Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
EDUKACYJNY DODÔWK DO „PÒMERANII”, NR 5 (77), MÔJ 2014
WËDANIÉ ÙDËTKÒWIONÉ PRZEZ MINYSTRA
ADMINISTRACJI I CYFRIZACJI
INAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
Historiô Eùropejsczi Ùnii i nasz w ni môl
Alicjô Pioch Starszé klase spòdleczny szkòłë
Céle ùczbëÙczéń:• dowié sã, cowiele lat òdbiwô sãwelowanié do
EùropejsczégòParlamentu,• zapòznô sã zwiadą nt. historicznëch zôczątków
EÙ,• przëpòrządkùjekrajedopòstãpnëchrozszérzwie-
niówskładuEÙ,• òdczëtô infòrmacje z zestôwków iwëzwëskô je
dowëkònaniôpòlétów,• wëszukô brëkòwné wiadła w jinëch zdrojach
wiédzë.
Metodë robòtë• prôcazdërżéniowimtekstã• òdczëtëwaniézestôwkówitabelów• prôcawkarnach• prôcazmùltimedialnymapòmòcama
Didakticzné pòmòcefana EÙ, tekst z historią EÙ, zestôwk 1, 2 i 3 dlôkòżdégòùcznia,fanëùnijnëchkrajówzplacãdowpi-sywaniôpòzwëpaństwa
CYG ÙCZBË
1.Co piãc lat òdbiwô sã welowanié do Eùropejsczégò Parlamentu. Latos taczé welowanié prawie bãdze miało môl. Zapiszë słowno datã tegò welowaniô(25V2014r.).
2.Przeczëtôj wiadła z historii Eùropejsczi Ùnii (EÙ).
FòrmalnopòwstaniéEÙmiałomôl1XI1993rokù.Sta-łotosãnapòspòdlimdonëchczasowëchtrzechfilarów(eùropejsczichwespòlëznów):EùropejscziWespòlëznëWãglaiStalë,EùropejscziWespòlëznëAtomòwiEner-gii, EùropejscziWespòlëznë Gospòdarczi. ZjednaniédokònałosãnamòcëTraktatuzMaastrichtw1992rokù,adożëcégòrëszëłow1993rokù.Wtimcządzedowespòlëznënôleżało12krajów,temùtéżfanaEÙmô12gwiôzdów.
–Zwëskùjącë z pòdónëch niżi zestôwków 2 i 3, wëpiszë w zestôwkù 1 pòzwë 12 państwów, chtërne w sztóce fòrmalnégò pòwstaniô EÙ bëłë ji nôleżnikama.
Zestôwk 1. Kraje przënôleżné do EÙ w 1993 r.
Rok Kraje przënôleżné do EÙ
1993
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”II
STARSZÉ KLASE SPÒDLECZNY SZKÒŁË
3.Zapòznôj sã z infòrmacjama pòkôzónyma w zestôwkù 2.
Zestôwk 2.Kraje przënôleżné do EÙ dzysô
Lp. Pòzwapaństwa Dataprzëstąpieniôdowespòlëznë
1 Aùstriô 1stëcznika1995
2 Belgiô 25strëmiannika1957
3 Bùłgariô 1stëcznika2007
4 Chòrwacjô 1lëpińca2013
5 Cypr 1maja2004
6 Czechë 1maja2004
7 Dëńskô 1stëcznika1973
8 Estoniô 1maja2004
9 Finlandiô 1stëcznika1995
10 Francjô 25strëmiannika1957
11 Grecjô 1stëcznika1981
12 Hiszpaniô 1stëcznika1986
13 Hòlandzkô 25strëmiannika1957
14 Irlandiô 1stëcznika1973
15 Litwa 1maja2004
16 Luksembùrg 25strëmiannika1957
17 Łotwa 1maja2004
18 Malta 1maja2004
19 Niemcë 25strëmiannika1957
20 Pòlskô 1maja2004
21 Pòrtugaliô 1stëcznika1986
22 Rumùniô 1stëcznika2007
23 Słowacjô 1maja2004
24 Słoweniô 1maja2004
25 Szwecjô 1stëcznika1995
26 Wãgrë 1maja2004
27 WiôlgôBritaniô 1stëcznika1973
28 Włochë 25strëmiannika1957
–Na spòdlim wëżi pòkôzónégò zestawieniô spòrządzë statistikã — czedë i jaczé państwa przëstąpiwałë do eùropejsczi wespòlëznë(robòtawkarnach).
Zestôwk 3
Lp. Rok Państwa1 19572 19733 19814 19865 19956 20047 20078 2013
4.Na kònturowi karce Eùropë zamaluj farwama kraje, co przëstąpiwałë do eùropejsczi wespòlëznë:
5.Kòżdémù z krajów na mapie nadôj taczi numer, jaczi òn mô w zestôwkù 2.
–Ten sóm numer i pòzwã państwa wpiszë przë pasowny fanie; wiadła na témã wëzdrzatkù fanów pòstãpnëch krajów nalézë w internece abò encyklopedii.
w1957–mòdrow1973–zelonow1981–czerwònow1986–bruno
w1995–lilewòw2004–żôłtow2007–apfelzynowòw2013–szaro
6.Przëszëkùj doma dlô drëchów z klasë quiz złożony z 12 pëtaniów na temat EÙ; wëzwëskôj wiédzã dobëtą na ti ùczbie.
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË
III
Znanczi Kaszëb, Pòlsczi i Eùropejsczi Ùnii(2 gòdzënë)
Danuta Pioch
Céle ùczbëÙczéń:• dowiésãòspòlëznowëchsprawach, jaczimabãdze
żëłalatosÙniôinaszkrôj,• zapòznôsãzcéchamaPòlscziiKaszëb,• pòznôlegeńdowąhistoriãsparłãczonązgrifã,• òdczëtô infòrmacje ò znaczenim céchù Kaszëb
wspòlëznowimżëcymKaszëbów,• wëkôżesãwiédząòhistoricznyfanieKaszëb,• wëszukô informacje ò symbòlice dwanôsce gwiôz-
dównaùnijnychòrągwi,• pòprawno przëpòrządkùje himnë Ùnii, Pòlsczi
iKaszëb,• naléze pòtrzébné do realizacji ùczbë wiadła
wprzistãpnëchzdrojachwiédzë,• weznieùdzélwdiskùsjiòstolëcëKaszëb.
Metodë robòtë• prôcazdërżéniowimatekstama• analizowaniéprzistãpnëchmateriałów• samòstójnéwëcyganiéswiądów• prôcawkarnach
Didakticzné pòmòcefanë EÙ, Pòlsczi i Kaszëb, tekst z historią grifa, edu-kacyjny zestôwk dlô kòżdégò ùcznia i wikszi plakatdo pòspólnégòwëfùlowaniô, nalepczi z céchã Pòlsczii Kaszëb, kaszëbskô wersjô tekstu „Òda do redotë”,tekstwiérztëMarilëWòlsczi,kartaEùropë
CYG ÙCZBË
1.Latos trafił sã nóm czas welowaniô na przedstôwców Pòlsczi do Eùropejsczégò Parlameńtu, ale téż bãdzemë wë biérelë swòjich môlowëch radnëch, wójtów, bùrméstrów, prezydeńtów, starostów. Tedë sparłãczi nas dejô welowaniô. A przë ti leżnoscë nié jeden rôz bãdzemë ùżiwelë symbòlów Kaszëb, Pòlsczi i Eùropejsczi Ùnii. Zadanim do wëkònaniô je tedë przezdrzec zbiér wszëtczich znanków i zebrac je w fòrmie edukacyjnégò zestôwka.
Tôflatamiałabëwëzdrzectak:
Céch Fana Himn Stolëca
EùropejskôÙniô
Pòlskô
Kaszëbë
2.Na zôczątk ò céchù. Trzeba scwierdzëc, że Ùniô ni mô céchù, ale mają gò Pòlskô i Kaszëbë.
–Rzeczta ò céchù Pòlsczi na spòdlim dorzeszonégò òbrôzka – co nim je, jak wëzdrzi (ùtrwalenié pòzwów dzélówcała ptôcha,wprowadzenié dowëpòwiesców jistni-ków,znankòwników,pòzwówfarwów).
–Pòzakùńczonyòbgôdcecéchjewklejiwónywzestôwkùzpierszégòcwiczënkù,razãzùstanowionymòpisënkã.
3.Swój céch mają téż Kaszëbë. Zdrzącë na malënk, òpiszta swòjima słowama jegò wëzdrzatk.
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË
IV
–Przeczëtôjmë terôzka wiadła ò grifie. Pózni spróbùjemë duńc przëczënë, dlô jaczi òstôł òn wëbróny na céch Kaszëb.
Grif – legeńdowi stwór, w pòłowie rabùszny ptôch,aw pòłowie lew.Mô głowã, sznobel, skrzidła i kraleòrzła,ałapë,srąbiògónlwa.Antikòwi lëdzeùwôżelë,żegrifëpilëjągórówzłota,adzérzników,copróbùjątampòdeńc,pòriwająrazãzkòniama. Lëdze z Pôłniégò wierzëlë, że grifë rozmieją pòrwacnawetka słonia abò miec biôtkã z dzesãc lwamaczëzestoòsłama. Grif to baro zuchterny stwór, jaczémù żódnô mòcni mòże stanąc przékã. Mòże dlôte Pòmòrzé mô gòw swòjim céchù, bòwiele drãdżich czasów strzimałoiżódnanawałagòniezłóma.
–Pòkôżmë na malënkù elementë cała ptôcha i lwa(nazwa-niéwszëtczichprzëùżëcympòznónysłowiznë).
–Ùczniowie òbzérają nalepczi (zwóné téż nôlinkama),na jaczich jewëzdrzatkgrifa.Òpòwiôdają, do czegòònesąwëzwëskiwóné:np.znakòwaniéaùtów,tôflów.
4.Pòstãpną znanką je fana, zwónô téż flagą abò chòrągwią.Nalézta westrzód fanów włôscëwą dlô Ùnii, Pòlsczi i Kaszëb. Wklejta je w pasownëch placach zestôwka.
–Dôj bôczënk! Żelë fanë są taczé, jak te na òbrôzkach, to na trzech masztach mùszą wisëc pòsobicą tak, jak to widzymë òbòk.
–Zapiszta pòzwë farwów kòżdi z fanów, òmówta pòsobicã ùłożeniô kòlorów. Nalézta w internece wiadła ò tim, co òznôczô dwanôsce gwiôzdów na fanie Ùnii.
–Cekawé są téż wiadła ò historiczny fanie Kaszëb. Wëzdrza òna pierwi jak ta niżi:
Mòdło ti fanë przëszëkòwôł Aleksander Majkòwsczi,awëszëłajãjegòsostraFrancëszka.Chòrągewtaflatro-wawKartuzachòbczaszéndzeniówspòlëznëKaszëbów.Pózni bëła ùżiwónô przë pògrzebach zasłużonëchKaszëbów (pierszi rôz przëkriwa trëmã samégò Majkòwsczégòw1938rokùnasmãtôrzuwKartuzach).
5.Wôżnym elementã juwernotë je himn. Mają gò i Kaszëbë, i Pòlskô, i Eùropejsk ò Ùniô. Dzejającë w trzech karnach przëszëkùjta wiadła ò Mazurkù Dąbrowsczégò, chtërnégò aùtorã je J. Wëbicczi (téż Kaszëba), ò Marszu kaszëbsczim H. Derdowsczégò i „Òdze do redotë” L. van Beethovena (czedë pòwstałë słowa, chto na-pisôłmùzykã, jaczémetrummùzyczné reprezentëjekòżdôzpiesniów–wszëtkònôleżiwpisacdozestôw-kazpierszégòcwiczënka).
–Jakno pierszé òdbãdze sã welowanié do Eùropejsczégò Parlameńtu, tedë zaspiéwôjmë ùnijny himn (pò pòlskùipòkaszëbskù).
O, radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól, święta, na twym świętym progu staje nasz natchniony chór.
Jasność twoja wszystko zaćmi,złączy, co rozdzielił los, wszyscy ludzie będą braćmi tam, gdzie twój przemówi głos.
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
ÙCZNIOWIE SPÒDLECZNY SZKÒŁË / SŁOWÔRZK WELOWNIKA
V
Pòdrãczny słowôrzk welownika
Danuta Pioch
adres–adresbezpòstrzédné welowanié–bezpośredniegłosowaniebùrméster–burmistrzcedel do welowaniô–kartadogłosowaniacéch x–znakxchrónienié òsobòwëch pòdôwków–ochronadanychosobowychczasowé pòbëcé–pobyttymczasowydac pòd welowanié–poddaćpodgłosowaniedobëc–wygraćdozdrzelałi–dorosłydokôz juwernotë–dokumenttożsamościdokùment–dokumentdopisanié–dopisaniedowiérny człowiek–mążzaufaniadowód òsobisti–dowódosobistyewidencjô–ewidencjagłosowac procëm kòmùs–głosowaćprzeciwkomuśgłosowac za kògùms–głosowaćnakogośgłosowanié–głosowanieinfòrmacjô–informacjajawnô welacjô–jawnegłosowaniejednomandatowi–jednomandatowyjednostka teritorialny samòrządzënë –jednostkasa-morząduterytorialnegojuwernota –tożsamośćkadencjô–kadencjakalka ksero–kserokopiakandidat–kandydatkòdeks–kodekskrëjamnô welacjô–tajnegłosowaniekrëjamny–tajnykùwerta–kopertamandat–mandatmieszkańc–mieszkaniecniewëzwëskóné cedle–niewykorzystanekartyniewôżny głos–nieważnygłosnôkôz–przepisnôleżnik kòmisji–członekkomisjiòbëwatel–obywatelòbëwatelstwò–obywatelstwoòbjim–obwódòbrëmienié–lokal
Ò redoto, jiskro bògów kwiece Elizejsczich Pól,swiãtô, na twim swiãtim progù stôwô nasz kaszëbsczi chùr.
Widnosc twòja wszëtkò zacmi,sparłãczi, co kawel wzął. Mdą familią wszëtcë lëdze tam dze twój mdze mądri głos.
6.Kòżdô z òmôwiónëch dzys spòlëznów mô téż swojã stolëcã, a nierôz nawetka czile stolëców. Stolëcą EÙ je Bruksela. Pòkôżta na karce Eùropë jã samã i krôj, w jaczim òna leżi. Òpiszta pòłożenié z wëzwëskanim pòzwów czerënków swiata (wzglãdã rozmajitëch jin-szich krajów eùropejsczich). Juwerną robòtã nôleżi wëkònac z ùstanowienim stolëcë Pòlsczi. Wszëtczé wiadła wpisywómë do zestôwka z pierszégò cwiczënka.
–A jak je ze stolëcą Kaszëb? Dowiémë sã tegò z wiérztë Marilë Wòlsczi:
Siedemmiastoddawnakłócisięzesobą,któretoznichjestwszechKaszubgłową:
Gdańsk–miastoliczne,Kartuzy–śliczne,święteWejrowo,Lębork,Bytowo,cnaKościerzynaiPuckperzyna.
–Pòprowadzta diskùsjã ò stolëcë Kaszëb. Chtërno z miast nôbarżi zasługiwô na miono stolëcë i czemù?
7.Na zesemòwanié robòtë sprawdzta, czë w najim zestôwkù są wszëtczé wôżné infòrmacje.(Pòzakùńczenimrobòtëwiészómë gò jakno przëszëkòwóną przez ùczniówpòmòcdidakticzną).
–W nôdgrodã za robòtã wszëtcë dostôwają nalepczizkaszëbsczimgrifãabòminiaturczifanów,żebëmòglëjewëzwëskaczgódnozeswòjąùdbą.
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
SŁOWÔRZK WELOWNIKA
VI
òbrzészk–obowiązekòbserwator –obserwatoròbznôjmienié–zawiadomienieòglowé prawò welacji–powszechnegłosowanieògłos–obwieszczenieògłosk–komunikatòkôzk–legitymacjaòkrãg–okręgòprzéczka–sprzeciw,protestòsądzëwanié–orzekanieòskarga–skargaòsobòwé pòdôwczi–daneosoboweòswiôdczenié–oświadczeniepaczét–pakietPaństwòwô Welownô Kòmisjô–PaństwowaKomisjaWyborczapartiô–partiaparłãcz–koalicjapaszpòrt –paszportpełnomòcnik–pełnomocnikpesel –peselpisadło–długopisplakat–plakatpòdpisënk–podpispòdskôcënk–agitacjaprawò–prawoprawò do welowaniô –prawodogłosowaniaprawò jazdë–prawojazdyprezydent–prezydentprotokół–protokółprowôdnik–przewodniczącyprzedstôwca–przedstawicielprzeńc–przejśćprzesélëzna–przesyłkapùblikacjô–publikacjaregister–rejestrregister welowników–rejestrwyborcówrozpòrządzenié–rozporządzenierozsądzënk–decyzjarozsądzywanié–rozpatrywaniesamòrządzënowi òrgan–organsamorządowysąd–sądsedzba–siedzibaspisënk–ewidencja,spisspòlëznowé prawa–prawapublicznesprôwiac ùrząd–pełnićfunkcjęstracëc–przegraćsztãpel –pieczęćsztrëchnąc–skreślićsztrëchniãcé–skreślenieùdba–postanowienieùdzél –udział
ùlotka–ulotkaùpòważniony–uprawnionyùrna–urnaùrząd–funkcjaùstny–pełnoletniwelacjô–wyborywelowac–głosowaćwelowanié–głosowaniewelowné òbrëmienié–lokalwyborczywelowné prawò–prawowyborczewelowné zéńdzenié–zebraniewyborczewelownica–wyborczyniwelownik–wyborcawelownô biôtka–walkawyborczawelownô cëszô–ciszawyborczawelownô kòmisjô (òkrãgòwô, rejonowô, teritorialnô, òbjimòwô)–komisjawyborcza(okręgowa,rejonowa,terytorialnaiobwodowa)welownô rësznota–kampaniawyborczawelowny–wyborczywelowny cedel–kartawyborczawelowny ùstôw–ordynacjawyborczawelowny zestôwk–listawyborczawelôrz–wyborcawezwa–apelwëbiér–wybórwëbiéranié–głosowaniewëbiérné prawò–prawowyborczewëbiérné przédnictwò–komitetwyborczywëbiérnô rësznota–ruchwyborczywëbiérnô ùrna–urnawyborczawëbiérny ògłos–odezwawyborczawëbiérôcz–wyborcawëbiérôczka–wyborczyniwëbrac–wybraćwëdowiédzô–sondażwëdóny–wydanywielemandatowi –wielomandatowywińdzëna–wynikwniosk–wniosekwójt–wójtwôżnosc–ważnośćwôżny głos–ważnygłoswpisanié–wpisaniewskôza–instrukcjawstecné pòbëcé–pobytstałyzacéchòwac–zaznaczyćzaznaczëc–zaznaczyćzestôw –składzeswiôdczenié–deklaracjazgòda–zgoda
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
PÒWIÔSTKA
VII
NazéwómsãBalbinaiwséwnikùjidãjudoczwiôrtiklasë.Mómsoùdbónéòstacprôwdzëwąpisôrką.Ztileżnoscëùmëslëła jem so zapisëwacwszëtczéwôżné zdarzenia.Jôbëchcadzéńwdzéńpisac,aletomiegwësnoniewiń-dze.Niejednednisãprzikrząidëchtnicksãniedzeje,tejòczimżepisac?Aczasamaprzëtrôfiająsãrzeczëdzywné,smiészné,ùrzasnéinadzwëkòwé.
Mieszkómwniézawiôldżimmiescenadmòrzã.Wi-dzałéjetomòrze,aleresztajusãtakzajimająconieprzed-stôwiô.Jemôłékino,téatrurównaknima,aòwiesołimmiasteczkù to le somòże rojic.Nimò nëchwszëtczichfelówjôlubiãtumieszkac.Czemù?Kòpòprôwdzejinyòrãdzënimóm.Równaknôwôżniészéjeto,żewszkòleinapòdwòrzimjômómwieleDrëchów.
Nie mëslëta, że jô niewiém, że jistniczi pòzéwónépòspòlitimapiszemëmôłą lëtrą.Lenoże jômómswòjepriwatné widzenié wiôldżich i môłëch lëtrów. Terônie mdã òbjasniwa, na czim òno zanôlégô, bò jepòdrobnopòznôta,czëtającëpòsobnédzéletiksąż-czi.Pòwiém le tëli, żewiôlgą lëtrą zapisywómtejistniczi, chtërne òdnôszają sã doòsobów, jaczé znóm. Mëma sãsmiejeipòwiôdô,żejôgwësnoòstónã refòrmatorką òrtografii,to je kògùms, chto pòzmieniwôpisënk.Kòjôdochniechcãniczegòpòzmieniewac.Tojemòjepriwatnéwidzenié,amómdzesczëté,żeto,cojepriwatné,przënôlégôchronic.
Jô lubiã ùżëwac krëjamnëch,egzoticznëch,anawettrudnëchsłowów.Na kùńcu ksążczi jô spòrządzã „Priwatnysłowôrzcëzëchiniéłatwëchsłowów”.Priwat-
ny,coòznôczô,żemój,włôsny.Mdzeònsã jinacziłòdprôwdzëwëchsłowarzówiencyklopediów.Aletodochnikòmùniemdzezôwadą,kòwiednomòżezazdrzecdonëchmądrëchksãgów i sãdoznac, jaczéùjãcé jebarżipasowné.A takw całoscë to jô jemdbë, że sztudéro-wanié encyklopedii i jinëch ksãgów, to zajimającô rézapòkòntinentach i òceanach,nadto jeszwkòsmicznymòbrëmim.Awiele jidzetamnalezccekawëchòdjimkówimalënków!
Balbina z IV BDzél 1. Nazéwóm sã Balbina abò ò ùżiwanim wiôldżi lëtrë
Danuta Stanulewicz
NAJÔ ÙCZBA, NUMER 5 (77), DODÔWK DO „PÒMERANII”
GRAMATIKA
VIII
Słowòbùdowizna znankòwników. Znankòwniczi mòtiwòwóné przez czasniczi
Hana Makùrôt
Systemòwiòpisënkderiwatówznankòwnikòwëchjebarżidrãdżinigleòpisënkpòchódnëchjistników.Nieje letkò wëdzelëc precyzyjno słowòbùdowiznowékategórie,wchtërnëchòbrëmienimdałobësãòpisacwszëtczéznankòwnikòwéfòrmacje,wòsoblëwòscëtéżfòrmacjeòdczasnikòwé.Ztiprzëczënënieòstałëtuwò wëdzeloné òsóbné kategórie, ale òpisënkùdokònywô sã przez wëapartnienié tipicznëchdlô znankòwników mòtiwòwónëch przez czasni-czi fòrmantów. Trzeba téż nadczidnąc, że nierôzznankòwnikmòżemiecdëbeltnąmòtiwacjã–czasnikòwąijistnikòwą.Nôbarżiproduktiwnymfòrmantãwkaszëbsczimjãzëkù,ùrôbiającymòdczasnikòwéfòrmacjeznankòwnikòwé,jesufiks: ny,aòsoblëwibôczënknót jetéżdacnaprzi-rodny dlô kaszëbsczich òdczasnikòwëch pòchódnëchznankòwników sufiks ati, chtëren w pòlaszëzniedoparłãcziwónyjelenododeriwatówòdjistnikòwëch.
Hewò wëapartniwô sã nôslédné sufiksë, za pòmòcąchtërnëchùrôbiôsãznankòwnikòwéfòrmacjetwòrzonéòdczasników:-ny,np.zaradny,òbszcządny,dobëtny,zanôleżny,roz mòwny, pòradny, brëkòwny, òbrobny, przenosny, przëdatny, badérny, ògrzéwny, wësmiéwny, szlachòwny, gnijny, wë chòwny, przechódny, zwënégòwny, przezdrzéwny,ùmòdlewny,zgùbny,przepùstny,jôdny,narëszny,roztopny, wëczuwny,niezaprzéczny,czerowny,òdbiérny,przëjimny,òstrzéżny,przestrzéżny,òżiwny,domëslny,milny,-alny,np.:widzalny, przërównywalny,-elny,np.:czëtelny,-ati,np.:môłczati,pëskati,drapati,-lëwi, np.: pamiãtlëwi, trosklëwi, ùstãplëwi, gadatlëwi,kłótlëwi, òbrazlëwi, rąglëwi, miarzlëwi,płaczlëwi,-ëwi,np.:mscëwi,-owiti,np.:jadowiti, -isti,np.:tonisti,-łi,np.:wëtrzëmałi,òsëwiałi,zdamiałi,òniemiałi,sczôrniałi.
Kaszubskie Bajania to spòlëznowô kampaniô re-alizowónô przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzesze-nié i Radio Gduńsk. Pòwsta òna z mëslą ò dze-cach, żebë ju òd nômłodszich lat pòznôwałë kùlturową spôdkòwiznã Kaszub. Jednym z célów kampanii je pòdniesenié w spòlëznie swiądë tegò, jak wiôldżé znaczenié mô czëtanié dzecóm.