Hilal-i Ahmer Cemiyeti

Os man l› Hi lal-i Ah mer Ce mi ye ti’nin ‹lk Has ta ne le rin denBey ler be yi Has ta ne si 1877-1919

P R O F . D R . N U R A N Y I L D I R I M‹stanbul Üniversitesi

1876 Tem mu zun da Os man l›-S›r bis tan-Ka ra da¤ ara s›n da bafl la yan sa vafl ta, ya ra -l› Slav as ker le ri ne K› z›l haç bak m›fl, Os man l› as ker le ri nin bu yar d›m dan mah -rum kal ma s› üze ri ne Fran sa’n›n “Mec rû hin-i As ke ri ye ‹â ne si Mer kez Ko mi te si”ikin ci ve ki li Hen ri Du nant, Ce mi yet-i T›b bi ye-i fia ha ne üye le rin den Dr. Dik ranPefl te mal c› yan’a bir mek tup ya za rak, Os man l› Dev le ti’nin Ce nev re Söz lefl me si’niim za la m›fl ol du ¤u nu, cep he de sa va flan as ker le rin K› z›l haç’tan ya rar la na bi le cek -le ri ni ha t›r lat m›fl t›. Gus tav Moy ni er de flah si dos tu olan Dr. Pefl te mal c› yan’aben zer ifa de ler içe ren bir mek tup gön de rin ce 14 Ni san 1877’de da ha ön ce ku -rul mufl olan Mec rû hin ve Mer da-i As ke ri ye ye ‹m dat ve Mu ave net Ce mi ye ti’ninad› “Os man l› Hi lal-i Ah mer Ce mi ye ti” ola rak de ¤ifl ti ril di. Os man l› Hi lal-i Ah merCe mi ye ti res mi yet ka zan d›k tan on gün son ra 24 Ni san 1877 gü nü bafl la yan Os -man l›-Rus sa va fl› bo yun ca ba fla r› l› ça l›fl ma lar yap t›. Ön ce Hin dis tan ve Af ri kaMüs lü man la r› bafl ta ol mak üze re çe flit li ül ke le rin K› z›l haç tefl ki lat la r› na bafl vu -ra rak 72.000 al t›n yar d›m top la d›. 15 A¤us tos 1877 gü nü ‹s tan bul’da ve sa vaflala n›n da sa bit ve sey yar has ta ne ler kur ma ka ra r› al d›. ‹lk has ta ne Ana do lu Ka -va ¤› ya k›n la r›n da ku rul du. 22 A¤us tos 1877’de Ka vak Has ta ne si ad›y la fa ali ye tege çen bu has ta ne, her bi rin de se kiz oda bu lu nan al t› ay r› bi na dan iba ret ti. Ka -vak Has ta ne si’ne 210 has ta ka bul edil di. He men ar d›n dan ‹s tan bul’da Bey ler be -yi Has ta ne si aç›l d›. Ay r› ca Gül ha ne Has ta ne si, Çi ni li Köflk Has ta ne si, Pa fla bah -çe Has ta ne si, fiem si Pa fla Has ta ne si (Üs kü dar), Na kil bend ve Tu nus lu Has ta ne -si (Üs kü dar’da), Hum ba ra ha ne Has ta ne si, Sir ke ci Has ta ne si, Ta ki yed din Pa flaHas ta ne si de Mül te ci ler Has ta ne si ola rak hiz met ver mek üze re tah sis edil di. 1

420

Bey ler be yi Sa ra y›

Ba¤ lar ba fl›’na ka dar uza nan ko ru luk, ‹s tav roz Bah çe le ri ad›y la ün ka zan d› ¤›n danBi zans dö ne min de bu semt ‹s tav roz ad›y la bi li ni yor du. Bu ra da ki ilk Os man l› ya -p› s›, II. Se lim’in k› z› Gev her Sul tan’›n te pe de ki sa ra y› d›r. 17. yüz y› l›n en göz deme si re yer le rin den bi ri olan ‹s tav roz Has bah çe sin de, I. Ah med fiev kâ bâd Kas -r› n›, I. Mah mud da an ne si Sa li ha Sul tan için Fe rah fe za Kas r› n› yap t›r m›fl t›. An -cak bir is tim lâk prob le mi yü zün den Bey ler be yi Ca mii, Ha ma m› ve Mu vak kit ha -ne si ne ait ara zi d› fl›n da ki top rak lar I. Ab dül ha mid ta ra f›n dan hal ka sa t› l›n ca ‹s -tav roz bah çe le ri öne mi ni yi tir di. Da ha son ra II. Mah mud ‹s tav roz Has bah çe -si’nin ve sa ra y›n ar sa la r› n› ye ni den sa t›n ala rak mev cut ya p› la r› onart t› ve ye nibir sa hil sa ray yap t›r d› (1832). Sa r› renk li ol du ¤u için “Sa r› Sa ray” ola rak an› l› -yor du. 1851 ya z›n da Sul tan Ab dül me cid’in (1839-1861) de bu lun du ¤u s› ra da ç› -kan yan g›n he men ön len diy se de bu nu u¤ur suz luk sa yan Pa di flah Bey ler be -yi’nden ay r› l›p Ç› ra ¤an Sa ra y› na geç ti ve has bah çe ka de ri ne terk edil di. Fa katko nu mu ve gü zel li ¤i ne de niy le ta ma men vaz ge çi le cek bir yer de ¤il di. Ni te kimSul tan Ab dü la ziz (1861-1876), sa ray bafl mi ma r› Ser kis Bal yan ile kar de fli AgopBal yan’a bu gün kü Bey ler be yi Sa ra y› n› yap t›r d›. Sul tan ilk kez 21 Ni san 1865 gü -nü tö ren le Bey ler be yi sa hil sa ra y› na gel di. 2

Bey ler be yi Sa ra y› yaz ay la r›n da, özel lik le S›rp Pren si, Ka ra da¤ Kra l›, ‹ran fia h›,Fran s›z ‹m pa ra to ri çe si Eu ge nie gi bi ya ban c› dev let bafl kan la r› n›n a¤›r lan ma s›n -

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

Beylerbeyi Saray›, sa¤›nda Hilal-i Ahmer bayra¤› (1877–78)

421

da kul la n›l d›. Sul tan II. Ab dül ha mid öm rü nün son al t› y› l› n› Bey ler be yi Sa ra -y›n da ge çir di ve bu ra da ve fat et ti (1918).

Hi lal-i Ah mer Ce mi ye ti Pa fla Da ire si, Mu z› ka-i Hü ma yunDa ire si ve A¤a lar Da ire si Has ta ne le ri

1877-78 Os man l› Rus Sa va fl› ya ra l› la r› için Bey ler be yi Sa ra y›’n›n Kuz gun cuk ta -ra f›n da ki sa hil ke si min de bu lu nan ve “ben de gân da ire le ri” ad› ve ri len Mu z› ka-iHü ma yun, Pa fla lar Da ire si ve A¤a lar Da ire si’nde fa ali ye te ge çi ri len Mu z› ka-i Hü -ma yun Da ire si ve A¤a lar Da ire si Has ta ne le ri, Os man l› Hi lâl-i Ah mer Ce mi ye -ti’nin aç t› ¤› ilk has ta ne ler ara s›n da d›r. Son ra ki y›l lar da ce mi ye tin sem bo lü olanbe yaz üze ri ne k›r m› z› hi lal li bay ra ¤›n, gön de re çe kil di ¤i ilk has ta ne ler den bi riol ma özel liF ¤i ni de ta fl›r.Pa fla Da ire si ile Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si iç da ¤› l› m›n da ya p› lan kü çük de ¤i -flik lik ler le has ta ne ola rak kul la n›l ma ya el ve rifl li ha le ge ti ril di. Pa fla Da ire si Has -ta ne si, 23 A¤us tos 1877 gü nü, Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si Has ta ne si ise 3 Ekim1877’de has ta ka bu lü ne bafl la d›. Sa ra y›n ön k›s m›n da bu lu nan Pa fla Da ire si ikikat l› tafl bir ya p›y d›. Ze min ka ta, mü dür oda s›, ça ma fl›r ha ne, has ta üni for ma la r›de po su, ec za ne, la bo ra tu ar ve ame li yat ha ne yer lefl ti ril di. R›h t› ma do¤ ru olanoda la r›n bir ka ç› ile üst kat ta ki le rin tü mü has ta la ra ay r›l d›. Mu z› ka-i Hü ma yun

O S M A N L I H ‹ L A L - ‹ A H M E R C E M ‹ Y E T ‹ ’ N ‹ N ‹ L K H A S T A N E L E R ‹ N D E NB E Y L E R B E Y ‹ H A S T A N E S ‹ 1 8 7 7 - 1 9 1 9

Avrupa Yakas›’ndan Beylerbeyi Saray› ve Beylerbeyi sahiline bak›fl (1877-78)

422

Da ire si de tafl tan ya p›l m›fl t›, bi ri ze min ol mak üze re iki kat tan iba ret ti. Bi rin ci veikin ci kat ta ma m›y la has ta ve ya ra l› la ra ay r›l m›fl t›. En üst kat ta nö bet çi dok toroda s›, ame li yat ha ne ve mu ha se be oda s› var d›. Has ta ne de ti füs va ka la r› gö rü lün -ce Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si’nin ar ka s›n da ve yak la fl›k 150 met re uzak l›k ta,yük sek bir yer de ay r› bir bi na ya p›l d›. Onar oda l› iki kat tan olu flan bu bi na bu -la fl› c› has ta l›k la ra ay r›l d›. Bir sü re son ra, bah çe ye ba kan tek kat l› bir bi na res to -re edil di ve bu ra ya da 50 ya tak yer lefl ti ril di. Pa fla Da ire si’nin I. bö lü mün de 65,II. bö lü mün de 67 ve III. bö lü mün de 71 ol mak üze re top lam 203 ya tak bu lu nu -yor du. Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si’nde de I. bö lüm de 68, II. bö lüm de 64, III. bö -lüm de 54 ya tak, 4. ek bö lüm de 99 ol mak üze re top lam 285 ya tak var d›. Her ikihas ta ne nin top lam ya tak sa y› s› 488’di. Has ta ve ya ra l› la r›n çok faz la ol du ¤u dö -nem ler de ek ya tak lar la 540’a ç› ka bi li yor du.3

Has ta la r›n bes len me sin de as ke ri has ta ne le rin ku ral la r› uy gu la n› yor du. He kimre çe te si ne gö re uy gu la na cak al t› bes len me lis te si var d›. Bun lar de ¤i flik öl çü ler -de; pi rinç, ek mek, et, ya¤, la pa ve pi lav içe ri yor du. He ki min özel ola rak yaz d› ¤›has ta la ra ek ola rak fla rap, ta vuk, seb ze, süt, yu mur ta, li mon ve ha fif yi ye cek lerve ri li yor du.4

Pa fla Da ire si, Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si ve A¤a lar Da ire si Has ta ne le ri Gö rev li le ri, 1877-1878

Has ta hiz met le ri, bir has ta lar a¤a s› ya da on ba fl› la r›n gö ze ti min de hem fli re ler ta -ra f›n dan ya p› l› yor, 5.5 has ta ya bir hem fli re dü flü yor du. Hem fli re ler ge ce nö bet le -ri, ›s›n ma ve oda la r›n ha va lan d› r›l ma s› ya n›n da oda la r›n ve ya tak la r›n te miz li -¤in den de so rum luy du lar. Her kli nik fle fi nin em rin de, has ta la r›n du ru mu na gö -re iki ile dört t› mar c› ya ni pan su man c› bu lu nu yor du. Has ta lar rüt be s› ra s› na gö -re s›k s›k sa ra y›n ha ma m› na gö tü rü lü yor lar d›.Pa fla Da ire si ve Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si Has ta ne le ri nin bafl ta bi bi Dr. Dik ran


A¤alar Dairesi Hastanesi önünde nekahet dönemindekiyaral›lar

Pasa ve Muz›ka Dairesi Hastaneleri önünde nekahatdönemindeki yaral›lar

423

Pefl te mal c› yan’d›. Her ser vis te bi rer kli nik fle fi, yar d›m c› cer rah ve ec za c› gö rev -liy di. Yar d›m c› cer rah lar Mek teb-i T›b bi ye-i fia ha ne ö¤ ren ci le riy di. Kli nik fle fi,ser vi sin bü tün per so ne li ve ec za c› lar la bir lik te sa bah sa at 8.00-10.00 ara s›n davi zit ya p› yor, has ta la r› mu aye ne edip ilaç ta be la la r› n› ya z› yor, 24 sa at lik bes len -me gu ru bu nu be lir li yor ve ge rek ti ¤in de önem siz gi ri flim le ri ya p› yor du. Ya ra l› la -r›n pan su man la r› sa bah ve ö¤ le den son ra ol mak üze re gün de iki kez yar d›m c›cer rah lar ile pan su man c› lar ta ra f›n dan ya p› l› yor du. Yar d›m c› cer rah lar ge ce le -ri de nö bet çi ola rak ka l› yor du.5

Hem fli re ler ise Sa xe kra li çe si ta ra f›n dan gön de ri len Al ber ti nes kar de fli dört ra hi -be hem fli rey di: Mat hil de Hoff mul ler, Em ma Mitzsc ke, Fran ces ka He id rich, Au -gus ta Di et rich.

Os man l›-Rus Sa va fl› S› ra s›n da Bey ler be yi Has ta ne si Ser vis Gö rev li le ri6

Ser vis Kli nik fie fi Yar d›m c› Cer rah Ec za c›Pa fla Da ire si Has ta ne si A Dr. Euthy bo ule Mus ta fa Efen di P. Ro us si

B Dr. G. M. Pho cas Ali Efen di A. Sta ma di -adis

C Dr. Bald ri an R› fat Efen di G. Yorg hi adiMu z› ka-i Hu ma yunDa ire si Has ta ne si A Dr. Gi rerd Sa d›k Efen di A. Pa na yo ti di

B Dr. A. Chof fe Krifl Efen di J. Amo uryC Dr. Ph. Pho ti ades Akif Efen di Sp. Co uso uriD (Ek) Dr. C. Petyc ha ki Yah ya Efen di J. Zo ides

Has ta ne ler de s›k s›k ger çek lefl ti ri len bü yük cer ra hi ope ras yon lar dan mem nunedi ci so nuç lar al› n› yor du. Cer ra hi gi ri flim ler den ön ce, has ta lar ya p› la cak ame li -ya t›n öne mi ve ame li yat son ra s› ola s› komp li kas yon lar hak k›n da bil gi len di ri li -yor, son ra dan s› k›n t› olufl tu ra bi le cek bir ame li ya ta bafl la ma dan has ta la r›n izin -le ri al› n› yor du.7

Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si Has ta ne si A kli ni ¤i fle fi Dr. Gi rerd, has ta ne en fek si -yon la r›n da sa li si lik asit kul lan m›fl ve göz lem le ri ni De l’Aci de Sa licy li que dans letra ite ment de la po ur ri tu re d’Ho pi tal (Has ta ne En fek si yo nu ile Mü ca de le de Sa li -si lik Asit, Cons tan ti nop le, 1877) ad› al t›n da ya y›n la m›fl t›.8

23 A¤us tos 1877-31 Ma y›s 1878 ta rih le ri ara s›n da Pa fla Da ire si ve Mu z› ka-i Hu -ma yun Has ta ne le rin de 1.120 ya ra l›, 1.486 has ta ol mak üze re 2.606 as ker te da vigör müfl tü. Bun la r›n 1.812’si ta bur cu edil mifl, 285’i ve fat et mifl ti. 31 Ma y›s ta509’unun te da vi le ri sür mek tey di. Ölen le rin sa y› s› n›, aç su suz, ile ri de re ce de za -y›f la m›fl has ta ve ya ra l› ka fi le le ri ar t› r› yor du. Bun la r›n ço ¤u ya ta ¤a bi le yer lefl ti -ril me den, ba z› la r› da bir iki gün için de ölü yor du. Me se la 26 Ocak 1878 gü nü ge -len 130 has ta ve ya ra l›, ar d›n dan 19 ve 23 fiu bat’ta Ba tum’dan ge len 222 has ta


424

ve fium la’dan ge len 136 has ta n›n befl te bi ri gel dik le ri nin ilk gü nün de hat ta ilkbir kaç sa at için de öl müfl tü. 12’si don ma ya ba¤ l› ekst re mi te gang re ni ne de niy lekay be dil mifl ti. Bu ne den le mor ta li te ora n› %11 idi. Pa fla ve Mu z› ka-i Hü ma yunDa ire le ri Has ta ne le ri ne 1877-1878’de top lam 2606 has ta ve ya ra l› ge ti ril di. Bun -la r›n 1812’si ta bur cu ol du 285’i ise ve fat et ti. Has ta ne de gö rü len di zan te ri veinat ç› is hal ler, has ta la r›n bi na n›n akan su yu ye ri ne, Çam l› ca su yu iç me ye bafl -la ma s›y la azal m›fl ‹s tan bul’da bafl la yan ti füs sal g›n dan Bey ler be yi Has ta ne si dena si bi ni al m›fl t›. Has ta ne de ti füs va ka la r› bafl lar bafl la maz ek ko ¤ufl aç›l m›fl ve ti -füs lü ler bu ra ya yer lefl ti ril mifl, di ¤er bi rim ler le ir ti ba t› ya sak lan m›fl t›. 71 ti füshas ta s›n dan 20’si kay be dil mifl ti. A¤a lar Da ire si Has ta ne si 275 ya ra l›, 556 has taol mak üze re 831 ki fli ka bul et mifl ti. Bu sa vafl s› ra s›n da Üs kü dar’da fa ali ye te ge -çi ri len fiem si Pa fla Has ta ne si 166 has ta, Na kil bend ve Tu nus lu Has ta ne si de 750has ta te da vi et mifl ti.9

Bey ler be yi Has ta ne si

Bey ler be yi sa ra y› n›n hiz met da ire le rin de ki bu has ta ne ler sa vafl bi tin ce, Bey ler -be yi Has ta ne si ad›y la as ke ri bir has ta ne ola rak hiz met ver me ye de vam et ti. Bey -


Dr. Girerd'in, Hastane Enfeksiyonu ‹le MücadeledeSalisilik Asit adl› eseri

Dr. Pefltemalc›yan

425

ler be yi Has ta ne si’nde 1881 y› l›n da 650 has ta ya t› yor du. Has ta sa y› s› n›n azal ma -s› ne de niy le A¤a lar Da ire si Has ta ne si la¤ ve dil di (1882). Er te si y›l ya p› lan tef tifl -te has ta ne nin bü tün bö lüm le ri hij yen ku ral la r› na uy gun bu lun du. Ko ¤ufl lar,has ta el bi se le ri te miz ve dü zen liy di. He kim ler er le rin te da vi le ri ve is ti ra hat la r› -n› te min için ça l› fl› yor lar d›.10

13 Mart 1884-12 Mart 1885 (Mart ba fl›-fiu bat so nu 1300 ) ara s›n da ki bir y›l da,te da vi ol mak üze re ‹s tan bul’dan 1679, mu aye ne için or du lar dan ge len 488 ol -mak üze re top lam 2167 has ta ka bul edil mifl ti.11

Pa di fla h›n 8 Ha zi ran 1889 ta rih li ira de siy le Bey ler be yi Has ta ha ne si ka pa t›l d› vehas ta la r› Ku le li Has ta ha ne si ne nak le dil di.12 10 Ara l›k 1890’da Mek teb-i T›b bi ye-i fia ha ne ‹da di si (As ke ri T›p Li se si) ikin ci kez Ku le li K›fl la s› na yer lefl ti ri lin ce Ku -le li Has ta ne si’nde ki has ta lar ile gö rev li ler tek rar Bey ler be yi Has ta ne si’ne nak le -dil di ler.13 Ni te kim Ocak 1891’de ya y›n la nan is ta tis tik ler de ye ni den yer al mak ta -d›r.14

Bey ler be yi Has ta ne si’nin Ay l›k Has ta Ka pa si te si, 1886-1891Ce ri de-i T›b bi ye-i As ke ri ye’nin ula fla bil di ¤i miz sa y› la r›n da yer alan as ke ri has ta -ne ler hak k›n da ki is ta tis tik ler den der le di ¤i miz sa y› lar dan, ay l›k has ta sa y› s› n›n294-866 ara s›n da de ¤ifl ti ¤i an la fl› l› yor.


Hastanede görevliyken vefat eden rahibe hemflireMarie Fabre

A¤alar Dairesi Hastanesi’nde bir operasyon demontrasyonu

426

Ay ve Y›l Ev vel den ka lan Du hul eden Ye kün Ta bur cu Ve fat

Tefl ri ni ev vel 1886 169 325 494 303 1215

Tefl ri ni sa ni 1886 179 256 435, 268 2 16

Ka nu nu ev vel 1886 165 202 367 190 517

Mart 1887 328 346 674 282 1118

Tem muz 1887 212 301 568 501 319

A¤us tos 1887 214 286 500 253 220

Ey lül 1887 245 255 500 312 521

Ka nu nu sa ni 1887 294 562 856 478 522

fiu bat 1888 373 467 840 540 1723

Mart 1888 283 583 866 463 824

Ni san 1888 395 241 636 549 1025

Ma y›s 1888 77 229 306 290 1026

Ha zi ran 1888 106 261 367 223 727

Tem muz 1888 137 199 336 161 328

A¤us tos 1888 172 280 452 254 5 29

Ey lül 1888 193 306 499 242 230

Tefl ri ni ev vel 1888 255 275 530 310 1731

Tefl ri ni sa ni 1888 203 213 416 272 532

Ka nu nu ev vel 1891 116 392 508 266 433

Ka nu nu sa ni 1891 238 483 521 455 834

Ha zi ran 1891 122 172 294 164 135

Tem muz 1891 129 433 562 298 936

1893-94 Ko le ra Sal g› n› ve Bey ler be yi Has ta ne si

Res mi ka y›t la ra gö re, ‹s tan bul’da 24 A¤us tos 1893-6 Ni san 1894 ta rih le ri ara s›n -da hü küm sü ren ko le ra sal g› n›37 s› ra s›n da ko le ra ara z› gös te ren as ke ri ler den ba -z› la r› te da vi edil mek üze re Bey ler be yi As ke ri Has ta ne si ne gön de ri li yor du. Sal -g›n bo yun ca has ta ne ler her gün tef tifl edi li yor, mü fet tifl ler bafl ta bip ler den al d›k -la r› gün lük has ta ne jur nal le ri ni il gi li le re ulafl t› r› yor lar d›. Sal g› n›n so na er di ¤ires men du yu rul duk tan son ra da tek tük va ka lar gö rül dü ¤ün den bu ön lem lersür dü rül dü. 27 Ey lül 1893 gü nü Bey ler be yi Has ta ne si’nde te da vi de bu lu nan as ker ler den iki -si nin ko le ra ya tu tul duk la r› ha ber al› n›n ca has ta la r› mu aye ne et mek ve has ta ne -de al›n ma s› ge re ken ko run ma ted bir le ri ni ic ra et tir mek üze re De va ir-i Be le di ye


427

Hey’ât-› S›h hi ye Mü fet tifl-i Umu mi si Mir li va Ömer Pa fla der hal has ta ne ye gön -de ril mifl ve has ta ne kor do na al›n m›fl t›.38

Kus ma ve is hal gi bi araz la has ta ne ye sevk olu nan as ke ri has ta lar, has ta ne nin ikida ire si ne de uzak olup ay r› bir yer de bu lu nan özel da ire ye ya t› r›l m›fl t›. fiüp he lihas ta l› ¤a ya ka la nan üç as ker den iki si ve fat et mifl bi ri si de fli fa bul mufl tu, o da -ire de ki di ¤er has ta la r›n sa¤ l›k du rum la r› yo lun da git mek tey di. Kor don al t›n dabu lun du ru lan bu özel da ire ya n›n da ih ti ya ten bü tün has ta ne nin d› fla r› ile ilifl -ki si ke sil mifl ti. As›l has ta ne bi na la r›n da flüp he li bir du rum yok tu. fieh re ma ne tiS›h hi ye Ko mis yo nu 8 Ekim 1893 gün lü ya z› s›y la; flüp he li has ta lar ay r› bir yer -de bu lun du rul du ¤un dan has ta ne nin di ¤er k› s›m la r› n›n kor don al t›n da kal ma s› -na ge rek ol ma d› ¤› n›, te miz lik ve de zen fek si yo na fev ka la de iti na olun ma s›, ko le -ra l› la r›n bu lun du rul duk la r› da ire nin gün de bir iki de fa de zen fek tan lar ile te miz -len me si, tu va let le re s›k s›k ki reç kay ma ¤› ve kim ya sal de zen fek tan lar dök tü rül -me si ne ih ti mam ve dik kat olun ma s› ko nu la r›n da il gi li le rin uya r›l ma s› ge rek ti ¤i -ni ve on dan son ra has ta ne nin adi has ta la r› ka bul ede bi le ce ¤i ni bil dir mifl ti.39

Pa di fla h›n ira de si üze ri ne ‹s tan bul’da ki bü tün as ke ri has ta ne le ri tef tifl et mek veher gün gi dip ge ze rek göz lem le ri ni ra por et mek üze re mü fet tifl ta yin edil miflolan Le va z› mat-› Umu mi ye Da ire si 3. fiu be si Mü dü rü Ta bip Mi ra lay Na m›k veSe ras ker lik ya ver le rin den Ko la ¤a s› R› za Bey ler 1 Ka s›m 1893, 1 Ocak 1894 deBey ler be yi Has ta ne si ni tef tifl edip ra por la r› n› ha z›r la m›fl lar ve has ta ne nin yev -mi ye jur na li ni il gi li le re gön der mifl ler di. Bey ler be yi Has ta ha ne si Ta bib-i ev ve liKos ti Ni ko li’nin ha z›r la d› ¤› yev mi ye jur na li ne gö re; 1 Ocak 1894’te ya tak mev -cu du 400, has ta mev cu du 289 idi. 111 bofl ya tak var d›. Has ta ne kad ro sun da ki 11ta bi bin 5’i bafl ka bir yer de gö rev len di ril di ¤in den 6 ta bip ça l› fl› yor du. Ay n› fle kil -de 16 ec za c› n›n 14’ü has ta ne dey di. Cer rah sa y› s› ise 11’di. 40 Dr. Mar gery 12 Ni -san 1894 gün lü tef ti flin de has ta ne nin mem nun luk ve ri ci bir du rum da ol du ¤u nu


Ameliyatla sa¤l›¤›na kavuflan savafl yaral›lar›

428

bil dir mifl ve grip ile bafl la yan za tür re va ka la r› n›n çok lu ¤u na dik kat çek mifl ti.41

Ay n› fle kil de 3 Ma y›s 1894, 13 A¤us tos 1894, 4 Ey lül 1894 gün le ri ya p› lan tef -tifl ler de mü fet tifl ler, has ta ne nin tüm müfl te mi la t› n› gez mifl, te miz li ¤in yo lun daol du ¤u nu, bü tün efl ya ile alet ede va t›n te miz bir hal de bu lun du ¤u nu, has ta as -ker le rin te da vi le ri nin, yi ye cek ve içe cek le ri nin ne fa se ti ne dik kat ve iti na edil di -¤i ni, has ta la r›n hu zur ve ra hat la r› n›n Pa di fla h›n is te ¤i ne uy gun bir su ret te ol du -¤u nu bil dir mifl ler di. 3 Ma y›s 1894’te 400 ya tak, 166 yer ya ta ¤›, 566 has ta var d›.Etib ba: 9 ta bip, 8 ec za c› ve 7 cer rah gö rev ya p› yor du. 42

13 Ma y›s, 20 A¤us tos 1894, 21, 30 Ocak, 1, 6, 7, 13 fiu bat 1895 ve 10 fiu bat, 2Mart 1897 gün le rin de Bey ler be yi As ke ri ye Has ta ha ne si ne ko le ra va ka s› gel me -mifl ti.43

Ko le ra n›n he men ar d›n dan 10 Tem muz 1894 gü nü ‹s tan bul’da vu ku bu lan flid -det li dep rem de za rar gö ren as ke ri bi na lar ara s›n da Bey ler be yi Has ta ne si de var -d›. Ey lül 1894’te; Üs kü dar’da ki bü yük ka ra kol ha ne, Ku le li’de ki Mek teb-i ‹da di-ifia ha ne, Bay tar-Fa tih ve Ko ca Mus ta fa Pa fla As ke ri Rüfl ti ye le riy le Ra mi K›fl la s› -n›n ta mi ra t› için top lam 782.340 ku ru flun ter ti bat-› fev ka la de den Da ire-i As ke ri -ye ve ril me si için ira de ç›k m›fl t›.44


Pafla Dairesi Hastanesi önünde nekahat dönemindeki savafl yaral›lar› ve hastane görevlileri

429

Bey ler be yi Has ta ha ne si’ne Teb dil-i Ha va ‹çin Ge lipMem le ket le ri ne Gön de ri len ler

Ça tal ca ‹s tih kâ m› na men sup ta bur la r›n dan Ha d›m kö yü, Yas s› vi ran Has ta ne le -rin de te da vi gö ren ler den he kim ra po ruy la uy gun gö rü len ler teb dil-i ha va içinBey ler be yi Has ta ha ne si’ne gön de ri li yor du. Ma lu li yet le ri ne de niy le as ker lik tenmu af tu tu lan lar iki fler ay l›k ma afl la r›, ye mek üc ret le ri ve ri le rek tren ve ya ge mi -le re bin di ri lip, t›b ben me kâ ri ye (ka t›r la yol cu lu ¤a) muh tac olan la r›n me kâ ri üc -ret le ri de ve ri lip, Le vâ z› mât-› Umu mi ye Da ire si ta ra f›n dan mem le ket le ri ne ulafl -t› r› l› yor lar d›. Ar fliv bel ge le ri 1895-1905 y›l la r› ara s›n da has ta ne ye teb dil-i ha vaiçin ge lip bu ra dan mem le ket le ri ne gi den le rin sa y› la r› hak k›n da fi kir ve ri yor.

Teb dil-i Ha va Ta rih le ri Kaç Ki fli ol duk la r›

16 Ma y›s 1895 5745

18 Ni san 1896 2446

27 Ni san 1896 4547

28 Mart 1897 3648

3 A¤us tos 1900 6949

9 Ni san 1901 2050

28 Ni san 1901 7451

14 Ma y›s 1901 5452

20 Ha zi ran 1901 5753

25 Tem muz 1901 4554

23 Ma y›s 1901 2555

19 Tem muz 1901 1156

7 A¤us tos 1901 3957

23 Ey lül 1901 2158

24 Ey lül 1901 5559

3 Ka s›m 1901 5060

13 Ni san 1902 2161

18 Ka s›m 1902 1362

29 A¤us tos 1903 1463

31 A¤us tos 1903 1464

7 A¤us tos 1904 10565

Bey ler be yi Has ta ne si Gö rev li le ri nin Ta yin, Ter fi, Ma dal ya ve Emek li lik le ri

24 Ara l›k 1882 Tbp Hü se yin ‹h san Rüt be-i sa li se66

21 Ocak 1885 Ta bib-i ev ve li Kym. Ha lim Mi ra lay l›k67

3 Ka s›m 1892 Tbp Dos yos Mü te ma yiz68

23 Ma y›s 1893 Ka pu çu ka da r› Meh med Sa d›k Me ci di Ni fla n› (5)69

5 Ey lül 1893 Tbp.Yzb. Fu ad ve Meh med Ce mal Me ci di Ni fla n› (5)70


430

16 Ey lül 1893 Ec za c›-y› ev vel Meh med Ra flid Efen di 4.Or du ya ta yin71

2 Ekim 1893 ‹mam-› ev vel Ha f›z Hü se yin Efen di Me ci di Ni fla n› (5)72

13 Ekim 1893 Tbp Sol ko la ¤a s› Ha lil Os ma ni Ni fla n› (4)73

5 Ni san 1894 Ec za c› Ne ci bE fen di Me ci di Ni fla n› (5)74

11 Ma y›s 1894 Tbp Yzb. Meh med Efen di Me ci di Ni fla n› (5)75

11 A¤us tos 1894 Cer rah Ru pen Me ci di Ni fla n› (5)76

26 Ey lül 1894 Ta bib-i ev vel Mi ra lay Meh med Na zif Me ci di Ni fla n› (2)

Ta bib-i sa ni Mi ra lay Kos ta ki Me ci di Ni fla n› (3)

Tbp Yzb. Fu ad Me ci di Ni fla n› (4)

Tbp. Sol ko la ¤a s› Aziz Me ci di Ni fla n› (5)77

13 Tem muz 1895 Opr. Adil Me ci di Ni fla n› (5)78

14 Ey lül 1895 Tbp Sa¤ ko la ¤a s› Fey zi Bin ba fl› l›k79

6 A¤us tos 1896 Tbp Bnb. Ata nafl Apos to li di Kay ma kam l›k80

17 Ha zi ran 1900 Tbp Yzb. Yah ya Hay ri Ter fi81

5 A¤us tos 1901 Ta bib-i sa ni Kym. Fey zi Mi ra lay l›k82

22 Ka s›m 1901 Tbp Be kir ‹fl kod ra Has ta ne si ne83

19 Mart 1902 Tbp Kym. Fey zi Me ci di Ni fla n› (3)84

6 Ey lül 1902 Tbp Ko la ¤a s› Adil Bin ba fl› l›k85

31 Ekim 1902 Sa¤ ko la ¤a s› Ha san R› za Ter fi86

24 Ha zi ran 1903 Tbp Sol ko la ¤a s› Zi ya ed din Me ci di Ni fla n› (4)87

29 Ha zi ran 1903 Tbp Sa¤ ko la ¤a s› Ali Me ci di Ni fla n› (4)88

25 Ha zi ran 1903 Ta bib-i ev vel Mi ra lay Meh met Tev fik ‹f ti har Ma dal ya s›89

11 Ha zi ran 1904 Cer rah-› ev vel Ali Na ci Os ma ni Ni fla n›(4)90

17 Ma y›s 1905 Ta bib-i sa ni Mi ra lay ‹b ra him Fey zi Os ma ni Ni fla n›(3)91

8 Ma y›s 1909 Mir li va Meh med Hik met Ta bib-i ev vel lik92

23 Ekim 1909 Ta bib-i ev vel Meh med Hik met Emek li93

24 Ka s›m 1909 Ec za c› He ma yak Mü la z›m-› ev vel lik94

5 fiu bat 1910 Ec za c› Hü se yin Hu lu si Mü la z›m-› ev vel lik95

Ga la ta sa ray Mek teb-i Sul ta ni si, Bey ler be yi Has ta ha ne si’nde1907-1909

Be yo¤ lu’nda ki Mek teb-i Sul ta ni (Ga la ta sa ray Li se si) bi na s›, 22 fiu bat 1907 gü nüç› kan bir yan g›n da kül olun ca, ted ri sa t›n sek te ye u¤ ra ma ma s› için ö¤ ren ci le rinbir an ev vel yer lefl ti ri le ce ¤i el ve rifl li bir yer aran ma ya bafl lan d›. Be yo¤ lu’nda uy -gun bir yer bu lu na ma y›n ca Bey ler be yi Sa hil sa ra y› bi ti fli ¤in de olup, mev ki iningü zel li ¤i ve ha va s› ci he tiy le, has ta ne it ti haz edil mifl olan bi na la ra nak li dü flü -nül dü. Y› k›l m›fl olan ba z› da ire le rin bah çe le ri de ek len di ¤i tak dir de ta le be ningez me si ne ve jim nas tik vs. gi bi be den ha re ket le ri ne mü sa it bir yer ola cak t›.Okul ola rak kul la n› la bil me si için ya p›l ma s› ge re ken ler k› sa za man da ta mam la -na bi lir, sa ra y›n bi ti fli ¤in de ki bi na lar da bu lu nan has ta lar ko lay ca Hay dar pa flaHas ta ne si’ne nak le di le bi lir di. Bu ne den ler le ko nu nun der hal Mec lis-i Vü ke -


431

la’da gö rü flü lüp maz ba ta s› n›n tak dim olun ma s› is ten di.96 Bey ler be yi’nde ki bi na -la r›n muh taç ol du ¤u ta mi ra t›n kaç gün zar f›n da ne ka dar mas raf la ya p› la ca ¤› n›nta yi ni için iki me mur la bir mü hen dis gön de ril di.97

He men er te si gü nü Mek teb-i Sul ta ni’nin Bey ler be yi’ne ta fl›n ma s› için ira de ç› -k›n ca Mek teb-i Sul ta ni Mü dü rü Ab dur rah man Bey ile Ders Na z› r› Ce mil Bey,Ma arif Ne za re ti kal fa s› Pav li Efen di ile be ra ber Bey ler be yi’ne gi dip, Pa fla Da ire -si ile Mu z› ka-i Hu ma yun Da ire si’nde ke flif yap t› lar ve 18 Mart 1907 ta rih li ra por -la r›n da göz lem le ri ni flöy le di le ge tir di ler: “Ev vel ce has ta ne it ti haz olun mufl olaniki da ire ve te pe de ki köfl kü mu aye ne et tik. Köflk an cak me mur la r›n is kâ n› na el -ve rifl li olup ye ri uzak t›r. Mu z› ka Da ire si’nin d› fl› ta mir edi lip bo yan m›fl sa da içi -ne hiç el sü rül me mifl tir. Zel ze le den du var la r› oy na m›fl ve içe ri si ha rap du rum -da d›r, ta mir edil me den içi ne gir mek müm kün de ¤il dir. Pa fla Da ire si’nin ev vel kise ne ç› kan flid det li bo ra dan be ri da m› ak ta r›l ma m›fl ve k› r› lan cam la r› ta k›l ma -m›fl ol du ¤un dan her ta ra f› ak mak ta d›r. Bu ra s› da ta mir gör me den kul la n› la maz.Ha va la r› ve mev ki le ri gü zel olan bu iki bi na ye ni den ta mir olun sa bi le an cak 250ta le be yi ala bi lir. Oy sa oku lun gün düz lü ler le be ra ber 1000 ö¤ ren ci si var d›r.”Mek teb-i Sul ta ni Mü dü rü Ab dur rah man Bey ile Ders Na z› r› Ce mil Bey’in ra po -run dan son ra ç› kan ira dey le e¤i ti min sek te ye u¤ ra ma ma s› için, Bey ler be yi Sa -ra y› na bi ti flik olan has ta ne bi na la r› n›n 20 gün için de ona r›l ma s›, bi ti fli ¤in de yeralan Ha zi ne-i Has sa-i fia ha ne’ye ait ya l› ar sa s› na Mek teb-i Sul ta ni için pav yon -lar ya p›l ma s›, bu ta rih te y› k›l m›fl olan ba z› da ire le rin bah çe le ri nin de te nef füsye ri ve jim nas tik için kul la n›l mak üze re Mek teb-i Sul ta ni’nin Bey ler be yi’ne ta -fl›n ma s› em re dil mifl ti. 98 He men ar d›n dan ona r›m ça l›fl ma la r› ve pav yon la r›n ya -p› m› na bafl lan m›fl da ha son ra ar sa n›n tah si si ne da ir ira de Ha zi ne’ye teb li¤ edil -mifl ti 99 Bey ler be yi Has ta ne si bi na la r› n›n ta mi ra t› ve bi ti fli ¤in de ki bah çe le re ge -çi ci pav yon lar in fla s› için ha zi ne den 100.000 ku rufl ve ril mifl fa kat son ra dan tefl -kil edi len ko mis yon ca ya p› lan kefl fe gö re 152.000 ku rufl la ida re edil me si ka rar -lafl t› r› la rak ifle bafl lan m›fl t›. Ona r›m de vam eder ken Mek teb-i Sul ta ni Mü dü ri ye -ti, 22 Ni san 1907 ta rih li ya z› s›y la ba z› ila ve ler is te yin ce 17 Ma y›s 1907 gün lüira de ile ikin ci de fa 100.000 ku rufl tah si sa t›n Ma arif Ne za re ti büt çe sin den öden -me si em re dil mifl ti. Mek teb-i Sul ta ni Mü dü ri ye ti’nin ya p›l ma s› n› is te di ¤i ila ve lerflun lar d›: “Sa hil ta ra f› na ya p›l mak ta olan mu ha fa za du va r› n›n 3 ar fl›n yük sek lik -te ol ma s›, ka p› ta ra f› na bir ka p› c› ve bir k›r ta si ye oda s› ile mu al lim le re ve mu -bas s›r la ra mah sus iki oda ol mak üze re kar fl› l›k l› dört oda in fla edil me si, ha len in -fla ha lin de ki iki ders ha ne ye 80’er ö¤ ren ci lik dört ders ha ne da ha ila ve olun ma s›,re sim ve hüsn-i hatt (gü zel ya z›) ders le ri için 80’er ki fli lik bi rer ders ha ne in flaedil me si, bir k›s m› sa hil ta ra f›n da ki du var ke na r›n da ve di ¤er k›s m› da bafl ka uy -gun bir yer de ol mak üze re 30-40 ap test ha ne ve 15 adet bevl ha ne (kü çük su yo -lu) in fla s›, Mu z› ka Da ire si’nin S›h hi He yet ta ra f›n dan ve ri le cek ra po ra uy gun de -zen fek te edil me si, bu ra da ki her üç ka t›n böl me le rin den ba z› la r› n›n kal d› r› l›püst ve or ta kat la r›n ya tak ha ne ya p›l ma s›, ye mek ha ne ola rak kul la n›l mak üze reze min kat dö fle me le ri nin 50cm de rin lefl ti ri le rek çi men to dö flen me si, el yüz y› ka -mak için alt ka ta ye te ri ka dar mus luk kon ma s›, Pa fla Da ire si’nin de S›h hi ye ra -


432

po ru na gö re de zen fek te edi lip oda ka p› la r› n›n kal d› r›l ma s›, mer di ven bafl la r› naca me kan ya p›l ma s›, ze min ka t›n da mü na sip yer le re yüz y› ka mak için mus luk -lar kon ma s› ve mev cut pav yon la r›n en üst ta ra f› na 400 ki fli lik bir mes cit ve altta ra f› na ap test al mak için 20-30 mus luk lu bir fla d›r van, imam ve mü ez zin le re biroda in fla s›, mut fa ¤›n kar fl› s›n da ki bi na n›n ha de me ko ¤u flu ya p›l ma s›, de po vean bar gi bi di ¤er te fer ru at›n in fla s›.100 Ma arif Na z› r› 1 Tem muz 1907 gün lü ya z› -s›y la ona r›m ve pav yon in fla at la r›y la is te nen ila ve le rin bit ti ¤i ni ve bu ifl ler için215. 000 ku rufl har can d› ¤› n› bil dir mifl bu de fa da bi na n›n su yol la r›, ka y›k ha neve di ¤er te fer ru at› için 9.000 ku ru fla ih ti yaç ol du ¤u nu di le ge tir mifl ti. Ay r› cafieh re ma ne ti S›h hi ye Ko mis yo nu ra po ru na gö re uzun za man has ta ne ola rak kul -la n› lan bi na la r›n do ¤al bir en fek si yon kay na ¤› ha li ni gel mifl olan yer tah ta yerdö fle me le ri nin sö kü lüp de zen fek te edil dik ten son ra ye ni len me si için 26.000 krfl,top lam 50.000 ku ru flun Ma arif Ne za re ti’nin ha zi ne de ki mat lu ba t› na mah su benöden me si ni is te mifl ve ira de si ç›k m›fl t›. 101 Ey lül so nun da bu de fa Mek teb-i Sul -ta ni’nin ta fl› na ca ¤› da ire nin önü ne ka dar olan sa hil r›h t›m la r› n›n ta mir mas ra f›ol mak üze re 37.050 ku ru flun fieh re ma ne ti umu mi in fla at ter ti bin den öden me siem re dil mifl ti.102

Ma arif Na z› r› 26 Ekim 1907 ta rih li ya z› s›y la; Pa di fla h›n ira de siy le ge çi ci ola rakMek teb-i Sul ta ni it ti ha z› edi len Bey ler be yi’nde ki da ire için ay r› lan me ba li¤ ileta mi ra t› ve bi ti fli ¤in de ki ar sa ya lü zu mu ka dar pav yon lar in fla olun ma s›, Mu z› kaDa ire si için de mut fak, ye mek ha ne, ki ler, de po ve ha de me ko ¤u flu gi bi müfl te mi -la t›n ha z›r lan ma s›y la bun lar la ida re et me im kâ n› el de edil mifl ken mü ra ca ateden ta le be nin faz la l› ¤› kar fl› s›n da bu da ire nin yet me ye ce ¤i an la fl›l d› ¤› n› di le ge -tir mifl ti. Bu nun üze ri ne ev vel ce Bab-› Va la-y› Se ras ke ri ce ça t› ve çer çe ve le ri iled›fl s› va ve ba da na s› ye ni le nen Mu z› ka Da ire si’nin de fieh re ma ne ti Hey’et-i S›h -hi ye si’nin is te ¤iy le dö fle me ve ta van tah ta la r› ye ni len mifl, ap te sa ne yol la r› te -miz le nip künk le ri de ¤ifl ti ril mifl, di ¤er te fer ru at› ta mam lan mak su re tiy le ya tak -ha ne ye dö nüfl tü rül me si ne ih ti yaç du yul mufl ve ya p› lan ke flif ko mis yo nu bu nun


Avrupa Yakas›ndan Beylerbeyi sahili ve Saray›

433

için 1. 500 li ra ge rek ti ¤i ni ifa de et mifl ti. Za ru ri olan bu ila ve ler için is te nen 1.500 li ra ile flim di ye de ¤in ya p› lan in fla at mas ra f›n dan bafl ka ka lan 150 li ra dâ hiltop lam 1. 600 li ra n›n öden me si ne izin ve ril me si ni is te mifl ti.103

Bey ler be yi As ke ri Has ta ha ne si nin II. Mefl ru ti yet’ten Son ra kiDu ru mu ve Ka pa n› fl›

Ha zi ne-i Has sa Na z› r› 26 fiu bat 1909 ya z› s›y la, Se li mi ye K›fl la s› ku man dan l› ¤›n -dan ge len iki me mu run Bey ler be yi sa ra y› te fer ru at›n dan olan Kuz gun cuk ta ra -f›n da ki Pa fla Da ire si ile bi ti fli ¤in de ki ka y›k ha ne nin ve üs tün de ki ham la c› lar ko -¤u flu nun, da ha alt ta raf ta ki Mu z› ka-i Hü ma yun Da ire si ile ha de me da ire si olanbü yük da ire nin ye ni den as ker le rin ika me ti ne tah si siy le be ra ber has ta ne it ti hazk› l›n d› ¤›n dan bahs ile anah ta r› n›n ve ril me si ni is te dik le ri ni bil dir mifl ve bun largi bi sa ray da ire le ri nin Pa di fla h›n iz ni al›n ma dan ifl ga li ne gi ri flil me si önem le dik -ka te al› na cak bir hu sus ol du ¤un dan bu ko nu da il gi li le re ge re ken emir le rin ve -ril me si ni is te mifl ti.104 Ar d›n dan Har bi ye Ne za re ti’ne gön de ri len 2 Mart 1325 (15Mart 1909) ta rih ve 194 sa y› l› ya z›y la, Ga la ta sa ray Li se si ye ri ne ta fl›n d› ¤›n danhas ta ne müfl te mi la t› n›n es ki den ol du ¤u gi bi has ta ne ola rak kul la n› la ca ¤› il gi li -le re du yu rul mufl tu.105 24 A¤us tos 1909 ta rih li ira de de ise; Pa di fla h›n ge le cek ya -z› bu ra da ge çir me yi dü flün dü ¤ü ve gel me si bek le nen Rus ya Ça r› n›n da bu ra dami sa fir edil me si ta sar lan d› ¤› ge rek çe siy le bu da ire le rin has ta ne ha lin de b› ra k›l -ma s› uy gun gö rül me mifl ve Ku le li’de as ke ri has ta ne ol ma ya mü sa it bofl da ire lerbu lun du ¤u bil di ri le rek Bey ler be yi Sa ra y›n da ki as ke ri has ta ne le rin Ku le li’de kida ire le re ta fl›n ma s› em re dil mifl ti.106 Bel ki de bu ne den le Ta bib-i ev vel Meh medHik met Pa fla, 23 Ekim 1909’da ken di is te ¤iy le emek li ol mufl tu.107 Fa kat 24 Ka -s›m 1909’da has ta ne de ec za c› la r›n dan He ma yak Efen di’nin mü la z›m-› ev vel likrüt be si ne yük sel til me si108 k› sa bir sü re son ra has ta ne nin ye ni den Bey ler be -yi’nde fa ali ye te geç ti ¤i ni gös te ri yor. Taht tan in di ril dik ten son ra Se la nik’e gön de ri len II. Ab dül ha mid, I. Dün ya Sa -va fl› bafl la y›n ca 1912’nin son gün le rin de Bey ler be yi sa ra y› na yer lefl ti ril mifl ti. Ve -fa t› na ne den olan son has ta l› ¤› n›n bafl la d› ¤› 5 fiu bat 1918’den ve fat et ti ¤i 10 fiu -bat 1918 gü nü nün ge ce si ne ka dar ken di si ni te da vi eden he kim ler ara s›n da Bey -ler be yi Has ta ne si’nden Ta bip ‹h ti yat Yüz ba fl› Ale ko ya dis ile Ta bip Ni ko la ki Pa -ras ki vi ya dis de var d›.109

I. Dünya Savafl› s›ras›nda, M›s›r Hilal-i Ahmeri'nin gönderdi¤i befl sa¤l›kheyetinden ikincisi, 16 Aral›k 1912 tarihinden itibaren Beylerbeyi AskeriHastanesi'ne yerleflerek cepheden gönderilen yaral› ve hasta erleri tedavi etmeyebafllam›flt›. Bu s›rada 14 ko¤uflu ve 200 yata¤› bulunan hastaneye 1913 Mart›nakadar yatan 338 yaral› ve hastan›n 135'i ameliyat edilmifl sadece 6 kifli vefatetmiflti. Buradaki M›s›r Hilal-i Ahmer sa¤l›k heyeti; Baflhekim Prof. Dr. Ranh,Opr. Dr. Ali ‹brahim, Opr. Dr. Selim Zogad, Opr. Dr. Debani, Dr. Hasan ‹brahimMesud, Dr. Âsiton, Opr. Derâir, Opr. Gâbisler, Dr. Tevfik Ömer Beyler ile Eczac›


434

Vili G›lifl ile bir kâtip , 21 M›s›rl› hastabak›c›, 10 Alman rahibe-hastabak›c›danibaretti. 110 Savafl sonuna do¤ru I. Kolordu emrine geçen Beylerbeyi Hastanesi,savafl bitince la¤vedildi (1919).110

Bi na la r› Ye dek Su bay Oku lu ve S›h hi ye Tran sit De po su ola rak kul la n›l d›. Da hason ra ye ni le nip De niz Ge dik li Er bafl Ha z›r la ma Oku lu’na (gü nü müz de De nizAst su bay Ha z›r la ma Oku lu) tah sis edil di (1 Ekim 1952).111

D‹P NOT LAR

1 Ad nan Ataç-Mu har rem Uçar, “Os man l› Ya ra l› ve Has ta As ker le re Yar d›m Ce mi ye ti’nin 1877-78 Os man l›-RusSa va fl›’nda Yü rüt tü ¤ü Sa¤ l›k Hiz met le ri”, VI II. Türk T›p Ta ri hi Kong re si Kong re ye Su nu lan Bil di ri ler 16-18 Ha -zi ran 2004 Si vas Div ri ¤i (ed. N. Sa r›-A.D. Er de mir), ‹s tan bul 2006, s. 351-354.2 Afi fe Ba tur, “Bey ler be yi Sa ra y›”, Dün den Bu gü ne ‹s tan bul An sik lo pe di si, II, 206-210.3 Ad nan Ataç-Mu har rem Uçar, a.g.m., s. 357.4 a.g.m., s. 356-358.5 Ad nan Ataç-Mu har rem Uçar, “19. Yüz y› l›n ‹kin ci Ya r› s›n da Os man l› Dev le ti’nde Sa¤ l›k Hiz met le ri nin 1878Y› l›n da Ya y›m la nan Ori ji nal Bir Kay nak Üze rin den De ¤er len di ril me si”, IX. Türk T›p Ta ri hi Kong re si Bil di ri le -ri, XXIV. Gev her Ne si be T›p Gün le ri 24-27 Ma y›s 2006-Kay se ri (ed. E. Kah ya, S. fiar, A. Ataç, M. Ma z› c› o¤ lu),An ka ra 2006, s. 414.6 a.g.m., s. 355-356.7 a.g.m., s. 363-366.8 Bu ki tap ç›k Doç. Dr. Ye flim Ifl›l Ül man ta ra f›n dan ya y› na ha z›r lan mak ta d›r.9 Ad nan Ataç-Mu har rem Uçar, a.g.m., s. 360-363.10 Ke mal Öz bay, Türk As ker He kim li ¤i Ta ri hi ve As ker Has ta ne le ri, Has ta ne ler (A-I). ‹s tan bul 1981, III, (I. Ki -tap), 100.11 “‹s ta tis tik”, Ce ri de-i T›b bi ye-i As ke ri ye (CTA), Se ne. 14, No. 157 (Mart 1301/1885), s. 17.12 CTA, Se ne. 18, No. 208 (Ha zi ran 1305/1889), s. 127.13 BOA. Y. PRK. ZB. 6/111, 27 RA. 1308 [10 Ara l›k 1890].14 CTA, Se ne. 19, No. 227 (Ka nu nu sa ni 1306/1891), s. 351.15 CTA,, Se ne. 15, No. 178 (Ka nu nu ev vel 1302/1887), s. 317. 16 CTA, Se ne. 15, No. 178 (Ka nu nu ev vel 1302/1887), s. 319.17 CTA, Se ne. 15, No. 179 (Ka nu nu sa ni 1302/1887), s. 351.18 CTA, Se ne.16, No. 182 (Ni san 1303/1887, s.63. 19 CTA, Se ne.16, No. 186 (A¤us tos 1303/1887), s. 191.20 CTA, Se ne.16, No. 187 (Ey lül 1303/1887), s. 223.21 CTA, Se ne.16, No. 188 (Tefl ri ni ev vel 1303/1887), s. 255. 22 CTA, Se ne.16, No. 192 (fiu bat 1303/1888), s.374.23 CTA, Se ne. 17, No. 193 (Mart 1304/1888), s. 31. 24 CTA, Se ne. 17, No. 194 (Ni san 1304/1888), s. 62.25 CTA, Se ne. 17, No. 195 (Ma y›s 1304/1888), s. 95.26 CTA, Se ne. 17, No. 196 (Ha zi ran 1304/1888), s.127.27 CTA, Se ne.17, No. 198 (A¤us tos 1304/1888), s. 189.28 CTA, Se ne.17, No. 198 (A¤us tos 1304/1888), s.191.29 CTA, Se ne.17, No. 199 (Ey lül 1304/1888), s.255.30 CTA, Se ne.17, No. 200 (Tefl ri ni ev vel 1304/1888), s.255.


435

31 CTA, Se ne.17, No. 201 (Tefl ri ni sa ni 1304/1888), s.287.32 CTA, Se ne.17, No. 202 (Ka nu nu ev vel 1304/1888), s.319.33 CTA, Se ne.19, No. 227 (Ka nu nu sa ni 1306/1890), s.351.34 CTA, Se ne.19, No. 228 (fiu bat 1306/1890), s.371. 35 CTA, Se ne. 20, No. 233 (Tem muz 1307/1891), s. 159.36 CTA, Se ne.20, No. 234 (A¤us tos 1307/1891), s. 191.37 Nu ran Y›l d› r›m: “1893 ‹s tan bul Ko le ra Sal g› n› ‹s ta tis tik le ri”, Ta rih ve Top lum, 149 (Ma y›s 1996), 51-54.38 BOA. A.MKT. MHM. 592/9,17 RA. 1311 [28 Ey lül 1893].39 BOA. Y. MTV. 85/21, 4 R. 1311 [15 Ekim 1893].40 BOA. Y. MTV. 86/28, 21 R. 1311 [1 Ka s›m 1893] ; Y. MTV. 88/174, 23 C. 1311 [1 Ocak 1894].41 BOA. Y. PRK. TKM. 31/4, 6 L. 1311 [12 Ni san 1894].42 BOA. Y. MTV. 94/88 ; Y. MTV. 102/71, 10 S. 1312 [13 A¤us tos 1894] ; Y. PRK. ASK. 100/3, 3 RA. 1312 [4Ey lül 1894].43 BOA. Y. MTV. 140/72, 8 ZA. 1311 [13 Ma y›s 1894] ; Y. PRK. ASK. 103/54, 17 S. 1312 [20 A¤us tos 1894] ;Y. PRK. ASK. 102/57, 24 B. 1312 [21 Ocak 1895] ; Y. PRK. SH. 5/23, 10 fi. 1312 [6 fiu bat 1895] ; Y. PRK. ASK.118/52, 28 N. 1314 [2 Mart 1897]. 44 BOA. ‹. AS. 1312/RA-032, 1 RA. 1312 [2 Ey lül 1894]. 45 BOA. Y. MTV. 120/33, 21 ZA. 1312 [16 Ma y›s 1895].46 BOA. Y. MTV. 140/42, 5 ZA. 1313 [18 Ni san 1896]. 47 BOA. Y. MTV. 141/18, 14 ZA. 1313 827 Ni san 1896]. 48 BOA. Y. MTV. 153/28, 24 L. 1314 [28 Mart 1897]. 49 BOA. Y. MTV. 205/34, 6 R. 1318 [3 A¤us tos 1900]. 50 BOA. Y. PRK. ASK. 168/67, 19 Z. 1318 [9 Ni san 1901]. 51 BOA. Y. MTV. 214/75, 9 M. 1319 [28 Ni san 1901]. 52 BOA. Y. MTV. 214/191, 25 M. 1319 [14 Ma y›s 1901]. 53 BOA. Y. MTV. 217/20, 3 RA. 1319 [20 Ha zi ran 1901]. 54 BOA. Y. MTV. 218/107, 8 R. 1319 [25 Tem muz 1901]. 55 BOA. Y PRK. ASK. 169/98, 4 S. 1319 [23 Ma y›s 1901]. 56 BOA. Y. PRK. ASK. 171/61, 2 R. 1319 [19 Tem muz 1901].57 BOA. . PRK. ASK. 172/31, 21 R. 1319 [7 A¤us tos 1901]. 58 BOA. Y. PRK. ASK. 174/118, 9 C. 1319 [23 Ey lül 1901]. 59 BOA. Y. MTV. 221/56, 10 C. 1319 [24 Ey lül 1901].60 BOA. Y. MTV. 222/107, 21 B. 1319 [3 Ka s›m 1901]. 61 BOA. Y. PRK. ASK. 181/4, 4 M. 1320 [13 Ni san 1902]. 62 BOA. Y. PRK. ASK. 187/3, 16 fi. 1320 [18 Ka s›m 1902].63 BOA. Y. PRK. ASK. 202/62, 5 C. 1321 [29 A¤us tos 1903]. 64 BOA. Y. PRK. ASK. 202/93, 7 C. 1321 [31 A¤us tos 1903].65 BOA. Y. MTV. 262/166, 25 CA. 1322 [7 A¤us tos 1904]. 66 BOA. ‹. DH. 69562, 13 S. 1300 [24 Ara l›k 1882]. 67 BOA. ‹. DH. 743001, 4 R. 1302 [21 Ocak 1885].68 BOA. ‹. TAL. 1310/R-002, 12 R. 1310 [3 Ka s›m 1892].69 BOA. ‹. TAL. 1310/Za-032, 7 ZA. 1310[23 Ma y›s 1893].70 BOA. ‹. TAL. 1311/S-089, 23 S. 1311 [5 Ey lül 1893].71 BOA. ‹. AS. 1311/RA-002, 5 RA. 1311 [16 Ey lül 1893].72 BOA. ‹. TAL. 1311/RA.90, 21 RA 1311 [2 Ekim 1893].


436

73 BOA. ‹. TAL. 1311/R-10, 2 R. 1311 [13 Ekim 1893].74 BOA. ‹. TAL. 1311/N-126, 29 N. 1311 [5 Ni san 1894].75 BOA. ‹. TAL. 1311/ZA-23, 6 ZA. 1311 [11 Ma y›s 1894].76 BOA. ‹. TAL. 1312/S-28, 8 S. 1312 [11 A¤us tos 1894].77 BOA. ‹. TAL. 1312/RA-79, 25 RA. 1312 [26 Ey lül 1894].78 BOA. ‹. TAL. 1313/M-43, 20 M. 1313 [13 Tem muz 1895]. 79 BOA. ‹. TAL. 1313/RA-72, 24 RA. 1313 [14 Ey lül 1895]. 80 BOA. ‹. TAL. 1314/S-100, 26 S. 1314 [6 A¤us tos 1896].81 BOA. Y. MTV. 203/101, 18 S. 1318 [17 Ha zi ran 1900]. 82 BOA. ‹. TAL. 1319/RA-101, 19 RA. 1319 [5 A¤us tos 1901]. 83 BOA. ‹. AS. 1319/fi-016, 10 fi. 1319 [22 Ka s›m 1901]. 84 BOA. ‹. TAL. 1319/Z-60, 9 Z. 1319 [19 Mart 1902]. 85 BOA. ‹. TAL. 1320/C-03, 2 C. 1320 [6 Ey lül 1902]. 86 BOA. ‹. TAL. 1320/B-70, 28 B. 1320 [31 Ekim 1902]. 87 BOA. ‹. TAL. 1321/RA-77, 28 RA 1321 [24 Ha zi ran 1903].88 BOA. ‹. TAL. 1321/R-10, 3 R. 1321 [29 Ha zi ran 1903]. 89 BOA. ‹. TAL. 1321/R-27, 29 R. 1321 [25 Ha zi ran 1903]. 90 BOA. ‹. TAL. 1322/RA. 68, 27 RA. 1322 [11 Ha zi ran 1904]. 91 BOA. ‹. TAL. 1323/RA-21, 12 RA. 1323 [17 Ma y›s 1905]. 92 BOA. ‹. AS. 1327/R-018, 17 R. 1327 [8 Ma y›s 1909]. 93 BOA. ‹. AS. 1327/L-006, 8 L. 1327 [23 Ekim 1909].94 BOA. ‹. AS. 1327/ZA-075, 11 ZA. 1327 [24 Ka s›m 1909]. 95 BOA. ‹. HRB. 1328/M-250, 24 M. 1328 [5 fiu bat 1910]. 96 BOA. ‹. HUS. 1325/S-001, 2 S. 1325 [17 Mart 1907] ; ‹. HUS. 1325/S-006, 2 S. 1325 [17 Mart 1907].97 BOA. ‹. HUS. 1325/S-005, 3 S. 1325 [18 Mart 1907].98 BOA. ‹. MRF. 1325/S-001, 6 S. 1325 [21 Mart 1907]. 99 BOA. Y. MTV. 297/47, 11 RA. 1325 [24 Ni san 1907].100 BOA. ‹. MRF. 1325/R-001, 2 R. 1325 [15 Ma y›s 1907].101 BOA. ‹. MRF. 1325/C-005, 21 C. 1325 [1 A¤us tos 1907].102 BOA. ‹. fiE. 1325/fi-005, 22 fi. 1325 [30 Ey lül 1907].103 BOA. ‹. fiD. 222/68, 5 L. 1325 [11 Ka s›m 1907]. ; ‹. MRF. 1325/L-001, 13 L. 1325 [19 Ka s›m 1907]. 104 BOA. Y. MTV. 313/118, 5 S. 1327 [26 fiu bat 1909].105 Ke mal Öz bay, a.g.e., s. 101.106 BOA. ‹. HUS. 1327/fi-006, 8 fi. 1327 [24 A¤us tos 1909].107 BOA. ‹. AS. 1327/L-006, 8 L. 1327 [23 Ekim 1909].108 BOA. ‹. AS. 1327/ZA-075, 11 ZA. 1327 [24 Ka s›m 1909]. 109 ‹. Hak k› Uzun çar fl› l›, “II. Sul tan Ab dül ha mid’in Hal’i ve Ölü mü ne Da ir Ba z› Ve si ka lar”, Bel le ten TTK, X/40(Ekim 1946), s. 743-745.110 Osmanl› Hilâl-i Ahmer Salnâmesi, 1329-1331 [1913], s.178-182.

111 Ke mal Öz bay, a.g.e., s. 101-102.


Documents

Hilal-i Ahmer Cemiyeti