet” i na kongresachfilozoficznych. Działalność publiczna Brau-na wiązała się ściśle z jego poglądami filozo-ficznymi. Politykę i historię polityczną wi-dział nie z punktu widzenia walki interesówczy administrowania krajem, ale w katego-riach filozoficznych, jako walkę idei, re-

alizowanie Bożego planu w historii, speł-nianie dziejowego posłannictwa narodu.Problemom walki idei przejawiającej sięw historii poświęcone są też dramatyBrauna, jak wspomniana Europa oraz na-wiązująca do Nie-Boskiej komedii sztukaRewolucja.

W czasie II wojny światowej doprowa-dził do połączenia kilku organizacji pod-ziemnych w jedną o nazwie „Unia” i zostałjej przewodniczącym. „Unia” skupiała wie-le wybitnych postaci inteligencji katolic-kiej. Stwarzała możliwości dyskusji ide-owych, utworzyła Wszechnicę Narodowąoraz Inst. Europy Środkowej, wydawałaczasopisma (m.in. „Kultura Jutra”), zor-ganizowała teatr, z którym związany byłm.in. Karol Wojtyła, późniejszy papież. Miałatakże swoje oddziały wojskowe z własnąwytwórnią granatów, od 1942 r. włączone doAK. W następnym roku „Unia” połączyłasię ze Stronnictwem Pracy (SP). Braunjako członek Zarządu Głównego SP wszedłdo Rady Jedności Narodowej (RJN).

W Powstaniu Warszawskim kierował In-spektoratem Propagandy w Śródmieściu. Poupadku powstania uciekł z niemieckiegotransportu i nawiązał kontakt z podziem-nymi władzami. Po aresztowaniu przywód-ców państwa podziemnego w marcu 1945 r.przejął obowiązki przewodniczącego RJN,a w maju został oficjalnie zatwierdzony natym stanowisku. 27 VI 1945 r. Stefan Kor-boński złożył na jego ręce funkcję p.o. De-legata Rządu na Kraj. Braun był ostatniąosobą na tym stanowisku, a po samorozwią-zaniu Polskiego Państwa Podziemnego pra-cował przy likwidacji Delegatury. Współtwo-rzył Testament Polski Walczącej.

Aresztowany w 1946 r. i zwolniony pokilku miesiącach – został redaktorem „Ty-godnika Warszawskiego”. Ponownie aresz-towany w 1948 r. – w 2-letnim brutalnymśledztwie stracił oko i przeżył dwa atakiserca. W 1951 r. został skazany na doży-wotnie więzienie (prokurator żądał karyśmierci). W więzieniu nie załamał się, pro-wadził wykłady, pisał wiersze, uczył się ję-

30

BRAUN JERZY — BYTNAR JAN

zyków. Zwolniony w 1956 i zrehabilitowanyw 1958 r. działał aktywnie m.in. w warszaw-skim Klubie Inteligencji Katolickiej, a tak-że w Związku Literatów Polskich – ZLP(w 1957 r. został wiceprezesem OddziałuWarszawskiego ZLP). W czasie SoboruWatykańskiego II organizował grupy in-telektualistów przygotowujące materiałyprzekazywane następnie kard. StefanowiWyszyńskiemu. Po długich staraniach uzy-skał paszport (1965) i osobiście wziął udziałw pracach soborowych jako ekspert ds. eku-menizmu. Pozostał na stałe w Rzymie, gdzieżyjąc niezwykle skromnie, publikował pra-ce filozoficzne (m.in. Zarys filozofii Hoene--Wrońskiego) oraz poezje. Odwiedzał też sku-piska polonijne w różnych krajach.

Zmarł 17 X 1975 r. w rzymskim szpitaluna skutek zawału serca. Spoczywa w AleiZasłużonych na warszawskich Powązkach.

Został pośmiertnie odznaczony KrzyżemKomandorskim Orderu Odrodzenia Polski(2006).

W 1924 r. zawarł związek małżeńskiz Hanną Wachal. Nie miał dzieci.

— Braun J. Unia, „Więź” 1985, nr 7–9; Braun K.Jerzy Braun 1901–1975, „Zeszyty Historyczne”1991, nr 98; Korboński S. Polskie Państwo Pod-ziemne, Bydgoszcz 1990; Łętocha R. Oportet vosnasci denuo. Myśl społeczno-polityczna JerzegoBrauna, Kr. 2006 [rozdział 2. tej książki to naj-pełniejsza wydana do tej pory biografia Brauna;książka zawiera także bardzo obszerną bibliogra-fię]; Żychowska M. Jerzy Braun (1901–1975)twórca kultury harcerskiej i „unionizmu”, Tar-nów 2003 [najpełniejsza bibliografia; zawieratakże przedruk zbioru Nasze harce]; taż Har-cerstwo ziemi tarnowskiej, Tarnów 1992.

Marcin Braun

BYTNAR Jan Roman, pseud. Rudy, Ja-nek, Czarny, Krokodyl (1921–1943), harc-mistrz, podporucznik, hufcowy HufcaOchota Chorągwi Warszawskiej SzarychSzeregów (1942) i Hufca Południe Grup

Szturmowych Szarych Szeregów (1942––1943).

Urodził się 6 V 1921 r. w Kolbuszowejna Rzeszowszczyźnie w rodzinie Stanisła-wa (1897–1945, nauczyciela, harcerza I Dru-żyny Rzeszowskiej, legionisty, ciężko ranne-go w bitwie pod Krzywopłotami, twórcypierwszych szkół dla dzieci niepełnospraw-nych, aresztowanego wraz z synem, więź-nia Auschwitz, który zginął podczas ewa-kuacji obozu) oraz Zdzisławy z Rechulów(1901–1994, nauczycielki, w l. 1930–1940kierowniczki Szkoły Specjalnej w Warsza-wie, działaczki Tajnej Organizacji Nauczy-cielskiej, w Powstaniu Warszawskim kierow-niczki poczty powstańczej w Śródmieściu,żołnierza AK, podporucznika). Miał siostręDanutę (1924–2008, architekta, harcerkę14. WŻDH „Białej”, żołnierza AK, zamężnąDziekańską).

Dzieciństwo spędził we wsi Niekłań naKielecczyźnie. Uczęszczał do szkoły po-wszechnej w Piastowie pod Warszawą(1926–1930), a później do 1931 r. przy ul.Zagórnej 9 w Warszawie. Następnie roz-począł naukę w klasie matematyczno-fi-zycznej Gimnazjum i Liceum im. StefanaBatorego (1931–1939). Tam zaprzyjaźniłsię z Alkiem Dawidowskim i TadeuszemZawadzkim. Od 1933 r. należał do 23. War-szawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesła-wa Chrobrego, zwanej od koloru chust„Pomarańczarnią”. Był w zastępie „WilkówMorskich”. Przyrzeczenie harcerskie złożyłw kwietniu 1934 r. i zdobył kolejno stopieńwywiadowcy (1935), ćwika (1936), harcerzaorlego (1937) i harcerza Rzeczypospolitej(1938). Zdobył również 32 sprawności. Od1936 r. pełnił funkcję przybocznego. Zor-ganizował też drużynę harcerską w szkolepowszechnej przy ul. Zagórnej. Tzw. małąmaturę złożył w 1937 r., a maturę kończącąnaukę w liceum w 1939 r., po czym zdałegzamin konkursowy na Polit. Warsz.

Po wybuchu wojny i tułaczce września1939 r. wstąpił do koła samokształceniowe-go „Gromada” oraz rozpoczął działalnośćw konspiracyjnej organizacji PLAN, jed-

31

BYTNAR JAN

nej z pierwszych organizacji podziemnychw Polsce (należał do niej od październikado grudnia 1939). Był autorem pierwszejnalepki, którą członkowie PLAN umiesz-czali na plakatach niemieckich obwiesz-czających unicestwienie P