Upload
kina
View
122
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Herbert Marshall McLuhan (1911 – 1980). Determinizm technologiczny. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Herbert Marshall McLuhan (1911 – 1980)
Determinizm technologiczny
• Osią teorii McLuhana jest determinizm technologiczny; badacz był przekonany, że
wynalazki techniczne nieodmiennie prowadzą do zmiany kulturowej; o ile determinizm
ekonomiczny Marksa zakładał, że zmiany w typie produkcji określają zmianę w historii, o
tyle McLuhan zakładał, że zmiany w typie komunikacji znajdują odbicie w kulturowych
zawirowaniach;
• Jednak to nie McLuhan jako pierwszym myślicielem, który uwierzył w decydującą rolę
innowacji w dziedzinie komunikacji; Harold Innis stwierdził – na podstawie obserwacji
skutków budowy kolei – że nagłe rozszerzenie obszaru komunikacji znajduje odbicie w
zmianach kulturowych;
• McLuhan jako pierwszy zauważył, że kanały komunikacyjne stanowią podstawową
przyczynę zmian kulturowych, bowiem wszystkie obszary życia społecznego zostały
zrewolucjonizowane przez komunikację; McLuhan był pewny, że instytucje kulturalne są
wydłużonymi cieniami ludzkich wynalazków – odnosiło się to szczególnie do alfabetu, prasy
drukarskiej i mediów elektronicznych; „kształtujemy media, a potem one kształtują nas”
• McLuhan podkreślał decydujące znaczenie wynalazków w dziedzinie komunikacji, ponieważ
uważał, ze każda nowa forma innowacji w mediach poszerza jakieś zdolności człowieka.
Książka jest poszerzeniem oka. Koło jest poszerzeniem możliwości, które daje stopa; ubiór
jest poszczeniem możliwości jakie daje nam skóra; obwody elektroniczne są poszerzeniem
naszego centralnego układu nerwowego; McLuhan unikał zawężenie definicji mediów;
media to wszystko, co wzmacnia lun intensyfikuje cielesny organ, zmysł czy funkcje ; media
nie tylko rozszerzają nasz zasięg i zwiększają skuteczność, lecz działają jako filtr, który
pozwala zorganizować i zinterpretować naszą społeczną egzystencję.
Historia kultury według McLuhana• McLuhan podzielił historię ludzkości na cztery okresy:
– Wiek plemienny
– Wiek pisma
– Wiek druku
– Wiek elektroniczny
• Jego zdaniem przejście z jednego okresu w drugi nie było ani stopniowe, ani
ewolucyjne; za każdym razem świat był siłą wyrywany z jednej ery w drugą z powodu
nowych wynalazków w dziedzinie technologii komunikacji;
• Według kanadyjskiego badacza do najważniejszych wynalazków, które zmieniły życie
na planecie, należą alfabet fonetyczny, prasa drukarska, telegraf;
• McLuhan był przekonany, że wynalazcy nie mieli najmniejszej świadomości, iż ich
technologiczne nowinki zrewolucjonizują społeczeństwo, lecz my sami - o ile
podejmiemy taki wysiłek – przekonany się, że alfabet fonetyczny był katalizatorem,
który wywołał gwałtowne przejście rodzaju ludzkiego w wiek wykształcenia, prasa
Gutenberga natomiast spowodowała rewolucję przemysłową;
• Według McLuhana niemal nikt nie zauważa faktu, iż żyjący obecnie ludzie znaleźli się
na progu trzeciego radykalnego przełomu;
Historia mediów według McLuhana
Kultura oralna
• Epoka plemienna (kultura oralna);
• McLuhan twierdził, że wioska plemienna była
zdominowana przez akustykę; miejscem, w którym zmysł
słuchu, dotyku, smaku i węchu rozwinęły się znacznie
bardziej niż umiejętności wizualne; prawa półkula
mózgowa dominowała nad lewą; członkowie kultury oralnej
nie potrafili przyjąć postawy neutralnego obserwatora –
jednocześnie działali i reagowali emocjonalnie;
przystosowanie do grupy było regułą, a nie wyjątkiem;
• McLuhan twierdził, że ludzie pierwotni wiedli bogatsze i o
wiele bardziej skomplikowane życie niż ich wykształceni
potomkowie, ponieważ ucho – w odróżnieniu od oka nie
potrafi dokonać selekcji docierających do niego bodźców.
Epoka pisma i druku
• McLuhan twierdził, że alfabet fonetyczny spadł niczym bomba na
świat akustyczny, umieszczając wzrok na szczycie hierarchii
zmysłów; ludzie posiadający umiejętność czytania wymienili ucho na
oko – początek kształtowania się „społeczeństwa wizualnego”; dzięki
pismu stało się możliwe opuszczenie plemienia bez utraty dostępu do
źródeł informacji;
• McLuhan twierdził, że alfabet fonetyczny ustanowił linię jako zasadę
organizacji życia; w piśmie litera następuje po literze tworząc
uporządkowaną linię;
• Dzięki alfabetowi człowiek uzależnił się od doznań wizualnych,
natomiast dzięki prasie drukarskiej doszło to upowszechnienia tego
zjawiska; w Galaktyce Gutenberga McLuhan pisze, że powtarzalność
jest największą cechą ruchomej czcionki, a stutysięczny nakład jego
ksiązki stanowi najlepszy tego dowód; ponieważ rewolucja drukarska
doprowadziła do wytworzenia na masową skalę identycznych
produktów McLuhan nazywa ją zwiastunem rewolucji przemysłowej.
Powstanie wioski globalnej
• McLuhan jest przekony o kresie potęgi słowa drukowanego,
przepowiadał koniec galaktyki Gutenberga;
• McLuhan uwazał, że media elektroniczne prowadzą do ponownych
podziałów plemiennych; natychmiastowa komunikacja przywróciła
nas do stanu prealfabetycznej tradycji oralnej, w której dźwięk o
dotyk są ważniejsze niż wzrok;
• W oczach McLuhana jesteśmy członkami jednej wielkiej wioski
globalnej (global village);media elektroniczne pozwalają nam
nawiązać kontakt z każdym, wszędzie, natychmiast; nie istnieją
już zamknięte systemy ludzkie; planeta wygląda niczym jarmark,
na którym hałaśliwi ludzie śledzą sprawy innych – dyskusja w
Internecie, czy kolejny talk – show połączony z audiotele;
obywatele świata ponownie znaleźli się w przestrzeni akustycznej
i dotykowej
The medium is the message (massage)
• McLuhan był przekonany, że nasz styl życia jest w dużym stopniu funkcją sposobu w jaki
przetwarzamy informacje; alfabet fonetyczny, prasa drukarska i telegraf stanowiły punkty
zwrotne w ludzkiej historii, ponieważ zmieniły sposób postrzegania przez ludzi siebie i
świata;
• „nowe technologie medialne całkowicie zmieniają sposób w jaki ludzie posługują się pięcioma
zmysłami, sposób w jaki reagują na zjawiska, a przez to całkowicie zmieniają formę ich życia i
kształt społeczeństwa; nie ma znaczenia jaka jest treść komunikatu medialnego, czy są to
sadystyczni kowboje, czy Mstislav Rostropovich piłujący na wiolonczeli”, liczy się jedynie
forma (rodzaj) przekazu medialnego, bowiem „środek sam przekazu sam jest przekazem”
(the medium is the message) – sam dla siebie stanowi treść;
• Według McLuhana samo medium zmienia ludzi bardziej niż suma wszystkich wyrażonych w
nim komunikatów; treść, które niesie ze sobą samo medium jest bardzo ważna; te same słowa
wypowiedziane face to face, wydrukowane na papierze, czy przekazane przez telewizję stają
się innymi komunikatami;
• Słowo przekaz (message) naprowadza na kalambur, który nieźle ilustruje przekonanie
McLuhana o kształtowaniu nas przez media; „medium to masaż” (the medium is the
massage); podstawowy kanał komunikacji – oralny, pisany, elektroniczny zmienia nasz sposób
postrzegania świata; dominujące medium każdej epoki dominuje nad ludźmi, zmienia ich
relacje społeczne, przyczynia się do powoływania do istnienia nowych struktur społecznych
(społeczeństwa internetowe), powoduje powstanie nowego typu kultury audiowizualnej.
Medium is a message• Przekazem jest sam przekaźnik. Każdy nowy jego nowy typ jest
„przedłużeniem” nas samych. Wszelka nowa technika, wpływa na życie
jednostki i społeczeństwa w ten sposób, że rozszerza skalę naszego życia i
działania. Automatyka prowadzi do nowego układu stosunków społecznych:
eliminuje pracę rozumianą jako wykonywanie obowiązków służbowych, ale
powoduje większe zaangażowanie i tworzy nowe stosunki z innymi. Treścią
danego przekaźnika jest inny przekaźnik. Treścią pisma jest mowa, a
wszelkie słowo pisane jest treścią druku, podobnie jak druk jest zawartością
telegrafu. Tym samym treścią mowy jest proces myślowy. Niestety treść
przekaźnika całkowicie przysłania nam jego charakter. Jeżeli ktoś zauważ
napis świetlny, to nie widzi samego światła, ale jego treść, a więc inny
przekaźnik. Najbardziej interesujące są bowiem psychologiczne i społeczne
skutki modeli i projektów zwielokrotniających procesy już istniejące. Kolei
żelazna nie wniosła żadnych nowych elementów, a jedynie zwielokrotniła już
istniejące. Przekazem jest sam przekaźnik, gdyż to on kształtuje i
kontroluje skalę i zakres działalności człowieka oraz jego stosunki z innymi.
Telegraf, telefon i telewizja eliminują czynnik czasu i przestrzeni ze
związków międzyludzkich i powodują ich wzajemne zaangażowanie.
Medium is a massage• Mechanizacja doszła do najintensywniejszego punktu, gdy pojawiło się kino.
Jego przekazem jako przekaźnika jest przejście naszego świata od związków
linearnych do konfiguracji; film przenosi nas ze świata następstw do świata
twórczych struktur. Kino otworzyło świat tryumfalnej realizacji złudzeń i
marzeń.
• Kubizm odrzucił złudzenie perspektywy na rzecz równoczesnego i
zmysłowego postrzegania całości przedmiotu oraz korzystając z owej
świadomości całości ogłosił, że przekaz jest przekaźnik. Przekaźnik
oddziałuje silnie i intensywnie dlatego, że jego treścią, czyli zawartością, jest
inny przekaźnik. Zawartością filmu jest powieść, dramat. Pieniądz
przekształcił życie zmysłowe narodów dlatego, że przedłużeniem zmysłów
człowieka. Jest to zmiana niezależna od aprobaty i dezaprobaty członków
danego społeczeństwa.
• Przekaźnik jest masażem (medium is a massage) – człowiek poddany
działaniu określonego środka przekazu, zwłaszcza elektronicznego, jest
przezeń „masowany”, a więc atakowany nie tylko w sensie intelektualnym, ale
nieomal fizycznym, zmysłowym. W sloganie tym kryje się stanowcze
przekonanie o decydującym, nadrzędnym znaczeniu środka przekazu, który
nadaje sens zawartej w nim wypowiedzi.
Media gorące i zimne
• McLuhan podzielił media na dwie kategorie: gorącą i
zimną; do pierwszej kategorii należą kanały komunikacji o
wysokiej rozdzielczości, zazwyczaj nakierowane na jeden
zmysł; druk jest takim gorącym, wizualnym medium,
podobnie jak fotografia i film;
• Media takie jak komiks cechuje niska rozdzielczość, która
wciąga osobę i zachęca ją do wypełnienia pustych miejsc
wymusza tym samym wysoki stopień uczestnictwa;
• Według McLuhana wykład należy do kategorii gorącej:
dyskusje są zimne; nachalna reklama jest gorąca, subtelna
zimna; radio jest medium gorącym, ponieważ fala nadawcza
jest przekazywana szczególnie silnie przy użyciu jednego
kanału, ale telefon został uznany za zimny środek przekazu,
gdyż natura rozmowy telefonicznej wymaga dopowiedzi;
Media gorące i zimne
• Media określane jako gorące są bardzo wizualne, logiczne i
prywatne; ich organizacja ma na celu komunikację pakietów
intymnych informacji;
• Media uznawane za zimne są zasadniczo oparte na słuchu, mają
instytucjonalny i emocjonalny charakter; media zimne związane są
więc z prawą półkulą mózgową;
• Ludzie w naturalny sposób postrzegają telewizję jako wizualną,
jednak według McLuhana telewizja jest zimna, ponieważ wymaga
zaangażowania i uczestnictwa pozwalającego uzupełnić mglisty i
zamazany obraz; pokaz wideo cechujący się niską rozdzielczością
przedstawia serię rzadko rozmieszczonych punktów, które widzowie
muszą połączyć na własnych mentalnych ekranach; w odróżnieniu
od radia i druku telewizja nie pomija ani obrazu, ani dźwięku;
zapewne jesteś w stanie się uczyć, słuchając jednocześnie radia,
lecz dla większości ludzi telewizja nie sprawdza się jako tło, a
czyżby rzeczywiście tak było?
Przekaźniki gorące• Przekaźnik gorący to takie przedłużenie jednego konkretnego zmysłu, które
zapewnia „ostrą” percepcję. „Ostrą tzn. nasyconą, szczegółową i wyrazistą
informacją. W wizualnym sensie fotografia zapewnia „ostrą” percepcję.
Telefon jest przekaźnikiem zimnym, czyli nieostrym, ponieważ za jego
pośrednictwem ucho otrzymuje skąpy zasób informacji, również mowa jest
przekaźnikiem zimnym i nieostrym, ponieważ daje słuchaczowi mało
informacji i wiele wymaga uzupełnienia. Przekaźniki gorące nie zostawiają
tyle pustych miejsc do wypełnienia przez odbiorcę. Przekaźnik gorący
powoduje niewielki udział odbiorcy w samym procesie przekazu, podczas
gdy przekaźnik zimny wymaga aktywnego współuczestnictwa w
uzupełnianiu przekazywanych treści. Stąd też przekaźnik gorący, jak radio,
wywiera na słuchaczu efekt zupełnie inny niż ten, który powoduje
przekaźnik zimny, np. telefon. Hieroglify to przekaźniki zimne, a alfabet
fonetyczny jest przekaźnikiem gorącym. Wszelkie przekaźniki gorące
wymagają od odbiorcy mniejszego współudziału w procesie przekazu niż
przekaźniki zimne. Dlatego papier został zaliczony do przekaźników
gorących, powodujących pozorne ujednolicenie przestrzeni w sferze polityki
i rozrywki. Wykład wymaga od studenta mniejszego udziału niż
konwersatorium, a książka mniejszego niż dialog.
Epoka Gutenberga• Nadejście druku wyeliminowało wiele wcześniejszych form życia i sztuki, innym zaś przydało
szczególnej intensywności. Intensywność, czyli nasycenie informacją, rodzi specjalizację i
fragmentaryzację i to zarówno w życiu, jak i w rozrywce. Każda tradycyjna hierarchia plemienna
czy feudalna rozpada się natychmiast w zetknięciu z przekaźnikiem gorącym - mechanicznym,
jednolitym i powtarzalnym. Pieniądz, koło, pismo oraz wszelkie inne formy specjalistyczne
przyśpieszające wymianę dóbr i obieg informacji doprowadzają do fragmentaryzacji struktury
plemiennej. Z drugiej strony, przyspieszenie znacznie większego rzędu związane np. z
elektrycznością, może przywrócić plemienne wzory intensywnego zaangażowania. Tak stało się w
Europie i Ameryce po wprowadzeniu radia oraz telewizji. Techniki specjalistyczne burzą życie
plemienne; nie specjalistyczna technika elektryczna je odbudowuje.
• „Znaczenia przekazu należy szukać w zmianie, którą powoduje on w obrazie.” (K. Boulding, The
Image). Przekaźnik gorący (film) w żadnych okolicznościach nie może wywoływać u odbiorcy
empatii czy identyfikowania się z przedstawioną sytuacją. Kryterium wartościującym sposoby
komunikowania jest ich zdolność do przekazywania jak największej ilości informacji, a także
możliwie najpełniejszego zaangażowania wrażliwości sensualnej odbiorcy. Komunikaty bogate,
wielostronne, otrzymują nazwę środków „gorących” podczas gdy komunikaty skrótowe,
zredukowane, znajdują się na stopniowo nasilającej się skali środków „zimnych”. Środki „gorące”
mają znacznie większą zdolność wywoływania irracjonalnych emocji niż środki „zimne”. Jeszcze
jednym kryterium odróżnienia przekaźników „gorących” od „zimnych” jest żart sytuacyjny.
„Gorące” pismo czyni z żartu rzecz wyabstrahowaną i pozbawioną aspektu sytuacyjnego i cech
współuczestnictwa powodując, że żart w ogóle przestaje być śmieszny. Dla ludzi kultury pisma
żarty sytuacyjne są tak samo odpychające, jak kalambur, czy gra słów, która wykoleja nas z torów
druku zapewniającego gładki i nieprzerwany bieg naprzód.