Hayata Hazir Gencler - BOYNER YAYINLARI · Bu kitab›n ortaya ç›kmas›na çok kiﬂinin deste¤i ve tavsiyesi büyük katk›da bulundu. Miles Harmon araﬂt›rma asistan›m

HAYATA HAZIR

GENÇLER YET‹fiT‹RMEK

Dr. Mel Levine

ÇeviriZeliha Babayi¤it

Hayata Hazir Gencler 12/21/05 10:17 AM Page 3

BOYNER YAYINLARI

Eski Büyükdere Caddesi, Park Plaza 22, Maslak- ‹stanbulTel: (212) 345 09 00

e-mail: [email protected]

Boyner Yay›nlar›’n›n izni olmaks›z›nk›smen veya tamamen iktibas edilemez

Türkçe yay›n haklar› Akçal› Telif Haklar› Ajans› taraf›ndan sa¤lanm›flt›r.

Orjinal Ad›: Ready or Not, Here Life Comes

Copyrihgt©2005 Simon &Schusterby Learning Ways, Inc.

1. Bas›m: Kas›m 2005 ‹stanbulISBN: 975-7004-49-9

ÇEV‹REN: Zeliha Babayi¤it

Genel Yay›n Yönetmeni: Gülflen HeperKapak: Rafineri Reklamc›l›k

Dizgi, Bask› ve Cilt: Altan Matbaa Ltd.


Bir Uzman Psikolog gözüyle doland›m kitab›n her sat›r›n-da... Uygun yerlerde elimden geldi¤ince katk›da bulunmaya ça-l›flt›m.

Ebeveynler için müthifl bir yol gösterici, destekleyici... Yeniyetiflkinler içinse kendilerini bulma, cevab›n› bilemedikleri so-rular› yan›tlama, yaflamak istedikleri hayat› keflfetme f›rsat› bukitap.

Zevkle okuman›z ve yaflam›n›za yans›tman›z dile¤iyle...

Uzman Klinik PsikologAyflegül Kalem*

* Bu kitap, bir uzman gözüyle Sn. Ayflegül Kalem taraf›ndan gözden geçirilmifl ve gereklidüzeltiler yap›lm›flt›r.



‹Ç‹NDEK‹LER

Önsöz 11Teflekkür 13Girifl 15

1‹fiTE HAYAT GEL‹YOR

Hayata Yeni At›lan Yetiflkinler Kariyerlerine 17-34Nas›l Haz›rl›ks›z Olurlar ?

Birinci K›s›m – HAZIRLIKSIZ OLMAK

2ERGENL‹K DÖNEM‹NDE SIKIfiIP KALAN YEN‹ YET‹fiK‹NLER 37-56

Ergenli¤e Veda Edilmedi¤inde

3B‹R ZAMANLAR SAYGI DUYULANLAR 57-72

‹doller Devrildi¤inde

4DO⁄RU YOLDAN SAPANLAR 73-92

Yanl›fl Yola Girildi¤inde

5BEY‹N ‹HMAL‹N‹N KURBANLARI 93-116

Zihinler Borçlu Kald›¤›nda


‹kinci K›s›m – BÜYÜMEN‹N YOLLARI

6HÜNERL‹ ÇÖMEZLER 117-136

Baflar›l› Bir Bafllang›c› Gerçeklefltirmek

7‹ÇSEL YÖN 137-164

Kendilik Bilgisini Derinlefltirmek

8YORUMLAMA 165-190D›flsal ‹çgörüleri Bilemek

9ENSTRÜMANTASYON 191-230

Zihnin Alet Kutusunu Donatmak

10ETK‹LEfi‹M 231-256

Kifliler Aras› Becerilerde Ustalaflmak

Üçüncü K›s›m – Z‹H‹N BÜYÜTÜCÜLER

11EBEVEYNLER 259-282Do¤ru Kar›fl›mlar› Sa¤lamak


12E⁄‹T‹MC‹LER 283-314

Hayata Haz›rl›k Okullar›n› Sunmak

13ERGENLER 315-328

Deneyimler Yaflamak

14HAYATA ATILAN YEN‹ YET‹fiK‹NLER 329-352

Geriden ‹leriye Bakmak

Sonsöz 353Kaynaklar ve Tavsiye Edilen Kitaplar 355



11

ÖNSÖZ

Bir anne, baba ya da ö¤retmenin bana çocuklar› için, “Yir-mili yafllar›na gelince nas›l biri olacak?” sorusunu sorduklar›-n› gerçekten hiç hat›rlam›yorum. Ama sürekli olarak bunu dü-flündüklerini, içten içe merak ettiklerini ve endifle duyduklar›n›biliyorum. Otuz y›ldan uzun bir süredir kendi beyin donan›m-lar›yla mücadele eden çocuklar› ve ergenleri tedavi eden bir pe-diyatrist olarak flunu fark etmeye bafllad›m ki geliflmekte olanher çocuk için esas konu, nas›l birine dönüfltü¤ü ya da dahaaç›k bir flekilde belirtecek olursak büyüdü¤ünde nas›l biri ola-ca¤›d›r.

Okul y›llar› yolculu¤u s›ras›nda say›s›z çocu¤a efllik ettim veortaya ç›kan çeflitli sonuçlara tan›k oldum. Onlarla tan›flma vegenç yetiflkin hayat›na do¤ru ilerlerken onlardan bir fleyler ö¤-renme f›rsat› buldum. fiimdi zihnimin, baz› çocuklar›n nedenve nas›l di¤erlerinden farkl› geliflti¤i sorusuyla meflgul oldu¤u-nu görüyorum. Özellikle çok iyi olmayanlar› düflünüyor, ço-cuk ve ergenken onlar için neleri farkl› yapabiliriz sorusununcevab›n› merak ediyorum.

Son y›llarda e¤itim hayat›ndan çal›flma hayat›na geçifle ha-z›rl›kl› görünmeyen bireylerin -ki bunlar›n say›lar› çok fazla-içinde bulundu¤u açmazla serseme dönmüfl durumday›m.Ça¤dafl kültürümüze has olan ve e¤itim uygulamalar›m›za yer-leflmifl bulunan çeflitli faktörlerin çocuklara zarar verdi¤ini dü-flünmek için geçerli nedenlerim var. Bu faktörler, zihinsel gelifl-meyi engelliyor ve geliflen zihinlerin, üretken ve yetenekleriniortaya koyabilecekleri yetiflkin hayatlara geçmelerinde haz›r-


12

l›ks›z olmalar›na neden oluyor. ‹fl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤› (ifl hayat›na karfl› haz›rl›ks›z olma)

ad›n› verdi¤im olgunun çeflitli biçimlerini ve görüntülerini kefl-fetmede di¤er uzmanlara destek olabilmek için bu kitab› yaz-maya karar verdim. Ayn› zamanda, flu anda s›k›nt› ve flaflk›n-l›k içinde k›vranan, aç›k bir kimlik ve yön hissi olmayan gençyetiflkinlerden almam›z gereken dersleri de dikkatle gözden ge-çirmek istiyorum. Bu konuda, büyük ölçüde klinik deneyimle-rime ve ilgili araflt›rma literatürünü okumufl olmama güveniyo-rum. Buna ek olarak araflt›rma asistan›m Miles Harmon veben bir mülâkat formu oluflturduk. Miles, yirmili yafllar›ndaolup kendilerini tan›mlamak için mücadele eden bir grup bire-yin yaflad›¤› ilk y›llar›, deneyimleri ve karfl›laflt›klar› zorluklar›ö¤renmek için bu formu kulland›. Bu mülâkatlardan elde edi-len ifadeler de her bölümün bafll›¤›nda aynen kullan›ld›.

Bu kitap daha büyük bir yafl grubuyla ilgili olmas›na ra¤-men bir pediyatristin bak›fl aç›s›yla yaz›ld›. Bu toplanan bilgi-lerin, ebeveynlere, e¤itimcilere ve politikac›lara çocuklar›m›z›e¤itti¤imiz ve yetifltirdi¤imiz yöntemleri yeniden düflünmeleriiçin bir uyar› olmas›n› umuyorum. Ayr›ca, ilgili okurlar›n, iflhayat›na bafllamaya haz›r olmayan genç nüfusun geliflimini et-kileyebilecek olumsuz çevresel/kültürel etkileri, yanl›fl yönlen-dirilmifl ebeveyn önceliklerini ve trajik biçimde yanl›fl anlafl›l-m›fl beyin farkl›l›klar›n› giderebilece¤imiz yollar› düflünmeleri-ni de diliyorum. Hayat bu gençlere do¤ru h›zla yaklafl›yor.E¤er haz›r olmalar›na yard›m etmek için güncellefltirilmifl stra-tejileri uygulamada baflar›s›z olursak, hayatta sadece bulabil-diklerini al›p, hak ettiklerinden daha az›yla yetinmek zorundakalacaklar!

Mel LevineHayvan Koruna¤›Rougememont, Kuzey CarolinaEylül, 2004

ÖNSÖZ


13

TEfiEKKÜR

Bu kitab›n ortaya ç›kmas›na çok kiflinin deste¤i ve tavsiyesibüyük katk›da bulundu. Miles Harmon araflt›rma asistan›molarak çal›flt›. Gelecekte bir hekim olarak pek çok kifliye flifaverece¤ini düflündü¤üm Miles çok de¤erli kaynak araflt›rmas›-n› gerçeklefltirdi ve hayata yeni at›lan bu genç yetiflkinlerle ol-dukça bilgilendirici mülâkatlar yapt›.

Ofis personelimden Pam MacBane ve Janet Furman’›n müt-hifl yard›mlar› için teflekkür etmek istiyorum. Ayr›ca biyografi-lerinin ilk sayfalar›na dal›p oralardan bir fleyler ö¤renmemeizin veren, y›llar boyunca takip etti¤im çok say›da kahramanhastama da teflekkürlerimi sunar›m. Bu kitapta Simon&Schus-ter’daki editörüm Bob Bender’›n ve bana daha az sözcükle çokdaha fazla fley söylemeyi ö¤retmek için çok çal›flan meslekta-fl›m Ruth Fecych’in ö¤ütlerinden de çok yararlan›ld›. HayataHaz›r Gençler Yetifltirmek’in do¤umunda ve gelifliminde yar-d›mc› olan dahi telif haklar› temsilcim Lane Zachary’ye de te-flekkür borçluyum.

Mütevelli heyeti ve personelinin, farkl› ö¤renme seviyeleri-ne sahip çocuklar›n (asl›nda bütün çocuklar›n) yanl›fl yorum-lanmas›n› ve yanl›fl yönlendirilmesini önleme çabas›nda pahabiçilmez müttefiklerimiz olan, kâr amac› gütmeyen, ola¤anüs-tü bir enstitü olan All Kinds of Minds’›n [Her Türlü Zihin] ba-flar›lar›ndan dolay› da son derece memnunum . CEO’muzMark Grayson ve COO’muz Mike Florio, Schools Attuned’unulusal direktörü Mary Dean Barringer ve Ö¤renci Baflar› Prog-ramlar›m›z› yöneten Paul Yellin’e minnettar›m. Yönetim kuru-


14

lunda baflkan yard›mc›s› olan Charles Schwab ve yönetim ku-rulu baflkan› Bob Eubanks, yapmaya çal›flt›¤›m›z fley konusun-da vefal› yard›mc›lar›m›z oldular ve benim kariyerim kadar bukitaba da büyük katk›lar› dokundu. Jeff Low, Tom Gray ve AllKinds of Minds ve Center for Development and Learning’in[Geliflim ve Ö¤renme Merkezi] enformasyon teknoloji birimin-deki yetenekli kadrosunun bu çal›flmaya büyük katk›s› dokun-du.

Kuzey Carolina Üniversitesi T›p Fakültesi ve Kuzey Caroli-na kanun yapma kurulu, ö¤renmede farklar› olan bireylerinyan›nda yer al›yor ve bizim çabam›z› da yürekten destekliyor.Vali Mike Easley, Senatörler Tony Nard ve Marc Basnight veKuzey Carolina Devlet Okullar› E¤itim Komisyonu Baflkan›Howard Lee çocuk savunucular› olduklar›n› göstermeye de-vam ediyorlar. Kuzey Carolina Üniversitesi Rektörü CharlesMoeser’in verdi¤i cesaret ve gösterdi¤i bilgeli¤i de çok takdirediyorum.

Hayata Haz›r Gençler Yetifltirmek’i çok özel merhum o¤lu-na adad›¤›m, yak›n arkadafl›m ve üvey kardeflim Dr. Bill Cole-man’a özel teflekkürlerimi sunuyor ve duygular›n› derindenpaylaflt›¤›m› belirtmek istiyorum. Ben yaz›p dünyay› dolafl›rken kazlara, efleklere ve çok sevdi¤imHayvan Koruna¤›ndaki di¤er bütün hayvanlara titizlikle ba-kan David Taylor’›n becerikli yard›m› olmasa bu kitab› yaz-mam mümkün olmazd›.

En son ve en fazla da sürekli anlay›fl, bilgi ve parlak tavsiyekayna¤› olan kar›m Bambi’ye çok fley borçluyum. Onun yard›-m› ve sevgisi olmasa ben hâlâ hayata at›lmakta olan yeni biryetiflkin olurdum.

TEfiEKKÜR


15

G‹R‹fiDudley Finch’in ‹ç Monolo¤u

Galiba bir yerlerde yoldan ç›km›fl olmal›y›m. Büyürken ya-flad›¤›m an içinde bir fleyler yaparken o kadar iyi zaman geçi-riyordum ki gelecek diye bir fley yoktu sanki. Geriye ve ileriyehiç bakm›yordum.

Lisede sürekli B ve C al›rd›m. Özel biri de¤ildim, ama hiç-bir zaman iflleri de berbat etmezdim. Oldukça ak›ll› olmal›y-d›m, çünkü deli gibi çal›flmak zorunda olmadan bütün dersler-den geçerdim, ama yapt›¤›m hiçbir fleyle özel olarak ilgilen-mezdim. Spor düflkünü de¤ildim. ‹nek de de¤ildim. Galiba sü-kûneti bozmuyor ve ailem için problem yaratm›yordum. Amaonlara gururlanacaklar› fazla bir fley de vermiyordum. Bofl za-manlar›m›n ço¤unu d›flar›da arkadafllarla tak›larak, televizyo-nun karfl›s›nda oturarak, yatakta müzik dinleyerek veya bilgi-sayar oyunlar› oynayarak, ama ço¤unlukla cesaretim k›r›k birflekilde geçirirdim.

Üniversite çok e¤lenceliydi. Arkadafllar›m süperdi. Dersle-rimde iyiydim ve nihayet kendimi buldu¤umu düflünüyordum.Her neyse, iflte flimdi buraday›m; bir y›l önce hiçbir özelli¤i ol-mayan bu üniversiteden mezun oldum. Alan›m› birkaç kez de-¤ifltirdim ve sonunda kendimi iletiflim okurken buldum, ne deolsa iletiflim okumak için roket bilimcisi olmak gerekmiyordu.fiu an gerçekten hofluma giden bir ifl bulmada zorluk çekiyo-rum. Ama en az›ndan bir iflim var; baz› arkadafllar›m›n ifli bileyok. Ionic Enterprises, benden ço¤unlukla veritabanlar› olufl-


G‹R‹fi

16

turmam› istiyor; bunun iletiflimle fazla bir ilgisi olmad›¤›n› bi-liyorum, ama bu zaten benim hayat hikâyem: hiçbir fley birbi-riyle alakal› de¤il gibi.

‹flim çok s›k›c› olabiliyor, ama ne yapmak istedi¤imi de tamolarak bilemiyorum. Maafl›m harika de¤il, ama idare eder.New Jersey’e geri dönüp annem ve babamla yaflamaya baflla-d›m. San›r›m çok flansl›y›m, çünkü beni hiç rahats›z etmiyor-lar; zaten kendilerinin de bir sürü problemi var. Bense gidecekbir yeri olmadan ortal›kta dolafl›p duruyor gibiyim. Neredeyseyirmiüç yafl›nday›m ve bundan sonra ne yapaca¤›m konusun-da bir fikrim yok. K›z arkadafl konusunda pay›ma düfleni ya-flad›m, ama ciddi bir fley yok. Kariyer aç›s›ndan hiçbir fleyumut verici ya da ilginç görünmüyor. Arkadafllar›m, kabilemolmasa ne yapard›m bilmiyorum, ama hepsi evlenmeyle ya dabaflka bir yerlere gitmeyle ilgileniyor gibiler. Bazen geriye birtek benim kald›¤›m› düflünüyorum. Derinlerde, çok derinlerdemutsuzum galiba, ama göstermiyorum. En çok da korkuyo-rum, yani gerçekten korkuyorum. Büyük bir boflluk hissediyo-rum ve e¤er baflka bir fley olmazsa ne yapar›m diye korkuyo-rum. Kimse yirmiüç yafl›mda hayat›m›n nas›l olaca¤› konusun-da beni uyarmad›. Böyle hislere haz›r de¤ildim, ama art›k bukonuda bir fleyler yapmaya haz›r›m. Hayat›m›n kontrolünü elealmaya ve ona gerçek bir anlam yüklemeye haz›r›m. Bunu na-s›l yapaca¤›m› bildi¤imi sanm›yorum, ama haz›r olma konu-sunda kesinlikle haz›r›m. Ama acaba gerçekten haz›r m›y›m?


17

1‹fiTE HAYAT GEL‹YORHayata Yeni At›lan Yetiflkinler,

Kariyerlerine Nas›l Haz›rl›ks›z Olurlar ?

Hayat, aç›k denizlerdeki gibi a¤›r dip ak›nt›lar›yla akar;okul öncesi dönem, ergenlik ve alt›n y›llar denilen ilerki hayataras›ndaki dalgalarla çalkalan›r. Gelen her ça¤, eflsiz s›k›nt›larve bask›lar›n yan› s›ra kendine has zorluklar› ve f›rsatlar› daberaberinde getirir. Kifli bir sonraki dalgay› aflmak, hayat›nilerki dönemlerinin gizli veya aç›k gereksinimleriyle bafl etmekiçin donan›ml› olabilir de olmayabilir de.

En zorlu dönemlerden biri, ifl hayat›n›n bafllang›ç aflamala-r›d›r. Okuldan kariyer y›llar›na uzanan bu dönem, nadiren ay-r› bir dönem olarak görülse de aflmas› en zor olan›d›r. Bunlarhayata at›lma y›llar›d›r; hiçbir fleyden flüphelenmeyen çok say›-da kurban alan çok önemli bir aflamad›r. Asl›nda ço¤u insanemekliliklerine, çal›flma hayatlar›na haz›rland›klar›ndan dahaiyi haz›rlan›r! Baz›lar› için hayata at›lma y›llar› liseyi b›rakt›k-

Okul hayat›ndan ifl hayat›na geçiflte ne beklemem gerekti¤ini bildi¤imi sanm›-

yorum. Lisedeyken hep çal›flt›m; her zaman çal›fl›p para kazand›m. Annem ba-

bam mutlaka çal›flmam› istiyorlard›, ama ayn› zamanda çok fl›mar›kt›m, Bu

yüzden hiçbir zaman çal›flma hayat› konusunda gerçekten bir fikrim olmad›. Yu-

vadan ayr›l›p gerçek dünyaya girmek ve her fleyin icab›na bakmak zorunda kal-

mak ac›mas›zca ve büyük bir de¤ifliklikti. Neyin ne kadara mal oldu¤u, paran›n

de¤eri ve parayla yap›p yapamayaca¤›m›z fleyler konusunda haz›rl›ks›zd›m.

S.R. yafl 27

Hayata Hazir Gencler-1 12/21/05 10:18 AM Page 17

‹fiTE HAYAT GEL‹YOR

18

lar› onalt› veya onyedi yafllar›nda bafllar. Di¤erleri için bu dö-nem, örne¤in plastik cerrahi uzmanl›¤›n› takiben yirmidokuzyafl›na kadar bafllamayabilir.

Yirmili yafllardaki pek çok insan, terk edildi¤ini ve ›st›rapçekti¤ini hisseder. Bu gençler benlik-de¤erlerini sorgulamayabafllarlar ve kariyer seçimlerinde ya da acemiler olarak gös-terildikleri ifllerde korkunç hatalar yapmaya müsaittirler. Lise-den hemen sonra, üniversitede, ifl arama s›ras›nda veya kariye-rin bafllar›nda ortaya ç›kabilen ve benim ifl-hayat›na haz›rl›k-s›zl›k diye adland›rd›¤›m bir durum yüzünden ac› çekerler. Hayata at›lma döneminin uzunlu¤u birkaç y›ldan on y›la veyatabii daha fazla belirsizli¤e ve hakl› s›k›nt›lara ba¤l› olarakuzayabilir. Baz› yeni yetiflkinlerin sabit bir ifle bafllamalar› di-¤erlerinden daha uzun sürebilir. Baz›lar› bafllamay› hiç bitire-mez; tekrarlanan yanl›fl bafllang›çlar veya sürekli rota de¤ifltir-meleri yüzünden bir kariyere do¤ru ilerleyemezler. Durmadanbafllar ve duraklarlar! Kimileri ifl seçimlerinde engellendikleri-ni hissederler, oysa bu arada baz› arkadafllar› kendilerine ensevdikleri spor çoraplar› gibi rahat bir flekilde uyan ifl rollerinihiç çaba harcamadan ve amaçlar›na uygun bir flekilde üstlenir-ler.

Elbette ki ifl hayat› insan›n tek hayat› de¤ildir! Aile hayat›,belki ruhani hayat, cinsel hayat, sosyal hayat ve bunlar›n yan›s›ra hayat›n di¤er parçalar› bir uyum içinde hareket eder vebazen ifl hayat›yla çat›flma halinde olabilir. Ama bu kitab›n ko-nusu sadece ifl hayat›d›r. ‹nsanlar büyük ölçüde yapt›klar› fley-lerdir. Ama flunu unutmamal›y›z ki, iflteki hayat, gündelik va-roluflun say›s›z yönünden etkilenir ve ayn› zamanda onlar› et-kiler.

‹fl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤› salg›n›n›n tam ortas›nda bulunuyo-ruz, çünkü insan› telafla düflürecek kadar çok say›da yeni yetifl-kin, zihinleriyle kariyer yönleri aras›nda iyi bir uyum yakala-yam›yor. Bu acemi kad›n ve erkekler denize dökülmüfl petroleyap›flan deniz kufllar› gibi olduklar› yerde s›k›fl›p kal›yor, uy-


HAYATA HAZIR GENÇLER YET‹fiT‹RMEK

19

gun bir kariyere do¤ru uçam›yorlar. Baz›lar› daha kanatlar›n›ç›rpma f›rsat› bulamadan sakatlan›yor; di¤erleri daha yolunbafl›nda bafl afla¤› düflüyorlar. Yollar›n› bulamad›klar› için hiç-bir yere gitmiyorlarm›fl veya gidecek bir yerleri yokmufl gibihissediyorlar.

Onsekiz, yirmi, yirmibir, hatta yirmidokuz yafl›nda olup iflhayatlar›nda ne yapmak istedikleri konusunda hiçbir fikirleriolmayan, umut vaat eden genç insanlar›n s›zlanmalar›n› dinle-yip, nemli gözlerini seyrettim. Baz›lar› yapacaklar›n›n kendile-rine hep aç›kça söylenmesine ve programlanmas›na al›fl›kt›lar.Bunun sonucu olarak da kendileriyle ilgili önemli kararlar›vermede zorluk çekiyorlard›. Di¤erleri hangi hedefe yönelmekistediklerini biliyorlard›, fakat daha sonra mesleki kazançlar›çekicili¤ini kaybetmiflti; büyük iflletme, motor tamiri, hukukveya akademik hayat aflk›, reklâm› yap›ld›¤› gibi ç›kmam›flt›.Çal›flmak e¤lenceli de¤ildi; veya tekrarlardan ibaretti (“s›k›c›y-d›”); y›¤›nlarca küçük ayr›nt›yla ve s›radan ifllerle -homurdan›-lan ifllerle- u¤raflmay› gerektiriyordu. Belki de bu durum, gençyetiflkinlerin hofllanmad›¤› veya sayg› duymad›¤› insanlara yal-taklanmalar›n› gerektiriyordu. Mülâkat yapt›¤›m›z kiflilerdenbiri bu durumu flöyle ifade etmiflti, “Geçifl için bir haz›rl›k ya-pabilece¤inizi sanm›yorum. Yirmibir y›l boyunca istedi¤iniziyapt›ktan sonra, kimse size hayat›n›z› kazanmak için her günsaat sekizde kalk›p ifle gitmenin, böylece hafta sonlar› istedi¤i-nizi yapabilmek için elinizde k›rksekiz saatiniz olmas›n›n neyebenzeyece¤ini söyleyemez!” Ac› gerçekle yüz yüze gelindi¤indedaha önceki bütün idealizm çöker.

Baz› sab›rs›z, tecrübesiz elemanlar yollar›n› tamamen yanl›flnedenlerle seçerler. Baz›lar› o yolculu¤un hedefinin ne oldu¤u-nu tamamen anlamadan uzun ve maceral› kariyer yolculu¤unabafllar. Kimse onlara difl hekimli¤i okulunun ya da difl hekim-li¤i çal›flmas›n›n gerçekten ne gerektirdi¤ini söylememifltir; ve-ya e¤er söylediyse bile belki de bunu duymaya haz›r de¤iller-dir. Baz› di¤er genç yetiflkinler, kaçmak istedikleri ama kendi-



20

lerini zincirlenmifl hissettikleri ifllere ba¤l› halde bulmufllard›r.Belki maafllar› iyidir veya geri dönmek çok zor veya riskli ola-cakt›r ya da baflka hiçbir ifl daha iyi görünmemektedir. Sonolarak, yetiflkinli¤in garip zorluklar›na veya ac›lar›na al›fl›k ol-mayanlar vard›r. Belki mevcut yetenekleri flu andaki ilgilerineuymuyordur. En çok istedi¤iniz fleyi kötü yap›yorsan›z bafl›n›zdertte demektir. Baz› insanlar›n yararlanmay› düflünmediklerigüçlü yönleri ve bütün zay›fl›klar›n› ortaya ç›karan ilgi alanla-r› vard›r.

Bütün bu örneklerde, y›llar süren okul e¤itimi ve ebeveyn-lik, o kaçak hedefi, yani ifl-hayat› haz›rl›¤›n› tamamen atlam›fl-t›r. Mezunlar›m›z›n pratik yetenekleri, al›flkanl›klar›, gerçekdünya bilgileri ve bir kariyere bafllamak için gereken zihin ya-p›lar› eksik olabilir. Ebeveynleri ve ö¤retmenleri onlar› isteme-den düfl k›r›kl›¤›na u¤ratm›flt›r. Yetiflkinlik onlar› pusuya dü-flürmüfltür; yetiflkinli¤in talepleri onlar› haz›rl›ks›z yakalam›fl-t›r. Yine de zaman yerinde durmaz: Gençler haz›r olun ya daolmay›n, ifl hayat› geliyor!

Hayat›n ‹lk Dönemleri

Yetiflkin çal›flma hayat›na geçifl s›ras›nda s›k›fl›p kald›¤›n›hisseden bireyler, bu ç›kmaza çeflitli yönlerden yaklafl›rlar. Ço-¤u, kuflkulu olmakla birlikte sayg› gören çok yönlülük özelli¤i-ni sergilemeye yönelik, egoyu sarhofl eden baflar›lar›n sald›r›s›-na u¤ram›fl etkileyici ö¤rencilerdir. Bu alt›n k›zlar ve o¤lanlar-ergen dilinde kullan›lan anlam›yla son derece cool•, akademikaç›dan baflar›l›, sporcu, politik konularda uyan›k ve çekici- bu-lunduklar› desteklerinden yuvarlanma e¤ilimindedirler. Çokyönlü olufllar›, yetiflkin çal›flma hayat›n›n karmafl›k ve dar gö-rüfllü düzenine ayak uydurmalar›n› zorlaflt›r›r. Di¤erleri ise,zorlu akademik, atletik veya sosyal taleplerle savafl›rken okulusürekli olarak geriden-gelen bir savafl haline getiren nörogeli-flimsel ifllev bozukluklar›ndan yak›n›rlar. Ço¤u terbiyeli ve uy-

• Çok güzel, enfes, mükemmel, s›k› [Ç.N.]



21

sal çocuklard›r, talepler aç›kça ifade edildi¤i takdirde beklenti-leri yerine getirebilirler. Baz›lar› çal›flkanken, di¤erleri okuldabaflar›s›z olur ve baflar›s›zl›¤a al›fl›rlar. Hayatlar›n›n ilk dönem-leri ister rahat isterse zor olsun bu acemi yetiflkinler, hali haz›r-da kendilerini afallam›fl ve anlafl›l›r flekilde endifleli hissederler. Bu açmaz, bu yafl grubu üyelerinin bafl›na her zaman bela olu-yor muydu? Yoksa artan oranda mutsuz gezginle art›k daha faz-la m› karfl›lafl›yoruz? Hiç kuflkusuz, yetiflkinlerin çal›flma haya-t›na geçifli, yaflam›n en cesaret k›r›c› dönemlerinden biridir. Amagüçlü bir flekilde hissediyorum ki, kariyere-haz›r olmayan yetifl-kin nüfusumuz gittikçe art›yor ve bu art›fl insan› telafla düflüre-cek bir h›zda -bulafl›c› bir hastal›k gibi gerçeklefliyor.

Ortam: ‹fl Hayat›na Haz›r Olmay› Etkileyen Ça¤dafl Faktörler

Modern dünya kültürü, çal›flma-hayat› yolu boyunca kaybol-mak ya da pusuya düflmek için pek çok ortam sa¤lar. Genç ye-tiflkinler, ailelerinin daha yafll› üyelerinin bildi¤inden çarp›c›derecede farkl› ifl tan›mlar›yla karfl›lafl›rlar. Bir aile içindekimevcut rol modelleri tehlike alt›ndaki türlerdir. Genç bir insanannesi ya da babas›yla ayn› ifle girse bile, iflin flu anki rutinleri-nin ve gereksinimlerinin anne babas›n›n karfl›laflt›klar›na hiçbenzememe ihtimali çok yüksektir. T›p ya da hukuk alan›ndaçal›flmak veya aile çiftli¤iyle ilgilenmek bugünlerde tamamenfarkl› bir anlam tafl›r. Bu arada, yeni yetiflkinler önceden tah-min edilemez oldu¤u kadar anlafl›lamaz da olan ekonomik birdünyayla karfl›laflmak zorundalar. Hayata yeni at›lan bir yetifl-kin, bugünün sisli istihdam tahminlerinde nas›l bir ifl güvenli¤iarayabilir? Pek de iyi de¤il.

Biz, ayn› zamanda anne ve babalar›n kendi çocuklar›ndan,özellikle ergenlik ça¤›ndakilerden, aç›kça korktu¤u bir ça¤dayafl›yoruz. Ergenler genellikle ailedeki gücü ellerinde tutarlar,çünkü kullanabilecekleri pek çok silah vard›r (uyuflturucu, al-kol, dövme, anoreksiya, intihar düflünceleri, okul b›rakma).Ebeveynler ellerinde olmadan çocuklar› büyüdükçe aralar›nda-



22

ki iliflkinin gittikçe daha da k›r›lgan olmas›ndan korkarlar. Bukorku k›smen iki ebeveynin de çal›fl›yor olmas›ndan kaynakla-nan suçluluk duygusuna ve çocuklar›na yeterli ilgiyi gösterme-diklerine dair hissettikleri endifleye dayan›r. Baz› ebeveynlerçocuklar›n›n onay›n› o kadar umutsuz flekilde isterler ki, ço-cuklar›n›n sürekli olarak e¤lendi¤inden, herhangi s›k›nt›l› birdurum ya da zorluktan korundu¤undan emin olmak için çokçaba sarf ederler. Örne¤in, e¤er ö¤renci belirli bir ö¤retmenlezorluk yafl›yorsa ebeveyni müdürü arama ya da problemi ço-cu¤un yerine çözmek amac›yla müdahale etme e¤ilimindedir.O zaman da, her biri kariyer için esas olan stratejik çat›flma çö-zümleme, stresle bafla ç›kma, müzakere etme ve problem çöz-me becerilerini ö¤renme f›rsat› çocu¤un elinden al›nm›fl olur.

Ço¤u çocuk ve ergen, hedefindeki kendini-gerçeklefltirmeu¤runa sab›rl›, azimli, sürekli bir zihinsel çaba içine girme vehazz› geciktirme becerisi yerine, an›nda verilen ödüllere önemveren bir kültürün içinde bulunduklar›ndan onlar› çal›flma ha-yat›ndaki dayan›kl›l›¤a haz›rlayan bir beceriyle donat›lmam›fl-t›r. Buna ek olarak, e¤er çocuk, h›zl› bilgisayar oyunlar›, k›samesaj ve kahkaha efektleri ve bir anda sonu tahmin edilebilirhikâyelerle dolu basmakal›p TV programlar›yla beslenmiflseçal›flma hayat› son derece zor gelebilir. Baz› durumlarda, top-lumumuzun spor saplant›s› çocu¤un beyin çal›flma kapasitesi-ni s›n›rlayabilir.

Ya bir çocuk, onu biçimlendiren hayat› süresince yetiflkinle-rin hayat›na çok az ilgi göstermiflse ne olur? Bu çocuk, hiçbirzaman yetiflkinlik ö¤rencisi olmam›flt›r. Neredeyse yaln›zca di-¤er çocuklarla ve akranlar›yla özdeflleflmifltir; hayran oldu¤utek yetiflkin, gürültücü e¤lence arkadafllar› veya afl›r› iri sporcuidollerdir. Çocuk daha sonraki hayat› ya da herhangi bir kari-yer yolu hakk›nda fazla düflünmemifl olabilir, sonuç olarak dayetiflkin rol modelleriyle özdeflleflmede baflar›s›z olur. Ça¤›m›z-daki çocuklar için yayg›n olan e¤ilim, çocuklar›n kendilerineço¤unlukla akranlar›n› model olarak almas›d›r. Bu durum, ka-



23

riyere giden yol haritalar›n› okumalar› gerekti¤inde genç yetifl-kinleri kör edebilmektedir. Gencin, ard›ndan ne gelece¤ine da-ir bilgisinin olmad›¤› durumlarda ergenli¤i bitirmek zor bir iflolabilir. Bu yüzden pek çok genç f›rsatç› olmaya zorlan›r; ça-l›flmalar› gerekti¤inde ne tür ifl mevcutsa onun pefline düflerler.Bir kariyere sokulmaya çal›fl›rlar.

Alexandra Robbins ve Abby Wilner, Quarterlife Crisis adl›kitapta flu gözlemde bulunuyorlar, “Yeni sorumluluklar, yeniözgürlükler ve yeni seçimler kas›rgas›, yirmi y›ll›k okul s›¤›na¤›n-dan yeni ç›kan biri için ezici olabilir.” Hayata yeni at›lan yetifl-kinler afla¤›da s›ralanan, çal›flma hayat›n›n ilk dönemlerinin aitönemli gerçeklerinden baz›lar›na tamamen haz›rl›ks›z olabilir.

DESTEKLEY‹C‹ GERÇEKLER

• Hayata yeni at›lan yetiflkinler, hayatlar› onlara her zamançekici fleyler ve e¤lenceler sunarken, tek bir ilgi alan›na ves›n›rlay›c› çal›flma ortam›na kendilerini adamadazorlanabilirler.

• Her zaman y›¤›n›n en alt›ndan bafllamalar› gerekir ki egoyuflifliren lise son y›l›ndan sonra bu çok zor olabilir.

• ‹flleri beklediklerinden daha s›k›c› ve çok daha az e¤lenceliolabilir; önceden tahmin ettiklerinden daha fazla önemsizve s›radan görevler yapabilirler. ‹flin bu kadar çok çal›flmak anlam›na geldi¤ini düflünmemifllerdir.

• Art›k test sonucu ve karne alm›yorlard›r, bu yüzden nas›l olduklar›n› anlamalar› zor olabilir.

• ‹fl piyasas› kötü oldu¤unda vazgeçilebilir olduklar›n›hissederler.



24

• ‹flteki rekabet kamufle edilebilir, ama e¤lenceli yüzeyin alt› rekabet kaynamaktad›r. Profesyonel k›skançl›k çok fazla olabilir.

• En yak›n meslektafllar› ayn› zamanda en büyük rakipleri olabilir.

• ‹fl yerinde sinsi (veya hatta aç›kça) ayr›mc›l›k kurban›olabilirler; bu ayr›mc›l›k ›rk, cinsiyet, etnik köken veyabedensel boyutlarla ilgili olabilir ya da s›rf genç olduklar› için haks›zl›¤a u¤rayabilirler.

• Kariyer seçimlerinin ilk romantik par›lt›s› kaybolabilir ve uzun süre boyunca bu ifle ba¤l› kalmay› isteyipistemediklerinden kuflku duyabilirler, ama belki de baflka ne yapabileceklerinden veya yapmalar› gerekti¤inden eminde¤ildirler.

• Yapt›klar› iflin gerçek konusu ak›llar›ndan geçen fleyde¤ildir.

• ‹zledikleri yol konusunda çeliflkili duygular hissederler,yapabilecekleri onca fleyi, kaç›rd›klar› f›rsatlar› düflünürler.

• Üstlerinde çal›flan baz› insanlar›n çok ak›ll› ve baflar›l› olduklar›n› hissedip bir gün onlar gibi olabileceklerinden kuflku duyarlar.

• Baflar›lar› sahip olduklar› eski özelliklere daha az ba¤l›d›r: atletik yetenek, so¤ukkanl›l›k, iyi görünüfl, ezber belle¤i, çoktan-seçmeli-test-becerileri ve imlâ gibi.

• ‹flteki beklentiler okuldakinden daha üstü örtülü bir flekilde ifade edilir.



25

• H›zl› övgüye al›fl›klard›r; ama art›k sonuçlar›, küçüks›navlarda veya spor yar›flmalar› s›ras›nda oldu¤u gibihemen göremeyebilirler.

• Politik olarak herkesin nabz›n› tutmal› ve uyan›kolmal›d›rlar. Çal›flma arkadafllar›n› gücendirmedenpatronlar›n› ya da gözetmenlerini etkilemenin bir yolunu bulmal›d›rlar.

• Kurumsal sadakat denen destek sistemine güvenirler, ama zamanla çal›flmaya bafllad›klar› organizasyonun onlarakarfl› bir sadakati olmad›¤›n› fark ederler. E¤er iflib›rak›rlarsa flirketteki hayat eskisi gibi devam edecektir!

• Yaln›zl›k, yal›t›lm›fll›k, sömürülmek, sevilmemek, de¤eribilinmemek (belki de hak etti¤inden az maafl almak) vecan› s›k›lmak gibi yeni duygularla bafla ç›kmay› ö¤renmek zorunda kalabilirler.

• Büyük oranda kendi bafllar›nad›rlar; anne babalar› kenara at›lm›fllard›r.

• Haz›rl›ks›z olduklar›n› hissederler; acilen gereksinimduyduklar› becerilerden yoksundurlar.

DÜNYA ÇAPINDA B‹R SALGIN

‹fl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤› bütün bir toplumu ve hatta global kül-türü bile etkileyebilir. ‹flsiz, kötü ifllerde çal›flan ya da iflindemutsuz olan bireyler kaynaklar›m›z› yo¤un bir flekilde tüket-mektedirler. Bu kifliler uzun süreli baflar›s›zl›klara karfl› hassas-t›rlar. Bütün hükümetlerin bu tür haz›rl›ks›zl›k salg›n›yla ilgi-lenmesi, bu salg›n›n, ekonomilerini, üretkenliklerini ve ulusal



26

problemleri çözme kapasitelerini nas›l etkileyece¤ini de¤erlen-dirmesi son derece ak›ll›ca bir yaklafl›m olacakt›r.

Sonradansa, Önceden Olmas› Daha ‹yidir

Büyümeyle ilgili yaz›l› olmayan kurallarla, kariyerleri yönetenkurallar aras›nda çarp›c› farklar vard›r. Öncelikle, bir çocukçok yönlü olmak için cesaretlendirilirken yetiflkinlerin uzman-laflmas›na f›rsat verilir (hatta onlardan bu istenir). Yetiflkinlerseçtikleri ifllerinde verimli olduklar› sürece, dünya onlar›n bafl-ka yerlerdeki büyük kusurlar›n› görmezlikten gelir ya da bukusurlar› fark etmez bile. Planlar çocuklar için önceden paketyap›l›r; beklentiler aç›k flekilde duyurulur; ve bunlar çocuklariçin anlamca aç›k olduklar› kadar önceden tahmin edilebilir deolurlar. Ebeveyn bask›s› ve deste¤inin çocu¤u yolunda tutmas›beklenir. E¤itim sistemi, çocu¤un bütün alanlarda yeterli ola-bilmesi için gerekli becerileri ona kat› bir s›rada ö¤retmek üze-re düzenlenmifltir. Böyle çok yönlü çocuklar risk alt›nda m›d›r?Uzmanlaflma yoluna geçmede zorluk yaflayacaklar m›d›r? Evet,baz›lar› yaflayabilir.

Çocu¤un baflar›s›n›n büyük bir bölümü itaat etme, ö¤ren-mesi istenen fleyi ö¤renme ve yapmas› söylenen fleyi yapma be-cerisiyle ölçülür. Oysa, yetiflkinin kendi yol haritas›n› kendisi-nin çizebilmesi gerekir. Yetiflkinli¤e giden uzun ve maceral›yolculuk, özellikle hayata yeni at›lan yetiflkin, saf ve bilgisizsehiç harita yapmay› ö¤renmemiflse, yaln›z ve zorlu bir yolculukolabilir.

Ö¤renciler, resmi e¤itimleri boyunca sürekli olarak bir son-ra gelecek olan fleye haz›rlan›rlar. Birinci s›n›f ö¤rencileri ikin-ci s›n›fta okuma için gereksinim duyacaklar› flifre çözme bece-rilerini bir araya getirirken, ikinci s›n›ftakilere üçüncü s›n›fta-ki hikâye kitaplar›n› okuyabilmeleri için gitgide daha ak›c›okumalar› ö¤retilir. Lise ö¤rencileri olas› en iyi üniversitelereveya yüksek kazançl› ifllere girmeye haz›rlan›rlar. Hatta baz›kurumlar kendilerine “üniversite haz›rl›k okullar›” demekte-



27

dirler. Ben, bunun neden “hayata haz›rl›k” okulu olmad›¤›n›merak ederim. Çünkü çocuklar›m›z› yetiflkin hayat›n›n zor ta-leplerine haz›rlamam›z, üniversiteye haz›rlamam›zdan dahaönemlidir ve ben, bu kitab› da bu yüzden yazd›m.

Kariyer bafllang›çlar› için haz›rl›kl› olmayan genç yetiflkin-ler, kim olduklar› ve yapt›klar› ifl konusundaki düfl k›r›kl›kla-r›yla bafl edecek flekilde de donat›lmam›fllard›r. Hatta uzun dö-nemli uyumsuzlu¤a, duygusal dengesizli¤e, depresyon spazm-lar›na, alkolizme ve öz-sayg› düflüklü¤üne katlanmak zorundabile kalabilirler. Sonunda, ilerleme ve evden ayr›lmaya karfl›haz›rl›ks›zl›klar› yaln›zca iflteki etkinliklerini de¤il, efl veya ebe-veyn olarak ifllevde bulunma yeteneklerini de engelleyebilir.Güvenliksiz, tatmin edici olmayan bir kariyer bafllang›c›, kifli-nin aile ve özel hayat›na kolayca zarar verebilir.

Bu tür ac›nas› sonuçlardan kaç›nmak mümkündür. Çocuk-lar›m›z› bu tökezlemelere karfl› güçlendirmek ve onlar› yetifl-kinli¤e haz›rlamak için nas›l donatmam›z gerekti¤ini yenidengözden geçirmemiz gerekir.

Zihnen Haz›rlamak

Çocuklar› büyütmek ve e¤itmek, baz› uzun-menzilli öncelikle-rin belirlenmesini gerektirir. Bence bugün okullarda okutulan-larla, tatmin edici yetiflkin ifl hayat› için ö¤renilmesi gerekenleraras›nda büyük bir uçurum var. Çal›flma hayat›nda çok az kul-lan›lacak ya da hiç kullan›lmayacak olan olgu ve becerileri ge-rekti¤inden çok fazla vurguluyoruz. Bu tür e¤itim uygulamala-r›, bugünkü önemleri yeniden de¤erlendirilmeksizin nesillerdenberi okullarda kökleflmifltir. Çoktan seçmeli testler, çocu¤u ye-tiflkin dünyas›ndaki önemli fleylere haz›rlamaz. Kargac›k bur-gac›k yaz›s› zorlukla okundu¤u için, okulda bir çocu¤un ken-dini kötü hissetmesini sa¤lamak kat› yürekliliktir ve gereksiz-dir; pek çok baflar›l› yetiflkinin yaz›s› (yazar dahil) kusursuz birokunakl›l›k örne¤i sergilemez. Bir çocu¤un imlây› ne kadardo¤ru bir flekilde kulland›¤›n›n, trigonometriyi ne kadar iyi fet-



28

hetti¤inin, ezberlemede ve tarihsel gerçekleri yeniden hat›rlamakonusunda ne kadar iyi ve ne kadar atletik oldu¤unun akl›n›-za gelebilecek hiçbir kariyerle bir ilgisi yoktur. Öte yandanelefltirel düflünme, beyin f›rt›nas› yapabilme, kendi performan-s›n› izleme ve yönlendirme, ikna edici flekilde konuflma ve ça-l›flmas›n› planlamay› öngörme yetene¤i, hayata yeni at›lan ye-tiflkinleri say›s›z meslekte baflar›l› ya da baflar›s›z yapabilecekönemli beceriler aras›ndad›r.

Çocuklar›m›z› ne için programlad›¤›m›z› ve mevcut e¤itim-sel önceliklerimizin kal›c› önemi olup olmad›¤›n› kendi kendi-mize tekrar tekrar sormam›z gerekir. Ben burada sizleri e¤itim-sel ve ebeveynlik önceliklerimizi yeniden de¤erlendirmeye da-vet ediyorum.

Hayata yeni at›lan çok say›da yetiflkinle tan›fld›kça kendimis›k s›k de¤iflim gereksinimi konusunda düflünürken buluyo-rum. Onlar› ve ebeveynlerini yak›ndan tan›ma f›rsat› buldumve pek çok vakada kardeflleriyle de tan›flt›m. Önceki iki kita-b›mda, A Mind At a Time [Her Çocuk Baflarabilir-Boyner Ya-y›nlar›] ve The Myth of Laziness, okul y›llar› s›ras›nda çocu-¤un okul performans›n› etkileyen önemli ifllevleri ve ifllev bo-zukluklar› konusunu anlatmak için klinik deneyimlerimdenfaydaland›m. Bu çocuklar›n yirmili yafllar›nda nas›l olduklar›-n› görme f›rsat›n› bulman›n yan› s›ra çocuklar ve yetiflkinlerleyapt›¤›m do¤rudan çal›flmalar›mdan da yararlanarak, ergen-likten hayata at›lma y›llar›na göz korkutan geçifl konusundaüzerinde tart›fl›lmas› gerekti¤ine inand›¤›m bir çerçeve gelifltir-dim. Bu çerçeve içinde, genç bir zihnin çal›flma hayat›n›n talep-lerini karfl›layabilmesi için geçmesi gereken oniki önemli ad›mtan›mlad›m. Bunlara büyüme süreçleri diyorum ve ebeveyn,e¤itimci, toplum lideri ve klinikçiler olarak bunlar›n bütün ço-cuklar›m›zda beslenip geliflti¤inden emin olmam›z gerekti¤inidüflünüyorum.

Her ebeveyn ve e¤itimci çocuklar›n› gerçek dünyaya haz›r-lad›¤›na inanmak ister. Ama gerçek dünya durmadan de¤iflti¤i



29

için e¤itimin ve ebeveynli¤in bu h›za ayak uydurmas› ve yenitaleplere karfl›l›k vermesi gerekti¤i çok aç›kt›r. Peki ama e¤itimve ebeveynlik bu h›za ayak uydurabiliyor mu? Sanm›yorum.‹fl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤›n›n tahribat›n› önleyebilece¤imiz bir sis-temi harekete geçirme zaman›n›n geldi¤ine inan›yorum. Buzorlu ifl ancak ebeveynlerin ve okullar›n ortak yürüttü¤ü birkampanyayla baflar›labilir.

Tan›mlad›¤›m oniki önemli büyüme süreci, dört genel ala-na bölünmektedir: içsel yön, yorumlama, enstrümantasyon veetkileflim. Bu dört alan›n her biri kendi içinde üç büyüme süre-ci içermektedir (tablo 1.1.’de görüldü¤ü gibi). Ben bu kitaptadaha çok yafllar› onbir ilâ yirmi aras›nda de¤iflen çocuklardabu süreçleri nas›l destekleyebilece¤imize odaklanaca¤›m, amabaz› okurlar daha küçük yafltaki çocuklar›n e¤itimi ve yetifltir-ilmesiyle ilgili yorumlar da bulabilirler.

BÜYÜME SÜREÇLER‹N‹N GENEL ÖZET‹

Bu kitab›n ikinci k›sm› bu dört sürece ayr›lm›flt›r:

• ‹çsel yön: Konu ifl-hayat›na haz›rl›ks›zl›k oldu¤unda“kendini bil” diyen inand›r›c› vecize, hakl› bir flekilde bütün dikkatleri üzerine çeker. ‹çsel yön, kiflinin kendisiyle ilgili içgörüsünü ifade eder. Haz›rl›ks›z yetiflkinler, ço¤u kez, ne olduklar› ya da neler yapabilecekleri konusunda gerçek d›fl› ya da oldukça çarp›k düflünceler beslerler. Güçlü yönleri, zay›fl›klar› ve kiflisel de¤erleri konusunda yanl›fl görüfllere sahip olabilirler. Hiçbir zaman özel amaçlar ve h›rslargelifltirmemifl olabilirler ya da hedeflerine ulaflmak içinihtiyaç duyduklar› dürtüyü uyand›rma ya da kendinimotive etme konusunda yetersiz kalabilirler. O haldeebeveynler ve ö¤retmenler için en zor ifller, çocuklar›nkendilerini bilmelerine yard›mc› olmak, onlara hedef



30

koymay› ö¤retmek ve k›sa ve uzun-vadeli amaçlara nas›l ulaflabileceklerini göstermek olacakt›r.

• Yorumlama: E¤er içsel yön çocuklar›n kendilerini ve nereye do¤ru gittiklerini anlamalar›n› sa¤l›yorsa, yorumlama, d›fl dünyay› alg›lamay›, genç insanlar›n içinde yaflad›¤› flartlara yönelik içgörü kazanmay› ve etraflar›n› çevirenfenomenleri anlamalar›n› ifade eder. Okullar, her zaman bunu sa¤lamaz. Ö¤rendiklerini anlamadan, derslerinigeçecek kadar ezber yapan bir sürü ö¤renci vard›r.Çocuklara nas›l anlayacaklar›n› ö¤retme konusundabaflar›s›z oluyoruz. Örne¤in, Ba¤l›l›k Yemini içindekisözcüklerin anlam›n› kavramadan ezbere tekrar ediyorlar. Ö¤rencilerin kavray›fllar›n›n fikirlere, konulara,beklentilere ve süreçlere kadar uzanmas› laz›md›r. ‹flüstünde ö¤renme, yeni bilgiyi yorumlama ve günlükdeneyimlerden kazan›lanlar› birlefltirme konusunda dabecerikli hale gelmeleri gerekir. Deneyimden bir fleyö¤renmesi için kiflinin o deneyimi yorumlamada iyi olmas› gerekir! Son olarak, do¤ru yorumlama, önemli f›rsatlar›, konular›, ürünleri ve hatta insanlar› de¤erlendirmebecerisinin yan› s›ra iyi yarg›lama ve karar vermebecerilerini de beraberinde getirir.

• Enstrümantasyon: Üçüncü süreç, alet tak›m›n›, yaniüstün kalitede düflünmeyi ve üretkenli¤i gelifltirenbecerilerin yarat›lmas›n› ifade eder. Bunlar, do¤ru flekildeorganizasyon yapma becerilerini, insan›n zihinsel enerjisini, beyin f›rt›nas› yapma gücünü, yarat›c›l›¤›n› ve sistematik bir tarzda sa¤lam kararlar verme yetene¤ini uygun bir flekilde kullan›p gereken yerlere tahsis etme kapasitesini içerir.Ayr›ca akademik becerileri ve bunlar›n zorlu taleplerine uyumunu da kapsar.



31

• Etkileflim: Son büyüme süreçleri grubu, bireyler aras›becerileri kuflat›r. Bu, kiflinin sözcükleri kullanmas›n›,kiflisel düflüncelerini do¤ru bir flekilde aktar›p baflkagörüflten olanlar› ikna etmeyi ve iliflkileri birbirine ba¤layan cümleleri kurmas›n› sa¤layan paha biçilmez bir büyümesüreci olan iletiflimi de kapsar. Dostluklar ve arkadafll›klaroluflturma, sa¤lam ifl-hayat› iliflkilerinin kurulupsürdürülmesini de sa¤layan ikinci etkileflimsel büyümesürecidir. Ve son olarak etkileflim, sofistike politikdavran›fl› içerir; yani, baflar›l› olmak ve kiflinin gelecekteki baflar›lar› ve mutlulu¤u üzerinde önemli etkileri bulunanbireylerin onay›n› kazanmak için ne gerekti¤ini bilmeyi ya da sezmeyi kapsar. Bunlar birlikte ya da onlar içinçal›flt›¤›n›z nüfuzlu kifliler, siz bilseniz de bilmeseniz desonunda lehinize ya da aleyhinize oy verecek olan siyasal güç sahipleridir.

Bu oniki büyüme süreci tablo 1.1’de özetlenmifl ve bölüm7’den 10’a kadar ayr›nt›lar›yla anlat›lm›flt›r.

Büyüme süreçleri söz konusu oldu¤unda kimse tam puanalamaz; hepimiz baz› alanlarda geri kal›r›z. Ama kariyerlerinebafllamaya büyük ölçüde haz›rl›ks›z olan bireyler pek çok alan-da ciddi ölçüde tökezlerler veya içlerinde az geliflmifl büyümesüreçleri bar›nd›r›rlar. Onlar›n büyümeleri bir yerlerde engel-lenmifltir. Ya da büyüme süreçleri, kendilerinin ya da aileleri-nin beyin donan›mlar›ndaki bir yetersizli¤in veya okul dene-yimlerinin sonucu olarak bafl›ndan beri hiç filizlenmemifltir.

K‹TABIN PLANI

Büyüme süreçleri incelenmeden önce, ikinci bölümde kifliyi ha-yata at›lma y›llar› s›ras›nda sorunlara itebilecek baz› yaflambiçimleri anlat›l›yor. Dört yayg›n senaryo ayr›nt›lar›yla incele-



32

niyor: sona ermeyen ergenlik, baflar›s›zl›¤a u¤rayan (y›k›lan)idoller, seçilen yanl›fl yollar ve suçlu zihinler. ‹kinci k›s›m, ka-riyerlerin do¤ru bir flekilde seçilebilece¤i ve sorunsuzca takipedilebilece¤i yollar›n incelenmesiyle bafll›yor. Daha sonra oni-ki büyüme sürecini gerçeklefltirebilmek ve en üst seviyede geli-flimin sa¤lanmas› için neler yap›labilece¤i tarif ediliyor. Üçün-cü k›s›m, yetifltiricilerin, ifl-hayat›na haz›rl›kla ilgilenmesi gere-kenlerin, yani ebeveynlerin, e¤itimcilerin, ergenlerin ve hayatayeni at›lan yetiflkinlerin rollerini tart›fl›yor. Bu son bölümler,

TABLO 1.1ON‹K‹ BÜYÜME SÜREC‹

Tema Kariyer ÖrnekleriBüyüme Süreci Tan›m

Kifliye uygun ifli yapmak; iflde¤ifliklikleri gerekti¤inde“tehlike belirtisini” hissetmek

‹çsel ‹çgörü Kiflisel güçlü yönlerin, zay›fl›klar›nilgilerin, e¤ilimlerin, tutkular›n vede¤erlerin fark›nda olmak

Belirli bir kariyeri veya birkariyer içindeki projeyi beklemekve onun için haz›rlanmak

Öngörü Belirli amaçlar› görmek ve buamaçlar› yerine getirmek içingerekenleri anlamak; stratejikplanlama

Ne zaman ve nas›l yükseklerihedef alaca¤›n›z› bilmek vebüyük kariyer baflar›lar›n›npefline düflmek

Kendi KendineBafllatma

Kiflisel arzu, motivasyon, h›rs,enerjive iyimserlik; mant›kl› risk almakgörünmek, ba¤›ms›zl›k

Önemli kavramlar› veiflin gereklerini anlayacakflekilde donat›lmak

Kavrama Fikirleri derinlemesine anlamak veaç›k ve üstü örtülü ifl/hayat/hayattakalma gereksinimlerinin flifresiniçözmek

Kariyer s›ras›nda do¤rudan, ifl-üstünde deneyim, geriye bakarakrehberlik edinmek

Kal›p Tan›ma Tekrarlayan temalar›n etkili birflekilde anlafl›lmas›, örnekler,kurallar/düzenlilik/düzensizlik

Neye ve kime inanaca¤›n› bilmek- kronik alayc›l›ktan veyasafl›ktan kaç›nmak

De¤erlendiriciDüflünme

Konular›, f›rsatlar›, ürünleri,insanlar› elefltirel olarakde¤erlendirme becerisi (afl›r›derecede elefltirel/alayc› olmadan)

‹ÇSE

L YÖ

NYO

RUM

LAM

A



33

bu zihin yetifltiricilerinin ifl-hayat›na haz›r olmalar›n› sa¤lamakiçin yararlanabilecekleri içgörüleri ve uygulamalar› anlat›yor.

Tema Kariyer ÖrnekleriBüyüme Süreci Tan›m

Teknik el kitaplar›n› okumak,çal›flma planlar› ve tekliflerhaz›rlama

Beceri ‹nflaEtme ve Uyum

Çok yönlü bir tarzda “sert” ve“yumuflak” becerileri kazanma veuygulama kapasitesi

Yüksek düzeyde verimli ç›kt›sa¤lama ve iflte güvenilir olma

‹fl Verimlili¤i Zihinsel enerjiyi dizginleyipyönlendirme, hazz› geciktirme,verimli çal›flma ve organizasyonbecerilerini sa¤lama

Çözüme varmak için yap›c› veverimli yollar bulma, iflle ilgilizorluklara yeni yaklafl›mlardabulunma

Verimli Düflünme Organize düflünme, ikilemle-baflaç›kma taktikleri, beyin f›rt›nas› veyarat›c›l›k, çat›flma çözümleme,stres ve açmazlarla bafla ç›kma

Kendini satma, iflte güvenilirlikkazanma; duygular› veeylemleri kanalize etme/düzenleme için dili ve mecazlar›iyi kullanma

‹letiflim Fikirleri ifade etmede, ikna etmede,yazmada, iç sesinizi kullanmadabeceri kazanma, alternatif iletiflimtarzlar›na ulaflma

‹fl yerinde bireyler aras›verimlilik, iflbirli¤i, liderlik,kabul

Birlik Oluflturmave ‹tibarYönetimi

Yap›c› iflbirli¤i ve olumlu aile/sosyal iliflkiler kurma

Patronu nas›l memnun edece¤inibilme ve s›n›f arkadafllar›/iflarkadafllar›yla iyi iliflkilerkurma

Politik Davran›fl Kiflinin gelece¤i konusunda önemlietkisi olabilecek insanlar›ndostlu¤unu kazanma

ENST

RÜM

ENTA

SYON

ETK‹

LEfi‹

M



Birinci K›s›m

HAZIRLIKSIZOLMAK

Bu dört açmaz, ço¤u kez ifl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤›n›n temelinioluflturmaktad›r. Hayata at›ld›¤› ilk y›llarda bir flekilde yaln›zkalan bir yetiflkinin bu can s›k›c› kariyer durumlar›ndan bir ve-ya ikisine yakalanma olas›l›¤› yüksektir. Ça¤dafl kültürümüz-deki baz› y›k›c› güçler de dahil olmak üzere pek çok neden biryetiflkinin bu açmazlar›ndan birine düflmesine sebep olabilir.Ayr›ca, yeni yetiflkinlerin baz› kiflisel özellikleri (ifl hayatlar›na

ERGENL‹KTESIKIfiMIfi OLANLAR

‹fi HAYATIHAZIRLIKSIZLI⁄I

YIKILAN‹DOLLER

SUÇLUZ‹H‹NLER

YANLIfi YOLASAPANLAR


36

uygunluklar›), ailelerin, akranlar›n, okullar›n etkileri ve gençbireyin üretken bir yetiflkin rolüne haz›rl›k süreci de birer fak-tör olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Ama endifle edecek bir fleyyoktur. 6. Bölüm’de (ikinci k›s›m), hayata at›lma y›llar›ndagerçeklefltirilen zafer dolu bafllang›çlar ve geliflmeler anlat›l›p,baz› yeni yetiflkinlerin ifl-hayat›na haz›r olmalar›n›n alt›nda ya-tan nedenler paylafl›lacakt›r.


37

2ERGENL‹K DÖNEM‹NDE SIKIfiIP

KALAN YEN‹ YET‹fiK‹NLERErgenli¤e Veda Edilmedi¤inde

Birinci bölümde anlatt›¤›m gibi yetiflkinli¤e girifl hiçbir za-man flu anda oldu¤u kadar zor olmad›. Ama ayn› zamanda, er-gen olmak da hiçbir zaman bu kadar zevkli olmad›! Sonuç ola-rak pek çok ergen, bilinçli ya da bilinçsiz bir flekilde lise veyaüniversite y›llar›n›n uzamas›n› istiyor. Ergenliklerinden uzak-laflmak istemiyor ve bu nedenle birbiri ard›na e¤itim alman›n,yeniden ebeveynlerinin evine tafl›nman›n, zorlu kariyer seçim-lerini ertelemenin ve ergenliklerini koruyan yo¤un grup arka-dafll›¤›n›n peflinde kofluyor. Bunlar›n ifl-hayat›na haz›rlanmasüreci üzerindeki etkileri korkunç olabilir.

Lisede popüler olmak iyi görüntüye ba¤l›d›r. Güzel giysiler giyersiniz, sizi

seven veya size ihtiyac› olan bir sürü insan vard›r. fiimdiyse kriterler çok

farkl›… Eski “s›k› (cool) çocuk” tan›m›ndan farkl› birfley yapt›¤›m› söyleye-

mem, ama art›k hayat›m› bu tan›m yönetmiyor.

C.T., yafl 24

Okuldan sonra da “s›k› çocuk” olmaya devam ederseniz, bir üniversite

kasabas›nda bar›n ucunda oturup onsekiz yafl›ndaki k›zlar› tavlamaya

çal›flan otuzbeflinde bir adams›n›z demektir Bu insanlar, sonunda alkolik

olurlar.

D.M., yafl 28


ERGENL‹K DÖNEM‹NDE SIKIfiIP KALAN YEN‹ YET‹fiK‹NLER

38

Ergenli¤i -ergenlerin zevklerini, âdetlerini, görünüfllerini vefaaliyetlerini- flifliren, kutlayan ve kutsayan bir ça¤da yafl›yo-ruz. Bu arada, ço¤u ergen ayakkab› al›flverifli yapar gibi çeflitlikimlikleri deniyor, zevklerinin ça¤dafl trendlerle ne kadar iyiuyufltu¤unu ölçüyor ve imajlar›, görünüflleri ve nas›l bir etki b›-rakt›klar›yla ilgili saplant›lara tak›l›yor. Küçük çocuklar ergenolmak için sab›rs›zlan›yorlar. Say›s›z yetiflkin bofluna da olsaonyedi ya da onsekiz yafl›ndakiler gibi görünmeye ve davran-maya çal›fl›yor. TV programlar›, dergi reklamlar›, pop müzikve medya, ergenlik ça¤› mükemmelli¤ini yans›tan çarp›c› ikon-larla bizi kuflat›yor. Sonuç, ergenlik ça¤› giflelerinden bir türlügeçmeyen, say›lar› durmadan artan yeni yetiflkinler ordusudur;ve bunlar hayatlar›na bir türlü devam edemezler.

Charlie yirmisekiz yafl›nda, ama bunu asla anlayamazs›n›z.Adam oyun oynamay› bir türlü b›rakm›yor. ‹ki kardeflten kü-çük olan› (di¤eri bir k›z), yo¤un bir rekabetin yafland›¤› piya-sada orta derecede kâr getiren iki dükkândan oluflan içerenmütevaz›, ama dengeli bir iflletme olan Wilson’s Kuru Temiz-leme’nin sahibi Thomas S. Wilson’›n o¤lu. Bay Wilson rutinbir flekilde günde oniki saat, haftada alt› gün çal›fl›yor. Charliebabas›n›n Güney California’daki dükkânlar›ndan birinde gün-de befl saat, haftada befl gün çal›flmak için mücadele ediyor,patronun o¤lu olma rolünden hem nefret ediyor, hem de zevkal›yor. Baz› günler ifle hiç gelmiyor. Sabr› taflan Tom WilsonCharlie’yi büyüyüp sorumlulu¤unu üstlenmesi için dürtükleyipduruyor. Ama Charlie kariyer atl›kar›ncas›nda; süslemelere ta-k›l› kalm›fl durumda dönüp duruyor, ama hiçbir yere varam›-yor. ‹fl arkadafllar›, ön tezgâhtaki ya da dükkân›n arkas›ndakieski püskü masadaki ifllere kafllar›n› çatarak bakt›¤›n› gördük-çe patronunun o¤lu Charlie’yi arkas›ndan elefltiriyorlar. Ara-l›ks›z olarak son DVD’leri seyrediyor ve video oyunlar›ndanhayat›n›n neredeyse di¤er bütün yönlerinden daha fazla zevkal›yor. Büyük olas›l›kla seks ve tabii ki paint ball oyunud›fl›nda. H›zl› olan her fleyden hofllan›yor, özellikle arabalar ve



39

kaykaydan. Charlie’nin çok istekli ve becerikli bir sörfçü olma-s› hiç de flafl›rt›c› de¤il. Adam benim görsel-motor coflkunluk(hareket coflkunlu¤u) dedi¤im fleye ba¤›ml›. Ama afl›r›-yüksek-h›zl› ifllerle u¤raflt›ktan sonra, bir kekin üzerindeki jöle gibi ka-nepeye serilip saatler geçiriyor, futbol ve basketbol maçlar›seyrediyor. Ve ciddi bir zampara, gerçi bu biraz daha az pasifbir meflgale!‹nsan ona sayg› duysun duymas›n (ve kimse duymuyor), Char-lie’den hofllanmamak mümkün de¤il. Cömert, giriflken ve ola-bildi¤ince nazik. Arkadafllar› için her fleyi yapabilir, t›pk› sizintipik onalt› yafl›ndaki çocu¤unuz gibi. Görünüfle göre e¤lence-yüklü varoluflunun büyük bir bölümünü hafta sonu ve akflamgezmelerini planlamaya adam›fl durumda. Abercrombie ve Ba-nana Republic giysilerinden oluflan dev gardrobu son modagenç erkek zarafetini yans›t›yor. Kullan›lm›fl spor arabalar›n›,kilometre göstergesine k›rk ya da elli bin mil eklenmifl olarakonsekiz ayda bir de¤ifltiriyor ve son dört y›lda ehliyetine iki kezel kondu. Charlie modern orta-s›n›f ergen modeli oluflturuyor.Yaln›z yetiflkinli¤e girifli on y›l kadar gecikmifl durumda ve er-genli¤i bitecek gibi görünmüyor. Ne yaz›k ki bu coflkulu tavr›-n›n hemen alt›nda kendine olan sayg›s› berbat durumda. Ha-yat›n›n kendisi için bir anlam› olmad›¤›n› kabul ediyor; hayat›yaln›zca deneyimler potpurisinden ibaret ve yapt›¤› hiçbir fleyona birfley katm›yor ve birbiriyle ba¤lant›l› görünmüyor. Onuhiçbir yere ulaflt›rm›yor.

UZATMALI ERGENL‹K

fiu anki kültürümüzde pek çok ergen ergenli¤in çok ötesindedolan›yor. Bunun için say›s›z neden say›labilir; sosyal olarakçok aranan yeni yetmelerin yaflad›¤› ani ve güçlü haz, d›fl görü-nüflü saplant› haline getirmifl medya ve insan›n yirmili yafllar›y-la bafl etmesini zorlaflt›rabilen karmakar›fl›k durumlar bunlar-



40

dan sadece birkaç›. Charlie’nin durumunda oldu¤u gibi pekçok ergen için hayat, ifl yerinin s›radanl›¤›n›n yar›flamayaca¤›zevklerle dolu.

Uzatmal› ergenlik özlemi Charlie gibi orta-s›n›f insanlar›ylas›n›rl› de¤ildir. Yirmibir yafl›ndaki varofllarda yaflayan bir k›zolan Bonita, New York’taki eczanenin raflar›n› yerlefltirmeninkendisini depresyona soktu¤unu, çünkü okulda arkadafllar›ylae¤lendi¤i günleri özledi¤ini söylüyor. “Ortak çok noktam›zvard›. Hepsi benim gibi Dominik Cumhuriyetindendi. fiimdiÇinden ve di¤er ülkelerden gelen insanlarla birlikte çal›fl›yo-rum. Eski samimiyeti özledim. Bütün o birbirini korumalar› vegün boyu arkadafllarla gülmeyi özledim. ‹flim hofluma gitmiyor,ama bu konuda ne yapaca¤›m› bilmiyorum.” Samimi, koruyu-cu bir gruba üyelik ergenli¤in en bafltan ç›kar›c› faydalar›ndanbiridir; ifl hayat›nda bunu yakalamak neredeyse olanaks›zd›r.

Psikolog Erik Erickson ergenli¤i, keflif ve deneme dönemiolarak tan›ml›yor, çocuklar›n farkl› roller denedi¤i, kiflisel kim-likleriyle uzlaflmaya vard›klar› bir dönem. Bizim ça¤›m›zdaysa,hayata yeni at›lan çok say›da yetiflkin hâlâ ergenlik-tipi keflif vedeneyimlerde bulunuyor. Böyle bir hareketin mutlaka tehlikeliolmas› gerekmiyor, ama baz› genç insanlar hiçbir yere ulaflam›-yor ve sürekli bir flaflk›nl›k ve karmafla yafl›yor gibi görünü-yorlar. Kuflkusuz aramayla bocalama aras›nda büyük fark var.Bir parça bocalama sa¤l›kl› olabilir, ama bir noktadan sonras›moral bozucu hale gelebilir. Pek çok örnekte meslek seçimiyle il-gili karars›zl›k, ergenli¤i uzatma ihtiyac›nda baflrolü oynayabi-lir. Ama bazen insan›n ergenlikten ayr›lmak için duydu¤u derinisteksizlik, yetiflkin kimli¤ini ve kariyer aray›fl›n› engelleyebilir.

COOL AHBAPLIK

“Cool” olma zorunlulu¤u çürütülmesi gereken ilk ergen önce-liklerinden biri olabilir. Cool olufl, lisede ve üniversite y›llar›n-



41

da, hatta baz› üniversitelerde di¤erlerinden daha fazla olmaküzere en fazla etkisi bulunan kiflisel pazarlama stratejilerininbir koleksiyonudur. Ça¤dafl kültürümüzden ayr›lmak istemi-yor gibi görünen cool sözcü¤ünün, arkadafl övgüsü almaya canatanlar için büyük önemi vard›r. Cool olman›n baz› önemligöstergeleri afla¤›da tan›mlanm›flt›r.

COOL ERGENL‹⁄‹N EN ÖNEML‹ ON ÖZELL‹⁄‹

Rahat tav›rlarKahramanl›k gösterileri ve kendine güvenÖnemsiz risk alma/tabu y›kmaGünlük ak›mlar› yans›tan giyim ve zevklerHeykel gibi ve çevik beden “koreografisi”Grup içinde “hoflluk” ve sadakatGrup içinde gözle görülür kabul‹¤neleyici mizah anlay›fl›/hafif alayc›l›kNormlar›n önemsiz derecede süslenmesi Fiziksel çekicilik

Ergenlerin, kendilerini savunmas›z ve zaman zaman çaresizbulduklar› bir dönemde, ço¤u zaman rahat görünmek, zarargörmez ve güçlüymüfl görüntüsü sergilemek için bask› alt›ndahissettikleri aç›kt›r. Kendine güven ve cesaret havas› yaymala-r›, riske girmeleri ve hayatlar›ndaki bu yeni dönem tav›rlar›n›nbir parças› olarak birkaç tabuyu y›kmalar› beklenir. Yetiflkin-leri k›zd›raca¤› kesin olan saç biçimi ve boyalar›n›n yan› s›ra si-gara, alkol, dövmeler, amaca çok uygundur.

Cool olmak, ayn› zamanda titizlikle poz vermeyi, her daimfiziksel duruflu ve yüz ifadesini kollamay› ve sonra periyodikolarak paparazzilerin geliflini bekliyormufl gibi hafif bafltan ç›-kar›c›, ama afl›r› derecede rahat bir duruflla donup kalmay› daiçerir. K›zlar hafif müstehcen bir tarzda bacak bacak üstüne



42

atarken, erkekler cüretkâr bir flekilde boksör flortlar›n›n üstk›sm›n› gösterip ara s›ra göbek deli¤inden afla¤› do¤ru dikeyolarak inen k›l çizgisini sergilerler. Bu arada sigara içmek birseferde iki amaca hizmet eder: bir tabuyu k›rarken ayn› za-manda cool vücut hareketleri için f›rsat verir. Bana göre, yeniergen içicilerin ritmik jestleri ve becerikli hareketleri görülme-ye de¤er bir fley ve cool olman›n mükemmel bir örne¤idir.

Cool olman›n k›yafet kanunu da vard›r; müzikte kabul edi-lebilir zevkler, ortak kahramanlar ve baz› sporlara ba¤l›l›k zo-runludur. Zevk konusunda biraz özgür olabilirsiniz, ama buözgürlükler kanundan göreceli küçük sapmalar fleklinde olma-l›d›r ve e¤er kartlar›n›z› do¤ru oynarsan›z bu sapmalar “süpercool’luk” olarak bile görülebilir. Fiziksel çekicilik ve mizahduygusu kiflinin cool olufluna katk›da bulunur. Son olarak, na-zik (“gerçekten hofl”) olman›z beklenir, ama bu zorunlulukesas olarak kendi grubunuzun sad›k üyeleriyle s›n›rl›d›r. Bu dademektir ki d›fl s›n›rlarda bulunanlara karfl› kabaday›l›k yapa-bilir veya onlara sözlü olarak sald›rabilir ve yine de cool görü-lebilirsiniz.

‹fl cool olma kanununa gelince baz› yeni yetiflkinler yat›fl-mak bilmezler. Sembolik olarak ifade edilecek olursa, yirmiye-di yafl›nda hâlâ beyzbol flapkalar›n› ters olarak giymeye devamederler. Okul müdürü ve daha sonra da New York’taki ‹lkokulMerkezinin idarecisi olan bir meslektafl›m, Allan Shedlin, bananeoteni• sözcü¤ünü ö¤retti. Bu terim ergen gibi hareket etmede›srar eden daha yafll› insanlar› ifade etmektedir. Bu kifliler coololman›n on özelli¤ine itaat etmenin ötesinde ilerleme kaydede-mezler. Onlar› sürekli olarak görüyorum. Yolculuklar›m s›ra-s›nda havaalanlar›n›n bekleme salonunda etraf›ma bakar›m.Kimi zaman blucin giyen ve flapkas›n› ters takan altm›fl yafl›ndabir adam görebilirim. Bu içinde bir kötülük tafl›mayan, yaln›z-ca basit bir düflkünlük müdür, yoksa olgunlu¤un ciddi ve y›k›c›bir flekilde engellenmesi midir? Bazen do¤ru olan ikincisidir.• Yetiflkinlerde gençlik özelliklerinin muhafaza edilmeye çal›fl›lmas› [Ç.N.]



43

Bu noktada akl›ma Buddy ad›nda biri geliyor. Buddy herke-sin arkadafl› olmaktan baflka bir fley istemiyordu. Neyse ki buarzusunu tatmin edecek bir durumdayd›. Erken yafltan itibareninsanlar onun hobisi olmufltu. Konu iliflkiler olunca doymakbilmiyordu (sayfa 74) ve köpe¤imin beyaz tüylerinin mavi sporceketime yap›flt›¤› gibi arkadafllar›na yap›fl›rd›. Ergenlik y›llar›Buddy’nin ifadesiyle bir “balo” gibi geçmiflti. Bu konuda hiçkuflku yoktu: kendisi modern cool çocu¤a çok iyi bir örnekti.Zevkleri, tav›rlar› ve beden hareketleriyle bütün kriterlerefazlas›yla uyuyordu.

Buddy okulu asla ciddiye alm›yordu. ‹dare edip giden ço-cuklardan biriydi. ‹nek olarak görülemezdi (zira bu cool birçocuk için ölümcül bir özellikti). Hep A alan bir erkek karde-fli vard› ve Buddy arkadafllar›n›n bu “inek” kardefliyle tan›flma-s›ndan çok utan›yordu. fiu anda sosyal hizmet uzmanlar› olananne ve babas› zaman›nda hippi ve çok serbesttiler. Çocukla-r›n›n kendi hayatlar›n› yaflamalar›na, olmak istedikleri kiflilerolmalar›na izin veriyorlard›. Ebeveynleri ihmalkâr de¤ildi; ço-cuklar› için her fleyi sa¤l›yorlard›. Buddy’nin akademik baflar›-s›zl›klar›na ra¤men o¤ullar›na hayranlard› ve onunla olmaktanbüyük zevk al›yorlard›. Onu müthifl bir insan olarak görüyorve bir gün baflar›y› yakalayaca¤›na inan›yorlard›.

Buddy devlet üniversitesinde erkek ö¤renci derne¤inin sad›kbir üyesi olarak sosyal rütbesini art›rd›. Aç›kgöz bir flekildesosyoloji bölümündeki ço¤u dersin saat onbirde ya da dahasonra bafllad›¤›n› ö¤renince o bölümü seçti. Notlar› bir “cen-tilmenin C’leri” fleklindeydi ve s›n›f›n›n sondan beflincisi ola-rak göze batmadan mezun oldu.

Buddy üniversiteyi takiben birbiri ard›na may›nlara çarp-maya bafllad›. Hiçbir plan› yoktu. Hep flu anda ya da onun ya-k›n›nda yaflam›flt›. Yirmi yafl›nda onun için gelecek Cumartesigecesi gibiydi ve göz merce¤inden görebildi¤i tek fley buydu.Mezun olduktan sonra Buddy, cool biri oldu¤u için her yerdekabul edilece¤ine inanarak bir göçebe gibi iflten ifle dolaflt›.



44

Tekrar eden düfl k›r›kl›klar›na ra¤men iyi prova etti¤i rolünüoynamaya devam etti. Kendisine sürekli cool ahbap rolü yaz›-yordu. Bu yüzden çok çal›fl›yormufl izlenimi veremiyor, insiya-tif göstermiyor, h›rsl› görünmüyor veya yükselen bir idareci gi-bi giyinmiyordu (bunun için gerekenleri yapm›yordu).

Buddy h›zla kendi kendisinin en kötü düflman› haline geli-yordu. Patronlar› cool sözcü¤ünün anlam›n› bilmiyordu bile.Etraf›ndaki bütün o küçük gördü¤ü (ve s›kl›kla küçümsedi¤i)gerzekler ve inekler kendisinden daha fazla para kazan›yordu.‹ne¤in ac›mas›z intikam›yd› bu. ‹flte ne zaman sigara içmek içind›flar› ç›kmas› söylense afla¤›land›¤›n› hissediyordu, özellikle dekendisi tek oldu¤u için. Ama Buddy ergenlik tarz›ndan ve de-¤erlerinden kolayca vazgeçemezdi. Çünkü, bunlar uzun süreboyunca ifline çok yaram›flt›.

Buddy ciddi bir depresyona girdi ve a¤›r dozda ilaçla teda-vi gördü. Psikiyatr meslektafl›m bana onun hikâyesini anlat›n-ca elimde olmadan Buddy’nin acilen bir ergen olarak tedaviyeihtiyaç duydu¤unu düflündüm. Kim oldu¤u ve kim olaca¤› ko-nular› üzerinde bir uzlaflmaya varmas› gerekiyordu. Sosyal ye-teneklerinin sorgulanamaz de¤erinin yan› s›ra bunun getirdi¤ik›s›tlamalar› da anlamas›na yard›m edilmeliydi. Buddy’nin in-sanlara ve iliflkilere olan yak›nl›¤› ayr›nt›lar›yla incelenmeliydi.Bireyler aras› iliflkiler konusundaki yeteneklerinin ve pazarla-ma becerilerinin üstüne olas› kariyer ve üniversite yollar› inflaedilebilirdi. En önemlisi de Buddy’nin safl›¤›n›n tedavi edilme-si gerekiyordu, çünkü parti bitti¤inde mutlu bir yetiflkin olmakiçin ne yapmas› gerekti¤i konusunda çok cahildi.

Cool biri olmak pek çok aç›dan iyi bir fleydir. Uyum sa¤la-mak ve kabul edilmek önemli bir e¤itimsel hedef olarak görü-lebilir. Her ergene veya hayata yeni at›lan yetiflkinlere fluönemli sorular sorulmal›d›r: Poz vererek hangi bedeli ödüyor-sun? Cool olmak, kariyer merdiveninin en alt basamaklar›nat›rmanma mücadelesi veren birinin imaj›yla ne derece çelifli-yor? Cool olmak için aile hayat›ndan ve e¤itimden neler feda



45

ediyorsun? Bir gruba girip ona uyum sa¤lamak için özel güçlüyönlerini ve eflsiz kiflili¤ini ne dereceye kadar görmezden geli-yor, inkâr ediyor veya bast›r›yorsun? Di¤er öncelikler için -ve-rimli bir ifl, tatmin edici bir evlilik, sa¤lam bir aile- cool olmakampanyas›na hangi noktada son verebileceksin? Afl›r› cool er-genler, ergenlik ça¤lar›nda s›k›fl›p kalan yeni yetiflkinler olmakistemiyorlarsa bu sorulara cevap bulunmal›d›r.

BEDEN ‹MAJI ve ‹LK YET‹fiK‹NL‹K DÖNEM‹

Kültürümüz beden imaj›n› saplant› haline getirmifltir. Gençle-rin seyretti¤i TV programlar› ve müzik klipleri, mükemmel vü-cut hatlar›n› ve bedensel zevkleri ça¤r›flt›ran hareketleri vurgu-lamaktad›r. Görünüflü-güçlendiren ürün ya¤muru, ergenler ka-dar küçük çocuklar› da etkilemeye çal›flmaktad›r. Çocuklar sü-rekli olarak beden aksesuarlar›n› tak›p ç›kar›r, k›l›k k›yafetle-riyle denemeler yaparlar, fiziksel hayranl›k ve kabul için dur-maks›z›n çaba sarfederler. Böylesi yo¤un bedensel bask›lar al-t›ndaki çocuklar, kendilerinin sihirli bir flekilde yetiflkin halinedönüflmelerini gözlerken hem büyülenir, hem de dehflete kap›-l›rlar. Bedenlerinin bulu¤ ortas› m›, yoksa bulu¤ sonu standart-lar›na m› uygun oldu¤unu merak ederken ço¤u kendinden flüp-he etme dönemlerinden geçer. Zaman zaman yapt›klar› dene-yim ve keflifler onlar› cinsel maceralara veya aksiliklere sürük-ler. Cool olmak söz konusu oldu¤unda, bu konuda ne kadarendiflelenmek normaldir, ne zaman s›n›r› geçmifl olurlar? Yo-¤un bedensel saplant›lar, entelektüel geliflim, kariyer planlamave aile iliflkileri yolunda engel teflkil edebilir mi?

Jeanette iki yafl›ndayken çok tombuldu. ‹lkokuldayken fi-ziksel ve sosyal aç›dan hantal biri olarak görülüyordu, amaçok iyi bir ö¤renciydi. Ço¤unlukla A al›r ve karnesindeki övgüdolu sözlerin tad›n› ç›kar›rd›. Okumay› seviyordu ve beflinci s›-n›fa gelene kadar zengin bir hayal gücünü içinde bar›nd›ran fli-



46

irler yazar olmufltu. S›n›f›ndaki k›z arkadafllar› bu çal›flkan,afl›r› kilolu akranlar›n› d›fllayarak ac›mas›zca cezaland›r›yor-lard›. Jeanette buna o kadar derinden üzülüyordu ki öz-sayg›-s› da¤›lmak üzereydi. Arkadafll›¤› çok özlüyor, ama çok az ar-kadafll›k görüyordu. Yafll› bir çift taraf›ndan bebekken evlatedinilen bir çocuktu ve baflka kardefli yoktu. Etraf›nda ço¤un-lukla yetiflkinler oluyor, hepsi onunla ilgileniyordu, ama bü-yürken di¤er çocuklarla çok az iliflkisi olmufltu.

Bulu¤ ça¤›ndan hemen sonra Jeanette yüzünün oval çizgile-rinin ço¤unu kaybetti. Onüçüne vard›¤›nda ince yüz hatlar›,karlar›n aras›ndan ç›kan mor renkli çi¤demler gibi belirdi. Bi-raz kilo bile kaybetti ve çekici görünmeye bafllad›. Aynada budönüflüme tan›k olurken beden imaj›yla afl›r› derecede ilgilen-meye bafllad›. Diyet yapmaya ve a¤›r egzersizlere bafllad›. So-nuç müthiflti. Ama vücudu bu k›z için bir saplant› haline gel-miflti ve sonraki y›llar boyunca da öyle olmaya devam etti. Bir-den bire sekizinci s›n›fta herkes taraf›ndan aran›r olmufltu.

Jeanette’nin anne babas› hayretler içindeydi. Telefon sus-mak bilmiyordu. Bu ani ilgi ve sa¤lad›¤› haz o kadar güçlüydüki Jeanette baflka hiçbir fley düflünemez olmufltu. Akademikbaflar›s› bozuluyordu. Anne babas› onu kaybetmifl gibi hissedi-yorlard›. Dokuzuncu s›n›f›n sonuna kadar eskiden tatl› ve uy-sal olan sevimli ve tombul k›zlar› küstah ve kavgac› olmufltu,annesine s›k s›k “aptal” diyordu. Jeanette terapiste gitmeyireddediyordu. Lisedeyken sürekli giysi almak için para istiyor-du. Jeanette’nin annesi Sally tek çocu¤unun yan›nda olmak is-tiyordu, bu yüzden teslim oluyor ve astronomik al›flverifl safa-rilerinde k›z›yla iflbirli¤i yap›yordu. Birlikte hiç durmadan mo-da dergileri okuyor ve makyaj ve saç stilleri hakk›nda konuflu-yorlard›. Asl›nda vermeleri gerekmeyen kilolar› vermek içinspa’larda birbirlerine efllik ediyorlard›. Ebeveynlerin, ellerindeolmadan çocuklar›n›n zaaflar›na destek verir flekilde hareketetmeleri beni her zaman flafl›rtm›flt›r, belki de bunun nedenik›smen çocu¤un gözüne girme çabalar›d›r.



47

Jeanette bütün hafta sonlar›n› al›flverifl merkezlerinde arka-dafllar›yla veya annesiyle ya da her ikisiyle birlikte geçiriyordu.S›k s›k erkeklerle ç›k›yordu ve bunlar ço¤u kez babas›n›n“mankafa” dedi¤i çarp›c› derecede yak›fl›kl› gençler oluyordu.Babas› Jeanette’yi birkaç kez sürtük olmakla suçlam›flt›. Jea-nette anne babas›n›n erkek arkadafllar›na sayg› duymamas›naçok k›z›yordu.

Jeanette sonunda bir devlet okulunda saç tasar›m› e¤itimiald›, ama ilk y›l›nda okuldan ayr›ld›. Di¤er ö¤rencileri fazlasevmedi¤ini söylüyordu. Ondokuz yafl›nda evlendi ve k›sa sü-re sonra bir k›z› oldu. Kocas› iflsizdi, ciddi derecede alkol prob-lemi vard›, ama Jeanette bir bekçi köpe¤i gibi onun yan›ndanayr›lm›yordu. Jeanette yerel bir ma¤azan›n makyaj bölümündeçal›fl›rken annesi bebe¤e bak›yordu. Jeanette kesinlikle kendinigerçeklefltirdi¤ini hissetmiyordu. Genç flair, yazar, doymak bil-mez okuyucu ve çal›flkan ö¤renciye ne olmufltu? Bedeni, zihni-ni gölgede b›rak›yordu.

Bütün çocuklar ve yetiflkinler, beden imaj› ve görünüflle de-¤iflen derecelerde ilgilenirler. Bu son derece normaldir, hattabelki sa¤l›kl› bir fleydir. Ama Jeanette’in ve pek çok erkek vek›z›n durumunda görünüflü saplant› haline getirmek onlarabüyük zarar verir. Bazen sosyal bask› ve akran kabulü için du-yulan bitmeyen açl›k bu saplant›y› körükler. Di¤er durumlar-da, ergenin atletik baflar›lar› beden imaj› saplant›lar›na efllikederek di¤er de¤erlere ve önceliklere yer b›rakmaz. Zaman za-man korkunç komplikasyonlar bafl gösterir, ciddi depresyon vedi¤er zihinsel felâketlerin yan› s›ra anoreksiya nevrosa ve blu-mia gibi yo¤un s›k›nt›lar ortaya ç›kar. Daha yayg›n bir flekildede, ergenli¤in bedensel endiflelerinden kurtulamayanlar›n, ha-yata bafllamaya haz›r olmaks›z›n bafl›bofl gezinen genç yetifl-kinlerin aras›na kat›ld›¤› görülür. Mükemmel beden aray›fllar›içinde zihinsel haz›rl›klar›n› geride b›rak›rlar.



48

YET‹fiK‹N DÜNYASIYLA ‹L‹fiK‹Y‹ KESMEK

Toplumumuzdaki kuvvetli güçler, ço¤u ergeni yetiflkinliktenuzaklaflt›r›r, çocuklar›, rol modeli olarak yetiflkinler yerine bir-birlerini örnek almaya teflvik eder. Bir yetiflkini yak›ndan göz-lemediyseniz nas›l üretken bir yetiflkin olabilirsiniz? Yan›t, çokbüyük zorlukla. Bütün çocuklar için kritik faktör, yetiflkindünyas›yla ne kadar iyi ba¤lant› kurduklar›d›r. Etraf›ndaki ye-tiflkinlerin ço¤unun birbirine yabanc›laflt›¤› bir kültürde yeti-flenlerin, tatminkâr yetiflkinler olma olas›l›klar› düflüktür.

Chicago’nun yoksul bir mahallesinde büyüyen Collis baba-s›zd›. Devlet yard›m› alan annesi, bir erkek ve iki k›z kardefliy-le birlikte yafl›yordu. Bütün çocuklar›n babas› farkl›yd›. Col-lis’in babas›n›n kim oldu¤una dair belli belirsiz bir fikri vard›,ama herkese bunu umursamad›¤›n› söylüyordu. ‹lkokul y›llar›-n› okula ara s›ra giderek, derslerden kopuk ve ço¤u zamandaniye orada oldu¤unu merak ederek geçirdi. Okumay› ö¤renme-de ve matematikte zorluk çekti. ‹ngilizce okuma yazmadaki te-mel becerileri ac›nacak durumdayd›. S›n›fta sözel konulardaflaflk›n flaflk›n oturuyordu. S›k s›k okuldan kaç›yor, bu yüzdende sürekli olarak azarlan›yordu. Evdeki durum asgari geçimseviyesindeydi - k›t kanaat yiyecek buluyor, ev sahibinin zalimtehditlerine maruz kal›yorlard› ve çok az s›cak sular› oluyordu.Collis’in sevgi dolu ve kendini ailesine adam›fl annesi çal›flma-d›¤› halde günlerini kurtarmak için elinden geleni yap›yordu.Tek akrabalar› Collis’in anneannesiydi ve o da ara s›ra yard›metmek için geliyordu. Collis yoksul ev hayat›na buruk bir flekil-de k›zmaya bafllam›flt› ve okuldan da nefret ediyordu. Gidebi-lece¤i tek yer vard›: mahallesi ve arkadafllar›.

Oniki yafl›na gelene kadar aktif bir çete üyesi haline gelmifl-ti. Onbeflinci do¤um gününden önce uyuflturucu satmaya (vekullanmaya) bafllam›flt›. 19-20 yafl›nda baz› çete liderlerineadeta tap›yordu. Onlar›n dünyan›n en cool insanlar› oldu¤unudüflünüyordu. Rap müzi¤ini seviyordu ve sosyal grubunun üni-



49

formas›n› gururla giyiyordu: örgülü saçlar, olabildi¤ince düflükgiyilen bol pantolon, ba¤c›klar› çözülmüfl spor ayakkab›lar,garip ama aralar›nda boynundaki bir zincire as›l› olan haç›n dabulundu¤u (bu garipti çünkü Collis kiliseye ayak basmam›flt›)paslanmaz çelik y›¤›n›.

Tahmin edebilece¤iniz gibi Collis, okulu b›rakt› ve günününbüyük bölümünü amaçs›zca grubuyla geçirmeye bafllad›. Dük-kândan mal afl›rma ve çete kavgalar› gibi suçlardan dolay› ha-fif bir sab›kas› oldu. Collis’in kötülü¤ü ça¤r›flt›ran bir görünü-flü vard›. O ve arkadafl grubu kald›r›mda onlar› görüncekald›r›m de¤ifltiren beyaz insanlara alayc› bir flekilde gülü-yorlard›. Onyedi yafl›nda kadar bofllukta yaflay›p gidiyor gibiy-di. Hiçbir de¤eri, plan›, iste¤i, ilgisi yoktu. Bir saatten di¤erineyafl›yordu o kadar. Durumuyla ilgili en göze çarpan fley de öz-deflim kurabilece¤i, kendisine yol gösterecek, yüreklendirecekyetiflkinlerin olmamas›yd›. Dünyan›n her yerinde Collis gibimilyonlarca çocuk var. Tek rol modelleri birbirleri. Hiç ilerle-yemiyorlar; yaln›zca gereksiz heyecanlar peflinde dönüp duru-yorlar. Bulu¤ ça¤›na eriflmeden ergenli¤e giriyorlar ve ergenli-¤in alan›na giren bütün ritüelleri ve kuvvetli arkadafl ba¤lar›n›benimsiyorlar. Yirmibefl ya da yirmidokuz yafllar›nda ergenolarak kal›yorlar.

Collis hayat›n› ziyan etmek veya kaybetmek tehlikesiylekarfl› karfl›yayd›, ama ola¤and›fl› flekilde flansl›yd›. Neredeyse18 yafl›ndayd› ve gözetim alt›ndayken becerikli bir gençlik suç-lar› yarg›c› onun bir e¤itim program›na kat›lmas›n› emretti.Collis yirmialt› yafl›nda yetenekli bir sosyal hizmet uzman›olan Calvin’in ellerine verildi. Aylar içinde ikisi güçlü bir bir-liktelik oluflturdu. Calvin, Collis’in özdeflim kurabilece¤i ilk er-kekti - rap flark›c›lar› ve beyzbol oyuncular› hariç (bunlar›nhiçbiri onun için ulafl›labilir hedefler de¤ildi).

Calvin, Collis’i ›s› ve havaland›rmayla ilgili bir ticaret oku-lu program›na soktu. Collis bu teknolojinin karmafl›k yap›s›n›hemen kavrad›. Ba¤lant›lar› zihninde kolayca canland›rabili-



50

yordu; yeralt› borular›n›n ba¤lant›lar›n› sözcüklere dökmekzorunda kalmadan anlayabiliyordu. Akademik baflar›s›n› ola-naks›z hale getiren dil karmaflas›n› böylelikle aflabildi. Bir fley-leri iyi yapabildi¤ini hissediyordu. Bu onun ergenlikten ç›k›flbileti olacakt› ve tam zaman›nda gelmiflti. Genç adam›n öz-sayg›s› bir roket gibi yukar› f›rlad›. Art›k Collis yetiflkinli¤ebafllama y›llar›na haz›rd›. Ne trajiktir ki bir Collis’e karfl›l›k oönemli ak›l hocas›n› bulamayan, dolay›s›yla yetiflkinli¤e birtürlü geçemeyen yüzlerce, binlerce çocuk var. Hepsi umutsuz-ca birer ak›l hocas›na ihtiyaç duyuyor.

Yoksul mahallelerde yaflayan çocuklar s›kl›kla yetiflkin top-lulu¤undan ve de¤er sisteminden uzak bir örnek sergiliyorlar,ama bu fenomen sosyoekonomik merdivenin alt ve üst basa-maklar›nda da görülebilir. Baz› çocuklar ve ergenler ne yapar-larsa yaps›nlar anne babalar›n› memnun edemediklerini hisse-derler. Sonuç olarak, yetiflkin dünyas›n› ve bütün o “aptalca”de¤erlerini bilinçsizce reddederler. Çok yayg›n bir bafla ç›kmatekni¤i vard›r: e¤er baflaram›yorsan›z, baflaramad›¤›n›z fleyikötüleyin. Yetiflkinleri tatmin edemiyor ve sayg›lar›n› kazana-m›yorsan›z onlar› bafl›n›zdan at›n! Esas olarak arkadafllar›n›zve iliflkileriniz için yaflay›n. ‹liflkilerin mutlulu¤u kolaylaflt›rma-s› gerekir. Okulda ve evde problem yafl›yorsan›z sizinle ayn›durumda olan baflka çocuklar bulabilir ve onlara bir aile olufl-turabilirsiniz. Afl›r› durumlarda, çocuklar kültlerin pefline dü-flebilir veya çetelere kat›labilirler. Örne¤in, Hare Krishna’n›nüyeleri aras›nda yayg›n görülen bir senaryoydu bu. Ac› gerçek-le karfl›lafl›p düfl k›r›kl›¤›na u¤ram›fl bütün bu çocuklar›n er-genli¤inde olgunlaflman›n durmas› riski söz konusudur; bu ço-cuklar yirmili yafllar›n sonlar›na dek ergen de¤erlerine ve ba¤-lar›na s›k› s›k›ya yap›fl›p kalabilirler.

Yetiflkinli¤e yabanc›laflma, varl›kl› insanlar›n dünyas›nakarfl› duyulan gerçek öfkeyle ba¤lant›l› olabilir. Frans›z resto-ran›ndaki genç bir kad›n garson güçlü ifl adamlar›na ne kadar



51

k›zd›¤›n› buruk bir flekilde anlatm›flt›. Banka müdürlerinin pa-hal› arabalar al›p flehir kulüplerine kat›labilmek için kredikartlar›n›n faiz oranlar›n› nas›l yükselttiklerinden söz etmiflti.Bu adamlar›n, az›c›k parayla geçinip her ay kredi kart› borçla-r›n› ödemek için mücadele eden yirmili yafllar›ndaki gençlerihiç umursamad›klar›ndan yak›n›yordu.

Çocuklar ve ergenler yetiflkinli¤in ö¤rencileri olmal›d›rlar.Geçmiflte büyükbabalar ve büyükanneler çocuklar›n e¤itimin-de önemli bir rol oynard›. Çocuklar yafll›lar›n derslerini ve hi-kâyelerini ö¤renmek için flöminenin etraf›nda toplan›rd›. Bü-tün yetiflkin arkadafllar ve aile üyeleri yetiflkinli¤in s›rlar›n›aç›klayabilirdi. Yak›nda yaflayan akrabalar, çocuklar›n hertürlü yetiflkin zihniyle ve hikâyesiyle karfl›laflmas›na f›rsat sa¤-lard›.

Günümüz vakalar›nda ise bu f›rsatlar çok s›n›rl›. Yak›n ak-rabalar (hatta belki onlarla bile s›k karfl›lafl›lm›yor olabilir) veö¤retmenler (çocuklar ço¤unu yak›ndan tan›ma f›rsat› bula-maz), çocuklar›n hayatlar›nda karfl›laflt›klar› tek yetiflkinlerdir.Çocuklara küçük yafllardan itibaren yabanc›lardan korkmala-r› ve uzak durmalar›, tan›mad›klar› kimselerle konuflmamalar›ö¤retilir, böylece yetiflkin dünyas›ndan biraz daha uzaklafl›rlar. Birisinin evine akflam yeme¤ine davet edildi¤imde ev sahipleri-nin çocuklar› genellikle göz konta¤› bile kurmadan kal›plaflm›flbir flekilde beni selamlar ve sosyal ortamdan s›v›fl›rlar. Benim-le ve eflimle hiç ilgilenmezler. Ben küçük bir çocukken anne ba-bam›n misafiri oldu¤unda (ne kadar u¤rafl›rlarsa u¤rafls›nlar)benden kurtulamazlard›. Annemlerin baz›lar› müthifl, baz›lar›garip olan arkadafllar› benim merak›m› uyand›r›rd›. Bu insan-lar› bir bulmaca çözüyormufl gibi inceler ve sabah annem vebabamla onlar hakk›nda konuflurdum. Hayatlar›n› nas›l ka-zand›klar›n›, nas›l bu kadar baflar›l› olduklar›n› ve neden tart›-fl›p durduklar›n› bilmek isterdim. Ve nerede olursam olay›myetiflkin yabanc›larla konuflurdum - ma¤azalarda, trende, ber-berde. Benim ya da anne babam›n akl›na bu insanlar›n beni bir



52

flekilde yaralayabilece¤i ya da taciz edebilece¤i gelmezdi. Te-mel kariyer e¤itimi al›yordum. Yetiflkinlikle nas›l ba¤lant› ku-raca¤›m› ö¤reniyordum. Bence çocuklar›n yetiflkin yabanc›lar-la iliflki kurmaya ihtiyac› var. Belki toplumumuz bireyleri ele-meli ve baz›lar›m›z› çocuklar›n etkileflim kurabilece¤i “güvenliyetiflkinler” olarak belirlemelidir. Bir çocuk benimle konuflma-dan önce benim güvenli bir yabanc› oldu¤umu gösteren belge-yi görmek isteyebilir!

GER‹YE DÖNÜfi ÖZLEM‹

Baz› yeni yetiflkinler yaln›zca ergenlere benzemeye çal›flmaklakalmaz, ergenlik y›llar›n› fliddetle özlerler. Onlar› oniki yafl›n-dan yirmi yafl›na kadar destekleyen dayanaklar parçalanm›flt›rve onlar olmadan hayatta kalmada zorlanmaktad›rlar. ‹flte bil-dik bir senaryo:

Yirmiikisindeki Fran, kronik depresyondad›r. S›kl›kla ken-disine oldu¤undan daha az de¤er verildi¤ini düflünmekte ve fle-hir gazetesinde bir muhabir olarak çal›fl›rken bo¤uldu¤unu his-setmektedir. Üniversiteden ald›¤› gazetecilik e¤itimiyle ihtiyac›oldu¤u kadar para kazanamad›¤›n› düflünmektedir. Anne ba-bas› kendine bakacak kadar büyük oldu¤unu ve ba¤›ms›z halegelmesi gerekti¤ini söyleyerek onu desteklemeyi reddetmifltir.Fran ergenlik y›llar›n›n muhteflem oldu¤unu fark eder. Bolmiktarda sevgi ve paran›n oldu¤u bir evde tek çocuk olarakbüyümüfltür. Sad›k avukat› olan annesiyle sevgi dolu bir iliflki-si vard›. Fran’in, ders d›fl› faaliyetlerle dolu ve e¤lence etkinlik-leriyle yönetilen hayat› oldukça yo¤undu. Fran zaman zamandüflünmek için zaman› olmamas›ndan flikâyet ediyordu. Yara-t›c›l›k veya analitik düflüncenin emaresini göstermese de herzaman oldukça sa¤lam ve çal›flkan bir ö¤renci olmufltu. Fran’in flu anda çal›flt›¤› iflte zaman s›n›rlar›na s›k› s›k›ya uy-mas›, baflyaz›lar için yeni fikirler bulmas› ve yaz› müdüründen



53

gelen yaralay›c› elefltiri sa¤ana¤›yla bafl etmesi gerekiyordu.Oysa, dans e¤itmeninden, arp ö¤retmeninden ve ebeveynlerin-den afl›r› övgüler almaya al›fl›kt›. Bu ihtiflam› yeniden kazan-maya veya yeniden yaflamaya çal›fl›yordu, ama çabas› boflu-nayd›. Ebeveynleri hariç hiç kimse onu desteklemiyor gibiydive nedense onlar›n rolleri bu noktada daha önemsiz, dahauzak görünüyordu. ‹çten içe, geçmifl lise günlerini özlüyordu.Yap›y› ve öngörülebilirli¤i, yaln›zca uyum sa¤layarak gözegirdi¤i zamanlar› özlüyordu. Bafllang›ç y›llar›n›n stresiyle veyetiflkinli¤e girifl y›llar›n›n söze dökülmemifl kurallar›yla nas›lbafl edece¤i konusunda hiçbir fikri yoktu. Terk edildi¤ini his-sediyordu. Zaman› geriye döndürmek istiyordu.

Eve Geri Dön, Melek

Yerini bulamayan, hayata yeni at›lm›fl bir yetiflkinin ergenli¤ingüzel günlerine geri dönmesi nadir görülen bir durum de¤ildir.Bu yüzden, böyle bir genç, örne¤in telekomünikasyonla ilgilibir fleyler yapmak istedi¤i fleklindeki belli belirsiz bir fikir d›-fl›nda, aç›k bir okul sonras› plan› olmaks›z›n okula geri döner.Görünüflte para biriktirmek için ailesinin yan›na tafl›n›r, amaçamafl›rlar›n›n y›kanmas›n› ve evle ilgili di¤er yard›mlar› geriçevirmez. Eve geri döndükten sonra daha büyük bir destek his-si yaflar, ama yak›ndan gözetlendi¤ini ve kullanabilece¤indendaha fazla tavsiye ald›¤›n› hissedebilir.

Bazen görünüflteki bu gerileme yeni yetiflkinin hücreleriniyenilemesine ve bak›fl aç›s›n› yeniden odaklamas›na imkan ve-rir. Di¤er vakalarda bu iyi bir hareket kal›b›d›r, tabii çok uzunsüre devam etmedi¤i takdirde. Ebeveynler, pansiyonerlerinin(veya otlakç›lar›n›n) yorucu oldu¤unu düflünebilirler. ‹flleri ço-cuklar› için fazla kolaylaflt›rmamaya dikkat etmelidirler ve ki-ra anlaflmas› için de baz› flartlar öne sürebilirler. E¤er müm-künse geri dönen kirac›n›n masraflar›n› karfl›lamamal›d›rlar.Ona mali destek vermek, uzatmal› ergenli¤ini yeniden yaflama-s› için para sa¤larken kariyerinde ilerleyiflini engelleyebilir.



54

Birkaç y›l önce seminer vermek üzere Kopenhag’a gidiyor-dum. Konferans merkezine giderken Sih kökenli, türbanl› birtaksi floförü bana hayat hikâyesini anlatt›. Yirmiiki ve yirmi-dört yafllar›nda olup kendileriyle ayn› evde yaflayan biri k›z bi-ri erkek iki çocu¤u oldu¤unu söyledi. Bu uygulaman›n çok ger-ginlik yarat›yor olmas› gerekti¤ini söyledim. Ama o sözlerimihararetle reddetti. Sözlerine flöyle devam etti, “O¤lumuz ve k›-z›m›z ondokuz yafl›na geldi¤inde onlara aç›kça, ‘Art›k çocukde¤ilsiniz; flu andan itibaren bizim arkadafl›m›zs›n›z,’ dedik.”Bunun tam olarak ne anlama geldi¤ini sordum. “fiu anlama ge-liyor, istemedikleri takdirde onlara tavsiye vermedik. Ve e¤eristeseler bile para vermedik.” Kar›s›n›n ara s›ra çocuklar›namütevaz› parasal hediyeler verdi¤ini de ekledi. Bu adam›n ço-cuklar›yla yapt›¤› anlaflman›n iki taraf için de en iyisi oldu¤u-nu düflünüyorum; böylelikle çocuklar büyümeleri gereken süreiçinde güvenlik ve ba¤l›l›k hissi duyabilirler.

Programlanm›fl Çocuklar›n Kaderi

Ça¤dafl ergenlerin robotlar gibi programl› olmalar› nadir görü-len bir durum de¤il. Haftalar› onlar için stratejik olarak plan-lanm›flt›r. Belirli kal›plar içinde yaflama hissi her taraflar›n› ku-flat›r, sürekli bir denetim ve geri bildirim dalgas› içinde yüzer-ler. Fran’in onalt› yafl›ndaki okul sonras› program›na bir ba-k›n: haftada üç gün (cumartesi sabah› dahil) orkestra provas›,pazartesi ve çarflamba akflamlar› arp dersleri, sal›, perflembe vepazar sabahlar› dini dersler, her cuma modern dans, bunlaraek olarak toplum hizmeti projesi ve bir bak›mevinde gönüllüçal›flma. Sonra okul gösterisi, orkestra üniformas› için paratoplama, birinci s›n›flar okul balosu tan›t›m komitesinde çal›fl-mak gibi daha yo¤un, ama geçici programlar› da vard›. Bu et-kinliklerin her birinde beklentiler çok iyi tan›mlanm›flt›r: yap-man›z gereken fley size söylenir. Bu durum, beklentilerin dahabelirsiz oldu¤u, inisiyatif göstermenin ve orijinal fikirler orta-ya koyman›n ifle yarad›¤› kariyerin ilk y›llar›ndaki durumun



55

tam tersidir. Pek çoklar› gibi Fran için de hayat kat› bir flekil-de programlanm›flt›. Yapacaklar› her zaman ona d›flar›dan em-poze ediliyordu; Fran’in kendinin birfleyler organize etmesi yada kendi rutinlerini belirlemesi beklenmiyordu. ‹nisiyatif gös-termesi ya da yenilikçi bir çaba ortaya koymas› da gerekmiyor-du. Her zaman koçun, e¤itmenin ya da müfredat›n taleplerineitaat etme yetene¤iyle ve bunlara sa¤lad›¤› uyumla de¤erlendi-riliyordu. Bu düzen bir bak›ma çok rahatlat›c›yd›; hayat›n› yo-¤un, ama basitlefltirilmifl bir hale getiriyordu. Ama flu anda ka-riyer basamaklar›n› t›rmanmaya bafllayan bir yetiflkin olarakkendi düzenini kurmas› gerekti¤ini biliyor ve kendini özgün birflekilde ortaya koyma becerisine göre de¤erlendirildi¤ini görü-yor. Yapt›¤› her fleyin do¤ru olup olmad›¤›n› patronuna sor-maya devam ediyor. Belki ergenli¤i o s›rada ona göründü¤ükadar onu zenginlefltiren tecrübelerle dolu de¤ildi. Fran’in öz-gürce oynamak için daha fazla zaman›, beyin f›rt›nas› yapmak,kendi önceliklerini belirlemek ve zaman›n› organize etmek içindaha fazla f›rsat› olmal›yd›.

‹LERLEMEY‹ BAfiARMAK

Belki de hiç kimse ergenlik deneyimini tam olarak geride b›-rakm›yordur. 12-20 yafl aras› dönem ço¤u insan için kendinikeflfetme ve tatmin etme anlar›yla doludur. Bu dönemin an›la-r› e¤lenceli ve enerji dolu oldu¤u kadar, ama ayn› zamanda ha-fif ac› vericidir de. Önemli olan olumlu an›lar› saklamak ve k›-s›tlay›c› ergenlik de¤erlerinden yani görünüfl, cool olma, kabuledilme, uyum sa¤lama ve s›rf denemifl olmak için deneme flek-lindeki güçlü ve potansiyel olarak hareketi engelleyici saplan-t›lardan vazgeçmektir. Ergenlik yaflamlar› s›k›ca yap›land›r›l-m›fl ve kontrol edilmifl olan gençlerde bu ba¤›ml›l›¤›n da za-manla azalmas› gerekir (orduya yaz›lmad›klar› takdirde). Ha-yata yeni at›lan bir yetiflkinin. art›k ergenli¤ine veda etmesi ve



56

olmak istedi¤i insan olma yolculu¤una bafllamas› ve bu dene-yimin tad›n› ç›karmas› gerekir. Ergenli¤e veda etmek hayat›nen önemli baflar›lar›ndan biri olabilir. Ama bu ancak, ifl haya-t›nda anlaml› ileriye dönük bir beklenti varsa gerçekleflecektir.


57

3B‹R ZAMANLAR SAYGI DUYULANLAR

‹doller Devrildi¤inde

E¤itim y›llar› boyunca öve öve göklere ç›kar›lan, baflar›danbaflar›ya koflan çocuklara ne olur? Hayat›n erken dönemlerin-deki çok fazla övgüden zarar görmek mümkün müdür? Bencemümkündür. On y›l ya da daha uzun bir süre boyunca dizgin-siz e¤lence, müthifl kiflisel baflar›lar ve sad›k hayranlar tribü-nünden sürekli olarak gelen sars›lmaz hayranl›kla korunangenç bir yetiflkin yirmi, yirmiiki ya da yirmidört yafl›na geldi-¤inde birden bire her fleyden mahrum kald›¤›n›, terk edildi¤ini,kendisine hak etti¤inden daha az de¤er verildi¤ini hissedebilir.Evet, parti bitmifltir. ‹dol afla¤› do¤ru sert bir flekilde düflmek-tedir.

EN TEPEYE ÇIKMAK VE D‹B‹ BOYLAMAK

Glen Martin okul y›llar› boyunca kum rengi sar› saçl›inan›lmaz bir çocuktu. ‹lkokul y›llar›nda azimli bir sporcu ve

Böyle bir sosyoekonomik geçmiflten gelince, yapamayaca¤›m hiçbir fley

kesinlikle olamazd›. Yeterli ödene¤i olmayan, ö¤retmenlerin motivasyonsuz

oldu¤u bir okulda okumad›m hiç. Bu yüzden çok avantajl› oldu¤umu görü-

yorum. Ama bunun ayn› zamanda motivasyonumun bir k›sm›n› erken yaflta

yok etti¤ini de düflünüyorum.

S.R. yafl 27


B‹R ZAMANLAR SAYGI DUYULANLAR

58

bütün alanlarda kuvvetli bir ö¤renciydi. Ve Glen’in erken yafl-larda vadettikleri, çocukluk ve ergenlik zaferlerine, an›lar›nave gazete kupürleriyle dolu genifl bir duvar resmine dönüfltü.Glen’in kendisi gibi baflar›l› bir de ablas› vard›, ama küçük er-kek kardefli okulun talepleri alt›nda bo¤ulmufl ve sosyal olarakd›fllanm›fl birinin hayat›na katlanmak zorunda kal›yor gibi gö-rünüyordu.

Liseden s›n›f›n en baflar›l›lar›ndan biri olarak mezun olanGlen futbol tak›m›n›n kaptan› ve iyi bir beyzbolcuydu. Arala-r›nda en sayg›n üniversitelerin bulundu¤u bir Ivy League üni-versitesine bafllad› ki bu kimseyi flafl›rtmad›. Ama Glen, üniver-sitenin ilk y›l›nda tökezlemeye bafllad›. Futbol oynarken diziniparçalay›nca sporu büyük ölçüde b›rakt›. Akademik olarakderslerin alt›nda ezildi¤ini hissediyor ve konular› hiç ilginç bul-muyordu. Ortal›ktaki en zeki tek çocuk olmad›¤› gerçe¤ini an-lamada zorlan›yordu. Dört y›l boyunca ço¤unlukla B ve ara s›-ra C ald›. Hayat›nda ilk kez fakültenin gözündeki özel biri de-¤ildi ve bunun fark›ndayd›. Kilo almaya ve öz-sayg›s›n› yitir-meye bafllad›. Daha çekici baflka bir seçene¤i olmad›¤› içingözle görülür bir çeliflkiyle siyaset bilimini seçti. ‹lginçtir ki, li-se y›llar›nda Glen her konuda iyiydi, ama hiçbir konuyu di¤e-rinden daha heyecan verici bulmuyordu. Bir bak›ma bu çocukkendisine zarar› dokunacak flekilde çok yönlüydü!

Glen üniversitedeki ilk y›l›nda iki büyük kriz yaflad›: baba-s›nda habis beyin tümörü ç›kt›, sekiz ay içinde öldü ve Glen li-se ikiden beri ç›kt›¤› k›z arkadafl›ndan ayr›ld›. K›z ona de¤iflti-¤ini, lisedeyken tan›d›¤› ve sevdi¤i kibar süperstar olmad›¤›n›söylemiflti. Glen’in akl› bafl›ndan gitmiflti, ama k›z›n hakl› ol-du¤unu biliyordu. Bu iki kayb›n ard›ndan depresyona girdi.Bir sömestr için kayd›n› dondurmay› düflündü, ama annesininyalvarmalar› karfl›s›nda vazgeçti.

Onur derecesi almadan mezun oldu¤unda, hayat› için neyapmak istedi¤i konusunda hiçbir fikri yoktu. Özel bir ilgi ala-n› yoktu, belirgin bir tutkusu da. Durumunu flöyle ifade edi-



59

yordu, “Hiçbir fley bilmiyorum ve hiçbir fley yapam›yorum. Veherhangi bir fleyle özel olarak ilgilenmiyorum.” Üniversitedeyaflad›¤› olaylar ve flartlar karfl›s›nda felç olmufl gibiydi. Dep-resyonu devam etti. S›k›nt›l› durumlarla bafl etme stratejilerinibilmiyordu. Hayat›nda ilk defa stres ve yetenekleri konusundaduydu¤u flüphe hissiyle mücadele etmesi gerekiyordu. Kimseonu yenilgilerle mücadele etmek için haz›rlamam›flt›; daha ön-ce yaln›zca zaferlerle nas›l bafl edece¤ini ve uygun bir müteva-z›l›k göstermeyi bilmesi gerekmiflti! fiimdiyse önemli kay›plar-la bafl etmesi gerekiyordu. Glen daha önce hiç s›nanmam›flt›.Ç›kmazlar› nas›l çözümlemesi gerekti¤i kendisine hiç ö¤retil-memiflti ki bu hayata yeni at›ld›¤› y›llarda herkesin ihtiyaç duy-du¤u bir beceriydi. Hayat›n›n ilk y›llar›nda çok fazla baflar› vedoyum yaflam›fl olabilir miydi? Lise onun en iyi dönemi miydi?Hayata yeni at›ld›¤› y›llarda engellenemez bir flekilde karfl›lafla-ca¤› yenilgilere haz›rlanm›fl olmas› gerekmiyor muydu? Evet,haz›rlanm›fl olmal›yd›. Ergenlik y›llar›nda kaidelere dayal›yaflayan di¤er çocuklar›n da öyle.

Bir keresinde, önde gelen bir üniversitenin ö¤renci sa¤l›khizmetleri ve psikiyatri bölümünün baflkan›yla hat›rlanmayade¤er bir ö¤le yeme¤i tart›flmas› yaflam›flt›m; bu adam t›p fa-kültesinde benim s›n›f arkadafl›md›. Ona sordum, “Joe, söylebana, üniversitede ak›llar› darmada¤›n›k olan çocuklar kimler?Onlar› nas›l tan›mlars›n?” Yan›t› flöyle oldu, “Mel, onlar ke-sinlikle senin sand›¤›n kifliler de¤iller. Yoksun bir flekilde veyaifllev bozuklu¤u olan ailelerde büyüyen ya da s›k›nt› içinde ya-flayan çocuklar de¤il bunlar. Lisans e¤itimi s›ras›nda da¤›lanö¤rencilerin ço¤u daha önce hiç mücadele etmesi gerekmeyen-ler, haz›rl›k okulunun veya lisenin süperstarlar›d›r. Ço¤u, ka-sabalar›n›n kahraman›, tap›lan sporcular›, çok yönlü tipleridir.Her zaman her fleyi do¤ru yaparlar ve hayran kalabal›klar›n›nsayg›s›n› toplarlar. Onlar alt›n k›zlar ve o¤lanlard›r. Ve bili-yorsun, asl›nda bu çocuklar yoksun büyümüfllerdir. Yetersizlikduygusuyla bafl etmeyi hiç ö¤renmemifllerdir. Bunu ilk kez



60

yapmak zorunda kalmak için yirmi yafl biraz geç!”Glen tam da böyle biriydi. Yetersizlik duygular›yla nas›l bafl

edece¤ini ve kendi de¤erine dair olumsuz inançlar›ndan kurtul-may› hiç ö¤renmemiflti. Er ya da geç herkes yetersizlik duygu-lar›yla karfl›lafl›p onlar› alt etmeyi ö¤renmelidir ve bu ne kadarerken olursa o kadar iyidir.

Glen üniversiteden ayr›ld›¤›nda ne yapaca¤›n› bilmiyordu.Baflta e¤itimine devam etmek için bir arzu duymuyordu, ö¤-renci olmaktan b›k›p usand›¤›n› söylüyordu. Sonra tekrar ken-dini toparlad› ve her zaman fiziksel zindelikle ilgilendi¤i içinbir sa¤l›k kulübünde ifl buldu. Bafllang›çta etraf›nda kendisiyleayn› kafada -ve vücutta- insanlar oldu¤u için kendini rahat his-setti. Bu arada, özel e¤itmen olarak sertifika almak için birkursa kaydoldu. Sertifikas›n› ald›ktan sonra sekiz ay kadar buifli sürdürdü, ama bu gündelik rutinin “berbat” oldu¤unu söy-leyip duruyordu. Çirkin vücutlar›yla ilgilenmek zorunda oldu-¤u elli-altm›fl yafllar›ndaki zengin, ama vücutlar› flekilsiz insan-lara k›z›yordu. Koçluk yapt›¤›, blumian›n s›n›r›ndaki orta yafll›kad›nlar›n kendisiyle flört etmesinden tiksiniyordu. Ayr›ca, ço-¤unun hayatta kendisinden daha fazla kayboldu¤unu düflündü-¤ü di¤er e¤itmenlere karfl› da hiç sayg›s› yoktu. Sonunda insanvücuduyla ilgili çal›flman›n kendisine göre olmad›¤›na kararverdi.

Glen okula dönmeye karar verdi. Annesinin yan›na tafl›nd›ve tarihte yüksek lisans yapmaya bafllad›. Sonraki sekiz y›l bo-yunca Glen’in hayat›, akademik kurslar, Roma tarihi konusun-da yap›lan amaçs›z bir doktora, yar›m günlük ifllerle kabaranbir CV, sanatsever arkadafl kabilesindeki kad›nlarla istikrars›ziliflkilerle dolu bir mozaik halini ald›. Glen’in iliflkileri her za-man k›r›lgand›, çünkü lisenin harika çocu¤u olarak sahip oldu-¤u benlik-imaj›n› asla geride b›rakam›yordu. O, bir zamanlar,bulu¤ ça¤›na ermifl k›zlar›n idolüydü. Bu yüzden mükemmelkad›n›, ergenlik ça¤›ndayken oldu¤u tanr›sal adama lay›k tan-r›çay› aramaya devam ediyordu. Birlikte oldu¤u hiç kimse bu



61

standartlara ulaflam›yordu. Glen yirmiyedi yafl›na gelince tarih ö¤retmenli¤i yapabilece-

¤ini veya internet ifli kurabilece¤ini ya da bir gün hükümettebir ifle girebilece¤ini düflündü. Ama büyük oranda gününü ya-flamaya devam etti.

‹fl-hayat›na haz›r olmayan gençlerin aras›nda Glen’in hikâ-yesinin say›s›z çeflidi vard›r. Bu çocuklar›n her biri kendini-ta-n›mlamada yetersizdir ve belli bir yönleri yoktur. Yirmili yafl-lar›nda Glen gibi amaçs›z olan bu insanlar grubu, devrilmiflidoller, çocukluk ve ergenlik y›llar› boyunca hiç engellenmedenyokufl afla¤› inen bireylerden oluflur. O kadar baflar›l›lard›r kikim olduklar›n› anlamaya çal›flmalar› gerekmez. Belki yo¤unbir kibir duygusu gelifltirmifllerdir. Otomatik pilotta ilerlemeyedevam edeceklerini, gerçekten çaba harcamadan, hiçbir feda-kârl›kta bulunmadan veya gelecek için endiflelenmeden her za-man baflar›ya ve flaflaaya do¤ru yükseleceklerini düflünmekte-dirler. Onlar bir flekilde hep kazanmak için do¤mufllard›r. Me-zuniyeti s›ras›nda daha az ödül alsayd›, spor d›fl›nda baflka tut-kular gelifltirseydi, hatta belki okuldan sonra bir iflte çal›flsayd›Glen için daha iyi olurdu. Bu flekilde kendi baflar›lar›ndan vebu baflar›lar›n uzun-vadedeki yan etkilerinden biraz korunabi-lirdi. Eski moda “sert elefltiriler okulu”ndan mezun olma ko-nusunda söylenecek bir fley var: Çok sert olmad›¤› takdirde buokul de¤erli bir e¤itim verebilir.

ESK‹ KAHRAMANLAR

Glen’in içinde bulundu¤u açmaz, sporun geliflen hayatlar üze-rindeki olumlu ve olumsuz etkileri fleklindeki önemli konununalt›n› çizmektedir. ‹fl hayat›na haz›r olmayanlar aras›nda bolbol eski sporculara rastlan›r. Yetenekli sporcular olan, ortaokulda s›kl›kla sporla özdeflleflenflehir çocuklar›na dair bol miktarda gerçek hikâye vard›r. Ço-



62

¤u lisede y›ld›z olmaya devam eder. Akran gruplar› aras›ndayüksek statülere ulafl›r. Ailelerinin ve mahallelerinin gururu vesevinç kayna¤› haline gelir. Bu çocuklar›n baz›lar› üniversitedede sportif üstünlük kazanmaya devam eder. Ve kuflkusuz azsay›da üniversite sporcusu profesyonel hale gelir. Peki ya gerikalanlara ne olur?

Pek çok vakada bu okul sporcular› yoksun b›rak›lm›fl vekand›r›lm›flt›r. Sporda o kadar beceriklidirler ki hayatlar›n›nve zihinlerinin di¤er k›s›mlar› az geliflir. Kimileri zar zor geçernot al›r ve özel derslerle, fliflirilen notlarla ve sezgisel rotalarladesteklenir. Baz›lar› hiç mezun olamaz. Lise ve üniversitede se-kiz y›l boyunca kükreyen kalabal›klara karfl› performanssergiledikten bir y›l sonra yola tek bafl›na düflmenin, umutsuz-ca ifl araman›n nas›l bir fley oldu¤unu tahmin edin. Oysa o za-mana dek çocuk, görkemli günlerin sonsuza dek sürece¤ini dü-flünmüfltür.

Neyse ki baz› üniversiteler muhtemelen haklar›ndan mah-rum kalma olas›l›¤› bulunan sporcular için sa¤lam kariyer da-n›flmanl›klar› sunar. Ama bütün ö¤renciler bu hizmetlerdenayn› flekilde yararlanmaz. Kuzey Carolina Üniversitesi eski ün-lü basketbol tak›m› koçu Dekan Smith’le gerçekçi bir planhakk›nda konufltum. Dekan, oyuncular›yla birer birey olarakilgilenmesiyle ünlüydü. Daha önce bana oyuncular›n›n her bi-rinden, kendisinin B Plan› dedi¤i fleyi aç›kça ifade etmelerinibekledi¤ini söylemiflti. B Plan›, oyuncular›n üniversiteden son-ra profesyonel olamazlarsa ne yapacaklar›n› gösteriyordu. Pro-fesyonel sporcu olmak isteyen bütün çocuklar›n gelece¤e B Pla-n›’yla yaklaflmas› gerekiyordu.

Spora kat›l›m çocuklar›n ifl hayat›na haz›rlanmas›na yar-d›mc› da olur. Atletik deneyimlerle ifl birli¤i yapmay›, stratejibelirlemeyi, kendini-izlemeyi ve hazz› geciktirmeyi ö¤renirler.Esneklik kazan›rlar, yenilgilerden sonra nas›l tekrar eski halle-rine döneceklerini ö¤renirler. Ama sporun olas› bir yan etkisidaha vard›r: spor fliflirilmifl bir haz ve hayranl›k kayna¤›yken,



63

çocuk herhangi bir entelektüel zevkin yararlar›ndan yoksunkalabilir. Çocuklara neyle ilgilendiklerini sorunca “Futbol”yan›t›n› al›r ve flöyle karfl›l›k veririm, “Bu harika bir spor, amane tür bir e¤lenceden hoflland›¤›n›z› sormad›m. Hangi alanlarveya konularla ilgilendi¤inizi sordum.” Tabii ki yan›t “hiç”olur. Böyle durumlarda, bedensel baflar›lar bir saplant› halinegelirken, potansiyel zihin gelifltirme etkinlikleri bir kenara b›-rak›l›r. Derken bir gün oyun biter, hayata at›lma y›llar› bafllar.Ama yetiflkin çocuk kariyere bafllamak için önemli olan zihin-sel becerilerin baz›lar›ndan yoksundur. Her sporcunun, sporhayat›n›n yan› s›ra zihne yönelik ilgiler ve u¤rafllar gelifltirme-sine yard›m edilmelidir. Bence her çocu¤un bir uzmanl›k alan›olmal›: hakk›nda s›n›f›nda ya da mahallesindeki herkesten da-ha fazla fley bildi¤i ve daha büyük tutkuyla ba¤l› oldu¤u birfley. Çocuk zaman içinde bilgiyi ve fikirleri biriktirdikçe uz-manl›k kademeli olarak kendili¤inden oluflacakt›r; iflte kariyer-de yapmas› gereken fley budur.

Daha nadir olmakla birlikte, bazen diva sendromu denenbir fenomenle karfl›lafl›r›z. Çocuk veya ergen diyelim ki bale, atbinme ya da kayak dersleri al›r ve sürekli olarak ola¤anüstü birpotansiyeli oldu¤u söylenir. Örne¤in, onüç yafl›ndaki Meg’ebir gün olimpiyat madalyas› kazanabilece¤i söylenir. Ya da birantrenör Chad’in bir gün teniste milli tak›ma girebilece¤inisöyleyerek anne babas›n› ümitlendirir. Bu bafltan ç›kar›c› keha-netler bir ailenin bütün düzenini de¤ifltirebilir, özellikle de ge-lecekte ünlü olacak olan çocu¤unkini. ‹çi bofl umutlar do¤ar.Ebeveynler çocuklar›n› potansiyel bir madalya, kendi süpergenlerinin ve uzman ebeveynliklerinin canl› bir kan›t› olarakgörebilirler. Çocuk anne babas›n›n kendilerinin hiçbir zamanulaflamayaca¤› flöhrete ulaflabilir. Çocuklar›n›n madalyalar›n›ve kupalar›n› gösterip kaykaya binme yetene¤i veya iflteki vesosyal olaylardaki becerileri konusunda övünürken ebeveynle-rin egolar› iyice beslenir. Ama sonra bir nokta gelir ki gerçekyüzünü gösterir. Bu durumda parçalar› nas›l biraraya getirirsi-



64

niz? Aile gelecekte y›ld›z olma olas›l›¤›na çok fazla yat›r›myapt›¤› için di¤er kapasitelere de¤er verilmemifl ve gelifltirilme-mifl olabilir mi? Olabilir. O zaman bu kifli devrilmifl bir idolünhayat›n› yaflamak zorunda kal›r.

PATLAYAN ÇOCUK BÜYÜTME BALONLARI

Hiçbir fley bir ebeveynin çocu¤unu idollefltirmesinden daha iç-güdüsel de¤ildir. Bu, sevginin bir parças›d›r ve ebeveyn sevgi-sinin yerine hiçbir fley konamaz. Hiçbir fley ondan daha güzelve güçlü de¤ildir. Bu sevgi genç insan›n içinde kök sald›¤› top-rak ve gübredir. Böyle sevgi ve aile ba¤lar›ndan yoksun olançocuklar›n her türlü ak›l hastal›¤› ve travmatik krizler için riskalt›nda oldu¤unu biliyoruz. Ama ebeveynlerin bu sevgilerinizarar verici flekillerde ortaya koymalar› da mümkün müdür?‹yi niyetli, sevgi dolu bir ebeveyn istemeden de olsa çocu¤unungeliflimine zarar verebilir ya da engelleyebilir mi? Bence bu herzaman görülebilecek bir olayd›r. Konu oldukça aç›kt›r: evdekihayat sürdürülmesi imkâns›z bir durum haline gelir. Baflka birdeyiflle, patlayaca¤› kesin olan bir balondur ve patlar da - ço-¤unlukla da hayata yeni at›lma y›llar›nda.

Titiz, iyi niyetli ebeveynlerin çocuk yetifltirme uygulamala-r›n›n, çocu¤u ifl-hayat› haz›rl›ks›zl›¤›na sokmas›n›n pek çok yo-lu vard›r. Bunlardan baz›lar›n› inceleyelim.

Afl›lanan K›r›lganl›k

Baz› ebeveynler son derece iyi niyetli bir flekilde çocuklar›nanarin kristal bir kadeh gibi davran›rlar ve onlara k›r›lganl›kafl›larlar. Sonuç olarak, böyle bir çocuk her türlü talihsizli¤ekarfl› ailesi taraf›ndan korunmufl olur. Çocuklar›n bu flekildek›r›lgan olarak alg›lanmas› âdeti kültürümüzde h›zla yay›l-makta ve çocuklar› gerçekten de k›r›lgan yapmaktad›r.

Orta-s›n›f›n yaflad›¤› bir bölgedeki bir ilkokulun müdürü



65

bana en derin endiflelerinden birini anlatt›. Bir çocuk, ö¤retme-niyle ya da baflka bir çocukla bir sorun yaflad›¤›nda anne ba-balar h›zla ve büyük bir gayretle müdahalede bulunuyorlard›.Müdürü ça¤›r›yor ve bu açmaza derhal bir çözüm bulunmas›-n› istiyorlard›. Müdür, ebeveynlerinin çocuklar›n kendi prob-lemlerinin çözümünde öncü rol oynamalar›na izin vermelerigerekti¤ini düflünüyordu. Ben de ona kat›l›yorum. Karfl›laflt›-¤›m pek çok okul müdürü benzer gözlemlerde bulunuyor. Ya-ni artan say›da ebeveyn, çocuklar›n›n hayatta karfl›laflt›klar›çat›flmalar› ve açmazlar› kendilerinin çözmesine izin vermeyekorkuyor. Bu riskli bir ebeveynliktir, çünkü bu çocuklar hiçbirzaman kiflisel problemlerini etkin bir flekilde çözemezler. Okul-daki bir baflar›s›zl›¤›n, e¤itimin hayati bir parças› olarak görül-mesi gerekir, ama çocu¤u koruma (asl›nda afl›r› koruma) çaba-s›yla kontrolü ebeveyn eline al›rsa bu asla gerçekleflemez. Ebe-veynler yard›mc› dan›flmanlar olarak hizmet edebilirler, amaaktif bir flekilde müdahalede bulunmaktan kaç›nmal›d›rlar.

Anlaflmazl›klar› çözümleme, büyüme müfredat›n›n çekirdekparças› olmal›d›r. Ebeveynler müdahale etti¤inde alt›n de¤erin-de bir e¤itim f›rsat› bofla harcanm›fl olur. Anne ve babalar birkenarda durup, e¤er sorulursa bilgece tavsiyeler verebilirler.Çocuk ad›na ve onun yerine anlaflmazl›klar› çözümlemek onukorunakl› bir yere yerlefltirip, büyük olas›l›kla kendini zarargörmez hissetmesini sa¤laman›n bir yoludur. Çocuk bir günflaflk›nl›k içinde fark edecektir ki baz› anlaflmazl›klar bizzatkendisi aktif bir flekilde üstüne gitmedi¤i takdirde kendili¤in-den yok olmayacakt›r.

Afl›r› koruyucu ebeveynler çocu¤un keflfetme ve deneme f›r-satlar›n› k›s›tlarlar. Çocu¤un genifl bir iliflki yelpazesi yaflama-s›n› da zorlaflt›r›rlar. Kaç›r›lma, tacize u¤rama ve di¤er korku-lar çocu¤un sosyal geliflimini k›s›tlayabilir. Bu tür endifleler an-lafl›labilir ve ak›ll›cad›r. Ama koruyuculukta afl›r›ya gitmek ço-cu¤un kendini afl›r› derecede k›r›lgan ve hassas hissetmesineneden olabilir. Nihai olarak da çocu¤un bir gün girmek zorun-



66

da kalaca¤› dünyadan korkmas›na yol açabilir. Çocuk hanginoktada serbest b›rak›lmal›d›r ve çocuk o an için buna ne ka-dar haz›rl›kl›d›r? Ça¤dafl ebeveynlik uygulamalar› bu a¤›r veönemli iflle ilgilenmelidir.

Küçük Prensler ve Prensesler

Pek çok insan çocuklar›n, zaman›ndan önce çok fazla fley ya-flad›klar›n› kabul edecektir. Haz ve uyar›m›n sarhofl edici sevi-yeleri, çocu¤un motivasyonunu ve h›rs›n› zay›flat›r. Ço¤unluk-la e¤lence ve oyundan ibaret olan hayatlar, potansiyel olarakkendi kendisine zarar veren ve doyumsuzluk olarak adland›r›-lan bir özelli¤in alevlerini körükler (sayfa 75). Çocuklar›na hiçdurmadan mutluluk vermeye çal›flan ebeveynler, sonunda kar-fl›lar›nda isteklerinin afl›r› karfl›lanmas› yüzünden kendilerindeher hakk› bulan çocuklar bulurlar. Bu çocuklar›n duygular›nihai olarak onlar›n hiç zarar görmeyecekleri hissine yol aça-bilir. Herhangi bir çaba göstermeksizin ya da kendinden hiç fe-dakârl›k etmeksizin istedikleri her fleyi elde edeceklerine dairbir inançt›r bu. Baflka bir deyiflle küçük prenslerle prenseslerinhayatlar›n› yaflarlar. Ebeveynler çocuklar›n› bonkör bir flekildesürekli olarak e¤lendirmeye ve TV’de reklâm› yap›lan her fleyesahip olmalar›n› sa¤lamaya çal›flt›kça hayatta zevkli olan herfleye zaman›ndan önce fazlas›yla sahip olan çocuklar büyütmüflolurlar.

‹yi para kazanan pek çok aileyle tan›flma f›rsat›m oldu. Ebe-veynler, giriflimciliklerinin, idarecilik becerilerinin, çok çal›fl-malar›n›n ve mali dehalar›n›n ödülünü adil bir flekilde alm›fl-lard›. Do¤al olarak bu anne ve babalar çocuklar›n›n, kendi ba-flar›lar›n›n bereketli ödüllerini paylaflmalar›n› isterler. Onlar veben, bu flans›n çocuklar›n üstünde nas›l bir etkisi olaca¤›n› me-rak ediyoruz.

Hastalar›mdan biri, Jonathan bu duruma klasik bir örnek-tir. Babas› ‹nternetin geliflimi s›ras›nda bir servet elde etmifl, ifl-teki pay›n› yaklafl›k 150 milyon dolara satm›flt›. Tek çocuk



67

olan Jonathan ailenin iyi flans›n› sembolize etmeye bafllam›flt›.Anne babas› ve üstüne titreyen büyükanne ve büyükbaba-lar›n›n hayran oldu¤u bu siyah saçl›, kal›n kafll› ve narin yüzhatl› çocuk yanl›fl bir fley yapamazd›. Ve tahmin edebilece¤inizgibi fl›mart›labildi¤i kadar fl›mart›lm›flt›. Sekiz yafl›na gelenekadar odas› Disney park›na dönmüfltü. Yedi yafl›ndayken ilkmotosikleti al›nm›flt› ve on yafl›ndayken her bölgede binilebilenbir araçla (kaskl› olarak) h›zla dolafl›yordu. Evlerinde kendi si-nema salonlar› vard› ve yüksek h›zda kovalamalar›n, yamaç-lardan uçan arabalar›n ve sürekli olarak kanl› dövüfllerin sah-nelendi¤i video kasetleri al›n›yordu. Bu sahneleri yalay›p yutanJonathan ayn› filmleri tekrar tekrar seyrediyordu.

Aile muhteflem tatillere ç›k›yordu. Baban›n kendi Gulfstre-am uça¤› ve kayak bölgesinde ve sahilde Architectural Digest’ekapak olmay› hak eden evleri vard›. Jonathan’›n ailesi onu heryere götürüyordu, hatta bu bir hafta okulu kaç›rmas› anlam›-na gelse bile. Avrupa’ya, Uzak Do¤u’ya ve Karayipler’e düzen-li gezileri oluyordu. Jonathan büyükanne ve büyükbabalar›ylabirlikte ç›kt›¤› iki Afrika safarisine bay›lm›flt›. Pek çok ebevey-nin çocuklar›na yaflatmay› çok isteyece¤i dünyevi deneyimlerintad›n› ç›kar›yordu. Fakat ayn› zamanda Jonathan çok fazla iyifleyin kurban› haline mi geliyordu?

Jonathan fazla iyi bir ö¤renci de¤ildi ve ö¤retmenleri onunbiraz asi oldu¤unu düflünüyordu. Kendisinden yapmas› iste-nilen fleyleri yapmay› reddediyordu. Zaman içinde daha iyiyegitmesine ra¤men okulun ö¤le yeme¤inde kuyru¤a giren ço-cuklardan biri olmaya al›flmada zorluk çekiyordu. Bir el hare-ketini veya ona seslenmesini bekleyen bir dad›ya sahip birprensti o.

Jonathan’› ilk kez bir hasta olarak gördü¤ümde onüç yafl›n-dayd› ve testlerde ve yaz›l› ödevlerde baflar›s›z oluyordu. Bellekve dikkat konular›nda ifllev bozukluklar› vard›. Temel akade-mik becerileri mevcuttu, ama otomatik hale gelmemiflti (yaniçok yavafl ve büyük bir çabayla yapabiliyordu). Ö¤renme



68

problemlerinden habersiz görünüyordu ve ben bu problemleriona anlatmaya çal›flt›¤›mda çok az ilgi gösteriyordu. Okula veJonathan’›n ebeveynlerine bir dizi tavsiyede bulundum ve aile-nin üç ay sonra takip ziyaretine gelmesini istedim. Hayatlar›hay›rsever etkinlikleriyle, flehir kulübü yükümlülükleriyle ve ifl-le ilgili gündelik çekiflmelerle afl›r› doluydu, bu yüzden rande-vular›n› kaç›rmalar›na hiç flafl›rmad›m. K›sa bir süre sonra Jo-nathan’›n biraz daha iyi oldu¤unu, bu yüzden tekrar gelmeyegerek duymad›klar›n› söyleyen bir e-mail gönderdiler. Benimleba¤lant› halinde kalacaklar›na söz verdiler.

Jonathan onalt› yafl›na gelince o ve ebeveynleri bana tekrargeldiler, çünkü okulu onun ‹ngilizce, geometri ve biyolojidenumutsuzca geri kald›¤›n› söylüyordu. Jonathan’la konuflup ya-z› örneklerini inceleyince, onun yo¤un müfredat›n bellek vedikkat talepleri alt›nda ezildi¤ini gördüm. Dahas› Jonathan enufak bir motivasyon k›r›nt›s› bile göstermiyordu. Yat›flt›r›lmazbir iyimserlik havas› yay›yordu. fiöyle diyordu, “Herkes benirahat b›rak›rsa iyi olaca¤›m. Okul berbat; ö¤retmenler de öy-le. Zaten, herkes onlardan nefret ediyor.”

Ebeveynleri ondan b›kmaya bafllam›flt›. O art›k tap›lacakküçük prens de¤il, küstah, afl›r› haklara sahip bir ergendi. S›ks›k öfke nöbetleri geçiriyordu ve annesine birkaç kez ondannefret etti¤ini söylemiflti. Haks›z k›zg›nl›¤›n›n di¤er belirtileri-nin yan› s›ra ebeveynlerine kendisine bir Corvette almad›klar›için k›zd›¤›n› söylüyordu. Babas› “s›k› önlemler paketi” dedi¤ifleyleri uygulamaya koymufltu. Yeni politikas›n› özetlerken,“Bu çocu¤un büyüyüp biraz sorumluluk almas› gerekiyor.Onu fl›martmay› b›rakmal›y›z,” dedi. Ama birden bire çocu¤unalt›ndan hal›y› çekip davran›fllar›nda ya da görüntüsünde radi-kal bir de¤ifliklik bekleyemezsiniz.

Onunla yapt›¤›m az say›daki tart›flman›n birinde ona flu so-ruyu sordum: “Jonathan, okulda zorluk çekmeye devam edi-yorsun. Annen baban sana k›zg›n. Okulda ifller biraz yolunagirse sen ve onlar çok daha mutlu olurdunuz. Bunlar›n senin



69

için bir önemi var m›? Gerçekten baz› ö¤renme problemlerinvar, fakat benim kadar sen de ailenin çok zengin oldu¤unu bi-liyorsun. Büyük bir servet seni bekliyor. Yani hiçbir zaman pa-ra için çal›flman gerekmeyecek. Bu yüzden okuldaki durumu-nun hiç önemli olmad›¤›n› düflünüyor olabilirsin.” Jonathanhiç tereddütsüz karfl›l›k verdi; “Evet, Dr. Levine, ama her sa-bah lanet olas› aynaya bak›p bir de¤erim var m› yoksa pis birparazit miyim, diye düflünmek zorunday›m.”

Jonathan s›n›f›n›n sonuncusu olarak liseyi bitirmeyi baflard›.Bir mirasyedi olarak huzursuzluk duyarak ve içten içe babas›-n›n nüfuzu olmasa asla giremeyece¤ini bildi¤i, babas›n›n aktifolarak mezunlar derne¤inde yer ald›¤› bir üniversiteye gitti.‹kinci y›l›nda okulu b›rakmas› kimseyi flafl›rtmad›. Bu noktadababas› Visa ve Master kartlar›n› iptal etti, araba sigortas›n›ödemeyi b›rakt›.

Jonathan bafl›bofl dolaflan bir serseri, depresif bir aylak ol-du. Ebeveynlerini rezil etti¤i için hafif bir tatmin duymufl olma-l›. Yar› bilinçsiz bir flekilde, babas›n› cezaland›rmay› amaçlaya-rak kendini grotesk dövmeler ve otuz santimlik atkuyru¤uylasüsledi. Kendince mütevazi bir harçl›kla geçinirken uyuflturucudünyas›na dald› ve günlük hayatta hiçbir ifle yaramadanyaflamay› baflard›.

Jonathan’la ba¤lant›m› kaybettim. Keflke ben ya da baflkabirileri bu çocu¤u daha küçükken, tercihen küçük bir prens ha-line gelmeden önce görseydi. Genç kraliyet ailelerini tahttanindirmek kolay de¤ildir. O art›k devrilmifl bir idol, hayata at›l-ma y›llar›nda kendi ayaklar› üzerinde duramayan bir adam.Bir sürü arkadafl› var. Onun gibi baz› insanlar sessiz bir çare-sizlik içinde yaflarlar; di¤erleri çalkant›l› ve dengesiz biçimler-de varl›klar›n› sürdürürler. Ama herhangi bir nedenle tahtla-r›ndan feragat eden, kendini bulan ve üretken hale gelen di¤er-leri de var. Onlar aynaya bak›p baz› olumlu belirtileri seçebili-yorlar.



70

‹stekleri Afl›r› fiekilde Karfl›lananlar (Zengin Olsun ya da Olmas›n)

Bütün zengin ailelerin, çocuklar›n›n isteklerini afl›r› biçimdekarfl›lad›klar›n› ima etmek haks›zl›k olur. Muslu¤u kontrol et-mede becerikli olan, çocu¤unun, yetiflkin hayat›nda çok az ek-lemede bulunaca¤› zevkler içinde yüzmesine izin vermeyen çoksay›da ebeveynle tan›flt›m. Bir çocu¤un isteklerini afl›r› biçimdetatmin etmek için y›¤›nlarca para gerekti¤i izlenimini yaratmakyan›lt›c› olur. ‹flçi s›n›f›ndan olan, hatta baz›lar› devlet yard›-m›yla geçinen, ama her fleyi çocuklar›n idare etti¤i bir sürü ai-le gördüm.

Kuzey Carolina’n›n k›rsal kesiminde bir karavanda ergenlikça¤›ndaki iki k›z›yla birlikte yaflayan bekâr anne Alicia Craw-ford ondört yafl›ndaki k›z›yla ilgili olarak flu hikâyeyi anlatt›:“Dr. Levine, bu çocukla ne yapaca¤›m› bilmiyorum. Gece geçsaatlere kadar d›flar›da kal›yor. Ço¤u zaman ödevlerini yapm›-yor ve gerçekten ak›ll›. Sigara ve içki içiyor ve orada buradadüflüp kalk›yor. Size gerçe¤i söylemek gerekirse galiba ondankorkuyorum. fiimdiye kadar bafl› belaya girmedi. Ve e¤er öfke-lenirse yapabilece¤i bir sürü kötü fley var. Uyuflturucuya baflla-yabilir, hamile kalabilir, bafl› kanunlarla belaya girebilir. Onuölesiye seviyorum. Ona her fleyimi vermek için y›llar boyuncadeli gibi çal›flt›m. Yani istedi¤i her fleyi, ama her fleyi verdim.fiimdi ona karfl› dikkatli olmal›y›m. E¤er ters birfley yaparsamkendine zarar vererek benden intikam al›r.”

Bayan Crawford gibi pek çok ebeveyn çocuklar›ndan kor-kuyor, özellikle de ergen çocuklar›ndan. Bu kitapta daha öncebelirtildi¤i gibi güç dengesi çocuklar yönünde de¤iflti. Çocuk-lar›n kullan›m›nda bir sürü silah var, oysa ebeveynlerin desteknoktas› çok az. Bir ergen aç›kça tehdit etmeden ebeveynine pekçok flekilde zarar verebilir. Depresif ya da anoreksik olabilir,önüne gelenle düflüp kalkabilir, hamile kalabilir, intiharla teh-dit edebilir, önemsiz suçlar iflleyebilir, evden kaçabilir, okuluya da ders çal›flmay› b›rakabilir, kasabadaki “yanl›fl çocukla-ra” tak›labilir, bir tarikata girebilir veya ciddi kimyasal ba¤›m-



71

l›l›k gelifltirebilir. Genelde al›nan önlemler aras›nda çocu¤unu-za karfl› ekstra nazik olmak, onu mümkün oldu¤u kadar mut-lu (hatta afl›r› nefleli) etmeye çal›flmak, heyecan verici yenimaddi kazan›mlar sa¤lamak, onu uzaklaflt›racak s›n›rlar koy-maktan kaç›nmak ve yapt›¤› çal›flmalarla ilgili beklentileri dü-flürmek ve hayatta üstlendi¤i nahofl sorumluluklar› azaltmakbulunmaktad›r. Ebeveynler zevk düflkünü çocuklu¤un e¤lenceve ikram hizmetleri koordinatörü olma riskini üstleniyorlar.

Anneleri ve babalar› üzerinde tarihte efli görülmemifl bir güçkurarak büyüyen bu çocuklara ileride ne oluyor? Bunu bildi¤i-mizi sanm›yorum, ama bu konuda endiflelenmeye de¤er. Ken-dilerini sevmeyen ve onlar› üretkenliklerine ve becerilerine da-yanarak de¤erlendiren bir patrona ya da ustaya rapor vermekzorunda kald›klar›nda ac› verecek derecede travmatik biruyum sa¤lama süreci yaflayacaklar›n› düflünüyorum. Böyle birgenç bu yabanc›lar› anne babas›n› parma¤›nda oynatt›¤› gibimanipüle edemeyece¤ini görecektir.

Gelece¤e Uzanan “Hakk›m Var” Hissi

Evde afl›r› tatmin edilen ve okulda bir ikon haline gelen çocuk-lar, dünyan›n kendilerine bir fleyler borçlu oldu¤u hissine kap›-labilirler. Böyle bir çocuk üniversiteye giderken profesörlerininkendisine karfl› verici, derslerde e¤lendirici ve notlar›n› fliflirme-ye istekli olmas› gerekti¤ini düflünebilir. Okul derslerini e¤len-ce seviyelerine göre de¤erlendirebilir. Hayata yeni at›lan bir ye-tiflkin olarak, patronu ve di¤er çal›flma arkadafllar› ona arzuetti¤i karfl›l›¤› veremeyince gerçekten de flok geçiren devrilmiflbir idol olacakt›r.

DÜfiÜfiLER‹ ÖNLEME

Ebeveynler çocuklar›na karfl› duyduklar› ve genellikle gizledik-leri korkunun fark›na varmal› ve bunu alt etmelidirler. Ebe-



72

veynlerin, üzülece¤i ya da kendisine veya ailesine kötü bir fleyyapaca¤› korkusuyla gücü ergene devretmesi çocu¤un iyili¤inede¤ildir. Elbette çocuklar›n sevilmeye ihtiyac› vard›r, ama ço-cuklar bir noktadan sonra da sevgiyi hak etmeyi arzularlar.Bütün çocuklar, ebeveynlerinin çocuklar› için duyduklar› endi-flenin bir göstergesi olarak s›n›r konulmas›n› isterler. Ayr›caanne ve babalar, düfl k›r›kl›¤›yla, çat›flmalarla ve kay›plarla be-cerikli bir flekilde baflaç›kma konular›nda çocuklar›na direktdeneyimler sunmal›d›rlar. Hayata at›ld›¤› y›llarda kendisi içindüfl k›r›kl›¤› yaratabilecek olan maddi fleyler ve coflkulu hayatdeneyimleri sa¤larken tedbiri elden b›rakmamal›d›rlar.

Bir idolün düflmesini engellemenin en iyi yolu çocu¤a en ba-fl›nda idol statüsü vermemektir. Çocukluk ve ergenlik, sa¤l›kl›bir zaferler ve yenilgiler, otoriter kurallar ve uygun flekildeözerklik, hayranl›k ve elefltiri, e¤lence ve stres kar›fl›m›n› içer-melidir. Çocuklar›n kendilerinden korkulmas›na de¤il, yetifltir-ilmeye ihtiyaçlar› vard›r, tap›lmaya de¤il sevilmeye...


73

4DO⁄RU YOLDAN SAPANLAR

Yanl›fl Yola Girildi¤inde

Robert Frost’un fliiri “Gidilmeyen Yol” hayata at›lma y›l-lar›nda üstlenilmesi gereken göz korkutucu sorumluluklar içinmükemmele yak›n bir metafor sa¤lar.

G‹D‹LMEYEN YOL*

Sar› bir ormanda ikiye ayr›ld› yolum,‹kisinden birden gidemedi¤im ve yoldaki Tek yolcu oldu¤um için üzgün, uzun uzunBakt›m görene kadar birinci yolunOtlar çal›lar aras›nda k›vr›ld›¤› yeri;

Geçifl için haz›rl›kl› de¤ildim ve para beni yolumdan ç›karan önemli fleydi.

Çok para harc›yordum, sahip oldu¤umdan çok daha fazla.

I.F., yafl 22

En büyük korkum ellibeflimde iflimden nefret ederek uyanmak ve, “Aman

Tanr›m, ben ne yap›yorum?” demek. Bir fark yaratmad›¤›m› ya da anlaml›

bir fley yapmad›¤›m› fark etti¤im bir noktaya gelmek benim için çok

ürkütücü.”

S.R., yafl 27

*Çeviri:Selahattin Özpalab›y›klar


DO⁄RU YOLDAN SAPANLAR

74

Ve o sabah ikisi de uzan›yordu birbiri gibiHiçbir ad›m›n karartmad›¤› yapraklar içinde,Ah, baflka bir güne saklad›m yollar›n ilkini! Ama bilerek her yolun yeni bir yol getirdi¤ini, Merak ettim geri gelecek miyim diye.

Hayattaki seçeneklerin bir kavflakta kesiflen yollara benzedi¤izamanlar vard›r; insanlar›n hangi yolu seçeceklerine karar ver-meleri gerekir. Toplumlarda karmafl›kl›k artt›kça yol seçimleride art›yor gibi görünüyor. Baz› bireyler ifl hayatlar›nda, hayat-lar›n›n daha önceki dönemlerinde karfl›laflmad›klar› kadar se-çenekle karfl›lafl›nca serseme dönerler. ‹deali, ilk seferinde do¤-ru yolu seçmektir, çünkü bu seçimde ikinci bir flans›n›z olma-yabilir. Ama yürüyemeyecekleri ya da kendilerini istediklerin-den baflka yere götüren yollar› seçen kiflilere ne olur? Neredeve ne zaman yoldan sapm›fllard›r? Bunlar, kendilerini tan›ma-lar›na ve hayata yeni at›lan bir yetiflkin olarak verimli bir yolseçmelerine yard›m edemeyen bir kültürün ve e¤itim sistemininkurbanlar›d›r.

Bu kadar çok genç insan›n yanl›fl yöne do¤ru yola ç›kmas›-n›n birkaç nedeni vard›r. Birincisi, baz› insanlar, kendileri içinifle yaramayacak olan bir kariyere ya da ifle istemeden girerler.Ya iflin neyi gerektirdi¤ini kavrayamazlar ya da kendi yetenek-lerini ve s›n›rlar›n›, kiflisel güçlerini, zay›fl›klar›n› ve ilgi alan-lar›n› anlayamazlar. Son s›rada ifade edilenler yaflad›¤›m›z ça-¤›n belirtileridir. Yap›c› rol modellerinden ve “kendilerini bil-menin” rehberli¤inden yoksun olan çok fazla haz›rl›ks›z yeniyetiflkin, kim olduklar› veya hayatlar›nda yapmak istedikleriaras›ndaki kopuklukta s›k›fl›p kal›rlar. Di¤er vakalarda, kifligereklilik veya amaca uygunluk yüzünden yoldan ç›kar, örne-¤in, acil para kazanma ihtiyac› veya ekonomik krizlerin orta-s›ndaki uygun f›rsat yetersizli¤i yüzünden.

Di¤er yanl›fl bir yol, kifli bir ifle girip karars›z bir bafllang›çyapt›¤›nda seçilmifl olur. Genç, kendisinden bekleneni yanl›fl



75

anlayabilir ve onu ifl baflar›s›na ve hazza ulaflt›ramayacak biryolda ilerlemeye devam edebilir. Girifl seviyesindeki acemi birçal›flan olarak istemeden baz› kötü al›flkanl›klar edinir ve ge-nellikle ba¤›fllay›c› olmayan ifl yerinde tersine çevrilmesi ola-naks›z olan olumsuz bir flöhret kazan›r. Ya da belki de kiflideiflin gerektirdi¤i özel beceriler yoktur. Böyle vakalarda tedavi-ye giden yol tehlikeli, hatta elveriflsiz olabilir. Yolun bafllad›¤›yere geri dönüp yeniden bafllamak mümkün olmayabilir.

KÖRÜ KÖRÜNE ‹NANANLARHayata at›lma y›llar›ndaki ifl hayat›, lise veya hatta üniversite-deki çal›flmayla karfl›laflt›r›ld›¤›nda oldukça k›s›tlay›c› gelebilir.Resmi e¤itim, bir galadaki aç›k büfe ziyafeti gibi olabilir: Herfleyi alabilirsiniz! ‹spanyolca derslerine girebilirsiniz, ileri cebir,sürücülük e¤itimi, Yunan felsefesi, seks e¤itimi ve klavye ders-lerini seçebilirsiniz. Ve haftan›n her günü 14:40’tan sonra du-var tenisi oynayabilir veya saksafon çalabilirsiniz. Sonra a¤›zsuland›ran say›s›z mezelerin yan› s›ra mesajlaflma, cep telefon-lar›, DVD’ler, al›flverifl merkezi turlar› ve TV sit-com gibi anas›caklarla dolu uzun akflamlar ve hafta sonlar› gelir. Dahas› bubafltan ç›kar›c› teklifler aras›ndan gerçekten bir seçim yapma-n›z da gerekmez. Hepsini alabilirsiniz - küçük, orta veya deva-sa porsiyonlarda. Ergenler ne zaman biraz canlar›n›n s›k›ld›¤›-n› hissetseler neredeyse an›nda yeni bir heyecan kanal›na geçe-bilirler. Ve b›kt›klar› her fleyden zap yapabilirler. Hayatlar› ev-rensel bir uzaktan kumandayla düzenlenir.

Günümüzde çocuklar› cezbetmek bir endüstri haline geldi;asl›nda, gençleri, zihinlerini güçlendirmek ya da hayatlar›nasahip ç›kmalar›na yard›m etmek konusunda hiçbir ifle yarama-yan tekliflerle k›vrand›ran büyük bir endüstri toplulu¤u bu.Sonra da yirmi yafl›na geldiklerinde ac› veren kararlar vermekzorunda kal›yorlar. Çok fazla da¤›l›p güçsüz hale gelmemeleriiçin yapacaklar›na bir s›n›rlama koymalar› gerekiyor. Tek ka-



76

riyer tercihine, tek efle (en az›ndan bir kerede bir efle) ve ifl ha-yat›n›n ilkelerine sad›k olmak zorunda kal›yorlar. Art›k neherfleye sahip olabilir, ne de hepsini yapabilirler. Büfe kapan-m›flt›r; bu gençlerin s›n›rs›z mönünün içinden yaln›zca birkaçfley seçmeleri gerekir. Uzun süre boyunca kendilerini birfleyevakfetmeye al›fl›k olmad›klar› için bu çok zor gelebilir.

Orta-s›n›ftan, banliyöde yaflayan bir zenci olan Diane, hu-kuk fakültesini büyük ölçüde kendisine “bir sürü kap›y› açaca-¤›” söylendi¤i için seçmiflti. Lisede dokundu¤u her fleyde bü-yük baflar›lar gösteriyordu ve mezuniyetinde bir dolap dolusuödül alm›flt›. ‹nan›lmaz derecede çok yönlü olmas›na ra¤men,güçlü entelektüel tutkular› yoktu ve gelece¤ini hiç düflünme-miflti. Ekonomi okuyarak bir Ivy League kolejinden s›n›f›n›nen iyilerinden biri olarak mezun oldu, ama hiç deneyimi olma-d›¤›n› hissediyordu. Durumunu flöyle ifade ediyordu, “Üniver-siteyi bitirdi¤imde gülünç derecede saft›m.” Seçkin bir hukukfakültesine gitti. Orada hukuk elefltirileri yap›p, ülkenin heves-li hukuk uzmanlar› toplulu¤unun kaymak tabakas›na kat›ld›.Ama Diane hukuk fakültesini önemsiz buluyor, s›n›f arkadafl-lar›ndan hofllanm›yor, onlar›n afl›r› h›rs› temsil ettiklerini ve“kalplerinin olmad›¤›n›” düflünüyordu.

fiu anda yirmisekiz yafl›nda olan Diane, büyük bir hukukfirmas›n›n alt kademede bir çal›flan› olarak ilerlemesi için yap-mas› gereken iflten hofllanm›yor. Hukuki konular› tats›z ve s›-k›c› buluyor. Babas› tek bafl›na çal›flan bir dava avukat›yd› veonun hayat› uzaktan büyüleyici geliyordu. Ama bu Diane’inkendi kariyerinde yakalayamad›¤› bir his. Babas›n›n uygula-malar› Diane için mümkün de¤il; onun devasa bir hukuk fir-mas›n›n a¤›r kariyer merdivenlerinin en alt basama¤›nda didin-mesi gerekiyor. Diane bir keresinde kocas›na flunlar› söyledi,“Galiba sürmenaj oluyorum. Hayat›m ucu buca¤› olmayan birda¤a t›rmanma maceras› gibi. Ne zaman bir zirveye ulaflsam,dibe düflüp yeniden t›rmanmaya bafllamak zorunday›m - hemde tekrar tekrar. ‹lkokulda beni herkes çok severdi. Sonra ta-



77

fl›nd›k ve ortaokulda önemli biri olmak için her fleye yenidenbafllamak zorunda kald›m. Bunu baflard›m, ama sonra lise de-nen ve kimsenin beni tan›mad›¤› koca bir çöplü¤e at›ld›m, böy-lece sosyal ve akademik aç›dan zirveye ulaflmak için yeniden okorkunç t›rman›fla bafllamam gerekti. Sonra üniversite ve yineyorucu bir zirve t›rman›fl› geldi. Bir sonraki öldürücü da¤ t›r-man›fl› hukuk fakültesiydi, ne t›rman›flt› ama. Ve flimdi çal›flt›-¤›m hukuk firmas›nda en afla¤›day›m ve yine tepeye bak›yo-rum. Bunu baflar›p baflaramayaca¤›m› bilmiyorum. Asl›ndabunu istedi¤imden bile emin de¤ilim.”

Diane iyi bir maafl al›yor ve evli, okul öncesi dönemdedo¤an iki çocu¤u var. Kocas› difl hekimli¤i ile ilgili yaz›l›mlarsatarak mütevaz› bir gelir elde ediyor. Aile, Diane’nin nispeteniyi olan gelirine al›flm›fl durumda. Sayg›n bir banliyö bölgesin-de, mortgage’la ald›klar› yeni bir evleri ve arka koltu¤undaDVD oynat›c›s› ve kontrol panelinde GPS’i olan yepyeni birDodge Caravanlar› ve gümüfl rengi Lexus SUV’un getirdi¤ia¤›r kredi borçlar› var. Yak›nda çocuklar› özel okula bafllaya-cak. Geriye dönemezler. Diane, kapana k›s›ld›¤›n› hissediyor.Ama gerçekten öyle mi?

Hukukta baflar›l› olacak yetene¤i olmas›na ra¤men, Dianekendinden beklenen türde ifllere katlanam›yordu. Kendini buzincire nas›l sokmufltu? Yan›t, bu mesle¤e girmeye karar verdi-¤inde bunu gerçekten bilgisi olmadan kabul etmesiydi. Babas›-n›n avukat olmas›na ra¤men, Diane’in genç bir avukat olma-n›n nas›l bir fley olaca¤› konusunda hiçbir bilgisi yoktu. Huku-kun içeri¤iyle hiç karfl›laflmam›flt›.

Çocuklar genellikle yollar›n› en yüzeysel nedenlerle körükörüne seçerler ve iyice içine girene kadar da neyle karfl› karfl›-ya olduklar›n› bilmezler. Bence bu durum e¤itim sistemimizde-ki büyük bir gedi¤i temsil ediyor. Kitab›n ileriki bölümlerinde(Bölüm 12) bu konuda uzlaflma yollar› önerece¤im.

Diane bu noktada gerçekten s›k›fl›p kalm›fl durumda m›?Sanm›yorum. Kariyerleri biçimlendirmek mümkündür; e¤er



78

becerikliyseniz ve küçük riskler almaya istekliyseniz onu dile-di¤iniz gibi flekillendirebilirsiniz. Hukuk içinde kendisine dahailginç gelen bir alan arayabilir. Seçenekler neredeyse s›n›rs›zd›r:emlâk hukuku, savunma, emlâk planlama, spor ve e¤lence hu-kuku, ö¤retim hukuku, yasal t›p - burada yaln›zca birkaç tane-sini say›yorum. Hatta hukuku tamamen b›rak›p hukuk geçmi-fliyle güçlenmifl bir flekilde iflletme alan›na girebilir. Diane’indurumundaki insanlar›n kariyer mönüsünü iyi incelemesi veincelemeye devam etmesi gerekir. Sonra çevrelerine dan›fl›pmevcut f›rsatlar› aramaya çal›flmal› ve aramay› asla b›rakma-mal›d›rlar. Er ya da geç e¤itim geçmifllerini tatminkâr bir flekil-de kullanabilecekleri bir ifl bulacaklard›r.

fiimdi yirmi yafl›nda olan Juanita, Los Angeles’ta yoksul birmahallede, yasad›fl› göçmen ebeveynler taraf›ndan büyütül-müfltü. Ailesi, çocuklar›n› büyütmek ve Guadalahara, Meksi-ko’daki akrabalar›na para göndermek için didinip duruyordu.Sürekli olarak çocuklar›n bir fley olmalar›n›n önemini vurgulu-yorlard›. Juanita’n›n dört kardefli vard›; ailesi köhne bir sitede-ki iki buçuk odal› bo¤ucu bir dairede s›k›fl tepifl yafl›yordu. Ev-lerinde mahremiyet diye bir fley yoktu. Juanita okuldan hiçbirzaman fazla hofllanmam›flt›, asl›nda evlerinden de hofllanm›-yordu. Ama bir sürü arkadafl› vard› ve ço¤unlukla beladanuzak duruyordu. Onbeflinde bir o¤lan, onyedisinde de bir k›zçocu¤u dünyaya getirdi - her biri ayr›, geçici erkek arkadafllar-dand›. Juanita anne babas›n›n ›srar›yla liseyi bitirebildi. T›pteknisyeni olmak için devlet üniversitesine gitti, ama birkaç aysonra can›n›n s›k›ld›¤›n›, arkadafllar›n› özledi¤ini ve çocuklar›-na hiç zaman ay›ramad›¤›n› söyleyerek okulu b›rakt›.

Juanita sonunda bir süpermarkette kasiyer olarak ifle girdi.Günde sekiz saat, haftan›n befl günü al›flverifl malzemelerinikasadan geçiriyordu. Bu ifle, en iyi arkadafllar›ndan biri o mar-kette çal›flt›¤› için girmiflti. Ama ne yaz›k ki Juanita ifle girdik-ten k›sa bir süre sonra arkadafl› kovulmufltu. Onsekiz ayd›r hiçdurmadan kasadan al›flverifl malzemesi geçiriyordu. Molalar›



79

için yafl›yor ve kendini “aptal ve ifle yaramaz” hissediyordu.Hayat›n›n hiçbir amac› olmad›¤›n› söylüyordu ve hakl› oldu¤uçok aç›kt›. Günlerinin geri kalan›n› bar kodlar› taray›c›dan ge-çirip insanlarla etkileflimde bulundu¤u uydurmas›na inanarakm› geçirecekti? “‹yi günler” sözünü samimiyetsiz, ama melodikbir Meksika aksan›yla söylerken kendisinin hiç de iyi bir güngeçirmedi¤ini biliyordu. Ve müflterinin iyi bir gün geçirip geçir-medi¤ini de hiç umursam›yordu. Para üstünü hesaplamas›, fi-yat›, hatta taray›c›dan geçirdi¤i ürünün ad›n› bile bilmesi ge-rekmeyen yirmi yafl›ndaki bir kasiyerin ne yapmas› gerekir? Bukasiyerler her gün gördükleri müflterileri bile tan›m›yorlar. Buonlar›n hassasiyetlerini ne hale getiriyor? Bak›fl aç›lar› nas›l?Onlar› süpermarkette her gün görüyor, merak ediyor ve onlariçin endifleleniyorum. Bence dükkân sahipleri ifle yeni bafllayangenç çal›flanlar›n›n zihinlerine yapt›klar›ndan sorumlu tutul-mal›.

Tekrarlardan oluflan, yar›m günlük, beyninizi kullanman›z›gerektirmeyen bir ifle altm›fl yafl›nda bir dulken ilâve bir gelirelde etmek ve evin monotonlu¤undan ve yaln›zl›¤›ndan kurtul-mak için girmeniz bir sorun olmayabilir. Ama bu ifle gençkengirmeniz toplumun ikinci s›n›f›na mahkûm olman›z anlam›nagelir. Tabii ifle baflka özellikler kat›lmad›¤› takdirde. Birincisi,böyle bir ifl geçici olarak düflünülmelidir; söz konusu insan iflhayat›na yeni at›lan bir genç oldu¤unda böyle bir ifl bir bak›-ma atlama tafl› olarak görülmelidir. Kasan›n bafl›ndaki o kiflisüpermarket iflini ö¤renmeli ve göz dikebilece¤i idari pozisyon-lara aç›k olmal›d›r. Kasa bafl›ndan raflar› doldurmaya, oradanda baflka ifle geçmesi istenmelidir. ‹flini ve gitti¤i yönü düzenliolarak tart›flabilece¤i bir ak›l hocas›na, müdüre ya da müdüryard›mc›s›na ba¤l› olmal›d›r. Baflka bir deyiflle kifli, ç›k›fl yolla-r›n› da görebilmelidir.

Bütün tekrarl› ifllerin, molas› olmayan, uzun süreli tekdüzeifllerden olufltu¤unu düflünmenin hakl› bir nedeni yoktur. Bü-tün ifller zenginlefltirilebilir. Bir okul bekçisi bak›m›n› sa¤lad›¤›



80

binan›n iyi durumda olmas›yla gurur duyabilir. Kendini ekibinbir parças› olarak görebilir ve ö¤retmenlerin aras›ndan arka-dafllar, ö¤rencilerin aras›ndan ç›raklar bulabilir. Bir komi yada bulafl›kç› ilerlemenin yollar›n› arayabilir ve ayn› zamanda iflbafl›ndayken otoriteyi meslektafllar› aras›nda paylaflman›n ta-d›n› ç›karabilir. Yapt›¤› iflte iyi olmaktan tatmin olabilir. ‹leri-ye, ifl tan›m›ndaki de¤iflikliklere do¤ru bakabilmelidir. Patron-lar›, bu tür kariyer avantajlar›n›n mümkün oldu¤u bir ortamve çal›flma flartlar› oluflturmal›d›r. Yeni yetiflkinler söz konusuoldu¤unda ilerleme olas›l›klar›n› görmeleri çok önemlidir. Bus›k›c› iflte, tam yoksulluktan (göçmenlerin oldu¤u gibi) gelengenç insanlar›n ya da geliflimsel engeli bulunan kiflilerin çal›flt›-¤› durumlarda bile ileride en az›ndan bir ›fl›k p›r›lt›s› olmal›d›r.

R‹SK ALMAYAN MUHAFAZAKÂRLAR

Kariyer kararlar› neredeyse her zaman risklidir, ama insanlar›nflanslar›n› denemeleri gerekir. Risk almayan muhafazakârlarolarak karakterize etti¤im pek çok ergenle tan›flt›m. Bunlar ge-nellikle geçmiflte a¤›zlar› en fazla yanm›fl olanlard›r. Hastala-r›m aras›nda okulda durumu kötü olan, akademik veya sosyalaç›dan afl›r› derecede elefltiri ve afla¤›lanmayla karfl›laflan ço-cuklar var. Bunlar akademik motivasyon eksiklikleri yüzün-den s›k s›k azarlan›yorlar. Büyük olas›l›kla, e¤itim hayatlar›n-daki oniki y›l içinde, ço¤u insan›n bütün hayat› boyunca duy-mad›¤› kadar utançla bafl etmeye maruz kalm›fllard›r. Kaybet-mek için do¤duklar›n›, hiçbir zaman bir ifle yaramayacaklar›n›düflünmeye bafllama olas›l›klar› yüksektir. Bu yüzden gelecek-leri konusunda kötümserdirler ve hatta gelece¤i tamamen def-terden silmeye karar verebilirler. Ayr›ca bir zamanlar duyduk-lar› h›rs› bast›rma e¤ilimindedirler. Tedbirli hareket ederler.E¤er bir yeri hedef almazlarsa ›skalamalar› söz konusu olamaz.Genç bir yetiflkin bana flöyle bir s›r vermiflti, “Bir keresinde be-



81

ni durmadan öteki çocuklar›n önünde utand›ran bir ö¤retme-nim olmufltu. Matematikte çok kötü oldu¤umu biliyordu ve yi-ne de durmadan beni tahtaya kald›r›p çocuklar›n önündeproblem çözmemi istiyordu. Ne zaman hata yapsam ba¤›r›yor-du -yani durmadan ba¤›r›yorduve öteki çocuklar da durma-dan gülüyordu. Eskiden bu konuda kâbuslar görürdüm. Kabu-sumda, üzerimde giysi olmadan tahtada problem çözerdim.Hâlâ ara s›ra bu kabusu görürüm. Böyle bir fleyin bafl›ma birdaha gelmesini istemedim. Bu yüzden ne yapt›m, biliyor musu-nuz? Tedbirli davrand›m. Dikkati üzerime çekmedim. Hayat-tan çok, çok az fley istedim. Bu flekilde kendimi güvende hisse-diyorum.”

Eski bir hastam olan Omar, risk almayan muhafazakârlaraiyi bir örnekti. Dil konusunda ve hat›rlama belle¤inde kronikproblemleri vard›. Bu ifllev bozukluklar› s›n›fta tekrar tekrardüfl k›r›kl›¤› ve utanç yaflamas›na neden oluyordu. Y›llarcaözel ders ald›, tedavi gördü ve dan›flmanl›k ald›, ama bunlar›nhiçbiri notunu ortalamaya ç›karmaya yetmedi. ‹kisi de bilgisa-yar mühendisi olan anne ve babas› Omar’den sevgi ve destek-lerini esirgemediler. Ama ne zaman ona yard›m çabalar› düflk›r›kl›¤›yla sonuçlansa, Omar bunu yeni bir baflar›s›zl›k olarakyorumluyordu.

Neredeyse onsekizindeyken Omar’le ilk tan›flt›¤›mda egosutrenle çarp›flm›fl bir araba kadar ezilmiflti. Onun deyimiylekendi “aptall›¤›na” inanm›flt› ve onbirinci s›n›fta umutsuzcakayboldu¤unu hissediyordu; iki kere s›n›fta kalm›flt› bile. AmaOmar yetenekli bir müzisyendi. Trompet ve saksafon çal›yor,besteler yap›yordu. Caz grubundaki ve bandodaki baflar›lar›hayat›ndaki tek olumlu fleydi.

Daha sonradan Omar’in pirinçten yap›lm›fl enstrüman ça-lanlar için düzenlenen çok sayg›n bir yaz program›na kat›lmaf›rsat› yakalad›¤›n› ve bunu geri çevirdi¤ini ö¤rendim. Sankikendi kendinin en kötü düflman› haline gelmiflti. Müzik tutku-su ve yetene¤iyle birleflecek olas› kariyer yollar›n› tart›flt›k. Bir



82

müzik okuluna gitmesi fikrinden söz etti¤imde bunun zamankayb› olaca¤›n›, asla kabul edilmeyece¤ini söyledi. Besteciler vepirinç enstrüman çalan baflka kiflilerle tan›flmas›n›n bir ifle ya-ray›p yaramayaca¤›n› sordu¤umda, onlar›n kendisine yard›metmeyi asla istemeyeceklerini söyledi. Bir gün çocuklara müzikdersi vermeyi isteyebilece¤ini söyledi¤imde bana ba¤›rarak bu-nun yeteri kadar para kazand›rmayaca¤›n› iddia etti. Orkestraya da küçük grup seçmelerine kat›lmas›n› söyledi¤imde, ara-dan “trilyon y›l” da geçse di¤erlerini geçip kazanamayaca¤›n›iddia etti. Bir gün kendi müzik grubunu kurabilece¤i fikrini or-taya att›¤›mda piyasan›n zaten doymufl oldu¤unu söyledi; or-tal›kta zaten bir sürü müzik toplulu¤u vard›. Omar gelece¤ineaç›lan bütün akla uygun kap›lar› kapat›yordu.

Ondokuz yafl›nda liseyi bitirdi¤inde gelecekten o kadar kor-kuyordu ki hiç riske girmiyordu. Sonunda, hareketsizlik ve ka-rars›zl›kla geçen birkaç y›ldan sonra müzik ve müzik ö¤ret-menli¤i e¤itimi almak için iki y›ll›k bir devlet okuluna kaydol-du. Mezun olduktan sonra bir ortaokulda orkestra ve bandoflefi olarak ifle girdi. ‹flini sevmeye bafllad› ve çok etkin bir ö¤-retmen oldu. ‹ki y›ll›k k›z arkadafl›, evlenme ve aile kurma ko-nusunda isteksiz davrand›¤› için Omar’i terk edince durumubiraz kötüleflti. Omar onu sevdi¤inde ›srar etse de, o böyle birba¤a haz›r olmad›¤›n› söylüyordu. Befl y›l sonra oldukça bafla-r›l› bir rock grubunda saksafoncu olmas› için kazançl› bir tek-lif ald›. Ö¤retmenlik ifline hâlâ devam edebilecek ve ayn› za-manda orkestrada çalabilecekti. ‹nsan›n hayat›nda bir kez kar-fl›laflaca¤› bir f›rsatt› bu! Bu grubun müzi¤ine bay›l›yordu, amateklifi geri çevirdi. ‹fllerin yolunda gitmemesinden korkuyordu. Omar, maddi olanaklar› yeterli olan dengeli bir aileden gelme-sine ra¤men debeleniyor ve geri çekiliyordu. Bunun yan›s›ra,yoksulluk içinde büyüyüp evde ve okulda çok fazla s›k›nt›y›omuzlayan ve sonunda risk almaktan kaç›nan bireyler halinegelen çocuklar da var. Bu kula¤a garip gelebilir, ama kariyer-lerinde risk almamalar› hayatlar›n›n di¤er alanlar›nda risk al-



83

malar›na yol aç›yor. Okuldan erken ayr›l›yorlar. Uyuflturucukullan›yorlar. Suç iflliyorlar. Kay›ts›zl›k ve kendini y›k›ma do¤-ru giden yola ç›k›yorlar.

PARA AVCILARI

Toplumumuzda çocuklar›n kimlikleri gittikçe birbirine ben-zeyip, ilgilerini arkadafllar›n›nkinden ayr›flt›ramazken, kendinigerçeklefltirmek yerine para kazanmak en önemli amaç halinegelebilir. Kolej son s›n›ftaki bir genç kendini aç›k art›rmaya ç›-kar›p en yüksek paray› veren ifle gidebilir, ama daha sonramaafl›ndan çok zevk alsa da yapt›¤› iflten nefret edebilir. Er yada geç para aray›fl› kiflinin doyum alamad›¤›n› hissetmesine yolaçar. Kariyer konusunda dar görüfllü olan birinin, karfl›s›na bi-raz daha yüksek ödeme yapan biri ç›kt›¤›nda ifl de¤ifltirmesinadir görülen bir fley de¤ildir. Bu kal›p, ömür boyu doyumsuz-luk e¤ilimi gösteren genç yetiflkinler aras›nda oldukça yayg›n-d›r (Sayfa 107). K›sa dönemli hazz› geciktirmek bu gençlerinhiçbir zaman ak›llar›na gelmez.

‹fiYER‹ GEREKS‹N‹MLER‹N‹ ANLAMAK

Sizden ne beklendi¤ini anlamadan, bir kariyere bafllaman›n te-mel kurallar› size hiç ö¤retilmeden, bir iflte nas›l baflar›l› olabi-lirsiniz? Ya ifl yerinin politik gerçeklerini ihmal etmiflseniz?Patronu nas›l memnun edece¤inizi bulmak sizin bilgisiz akl›n›-za kalm›flsa ve siz beklentileri ciddi flekilde yanl›fl tahmin ettiy-seniz? Bu tür durumlarda iyi niyetli yeni bir çal›flan, yaln›zcaacemi oldu¤u için periflan olabilir. Irene, pek çok yeni yetiflkinin yakaland›¤› kapan›n kurban›yd›.Üniversiteden mezun olduktan sonra, zorlu ekonomik iklimdeiyi bir ifl bulan k›zlar grubunun birkaç üyesinden biriydi. ‹leti-flim alan›nda baflar›yla okudu¤u için rekabette üstünlü¤ü sa¤-



84

lay›p yerel bir TV kanal›na haber prodüktör yard›mc›s› olarakatand›. Daha fazlas›n› isteyemezdi ve iflindeki ilk alt› ayda ha-rikalar yaratt›.

Mesai ücreti bile istemeden ekstra saatler boyunca çal›fl›-yordu. Ba¤lant›lar kurma ve yeni bilgi kaynaklar› bulma konu-sunda oldukça h›rsl›yd›. Verimli bir petrol kuyusu gibi hareketediyor, baflyaz› hikâyeleri ç›karmak için müthifl fikirler ortayaat›yor, bu özel parçalar› kendi bafl›na organize etmeyi teklifediyordu. K›sacas› Irene ola¤anüstü inisiyatif ve ba¤›ms›zl›kgösteriyordu. Bunu yaparken hemen hemen bütün ifl arkadafl-lar›n› kendine yabanc›laflt›rmay› baflarm›flt›. Onlar› meslektaflolduklar› kadar rakip olarak da göremeyecek kadar saft›. S›ks›k baflar›lar› hakk›nda övünüyor, nedense etraf›ndaki herke-sin yapt›¤› iflle gurur duydu¤unu san›yordu. Kimse ona ofis po-litikalar›n› anlatmam›flt›. Buna ek olarak, zekâs›n› kullanma vegösterme gayreti içinde daha s›radan olan çok say›da sorumlu-lu¤unu ihmal ediyor, bu yüzden ondan daha fazla fley bekleyenbaz› haber spikerlerini ve daha k›demli prodüktörleri çiledenç›kar›yordu.

Çok becerikli ve çal›flkan olan Irine, sekiz ay sonra iflten ç›-kar›ld›. Bu korkunç bir adaletsizlikti. Kimse süper bir ifl ç›kar-d›¤› ve inisiyatif gösterdi¤i için cezaland›r›lamazd›. Ama Ire-ne’in s›k›c› iflleri de yapmas› gerekiyordu ve belki ifl arkadaflla-r›yla iliflkilerini gelifltirme konusuna daha fazla dikkat etmeliy-di. fiaflk›na dönmüfl ve periflan olmufltu, ifl acemili¤inin kurba-n›yd›. Hayata yeni at›lan bir yetiflkin olarak baflar›l› olmak içinyetenek ve dürtüden fazlas› gerekir. Birlikte ve alt›nda çal›flt›-¤›n›z insanlar›n isteklerine ve gereksinimlerine karfl› duyarl› ol-mak zorundas›n›zd›r.

Pek çok yeni yetiflkin ifl tan›m›n›n (yaz›l› ya da daha serbestsözlü anlaflma) sat›r aralar›n› okuyamaz. ‹flin politik gerçekle-ri söz konusu oldu¤unda genellikle tamamen karanl›ktad›rlar.Çocukken bu konular› hiç incelememifllerdir. Yetiflkinlerin iflhayat›n›n içi ve d›fl›, iniflleri ve ç›k›fllar› hakk›nda konuflmala-



85

r›n› dinleme f›rsat›ndan yoksun kalm›fllard›r. Üstlerinin ne ka-dar güvensiz olabilece¤ini ve onlar› gücendirmemenin veyaaç›kça onlardan üstün olmaman›n ne kadar önemli oldu¤unukimse onlara söylememifltir. Onlar›n seviyesinde çal›flanlar›n,e¤er att›klar› ad›mlara dikkat etmezlerse onlar› çekifltirerekmahvedebileceklerini kimse onlara ö¤retmemifltir. Olumsuzflöhretler, performans elefltirilerinde canl› bir flekilde görülür.Sonucu inkâr etmek zor: çocuklar›m›z okulda onlar› gerçekdünyan›n gizli mücadelelerine haz›rlayacak olan baz› hayatidersleri ö¤renmiyorlar.

Birlikte ya da alt›nda çal›flt›¤›n›z insanlar size karfl› dürüst ol-mayabilirler; Irene gibi bir yeni yetiflkin, tahribat› onarmak içinçok geç olana dek, kimse kendisine bir ipucu vermese de herkes-te k›zg›nl›k uyand›rabilir. Bu örnekte ifl gereksinimlerini anlaya-mamak yanl›fl bir yaklafl›mda bulunuldu¤u anlam›na gelir. Okulhayat›nda ö¤renciler, ebeveynlerinden, arkadafllar›ndan ve koç-lar›ndan samimi geri bildirimler al›rlar, karneleri de övgüyle ka-r›fl›k elefltirilerin döküman›d›r - bundan hofllansalar da hofllan-masalar da. Bunun tersine, kariyerinin bafl›ndaki bir kifli “nas›lbir performans sergiledi¤ini bilmedi¤i” fleklindeki panik uyand›-ran gerçekle karfl› karfl›ya kal›r. Harvard T›p Fakültesinde ö¤re-tim üyeli¤ine yeni bafllad›¤›m s›rada bir doçentin beni uyard›¤›-n› hat›rl›yorum. “Melvin, sana bir fley söyleyeyim. Buradakikimse sana iflini iyi yap›p yapmad›¤›n› söyleme zahmetine gir-mez. Ve e¤er sorarsan kaçamak davranma olas›l›klar› yüksektir.Ama bir fleyi unutma: izleniyorsun. Her zaman izleniyor ve de-¤erlendiriliyorsun. Sak›n kontrolü elden b›rakma.”

Ö¤rencilerin, ifl hayat›na at›lma y›llar›na çok daha az ace-milikle yaklaflmalar›na yard›mc› olmal›y›z. Bu gençler üniver-siteden önce kariyer ve kariyer politikas› ö¤rencisi olmal›d›r-lar. Ayr›ca kendilerini izlemeyi, kendilerini de¤erlendirmeyi vedi¤erlerinin duygusal tepkilerini anlamay› ö¤renmelidirler. Buözellikler kitab›n ikinci k›sm›ndaki büyüme süreçlerini keflfe-derken anlat›lacakt›r.



86

‹LG‹LER YETENEKLERLE EfiLENMED‹⁄‹NDE

Merrill yirmili yafllar›n sonunda yetenekleriyle ilgileri aras›n-daki genifl uçurum yüzünden dibe vurdu. Küçük bir çocuk ol-du¤u zamanlardan beri aç›k havaya tutkuyla ba¤l› oldu¤u bel-liydi. En dikkati çeken özelli¤i de usta bir kale inflaatç›s› olma-s›yd›. Saatlerini çam-gölgeli kaleler infla ederek geçirebiliyordu.Oniki yafl›na gelene kadar, güçlendirilmifl dört kalenin ve bir-kaç görkemli a¤aç evin yarat›c›s›, sahibi ve bazen de sakini ol-mufltu. O ve arkadafllar› yaratt›¤› bu mimari klasiklerinin için-de ve etraf›nda günlerce e¤lenirlerdi. Asl›nda, pek çok yaz ge-cesinde bu görkemli yap›lar tamamen iflgal edilmifl askeri ba-rakalara benziyordu. Merrill büyürken üretim hatt›n› çeflitlen-dirdi ve roket infla etmeye bafllad›. ‹nfla etti¤i bu roketleri arka-dafllar›yla birlikte evinin bitifli¤indeki otlaktan f›rlatt›. FüzeleriMerrill’in ola¤anüstü mekanik-mekansal zekâs›n›n ve becerik-lili¤inin yeni bir kan›t›yd›.

Merrill ellerini ve gözlerini aç›k havada kullanmaktan nekadar hofllan›yorsa, kafas›n› iç mekanlarda çal›flt›rmas›n› ge-rektiren etkinliklerden o kadar kaç›yordu. Okumaktan nefretediyordu ve küçük ayr›nt›lara odaklanmaya katlanam›yorduki ortaokuldan sonraki derslerin ço¤u bunlar› gerektiriyordu.En kötü dersi matematikti. Durumunun umutsuz oldu¤unu bi-liyordu. Akademik y›pranmalar›, organizasyon becerisiyle ilgi-li göze batan sorunlar›yla daha da körükleniyordu. Eflyalar›nasahip ç›kabilse de zaman yönetimi konusunda iyi de¤ildi veçok say›da görevi yapmas›n› gerektiren ifllerde programa uya-m›yordu. Ayr›ca önceliklerini belirleyemiyordu, bu yüzden hiç-bir fley baflaramadan saatler harc›yor, ödev teslim tarihleriniafl›yor veya final s›navlar›na çal›flmaya bafllayam›yordu. Ayr›-ca hiçbir zaman planl› bir kifli olmam›flt›; akl›na ne gelirse onuyap›yordu.

Muhteflem kalelerini infla ederken bile Merrill herhangi birplan› olmaks›z›n çal›fl›yordu; ad›mlar› otomatikman birbirini



87

takip ediyor gibiydi. Ve sonuçlar süperdi. Konu bir fleyleri in-fla etmeye gelince yarat›c›l›¤› içinden geliyor gibi görünüyordu.Ayr›nt›lara karfl› olan alerjisine ve habis organizasyonel bece-riksizli¤ine ra¤men Merrill herhangi bir dersten kalmadan lise-yi bitirmeyi baflard› ; genel zekâs›na olan bir övgüydü bu. Çe-kici bir kiflilik yap›s› vard› ve tam bir liderdi.

Merrill nadiren ö¤renci reddeden yerel bir üniversiteye gir-di. Daha çok sosyal becerileri üzerine yo¤unlaflt›¤› iki y›l bo-yunca baflar›l› oldu, ama sonra biraz para kazanmak için za-man ay›rmaya karar verdi. Yazlar› inflaatlarda çal›flt› ve bun-dan çok hoflland›. Yirmi yafl›nda son kat cila iflleri yapan birmarangozun ç›ra¤› oldu. Yan›nda çal›flt›¤› adam, konu, yenievlerin son kat cilas›n› yapmak olunca tam bir dahiydi ve Mer-rill’e büyük ilham veriyordu. Merrill daha önce hiç bu yetenek-li zanaatkâr›n yan›nda çal›flt›¤› zamanki kadar mutlu olmam›fl-t›. Bir daha üniversiteye geri dönmedi. Sonraki dört y›l boyun-ca hep ak›l hocas›n›n yan›nda marangozluk yapt›. ‹fle bafllad›k-tan yaln›zca onsekiz ay sonra art›k ç›rak de¤ildi. Oldukça iyipara kazan›yor ve övgüye de¤er ifller ç›kar›yordu. Ama sonrahuzursuzlanmaya bafllad›. Büyük bir aile kurmak istedi¤iniaç›kça belirten güzel bir k›zla niflanland›. Halen üniversitedemüzik okuyan k›z hiç çal›flmak istemiyordu. Bu yüzden Mer-rill’in para kazanmas› gerekiyordu, hem de çok para. Üstelikbirisi için çal›flmaktan s›k›lm›flt›. Ne de olsa çocukken hep li-der olmufltu ve insanlar›n kendisi için çal›flmas›n› istiyordu.Patron rolü üstlenmesinin gelecekteki kar›s›n› ve ailesini deolumlu etkileyece¤ini tahmin ediyordu.

Merrill kendisine ve patronuna ifl veren müteahhitlere herzaman hayran olmufltu. Bu adamlar pahal› arabalara biniyor,güzel evlerde yafl›yor ve onsekiz karatl›k alt›n Rolex’ler tak›-yorlard›. Sad›k çal›flanlar› ve güçleri vard›. Bu yüzden Merrilliflini b›rakt› ve müteahhit olmaya karar verdi. Gözü bir günbüyük bir gayr› menkul gelifltirme uzman› olmaktayd›.

Bafltan ç›karan çekicili¤i, mükemmel iletiflim becerileri, ya-



88

k›fl›kl›l›¤› ve liderlik yetene¤iyle Merrill güvenebilece¤iniz vebirlikte iyi çal›flabilece¤iniz bir kifli izlenimini veriyordu. Mort-gage oranlar› düflük oldu¤u ve yaflad›¤› bölgede gayr› menkulifli geliflmekte oldu¤u için sipariflle ev yapt›rmak isteyen müflte-rilerin gönlünü kazanmada zorluk çekmedi. Zekice mimarl›kfikirlerinin güvenilir kayna¤› olarak müflterilerine dünyay› va-at ediyordu. ‹nsanlar onun evin özellikleri konusunda kendile-riyle hemfikir olmas›na ve hiçbir fleyi yazmak zorunda olma-mas›na çok flafl›r›yordu. Çok say›da proje üstlendi, asl›nda ge-rekenden çok daha fazlas›n›. Derken birden bire nörogeliflim-sel geçmifli bir hayalet gibi pefline düfltü. ‹yice da¤›ld›, teslimat-lar› ve tesisatç›lar›n, teknisyenlerin ve y›¤ma duvar ustalar›n›ngeliflini koordine edemez hale geldi. Çok zor bir iflin içine gir-miflti. Ayr›nt›lara dikkat etmemesi, niceliksel düflünmeyle vezaman yönetimiyle ilgili problemleri yay›lmac› bir tümör gi-biydi ve flimdi de metastaz yap›yorlard›. Kay›ts›zl›¤› ve zamans›n›rlar›na uyma konusundaki beceriksizli¤i müflterileri k›zd›r›-yordu. Hakk›nda aç›lan birkaç dava vard›. K›sa süre içinde iyitafleronlar onunla çal›flmay› reddetmeye bafllad›.

Yirmiyedi yafl›ndaki Merrill niflanl›s›n›n kendisinden ayr›l-d›¤› dönemde iflas etti. Hayat› darmada¤›n›kt›. Ters giden ney-di? Merrill’in kendisini yeterince tan›yamad›¤› aç›kt›. Bocala-yan pek çok yeni yetiflkinle paylaflt›¤› bir eksiklikti bu. Mer-rill’in h›rslar› ile yetenekleri aras›nda ciddi bir kopukluk vard›.Bir müteahhidin hayat›na duydu¤u romantik çekim yüzünden,matematik ve ayr›nt›lardan kaçm›fl ve organizasyonel prob-lemlerini görmezden gelmiflti. ‹lgileriyle yetenekleri aras›ndayanl›fl eflleme söz konusuydu ve buna kimse dayanamazd›.Merrill kim oldu¤unu bilmiyordu, o kadar.

E¤er Merrill kusurlar›n› biraz daha düflünseydi, daha uygunbir yol seçebilirdi. Belki bir müteahhidin ifl hayat›n›n karmafl›korganizasyonel talepleriyle kendini ba¤lamak yerine mütevaz›bir marangozluk ifline bafllayabilirdi. Ya da belki ince ayr›nt›-larla ilgilenecek ve titiz derecede organize olan bir ortak bula-



89

bilir veya böyle birini ifle alabilirdi. Andre de en az Merrill kadar da¤›n›k biriydi, ama zaman

yönetimi sorunlar›n›n bafl›nda baz› fleylerin yerini bulmadazorluk çekmesi geliyordu. Günün ço¤unu kay›p nesneleri ara-yarak geçiriyordu. Merrill gibi o da ayr›nt›lardan nefret edi-yordu ve kesinlikle büyük hayallerin adam›yd›. Andre aflç› ol-maya kararl›yd›. Yemek piflirmekten her zaman hofllanm›flt›,özellikle aile yemeklerini kendi usulüne göre piflirmekten. Lise-den sonra Rhode Island’daki ünlü aflç›l›k okulu Johnson&Wa-les’e gitti. Orada pasakl›l›¤›, yavafll›¤› ve kayg›s›zl›¤› yüzündens›k s›k uyar› almas›na ra¤men mezun olmay› baflard›. Bir ban-liyö restoran›nda aflç› yama¤› olarak ifl buldu. Çok baflar›l› ol-du ve Philadelphia flehir merkezindeki kalabal›k bir gurme res-toran›nda aflç› oldu. Andre gündelik hayat›nda çok da¤›n›kt›.Genellikle geç kal›yordu. Durmadan bir fleylerini kaybediyor-du. Sosyal hayat› unutulmufl randevular ve di¤er kiflisel hata-larla dolu bir karmafla halindeydi. Ama mutfakta güvenilirdive her bak›mdan organizeydi. Andre “alana özel ifllev” denenbir durum sergiliyordu. Yani, çok özel bir alanda çal›fl›rkenkusurlar›ndan kurtuluyordu. Dil problemi olan ve spordanhofllanan birisi basketbol konusunda konuflurken çokkonuflkan olabilir. Her zaman bir fleyleri havada b›rakan, amayemek yapmay› seven bir adam mutfa¤a girdi¤inde yüzde yüzbaflar›l› olabilir. Birinin önemli bir kusur sergiledi¤i durumlar-da o kusurun minimuma indi¤i ya da yok oldu¤u alanlar›n bu-lunup bulunmad›¤›n› görmek her zaman ifle yarar. Böyle biralan›n keflfinin, kiflinin ifl seçiminde büyük etkileri olabilir.

Yanl›fl efllefltirmelerin say›s› çok fazlad›r. Ço¤u insan yete-nekleriyle uyuflmayan u¤rafl›lara do¤ru çekilir. Afla¤›daki tan›-d›k senaryolar› zihninizde canland›r›n:• Difl hekimi olmay› her fleyden fazla isteyen, ama ince motor

problemleri olan birisi;• Sürekli olarak insanlarla etkileflimde bulunmas› gereken bir

ifl seçmifl olan, ama sosyal yetileri zay›f olan birisi;



90

• Bütün gün oturup bilgisayara rakam girmesi beklenenoldukça yarat›c› birisi;

• Kendini ifade etmede yetersiz olan, ama sosyal bilgilerö¤retmeni olmaya haz›rlanan birisi;

• Kendi ciddi kiflisel problemleriyle hiçbir zaman baflaç›kamam›fl olan yeni bir psikiyatr;

• Profesyonel olmak isteyen yeteneksiz bir gitarist;• Bir yerde uzun süre oturmas› gerekti¤inde s›k›lan ve

k›p›rdanmaya bafllayan, dikkat eksikli¤i problemi olan bir kamyon floförü.

Bu insanlar kendi yetersizlikleriyle enkaza çevrilen hayatlar›n›yaflamaya çal›fl›rken tamamen yanl›fl m› yönlendirilmifllerdir?Bir insan ne zaman tutkusunun içsel ça¤r›s›na kulak vermeli,bu tutkular›n› baflar›l› bir flekilde takip etmedeki beceriksizli¤iyüzünden onlardan ne zaman vazgeçmelidir? Bu sorular›n glo-bal yan›tlar› yoktur. Bir taraftan kiflisel baflar›s›zl›k olas›l›kla-r›n› hayata yeni at›lan yetiflkinin karfl›s›na y›¤mak kötü bir fi-kirdir. Güçlü yönlerine güven ve kusurlar›ndan uzak dur. Pro-filini tutkular›na uydurmaya çal›fl. Sonsuz kariyer olas›l›klar›vard›r; profiline uyacak pek çok ifl bulabilece¤ine hiç kuflkuyok. Öte yandan, ya sizi kusurlar›n›zla karfl› karfl›ya b›rakacakbir hedef seçerseniz? Ne yapt›¤›n›z›n fark›ndaysan›z ve zay›f-l›klar›n›z›n varl›¤›n› inkâr ederek kendinizi kand›rm›yorsan›zbunun üzerinde çal›fl›labilir. Ama seçti¤i yol ç›kmaz soka¤agirdi¤i an kiflinin bunu olabildi¤ince çabuk ö¤renmesi gerekli-dir. Bu durumda, dürüst bir yeniden de¤erlendirme yapman›n,tutkular›n›z› sahip oldu¤unuz de¤erlerle kar›flt›rman›n yollar›-n› bulmak için titizlikle araflt›rma yapman›z›n zaman› gelmifl-tir.

Hastalar›mdan biri olan Terry’nin dikkatini kontrol etmedeciddi zorluklar› vard›. Darmada¤›n›kt›, dürtüsel davran›yorduve dikkati kolayca da¤›l›yordu. Okulda hiperaktif davran›fl›yüzünden s›k s›k azarlan›yordu. Uykuya dalmada zorluk çeki-



91

yordu ve sabah yataktan ç›kmada problem yafl›yordu. Dikkateksikli¤i olan baz› çocuklarda görülen türde uyku-uyan›kl›kdengesizli¤i yafl›yordu. Bu çocuk hiçbir zaman doymak bilmi-yordu, sürekli bir e¤lence aray›fl› içindeydi. Bazen s›rf ortal›¤›kar›flt›rmak için bela yarat›yordu.

Neyse ki, müthifl bir anne babaya sahip olan Terry, bütünproblemlerine ra¤men okul y›llar›n› zarar görmeden atlatt›.Sonra, onsekiz yafl›nda orduya yaz›larak herkesi flok etti. Bubüyük bir yanl›fl efllemeydi. Bu afl›r› hareketli, huzursuz, dürtü-sel çocuk askeri hayat›n kurallar›na ve düzenlemelerine nas›luyacakt›? Terry gibi aceleyle ordudan at›lan bir sürü genç ye-tiflkin görmüfltüm. Ama ister inan›n ister inanmay›n Terry ba-flard›. Sanki ordu onun Ritalin’i olmufltu. Günlük düzen vesüreklilik tam da doktorun önerdi¤i fleydi. Bu yüzden globalyan›tlar olamayaca¤›n› söylüyorum. Ama Terry gibi, güçlü vezay›f yönlerinizi bilmeniz ve onlar› iflinizle ba¤daflt›rman›z ge-rekir.

DO⁄RU YOLLAR

Frost, Gidilmeyen Yol’da flöyle s›zlan›yor,

Ama bilerek her yolun yeni bir yol getirdi¤ini,Merak ettim geri gelecek miyim diye.*

Asl›nda, bunu yapman›n zaman› geldi¤inde ifl-hayat› seçiminiyenilemek için -ya seçilen ifli do¤rulamak ya da baflka biriniseçmek için- yollar›n ayr›ld›¤› noktaya geri dönmek mümkünve ço¤u kez arzu edilen bir fleydir. Bunu fark etmek çok say›-da haz›rl›ks›z ve bir zamanlar tedbirsiz olan kariyer giriflimci-leri için bir rahatl›k sa¤layabilir. Hatta kariyerinin ortas›ndakibir insan› bile kurtarabilir. Ustal›k zamanlamadad›r. Kifli he-

*Çeviri:Selahattin Özpalab›y›klar



92

men vazgeçmemeli ve pek çok kiflinin durmadan yapt›¤› gibi,seçti¤i yolu uygun bir flekilde de¤erlendirmeden b›rakmamal›-d›r. Ama insan yanl›fl yola t›k›l›p kalmamal›d›r da. Hayata ye-ni at›lan yetiflkinler, ifl hayatlar›n› planlamal›, bu süre içindeseçtikleri yolu ve ondan uzanan di¤er yollar› periyodik olarakyeniden incelemelidirler. Bunlar› yapmak, gereken bütün fark›yaratabilir!


93

5BEY‹N ‹HMAL‹N‹N KURBANLARI

Zihinler Borçlu Kald›¤›nda

Bütün borçlar parasal de¤ildir. Hayata yeni at›lan bir ye-tiflkinin zihni de a¤›r bir borç alt›nda olabilir, çünkü bu zihninözel ihtiyaçlar› hiç karfl›lanmam›flt›r. Genç, yanl›fl anlafl›larakve zay›f b›rak›larak büyütüldü¤ünde bu problem ortaya ç›kar,çünkü önemli yetenekleri ya zay›ft›r ya da çocukluk ve ergen-lik s›ras›nda hiç gelifltirilmemifltir.

Okulumuzda ve evlerimizde, geliflmekte olan say›s›z zihniyanl›fl anlar ve bu yüzden yanl›fl yönetiriz. Tüm beyinlerin ev-rensel olarak ayn› olmas› gerekti¤ini varsayarak bu hatalar›teflvik ederiz. Sonuç olarak, pek çok ö¤rencinin beyin gücüyanl›fl kullan›l›r. Gerçekte, çocuklar›n zihinleri birbirinden çar-p›c› flekilde farkl›d›r. Onlara ayn› flekilde davranmak ve onlar›benzer flekilde e¤itmek, onlara adil olmayan flekilde davran-

Büyüme sürecimde hep dikkat eksikli¤i problemi yaflad›m, sonunda bu yüz-

den tedavi olmam gerekti. Ama bu problem uzun süre anlafl›lamad› yada

onunla ilgilenilmedi. Çünkü IQ’mun yüksek oldu¤u san›l›yordu ve üstün

zekâl›lar s›n›f›nda okuyordum. Bence bu daha erken keflfedilseydi, okul ve

bu geçifl daha kolay olurdu. Okulda çok zorland›m. Bunun sorun olmad›¤› ve

yard›m alabilece¤im baz› yollar oldu¤u bana daha önce söylenseydi -ö¤ret-

menler konular› bana sunman›n yolunu bilselerdi- bence bu büyük fark

yarat›rd›. Geriye dönüp bak›nca fark ediyorum ki okula karfl› ilgisizli¤imin

nedeni k›smen buydu.

S.R. yafl 27


BEY‹N ‹HMAL‹N‹N KURBANLARI

94

mak ve onlar› adil olmayan flekilde e¤itmek demektir. Özellik-le önemli bir zay›fl›¤›n ihmali, uzun-vadeli zihinsel bir borçlasonuçlan›r ki, hayata at›lma y›llar›nda düfl k›r›kl›¤› yaratan vebaflar›s›zl›¤a neden olan bir borçtur bu. Ayr›ca, de¤eri bilinme-yen ve az kullan›lan gizli nitelikleri ve yetenekleri olan çok sa-y›da çocuk ve yetiflkin de vard›r. Genç bir insan›n yarat›c›l›¤›,insanlarla ilgili becerileri veya ola¤anüstü mekanik yetene¤ikullan›lmamaktan dolay› yok olabilir. ‹hmal edilen güçlü özel-likler de, baflka biçimdeki zihinsel borçlard›r.

De¤erli özellikleri ve kusurlar› yanl›fl anlafl›lan, güçlü yönle-ri gere¤i gibi beslenmeyen bir zihin, uzun-vadede hatal› bir ifl-leve ve hayata at›lma y›llar›nda gereksiz baflar›s›zl›¤a do¤ru yolal›yor olabilir. Bu durum insan› telafla düflürecek derecede yay-g›nd›r. Kültürümüz, çocuklar›n birbirinin ayn› olmas› gerekti-¤i düflüncesinden vazgeçmelidir.

B‹R Z‹HN‹ TANIMAK

Bir zihni tan›mak onun özel güçlerini, zay›fl›klar›n› (ifllev bo-zukluklar›n›), tercihlerini ve özelliklerini bilmektir. Bu çarp›c›bireysel farklar, do¤ru olarak alg›lan›rsa, çocu¤un e¤itimi ko-nusunda çok önemli bir yol gösterici olabilir, nihai olarak dabireyin baflar›l› ifllerle dolu bir hayat seçmesine yard›mc› olur.

Y›llar boyunca, çocuklar›n ve ergenlerin ö¤renmesini veakademik ve sosyal aç›dan üretken olmas›n› mümkün hale ge-tiren özel nörogeliflimsel ifllevleri tan›mlamaya çal›flt›m. Bir kli-nikçi olarak ö¤renmedeki ar›za noktalar›n›, sözde nörogeliflim-sel ifllev bozukluklar›n› saptamaya çal›flt›m. Sözcükleri bulma-da zorluk, olgular› hat›rlamada yetersizlik, dikkati yo¤unlafl-t›rmada problemler, arkadafll›k kurmada baflar›s›zl›k ve oku-nakl› yazmada zorluk bu tür ifllev bozukluklar›na örnektir. Bubeyin hatalar›n› Her Çocuk Baflarabilir (Boyner Yay›nlar›,2002) adl› kitab›mda anlatt›m.



95

Her çocuk okula ve her yetiflkin ifle kendi nörogeliflimselprofilleriyle donat›lm›fl gider. Birisi göze çarpan dil yetenekle-rine, çok zay›f mekansal iliflkiler alg›s›na, ola¤anüstü sosyalbecerilere ve yeterli bellek ifllevine sahipken, kardefli tamamenfarkl› olabilir: dili a¤›r ve zahmetli bir flekilde yorumlayabilir,mekansal aç›dan bir dahidir, sosyal aç›dan yaln›zd›r ve unut-kanl›¤› iyi bilinmektedir. Her toplulukta, s›n›fta veya ifl yerin-de güçlü ve zay›f yönlerin neredeyse s›n›rs›z kombinasyonutemsil edilir. Peki ama insanlar kendi profillerinin fark›nda m›-d›r? Ebeveynler çocuklar›n›n profili konusunda bilinçli bir ba-k›fl aç›s›na sahip midir? Çocu¤un ö¤retmenleri bu profil konu-sunda bilgi sahibi midir?

Ço¤u ebeveyn ve e¤itimci çocuklar›n›n göreceli güçlü ve za-y›f yönlerini anlar, ama bütün önemli noktalar› kavram›fllarm›d›r? Resmettikleri tablo yeterli midir? Genellikle de¤ildir.Bir profil k›smen tan›mland›¤›nda, yanl›fl anlafl›ld›¤›nda veyahiç anlafl›lmad›¤›nda çocuk riske at›l›r ve yetiflkinlik y›llar›nakadar tafl›nacak olan a¤›r geliflimsel borçlar biriktirebilir.

BORÇLARIN ETK‹S‹

Joel müthifl bir sporcu, Wall Street’de çal›flan bir borsac›n›n o¤-luydu. Sayg›n bir özel okula gitmiflti ve cool görünüflüyle, ku-sursuz, modaya uygun giyim kuflam›yla ve nefleli, çocuksu tar-z›yla akranlar› taraf›ndan kucaklanm›flt›. Ama Joel ayn› za-manda gergin bir çocuktu, kendisiyle ilgili yüksek beklentilerivard›, kendi s›k› standartlar›n›n gerisinde kald›¤›nda kolaycadüfl k›r›kl›¤›na u¤rayan bir mükemmeliyetçiydi. Zorlu bir reka-betçiydi, s›r›kla yüksek atlamada harikayd›, iyi bir hokey ve ak-robatik bir beyzbol oyuncusuydu. Ama bunlar›n tersine akade-mik aç›dan kötü gidiyordu. Yaz› yazma, matematik ve geneldebütün testler konusunda düfl k›r›kl›¤› yafl›yordu, ama sa¤lambir okuyucuydu. Tekrarlayan uyar›lara ve sürekli yinelenen



96

tembellik suçlamalar›na ra¤men kötü notlar› yüzünden NewYork’taki iki özel okuldan at›ld› - biri beflinci s›n›fta, di¤eri ye-dinci s›n›fta.

Joel dokuzuncu s›n›fta yat›l› bir okula gönderildi. Spordayine çok iyiydi, ama derslerde batmaya devam ediyordu. A¤›rdozda özel derse ve tabii ki ilaç tedavisine katlan›yordu, amaçok az faydas›n› görüyordu. Onbirinci s›n›fta Joel Noel tatiliiçin eve geldi ve okula bir daha geri dönmeyece¤ini bildirdi.Can›na tak etmiflti art›k.

30 Aral›kta Joel kendini yatak odas›na kilitleyip otuzalt› sa-at boyunca d›flar› ç›kmay› reddetti. Yiyecek birkaç lokma fleybulmak ve banyoyu kullanmak için d›flar› ç›k›yordu, ama kim-seyle konuflmuyordu. Anne babas› onu s›kan fleyi anlatmas›için Joel’e yalvar›yordu, ama o yaln›zca “Hiçbir fley,” ya da“Bilmiyorum,” diyordu. Joel o sömestr okula dönmedi. Asl›n-da alt› ay boyunca evden d›flar› ç›kmad›. Dokuz yafl›ndaykenalt› ay boyunca Joel’e dan›flmanl›k yapan çocuk psikiyatr› ikiev ziyareti yapt› ve hiç de flafl›rt›c› olmayacak bir flekilde çocu-¤un okul fobisi yaflad›¤› sonucuna vard›.

Joel flimdi yirmiiki yafl›nda. Okula bir daha geri dönmedi veçal›flm›yor. A¤›r ilaçlar al›yor ve bütün gün okumak, müzikdinlemek ve TV seyretmek d›fl›nda hiçbir fley yapm›yor. Gece-leri ma¤aras›ndan ç›kan bir yarasa gibi evden kaç›yor, iflsiz ar-kadafl kabilesiyle ortadan kayboluyor. Sabah üçe ya da dördekadar d›flar›da kal›yor ve belki uyuflturucu kullan›yor. Ara s›-ra gitar›n› al›p beste yapmaya çal›fl›yor. Bir terapistle görüflü-yor, ama anne babas›na göre bu hiçbir yere varmayan bir mü-dahale.

K›sa bir süre önce Joel’in terapisti, bir nöropsikolo¤un Jo-el’in biliflsel ifllevlerini test etmesini önerdi. Geçmiflte hep Jo-el’in durumunun duygusal yönlerine bak›lmas› vurgulan›yor-du. Joel, flafl›rt›c› bir flekilde evde yap›ld›¤› takdirde bu de¤er-lendirmeyi kabul etti. Psikolog bir lütufta bulunup ev ziyaretiyapt›.



97

Sonuçlar çarp›c›yd›. Joel’in bariz dil ve mekansal yetenekleri-nin aksine önemli belleksel ifllev bozuklu¤u oldu¤u keflfedildi.Özellikle bilgiyi dosyalay›p hat›rlamada zorluk çekiyor, uzun-süreli bellekte problemler yafl›yordu. Bu durum yaz› yazman›nonun için neden bu kadar ac› verici oldu¤unu aç›kl›yordu;okuldaki hiçbir fley belle¤i yaz› yazmaktan daha fazla yormaz:harfleri, imlây›, gramer kurallar›n›, noktalama kurallar›n›, ger-çekleri, sözcük da¤arc›¤›n› ve fikirleri ve çok say›da di¤er ay-r›nt›y› h›zla ve ayn› anda hat›rlaman›z gerekir. Uzun-süreli bel-le¤inde ifllev bozuklu¤u olan çok say›da çocu¤un ifl yaz› yaz-maya gelince zay›f kalmas›n›n nedeni budur. Joel’in sorumlu-luklar›ndan biri olan matematikte de a¤›r bellek talepleri var-d›. Kal›plar› hat›rlamadaki zorluklar› durumu daha da kötü-lefltiriyordu. Sayfa 180’de ayr›nt›lar›yla anlat›lan kal›p hat›rla-ma becerisi, kiflinin bir probleme bak›p geçmiflte bu tür birproblem gördü¤ünü hat›rlamas›n› ve daha önce bu problemiçözmek için kulland›¤› yöntemleri harekete geçirmesini sa¤lar.Kal›plar› hat›rlama, kiflinin özel problemleri ve stresleriyle ba-fla ç›kmas›n› da mümkün hale getirir. Bir durumla karfl›lafl›r veneredeyse bilinçsiz bir flekilde benzeri deneyimlerin nas›l çö-zümlendi¤ini hat›rlars›n›z. Joel ve onun gibi kal›plar› hat›rlamabecerisi zay›f olan di¤erleri için hayatta gerçekleflen fleylerinço¤u daha önce hiç olmam›fl gibidir. Bilgelik birikimi çok azoldu¤u için stresle bafla ç›kma becerisi de zay›f olur.

fiimdi yirmiiki yafl›nda olan Joel, kaybetmek için do¤muflbir aptal oldu¤una inanarak kendini defterden sildi. E¤er y›llarönce birisi Joel’e belle¤iyle ilgili baz› problemler yaflad›¤›n›söyleseydi bu genç adam›n e¤itimsel çöküflü ve kariyer facias›belki önlenebilirdi. Joel’e, okul derslerindeki bellek yükleriniaflma tekniklerinin yan› s›ra bellek infla etme ve kal›p tan›mastratejileri ö¤retilebilirdi. Ö¤retmenlerinin onu okuldan atma-n›n d›fl›nda seçenekleri olurdu. Her fleyden öte Joel, baz› bellekengelleriyle k›smen engellense de, oldukça etkileyici güçlerinbahfledildi¤i zeki bir insan oldu¤u fleklindeki enerji veren ve ra-



98

hatlatan bilgiyi özümlemifl olurdu. ‹fllevsel bozukluklar› oldu-¤unu bilmeye ihtiyac› vard›, ama mesleklerin ço¤u belle¤e okulhayat›ndan çok daha az önem verir. Bu mesaj, Joel’i ciddi ge-liflimsel borçla aciz b›rakmaktansa iyimser hale getirir ve mo-tive ederdi. Joel için hâlâ umut var - kariyer dan›flmanl›¤›n›n,durumunu anlafl›l›r hale getirmenin ve belki telafi e¤itimininyard›m›yla.

Ö¤renmeye ket vuran zay›f ifllevi tan›mlayarak, kendindenumudu kesmifl ve gelece¤ini karartm›fl olan genç insanda umutuyand›rmak mümkündür. Genellikle kiflinin kendi zihni hak-k›nda inand›klar› gerçekte oldu¤undan çok daha kötüdür. Ço-cuklar ve ergenler, problemleri oldu¤unu reddetmeyle yaflad›k-lar› zorluklar›n ciddiyetini gözlerinde büyütmek aras›nda gidipgelirler. Bir keresinde merkezimizde de¤erlendirdi¤im ondörtyafl›ndaki bir k›zdan bir not ald›m. ‹flsiz annesiyle yafl›yordu.Az okunakl› kargac›k burgac›k yaz›s›yla flöyle yazm›flt›, “An-nem sizi görmeye gelece¤imizi söyledi¤inde çok öfkelendim vebenim bir fleyim olmad›¤›n› söyledim. Ama içten içe çok fleyimoldu¤undan endifleleniyordum. Sonra oraya geldi¤imizde bü-tün o testleri yapt›k ve bol bol konufltuk. fiimdi bir problemimoldu¤unu fark ediyorum ve bu o kadar da kötü de¤il, bununüzerinde çal›flabilirim. Çok teflekkürler. Arkadafl›n, Leslie.”

‹HMAL ED‹LEN ‹fiLEVSEL BOZUKLUKLARI ‹ÇEREN GEN‹fi YELPAZE

‹hmal edilen ifllevsel bozukluklar›n, hayata at›lma y›llar›ndageçmiflten gelen hayaletler gibi yeniden ortaya ç›kmalar› ol-dukça ürkütücüdür. Ortaya ç›k›fllar› ifllevsel bozukluklar›n do-¤as›na ve ciddiyetine, kiflinin kendini içinde buldu¤u kariyeryoluna ve ifl rollerine ba¤l›d›r. Tablo 5.1’de bu gizli handikap-lara örnekler verilmekte ve ifl hayat› üzerindeki uzun-vadeliafl›nd›r›c› etkileri anlat›lmaktad›r.

Tablo 5.1’de listelenen zihin kusurlar› hakk›nda düflünüle-



99

rek baz› temel ilkeler ç›kar›labilir.

Z‹H‹N-BORCU YÖNET‹M‹N‹N BAZI ‹LKELER‹

• Hayata yeni at›lan yetiflkinlerin (ve di¤erlerinin) kendinörogeliflimsel profilleriyle ilgili bilgileri olmal›d›r. ‹fllevbozukluklar›ndan ve bu ifllev bozukluklar›n›n ifl-hayat›üzerindeki olas› etkilerinden haberdar olmal›d›rlar.

• Genç bir yetiflkin kariyere bafllamada ya da o kariyerdebaflar›l› olmada zorluk çekiyorsa, zihinsel bir borcu,baflar›y› engelleyen gizli bir ifllev bozuklu¤u olabilir.

• Kifli, ifllev bozuklu¤unun etkilerini minimuma indiren bir kariyer yolu seçmeyi deneyebilir. (Örne¤in, ben ince motor beceriksizli¤im yüzünden cerrahi uzmanl›¤›ndan kaç›nd›m.)

• Alternatif olarak kifli, bir alan içinde ifllev bozukluklar›n› minimuma indiren bir rol seçebilir. (Örne¤in, etkileyici dil becerilerinden yoksun olan genç bir avukat, dava avukat› olmamay› tercih edebilir.)

• Kifli, güçlü yönleriyle kendisinin ifllev bozukluklar›n›dengeleyen bir baflka kifliyle iflbirli¤i yapmay› deneyebilir. (Matematik becerileri kötü olan bir tesisatç› hesab› iyi olan bir ortakla çal›flabilir.)

• Son olarak, kiflinin ifllev bozukluklar›n› veya becerieksikliklerini giderme seçene¤i vard›r. Bu yap›labilir mi? Bunu söylemesi zor. ‹fllev bozuklu¤unu hedef almak, beceri al›flt›rmas› yapman›n yollar›n› bulmak (zihinsel kas infla edermifl gibi) ve kesin geliflmeyi gözlemek her zamanmümkündür. Ama bir kiflinin, diyelim ki dilde veya motor ifllevde veya yazma yetene¤inde ne kadar ve ne h›zdageliflece¤i aç›k de¤ildir. E¤er baflar› için bu esas olarakgörülüyorsa ve önceki üç ilkede ifade edilenler gibi baflka bir alternatif yoksa denemeye de¤er.



100

Z‹H‹N BORÇLARI YARATAN BAS‹T ET‹KETLERSon y›llarda ço¤u klinikçi insan farkl›l›klar›n› basite indirgi-yor. E¤er çocu¤un davran›fl ve ö¤renme kal›b› önceden

Sözel iletiflim problemleri Ürün, fikir, plan satmada zorluk; di¤erleriyle iliflkikurmada s›k›nt›; (sözel ve yaz›l›) talimatlar›anlamada zay›fl›k

‹nce motor ve/veya mekansal zay›fl›k ‹fl için gerekli el becerilerini ö¤renmede problemler

Organizasyonel kusurlar Zaman› yönetmede, zaman s›n›rlar›na uymada,eflyalar›n yerini bulmada, öncelikleri belirlemede,çoklu görevlerde zorluk

Üretim kontrolünde ifllev bozuklu¤u (s›kl›kla Projeleri planlama/uygulamada zorluk, iflin kalitesinibeynin ön loblar›n›n ifllevindeki kusurlar› izlemede zay›fl›k, uzun vadeli düflünme yetersizli¤i,yans›t›r) dürtüsel karar verme ve reaksiyonda bulunma

Süreçlerin kontrolünde ifllev bozuklu¤u ‹flte yetersiz konsantrasyon, ince ayr›nt›larahakimiyette zay›fl›k, kronik can s›k›nt›s› duygular›

Yetersiz kavramsallaflt›rma Önemli fikirleri anlamada zorluk, düflünmedekat› kurallar›n d›fl›na ç›kamama

Az geliflmifl sosyal düflünme ‹fl arkadafllar›yla istenilen seviyenin alt›nda iliflkikurma, iflbirli¤i yapmada zorluk, iflte politik toyluk

Bellekte s›n›rlanmalar ‹flteki yeni becerilerde ustalaflmada yavafll›k, pekçok unsuru olan ifllerde (aktif çal›flan bellekte)problemler

H›z problemleri ‹flleri çok a¤›r yapma ve bu yüzden geridekalma e¤ilimi

Israrl› akademik kusurlar ‹fl taleplerini karfl›lamada yetersiz okuma, yazmaveya aritmetik becerileri

TABLO 5.1‹HMAL ED‹LEN VE KALICI Z‹H‹N BORÇLARI:‹fi HAYATI ÜZER‹NDEK‹ OLASI ETK‹LER‹

Zihin Borcu Olas› ‹fl-Hayat› Etkileri


Documents

Hayata Hazir Gencler - BOYNER YAYINLARI · Bu kitab›n ortaya ç›kmas›na çok kiﬂinin deste¤i ve tavsiyesi büyük katk›da bulundu. Miles Harmon araﬂt›rma asistan›m