Het SURREALISME Triomf van de verbeelding

De alchemie van het woord

Charles Baudelaire Les fleurs du mal (1843) 1857 – 1861

De Natuur is een tempel met bezielde zuilen die soms hun stemmen in verwarring op doen gaan; de mens doorkruist dit woud waarin symbolen schuilen die hem er met vertrouwde blikken gadeslaan. Als lange echo's uit de verte die zich mengen tot eenheid vol van duister en diepzinnigheid, ontzaglijk als de nacht en als het zonnezengen, zijn geuren, kleuren, klanken in eenstemmigheid. En zulke geuren zijn er, fris als kinderhuid, mild klinkend als hobo's en groen zoals de steppen, en andere - bedorven, zat van winst en buit, die onverholen van oneindigheden reppen - waaronder amber, muskus, mirre, wierookwalmen, die zins- en geestvervoering zingen in hun psalmen.

‘De alchemie van het woord’

‘Ik bedacht de kleur van de klinkers! – A zwart, E wit, I rood, O blauw, U groen. Ik schreef stilte, nachten, ik noteerde het onnoembare. Ik fixeerde duizelingen. Ik heb geprobeerd nieuwe bloemen te bedenken, nieuwe sterren, nieuwe lichamen, nieuwe talen. Wel, ik moet mijn verbeelding maar begraven…’ De dichter een 'Ziener', een Verlichte Geest (Illuminations / 'Verlichtingen‘) Ontregelend: le dérèglement de tous les sens

1868 / 1874; 1890

1917

Man Ray, Het raadsel van Isidore Ducasse (1920 / 1971) Chants de Maldoror: 'zo mooi als de toevallige ontmoeting van een naaimachine en een paraplu op een ontleedtafel'

Magiër

Sirene

Genie

Nicolas Flamel (ca. 1340 – 1418)

1929

1929

‘Alchemie van het woord: deze woorden (…) dienen letterlijk genomen te worden (…) Het zou in literair opzicht kleingeestig van ons zijn te beweren dat wij niet erg veel aan deze beroemde tekst [d.i. Een seizoen in de hel van Arthur Rimbaud uit 1873] te danken hebben’

↓ Verwijzing naar ‘een mysterieuze macht’ die Nicolas Flamel ‘het boek van Abraham de jood’ in handen speelde

1929

‘Zo is het ook in onze tijd alsof enige mensen, langs bovennatuurlijke wegen, onlangs in het bezit zijn gekomen van een uitzonderlijke bundel van de gezamenlijke hand van Rimbaud, Lautréamont en enkele anderen en alsof een stem hun zei zoals de engel tot Flamel: “Beziet dit boek, gij noch vele anderen doorschouwen het, maar gij zult op zekere dag erin zien wat geen ander vermag te zien”’

1929

‘Ik vestig er de aandacht op dat het doel van de surrealistische naspeuringen een opmerkelijke analogie toont met dat van de alchemistische: wat is de steen der wijzen anders dan hetgeen de menselijke verbeelding in staat zou stellen zich eclatant op alles te revancheren? Na eeuwen van knechting van de geest en dwaze berusting trachten wij nu opnieuw de verbeelding definitief vrij te maken door de “langdurige, mateloze, beredeneerde ontregeling van alle zintuigen” en het overige’

‘… een langdurige, mateloze, beredeneerde ontregeling van alle zintuigen…’

(1772 – 1801)

‘Wat ons zo interesseert in de voorstelling die Novalis zich van “magische kunst” heeft

gemaakt, is dat daarin de esoterische gegevens

geassimileerd worden (...) en er tegelijkertijd een geniaal inzicht in tot uiting komt in

een behoefte aan extra-rationalistisch (tegenwoordig

spreekt men over surrationalistisch) onderzoek en participatie die tot in onze

dagen alleen maar intensiever is geworden en aan diepgang

heeft gewonnen’

André Breton, 1957

Magiër

Sirene

Genie

1929

Dali, L'Alchimiste (1962)

‘Ik vestig er de aandacht op dat het doel van de surrealistische naspeuringen een opmerkelijke analogie toont met dat van de alchemistische…’

De Steen der Wijzen

↓

‘Er is alle reden om aan te nemen, zo zegt hij daar, dat er een bepaald punt van de geest bestaat van waaruit leven en dood, werkelijkheid en verbeelding, verleden en toekomst, het mededeelbare en het onuitsprekelijke, hoog en laag niet meer als tegengestelden waargenomen worden. Welnu, men kan geen ander motief voor de surrealistische activiteiten aanvoeren dan de hoop dit punt te bepalen’

Point suprême

↓

‘Men moet alle voorbehoud maken met betrekking tot het principe zelf van het esoterisme. Maar het biedt tenminste het immense voordeel, dat het de dynamiek in stand houdt van het vergelijkingssysteem waarover de mens beschikt en dat onbeperkt is. Het stelt hem in staat verbanden te leggen tussen de ogenschijnlijk meest uiteenlopende objecten en ontdekt voor hem ten dele het mechanisme van het universele symbolisme’

analogie

↓

‘Het wonderbaarlijke dat binnendringt in het alledaagse leven’ ‘Het is dan alsof plotseling de diepe duisternis van het menselijk bestaan doorbroken wordt, alsof alles kristalhelder wordt als ware het een transparante keten waarin geen schakel ontbreekt’

‘hasard objectif’

↓

‘Nuit du Tournesol’ mei/juni 1923

Victor Brauner, Les Amoureux (Messagers du nombre), 1947

Victor Brauner Le surréaliste (1947)

Cover van André Derain, Minotaure, december 1933

Magiër

Sirene

Genie

Max Ernst Les Hommes n'en sauront rien (Maar de mensen zullen er niets van weten), 1923

Het ‘alchemistische (of ‘heilige’) huwelijk’ De vereniging van de koning en de koningin

Max Ernst studeerde psychologie bij Herbert Silberer Overeenkomsten tussen alchemie en psychologie → ontwikkelingsfasen van de psyche

Prima materia (potentieel, basis voor transfiguratie)

Introversie / vernietiging, mentale

crisis ↓

Zuivering ↓

Samenvoeging (volwassenwording)

Het collage is volgens Max Ernst: ‘een alchemistische compositie van twee of meer verschillende elementen die worden samengevoegd tot een onverwachte eenheid’

2014

Remedios Varo, Creacion de los aves (De schepping van de vogels), 1957