1

Histori e arteve

12Libër mësuesi për shkollën e mesme

kurrikula bërthamë

2

3

Përmbajtja

Plani mësimor Kimia 11 (me zgjedhje të detyruar) 5

Kapitulli I. Karakteristikat e elementeve S Mësimi 1. Karakteristikat e grupit IA 13Mësimi 2. Karakteristika e grupit IIA 15Mësimi 3. Kalciumi 16Mësimi 4. Uji i fortë, të përbashkëtat dhe dallimet midis grupeve IA dhe IIA 17Mësimi 6. Pasdite argëtuese 20Mësimi 7. Përsëritje. Karakteristikat e elementeve S 21

Kapitulli II. HALOGJENET Mësimi 2.1. Elementet e grupit VIIA (17) 24Mësimi 2.2. Vetitë kimike të halogjeneve 24Mësimi 2.3. Ndryshimi i numrave të oksidimit te halogjenet 26Mësimi 2.4. Përbërjet kryesore të halogjenëve 27Mësimi 2.5. Prodhimi në industri i klorit dhe i përbërjeve të tij 29Mësimi 2.6. Dallimi midis halogjenëve në lidhje me reaktivitetin e tyre 30Mësimi 2.8. Përsëritje. Halogjenet 31

Kapitulli III. KalkogjenetMësimi 3.1. Elementet e grupit VIA (16) 34Mësimi 3.2. Vetitë e oksigjenit 35Mësimi 3.3. Squfuri 36Mësimi 3.4. Oksidet e squfurit 37Mësimi 3.5. Acidi sulfurik H2SO4 39Mësimi 3.6. Akumulatori acid 41Mësimi 3.8. Rëndësia e përdorimeve të kalkogjeneve dhe rrjedhësve të tyre në praktikë 41Mësimi 3.9. Përsëritje. Kalkogjenet 42

Kapitulli IV. Elementet e grupit VA (15)Mësimi 4.1. Karakteristika të përgjithshme të grupit VA (15) 44Mësimi 4.2. Amoniaku 45Mësimi 4.3. Përbërjet e azotit me oksigjen, oksidi dhe dyoksidi i azotit 45Mësimi 4.5. Fosfori 47Mësimi 4.6. Plehrat Kimike 48Mësimi 4.8. Përsëritje: Elementet e grupit VA 49

Kapitulli V. Metalet kalimtare Mësimi 5.1. Metalet kalimtare 51Mësimi 5.2. Bakri 51Mësimi 5.3. Kromi, gjendja në natyrë. Vetitë 52Mësimi 5.5. Karakteristikat e grupit VIIIB 53Mësimi 5.6. Siderurgjia 56

4

Kapitulli VI. Polimerët Mësimi 6.1. Polimerët 56Mësimi 6.2. Biopolimerët 57Mësimi 6.3. Polimerët sintetikë 59Mësimi 6.4. Gatitja e polietenit në laborator 60Mësimi 6.5. Poliklorur vinili dhe polistireni 61Mësimi 6.6. Përsëritje: Polimerët 62Kapitulli VII. Preparate farmaceutike Mësimi 7.1. Klasifikimi i preparateve farmaceutike 65Mësimi 7.2. Aspirina 66Mësimi 7.4. Paracetamoli 67Mësimi 7.5. Ibuprofeni 68Mësimi 7.6. Përsëritje: Preparate farmaceutike 69

Kapitulli VIII. Preparate kozmetikeMësimi 8.1. Preparatet kozmetike 72Mësimi 8.2. Sapunët 72Mësimi 8.4. Detergjentët 73Mësimi 8.5. Sapunët dhe procesi i larjes 74Mësimi 8.6. Shampot dhe kremrat 75Mësimi 8.7. Pasta e dhëmbëve 76Mësimi 8.8. Përsëritje: Preparate kozmetike 77

Kapitulli IX. Ushqimi dhe VitaminatMësimi 9.1. Metabolizmi i karbohidrateve 80Mësimi 9.2. Glikoliza 81Mësimi 9.3. Lipidet 83Mësimi 9.4. Vitaminat 84Mësimi 9.5. Përsëritje: Ushqimi dhe vitaminat 85

Kapitulli X. Tharmet (Enzimat dhe Hormonet)Mësimi 10.1. Enzimat 89Mësimi 10.2. Aktiviteti i enzimave 90Mësimi 10.3. Përdorimi i enzimave 91Mësimi 10.4. Hormonet 92Mësimi 10.5. Përsëritje: Tharmet (enzimat) dhe hormonet 94

5

Plan

i mës

imor

Art

et 1

235

x 1

orë

= 3

5 or

ë

Nr.

Linj

a N

r. i

orëv

e O

bjek

tiva

t për

tem

ë m

ësim

i Te

mat

M

jete

t bur

imor

e dh

e lit

erat

ura

1.H

isto

ria

e ar

tit p

amor

1N

ë pë

rfun

dim

të m

ësim

it nx

ënës

it do

të je

në të

aft

ë të

: - p

ërsh

krua

jnë

kush

tet h

isto

rike

që

çuan

në

lindj

en e

man

ieri

zmit;

- r

endi

tin p

ërfa

qësu

esit

krye

sor

dhe

përs

hkru

ani ti

pare

t e ty

re k

arak

teri

stike

; - d

isku

tojn

ë se

si u

bë

kalim

i nga

arti

bar

ok n

ë at

ë ro

koko

.

Baro

ku

Libr

i “A

rtet

12”

, si d

he

libri

Art

et 1

0, m

ater

iale

të

ndr

yshm

e të

gje

tura

ng

a in

tern

eti a

po li

te-

ratu

ra të

ndr

yshm

e et

j.

210

orë

gj

ithse

j1

- të

përs

hkru

ajnë

kus

htet

në

të c

ilën

lindi

arti

neo

klas

ik d

he a

i rom

antik

; - t

ë tr

egoj

në p

ërfa

qësu

esit

e kë

tyre

art

eve

dhe

veço

ritë

e s

ecili

t;

- të

përc

akto

jnë

elem

ente

t e a

rtit n

eokl

asik

dhe

atij

rom

antik

.

Arti

neo

klas

ik d

he

ai ro

man

tik

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

38

tem

a m

ësim

ore

1- t

ë pë

rshk

ruaj

në li

ndje

n e

real

izm

it dh

e im

pres

ioni

zmit;

-

të t

rego

jnë

elem

ente

t e

artit

rea

list

dhe

atij i

mpr

esio

nist

, duk

e u

bazu

ar n

ë pë

rfaq

ësue

sit e

tij;

- të

krah

asoj

në re

alis

tët d

he im

pres

ioni

stët

, ku

afro

jnë

dhe

ku d

allo

jnë

ata.

Real

izm

i dhe

im

pres

ioni

zmi

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

41

orë

përs

ëritj

e 1

- të

përs

hkru

ajnë

zhv

illim

in e

arti

t pam

or n

ë p

eriu

dhën

e p

ostim

pres

ioni

zmit;

- t

ë tr

egoj

në r

isitë

që

sollë

n pë

rfaq

ësue

sit e

kës

aj p

eriu

dhe;

-

të

anal

izoj

në

se

si

ndik

oi

impr

esio

nizm

i në

ha

pat

që

do

të

hidh

te

posti

mpr

esio

nizm

i.

Posti

mpr

esio

nizm

i te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

51

orë

test

për

ve

tëko

ntro

ll1

- të

përc

akto

jnë

lëvi

zjet

e p

ara

të p

arar

ojës

(ava

ngar

dave

); - t

ë pë

rshk

ruaj

në z

hvill

imin

e a

rkite

ktur

ës p

ara

dhe

pas

tetë

qind

tës;

- t

ë an

aliz

ojnë

veç

oritë

e e

kspr

esio

nizm

it dh

e fo

vizm

it.

Lëvi

zjet

e p

ara

të p

arar

ojës

(A

vang

arda

t)

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

61

- të

përs

hkru

ajnë

tipa

ret e

abs

trak

timit,

kub

izm

it e

futu

rizm

it;

- të

shpj

egoj

në n

diki

min

që

kanë

kët

o ku

ltura

te n

jëra

-tje

tra;

-

të p

ërca

ktoj

në d

allu

eshm

ërin

ë që

kan

ë ve

prat

e a

bstr

aktim

it, k

ubiz

mit

e fu

turi

zmit

nga

njër

a-tj

etra

.

Para

roja

t arti

stike

: A

bstr

akti

zmi,

Kubi

zmi,

Futu

rizm

i

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

71

- të

përs

hkru

ajnë

tipa

ret e

dad

aizm

it dh

e su

rrea

lizm

it;

- të

shpj

egoj

në n

diki

min

që

kanë

kët

o ku

ltura

te n

jëra

-tje

tra;

-

të p

ërca

ktoj

në d

allu

eshm

ërin

ë që

kan

ë ve

prat

e d

adai

zmit

dhe

surr

ealiz

mit

nga

njër

a-tj

etra

.

Para

roja

t arti

stike

: D

adai

zmi d

he

Surr

ealiz

mi

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

81

- të

përc

akto

jnë

se c

ili ë

shtë

arti

info

rmal

dhe

kar

akte

risti

kat e

tij;

- të

shp

jego

jnë

së ç

farë

për

faqë

sont

e po

p dh

e op

në

refu

zim

in e

obj

ektit

ar

tistik

. -

të a

naliz

ojnë

kët

o dy

per

iudh

a dh

e ka

rakt

eris

tikat

e t

yre

të v

eçan

ta d

he t

ë pë

rbas

hkët

a.

Arti

evr

opia

n dh

e ar

ti a

mer

ikan

në

gjys

mën

e s

hek.

XX

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

6

91

Përs

ërit

je

10

1Te

st p

ër

vetë

kont

roll

11H

isto

ria

e m

uzik

ës1

- të

njih

en m

e ku

shte

t his

tori

ko-s

hoqë

rore

gja

të s

ë ci

lës

lindi

dhe

u z

hvill

ua

muz

ika

baro

k.

- të

përs

hkru

ajnë

zhv

illim

in e

ope

rës

në s

hek.

XVI

I-XVI

II, p

ërfa

qësu

esit

e sa

j, s

dhe

gjin

itë q

ë u

lëvr

uan.

- t

ë di

skut

ojnë

mbi

për

shkr

imin

e m

ënyr

ës m

e m

jete

muz

ikor

e.

Muz

ika

baro

kte

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

129

orë

gjith

sej

1- t

ë sh

pjeg

ojnë

dem

okra

tizim

in e

jetë

s m

uzik

ore

të s

hek.

XVI

II.

- të

përc

akto

jnë

se s

i lin

di m

uzik

a si

mfo

nike

dhe

cila

t ish

in

kara

kter

istik

at e

saj

.- t

ë ar

gum

ento

jnë

dalli

min

mid

is o

rkes

trav

e të

per

iudh

ës b

arok

dhe

ork

estr

ës s

imfo

nike

të s

hek.

XVI

II.

Klas

iciz

mi d

he

buri

met

e m

uzik

ës

klas

ike

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

137

tem

a m

ësim

ore

1- t

ë nj

ihen

me

shko

llën

klas

ike

vjen

eze

dhe

përf

aqës

uesi

t e s

aj: H

ajde

n,

Mox

art,

Bet

hove

n.

- të

për

cakt

ojnë

se

ç’të

reja

sol

li në

muz

ikë

Haj

deni

, Mox

arti,

Bet

hove

ni.

- të

ana

lizoj

në k

usht

et h

isto

riko-

shoq

ëror

e të

cila

t për

cakt

uan

indi

vidu

alite

tin

artis

tik të

sec

ilit p

rej p

ërfa

qësu

esve

të s

hkol

lës

klas

ike

vjen

eze.

Shko

lla k

lasi

ke

vjen

eze:

Haj

den,

M

oxar

t, B

etho

ven

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

141

orë

përs

ëritj

e1

- të

treg

ojnë

se

si n

diko

i kla

sici

zmi n

ë lin

djen

e ro

man

tizm

it.

- të

shpj

egoj

në k

arak

teri

stika

t e ro

man

tizm

it m

uzik

or d

he k

ëngë

s ro

man

tike.

- t

ë an

aliz

ojnë

të re

jat q

ë so

lli R

ober

t Shu

man

i në

muz

ikë

dhe

përs

e th

emi q

ë pë

rmes

tij k

ënga

hyr

i në

rrje

dhat

e tr

azua

ra të

Rom

antiz

mit.

Rom

anti

zmi

muz

ikor

dhe

kën

ga

rom

anti

ke

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

151

orë

test

për

ve

tëko

ntro

ll1

- të

përs

hkru

ajnë

kus

htet

në

të c

ilat u

zhv

illua

ope

ra n

ë sh

ek. X

IX.

- të

treg

ojnë

veç

oritë

e o

perë

s në

Ital

i, G

jerm

ani d

he F

ranc

ë.

- ana

lizoj

në p

ërfa

qësu

esit

në s

ecili

n ve

nd d

he të

reja

t që

ata

sollë

n.

Ope

ra n

ë sh

ekul

lin

XIX

te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

161

- të

për

shkr

uajn

ë ka

rakt

eris

tikat

e m

uzik

ës in

stru

men

tale

dhe

për

faqë

sues

it e

saj.

- t

ë pë

rmbl

idhi

n ve

çori

të e

muz

ikës

sim

foni

ke.

- të

krah

asoj

në d

he a

naliz

ojnë

muz

ikën

inst

rum

enta

le d

he a

të s

imfo

nike

.

Muz

ika

inst

rum

enta

le

dhe

sim

foni

ke n

ë sh

ekul

lin X

IX

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

7

171

- të

njih

en m

e zh

villi

min

e m

uzik

ës n

ë s

hek.

XX

dhe

përf

aqës

uesi

t e s

aj.

- të

për

shkr

uajn

ë ka

rakt

eris

tikat

kry

esor

e të

muz

ikës

në

shek

. XX.

- t

ë an

aliz

ojnë

zhv

illim

et m

oder

ne s

hoqë

rore

, arti

stike

dhe

tekn

olog

jike

të

shek

. XX

në s

ecilë

n pr

ej k

arak

teri

stika

ve m

uzik

ore

të e

pokë

s.

Muz

ika

në s

heku

llit

XXte

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

181

Përs

ërit

je: H

isto

ria

e m

uzik

ës

191

Test

për

ve

tëko

ntro

ll

20H

isto

ria

e kë

rcim

it

7 or

ë gj

ithse

j

5 te

ma

mës

imor

e

1 or

ë pë

rsër

itje

1 or

ë te

st p

ër

vetë

kont

roll

1- t

ë pë

rcak

tojn

ë se

kur

dhe

cila

t ish

in k

usht

et n

ë të

cila

t lin

di b

aleti

; -

të p

ërsh

krua

jnë

rolin

që

luaj

ti A

kade

mia

Mbr

etër

ore

e A

rtit

në z

hvill

imin

e

tekn

ikav

e të

kër

cim

it;

- të

rend

itin

dhe

shpj

egoj

në re

form

at e

Nov

erit.

Bale

ti n

ë It

ali e

Fr

ancë

. Ref

orm

at e

N

over

it

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

211

- të

treg

ojnë

se

si u

bë

kalim

i nga

dan

si k

lasi

k në

atë

rom

antik

; - t

ë re

nditi

n di

sa n

ga p

ërfa

qësu

esit

dhe

kriji

met

e ty

re të

she

k;

- të

përs

hkru

ajnë

kar

akte

risti

kat e

kër

cim

it ro

man

tik d

he p

ërfa

qësu

esit

e tij

.

Bale

ti ro

man

tik

në

shek

. XV

III-X

IX

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

221

- të

treg

ojnë

se

ç’pë

rfaq

ëson

bal

eti r

us;

- të

rend

itin

përf

aqës

uesi

t dhe

kri

jimet

më

të s

pika

tura

të b

aleti

t rus

; -

të p

ërsh

krua

jnë

se s

i nd

ikoi

zhv

illim

i i

muz

ikës

dhe

i l

etër

sisë

në

bale

tin

rom

antik

.

Bale

ti r

uste

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

231

- të

iden

tifiko

jnë

kush

tet

hist

orik

o-sh

oqër

ore

që s

hoqë

ruan

lind

jen

e ba

letit

kl

asik

; - t

ë pë

rcak

tojn

ë ka

rakt

eris

tikat

e k

ërci

mit

klas

ik n

ë sh

ek. X

X;

- të

përs

hkru

ajnë

dis

a ng

a re

form

at k

ryes

ore

të k

ërci

mit

në s

hek.

XX.

Kërc

imi k

lasi

k në

she

k. X

X dh

e re

form

at k

ryes

ore

të ti

j

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

251

- të

treg

ojnë

se

si u

bë

kalim

i nga

kër

cim

i kla

sik

në a

të m

oder

n;

- të

përs

hkru

ajnë

veç

oritë

e b

aleti

t mod

ern;

- të

iden

tifiko

jnë

përf

aqës

uesi

t kry

esor

të a

rtit m

oder

n dh

e ri

sitë

që

ata

sollë

n.

Lind

ja e

kër

cim

it

mod

ern

dhe

përf

aqës

uesi

t kr

yeso

rë të

tij

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

261

Përs

ërit

je: H

isto

ria

e kë

rcim

it

271

Test

për

ve

tëko

ntro

ll

8

28H

isto

ria

e te

atri

t

8 or

ë gj

ithse

j

6 te

ma

mës

imor

e

1 or

ë pë

rsër

itje

1 or

ë te

st i

përg

jiths

hëm

1- t

ë sh

pjeg

ojnë

se

ç’ës

htë

teat

ri i

klas

iciz

mit

dhe

pari

met

e ti

j est

etike

;

- të

treg

ojnë

risi

të q

ë so

llën

në k

ëtë

teat

ër P

jer K

orne

ji, Z

han

Rasi

ni d

he M

olie

ri;

- të

anal

izoj

në fi

gurë

n dh

e kr

ijim

tari

në e

Mol

ieri

t, s

i për

faqë

sues

i më

i mad

h i

teat

rit t

ë kl

asic

izm

it.

Teat

ri i

klas

iciz

mit

291

- të

treg

ojnë

cila

t jan

ë ka

rakt

eris

tikat

e te

atri

t ilu

min

ist d

he p

ërfa

qësu

esit

e tij

;

- të

përs

hkru

ajnë

tipa

ret e

teat

rit i

lum

inis

t në

Ang

li, F

ranc

ë, G

jerm

ani,

Ital

i;

- të

krah

asoj

në z

hvill

imet

e t

eatr

it në

ven

det

e nd

rysh

me

dhe

të je

pni ti

pare

t

që k

arak

teri

zont

e se

cilë

n.

Teat

ri il

umin

ist

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

301

- të

treg

ojnë

ç’ë

shtë

rom

antiz

mi d

he s

i lin

di.

- të

përs

hkru

ajnë

kar

akte

risti

kat e

teat

rit n

ë Ev

ropë

.

- të

anal

izoj

në ti

pare

t e d

ram

ës ro

man

tike

në E

vrop

ë.

Teta

ri d

he d

ram

a ro

man

tike

te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

311

- të

për

cakt

ojnë

kufi

jtë k

ohor

ë të

tea

trit

real

ist

dhe

atij m

oder

n ps

e qu

hej i

tillë

; cila

t jan

ë pa

rim

et d

he a

utor

ët k

ryes

orë;

- të

evi

dent

ojnë

ndr

yshi

met

që

ndod

hën

në t

eatr

in m

oder

n në

vite

;

- të

anal

izoj

në p

eriu

dhën

kur

kri

juan

dhe

të re

jat q

ë at

a so

llën.

Teat

ri re

alis

t dhe

ai

mod

ern

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

321

- të

treg

ojnë

nga

e k

isht

e za

nafil

lën

teat

ri e

kzis

tenc

ialis

t dhe

ai a

bsur

d;

- të

përs

hkru

ajnë

kar

akte

risti

kat e

tyre

his

tori

ke, s

hoqë

rore

dhe

arti

stike

;

- të

anal

izoj

në p

ërfa

qësu

esit

krye

sorë

të ty

re.

Teat

ri

ekzi

sten

cial

ist d

he

ai i

absu

rdit

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

331

- të

përc

akto

jnë

rrym

at, s

hkol

lat d

he s

tilet

teat

rore

;

- të

përs

hkru

ajnë

zhv

illim

in e

teat

rit p

as L

uftës

së

Dyt

ë Bo

tëro

re;

- të

anal

izoj

në e

lem

ente

t e r

inj q

ë u

përd

orën

në

teat

ër n

ë fu

nd të

she

k. X

IX

dhe

fillim

it të

she

k. X

X.

Rrym

a, s

hkol

la,

stile

teat

rore

te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

341

Përs

ërit

je: H

isto

ria

e te

atri

t

351

Test

për

ve

tëko

ntro

ll

9

28H

isto

ria

e te

atri

t

8 or

ë gj

ithse

j

6 te

ma

mës

imor

e

1 or

ë pë

rsër

itje

1 or

ë te

st i

përg

jiths

hëm

1- t

ë sh

pjeg

ojnë

se

ç’ës

htë

teat

ri i

klas

iciz

mit

dhe

pari

met

e ti

j est

etike

;

- të

treg

ojnë

risi

të q

ë so

llën

në k

ëtë

teat

ër P

jer K

orne

ji, Z

han

Rasi

ni d

he M

olie

ri;

- të

anal

izoj

në fi

gurë

n dh

e kr

ijim

tari

në e

Mol

ieri

t, s

i për

faqë

sues

i më

i mad

h i

teat

rit t

ë kl

asic

izm

it.

Teat

ri i

klas

iciz

mit

291

- të

treg

ojnë

cila

t jan

ë ka

rakt

eris

tikat

e te

atri

t ilu

min

ist d

he p

ërfa

qësu

esit

e tij

;

- të

përs

hkru

ajnë

tipa

ret e

teat

rit i

lum

inis

t në

Ang

li, F

ranc

ë, G

jerm

ani,

Ital

i;

- të

krah

asoj

në z

hvill

imet

e t

eatr

it në

ven

det

e nd

rysh

me

dhe

të je

pni ti

pare

t

që k

arak

teri

zont

e se

cilë

n.

Teat

ri il

umin

ist

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

301

- të

treg

ojnë

ç’ë

shtë

rom

antiz

mi d

he s

i lin

di.

- të

përs

hkru

ajnë

kar

akte

risti

kat e

teat

rit n

ë Ev

ropë

.

- të

anal

izoj

në ti

pare

t e d

ram

ës ro

man

tike

në E

vrop

ë.

Teta

ri d

he d

ram

a ro

man

tike

te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

311

- të

për

cakt

ojnë

kufi

jtë k

ohor

ë të

tea

trit

real

ist

dhe

atij m

oder

n ps

e qu

hej i

tillë

; cila

t jan

ë pa

rim

et d

he a

utor

ët k

ryes

orë;

- të

evi

dent

ojnë

ndr

yshi

met

që

ndod

hën

në t

eatr

in m

oder

n në

vite

;

- të

anal

izoj

në p

eriu

dhën

kur

kri

juan

dhe

të re

jat q

ë at

a so

llën.

Teat

ri re

alis

t dhe

ai

mod

ern

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

321

- të

treg

ojnë

nga

e k

isht

e za

nafil

lën

teat

ri e

kzis

tenc

ialis

t dhe

ai a

bsur

d;

- të

përs

hkru

ajnë

kar

akte

risti

kat e

tyre

his

tori

ke, s

hoqë

rore

dhe

arti

stike

;

- të

anal

izoj

në p

ërfa

qësu

esit

krye

sorë

të ty

re.

Teat

ri

ekzi

sten

cial

ist d

he

ai i

absu

rdit

teks

ti ba

zë, A

rtet

10,

m

ater

iale

nga

inte

rneti

dh

e ng

a m

jete

të

ndry

shm

e lit

erat

ure.

331

- të

përc

akto

jnë

rrym

at, s

hkol

lat d

he s

tilet

teat

rore

;

- të

përs

hkru

ajnë

zhv

illim

in e

teat

rit p

as L

uftës

së

Dyt

ë Bo

tëro

re;

- të

anal

izoj

në e

lem

ente

t e r

inj q

ë u

përd

orën

në

teat

ër n

ë fu

nd të

she

k. X

IX

dhe

fillim

it të

she

k. X

X.

Rrym

a, s

hkol

la,

stile

teat

rore

te

ksti

bazë

, Art

et 1

0,

mat

eria

le n

ga in

tern

eti

dhe

nga

mje

te të

nd

rysh

me

liter

atur

e.

341

Përs

ërit

je: H

isto

ria

e te

atri

t

351

Test

për

ve

tëko

ntro

ll

Hyrje

Libri i mësuesit “Historia e arteve 12” i vjen në ndihmë të gjithë mësuesve/eve që japin këtë lëndë, me anë të disa orëve model të dhëna në këtë libër. Ne nuk i imponojmë mësuesve metodat që duhet të përdorin, por u japim një model për ta pasur parasysh gjatë zhvillimit të orës së mësimit.

Historia e arteve është lënda që do të studiohet në klasën e 12të të kurrikulës bërthamë. Kjo lëndë luan një rol të rëndësishëm në plotësimin e formimit kulturor dhe edukimit të nxënësve, duke i zgjeruar më tej njohuritë e tyre për artet. Në të trajtohen njohuri të përgjithshme për zhvillimin e arteve nga shek. XVII deri në ditët tona në periudha të ndryshme historike, arte të cilat ndikuan tek njëra-tjetra dhe ndihmuan në zhvillimin e mëtejshëm të tyre. Gjithashtu, përmes studimit të përmbajtjeve, nxë-nësit do të mësojnë të krahasojnë duke nxjerrë karakteristikat kryesore të veprave të ndryshme. Lënda e historisë së arteve iu referohet në mënyrë kronologjike zhvillimit në përgjithësi të arteve, si dhe njohjes së vlerave për lloje dhe gjini të ndryshme pa-varësisht artit që i përket. Njohja dhe studimi i historisë së arteve botërore, pasuron kulturën dhe përvojën personale të nxënësve, duke i bërë ata të jenë të ndjeshëm ndaj artit, duke përcaktuar vlerat e veprave të ndryshme të studiuara, si dhe duke i kra-hasuar këto vlera mes autorëve të njëjtit lloj arti, duke bërë që ata të respektojnë më shumë këto kultura. Vend të veçantë në program do të zënë veprat më domethënëse për kohën kur u zhvilluan këto arte (art pamor, muzikë, kërcim, teatër), si dhe duke bërë krahasimin e veprave më të spikatura nga periudhat e marra në studim.

10

Pjesa I. Historia e artit pamor Historia e artit pamor luan një rol të rëndësishëm në edukimin e nxënësve. Nëpërmjet studimit, ata identifikojnë vlera estetike dhe njerëzore të artit dhe kuptojnë ndikimin e tij në shoqëri. Nxënësit analizojnë dhe krahasojnë, përmes një gjuhe të thjeshtë artistike, vepra të ndryshme të artit pamor; shpjegojnë karakteristikat e periudhave dhe stilet e autorëve të ndryshëm që bënë epokë, nga shek. XVII deri në ditët tona. Përmes imazheve të artit nxënësit mund të kuptojnë më mirë botën kulturore, artistike dhe ekonomike të kohës në të cilën janë realizuar. Nëpërmjet veprës së artit nxënësit mund të njohin të shkuarën dhe aktivitetin njerëzor në periudha të caktuara dhe do të kuptojë se si artisti u jep formë dyshimeve, qartësive ose vlerave që pasqyrojnë karakterin e kohës së tyre.

Mësimi 1: BAROKU

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë të: - përshkruajnë kushtet historike që çuan në lindjen e manierizmit; - renditin përfaqësuesit kryesor dhe përshkruani tiparet e tyre karakteristike; - diskutojnë se si u bë kalimi nga arti barok në atë rokoko.

Struktura e mësimit

E Diskutim 5 min R Mendo/ Puno në dyshe/shkëmbe me

të tjerët 30 min

R Rrjeti i diskutimit 10 min

Mjetet e punës: Libri “Artet 12”, si dhe libri Artet 10, materiale të ndryshme të gjetura nga interneti apo literatura të ndryshme etj.

Zhvillimi: Evokimi (Diskutimi)

Mësuesi hedh për diskutim pyetjet: Çfarë kemi mësuar në klasat e mëparshme mbi artin pamor? Ç’është arti pamor për ju? Çfarë dini për të? Tregoni lidhjen që ekziston midis artit pamor dhe estetikës. Cilat janë elementet dhe parimet me të cilat realizohet komunikimi në artin pamor? Cilat janë disa nga objektet e para që dëshmojnë për lindjen e artit pamor? Këto dhe pyetje të tjera drejtohen nga mësuesi në klasë dhe nxënësit në bazë të njohurive të tyre përgjigjen rreth dijeve që kanë marrë gjatë gjimnazit.

Realizimi i kuptimit (DRTA – Veprimtaria e të menduarit dhe të lexuarit të drejtuar)Gjatë kësaj veprimtarie, nxënësit nxiten të mendojnë gjatë kohës që lexojnë, në

mënyrë që të ndërtojnë lidhjen mes dukurive dhe të nxjerrin përfundime.

11

Në mënyrë grafike njohuritë e reja do i paraqisnim në këtë mënyrë:

Cilat janë kushtet në të cilin lindi i Barokut?

Çfarë përfaqësonte ai?

Cilat ishin karakteristikat e Barokut? Ku e përqen-dronte vëmendjen artisti dhe cilat elemente vendoseshin në qendër?

Cilët janë përfaqësuesit kryesorë të Barokut? Çfarë individualitetesh sollën ata? Ku dallojnë ata nga pararendësit e tyre?

Si u bë kalimi nga Baroku te Rokokoja?

Mësuesi ndihmon në përqendrimin e vëmendjes së nxënësve në konceptet bazë me anë të pyetjeve: Cilët faktorë ndikuan në lindjen e Barokut? Ç’lidhje ka baroku me manierizmin? Nga e ka origjinën termi Barok? Nga karakterizohej ai? Cilët ishin përfaqësuesit kryesorë të këtij arti? Tregoni elementet e secilit. Nxirrni ku afrojnë dhe ku dallojnë ata? Si u bë kalimi nga arti Barok në atë Rokoko? Çfarë ju kujton Anton Vato?

Nxënësit u përgjigjen pyetjeve hap pas hapi në fletore, por edhe me anë të përgjigjeve të tyre në klasë. Ata ndjekin tekstin dhe e lexojnë atë sipas pyetjeve që dikton mësuesi.

Kjo teknikë mund të zgjasë 20 – 25 minuta dhe mban gjallë kureshtjen e nxënësve deri në fund, të cilët arrijnë të nxjerrin përfundime individuale për përmbajtjen shkencore të mësimit.

Gjatë kësaj faze, nxënësit kryejnë disa procese njëherësh, duke u përqendruar te të kuptuarit, të dëgjuarit aktiv, marrjen e informacionit dhe arritjen e përfundimeve.

Në fund të kësaj faze, mësuesja së bashku me nxënësit shkruajnë në dërrasën e zezë karakteristikat kryesore të Barokut. Në të njëjtën kohë bëhet edhe një paralelizëm me artet e tjera, si: muzika, teatri, letërsia etj. Gjithashtu, jepen edhe ngjarjet shoqërore që e shoqëruan këtë periudhë.

Në mënyrë të përmbledhur po i japim në tabelën e mëposhtme:

12

Baro

k

Baro

ku

Ark

itekt

ura

Skul

ptur

a Pi

ktur

a M

arrë

dhën

ia n

jeri

-ha

pësi

rë

Hap

ësir

a e

banu

ar n

ga n

jeri

u bë

het

mon

umen

tale

dhe

pas

uroh

et m

e lë

vizj

e.

Figu

rat l

ëviz

in li

rish

t në

hapë

sirë

. D

ekor

acio

ni p

ikto

rik

e ço

n nj

eriu

n në

nj

ë ha

pësi

rë m

bina

tyro

re,

atë

të K

ishë

s fit

imta

re.

Uni

teti

i art

eve

Ndë

rtes

at ja

në m

odel

uar s

i sku

lptu

ra.

Gru

pi e

sku

lptu

rave

janë

m

obili

m p

ër q

ytet

in d

he e

lem

ent

tipik

i a

rkite

ktur

ës.

Afr

esku

, nëp

ërm

jet p

ërdo

rim

it m

jesh

tëro

r të

pers

pekt

ivës

, mod

ifiko

n ha

pësi

rat a

rkite

kton

ike

Efek

tet t

eatr

ale

Shes

het k

once

ptoh

en s

i ske

nogr

afi të

m

ëdha

për

pro

cesi

onet

dhe

fest

at.

Vëm

endj

e e

veça

ntë

i kus

htoh

et

shpr

ehje

s së

ndj

enja

ve të

pe

rson

azhe

ve

Spek

tato

ri ft

ohet

të p

ërfs

hihe

t nëp

ërm

jet

dritë

s, n

gjyr

ave,

sko

rçio

ve të

pap

ritu

ra.

Art

i dës

hiro

n të

çud

isë.

Te

knik

a dh

e m

ater

iale

Pë

rdor

im i

të g

jitha

tekn

ikav

e ta

shm

ë të

njo

hura

që

në

Rilin

dje

Mer

mer

, gur

, dru

, bro

nx,

qera

mik

ë...

Afr

esk,

vaj

në

pël

hurë

(edh

e në

pë

rmas

a të

mëd

ha),

gdhe

ndje

gra

fike.

..

Ngjarje historike

1618

-164

8 Lu

fta e

tr

idhj

etë

vite

ve.

1630

Epi

dem

i m

urta

je n

ë

Evro

pë.

1653

Kro

mue

ll,

Lord

Pro

tekt

or i

Ang

lisë.

1661

Kur

orëz

imi

i Lui

gjit

XIV

si

mbr

et i

Fran

cës.

1689

Pje

tri i

Mad

h ca

r i R

usis

ë.

1689

Shp

allja

e të

dr

ejta

ve n

ë A

ngli.

Sist

emim

i qe

ndra

ve u

rban

e (R

oma,

Le

çe...

)

Shes

he e

sha

tërv

ane

(Pia

ca N

avon

a në

Ro

më.

..)

Kis

ha n

ë p

ërki

m m

e pa

rim

et e

K

undë

rref

orm

ës (S

. Ivo

alla

Sap

ienz

a në

Rom

ë e

Borr

omin

it...)

Kom

pozi

m i

mer

mer

ëve

shum

ëngj

yrës

h.

Imiti

m i

mat

eria

leve

të ç

mua

ra

me

stuk

o.

Gru

psta

tuja

me

disa

mat

eria

le.

Kup

ola

dhe

çati

me

efek

te h

apje

je.

Port

rete

të n

isur

edh

e pë

r Gal

eri p

riva

te

(por

tret

e, n

atyr

a të

qet

a...)

Karakteristikat

13

Artistët

Art

istë

t mer

ren

edhe

më

shnd

ërri

min

e

përk

ohsh

ëm të

qy

tetit

në

rast

e fe

stas

h qy

teta

re

dhe

feta

re.

G. L

. Ber

nini

(159

8-16

80).

F. B

orro

min

i (15

99-1

667)

.

Piet

ro d

a C

orto

na (1

596-

1669

).

G. G

uari

ni (1

624-

1693

).

G. L

. Ber

nini

(159

8-16

80).

Piet

ro d

a C

orto

na (1

596-

1669

).

Kar

avax

hio

(157

3-16

10).

Rem

bran

dt (1

606-

1669

).

El G

reko

(154

1-16

14).

D. V

elas

kez

(159

9-16

60).

Muz

ikë:

Mad

riga

lja d

he

muz

ika

oper

istik

e.

L. M

onte

verd

i (1

567-

1643

).

G. F

resc

obal

di

(158

3-16

43).

A. S

trad

ella

(164

4-16

82).

Letë

rsi:

Shek

spir

(Ham

leti.

..).

Serv

ante

s (D

on K

isho

ti...)

.

Pask

al (M

endi

me.

..).

Teat

ër:

Kom

edia

e a

rtit.

Shke

ncë:

Gal

ileo

Gal

ilei

Isak

Nju

ton

14

Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur për 10 minuta për të dhënë argumente pro ose kundër pyetjes së drejtuar. Më pas u kërkohet që të ballafaqojnë argumentet e përdorura në favor të idesë së tyre.

A ishte Baroku stili i monarkive absolute?

PO JOReflektimi: (Rrjeti i diskutimit)

Detyrë:Analizoni njërën nga pikturat e Karavaxhios. Çfarë

shihni në të? Si do ta përshkruanit ju atë?

Mësimi 2: ARTI NEOKLASIK DHE AI ROMANTIKNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të përshkruajnë kushtet në të cilën lindi arti neoklasik dhe ai romantik; - të tregojnë përfaqësuesit e këtyre arteve dhe veçoritë e secilit; - të përcaktojnë elementet e artit neoklasik dhe atij romantik.

Struktura e mësimit: E Brainstorming 5 min R Mendo, puno në dyshe,

shkëmbe me të tjerët30 min

R Tabela e koncepteve 10 min

Mjetet e punës: teksti bazë, Artet 10, materiale nga interneti dhe nga mjete të ndryshme literature.

Evokim: Brainstorming Mësuesja shkruan në dërrasën e zezë termat neoklasik dhe romantik. Nxënësit

japin mendimin e tyre pavarësisht nëse është i saktë apo i gabuar.

15

Realizimi i kuptimit: Mendo, puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët Kjo teknikë është një nga teknikat më të mira, ku gërshetohen të menduarit, të

folurit dhe të shkruarit. Në fazën e parë mësuesja drejton pyetjet, ndërsa nxënësit mendohen rreth saj. - Baroku ishte stili i monarkive absolute që i dha kryeqyteteve evropiane selitë

madhështore të sovranëve, po neoklasicizmi, i thjeshtë dhe linear, kë stil përfaqësonte? - Cilët ishin përfaqësuesit kryesorë të artit neoklasik? Çfarë shprehin ata në

pikturat e tyre? Nga u frymëzuan? - Cilat ishin karakteristikat e artit romantik? - Cilët ishin përfaqësuesit e saj? Çfarë shprehën në pikturat e tyre? Nga e merrnin

muzën krijuese romantikët? - A janë romantikët pasuese të neoklasikëve? Pse? -Ku ndryshonte paraqitja e realitetit mes neoklasikëve dhe romantikëve? Si

shprehej ai në të dy format?Në fazën e dytë, nxënësit pasi kanë dëgjuar pyetjet, shkruajnë në fletore përgjigjet

e tyre shkurtimisht, duke nxjerrë karakteristikat nga mësimi, por edhe nga njohuritë që kanë marrë më parë. Diskutojnë me shokun e bankës për përgjigjet e tyre.

Në fazën e tretë diskutimi kalon në grupe të vogla, derisa të marrin pjesë të gjithë nxënësit dhe në fund dalin në një përfundim të vetëm.

Reflektimi i kuptimit: Tabela e koncepteve Një nxënës çohet në dërrasën e zezë dhe ndërton një tabelë si e mëposhtmja ku

shënon karakteristikat kryesore të të dy arteve dhe përfaqësuesit e tyre.

Neoklasicizmi Romantizmi

K

arak

teri

stik

at

Neoklasicizmi, u bë stili i qeverive borgjeze që e zgjodhën si emblemë të lirisë dhe e përdorën për të ndërtuar tempujt e një kohe të reI dhanë një vëmendje të veçantë hapësirës së qyteteve, lindi urbanistika.

Artet pamore janë të gjalla dhe preferojnë subjektet historike dhe mitologjike.

Riafirmimi i botës shpirtërore të njeriut dhe i ndjenjave;

Kritikojnë përsosmërinë e ftohtë të së bukurës ideale dhe preferojnë rithirrjet e Mesjetës, të konsideruara më afër shpirtit të popullit, kundrejt kujtimeve greko-romake.

I kushtojnë vëmendje të vazhdueshme natyrës dhe fenomeneve të saj.

Neoklasik Romantik

16

Art

istë

Arkitektë: G. Piernarini (1734-1808); L. Pollak (1751-1806); L. Cagnola (1762-1833).

Skulptorë: A. Canova (1757-1822); L. Bartolini (1777-1850).

Piktorë: A.R.Mengs (1728-1779); J.L.David (1748-1825); G.B.Piranesi(1720-1778); F. Goya (1746-1828); A. Appiani (1754-1817).

Arkitektura: Viollet le Duc (1814-1879);

Piktura e skulptura: C.D.Fridrich (1774-1840); T.Gericault (1791-1824); Turner (1775-1851); E. Delacroix (1798-1863).

Muzika: Bethoven (1770-1827); Shopen (1810-1849); Verdi (1813-1883); Rossini (1792-1860); Shubert (1797-1828); Vagner (1813-1883).

Detyrë: Komentoni veprën e Delakruasë “Liria udhëheq popullin në barrikada”. Shkruani

një ese të shkurtër ku të jepni mendimin tuaj rreth saj.

Mësimi 3: REALIZMI DHE IMPRESIONIZMI Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë të:

- përshkruajnë lindjen e realizmit dhe impresionizmit; - tregojnë elementet e artit realist dhe atij impresionist, duke u bazuar në përfaqësuesit e tij; - krahasojnë realistët dhe impresionistët, ku afrojnë dhe ku dallojnë ata.

ERR

Mjetet mësimore: teksti bazë, Artet 10, materiale nga interneti dhe nga mjete të ndryshme literature.

Evokim: Parashikimi me terma paraprakë Mësuesja sjell pamje të pikturave të ndryshme dhe i vendos në klasë. Nxënësit

duke i parë ato tregojnë se cilës rryme i përkasin: realizmit apo impresionizmit. Për këtë ata duhet të kenë njohuritë minimale, se çfarë bën objekt njëri art dhe çfarë tjetri.

Struktura e mësimit

Kurbe Monet

17

Realizimi i kuptimit: Të nxënët në bashkëpunim Mësuesja e ndan klasën në dy grupe: Grupi i parë do të përfaqësojë RealizminGrupi i dytë do të përfaqësojë Impresionizmin

Secili grup duhet të: - tregojnë se si bëhet paraqitja e realitetit;- përcaktojnë karakteristikat e secilës;- renditin përfaqësuesit kryesorë;- sjellin emra përfaqësuesish realist dhe neoklasicist në fusha të ndryshme, si:

letërsi, muzikë etj.- përcaktojnë disa nga ngjarjet historike që shoqërojnë këto dy drejtime.

Teksti ndahet sipas tematikës në dy pjesë. Çdo nxënës punon mbi materialin e tij, duke hedhur shënimet në fletore.

Pasi nxënësit të kenë përpunuar materialet që kanë, dhe të kenë dalë në një përfundim të caktuar, shkruajnë në dërrasën e zezë karakteristikat e Realizmit dhe Simbolizmit, në mënzrë të ngjashme me tabelën e mëposhtme:

Realizmi Impresionizmi

Kar

akte

rist

ika

I kushton një interes të veçantë realitetit në aspektet e saj shoqërore dhe dramatike;

Subjekti i tyre i preferuar është njeriu në jetën e përditshme (në punë, lodhje etj.).

Synimi themelor i impresionistëve ishte vëzhgimi dhe dhënia e dritës;

Ngjyrat duhet të ishin të kulluara dhe të ndritshme, duke shmangur ngjyrat kafe dhe tonet gri.

Subjektet merreshin nga jeta e përditshme ose nga natyra.

Art

istë

Piktura dhe skulptura: Daumier (1808-1879);

C. Corot (1796-1875); F. Millet (1814-1875); G. Courbet (1819-1877).

Muzika: P. Mascagni (1863-1945); G. Puccini (1858-1924).

Letërsi: Balzak (1799-1850); E. Zola (1840-1902); G. Verga (1840-1922)

Piktorë: 1874 –paraqitja e parë e impresionistëve në Paris; E. Monet (1832-1883); A. Renoir (1841-1919);

Skulptori: M. Rosso (1858-1928)

Muzika: C. Debussy (1862-1918)

Reflektimi i kuptimit: Ese Shihni pikturat e mëposhtme. Ndjesinë që ju krijon njëra prej tyre hidheni në

fletore në trajtën e një eseje.

18

Daumier Renoir

Detyrë: Komentoni frazën e Renuarit: “Ashtu si bilbili nuk është veçse një fyt, edhe piktori

impresionist s’është veçse një sy”.

Karakteristikat kryesore të artit pamor sipas periudhaveMësuesja së bashku me nxënësit në bashkëpunim shkruajnë në dërrasën e zezë

tabelën e karakteristikave të artit pamor sipas periudhave që ata kanë marrë në shqyrtim. Ato po i japim në mënyrë të përmbledhur më poshtë, duke dhënë krah tyre ngjarjet historike që i kanë shoqëruar, si dhe përfaqësuesit në letërsi, muzikë e teatër që i shoqërojnë.

19

Rokoko Neoklasicizmi Ngjarje historike

Kar

akte

rist

ika

Shije elegante dhe e rafinuar e salloneve evropiane;

Projektim që kombinon komoditetin e mjediseve të jashtme me një theks të fortë në ornamente dhe orendi;

Artet figurative pasqyruan borgjezinë e re të mesme me portrete të bukur dhe simpatikë; ata i kushtojnë një interes të veçantë peizazhit.

Neoklasicizmi, u bë stili i qeverive borgjeze që e zgjodhën si emblemë të lirisë dhe e përdorën për të ndërtuar tempujt e një kohe të re

I dhanë një vëmendje të vecantë hapësirës së qyteteve, lindi urbanistika.

Artet pamore janë të gjalla dhe preferojnë subjektet historike dhe mitologjike.

1715- vdes Luigji XIV dhe në Francë vjen Luigji XV;

1730 – fillon Revolucioni industrial në Angli;

1776 – Deklarata e pavarësisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës;

1789- Revolucioni francez;

1804 – Napoleoni shpallet perandor;

1815 – Beteja e Vaterlosë dhe kongresi i Vjenës

Art

istë

Arkitektë: Vanvitelli (1700-1773); F. Juvara (1678-1736)

Skulptorë: G. Serpotta (1656-1732); G.M. Morlaiter (1699-1781)

Piktorë: N. De Largillierre (1656-1746); A. Ëatteau (1684-1721); G.B. Tiepolo (1696-1770); Canaletto (1697-1768); R. Carriera (1675-1757); F. Guardi (1712-1793)

Arkitektë: G. Piernarini (1734-1808); L. Pollak (1751-1806); L. Cagnola (1762-1833).

Skulptorë: A. Canova (1757-1822); L. Bartolini (1777-1850).

Piktorë: A.R.Mengs (1728-1779); J.L.David (1748-1825); G.B.Piranesi(1720-1778); F. Goya (1746-1828); A. Appiani (1754-1817).

Muzika: Koncerte: Sonatat kishtare dhe të dhomës

J.S.Bah (1685-1750); Vivaldi (1678-1742); Ë.A Moxart (1756-1791);

Letërsia: Montenskie (1694-1778); G. Parini (1729-1799); Gëte (1749-1832)

Teatri: Goldoni (1707-1793)

20

Arti romantik

Romantizmi dhe realizmi Romantizmi Realizmi Ngjarje historike

Kar

akte

rist

ika

Riafirmimi i botës shpirtërore të njeriut dhe i ndjenjave;

Kritikojnë përsosmërinë e ftohtë të së bukurës ideale dhe preferojnë rithirrjet e Mesjetës, të konsideruara më afër shpirtit të popullit, kundrejt kujtimeve greko-romake.

I kushtojnë vëmendje të vazhdueshme natyrës dhe fenomeneve të saj.

I kushton një interes të veçantë realitetit në aspektet e saj shoqërore dhe dramatike; Subjekti i tyre i preferuar është njeriu në jetën e përditshme (në punë, lodhje etj.).

1831- evolucioni industrial në Evropë; 1848 – lufta e parë e pavarësisë në Itali; 1851 – lind në Francë perandori i dytë.

Art

istë

Arkitektura: Viollet le Duc (1814-1879); Piktura e skulptura: C.D.Fridrich (1774-1840); T.Gericault (1791-1824); Turner (1775-1851); E. Delacroix (1798-1863). Muzika: Bethoven (1770-1827); Shopen (1810-1849); Verdi (1813-1883); Rossini (1792-1860); Shubert (1797-1828); Vagner (1813-1883).

Piktura dhe skulptura: Daumier (1808-1879); C. Corot (1796-1875); F. Millet (1814-1875); G. Courbet (1819-1877). Muzika: P. Mascagni (1863-1945); G. Puccini (1858-1924). Letërsi: Balzak (1799-1850); E. Zola (1840-1902); G. Verga (1840-1922)

Impresionizmi dhe postimpresionizmi Impresionizmi Postimpresionizmi Ngjarje historike

Kar

akte

rist

ika Synimi themelor i impresionistëve

ishte vëzhgimi dhe dhënia e dritës;

Ngjyrat duhet të ishin të kulluara dhe të ndritshme, duke shmangur ngjyrat kafe dhe tonet gri.

Subjektet merreshin nga jeta e përditshme ose nga natyra.

Përdorën forma dhe ngjyra përshtat ndjenjave të tyre.

Mbizotëronte thjeshtësia e formave dhe ekspresiviteti i ngjyrave. Ishte një kërkim në drejtim të strukturës dhe të emocionit të realitetit.

1871 – Komuna la de Paris

1882 – Aleanca tripalëshe (Austri- Gjermani – Itali);

Art

istë

Piktorë: 1874 –paraqitja e parë e impresionistëve në Paris; E. Monet (1832-1883); A. Renoir (1841-1919); Skulptori: M. Rosso (1858-1928) Muzika: C. Debussy (1862-1918)

Piktorë: P. Cezanne (1839-1906); G. Seurat (1859-1891); V.Van Gogh (1853-1890). Letërsi: Flobert (1821-1880); Ibsen (1828-1906); Dostojevski (1821-1881); Tolstoi (1828-1910); Dikens (1812-1870). Shkencë: Darvin, Paster, Mendelejev

21

Art

i i ri

Fo

vizm

i Ek

spre

zion

izm

i K

ubiz

mi

Futu

rizm

iA

bstr

aktiz

mi

Surr

ealiz

mi

Ngj

arje

hi

stor

ike

Karakteristika I v

etm

i stil

el

egan

t për

të

gjith

a ar

tet

Pikt

uar

që je

p nj

ë vi

zion

po

zitiv

për

je

toj

Shpr

eh n

djen

jat

dhe

ankt

het e

nj

eriu

t mod

ern

Shik

imin

e

njëk

ohsh

ëm

nga

kënd

e të

nd

rysh

me

Përf

aqës

on

shpe

jtësi

në

dhe

lëvi

zjen

Brak

tis o

bjek

tet

për t

ë pë

rdor

ur

gjuh

ën e

form

ës

dhe

ngjy

rës

Shpr

eh

përm

bajtj

en e

ën

drra

ve d

he

ndje

njav

e të

nj

eriu

t

1911

– L

ufta

e Li

bisë

1914

– F

illon

Lu

fta e

Par

ë Bo

tëro

re

1917

–

revo

luci

oni

rus

Linj

a dh

e de

kora

cion

e të

fr

ymëz

uara

nga

bo

ta b

imor

e

Ngj

yra

dhe

form

a që

sh

preh

in

botë

n e

bren

dshm

e të

art

istit

Ngj

yra

të fo

rta

dhe

defo

rmim

e të

real

itetit

Pikt

ura

dallo

het p

ër

spik

atje

n e

vëlli

mev

e të

saj

dhe

im

azhe

ve të

de

taju

ara

Dek

ompo

zim

i i f

orm

ës

dhe

ngjy

ra

nuk

ësht

ë e

naty

rshm

e

Bash

kon

tre

arte

t (p

iktu

rën,

sk

ulpt

urën

po

ezin

ë,

arki

tekt

urën

, m

odën

etj.

Eksp

resi

vite

tin

dhe

botë

n sh

pirt

ëror

e os

e ek

uilib

rin

dhe

raci

onal

itetin

Har

mon

ia e

ng

jyra

ve d

he

form

ave

të

ndry

shm

e

Përd

orim

i l

irë

dhe

fant

astik

i fo

rmës

dhe

ng

jyra

ve

Hap

ësir

ë jo

na

tyro

re

Ark

itekt

ë:

Gau

di (1

852-

1926

) H

orta

(186

1-19

47)

Pikt

orë

Redo

n (1

840-

1916

)K

limt (

1862

-191

8)M

ucha

(186

0-19

39)

Pikt

or

Mat

ise

(186

9-19

54)

Vla

min

ck

(187

6-19

58)

1905

form

ohet

në

Gje

rman

i gru

pi

“Ura

”En

sor (

1860

-19

49)

Myn

k (1

863-

1944

)K

irch

ner (

1880

-19

38)

Nol

de (1

867-

1956

)

1907

Pik

aso

real

izon

pi

ktur

ën

“Zon

jush

at

e A

vinj

onit”

(L

es

dem

oise

lles

d’A

vign

on)

Braq

ue

(188

2-19

63)

Pica

sso

(188

1-19

73)

Gri

s (1

887-

1927

)

1909

Man

ifest

i fu

turi

st i

Mar

inet

it

Bocc

ioni

(1

882-

1916

)

Balla

(187

1-19

58)

Seve

rini

(188

3-19

66)

Russ

olo

(188

5-19

47)

Car

ra (1

881-

1966

)

1911

For

moh

et

në G

jerm

ani

grup

i Kal

orës

i i

kaltë

r K

andi

nskij

(1

866-

1944

)M

arc

(188

0-19

16)

Mon

dria

n (1

872-

1944

) Re

ggia

ni (1

897)

Lici

ni (1

894-

1958

)K

lee

(187

9-19

40)

1924

M

anife

sti

surr

ealis

t C

haga

ll (1

887-

1985

)Er

nst (

1891

-19

76)

Dal

i (19

04-

1989

)D

e C

hiri

co

(188

8-19

78)

Muz

ikë:

A. S

chon

berg

(187

4-19

51),

M. R

avel

(187

5-19

37),

Bela

Bar

tok

(188

1-19

45)

Letë

rsi:

A. G

ide

(186

9-19

51),

M. P

rust

(187

1-19

22),

A. C

amus

(191

3-19

60),

F. K

afka

(188

3-19

24),

Teat

ri: L

. Pir

ande

lo (1

867-

1936

), B.

Bre

cht (

1898

-195

6), S

. Bec

kett

(190

6)

22

Mësimi 9: PërsëritjaNë përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të përsërisin dhe kontrollojnë njohuritë e marra gjatë këtij kreu.

Mësuesja së bashku me nxënësit pasi bën një përmbledhje të njohurive kryesore të linjës “Historia e artit pamor”, shpjegon elementet kryesore që duhet të vëzhgojnë nxënësit në një vepër arti.

Mjaft e rëndësishme në zhvillimin e një ore mësimi, sidomos të arteve pamore është analiza e një vepre. Më poshtë do të japim hapat nëpërmjet të cilave realizohet një vëzhgimi i hollësishëm i një vepre.

Si të vështrojmë një pikturë? Për të shqyrtuar një pikturë së pari analizojmë subjektin dhe kodet vizuale të

përdorura, vijojmë me pas me gjetjen e mesazhit që përcjell kjo vepër dhe në fund përpiqemi të japim një koment individual.

1. Përshkrimi i subjektit a) fillon me autorin, titullin, vendndodhjen e veprës, datën e krijimit, përmasat,

teknikat dhe nga e ka marrë frymëzimit për krijimin e saj.b) zbuloni funksionin e veprës, nga është porositur, ku duhet të ishte vendosur,

përse momentalisht ndodhet në një mjedis tjetër nga ai që duhet të ishte dhe nëse është restauruar ndonjëherë apo jo.

c) Saktësoni nëse është një vepër religjioze, festive, mitologjike, historike, nëse është një peizazh, një natyrë e vdekur, një tentativë, në të gjitha format abstrakte.

d) Nëse vepra është abstrakte atëherë kaloni në kodet pamore (forma, linja, ngjyra etj.).

e) Njihni artistin dhe veprat e tij, momentin historik dhe kulturor kur ai ka jetuar, rrymat që ka bashkuar.

2. Analiza e kodeve pamore – analizoni kodet që njihni dhe që përbëjnë veprën. a) Pika – Pikat çfarë përmasash kanë? Janë të kombinuara me njëra-tjetrën apo

të izoluara? Çfarë efektesh krijojnë? b) Linja – Cilat janë prirjet lineare më të dukshme? Linja përcakton format,

volumin, lëviz lirshëm apo krijon elemente dekorative? - Cilat janë karakteristikat e saj më të dukshme (drejtimi, prirja, trashësia dhe marrëdhëniet harmonike me linjat e tjera)? - Çfarë efektesh prodhon (palëvizshmëri, lëvizshmëri, ritëm etj.)?

c) Sipërfaqja – Cilat janë karakteristikat pamore e të prekshme të teknikës së përdorur (i qetë, i rregullt, e ndritshme, kompakte etj.).

d) Ngjyra – Vepra është njëngjyrëshe apo shumëngjyrëshe?

23

- Çfarë ngjyrash mund të identifikojë (primare, sekondare, terciare, plotësuese)?

- Mbizotërojnë tonet e nxehta apo të ftohta, të dobëta apo të forta? - A ka një ngjyrë që mbizotëron? Nëse po varet nga intensiteti i saj, apo nga

gjerësia e sipërfaqes së saj? - Si janë ngjyrat (të qarta, të ndritshme, të buta, të kundërta, të errëta, në

harmoni)? - Subjekti është i errët në një sfond të lehtë apo e anasjella? - A krijon ngjyra një efekt të thellë?

e) Drita – Cili është burimi i dritës në një vepër? Është burim i dritës në tablo apo imagjinatë e artistit?

- Është e pasme, e përparme, vjen nga lart, nga poshtë apo objekti apo është kundra dritës?

- Ku e vendos theksin? - Kontrastet mes pjesëve në dritë dhe atyre në hije janë të forta apo të dobëta? - A jeni të gjendje të identifikoni në cilin moment të ditës zhvillohet skena? - Çfarë ndjesie është prodhuar nga drita (dramaticitet, qetësi, gjallëri, kujtim)? - Si ju duken figurat dhe objektet e goditura nga drita?

f) Hapësira – Nëse përfaqëson një mjedis, si mund ta përcaktojmë (të kufizuar, të pakufizuar, të mbyllur, të hapur, të ndritshëm, të errët.

- Cila metodë e përfaqësimit të hapësirës është përdorur nga autori (simbolike, perspektiva dydimensionale, e gënjeshtërt, subjektive)?

g) Kompozicioni – Është simetrik apo asimetrik? - Ka një strukturë model? Nëse po cila është përdorur? - Si janë linjat (horizontale, vertikale, të zhdrejta, të lakuara, të thyera, në

formë spiraleje)? - Cilat skema gjeometrike janë përdor (drejtkëndësh, trekëndësh, katror)?- Ku është vënë theksi i kompozicionit? - Si është ritmi (i njëllojtë, i ndryshëm, në rritje, në zbritje)? - Cilët efekte përcakton (lëvizje të ngadalshme, të shpejta, të ngacmuara,

kuptimin e hapjes, të mbylljes). - Nëse kompozicioni është figurativ, krahasoni personazhet kryesor me ata

dytësor: si janë përmasat? Çfarë raporti ka mes tyre? Ku janë vendosur?

3. Identifikimi i mesazhit Pas kësaj analize të thellë, do të arrini të gjeni mesazhin. a) Cila ka qenë ajo gjë që të ka tërhequr më shumë vëmendjen te vepra? b) Cilat aspekte të përmbajtjes apo të formës të tregojnë origjinalitetin dhe

ndjeshmërinë e artistit (subjekti, ngjyra, kompozicioni...)?c) Çfarë problemesh, idealesh e shpresash të kohës së tij dëshmon autori në

këtë vepër? d) Piktori cilës rryme i përket?

- natyralist (e shfaqin realitetin ashtu siç ne e shohim); - ekspresionist (shprehin ndjenja dhe situata shprehëse)

24

- simbolik (përdorin figura dhe ngjyra për të treguar vlera, ndjenja etj.). - abstrakte (përdorin kodet pamore pa përfaqësuar realitetin).

4. Komente personale a) Çfarë emocionesh, ndjenjash ju ngjall kjo vepër? b) Me çfarë mjetesh është pasuruar këndvështrimi juaj rreth një vepre arti? c) Mesazhi i kësaj vepre a të sjell ndërmend ngjarje personale, shoqërore ose

fetare të rëndësishme për jetën tuaj? d) Duke u nisur nga mesazhi që paraqet vepra, hidhini mendimet tuaj në fletore

në trajtën e një eseje ose të një poezie. Për ta konkretizuar po japim analizën e veprës, që nxënësit kanë për

detyrë ta bëjnë, të ndihmuar nga mësuesi. Jeni të lirë të zgjidhni një vepër që ju dëshironi, pa ndikuar nga ajo që është dhënë në tekst.

Analiza e veprës “Peizazh me qiparisa” nga Van Gog

1. Përshkrimi i subjektit - Autori i veprës është holandezi Van Gog (1853-1890).- Titulli është “Peizazh me qiparisa” (Landscape ëith cypresses) që daton më

1889, gjendet në Londër në Tate Gallery. - Bëhet fjalë për një pikturë me vaj në kanavacë. - Subjekti i kuadros është një peizazh, i frymëzuar nga jeta në Provenzë, një

vend në jug të Francës. - Në plan të parë, ndodhet një fushë me grurë të pjekur që lëviz nga era; nga e

majta është një ulli jeshil; mbi këtë fushë, në të djathtë, mes shkurresh, ndodhen dy qiparisa të përmasave të ndryshme të cilët valëviten fluturimthi drejt qiellit; së fundi grija që përshkruan malet bashkohet me qiellin e vrenjtur.

Piktura e Van Gogut është e lidhur ngushtë me ngjarjet e dhimbshme të njerëzimit. Van Gog i shkruan vëllait të tij: “Qiparisat më kanë shqetësuar gjithmonë, do të doja të bëja diçka si luledielli, sepse më habit fakti që nuk janë bërë ashtu siç unë i shoh. Janë

25

si një shënim i zi në një peizazh me diell, por është një shënim i zi, ndër më interesantët, ndër më të vështirët për t’u realizuar”.

- Piktori holandez, djali i një bariu protestant, fillimisht ia kushtoi studimet teologjisë, duke u bërë predikues në minierat e Borinegesë.

Duke jetuar në jetën tejet të vështirë të minatorit, aq shumë sa të shkatërrohej fizikisht e psikologjikisht, zbulon edhe profesionin e tij: pikturën.

Pikturon “Ngrënësit e patateve”, “Të burgosurit” etj. Në 1886 transferohet në Paris, ku studion, punon, njihet me eksperiencat artistike

të kohës, merr pjesë në krizën e impresionistëve. Në 1888 transferohet në një provincë në jug të Francës.I entuziazmuar nga drita dhe ngjyrat e kësaj zone, pikturon disa nga kryeveprat

e tij, si: “Natë me yje” “Lulediellit”, “Fushat e grurit” etj. Ai jetoi një jetë, në të cilën momentet dramatike dhe mungesa e ekuilibrit ishin

të shumta, por kjo nuk e mbyti pasionin e tij për pikturën. U vetëvra në moshën 37 vjeçare.

Puna e tij u ndikua shumë nga arti evropian (në veçanti nga fovizmi).

2. Analiza e kodeve pamore Linja formon konturet e shkurreve, profilin e maleve, formën e pemëve, shpesh

me një ngjyrë më të errët. Në pikturat e Van Gogut, linja përkon mbi të gjitha me penelin e tij të fortë.

Këtu krijon halëzat e grurit, pjesën ballore të pemëve, masën e gurëve dhe retë e fryra. Është një shenjë e lakuar, një S, një presje, shënuar dhe vendosur, që prodhon në çdo anë të pikturës një efekt lëvizshmërie, që e bën spektatorin të marrë pjesë në dridhjen e natyrës nën ndikimin e erës së fortë të Mistralit.

Ngjyrat janë të shndritshme në plan të parë, të qarta dhe të ndritshme në sfond. E verdha, e gjelbra janë të ndryshme në tonalitetet e tyre dhe janë të njëjta në kanavacë.

Drita natyrale përshkon të gjithë peizazhin, duke u dhënë shkëlqim ngjyrave, e duke krijuar një efekte reale dhe meditative.

Hapësira është e hapur, e ndritshme, e gjallë, e realizuar me ndryshueshmërinë e ngjyrave dhe me tonet e qarta kundrejt sfondit.

Kompozicioni nxjerr në pah një ndarjeje horizontale të balancuar midis qiellit dhe tokës që harmonizohej me zhvillimin vertikal të qiparisave, e theksuar nga nënndarjet e tre prej hapësirave vertikale.

Vështrimi përqendrohet në të gjelbrën e errët, më poshtë ndjek formën flakëruese, humbet në format fantastike të reve dhe më pas bie mbi ullinjtë, për t’u rikthyer te qiparisat.

3. Identifikimi i mesazhit Ajo që të godet menjëherë nga kjo pikturë është lëvizja e gjërave, dhënë nga

shenjat e pikturës në veçanti, tipike e Van Gogut. Artisti krijon peizazhin provenzial përmes një interpretimi natyralist që shpreh

dashurinë e tij për natyrën dhe manifeston dëshirën e tij për të njohur realitetin dhe

26

të identifikojë me këtë harmoninë intime, për të zbuluar gjendjen e tij shpirtërore shpesh të përvuajtur.

4. Komente personale Një nxënës e ka përshkruar kështu pikturën në fjalë: Ajo që ndiej kur shikoj këtë pikturë është një ndjesi braktisjeje dhe shumë lëvizshmëri.

Më kujtohet pak peizazhi toskan që shoh çdo verë, i pasur me ngjyra të ngrohta e të ftohta. Peneli i Van Gogut të jep me të vërtetë idenë e erës që tund pemët dhe lëviz fijet e barit.

Ndërsa retë më ngjajnë me ato që shoh ndonjëherë në mëngjes kur qëndroj përballë dritares.Edhe mua më pëlqen shumë natyra dhe kur e pikturoj përpiqem ta bëj të gjallë, të

komunikoj ndjenjën e gëzimit që ndiej kur e shoh përmes ngjyrave reale, por edhe të pastra e drithëruese.

Mësimi 10. Test për vetëkontrollPërgjigjet e testit në fund të linjës “Historia e artit pamor”.

1. Baroku është:

d) arti i triumfit kundërreformist dhe i absolutizmit sovran, por edhe art i vështrimit psikologjik të brendshëm të njeriut e shprehjes së dramës së tij.

2. Rokoko lindi në:

a) Francë;

3. Ndryshimet ndërmjet impresionizmit dhe neoimpresionizmit ishin:

a) teorike, teknike dhe të qëndrimit;

4. Karakteristikat kryesore të fovistëve janë:

d) të tria alternativat së bashku.

5. Cili është konsideruar pararendësi i kubistëve?

a) Sezan;

6. Arti abstrakt për konstruktivistët dhe neoplasikët:

a) eliminonte ndjenjat dhe formën absolute;

7. Dadaizmi:

c) nuk shpallte teori apo poetika, por shprehte në mënyrë anarkike ndjenjën e asgjësë;

8. Arti minimal:

a) realizon forma minimale;

9. Umberto Boçioni dhe Xhakomo Bala janë përfaqësues të:

b) Futurizmit;

27

Pjesa II. Historia e muzikësKjo linjë do të vazhdojë njohjen e nxënësve me zhvillimin e muzikës, nga

periudha e Barokut deri në ditët tona. Përmes studimit të zhvillimit të muzikës ata do të shpjegojnë ndikimet historike, shoqërore dhe muzikore të zhvillimit të muzikës dhe karakteristikave të saj nga njëra periudhë historike në tjetrën. Debati, analiza dhe vlerësimi i disa prej veprave më të spikatura muzikore do të shoqërojë nxënësit gjatë studimit të njohurive dhe punës së tyre, duke zhvilluar qëndrimet dhe vlerësimet ndaj pjesëve muzikore që dëgjojnë, pavarësisht llojit apo gjinisë muzikore.

Mësimi 1: MUZIKA BAROK

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të njihen me kushtet historiko-shoqërore gjatë së cilës lindi dhe u

zhvillua muzika barok. - të përshkruajnë zhvillimin e operës në shek. XVII-XVIII,

përfaqësuesit e saj, s dhe gjinitë që u lëvruan. - të diskutojnë mbi përshkrimin e mënyrës me mjete muzikore.

Struktura e mësimit:

E Brainstorming 5 min

R Bashkëbisedim/ditari dypjesësh 25 min

R Dëgjim muzikor: 15 min

Burimet: Mjetet e punës: Teksti bazë, Artet 10, Materiale nga interneti, CD me koncertin e parë “Pranvera”, të Stinëve të vitit të Vivaldit.

Evokimi i mësimit: Brainstorming (stuhi mendimesh) Mësuesja shkruan në dërrasën e zezë fjalën “Barok” dhe me mendimet e nxë-

nësve plotëson skemën “stuhi mendimi”.

Realizimi i kuptimit: Bashkëbisedim/ ditari dypjesësh Mësuesja u shpjegon nxënësve se muzika është një ndër artet më të vjetra të

shoqërisë njerëzore, së bashku me kërcimin dhe poezinë. Epoka e madhe historike

28

muzikore që erdhi pas Rilindjes dhe që përfshin përafërsisht vitet 1600-1750 u quajt barok. Kjo fjalë, me origjinë portugeze (baroque), u përdor për herë të parë rreth vitit 1750 në mënyrë përçmuese, ndërsa në kritikën e artit të shek. XIX shërbeu për të karakterizuar prirjet pompoze dhe dekorative të pikturës dhe arkitekturës së shek. XVII. Në fillim të shek. XX, termi barok kaloi nga kritika e artit në muzikë, duke përcaktuar një periudhë të veçantë historike.

Mësuesja për të realizuar kuptimin e këtij mësimi hedh pyetje në klasë, si: - Cili qytet pati peshën kryesore në zhvillimin e muzikës së kësaj periudhe? Në

sa drejtime u zhvillua muzika në pikëpamjen stilistike? Cilat ishin gjinitë kryesore që u zhvilluan? Cilët ishin përfaqësuesit e saj më tipikë? Ç’të reja sollën ata?

E rëndësishme në këtë mësim është të kuptohet se cilat ishin karakteristikat e muzikës gjatë periudhës së Barokut, përfaqësuesit e saj.

Nxënësit lexojnë materialin e tekstit, bëjnë plotësimet duke u nisur nga përvoja e tyre dhe më pas nxjerrin konkluzionet, të cilat i shkruajnë në dërrasën e zezë.

Një nxënës shkruan në dërrasën e zezë përfaqësuesit e operës në shek. XVII-XVIII.

Opera në shek. XVII-XVIIIPërfaqësuesit Risia që solli Vepra Klaudio Monteverdi (1567-1643) E përcaktoi operës si gjini

muzikore-dramatike“Orfeu”, “Kthimi i Uliksit”, “Kurorëzimi i Popesë”

Alesandro Skarlati (1660-1725) profilizoi më tej format operistike, si: aria, recitativi dhe ansamblet

Xhovani Batista Pergolezi (1710-1736)

shënon fillimet e operës komike italiane

“Shërbëtorja zonjë”

Zhan Baptist Lyli (1632-1687) i dha operës përmasa gjigante

Henri Persëll (1659-1695). Kompozoi muzikë për teatër Didona dhe Enea

Reflektim i mësimit: Dëgjim muzikor:Pasi të dëgjoni në CD koncertin e parë “Pranvera”, të Stinëve të vitit të Vivaldit dhe

të njiheni me programin e tij, diskutoni bashkërisht mbi mënyrën sesi përshkruhet natyra me mjete muzikore instrumentale.

Detyrë: Hidhni në fletore ndjenjat që ju krijohen gjatë dëgjimit të pjesës muzikore “Pranvera”

të Vivaldit.

29

Mësimi 2: Klasicizmi dhe burimet e muzikës klasike

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të shpjegojnë demokratizimin e jetës muzikore të shek. XVIII; - të përcaktojnë se si lindi muzika simfonike dhe cilat ishin

karakteristikat e saj. - të argumentojnë dallimin midis orkestrave të periudhës barok

dhe orkestrës simfonike të shek. XVIII.

Struktura e mësimit:

E Brainstorming 5 min R Bashkëbisedim/ditari

dypjesësh/Leximi zinxhir 25 min

R Dëgjim muzikor 15 min

Burimet: Mjetet e punës: Teksti bazë, Artet 10, Materiale nga interneti, CD me arien e Orfeut.

Evokimi i mësimit: Brainstorming (stuhi mendimesh) Mësuesja shkruan në dërrasën e zezë fjalën “Iluminizëm” dhe me mendimet e

nxënësve plotëson skemën “stuhi mendimi”.

Detyrë: Ndjenjat që ju ngjallen gjatë dëgjimit të kësaj muzike hidhini në një ese të shkurtër.

Reflektimi i kuptimit: Dëgjim muzikorDëgjoni në CD arien e Orfeut “Çfarë do të bëj unë pa Euridiçen?” nga opera “Orfeu”.

Duke mbajtur parasysh se në tekstin e aries shprehet dhimbja e Orfeut për humbjen e Euridiçes, flisni për transmetimin e kësaj ndjenje në muzikë.

30

Mësimi 3: Shkolla klasike vjeneze: Hajden, Moxart, Bethoven

Struktura e mësimit:

E Parashikimi me terma paraprakë 5 min R Të nxënit në bashkëpunim 30 min R Dëgjim muzikor 10 min

Burimet: Mjetet e punësTeksti bazë, Artet 10 Materiale nga interneti; CD me kohën I të Simfonisë Nr. 40 në Sol

minor të Moxartit dhe kohën I të Simfonisë Nr. 5 të Bethovenit.

Evokim: Parashikimi me terma paraprakë Mësuesja shkuan në dërrasën e zezë emrat e tre muzikantëve të mëdhenj:

Hajne, Moxart, Bethoven. Nxënësit bëjnë lidhjen që ekziston midis tyre dhe shprehin mendimin e tyre shkurtimisht rreth figurës së tyre.

Realizmi i kuptimit: Të nxënët në bashkëpunimMësuesja bën një prezantim të temës së re dhe e ndan klasën në tre grupe. Grupi i parë, i quajtur Hajne do të grumbullojë të dhëna rreth figurës dhe

krijimtarisë së tij; Grupi i dytë, i quajtur Moxart do të grumbullojë të dhëna rreth figurës dhe

krijimtarisë së tij;Grupi i tretë, i quajtur Bethoven do të grumbullojë të dhëna rreth figurës dhe

krijimtarisë së tij.

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të njihen me shkollën klasike vjeneze dhe përfaqësuesit e saj: Hajden,

Moxart, Bethoven. - të përcaktojnë se ç’të reja solli në muzikë Hajdeni, Moxarti, Bethoveni. - të analizojnë kushtet historiko-shoqërore të cilat përcaktuan

individualitetin artistik të secilit prej përfaqësuesve të shkollës klasike vjeneze?

Foto: Jozef Hajden. Moxart, Bethoven

31

Secili grup është përgatitur rreth kësaj teme, duke kërkuar informacione, kuriozitete rreth muzikantit që përfaqëson. Përfaqësuesit e secilit grup flasin me radhë për informacionet që kanë mbledhur për secilin dhe shkruajnë në dërrasën e zezë përfundimin në të cilin kanë arritur.

Mësuesja pasi i dëgjon të gjitha mendimet që paraqet grupi jep informacion të ri ose sqaron konceptet e paqarta.

Jozef Hajdeni (1732-1809)

Volfgang Amadesus Moxarti (1756-1792)

Ludvig van Bethoveni (1770-1827)

Hajdeni “Babai i simfonisë” shkroi me qindra krijime: opera, oratore, simfoni, koncerte, kuartete harqesh, sonata etj. Nga Universiteti i Oksfordit iu dha titulli “Doktor i muzikës”. Ai përsosi gjinitë dhe format klasike, kryesisht ato instrumentale; çliroi simfoninë nga stili galant i oborrit, përcaktoi formën standarde të simfonisë klasike, me katër kohë në kontrast mes tyre. Këtë parim e ndoqi edhe në sonatat për piano (me tre kohë) dhe kuartetet e harqeve (me katër kohë). Kulmet si kompozitor simfonist, i arriti me gjashtë Simfonitë londineze.

Moxarti krijoi rreth 600 vepra të të gjitha gjinive. Kompozoi 12 opera, të cilat përfaqësojnë të gjitha tipat operistike të kohës: operën buffa (Rrëmbimi nga saraj, Dasma e Figaros etj.), operën seria (Idomeneu) operën komiko-dramatike (Don Zhuan) dhe zingshpilin tradicional gjerman (Flauti magjik etj). Moxarti cilësohet si një prej melodistëve më të shquar të të gjitha kohërave. Përbërja e melodive të Moxartit u ngrit mbi bazën e përgjithësimit të veçorive të stilit vokal dhe atij instrumental.

Bethoveni ishte pjellë e epokës së përmbysjes së madhe, e cila u ngjiz gjatë gjithë shek. XVIII dhe shpërtheu me Revolucionin Francez. Krijimtaria e tij u mbështet në traditat, gjinitë dhe stilet klasike, por në sajë të rrethanave jashtë muzikore dhe forcës së gjenisë së tij, ai e transformoi këtë trashëgimi dhe u bë burimi i shumë prurjeve, karakteristike të periudhës romantike. Përmasat e veprave të Bethovenit janë shumë më të mëdha se ato të paraardhësve të tij. Krijimtaria muzikore e tij ndahet në tre periudha.

Reflektimi i kuptimit: Dëgjim muzikor:Dëgjoni në CD kohën I të Simfonisë Nr. 40 në Sol minor të Moxartit dhe kohën I

të Simfonisë Nr. 5 të Bethovenit. Formuloni mendimet tuaja rreth individualitetit të secilit kompozitor dhe të dallimeve midis muzikës së tyre.

Mësimi 9. Test për vetëkontroll Përgjigjet e testit në fund “Historia e muzikës”

1. Opera “Didona dhe Enea” u shkrua nga: c) Henri Persëll;2. Gjinia e sonatës për violinë në shek. XVII u zhvillua më shumë në qytetin e: b) Bolonjës;3. Pjesa më e madhe e veprave instrumentale të Bahut është shkruar për: d) organo. 4. Instrumenti i pianos u përdor për herë të parë si instrument koncertal nga: c) Johan Kristian Bahu;

32

5. Numri i Orkestrës simfonike përmban: b) 4 sektorë instrumentesh;6. Roli i Shkollës klasike vjeneze ka të bëjë me: c) formimin e një metode të kompozimit muzikor;7. Në simfoninë klasike të Hajdenit vallja përdoret në kohën c) të tretë;8. Mesha solemne është kompozuar nga: d) Ludvig van Bethoven. 9. Gjinia që Shopeni mori nga muzika barok ishte: a) preludi;10. Tre autorët e njohur si reformatorë të operës janë: b) Monteverdi, Gluku, Vagneri;11. Stravinski futi në muzikën e tij elemente të: c) xhazit;

33

Pjesa III. Historia e kërcimit Kjo linjë do të njohë nxënësit me etapat e para të lindjes së baletit si një disiplinë

e artit skenik dhe me reformat e para që u ndërmorën për ta evidentuar baletin si një zhanër serioz. Përmes studimit të kësaj linje, përveç zhvillimit të baletit, formave të tjera të kërcimit, si edhe veprave më të arrira të disa përfaqësuesve kryesorë, nxënësit do të kuptojnë më mirë zhvillimin e këtij arti në kontekstin historik, shoqëror dhe kulturor të vendit ku ato kanë lindur dhe janë zhvilluar. Gjithashtu, nxënësit do të njihen me zhvillimin e baletit romantik, përfaqësuesit e baletit Rus gjatë shekullit XIX - XX, si dhe baletet e para simfonike. Përmes studimit të kësaj linje ata do të njihen edhe me zhvillimin e kërcimit modern që i përket shek. XX, duke prekur kërcimet dhe rrymat më kryesore të zhvillimit të kërcimit modern, duke përcaktuar vlerat artistike përmes autorëve kryesorë që i krijuan si dhe kërcimtarëve që u dhanë jetë.

Mësimi 3. Baleti rus

Në përfundim të mësimit do të jeni të aftë: - të tregoni se ç’përfaqëson baleti rus; - të renditni përfaqësuesit dhe krijimet më të spikatura të baletit rus; - të përshkruani se si ndikoi zhvillimi i muzikës dhe i letërsisë në baletin romantik.

Struktura e mësimit: E Parashikimi me terma paraprakë 5 min

R Kllaster 15 min

R Interpretim dhe analizë 25 min

Burimet: Mjetet e punës: Teksti bazë, Artet 10, Materiale nga interneti.

Evokimi: Parashikimi me terma paraprakë Mësuesja shkruan në dërrasën e zezë termat: Marius Petipa – francez - Teatrin Imperial i Shën PetërsburgutNë bazë të këtyre tre termave, nxënësit krijojnë një shkrim me 10-12 fjali, ku

tregojnë lidhjen midis tyre.

Realizimi i kuptimit (Kllaster) Mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe u shpjegon të lexojnë tekstin, duke

vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:

(kontrollo) + (plus) - (minus) ? (pikëpyetje)

34

Nxënësit do të plotësojnë ndarjen e parë të tabelës me njohuritë që kanë për zhvillimin e baletit në Rusi, tiparet dhe të veçantat e tij; në ndarjen e dytë do të vendosin informacionin e ri që mësuan nga teksti; në ndarjen e tretë do të vendosin shënimet për ato gjëra që dalin ndryshe në tekst nga ato që dinin; në ndarjen e fundit do të shkruajnë pyetje ose kërkesa për sqarim të mëtejshëm.

Puna e kryer në grup: konsultohet me grupin, më pas dalin me një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu futet edhe mësuesi, i cili mund të japë informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.

Kjo teknikë shmang monotoninë dhe pasivitetin e orës së mësimit.

Reflektimi i kuptimit: Interpretimi i baletit “Arrëthyesi”Në këtë fazë mësuesja i përgatit nxënësit që të analizojnë një nga baletet e vëna

në skenë nga Petipa. Ai mund të jetë “Arrëthyesit” ose çdo balet tjetër që ju do ta donit ta analizonit. Nxënëist kanë për detyrë të tregojnë subjektin e baletit, kohën kur është vënë në skenë dhe gjithë stafin që ka bërë të mundur realizimin e saj.

Subjekti i “Arrëthyesit”“Arrëthyesi” është një balet klasik me

dy akte. Akti i parë fillon në mjedisin e një shtëpie të pasur, asaj të Norinbegasit, i cili me të shoqen dhe dy fëmijët, Klara dhe Fritzi, po mbarojnë përgatitjen e pemës së krishtlindjes. Në fakt, më pas do të fillojë një festë e madhe, që vazhdon me ndezjen e dritave të pemës së krishtlindjeve nga një grup fëmijësh kuriozë. Midis shumë dhuratave është dhe ajo e Droselmajerit, një personazh i çuditshëm, me një mbulesë në syrin e majtë, i cili ka sjellë me vete edhe kukullat Arlekino e Kolombina. Gjithashtu ai ka sjellë edhe një arrëthyes në formën e një ushtari për Klarën. I vëllai, i ledhatuar, ia prish të motrës arrëthyesen dhe ia hedh përtokë, por Droselmajeri e merr dhe e rregullon përsëri, duke e ngushëlluar vajzën. Pasi fëmijët kanë luajtur, dërgohen për të fjetur. Klarën e zë gjumi në një poltron me arrëthyesen në prehër. Dhoma ku ndodhet pema e krishtlindjeve merr përmasa të mëdha në ëndrrën e Klarës. Një turmë minjsh hyjnë dhe ndjekin Klarën që e mbron arrëthyesi i saj, i cili duke u shpirtëzuar, papritur bashkohet me të në luftë së bashku me një ushtri ushtarësh të vegjël. Kur arrëthyesi dhe mbreti i minjve qëndrojnë të vetëm në fushën e betejës përballë njëri-tjetrit për të dyluftuar, do të jetë pantofla e Klarës që do ta vrasë armikun. Në këtë moment arrëthyesi kthehet në një princ të bukur dhe së bashku me Klarën shkojnë në kështjellën e ëmbëlsirave.

Pikërisht këtu fillon akti i dytë.Në të kërcejnë të gjitha ëmbëlsirat që fëmijët kanë qejf dhe me valsin e luleve

arrihet kulminacioni i festës së tyre dhe i baletit gjithashtu. Në fund të këtij kërcimi

35

në skenë shfaqet një slitë e cila e risjell Klarën në realitet. Tani vajza është ende në gjumë me arrëthyesin e saj në prehër.

Detyrë: Përshtypjet tuaja mbi baletin “Arrëthyesit” hidhini në fletore në trajtën e një eseje.

Mësimi 6. Përsëritje Analiza e Baletit “Zhizel”

Pasi nxënësit nën drejtimin e mësueses bëjnë përsëritjen e koncepteve dhe ngjarjeve kryesore të historisë së kërcimit, analizojnë baletin “Zhizel”.

Së pari nxënësit shohin shfaqjen në monitor.Së dyti përshkruajnë subjektin e baletit;Së treti analizojnë elementet koreografikë; Së katërti gjejnë mesazhin që përcjell ky balet; Së pesti bëjnë komentet e tyre rreth tij. Mësuesja i drejton ata që të ndjekin hap pas hapi analizën e kësaj pjese.

Më poshtë po japim shkurtimisht subjektin dhe krijuesit e këtij baleti: “Zhizel” është një balet klasiko-romantik me dy akte. Ai u shfaq për herë të parë më 28 qershor 1841 në operën e Parisit me interpretues

Karlota Grisi dhe Lusien Petipa. Libreti i baletit u shkrua nga Gotier, i frymëzuar nga një legjendë, marrë nga

poeti gjerman Hajne, që tregon për nuset e reja të vdekura para dasmës dhe të transformuara në qenie të bardha.

Koreografinë e baletit e krijuan Zhyl Pero dhe Zhan Korali dhe muzikën e Adolf Çarls Adam.

Akti i parë hapet me një kërcim humoristik, ku fshatarët festojnë vjeljen. Zhizelit i vardiset një djalë, të cilin ajo e pandeh si fshatar. Vetëm roja i fshatit, të cilin ajo e refuzon vazhdimisht, dyshon në identitetin e fshatarit. Por Zhizel është shumë e lumtur dhe e shkujdesur për gjithçka, ndonëse nëna e saj i ka folur për vajza që kanë kërcyer shumë para se të martohen dhe kanë vdekur para dasme. Me mbërritjen e Batildës, e fejuara e Dukës, fshatari nuk e fsheh më identitetin e tij të maskuar, por heq maskën dhe shfaqet si Duka i vërtetë, Albreht. Zhizel, e tradhtuar në dashuri, çmendet dhe vdes.

Në aktin e dytë skena është vendosur në pyll, ku jetojnë uillis, që drejtohen nga Myrta. Albrehti me ndërgjegje të vrarë shkon të shtrihet mbi varrin e Zhizelit. Atje arrin edhe Hansi (roja i fshatit) të cilin Myrta e dënon me vdekje. Ndërsa Albrehti i mbrojtur nga dashuria kristiane e Zhizelit, që ndërkohë e ka falur, arrin të mbijetojë duke kërcyer pa pushim me shpirtin e të dashurës derisa vjen agimi, ku mallkimi i uillis, drejtuar nga Myrta, shuhet.

Në baletin “Zhizel” dominojnë dy role kryesore që bëjnë pjesë në repertorin e skalitur të baletit klasiko-romantik:

36

1. Fshatarja Zhizel, e cila flijohet në emër të dashurisë së saj;2. Albrehti, i dashuri tradhtar.

- Nxënësit: a) duhet të përcaktojnë se cilët kanë qenë balerinët që e kanë interpretuar këtë

balet; b) duhet të gjejnë informacion se kur dhe nga kush është vënë në skenën

shqiptare ky balet. c) të analizojnë elementet koreografike që do të shohin në video apo Cd; d) të japin vlerësimin e tyre për baletin e shfaqur. e) më të talentuar në këtë fushë improvizojnë pjesë nga baleti në klasë.

Mësimi 7. Test për vetëkontrollPërgjigjet e testit në fund të linjës “Historia e kërcimit” 1. Në shek. XVII (1661): a) u themelua Akademia Mbretërore e Dansit në Paris; 2. Kërcimi veprues u krijua nga: c) Zhan Zhorzh Nover; 3. Viti i fillimit të baletit romantik mbahet: c) 1833; 4. “Don Kishoti” i parket baletit: c) romantik; 5. Isidora Dankan themeloi: a) dansin e lirë; 6. _________________hoqi të gjitha llojet e papuçeve dhe getave. b) Isadora dankan; 7. Marta Gram për reformat e ndërmarra ngjan me: c) me të dy; 8. Në grupimin “Lëvizja e Evropës Qendrore” bëjnë pjesë: d) Vigman, Zhos dhe Laban.

37

Pjesa IV. Historia e teatrit Përveç njohjes me etapat kryesore të zhvillimit të teatrit në periudhën e klas-

icizmit deri në ditët tona, vazhdimi i studimit të historisë së teatrit botëror në klasën e 12të përcakton ndikimet dhe karakteristikat e tij historike, shoqërore dhe artistike në këto periudha. Paralelisht, përmes njohjes së zhvillimit historik të teatrit, nxënësit do të studiojnë zhvillimin e elementeve kryesore që përbëjnë teatrin, zhvillimin e dramës, të skenës, të artit të aktorit etj. Kjo linjë kërkon edhe thellimin e qëndrimit kritik nëpërmjet kryerjes së disa detyrave të thjeshta, si: p.sh.: analizën e një vepre mjaft të shquar dramaturgjike dhe më përfaqësuese të dramaturgjisë botërore në periudhat e lartpërmendura. Këto aktivitete do të bëjnë që nxënësi të rrisë interesin për artin e teatrit, interes nëpërmjet të cilit nxënësi të mësojë aspekte të tilla si: njohja e vetvetes dhe e të tjerëve, fryma e bashkëpunimit dhe fryma demokratike, aspekte që i edukon shumë mirë arti i teatrit.

Mësimi 1: TEATRI I KLASICIZMIT

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të përshkruajnë teatrin e klasicizmit dhe parimet e tij estetike; - të tregojnë risitë që sollën në këtë teatër Pjer Korneji, Zhan Rasini dhe Molieri;- të analizojnë figurën dhe krijimtarinë e Molierit, si përfaqësuesi më i madh i

teatrit të klasicizmit.

Struktura e mësimit:

E Brainstorming 5 min R Grupet e ekspertëve 25 min R Interpretim dhe ese 15 min

Mjetet e punës: teksti bazë, materiale të ndryshme nga interneti, literaturë shtesë, shkumësa me ngjyra, foto ilustruese për mësimin etj.

Evokim: BrainstormingMësuesja shkruan në dërrasë fjalën “klasicizëm” dhe nxënësit shprehin

mendimet e tyre për atë që dinë rreth tij.

Realizimi i kuptimit: Grupet e ekspertëve Me anë të kësaj teknike ndërthuren një seri metodash, si: paneli, debati,

simpoziumi, tavolina e rrumbullakët, forumi, juria etj. Me anë të këtyre teknikave nxënësit mund të prezantojnë idetë, opinionet, informacionet dhe të shprehin pikëpamjet e tyre nga këndvështrime të ndryshme.

Ata mund të interpretojnë parimet bazë të klasicizmit, duke i shoqëruar edhe me shembuj veprash dhe autorësh, apo duke u bazuar në veprat që kanë studiuar në lëndën e letërsisë.

38

Gjithashtu, nëpërmjet informacionit bazë të dhënë në tekst, por edhe të materialeve të gjetura nga vetë nxënësit ata do të arrijnë të shpjegojnë pse teatri i Molierit ishte komunikues dhe pranë publikut do të tregojnë gjithashtu edhe risitë që solli Korneji dhe Rasini në teatrin e klasicizmit.

Në përfundim të kësaj faze nxënësit plotësojnë tebelën e mëposhtme me karakteristikat e tre përfaqësuesve të këtij arti.

Teatri i klasicizmit Pjer Korneji(1606-1684) Zhan Rasini (1639-1699) Molieri (1622-1673)

Tragjeditë “Sidi”, “Horaci”, “Vdekja e Pompeut”, “Herakliu”. Përmes

Shkroi tragjeditë “Andromaka”, “Fedra”, “Ifigjenia“, “Hipoliti“, “Ester”.

komeditë “Tartufi”, “Don Zhuani”, “Mizantropi”, “Kopraci”, “Borgjezi fisnik”, “I sëmuri imagjinar”, “Shkolla e grave”, “Mjek me përdhuni”

Reflektimi i kuptimit: Analizë Analizoni “Kopracin” e Molierit, duke u bazuar në: llojin e skenës, artin e aktorit

dhe regjisorit, teknikat skenike etj., duke u bazuar edhe në njohuritë që keni marrë në lëndën e “Historisë së artit 10, 11”. Mësimi

Mësimi 2. TEATRI ILUMINIST

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të tregojnë cilat janë karakteristikat e teatrit iluminist dhe

përfaqësuesit e tij; - të përshkruajnë tiparet e teatrit iluminist në Angli, Francë, Gjermani,

Itali; - të krahasojnë zhvillimet e teatrit në vendet e ndryshme dhe të jepni

tiparet që karakterizonte secilën.

Struktura e mësimit:

E Diskutim 10 min R INSERT 25 min R Kllaster 10 min

Mjetet e punës: teksti bazë, materiale të gjetura nga interneti, literaturë shtesë, pamje nga përfaqësuesit e teatrit iluminist etj.

39

Evokim: Diskutim Mësuesja bën një prezantim të shkurtër të mësimit, dhe të çështjeve kryesore që

do të trajtohen në këtë mësim. Nxënësit diskutojnë për atë çka dinë rreth revolucionit anglez, atij borgjez francez, epokës së Bonopartit, duke u bazuar në njohuritë e marra në lëndën e historisë.

Gjithashtu, ata komentojnë edhe thënien e njohur “Liri, barazi, vëllazëri” dhe si ndikoi ajo te artet, e veçanërisht te teatri.

Realizimi i kuptimit: INSERT Mësuesja/i e ndan klasën në grupe dyshe dhe u shpjegon të lexojnë tekstin,

duke vendosur shenjat në tabelën e mëposhtme:

(Kontrolloni) nëse diçka që lexoni pohon atë që dini

+ (plus) nëse një pjesë e informacionit është e re për ju.

- (minus) nëse një ose disa informacione janë ndryshe nga ajo që dini

? (pikëpyetje) nëse ka informacion që është i paqartë për ju.

Puna e kryer në grup, konsultohet me grupin dhe dalin me një përfaqësues që lexon punën e bërë. Këtu është vendi që mësuesi të paraqesë informacionin e ri ose të sqarojë konceptet e paqarta.

Reflektimi i kuptimit: Kllaster Nxënësit pasi kanë punuar në grupe plotësojnë edhe tabelën e mëposhtme me

përfaqësuesit kryesorë dhe veprat e tyre. Tabelën e plotësojnë nxënësit.

Teatri në Angli Teatri në Francë Teatri në Gjermani Teatri në Itali

Dramaturgët: Xhorxh Lilo (“Tregtari i Londrës”, “Vesi fatal”); Eduard Mur (“Bixhozçinjtë”), Xhon Gej (“Opera e të varfërve”, Bertold Brehti me “Opera për tre grosh”); Riçard Sheridan (1751-1816) dramaturgu më i madh anglez i shek. XVIII (“Rivalët”, “Shkolla e shpifjeve”, “Kritiku”)

Volteri (1694-1778), “Edipi”, “Zaira”, “Bruti”, “Muhameti, ose fanatizmi”, “Meropi”, “Semiramis”, “Tankred” etj. Deni Didëro (1713-1784) traktatet për teatrin “Paradoksi i aktorit” dhe “Fjalë për poezinë dramatike”, (“Bijtë natyralë” dhe “Babai i familjes”). Bomarshe (1732-1799). “Berberi i Seviljes” dhe “Martesa e Figaros”

Gothold Efraim Lesingun (1729-1781), dramat “Mis Sara Samson”, “Fati i ushtarit”, “Natani i urtë” dhe më e bukura syresh “Emilia Galoti”,

Karlo Goldoni (1707-1793). Themelues i komedisë letrare italiane. “Zonja e bujtinës” “Shërbëtori i dy zotërinjve” sjell në skenë situata gazmore e tipa të gjallë. “Kujtimet”, i shkruar në Paris, ishte traktati i tij teorik estetik mbi teatrin dhe komedinë. Viktorio Alfieri me tragjeditë “Virgjinia”, “Dy Brutët”, “Filipi”, “Axhidi”

40

Mësimi 3: TEATRI DHE DRAMA ROMANTIKE

Detyrë: - Vini në skenë një pjesë nga “Berberi i Seviljes”. Cilët elemente do të spikasnit më

tepër?

Në përfundim të mësimit nxënësit do të jenë të aftë: - të tregojnë ç’është romantizmi dhe si lindi. - të përshkruajnë karakteristikat e teatrit në Evropë. - të analizojnë tiparet e dramës romantike në Evropë.

Struktura e mësimit:E Brainstorming 5 min R Ditari dypjesësh 30 min R Ese 10 min

Mjetet e punës: Libri i nxënësit, materiale të gjetura nga interneti, shkumësa me ngjyra etj.

Evokim: BrainstormingMësuesja shkruan në dërrasën e zezë termin Romantizëm. Nxënësit thonë

mendimin e tyre, ndërsa njëri prej tyre shkruan në dërrasën e zezë.

RomantizëmRomantizëm Lindi në Gjermani

1799

Realizimi i kuptimit: Ditari dypjesësh Nxënësit reflektojnë ndaj asaj që lexojnë dhe më pas duke zgjedhur një fragment

shprehen pro ose kundër tij, shtojnë diçka nga përvoja e tyre ose formulojnë pyetje. Ata duhet të jenë të kujdesshëm të tregojnë risitë që sollën në teatër Bajroni, Persi Bishi Shelli, Viktor Hygo, Volfgang Gëte, Frederik Shiler, Aleksandër Gribojedov.

Në përfundim të mësimit, konkluzionet që nxënësit do të nxjerrin do të hidhen në tabelën e mëposhtme:

41

Xhorxh Gordon Bajron

Persi Bishi Shelli

Viktor Hygo Volfgang Gëte Aleksandër Gribojedov

Frederik Shiler

Mësimi 8. Test për vetëkontroll Përgjigjet e testit në fund të pjesës 4

1. “Arti poetik” i Bualoit ishte:

a) traktati ku u formuluan parimet estetike themelore të teatrit klasik;

2. Pjer Korneji, Zhan Rasini dhe Molieri:

b) janë përfaqësues të teatrit të klasicizmit;

3. Drama si gjini letrare u krijua nga: c) Bomarshe dhe Didëro; 4. Ku lindi romantizmi? c) Në Gjermani; 5. Cila ishte parulla filozofike e Lesingut?

b) Arsyeja mbi gjithçka;

6. Personazhet e cilit autor mbyten nga atmosfera sociale, meskiniteti dhe kotësia; nuk gjejnë dot rrugëdalje, vuajnë ndershmërinë e tyre dhe pandershmërinë e të tjerëve.

c) Anton Pavloviç Çehovit;

7. Mungesa e komunikimit shfaqet si parim për të thënë se njerëzit shpesh flasin me njëri-tjetrin, por nuk merren vesh.

d) në teatrin e absurdit.

Reflektimi i kuptimit: Ese Shkruani një ese për një nga veprat e romantizmit që ju ka lënë më shumë mbresë.

42

Autorët e përmendur në këtë tekst

Arti pamor: Emri në origjinal Shqipërimi Arti Barok: - Francesco Borromini

- Gian Lorenzo Bernini (skulptor) - Michelangelo da Caravaggio (piktor) - Peter Paul Rubens (piktor) - Rembrandt van Rijn (piktor) - Jan Vermeer (piktor); - Diego Velazquez (piktor) - Antonie van Dyck (piktor)

Françesko Borromini Xhan Lorenco Bernini Mikelanxhelo da Karavaxhio Piter Paul RubensRembrand van Rijn Johanes VermerDiego VelaskezAnton van Dyk

Arti Rokoko: - Antoine Watteau (piktor) - Giovanni Battista Tiepolo (piktor)

Anton VatoXhambatista Tiepolo

Arti i neoklasicizmit: - Jacques Louis David (piktor) - Jean-Auguste-Dominique Ingres (piktor)

Luis Devid Zhan Domenik Enger

Arti i romantizmit: - Eugene Delacroix (piktor) - William Turner (piktor) - Francisco Goya (piktor)

Wzhen DelakruaUilliam TërnerFransisko Goja

Arti i realizmit: - Gustave Courbet (piktor) - Honore Daumier (piktor)

Gustav KurbeHonore Domie

Impresionizmi:

- Edouard Manet - Claude Monet - Pierre Auguste Renoir - Edgar Degas - Auguste Rodin - Henri de Toulouse Lautrec

Eduard ManeKlod Monet Pierr Ogust RenuarEdgar Degas Ogust Rodin Henri de Lutrec

Postimpresionizmi: - Paul Cezanne

- Vincent van Gogh

- Paul Gogen

Pol SezanVinsent van GogPol Gogen

Lëvizjet artistike shek XX Fovistët:

- Henri Matisse Henri Matis

Ekspresionizmi: - Edvard Munch - Ernest Ludëig Kirchner - Egon Schiele

Eduard MunkErns Ludvig KirshnerEgon Shile

Abstraksionizmi: - Wasilij Kandinsky Vasili Kandinski

43

Kubizmi: - Pablo Picasso - Georges Braque

Pablo Pikaso Zhorzh Brak

Futurizmi: - Giacomo Balla - Fortunato Depero

Xhakomo Bala Fortunato Depero

Arti Evropian dhe Amerikan. Dadaizmi:

- Tristan Tzara - Francis Picabia - Marcel Duchamp

Tristian Cara

Fransis Pikabia

Marsel DyshampSurrealizmi: - Andre Breton

- Joan Miro - Salvador Dali

Andre Breton Joan miro Salvadore Dali

Pop arti: - Roy Lichtenstein - Andy Warhol

Roi LihtenshtajnEndi Uwrhol

MuzikaBarok - Johan S. Bach

- Antonio Vivaldi - Claudio Monteverdi - Henry Purcell - Alessandro Scarlatti - Arcangelo Corelli - Domenico Scarlatt - Johann Sebastian Bach

Johan Sebastian BahAntonio Vivaldi Klaudio Monteverdi Henri Persëll Alesandro Skarlati Arkanx-helo Koreli Domeniko Skarlati Johan Sebastian Bah

Klasike - Jozef Hajden - Ëolfgang Amadeus Mozart - Ludvig Van Beethoven - Christoph Willibald Gluck - Luigi Boccherini

Jozef HajdenVolfgang Amadeus MoxartLudvig van Bethoven Kristof Vilibald Gluk Luixhi Bokerini