Benjamin HOFF

Te Prosiaczka

R E B I S Ilustrował Ernest H. Shepard Tłumaczył Rafał T. Prinke DOM WYDAWNICZY „REBIS” POZNAŃ 1993 Dla Lan Ts'ai-ho — Niełatwo być odwaŜnym, kiedy jest się tylko Bardzo Małym Zwierzątkiem — powiedział Prosiaczek, lekko pociągając noskiem. Królik, który z wielkim skupieniem zabierał się do pisania, podniósł łebek i powiedział: — Właśnie dlatego, Ŝe jesteś Bardzo Małym Zwierzątkiem, moŜesz się przydać w przedsięwzięciu, jakie mamy przed sobą. Spis treści Co? Następna ksiąŜka? 5 Wtrącenie 8 Eeee... — jak to się nazywa? — Prosiaczka 10 Bardzo Małe Zwierzątko 17 Efekt Kłapouchego 31 Skłonność Tygrysa 45 Jak się rzeczy mogłyby mieć 57 Jak się rzeczy mają 74 Proste serce 91 Dzień Prosiaczka 108 PoŜegnanie 127 Co? Następna ksiąŜka? Pewnego dnia, nie tak dawno, zastałem Prosiaczka siedzącego samotnie na moim biurku, spoglądającego rzewnymi oczkami przez okno. Spytałem, co robi... —Ach, tak sobie marzę — odparł. Marzysz o czym? — pytałem dalej. Właściwie o niczym — powiedział, a jego uszka zrobiły się bardziej róŜowe niŜ zwykle. Wiesz, Ŝe nie będę się z ciebie śmiał, jeŜeli mi powiesz. Taaak... tylko sobie tak myślałem... No? Tylko marzyłem... Ŝe pewnego dnia ktoś zwróci na mnie uwagę.

Ja cię zauwaŜam. Ale chodzi mi o to... to znaczy... Ŝe wszyscy zauwaŜają Puchatka.... Tak, prawie wszyscy go zauwaŜają, odkąd, wiele lat temu, pojawiły się ksiąŜki o Puchatku. A szczególnie teraz — powiedział Prosiaczek. — Sam wiesz, z jakiego powodu. Ach, tak — odparłem. — O mało co bym zapomniał. I wtedy równieŜ ja zacząłem spoglądać z rozrzewnieniem przez okno, wspominając wiosnę 1982 roku. Wtedy bowiem Dutton wydał moją ksiąŜkę zatytułowaną Tao Kubusia Puchatka. Wydało mi się, Ŝe było to juŜ tak dawno temu... Tao Kubusia Puchatka było reakcją na to wszystko, co robiono z taoizmem. KsiąŜki w języku angielskim na temat chińskiej filozofii taoizmu — która, jak zacząłem to sobie uświadamiać, była czymś znacznie więcej niŜ „filozofią" i bynajmniej nie wyłącznie „chińską" — były przez wiele lat zdominowane przez naukowców bardziej zainteresowanych katalogowaniem i sprzeczaniem się o drobiazgi bez znaczenia niŜ przekazywaniem praktycznej mądrości zasad taoistycznych. Przez większą część mojego Ŝycia uczyłem się tych zasad od róŜnych mistrzów taoizmu. Niektórzy z nich byli prawdziwymi duchowymi mistrzami, inni napuszonymi badaczami. Niektórzy z nich byli Chińczykami, inni nie; niektórzy z nich byli ludźmi, inni nie (i ci byli najlepszymi nauczycielami). ZniewaŜano ich i wykpiwano w „taoistycznych" dziełach naukowców, którzy taoistami nie byli, których nie uczyli taoiści i którzy nie uprawiali taoistycznych sztuk i ćwiczeń — a jednak zmonopolizowali taoizm i drwili z kaŜdego, kto ośmielił się zasugerować, Ŝe moŜe być coś jeszcze poza tym, o czym oni mówią. Czytywałem takie rzeczy jak opis walki mieczem pióra taoistycznego pisarza Chuang-tse, przetłumaczony w formie zupełnie nonsensownej przez pewien Autorytet wyraźnie nie znający nawet najbardziej podstawowych zasad taoistycznych sztuk walki... I zastanawiałem się, czy nie moŜna by czegoś z tym zrobić. Pewnego dnia, cytując komuś słowa z Kubusia Puchatka A. A. Milne'a, wpadłem na pomysł. Mógłbym napisać ksiąŜkę wyjaśniającą taoizm poprzez postaci z Kubusia Puchatka i Chatki Puchatka. To, jak mi się zdawało, uwolniłoby taoizm z rąk akademików i wróciło mu ową dziecięcą prostotę i poczucie humoru, które oni zagubili. Słysząc o takim pomyśle, niektórzy z Kłapouchych odradzali mi go. Jednak słuchanie rad Kłapouchych rzadko wydawało mi się szczególnie dobrą rzeczą. Wręcz przeciwnie. JeŜeli jakiś Kłapouchy jest czemuś przeciwny, to dochodzę do wniosku, Ŝe coś w tym musi być. I w ten sposób powstała ksiąŜka. Opublikowano ją i (jak sądziłem) sprawa została zamknięta. Ale tak się nie stało. To był właściwie dopiero początek. Przed opublikowaniem Tao Kubusia Puchatka nie spotykało się wielu ludzi z Zachodu dyskutujących na temat taoizmu, którzy by nie byli naukowcami albo mistykami. Dzisiaj zasady taoistyczne opisywane są w publikacjach dotyczących biznesu, nauk ścisłych, psychologii, zdrowia, sportu, muzyki, sztuki, literatury, programowania komputerów i wielu jeszcze innych dziedzin. Mówi się o nich na strategicznych naradach wielkich korporacji, na lekcjach w szkołach średnich, na uniwersytetach i zebraniach wszelkiego typu. I (według tego, co czytałem i słyszałem) najczęściej zalecaną ksiąŜką wyjaśniającą zasady taoizmu jest Tao Kubusia Puchatka. WyŜsze uczelnie uŜywają go jako podręcznika taoizmu, psychiatrzy dają egzemplarze swym pacjentom, duchowni cytują go w kazaniach, trenerzy chińskich sztuk walki czytają go swoim uczniom itd. Słyszałem nawet, Ŝe niektórzy właściciele moteli kładą egzemplarz ksiąŜki w kaŜdym pokoju. Wygląda zatem na to, Ŝe Tao Kubusia Puchatka (znane teŜ jako The Tao of Pooh, Le Tao de Pooh, Tao enligt Puh, Nalle Puh ja Tao i temu podobne) jest znane i lubiane na całym świecie. I muszę powiedzieć, Ŝe Puchatkowi było z tego powodu niezmiernie miło. Ojej, Puchatku! — powiedzieli wszyscy z wyjątkiem Kłapouchego. Dziękuję — powiedział Puchatek. A Kłapouchy powiedział pod nosem do siebie: —Jakieś sztuczki do pisania. Ołówki i coś tam jeszcze. Mocno przecenione, moim zdaniem. Bzdura. Nic waŜnego. Tak więc Tao Kubusia Puchatka uznane zostało za Znaczący Sukces. I do niedawna uwaŜałem, Ŝe to juŜ rzeczywiście koniec tej sprawy. Wyjaśniłem zasady taoizmu. Dobrze się bawiłem z Puchatkiem i naszymi przyjaciółmi. Były jednak inne sprawy, którymi chciałem się zająć, i inni przyjaciele, z którymi chciałem się bawić. —Zatrzymajcie ten Znaczący Sukces — prosiłem. — Chcę wysiąść. Ale nikt nie chciał mnie wypuścić. —Nie, nie zamierzam napisać dalszego ciągu Tao Kubusia Puchatka. Nie lubię dalszych ciągów. Bardzo wam dziękuję. Do widzenia. Ale powoli i niezauwaŜalnie — do tego stopnia, Ŝe długo sam o tym nie wiedziałem — coś zaczynało wkradać się do mojej świadomości. Pewien cienki głosik próbował przywołać moją uwagę. Po jakimś czasie uświadomiłem sobie, Ŝe był to głos Prosiaczka. W końcu usiadłem i zacząłem słuchać. A posłuchawszy chwilę, zacząłem notować... Prosiaczek twierdził, Ŝe wiele jest jeszcze do powiedzenia i Ŝe nikt tego nie mówi, a właśnie dzisiaj trzeba to powiedzieć. W nadchodzących latach — jak mówił

— będzie to jeszcze waŜniejsze. Druga ksiąŜka nie musi być „dalszym ciągiem", ale dopełnieniem, tak jak Chatka Puchatka dopełnia Kubusia Puchatka. Dlaczego słuchałem Prosiaczka? Odpowiedź leŜy w przeszłości. W dzieciństwie, kiedy po raz pierwszy czytano mi o Puchatku, moim ulubieńcem stał się od samego początku Prosiaczek. Wiedziałem o tym, ale nie wiedziałem, dlaczego tak było. Teraz juŜ wiem. I mam nadzieję, Ŝe zanim skończysz czytać tę ksiąŜkę, teŜ będziesz wiedział. Wtrącenie Mieliśmy zamiar umieścić tu Wprowadzenie, ale coś juŜ wepchnęło się wcześniej. Stwierdziliśmy więc, Ŝe w takiej sytuacji nie moŜemy tego nazwać Wprowadzeniem. Zapytaliśmy Sowę, która jest osobą najwłaściwszą do konsultowania takich spraw, jak nazwać Wprowadzenie, które następuje juŜ po czymś innym. — Wtrącenie — odpowiedziała ze znajomością rzeczy.A poniewaŜ Sowa mówi, Ŝe to jest Wtrącenie, no to tak z pewnością musi być. Tak więc, na początek.... - Ale czy to jest o mnie? — zapytał Puchatek. -Och, Puchatku. Nie wiedziałem, Ŝe tu jesteś. -Mało kto mnie juŜ zauwaŜa — stwierdził Puchatek ze smutkiem w głosie. -Oczywiście, Puchatku, Ŝe jesteś. Teraz. -To dobrze — powiedział, wyraźnie uradowany. Chcielibyśmy wyjaśnić w tym Wtrąceniu... — Tym „czym"? — spytał znów Puchatek. - Wtrąceniu. Tym, co właśnie robimy. - Ach. Czy to coś takiego jak Wytrącanie? -No, coś tego rodzaju, jak sądzę. W kaŜdym razie, w tym Wtrąceniu chcielibyśmy wyjaśnić — i musimy to powiedzieć bardzo cichutko — Ŝe ta ksiąŜka nie jest tylko o Puchatku. -Przepraszam, Ŝe co? — powiedział Puchatek. — Czy ktoś coś mówił? -Ja nic nie słyszałem — odparłem. -Aha — powiedział Puchatek. -Hej, Puchatku — czy tam na drzewie za oknem nie siedzi jakiś rzadki okaz ptaka? A moŜe to ryba? - Nic nie widzę. - Jestem pewien, Ŝe to ryba. Jedna z tych najrzadszych. - Niewątpliwie — zgodził się Puchatek. — JeŜeli siedzi na drzewie. - Idź, proszę, i sprawdź to, Puchatku. Otworzę ci drzwi. Dobrze się jej przypatrz. Do widzenia. * * * Tak więc zasadniczo nie jest to ksiąŜka o Puchatku, ale raczej o Prosiaczku. Na jej stronach Drogę będzie nam wskazywał bojaźliwy i tęskniący za czymś Prosiaczek, a nie wygodny i zadowolony z siebie Puchatek. Innymi słowy, będziemy spoglądać na rzeczywistość pod nieco odmiennym kątem. PoniewaŜ tym razem zajmujemy się bardziej nieśmiałym zwierzątkiem, ta ksiąŜka moŜe sprawiać wraŜenie nieco bardziej powaŜnej niŜ jej poprzedniczka. Ale... — Ach, tu jesteś — powiedział Królik. —Prosiaczek wpadł do kosza na śmieci. MoŜe „powaŜna" to nie jest najwłaściwsze słowo. MoŜe...

— Pomocy! Pomocy! ...lepszym słowem byłoby „spokojniejsza". BUMS!!!***? -Wielkie nieba! A to co znowu? -Tygrys go uratował — wyjaśnił Królik. -Biedny Prosiaczek. Powiedz mu, Ŝe zaraz tam przyjdę. Przepraszam. Eeee... — jak to się nazywa? — Prosiaczka Pewnego dnia, gdy słońce znów ukazało się nad Lasem, przynosząc z sobą majowe wonie, a leśne strumyki szemrały radośnie, Ŝe znowu są śliczne, tak jak dawniej; gdy małe kałuŜe śniły sobie spokojnie o tym, co widziały, i których przygodach, których zaznały; gdy w cieple i ciszy Lasu kukułka ostroŜnie próbowała swego głosu i nasłuchiwała uwaŜnie, jak teŜ on brzmi; gdy leśne gołębie uŜalały się między sobą i gruchały łagodnie o tym, Ŝe to była, oczywiście, wina tamtego i owego, ale Ŝe to nie ma większego znaczenia — otóŜ jednego z takich dni Krzyś gwizdnął w umówiony sposób i w chwilę potem przyfrunęła Sowa ze Stumilowego Lasu, aby dowiedzieć się, czego się od niej Ŝąda. Ach — Puchatek i Prosiaczek. Wejdźcie, proszę, i rozgośćcie się. Przyszliście akurat na czas. Czas na co? — zapytał Puchatek z na dzieją w głosie. — Na małe... Na małe Conieco taoizmu. Hmm. Czy to niebezpieczne? — spytał Prosiaczek. Ani trochę. Wiesz, co to taoizm? Tak — odparł Prosiaczek, niezupełnie pewien. — Oczywiście. Widzisz, zanim pójdziemy dalej, musimy wyjaśnić taoizm. Czy nie zrobiliśmy juŜ tego? — zapytał Puchatek. To było w Tao Kubusia Puchatka. Tutaj teŜ musimy powiedzieć coś Wyjaśniającego. Tak na wszelki wypadek. Na wypadek czego? — zdenerwował się Prosiaczek. Na wypadek... No, po prostu na wszelki wypadek. Myślę, Ŝe Puchatek mógłby coś o tym powiedzieć, ale on pewnie nie pamięta, co to takiego. Oczywiście, Ŝe mogę — powiedział Puchatek. — To jest... To coś takiego jak... A moŜe nie? Chodzi mi o to, Ŝe... Tak teŜ myślałem. Kiedy ostatnio wyjaśniałeś taoizm — powiedział Prosiaczek — pojechaliście z Puchatkiem do Chin. JeŜeli mamy znów tak zrobić, tobędę musiał spakować trochę rzeczy. Nie, nie musimy jechać do Chin. Zostaniemy tu, gdzie jesteśmy. To dobrze — zamruczał Puchatek i podreptał do kuchni. PoniewaŜ zaczniemy od taoistycznego wyjaśnienia pochodzenia taoizmu, moŜemy równie dobrze zostać tutaj. Albowiem gdziekolwiek na świecie byśmy się znaleźli w dowolnym momencie, tam właśnie powstał taoizm — bez względu na to, czy go tak nazywano, czy inaczej. Powstał on przed Wielkim Rozdzieleniem... Tysiące lat temu człowiek Ŝył w harmonii z przyrodą. Za pomocą tego, co dziś nazwalibyśmy telepatią, porozumiewał się ze zwierzętami, roślinami i innymi formami Ŝycia, z których Ŝadnej nie uwaŜał za „niŜszą" od siebie, a jedynie inną, mającą inne zadania do spełnienia. Pracował ramię w ramię z aniołami ziemi i duchami przyrody, z którymi dzielił odpowiedzialność za opiekę nad światem. Atmosfera ziemska róŜniła się bardzo od dzisiejszej — była znacznie bardziej wilgotna, pozwalając bujnie rozwijać się

roślinności. Łatwo dostępne było niezmiernie róŜnorodne poŜywienie: jarzyny, owoce, nasiona i zboŜa. Dzięki takiej diecie i wskutek braku nienaturalnego wysiłku, długość Ŝycia ludzkiego była wielokrotnie większa niŜ dzisiaj. Zabijanie zwierząt dla pokarmu lub jako „sport" było nie do pomyślenia. Człowiek Ŝył w zgodzie z samym sobą i róŜnorodnymi formami Ŝycia, które uwaŜał za swych nauczycieli i przyjaciół. Ale, najpierw stopniowo, a potem coraz intensywniej, ludzkie ego zaczęło się rozrastać i rozpychać. W końcu, kiedy stało się przyczyną wielu niemiłych incydentów, uchwalono, Ŝe człowiek powinien zostać oddzielony, aby się czegoś nauczył. I tak wszelkie związki zostały zerwane. Samodzielny, z uczuciem odrębności wobec świata, który go stworzył, odcięty od pełni jego bogactwa — człowiek przestał być szczęśliwy. Zaczął więc szukać utraconego szczęścia. Kiedy znajdował coś, co mu je przypominało — próbował to posiąść i zabrać jak najwięcej, w ten sposób wprowadzając do swego Ŝycia napięcie. Poszukiwanie trwałego szczęścia i gromadzenie jego nietrwałych namiastek nie dawało mu jednak zadowolenia. PoniewaŜ nie potrafił juŜ słyszeć tego, co mówiły inne formy Ŝycia, mógł jedynie próbować zrozumieć je przez ich działania, które często opacznie interpretował. PoniewaŜ nie współdziałał juŜ z aniołami ziemi i duchami przyrody dla dobra wszystkich, ale usiłował manipulować siłami ziemi jedynie dla własnego dobra, rośliny poczęły kurczyć się i umierać. Atmosfera planety stała się sucha i pojawiły się pustynie. Przetrwało jedynie niewiele roślin, a i te z czasem wyrastały mniejsze i twardsze. W końcu utraciły wyraziste kolory i obfitość owoców swych przodków. Długość Ŝycia ludzkiego zaczęła się odpowiednio zmniejszać, pojawiły się i rozpowszechniły choroby. Z powodu coraz mniejszych zasobów Ŝywności — i coraz intensywniejszego Ŝycia — człowiek zaczął zabijać i zjadać swych przyjaciół — zwierzęta. Szybko nauczyły się one uciekać na widok człowieka i stawały się coraz bardziej nieufne wobec jego intencji i zachowań. I tak Rozdzielenie się powiększało. Po kilku pokoleniach niewielu ludzi miało pojęcie o tym, jakie niegdyś było Ŝycie człowieka. Kiedy stosunek człowieka do ziemi stawał się jeszcze bardziej instrumentalny i rabunkowy, a jego świat społeczny i duchowy ograniczył się jedynie do świata jego gatunku — stosunek człowieka do własnej rasy stał się równieŜ instrumentalny i rabunkowy. Ludzie zaczęli zabijać i niewolić siebie nawzajem, tworząc armie i cesarstwa, zmuszając tych, którzy wyglądali, mówili, myśleli i zachowywali się inaczej niŜ oni, do uznania tego, co sami uwaŜali za najlepsze. śycie stało się taką niedolą dla rodzaju ludzkiego, Ŝe jakieś dwa do trzech tysięcy lat temu doskonałe duchy poczęły się rodzić na ziemi w ludzkich ciałach, aby nauczać prawd, które w większości zostały juŜ zapomniane. Jednak do tego czasu ludzkość juŜ się tak podzieliła i zatraciła wraŜliwość na powszechne prawa działające w świecie przyrody, Ŝe owe prawdy były jedynie częściowo zrozumiałe. Z upływem czasu nauki owych doskonałych duchów były zmieniane z powodów, które moŜna by nazwać politycznymi, przez dziedziczące je — tak bardzo ludzkie — organizacje. Ci, którzy doszli do znaczenia w tych organizacjach, pragnęli władzy nad innymi. Umniejszali wagę innych form Ŝycia i wykreślali z nauk stwierdzenia mówiące, Ŝe te formy mają dusze, mądrość i boski pierwiastek — i Ŝe niebiosa, z którymi byli w kontakcie, to stan Jedności z Boskim Pierwiastkiem, moŜliwy do osiągnięcia przez kaŜdego, kto odsunie swe ego i podda się powszechnym prawom. Zaślepieni głodem władzy pragnęli, by ich wyznawcy wierzyli, Ŝe niebiosa to miejsce, do którego niektórzy ludzie — i tylko ludzie — idą po śmierci, miejsce, do którego moŜna się dostać jedynie za pozwoleniem ich organizacji. Nawet doskonałe duchy nie potrafiły przywrócić pełni prawdy ze względu na negatywny wpływ ludzkiego ego. W ciągu wieków opowieści o Wielkim Rozdzieleniu i Złotym Wieku, który istniał wcześniej, przekazywane były przez wraŜliwych i mądrych. Dziś na przemysłowym Zachodzie uznaje się je za zwykłe legendy i mity — fantazje, w które wierzyć mogą jedynie naiwni i niewykształceni, opowieści oparte wyłącznie na wyobraźni i emocjach. Pomimo tego, Ŝe dość spora liczba ludzi widziała anioły ziemi i duchy przyrody, a nawet z nimi rozmawiała, i Ŝe niejedna duchowa społeczność wyhodowała cudowne owoce i warzywa dzięki współdziałaniu z nimi i uprawianiu ziemi według ich wskazówek — opisy takich istot są powszechnie odrzucane jako „bajki". RównieŜ opisy Wielkiego Rozdzielenia, często podkolorowane i uproszczone, moŜna znaleźć w świętych księgach religii całego świata, ale naleŜy wątpić, czy wielu wyznawców tych religii rzeczywiście w nie wierzy. Niemniej jednak wiele umiejętności, wierzeń i praktyk z okresu przed Rozdzieleniem przetrwało. Na kontynencie północnoamerykańskim są one przekazywane w tym, co pozostało z nauk „indiańskich". W Europie zasadniczo juŜ wymarły zupełnie, ale pewne ślady ich wpływu moŜna nadal zauwaŜyć w takich stosunkowo młodych zjawiskach, jak kręgi kamienne i „linie mocy" (przez Chińczyków zwane „smoczymi Ŝyłami"), czyli kanały, wzdłuŜ których koncentruje się energia ziemska. W Tybecie, do czasu inwazji komunistycznej, dawne nauki przechowywał buddyzm tybetański, w którym wiele tajemnych praktyk pochodzi z czasów poprzedzających buddyzm właściwy o tysiące łat. W Japonii moŜna je znaleźć w niektórych rytuałach i wierzeniach ludowej religii szintoizmu („drogi duchów"). W Chinach zaś przekazywane były w taoizmie. Co więcej, mimo silnej opozycji ze strony komunistycznych władz chińskich, przekazywane są nadal. W duŜym uproszczeniu, taoizm to droga Ŝycia w harmonii z Tao, Drogą Wszechświata, która przejawia się w działaniu świata przyrody. Taoizm moŜna by nazwać filozofią albo religią, albo teŜ ani jednym, ani drugim, poniewaŜ w swych wielu formach nie przystaje do Ŝadnych zachodnich definicji i pojęć. W Chinach taoizm jest czymś, co moŜna by uznać za przeciwwagę konfucjanizmu, skodyfikowanych i zrytualizowanych nauk K'ung Fu-tse, czyli „Mistrza K'ung", na Zachodzie lepiej znanego jako Konfucjusz. ChociaŜ kon-fucjanizm nie jest religią w

zachodnim sensie, moŜna go pod wieloma względami przyrównać do purytańskiego chrześcijaństwa z jego antropocentrycznym światopoglądem odrzucającym przyrodę, jego naciskiem na sztywny konformizm i jego autorytatywnym, jedynie słusznym, podejściem do Ŝycia. Konfucjanizm zajmuje się głównie stosunkami międzyludzkimi — regułami społecznymi i politycznymi oraz związanymi z nimi hierarchiami. Miał on wielki wkład w takie dziedziny, jak rządzenie, interesy, związki rodzinne i klanowe oraz kult przodków. Jego najbardziej Ŝywotne zasady to prawość, przyzwoitość, dobroczynność, lojalność, zaufanie, obowiązek i sprawiedliwość. Mówiąc krótko — konfucjanizm zajmuje się miejscem człowieka w społeczności. Taoizm natomiast, w przeciwieństwie do konfucjanizmu, zajmuje się zasadniczo stosunkiem człowieka do świata. Jego wkład dotyczył przede wszystkim nauki, sztuki i rozwoju duchowego. Z taoizmu wyłoniły się chińskie nauki ścisłe, medycyna, ogrodnictwo, malarstwo pejzaŜowe i poezja przyrodnicza. Jego główne zasady to naturalna prostota, działanie bez wysiłku, spontaniczność i współczucie. Najłatwiej zauwaŜalna róŜnica między konfucjanizmem a taoizmem to róŜnica postaw: konfucjanizm jest surowy, zorganizowany, patriarchalny, często srogi; taoizm jest radosny, łagodny, dziecinny i pogodny — tak jak jego ulubiony symbol: płynąca woda. W klasycznym ujęciu taoizm uwaŜany jest za nauki trzech osób: Lao-tse („Mistrza Lao"), autora najwaŜniejszego, klasycznego dzieła taoistycznego Tao Te Ching, które miało być napisane około dwa i pół tysiąca lat temu; Chuang-tse („Mistrza Chuang"), autora kilku dzieł i załoŜyciela szkoły pisarzy i filozofów w epoce Walczących Królestw, mniej więcej dwa tysiące lat temu; i. wreszcie na poły legendarnego śółtego Cesarza, który rządził ponad cztery i pół tysiąca lat temu i któremu przypisuje się stworzenie róŜnych zasad i praktyk medytacyjnych, alchemicznych i medycznych. Byli to raczej wielcy organizatorzy i nauczyciele myśli taoistycznej niŜ jej twórcy, jak juŜ bowiem powiedzieliśmy, to, co obecnie nazywa się taoizmem, powstało, zanim którykolwiek z nich się urodził, w okresie, który Chuang-tse nazywa Wiekiem Doskonałej Cnoty: W Wieku Doskonałej Cnoty ludzie Ŝyli ze zwierzętami i ptakami jako członkowie jednej wielkiej rodziny. Nie istniały pojęcia „wyŜszego" i „niŜszego", które by wyróŜniały jednego człowieka czy gatunek spośród innych. Wszyscy zachowywali naturalną cnotę i Ŝyli w stanie czystej prostoty... W Wieku Doskonałej Cnoty mądrość i zdolności nie były uwaŜane za coś nadzwyczajnego. Na mędrców patrzono jak na wyŜsze gałęzie drzewa ludzkości, które rosną nieco bliŜej słońca. Ludzie postępowali właściwie, nie wiedząc nawet, Ŝe to jest prawość i przyzwoitość. Kochali i szanowali się wzajemnie, nie nazywając tego dobroczynnością. Byli ufni i uczciwi, nie uwaŜając tego za lojalność. Dotrzymywali słowa, nie myśląc o zaufaniu. W Ŝyciu codziennym pomagali sobie na wzajem, nie roztrząsając zakresu obowiązku. Nie zastanawiali się nad sprawiedliwością, poniewaŜ nie było niesprawiedliwości. śyli w harmonii ze sobą, innymi i światem i dlatego nie pozostawiali śladów swej działalności, a więc nie mamy obecnie Ŝadnych fizycznych dowodów ich istnienia.* _____ *Ten i inne fragmenty z klasycznych tekstów orientalnych podane są w moim tłumaczeniu i adaptacji – B. H. Przez cały czas od Wielkiego Rozdzielenia taoiści starali się osiągnąć ów stan Doskonałej Cnoty poprzez odrzucanie wszystkiego, co uniemoŜliwia harmonię z Tao. I tak, mówiąc o cnocie, dochodzimy do wyjaśnienia tytułu niniejszej ksiąŜki. -Zastanawiałem się, kiedy wreszcie do tego dojdziesz — powiedział Prosiaczek. -No i doszedłem. Ale, w kaŜdym razie... Przede wszystkim wyjaśnijmy, Ŝe chiński ideogram Te, taki jak w Te Prosiaczka, wymawia się mniej więcej jak DE. JeŜeli chcecie być bardzo poprawni, dodajcie nieco dźwięku „r” na końcu: DEr. A jeŜeli chcecie być jeszcze bardziej poprawni, wymawiajcie to słowo jako coś pomiędzy DEr iDUr. A jeŜeli... -A jeŜeli chcecie być jeszcze bardziej poprawni — wtrącił Kłapouchy — to zapiszcie się na kurs korespondencyjny. -Och, Kłapouchy. Nie wiedziałem, Ŝe tu jesteś. Myślałem, Ŝe poszedłeś na moczary. -JeŜeli mówimy o poprawności — powiedział Kłapouchy — są to bagna. B-A-G-N-A. -Tak, byłem tam. Potem zrobiłem błąd i przyszedłem tutaj. A teraz, kiedy usłyszałem to, co chciałem usłyszeć, pewnie wrócę. -CóŜ, nie będziemy cię zatrzymywać. -Tak właśnie wyglądają wyjaśnienia — mruczał Kłapouchy kierując się do drzwi. -Kłapouchy zawsze jest taki — powiedział Prosiaczek. -Nie zawsze — odparłem. — Czasami jest jeszcze gorszy. Jak mówiliśmy, słowo Te wymawia się jak DE. W klasycznym chińskim zapisuje się je na dwa sposoby. Pierwszy z nich łączy znak „wyprostowany" ze znakiem „serce". Razem oznacza to „cnotę". Drugi sposób dodaje jeszcze znak „lewa stopa", co w chińskim oznacza „kroczyć". Łączne znaczenie to „cnota w działaniu".

Te nie oznacza, tak jak jego angielski odpowiednik, jednowymiarowego i pasującego do wszystkiego dobra czy podziwianego powszechnie zachowania, które uznaje się za zasadniczo takie samo, bez względu na to, kto je posiadł. Jest to natomiast pewna szczególna cecha, moc duchowa albo ukryta zdolność, wyjątkowa dla danej osoby — coś, co pochodzi z wewnętrznej natury rzeczy. I coś takiego, dodajmy, czego posiadania ta osoba moŜe być kompletnie nieświadoma — tak jak w przypadku Prosiaczka w ksiąŜkach o Puchatku. W naszej ksiąŜce zajmujemy się transformacją cnoty w cnotę w działaniu. A Prosiaczek, jak się nam wydaje, jest tym puchatkowym zwierzątkiem, na którego przykładzie najlepiej widać ten proces. Albowiem w ksiąŜkach o Kubusiu Puchatku to Prosiaczek, i tylko Prosiaczek, przechodzi taką właśnie przemianę. Bardzo Małe Zwierzątko Prosiaczek mieszkał we wspaniałym domu w samym środku wielkiego buka, a wielki buk rósł w samym środku Lasu, a Prosiaczek mieszkał w samym środku domu. TuŜ obok jego domu wisiał kawałek złamanej deski z napisem: „WSTĘP BRON". Gdy Krzyś zapytał Prosiaczka, co to znaczy, dowiedział się, Ŝe są to imiona jego dziadka, od dawna juŜ zresztą uŜywane w jego rodzinie. Krzyś powiedział, Ŝe nie moŜna się nazywać WSTĘP BRON, a Prosiaczek powiedział, Ŝe owszem, moŜna, bo tak się właśnie nazywał jego dziadzio i był to skrót od WSTĘP BRONEK, co znowu było skrótem od WSTĘPA BRONISŁAWA. I Ŝe jego dziadzio miał dwa imiona na wypadek, gdyby jedno zgubił: WSTĘP po jednym wujaszku, a BRONISŁAW po jednym WSTĘPIE. W taki właśnie sposób poznaliśmy Prosiaczka w trzecim rozdziale Kubusia Puchatka: Prosiaczka, który pragnie bezpieczeństwa ponad wszystko (mieszka w samym środku domu, w samym środku drzewa, w samym środku Lasu); Prosiaczka, który bardzo chciałby być Kimś (a więc wymyśla dziadka Wstępa Bronisława); Prosiaczka o piskliwym głosiku i róŜowych policzkach; Prosiaczka, zwanego Bardzo Małym Zwierzątkiem. W przeciwieństwie do Puchatka, który po prostu jest i działa, Prosiaczek doświadcza. Przykładowo, kiedy Prosiaczek i Puchatek wpadli do Piaszczystego Dołu... — Puchatku — powiedział Prosiaczek z niepokojem i przytulił się do niego trochę mocniej — a moŜe wpadliśmy w Pułapkę? Puchatek w tej chwili wcale o tym nie myślał, ale teraz skinął łebkiem, gdyŜ nagle przypomniał sobie, jak to kiedyś razem z Prosiaczkiem urządzili Misiową Pułapkę na Hohonie, i teraz zrozumiał, co się stało: on i Prosiaczek wpadli do Hohoniowej Pułapki na Misie. Ot, co się stało. -A co będzie, kiedy przyjdzie Hohoń? — spytał Prosiaczek drŜąc, gdy usłyszał te okropne wieści. -MoŜe on cię nie zauwaŜy, Prosiaczku — pocieszał go Puchatek — bo ty jesteś Bardzo Małym Zwierzątkiem... -Ale on zauwaŜy ciebie, Puchatku. -Tak, zauwaŜy mnie, a ja jego zauwaŜę — mówił Puchatek z namysłem — i będziemy się zauwaŜać — on mnie, a ja jego przez długi czas, a potem on powie:„ho-ho". Prosiaczek wzdrygnął się lekko na myśl o tym „ho-ho" i zaczęły mu dygotać uszka. — A cco tty mmu ppowiesz? — zapytał. Puchatek spróbował pomyśleć o czymś, co mógłby odpowiedzieć, ale im bardziej myślał, tym bardziej czuł, Ŝe nie ma Ŝadnej odpowiedzi na „ho-ho" powiedziane przez Hohonia takim głosem, jakim ten Hohoń to powie. -Nic mu nie odpowiem —- rzekł w końcu Puchatek — tylko mruknę do siebie samego, jakbym czekał na coś. -A moŜe on znowu powie „ho-ho"? — zapytał Prosiaczek drŜąc. -Powie — odparł Puchatek. Uszka Prosiaczka zaczęły dygotać tak szybko, Ŝe musiał przyłoŜyć je do brzegu Pułapki, aby utrzymać je w spokoju. — Powie to znowu — rzekł Puchatek — a ja będę dalej mruczał i to go zaniepokoi, bo jeŜeli ktoś mówi dwa razy „ho-ho" w sposób Ŝarłoczny, a druga osoba tylko mruczy, i kiedy ten ktoś po raz trzeci zaczyna mówić „ho-ho", to znaczy, Ŝe... Puchatek miał na myśli to, Ŝe nie będzie to juŜ tak bardzo Hohoniczne. Przynajmniej nam się wydaje, Ŝe to właśnie miał na myśli. — A jeśli on powie co innego? — spytał Prosiaczek. OtóŜ właśnie. On wreszcie powie: „Co to wszystko znaczy?" A ja wtedy powiem — i to jest świetna myśl, Prosiaczku, która właśnie przyszła mi do głowy — ja powiem: „To jest Pułapka na Hohonie, którą sporządziłem, i czekam, Ŝeby Hohoń w nią wpadł". I będę dalej mruczał. Wtedy on się bardzo zmiesza. -Puchatku! — zawołał Prosiaczek. — Uratowałeś nas! -Tak myślisz? — zapytał Puchatek, nie będąc tego zupełnie pewnym. Za to Prosiaczek był zupełnie pewien, I biegł myślą coraz dalej i dalej, i widział Puchatka i Hohonia rozmawiających ze sobą, i nagle pomyślał ze smutkiem, jak by to było pięknie, gdyby to on, Prosiaczek, rozmawiał z Hohoniem tak godnie, a nie Puchatek,

chociaŜ on Puchatka bardzo a bardzo kochał. Bo prawdę mówiąc, to on, Prosiaczek, miał więcej rozumu niŜ Puchatek i rozmowa toczyłaby się lepiej, gdyby on, Prosiaczek, a nie Puchatek, był w niej jedną ze stron. A potem, po jakimś czasie, byłoby tak miło wspominać wieczorami ten dzień, kiedy to tak odwaŜnie rozmawiał z Hohoniem, jak gdyby Hohonia wcale nie było. Teraz wydawało mu się to takie łatwe. O, Prosiaczek wiedział dokładnie, w jaki sposób będzie rozmawiał z Hohoniem, I tak to było w Piaszczystym Dole — dopóki nie nadszedł Krzyś, nie zajrzał do Dołu i nie zobaczył tam Prosiaczka i Puchatka. Wtedy sprawy nieco się s k o m- p l i k o w a ł y. —Ho-ho! — zawoła! Krzyś na cały glos.Prosiaczek ze zdumienia i strachu poderwał się na pół łokcia w górę, ale Puchatek spał dalej. „To Hohoń" — pomyślał Prosiaczek z niepokojem, po czym chrząknął z lekka, Ŝeby ani jedno słowo nie uwięzło mu w gardle, i najspokojniej w świecie i całkiem po prostu powiedział: Tra-la-la, tra-la-la — czyli to, co o tym właściwie myślał. Ale nie rozglądał się przy tym dookoła, bo jeśli ktoś rozgląda się dookoła i zobaczy nagle Groźnego Hohonia, patrzącego z góry, to moŜe czasami zapomnieć o tym, co miał do powiedzenia. Rum-tum-tum, tra-la-bum — zanucił Krzyś głosem niby Puchatka... „Powiedział nie to, co trzeba — pomyślał Prosiaczek zatroskany. — Powinien był powiedzieć jeszcze raz „ho-ho” więc moŜe będzie lepiej, jeśli ja powiem to za niego..." — I w najdzikszy sposób, i się zdobyć, wykrzyknął: — Ho-ho! Skąd się tam wziąłeś, Prosiaczku? — zapytał Krzyś swoim zwykłym głosem. „To straszne — pomyślał Prosiaczek. — Ten Hohoń najpierw udaje głos Puchatka, a potem mówi głosem Krzysia, i robi to, Ŝeby mnie zmylić". I juŜ zupełnie zmylony, powiedział prędziutko i piskliwie: —To jest Pułapka na Misie. Czekam, Ŝeby w nią wpaść, ho-ho! Co to wszystko znaczy i potem powiem „ho-ho" jeszcze raz! -Co takiego? — spytał Krzyś. -Pułapka na ho-ho-hy — powiedział Prosiaczek zachrypniętym ze strachu głosem. — Właśnie ją zastawiłem i czekam na ho-ho-ha, Ŝeby przyszedł. Niezbyt to było imponujące, jak nam się wydaje. -O, witaj Prosiaczku. Co to za barczysty facet chodzi ostatnio za tobą? -To moja nowa ochrona — zapiszczał Prosiaczek. -Ochrona? A po cóŜ ci ochrona? Czy sam nie potrafisz zatroszczyć się o siebie? -Pewnie tak — odparł Prosiaczek. — Ale teraz czuję się znacznie bardziej bezpiecznie. -On wygląda dosyć upiornie. Mam nadzieję, Ŝe sprawdziłeś jego referencje. -Referencje? -Tak. Z miejsc, gdzie wcześniej pracował. Czy był notowany przez policję — aresztowany, skazany, i tego typu sprawy? -Ja... myślę, Ŝe chyba nie — odrzekł Prosiaczek. -No dobrze, przypuszczam, Ŝe wszystko jest w porządku. Jeśli naprawdę potrzebna ci ochrona. A tak przy okazji — co się stało ze starymi rodowymi srebrami? -Z czym? -No wiesz — srebrne noŜe, widelce, łyŜki i inne rzeczy. Nie ma ich w tej szufladzie, gdzie zawsze były. Więc tak się zastanawiałem, czy coś… — Nie — wyrzucił z siebie Prosiaczek. — On nie mógłby... To znaczy, one nie mogły.... Muszą być gdzie indziej albo coś takiego. Tak, na pewno. Muszą gdzieś być. One... -Ja... Przepraszam. Muszę juŜ iść. Do widzenia. Dziwne. W tym miejscu moŜemy podkreślić fakt, Ŝe taoizm zawsze miał słabość do Bardzo Małych Zwierzątek. Pomijając zwierzęta jako takie — które konfucjaniści uwaŜali po prostu za rzeczy do jedzenia, składania w ofierze lub ciągnięcia pługów i wozów — Bardzo Małymi Zwierzątkami w tradycyjnym, zdominowanym przez konfucjanizm społeczeństwie chińskim były kobiety, dzieci i biedacy. Gnębieni przez zachłannych kupców, właścicieli ziemskich i urzędników państwowych, biedacy byli na samym dnie konfucjańskiej hierarchii społecznej. Mówiąc inaczej — nie weszli do niej wcale. Kobietom, nawet z bogatych rodzin — a zwłaszcza z bogatych rodzin — nie wiodło się wiele lepiej, poniewaŜ konfucjaniści praktykowali aranŜowanie małŜeństw dzieci, wieloŜeństwo, krępowanie stóp (a właściwie to łamanie stóp) i inne zwyczaje tak poniŜające dla kobiet, Ŝe nikt na dzisiejszym Zachodzie nie mógłby ich pojąć. Dzieci równieŜ nie miały zbytniej radości z Ŝycia. Dla zatwardziałego konfucjanisty dzieci istniały tylko po to, by zapewnić ciągłość rodu, okazywać bezwzględne posłuszeństwo rodzicom w kaŜdej sprawie i opiekować się nimi

na starość — a nie zajmować się jakimiś własnymi ideałami czy zainteresowaniami. W konfucjanizmie ojciec mógł zabić syna, jeśli ten był nieposłuszny albo okrył go hańbą, poniewaŜ było to uwaŜane za przestępstwo. Z drugiej strony taoizm twierdził, Ŝe na szacunek trzeba zasłuŜyć, a jeśli Wielki Ojciec zachowywał się niewłaściwie, to jego rodzina miała prawo do buntu. Dotyczyło to w takim samym stopniu cesarza, jak i jego „rodziny", czyli poddanych. JeŜeli cesarz był tyranem, lud miał prawo zrzucić go z tronu. Wysocy urzędnicy konfucjańscy Ŝyli w ciągłym strachu przed tajnymi stowarzyszeniami, pozostającymi pod wpływem taoizmu i buddyzmu, które były zawsze gotowe bronić gnębionych i obalić Smoczy Tron, gdyby warunki Ŝycia stały się nie do wytrzymania, co zresztą często czyniły. Sympatie taoizmu stały zawsze po strome upośledzonych — wyrzutków i pechowców chińskiego społeczeństwa, łącznie z tymi, których zrujnowali skorumpowani urzędnicy państwowi i którzy zmuszeni byli stać się „braćmi, z zielonego lasu" (wyjętymi spod prawa) albo „gośćmi rzek i jezior" (włóczęgami). Chińskie sztuki walki zostały rozwinięte głównie przez mnichów taoistycznych i buddyjskich po to, by bronić bezbronnych i umoŜliwić im samoobronę. Lepiej byłoby je nazywać sztukami przeciw walce, jako Ŝe stosowano je nie tylko wobec zbrojnych bandytów, ale takŜe przeciw Ŝołnierzom władców i państw, kiedy tylko kierowali swe miecze w stronę słabych. Podczas gdy buddyjskie sztuki walki koncentrowały się na „twardych" formach obrony (z nich wywodzą się siłowe i bezpośrednie karate i Tae Kwon Do), taoiści skłaniali się do form „miękkich", takich jak płynne i pośrednie T'ai CHi Ch'üan czy Pa Kua Chang (podobne do judo i aikido, choć znacznie bardziej wyrafinowane). Przeciwstawiając się naduŜyciom władzy, pisarze taoistyczni tak samo wykorzystywali swe umiejętności literackie, jak taoistyczni artyści walki czynili to z ruchami blokującymi i wraŜliwymi punktami ciała. Łącząc fakty i fikcję literacką, nagłaśniali nieprawości moŜnych i ośmieszali ludzi kłamliwych, zarozumiałych, pompatycznych i okrutnych. ChociaŜ rozdraŜnieni tym konfucjaniści często usiłowali połoŜyć kres tego rodzaju pisarstwu, nie powiodło im się to, poniewaŜ sympatie zwykłych ludzi stały po stronie taoistów. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe wielmoŜni i potęŜni konfucjaniści mieli niewiele szacunku dla zwierząt i Ŝe często określali „niŜsze" warstwy społeczne Chin mianem „świń" i „psów", nie moŜna się dziwić, iŜ pisarze taoistyczni pozostawili wiele opowiadań o zwierzętach — zarówno opisów rzeczywistych zdarzeń, jak i opowieści wymyślonych — w których odraŜające stworzenia, takie jak myszy, węŜe czy ptaki padlinoŜerne, postępują w sposób tak godny, Ŝe ludzie powszechnie szanowani dobrze by uczynili naśladując je. W owych powiastkach odwaga, uczucie, wierność i uczciwość zwierząt przeciwstawiane są pretensjonalności i hipokryzji zamoŜnych posiadaczy ziemskich, kupców i urzędników państwowych. Jako jeden z wczesnych przykładów zacytujemy Chuang-tse: Urzędnik do spraw modłów wszedł do chlewu w swych oficjalnych szatach i przemówił do świń: Dlaczego narzekacie? — zapytał. — Będę was karmił ziarnem przez trzy miesiące. Potem sam będę pościł przez dziesięć dni — a wy będziecie nadal jadły — i będę się wami opiekował jeszcze przez następne trzy dni. Wówczas rozłoŜę świeŜe maty i umieszczę was na rzeźbionym pniu ofiarnym, zanim nie poślę do świata duchowego. Biorąc pod uwagę wszystko to, co dla was uczynię, dlaczego miałybyście czuć się źle? Gdyby ten urzędnik naprawdę troszczył się o dobro świń, karmiłby je otrębami i plewami, i zostawił w spokoju. Lecz on spoglądał na sytuację z punktu widzenia własnego prestiŜu. Wolał radować się szatami i czapką swego urzędu i jeździć w ozdobnej karecie — wiedząc, Ŝe kiedy umrze, poniosą go z pełnym splendorem do grobu, a nad trumną rozstawią wspaniały baldachim. Gdyby troszczył się o dobro świń, wszystkie te rzeczy nie byłyby dlań waŜne. ZamoŜni konfucjaniści nie byli jedynym celem pisarzy taoistycznych. Tak jak Bracia Marx czy Flip i Flap, taoiści wykpiwali rozdmuchane ego. Widać to dobrze w opowieści zatytułowanej Pestka gruszy, autorstwa P'u Sung-linga z okresu dynastii Ch'ing: Dobrze ubrany rolnik sprzedawał swoje gruszki na miejskim rynku. A poniewaŜ były duŜe i smaczne, szybko zebrał sporo pieniędzy. Przechodzący obok taoista, ubrany w połataną opończę z bawełny i niosący na plecach małą łopatkę, przystanął obok wozu rolnika i poprosił go o gruszkę. Rolnik kazał mu odejść. Taoista odmówił, na co rolnik strasznie się rozzłościł. Nie minęło wiele czasu, kiedy krzyczał juŜ na cały głos. — PrzecieŜ masz na swoim wozie setki gruszek — mówił spokojnie taoista. — Proszę tylko o jedną. Dlaczego więc tak się denerwujesz? Wokół nich zbierało się coraz więcej ludzi, przyciąganych przez powstałe zamieszanie. Niektórzy radzili rolnikowi, by rzucił biedakowi jakąś nadtłuczoną gruszkę. Rolnik odmawiał. W końcu, widząc, Ŝe zamieszanie moŜe przekształcić się w bójkę, ktoś kupił gruszkę i wręczył ją taoiście. Podziękowawszy gorąco swemu dobroczyńcy, taoista zwrócił się do zebranego tłumu: -My, wyznawcy Drogi, brzydzimy się drobnym skąpstwem — powiedział. — Niech mi będzie wolno podzielić się tą piękną gruszką z wami, dobrzy ludzie. Nikt jednak nie chciał wziąć kawałka gruszki taoisty.Przyglądający się nalegali, aby zjadł ją sam. Potrzebna mi jest jedynie pestka, którą zasadzę — odrzekł taoista — a wówczas będę mógł się wam odwdzięczyć. Zjadł owoc, zostawiając jedną małą pestkę. Łopatką wykopał dołek, wrzucił weń pestkę i przysypał ziemią. Następnie poprosił o gorącą wodę. Ktoś przyniósł ją z pobliskiego sklepu. Tłum patrzył, niczym zahipnotyzowany, jak taoista polewa ziemię w miejscu, gdzie posadził nasionko.

Nagle pojawił się mały kiełek, który szybko rósł i zamienił się w drzewo. Gałęzie i liście wyrastały we wszystkich kierunkach. Drzewo zakwitło i wydało obfity plon wielkich, smakowitych gruszek. Taoista rozdawał gruszki wśród zebranych. Po krótkim czasie nie było juŜ ani jednej. Wtedy, za pomocą swej małej łopatki, ściął drzewo. Machając ręką do tłumu, oddalił się wesoło, ciągnąc drzewo za sobą. Przez cały ten czas skąpy rolnik stał gapiąc się z rozdziawioną gębą. Teraz odwrócił się w stronę swych gruszek i stwierdził, Ŝe wszystkie zniknęły. Otrząsnął się szybko z wpływu uroku taoisty i zrozumiał, co się stało. Zobaczył, Ŝe część dyszla od jego wozu — zaskakująco przypominającego pień „gruszy" — została odrąbana. Po krótkich poszukiwaniach odnalazł dyszel pod murem, gdzie zostawił go taoista. Natomiast samego taoisty nie mógł nigdzie znaleźć. Tłum zanosił się od śmiechu, aprobując w ten sposób Ŝart. CzyŜby ktoś właśnie wszedł? Ach. -A więc to ty jesteś nowym ochroniarzem Prosiaczka. No, no. -Masz jakiś problem, facet? -Nie, skądŜe. -Dobrze. Na twoim miejscu nie próbowałbym Ŝadnych sztuczek. -A ja myślę, Ŝe byś próbował. Pewnie masz w zapasie duŜo takich sztuczek. Na przykład, moŜna kogoś zwalić z nóg pociągając za dywan — taki jak ten, na którym stoisz. -O czym ty gadasz, chłopie? -Ach, nic. Czuj się jak u siebie w domu. -Dzięki. Aby zrozumieć taoistyczną sympatię dla upośledzonych, trzeba najpierw zrozumieć taoistyczne podejście do władzy i potęgi, począwszy od potęgi wszechświata. Podobnie jak w innych sprawach, tak i w tej poglądy taoistyczne były zawsze w większym lub mniejszym stopniu przeciwne do konfucjańskich. Konfucjańska koncepcja Potęgi Niebios, choć dość niejasna, była w pewnym sensie zbliŜona do bliskowschodniego wyobraŜenia Boga, jakie znajdujemy w Starym Testamencie. Konfucjaniści nazywali ją T'ien — „Niebo", „Niebiosa", „NajwyŜszy Władca". Tien było męskie, niekiedy nawet w sposób okrutny. Trzeba było zjednywać sobie jego łaski za pomocą ofiar i obrzędów. Stawało po róŜnych stronach w walce, obdarzało potęgą. Przekazywało suwerenną władzę bezpośrednio cesarzowi, Synowi Niebios. Od niego państwo rozszerzało się w dół i na zewnątrz — od najwyŜszych urzędników do najniŜszych, od najpotęŜniejszych klanów do drobnych rodów. T'ien wyobraŜano sobie jako jasność (i stąd stosowanie jasnych kolorów szat przez rodzinę cesarską i wielkie klany). Miało ono dawać materialny dobrobyt jako nagrodę (i stąd konfucjańskie zrównanie zamoŜności i dobroci). Jednym słowem, było uwaŜane za budzące naboŜny lęk — za coś, czego trzeba się bać raczej niŜ kochać (i stąd nacisk na bezwarunkowe posłuszeństwo wobec przełoŜonych, a takŜe brak w konfucjańskim słowniku takich słów, jak „współczucie"}. Taki właśnie był obraz Potęgi Niebios przedstawiany przez konfucjanistów zwykłym ludziom. Na poziomie społecznym widoczny on był na sali sądowej, w sposobie traktowania składających zaŜalenia, świadków i oskarŜonych, z których Ŝaden nie miał prawa do porady prawnej czy obrony. Wszyscy musieli klęczeć na twardej podłodze (czasami w łańcuchach) przed magistratem, który, jako przedstawiciel cesarza w zarządzie lokalnym, miał prawo wydobywania zeznań i wyjaśnień za pomocą tortur — a poniewaŜ zgodnie z chińskim prawem nikt nie mógł być skazany, zanim nie przyznał się do winy, tortury były na porządku dziennym (stąd przysłowiowe „chińskie tortury"). Po wiekach takiego zastraszenia większość Chińczyków starała się, jak tylko było to moŜliwe, unikać wszelkich kontaktów z oficjalną władzą. Niestety, taka niechęć do otwartego uczestnictwa w rządzeniu pozwalała jednemu tyranowi za drugim — w tym równieŜ obecnej totalitarnej biurokracji — przejmować i utrzymywać kontrolę nad całym narodem. W przeciwieństwie do konfucjanistów, taoiści uwaŜali, Ŝe Potęga Niebios jest zarówno męska, jak i Ŝeńska, co przedstawia taoistyczny symbol T’ai Chi — koło podzielone wygiętą linią na dwie połowy: jasną i ciemną albo męską i Ŝeńską. Jednak Potęga Niebios działająca w świecie przyrody — to, co Lao-tse nazwał „Matką Dziesięciu Tysięcy Rzeczy" — była zawsze uznawana przez taoistów za zasadniczo Ŝeńską w samym charakterze. Jest łagodna, niczym płynąca woda. Jest skromna i szczodra, niczym Ŝyzna dolina, karmiąca wszystkich, którzy do niej przychodzą. Jest ukryta, subtelna i tajemnicza, jak krajobraz ledwo dostrzegany poprzez mgłę. Nie staje po niczyjej stronie ani nie udziela władzy. Nie moŜna na nią wpłynąć ani jej zjednać ofiarami czy obrzędami. Wymierzając sprawiedliwość, tak jak i w innych sytuacjach, działa delikatnym dotknięciem, niewidzialną ręką. Jak ujął to Lao-tse: „Sieć Niebios ma duŜe oka, a jednak nic się przez nie nie prześlizgnie". Uciekając ze wstydem od wszelkich przejawów wyniosłości i egoizmu, przekazuje swe najgłębsze sekrety nie wysokim urzędnikom państwowym, napuszonym uczonym czy zamoŜnym posiadaczom ziemskim, ale ubogim mnichom, małym dzieciom, zwierzętom i „głupcom". Jeśli moŜna by powiedzieć, Ŝe jest w jakimś sensie tendencyjna, to tylko na rzecz skromnych, słabych i małych. I w ten sposób wracamy znów do Prosiaczka.

Jak kaŜdy widzi, jest wiele złych stron bycia Bardzo Małym Zwierzątkiem. Jedną z nich jest to, Ŝe większe zwierzęta będą starały się je wykorzystać. Dla przykładu, przypomnijmy sobie słynny Plan Porwania Maleństwa opracowany przez Królika. Właściwie jak tylko Kangurzyca i Maleństwo pojawili się w Lesie, Królik zdecydował, Ŝe powinni go opuścić. Nie wiadomo dokładnie dlaczego — takie właśnie są czasami Króliki. W kaŜdym razie plan Królika obejmował — co w króliczej terminologii oznacza: wykorzystywał — Prosiaczka i Puchatka. Pomysł polegał na tym, by Puchatek odwrócił uwagę Kangurzycy rozmawiając z nią, na przykład recytując jej swoje wiersze (co powinno odwrócić uwagę kaŜdego). A... auć! - To był niezasłuŜony kuksaniec, Puchatku. -Naprawdę? — spytał Puchatek. — A mnie się zdawało, Ŝe słyszałem, jak o niego prosiłeś. Podczas gdy uwaga Kangurzycy będzie odwrócona, Królik miał umieścić Prosiaczka w jej kieszeni — mówiąc, Ŝe to Maleństwo — i uciec wraz z Maleństwem. Potem, kiedy Kangurzyca juŜ odkryje, Ŝe Maleństwo zniknęło... Wtedy Królik, Puchatek i Prosiaczek — zauwaŜcie, Ŝe wszyscy trzej — mieli powiedzieć bardzo głośno „Akuku!" Jak wyjaśnił im Królik, głośne „Akuku!" ma oznaczać, Ŝe to oni porwali Maleństwo i nie oddadzą go, dopóki Kangurzyca nie obieca, Ŝe opuści Las i nigdy juŜ nie wróci. Kangurzyca zrozumie to natychmiast — tłumaczył Królik — jak tylko Królik, Puchatek i Prosiaczek {zauwaŜcie, Ŝe wszyscy trzej) powiedzą „Akuku!" Wszystko poszło nie tak, jak to zwykle z Przemyślnymi Planami Królika, poniewaŜ — po pierwsze, Kangurzyce myślą i reagują inaczej niŜ Króliki; i po drugie, jak się okazało, nie było głośnego, grupowego „Akuku!", mającego ją przestraszyć, bez względu na to, czy by zrozumiała, czy teŜ nie, co to miało oznaczać. Pierwsza część planu poszła dość gładko. Spotkali Kangurzyce i Maleństwo w Lesie. Puchatek odwrócił jej uwagę, Prosiaczek wskoczył do kieszeni Kangurzycy, a Królik uciekł z Maleństwem. Kangurzyca poskakała (hop, hop) do domu z Prosiaczkiem (hop, hop, hop). Puchatek został z tyłu, ćwicząc (łup) kangurze skoki (bach). Ale kłopoty zaczęły się dopiero, kiedy Kangurzyca dotarła do domu: Ma się rozumieć, Ŝe gdy tylko Kangurzyca odpięła kieszeń, zobaczyła, co się stało. I tylko przez krótką chwilę zdawało jej się, Ŝe jest niespokojna. Ale zaraz potem poczuła, Ŝe wcale, a wcale się nie boi, poniewaŜ wiedziała, Ŝe Krzyś nie pozwoli, aby jej Maleństwu stała się najmniejsza krzywda. Więc tak sobie pomyślała: „Jeśli oni płatają mi figle, to i ja spłatam im figla". -A teraz, kochane Maleństwo — powiedziała, gdy wyjęła Prosiaczka z kieszeni — pora spać. -Akuku! — rzekł Prosiaczek, jak tylko potrafił najgłośniej! po swej Straszliwej PodróŜy. Lecz nie było to widocznie bardzo dobre „Akuku", bo Kangurzyca nie zrozumiała, o co chodzi. -Najpierw kąpiel — powiedziała ochoczo. -Akuku! — powtórzył Prosiaczek i rozejrzał się z niepokojem dokoła, szukając swych towarzyszy. Lecz towarzysze byli daleko... — Tak sobie myślę — rzekła Kangurzyca głosem pełnym zastanowienia — czy nie przydałaby ci się dzisiaj zimna kąpiel? Czy miałbyś na nią ochotę, kochane Maleństwo? Trudno powiedzieć, czy Maleństwo miałoby ochotę, czy teŜ nie, ale Prosiaczek nie miał. Lecz w końcu, kiedy było juŜ po zimnej kąpieli... -Teraz jeszcze Maleństwo dostanie łyŜkę tranu — powiedziała Kangurzyca — i marsz do łóŜka. -Po-po co, po co tran? — spytał Prosiaczek. -Po to, Ŝebyś urósł duŜy i silny, kochanie. Nie chcesz chyba być podobny do małego i słabego Prosiaczka, co? A widzisz... W tej samej chwili rozległo się pukanie do drzwi. — Proszę — rzekła Kangurzyca i do pokoju wszedł Krzyś. —Krzysiu, Krzysiu! — zawołał Prosiaczek. — Po wiedz Kangurzycy, kim ja jestem! Ona upiera się i mówi, Ŝe jestem Maleństwem. A ja nie jestem Maleństwem, prawda? Krzyś popatrzył na niego uwaŜnie i potrząsnął głową.

-Nie moŜesz być Maleństwem — powiedział — bo właśnie przed chwilą widziałem Maleństwo, które bawi się wesoło u Królika. -No, no — rzekła Kangurzyca — to wprost nie do wiary. To nie do wiary, Ŝebym aŜ tak się pomyliła! -A widzisz? — powiedział Prosiaczek. — Mówiłem ci. Jestem Prosiaczek. Krzyś znów potrząsnął głową. — Nie jesteś Prosiaczek — powiedział. — Znam dobrze Prosiaczka, który jest zupełnie innego koloru. Prosiaczek zaczął tłumaczyć, Ŝe to wszystko dlatego, poniewaŜ wziął przed chwilą kąpiel, a potem pomyślał, Ŝe moŜe nie trzeba było tego mówić. I gdy otworzył ryjek, aby powiedzieć coś innego, Mama-Kangurzyca wlała mu łyŜeczkę tranu, poklepała po grzbiecie i powiedziała, Ŝe tran ma zupełnie miły smak, gdy się do niego przyzwyczaić. Doprawdy, co za przejścia. Ale cóŜ, tak się zdarza. -Hej! Co to za hałasy na zewnątrz? -Ach, to ochroniarz Prosiaczka. Całkiem zapomniałem, Ŝe tu jesteś. To jakaś syrena czy coś takiego. Niech spojrzę... Tak — to samochód policyjny. -Cooo? -To dziwne. Podjechał pod nasz dom. -Odejdź od okna! -Oczywiście. Nie chciałem... Gdzie on się podział? -Przepraszam. Muszę otworzyć drzwi. Mały Prosiaczek — powstrzymywany przez wyobraźnię i strach, marzący, by zostać Kimś — ostatnie zwierzątko, które moŜna by podejrzewać o dokonanie czegoś waŜnego. A jednak to Prosiaczek jest materiałem, z jakiego zbudowani są bohaterowie. Pod wojowniczą maską prawie kaŜdego dzielnego ratownika, rycerskiego wojownika czy wielkiego zdobywcy moŜna znaleźć Prosiaczka, jeŜeli tylko dobrze się przyjrzeć. Zawsze tak było, jak to pokazuje historia, i zawsze — jesteśmy tego pewni — tak będzie. Pod wieloma względami Prosiaczek moŜe wydawać się najmniej znaczącą ze wszystkich puchatkowych postaci. A jednak jest on jedyną postacią, która zmienia się, rozwija i staje się czymś więcej niŜ była na początku. W końcu dokonuje tego nie przez zaprzeczenie własnej małości, ale przez wykorzystanie jej dla dobra innych. Czyni to bez budowania swego wielkiego ego — w środku pozostaje nadal Bardzo Małym Zwierzątkiem, ale całkiem innym rodzajem Bardzo Małego Zwierzątka. Na razie jednak Prosiaczek jest niepewny i rozmarzony. Sporo jeszcze musi przejść przed Wielką Burzą pod koniec Chatki Puchatka, która zmieni jego Ŝycie na zawsze. -A jak ty byś podsumował obecną sytuację Prosiaczka, Puchatku? -Za pomocą piosenki — odparł Puchatek. -Wspaniale. Miałem nadzieję, Ŝe tak właśnie zrobisz. (ehmmm)... Małe zwierzątko, wystraszone, Chciałbyś zostać Wielkim Słoniem — Nie wiesz sam, czym miałbyś być, A tak bardzo pragniesz śyć. Czas nie czeka, szybko płynie, Znów okazja cię ominie... A ty czekasz, śnisz powoli — Jak ten ptak, co ma skrzydła, a wzlecieć się boi. Ale Ty, o jakim marzysz, To nie ty — nie ma nawet twojej twarzy. Nikt nie moŜe tego zrobić, Co od zawsze czeka w tobie. MoŜesz stać się Wielkim Kimś, Korzystając z własnych sił. Dusza twoja, tak wraŜliwa, Która teraz cię zawstydza, Skarbem chyba jest największym —

Ona wskaŜe tajne przejścia Do tych miejsc, gdzie nikt nie zstąpił, Byłeś tylko w nią nie wątpił. Będziesz wtedy mógł być dumny, śe twe plany się udały. Przyzna kaŜdy człek rozumny: TeŜ być wielki moŜe Mały. -Dziękuję, Puchatku. To było wspaniałe. — Hm — odparł Puchatek. — Było lepiej, niŜ się spodziewałem. Na drodze rozwijania w sobie i wykorzystywania wraŜliwości napotkać moŜna róŜne przeszkody, na które kaŜdy Prosiaczek powinien uwaŜać. Jedną z nich omówimy w następnym rozdziale. Efekt Kłapouchego -Co się stało, Prosiaczku? — zapytałem. -Szedłem sobie właśnie wśród kwiatów — odpowiedział — i śpiewałem piosenkę, kiedy nadszedł Kłapouchy. -O, Kłapouchy. I co? -Powiedział: „UwaŜaj, mały Prosiaczku — ktoś moŜe cię zerwać razem z tymi bratkami i wstawić do wazonu na kominku. I co byś wtedy zrobił?" A potem odszedł, chichocząc pod nosem. -Co tam, nie przejmuj się Kłapouchym. On po prostu lubi sprawiać, by inni czuli się mali, szczególnie jeŜeli i tak są mniejsi od niego. Wydaje mu się wtedy, Ŝe jest wielki. Niech sobie będzie taki Ŝałosny, jeŜeli sprawia mu to przyjemność. Ale dlaczego musi się z tym obnosić? W kaŜdym z nas tkwi coś, co chce, byśmy byli nieszczęśliwi. Powoduje to powstanie w naszej wyobraźni problemów, które jeszcze nie istnieją — a często dopiero wtedy stają się prawdziwe. Wyolbrzymia takŜe juŜ istniejące problemy. Umacnia niskie mniemanie o sobie i brak szacunku dla innych. Niszczy dumę z pracy, porządku i czystości. Zamienia spotkania w konfrontacje, nadzieje w obawy, okazje w ryzyko, schody w głazy rzucane pod nogi. MoŜna to dojrzeć w grymasach i wykrzywieniach twarzy, które naciągają mięśnie i przyspieszają proces starzenia. Wcześniej zatruwa negatywną energią umysł ukryty za twarzą, a następnie rozchodzi się na zewnątrz niczym choroba. A potem wraca, odbite przez inne Ŝałosne umysły i twarze. I tak to trwa. Norman Cousins, naczelny redaktor „Saturday Review" przez ponad trzydzieści lat, tak opisał Efekt Kłapouchego w artykule napisanym po zamknięciu tego czasopisma: Cały sukces „Saturday Review" był bezpośrednio związany z propagowaniem nowych idei i sztuki w Ŝyciu umysłowym. Taki profil ma szczególne znaczenie w sytuacji zalewu naszej kultury narodowej w ostatnich latach przez miernotę. Wydaje się, jakby istniała jakaś rywalizacja, szczególnie w rozrywce i ruchu wydawniczym, w znajdowaniu coraz to niŜszych szczebli na drabinie dobrego smaku... Powszechnie aprobowany jest dziwny pogląd, jakoby wolność była w jakiś sposób równowaŜna z uŜywaniem języka rynsztokowego. Swego czasu ludzie działający na polu sztuki przechwalali się swymi zdolnościami przekazywania idei, które atakują niesprawiedliwość społeczną i brutalność. Dzisiaj niektórzy z nich zdają się uwaŜać, Ŝe zadadzą śmiertelny cios ludzkości, jeŜeli tylko uŜyją odpowiedniej ilości wulgarnych słów... Wulgaryzacja języka nie tylko odzwierciedla, ale takŜe powoduje odwrót od uprzejmego zachowania. Najmniejsza róŜnica zdań jest okazją do gwałtownych reakcji. Telewizja nauczyła całe pokolenie Amerykanów, Ŝe normalnym sposobem reagowania na jakiś drobiazg jest walnięcie kogoś w twarz. Efekt Kłapouchego moŜna zauwaŜyć w kaŜdym akceptowanym społecznie negatywnym zjawisku, na przykład w rosnącej liczbie podstarzałych młodych ludzi, dla których filozofią Ŝyciową zdaje się być: „I tak nic z tego nie będzie, więc po co mam się starać?" Albo w dzisiejszej modzie a la „kociak z obozu śmierci", czy w popularnym wyglądzie typu „odraŜający-brzydki-zły”: „Lobelia ubrana jest tak, by zabijać lub zostać zabita w tym oszałamiającym kombinezonie z czarnej skóry, promieniującym terrorystycznym wdziękiem. Co za szyk, jaki pociągający wygląd, ten szczególny dotyk, mówiący Harley-Davidson. OdłóŜ ten nóŜ, Lobelio! Na Boga! Niech ktoś coś zrobi — zabierzcie jej to, zanim naprawdę zrobi komuś krzywdę." Prawdziwy Kłapouchy miał przynajmniej swego rodzaju ponure poczucie humoru, jakby śmiech przy zgaszonym świetle. Kłapouchemu naszych czasów tego brak. To, co mu jednak pozostało, to strach. Kłapouchy boi się — boi się pozytywnego wyraŜania swych uczuć, pozytywnego działania, pozytywnego zaangaŜowania w cokolwiek poza własnym ego. Wszystko to jest

głupie — jak mówi a nie chce wyglądać głupio. (Jednak nie obawia się, Ŝe wygląda na sparaliŜowanego strachem — byle tylko nie wyglądał głupio.) Na nieszczęście dla otaczających go ludzi, narzekanie jest jedyną rzeczą, której Kłapouchy się nie boi. Z odrazą dźwiga swój naparstek do Źródła śycia, a potem marudzi i narzeka, Ŝe dostał tak mało. - Dzień dobry, Kłapousiu! — powiedział Krzyś, gdy otworzył drzwi i Kłapouchy wszedł do pokoju. — Co słychać? -WciąŜ pada śnieg — odpowiedział Kłapouchy posępnie. -A tak, pada. -I mróz bierze. -Naprawdę? -Tak — rzekł Kłapouchy. — JednakŜe — ciągnął rozpogadzając się trochę — nie mieliśmy ostatnio trzęsienia ziemi. KaŜdy Kłapouchy to realista, jak sam twierdzi. Ale rzeczywistość jest taka, jaką sami stwarzamy. A im więcej negatywnej rzeczywistości ktoś tworzy i podtrzymuje, tym więcej jej ma. Kłapouchy widzi tylko to, co chce zobaczyć... Na przykład, nigdy jeszcze w całej historii jednostka ludzka nie miała tak wielkich moŜliwości i tak wielu okazji dokonywania zmian. To stwierdzenie łatwo jest zweryfikować, rozglądając się dokoła. Ale Efekt Kłapouchego sprawia, Ŝe wielu ludzi święcie wierzy, iŜ nie ma Ŝadnego wpływu na nic. A poniewaŜ w to wierzą, rzeczywiście ogarnia ich niemoc. — Ach, muszę ci powiedzieć, Krzysiu, Ŝe ten śnieg i to, i owo na mojej łączce, nie mówiąc juŜ o soplach lodu, wszystko to nie sprawia, aby o trzeciej nad ranem było tam tak ciepło, jak to się niektórym zdaje... śycie bez trudności byłoby niczym strumień bez kamieni i zakrętów pewnie tak samo interesujący jak beton. Bez problemów niemoŜliwy jest własny rozwój, grupowe osiągnięcia, postęp ludzkości. Ale w problemach waŜne jest to, co z nimi zrobimy. Przeciętny Kłapouchy nie przezwycięŜa problemów. Nie, to wygląda zupełnie odwrotnie. — I powiedziałem sobie: są tacy, którzy zmartwiliby się, gdybym zamarzł z zimna. Ale oni zamiast mózgów mają tylko szary proch, który przez pomyłkę został wdmuchnięty w ich głowy. Oni po prostu nie myślą. I jeśli śnieg będzie padał jeszcze sześć tygodni, to moŜe które z nich sobie pomyśli: „Kłapouchemu nie jest tam chyba za gorąco o trzeciej nad ranem". I wtedy okaŜe się, co się stało. I będzie im Ŝal. Kłapouchy, innymi słowy, to Jęcząca Maruda. Widzi tylko negatywy, nie dostrzegając pozytywów, i jest tak opętany tym, co jest złe, Ŝe dobre rzeczy w Ŝyciu przechodzą obok niego nie zauwaŜone. Czy zatem ktoś taki moŜe nam powiedzieć, o co naprawdę chodzi w Ŝyciu? Gdyby wszechświatem rządziły Prawa Kłapouchego, to zawaliłby się juŜ na samym początku. Całe dzieło stworzenia, od migrujących kolibrów po wirujące planety, działa na zasadzie przeświadczenia, Ŝe „to da się zrobić". Cytując Williama Blake'a: „Gdyby słońce i księŜyc zwątpiły / To by się zaraz skończyły". Tak więc Ŝadne społeczeństwo, które chce przetrwać, nie moŜe być rządzone przez Kłapouchych. KaŜdy Kłapouchy bowiem szydzi z rzeczy najwaŜniejszych dla przetrwania i osiągnięcia dobrobytu. Jak pisał Lao-tse: Kiedy usłyszą o Drodze, NajwyŜsze umysły uprawiają ją; Przeciętne umysły myślą o niej I próbują jej od czasu do czasu; NajniŜsze umysły śmieją się z niej. Gdyby się z niej nie wyśmiewali, Nie byłaby to Droga. Wybaczcie na chwilę. Właśnie przyszedł ten list. - Poczta do Puchatka od jego fanów, jak sądzę — powiedział Prosiaczek zazdrośnie. -Do mnie? — spytał Puchatek, budząc się nagle. -Nie, to... Hmmm. Przeczytam go wam. Szanowny Panie,

z niemałym zdziwieniem zauwaŜyłem, iŜ w Pańskiej zabawnej ksiąŜeczce, Tao Kubusia Puchatka, nie wspomniał Pan nawet o Ŝadnej z pozytywnych cech najbardziej ujmującej postaci z ksiąŜek A. A. Milne'a. Mam tu na myśli, rzecz jasna, owego milutkiego KŁA Kłapouszka. Trudno jest mi doprawdy zrozumieć, jak ktoś mógł przemilczeć zasługi owego uprzejmego, dobrodusznego i inspirującego KŁA Kłapouchego. Jego mądrość i wnikliwość umysłu mogą słuŜyć za przykład dla wszystkich w tej epoce ciemnoty, w której Ŝyjemy. -Ciemnoty? — zdziwił się Puchatek, wyglądając przez okno. — Gdzie? - To tylko taka przenośnia, Puchatku. -Ach, to jedna z tych takich. -On musiał siedzieć w ciemnicy, kiedy to pisał — powiedział Prosiaczek, przyglądając się listowi. — Masz na myśli charakter pisma? Dość paskudny. Ale czytajmy dalej... Tak, w tych czasach powszechnej nudy i niestosownych zachowań, przyjemnie — i pobudzająco — jest wiedzieć, Ŝe istnieje ktoś tak wartościowy, godny podziwu i skromny jak KŁA Kłapouchy. Przyjaciel P.S. Nie zrób tego błędu po raz drugi. No to mieliśmy opinię... Bez względu na to, kto napisał ten list, mam wraŜenie, Ŝe usłyszymy jeszcze niejedną jego opinię. Przypatrzmy się niektórym Kłapouchym wokół nas. Zaczniemy od tego, co moŜna nazwać środkami przekazu negatywnych wiadomości. Jak pisał Henry David Thoreau w Waldenie: Jestem pewien, Ŝe nigdy nie przeczytałem Ŝadnej wartej zapamiętania wiadomości w gazecie. JeŜeli przeczytamy o jednym obrabowanym lub zamordowanym człowieku, albo zabitym w wypadku, albo jednym spalonym domu, albo jednym zatopionym statku, albo jednym eksplodującym parowcu, albo jednej krowie rozjechanej przez Zachodnią Kolej, albo jednym zabitym wściekłym psie, albo jednym przypadku pojawienia się świerszczy zimą — to nie potrzebujemy juŜ czytać o następnym. Jeden zupełnie wystarczy. Dzisiaj, dzięki masowemu przekazowi negatywnych wiadomości, mamy przesyt informacji o problemach, z którymi i tak nic nie moŜemy zrobić. Pomimo wielkiego nagłaśniania takich problemów, niewiele z nich ma faktycznie jakikolwiek wpływ na nasze Ŝycie. A kiedy pojawiają się takie, które ten wpływ mają — jak na przykład to, co pobliska elektrownia atomowa robi z naszym zdrowiem — wówczas środki przekazu najczęściej milczą. Dziwne. Środki przekazu negatywnych wiadomości rzadko mówią o problemach, które moŜemy starać się rozwiązywać, a juŜ zupełnie nigdy nie mówią, co powinniśmy w tych sprawach zrobić. Zapewne dałoby nam to zbytnią przewagę. Środki przekazu negatywnych wiadomości szydzą ze wszystkiego i wszystkich, nazywając to obiektywizmem. ChociaŜ wśród reporterów i dziennikarzy są ludzie odwaŜni i szlachetni, pragnący przekazać prawdę, większość jednak zachowuje się jak podglądacze z notesami i kamerami, bardziej zainteresowani zniszczeniem bohaterów niŜ ujawnieniem złoczyńców. JeŜeli środki przekazu publicznie tworzą pozytywny obraz jakiejś osoby, to tylko po to, Ŝeby później równieŜ publicznie zeskrobywać jego resztki, co okazuje się pomocne w sprzedawaniu samochodów i pasty do zębów. Mówi się nam, Ŝe bohaterowie nie są nieskalani. Tak jak tygrys, potrafią wejść na drzewo, ale nie umieją z niego zejść — przeszkadzają im ogony. Taki to a taki jest przecieŜ tylko zwykłym człowiekiem. (Czy to zbrodnia?) Inny znów jest oszustem. JednakŜe z jakiegoś niewiadomego powodu redaktorzy negatywnych wiadomości mają dziwną tendencję pomijania milczeniem czynów Największych Oszustów w NajwyŜszych Miejscach — tych, którzy powodują największe szkody. Ludzie Godni Podziwu z ostatniego miesiąca popadają teraz w niełaskę i szybko znikną z zasięgu wzroku. Na ich miejsce wskoczy nowy zestaw, pokazany w najnowszej audycji czy numerze tygodnika, niczym tarcze na strzelnicy. Potem oni teŜ zostaną ustrzeleni, i tak dalej. Cała inŜynieria tego procesu przypomina mi inne słowa Williama Blake'a: „Prawda mówiona w złej wierze / Bije wszelkie kłamstwa powiedziane szczerze". W rzeczywistości bohaterowie są bohaterscy, poniewaŜ — pomimo swych słabości, a czasami właśnie dzięki nim — dokonują rzeczy wielkich. Gdyby byli doskonali, to nie znaleźliby się w tej ziemskiej klasie szkolnej. Ich mocne i słabe strony mogłyby być pokazane obiektywnie dla oświecenia innych. Ale środki przekazu negatywnych wiadomości nie są tym zainteresowane. Wręcz przeciwnie — koncentrują się na skazach, i to w sposób moŜliwie najbardziej sensacyjny, aby tylko zarobić więcej pieniędzy. Kto zatem chciałby starać się wybić ponad przeciętność i pomóc innym zrobić to samo, skoro wie, Ŝe środki przekazu negatywnych wiadomości tylko czekają na okazję, aby wdeptać go w ziemię na oczach milionów widzów? I sprawa równie waŜna — jak takie zabijanie charakteru wpływa na samą widownię? Cytując raz jeszcze Henry'ego Davida Thoreau: Gdybym był rurociągiem, wolałbym, Ŝeby przepływały przeze mnie górskie strugi i strumyki Parnasu, a nie miejskie ścieki. Istnieje natchnienie — ta plotka z niebieskiego posterunku, wpadająca w ucho uwaŜnego słuchacza. Istnieje teŜ sprofanowane i zepsute

objawienie baru i posterunku policji. To samo ucho moŜe usłyszeć oba przekazy... Winniśmy traktować nasze umysły, czyli samych siebie, jak niewinne i naiwne dzieci, których jesteśmy opiekunami, i uwaŜać na to, co wrzucamy w pole ich uwagi. Nie czytajcie „Times'a". Czytajcie Wieczności. Uuups. Znowu nadchodzi. -Czy ktoś słyszał juŜ nowinę? — zapytał ponuro Kłapouchy, wchodząc ponuro do pokoju. -Co takiego? — odpowiedziałem. -Katastrofa. Totalna, absolutna k a t a s t r o f a. -Myślałem, Ŝe to było wczoraj. Albo przed wczoraj. -Wszystkie gazety o tym piszą — ciągnął Kłapouchy, ignorując mnie najlepiej jak umiał. -O której eksploduje ziemia? — zapytałem, spoglądając na zegarek. -Bardzo zabawne — odparł Kłapouchy. — MoŜna powiedzieć, Ŝe patetyczne. -A więc kiedy — pytałem dalej — zgaśnie słońce? -Ha, ha. Tylko ty mogłeś coś takiego wymyślić. Słońce zgaśnie! Ale Ŝebyś nie mówił, Ŝe to moja wina, jeŜeli tak się nie stanie. -No dobrze, nie będę. Ale będę ciebie obwiniać, jeśli tak się stanie. Całe te rozwaŜania o gazetach, plotkach i takich sprawach prowadzą nas do klasycznych Kłapouchych, morderców radości i niszczycieli dobrej zabawy, potocznie zwanych krytykami. Dobrze ich znacie, bez względu na to, czy chodzi o szacownych szargaczy reputacji, czy teŜ o mieszkającego obok was starego marudę. JeŜeli śpiewacie, oni potrafią śpiewać lepiej (chociaŜ wcale nie umieją śpiewać). JeŜeli tańczycie, oni potrafią tańczyć lepiej (chociaŜ wcale nie umieją tańczyć). JeŜeli reŜyserujecie spektakl teatralny, oni potrafią go lepiej wyreŜyserować (chociaŜ wcale nie umieją reŜyserować). Cokolwiek robicie — oni potrafią zrobić to lepiej, nawet jeŜeli nie umieją robić tego choćby tak samo dobrze jak wy. A poniewaŜ nie umieją tego robić tak dobrze jak wy, nie potrafią tego właściwie ocenić. Czy to potępiając genialne dzieło, czy wychwalając coś prawdziwie okropnego, krytycy mylą się w znacznej większości przypadków. A mimo wszystko mogą mieć niezwykle duŜe wpływy. Te wpływy są odpowiedzialne za bezpowrotne utracenie wielu rzeczy, które mogłyby przynieść światu znaczne korzyści. Chuang-tse opisał ograniczenia krytyków w opowieści o wszystkowiedzącej przepiórce: Jest taki wielki ptak zwany P’eng. Jego grzbiet wygląda jak łańcuch górski, jego skrzydła są jak chmury na niebie. Wznosi się w górę niczym trąba powietrzna, aŜ przebije się przez najwyŜsze obłoki i stopi z nieskończonym błękitem. Kiedy tak sunie bez wysiłku w kierunku morza, przepiórka z bagien unosi głowę, spoglądając nań z dołu, i śmieje się. „A ten ptak myśli sobie, Ŝe co on robi?" —mówi przepiórka. — „Ja podskakuję i przelatuję kilka stóp. Potem spadam i biegam sobie tu i tam po krzakach. To jest właśnie fruwanie! Kogo ten stwór chce nabierać?” ...Tak się dzieje, Ŝe wiedza małego umysłu nie sięga tego, co jest wielkie, tak jak doświadczenie kilku lat nie moŜe równać się doświadczeniu lat kilkudziesięciu. Jednodniowy grzyb nie wie, co dzieje się pod koniec miesiąca. Krótko Ŝyjąca cykada nie ma pojęcia o tym, jak wyglądają inne pory roku. Naszą ulubioną przypowieść o krytykach usłyszeliśmy kilka lat temu od kogoś-tam, kto usłyszał ją gdzieś-tam: PodróŜujący niezaleŜnie od siebie po kraju Hindus, rabin i krytyk, zostali pewnego popołudnia zaskoczeni w tej samej okolicy przez gwałtowną burzę. Znaleźli schronienie w pobliskim gospodarstwie. -Ta burza potrwa kilka godzin — powiedział im rolnik. — Lepiej zostańcie tu na noc. Niestety, pokój gościnny pomieści jedynie dwie osoby. Jeden z was będzie musiał spać w stodole. -Ja mogę tam spać — powiedział Hindus. — Odrobina ascezy to dla mnie nic nowego. I poszedł do stodoły. Kilka minut później ktoś zapukał do drzwi. To był Hindus. -Przepraszam — zwrócił się do pozostałych — ale w stodole jest krowa. Według mojej religii krowy są święte i nie wolno mi wkraczać na ich teren. -Nie martw się — powiedział rabin. — Rozgość się tutaj. Ja pójdę spać w stodole. I poszedł do stodoły. Po kilku minutach znów ktoś zapukał do drzwi. To był rabin. —Bardzo mi przykro, Ŝe wam przeszkadzam — powiedział — ale w stodole jest świnia. Według mojej religii świnie są nieczyste. Nie mogę czuć się dobrze razem ze świnią w tym samym pomieszczeniu. —No, dobrze — powiedział krytyk. — To ja pójdę spać w stodole. I poszedł do stodoły. Po kilku minutach ktoś zapukał do drzwi. Tym razem przyszły krowa i świnia. Niektórzy krytycy mogą naprawdę zastraszać otoczenie. Nie moŜna zrobić albo powiedzieć prawie nic, Ŝeby nie narazić się temu szczególnemu — bardzo szczególnemu — rodzajowi Kłapouchego. JeŜeli akurat zrobicie albo powiecie niewłaściwą rzecz (albo właściwą rzecz), moŜecie znaleźć się poza kręgiem dotychczasowych przyjaciół. Takie wykluczenie przez Kłapouchych ma

jednak swoje dobre strony. Przynajmniej nie musisz spotykać się z... —Zakluczenie? — zdziwił się Puchatek. — Jak moŜna być zakluczonym? Chyba, Ŝe jest się zamkiem. -Nie zakluczonym, ale wykluczonym. -One są bardzo duŜe, prawda? — powiedział Prosiaczek. — To wielkie ptaki te strusie. -Nie — nie mówiłem „wystrusiony", ale wykluczony. -To naprawdę duŜe ptaki... — podjęła Sowa. -Słuchajcie wreszcie, co mówię... -Taki samiec gatunku Struthio moŜe osiągnąć wysokość ośmiu stóp i wagę trzystu funtów. Jak to zwykle bywa z takimi wielkimi stworami, mogą być bardzo niebezpieczne, kiedy się rozzłoszczą, a... -Wybaczcie na chwilę. Tylko przeniosę te papiery do drugiego pokoju. Maleństwo pierwszy raz w Ŝyciu wzięło udział w przyjęciu. ToteŜ było ono z tego powodu niesłychanie przejęte. Gdy wszyscy zasiedli do stołu, Maleństwo zaczęło gadać. -Jak się masz, Puchatku! — zapiszczało. -Jak się masz, Maleństwo! — odpowiedział Puchatek. Maleństwo podskoczyło parę razy na swoim wysokim stołku i zaczęło znowu. - Jak się masz, Prosiaczku! — zapiszczało.Prosiaczek skinął mu tylko z daleka łapką, bo był zanadto zajęty, Ŝeby cokolwiek powiedzieć. -Jak się masz, Kłapouchy! — zapiszczało Maleństwo. Kłapouchy posępnie skinął głową. — Zaraz będzie deszcz — powiedział — jeśli juŜ nie pada. Teraz przejdziemy do Kłapouchych Nauczycieli, których koncepcja edukacji polega na wtłaczaniu jak największej ilości niemiłych rzeczy w jak najmłodsze dzieci. Być moŜe w przeszłości nadepnęła ich o jeden raz za duŜo Pięta Fortuny i teraz chcą wyładować swe frustracje na innych, najlepiej mniejszych od siebie. Być moŜe oni naprawdę wierzą, Ŝe ich podejście do nauczania jest najlepsze (pomimo faktu, Ŝe niewielu z jego absolwentów zna cały alfabet albo wie, gdzie postawić przecinek). Trudno powiedzieć. Ale z pewnością moŜna powiedzieć, Ŝe ich podejście edukacyjne jest sprzeczne z prawami natury niemal na kaŜdym etapie procesu nauczania. Umysłowo, uczuciowo i fizycznie istocie ludzkiej przeznaczone jest długie dzieciństwo, po którym następuje krótki okres dojrzewania i wreszcie dorosłość — stan odpowiedzialnej, polegającej na sobie pełni. Dzisiejsze dzieci natomiast doświadczają coraz krótszego dzieciństwa, a po nim przedwczesnego i przedłuŜonego okresu dojrzewania, z którego bardzo niewielu w ogóle wychodzi. Zamiast pomagać dzieciom w rozwijaniu umiejętności potrzebnych do pokonywania pojawiających się przed nimi trudności, w naturalnej kolejności, w jakiej pojawiają się ich potrzeby, system edukacyjny Kłapouchych (z duŜą pomocą rodziców i przemysłu rozrywkowego) wmusza w nie zbyt wcześnie zbyt wiele niepotrzebnych informacji, z którymi i tak nic nie mogą zrobić. I wtedy dzieci się zatykają. Aby przeciwdziałać tendencji spadkowej w wynikach testów ostatnich lat, system edukacyjny wprowadził bardzo drogie maszyny, które miały nauczać. Uczcie się pisać od komputera, i tak dalej. (Oczywiście, moŜna było wprowadzić ludzi, którzy umieją pisać albo robić coś innego, aby uczyli pisania czy czegoś innego — nawet ochotników, gdyby to było konieczne. Ale to byłoby zapewne zbyt proste. Prawie oszustwo.) Teraz ta kosztowna technologia nauczania powoduje bankructwo całego systemu. A więc, aŜeby ograniczyć koszta, specjalny zespół Kłapouchych eliminuje to, co oni uwaŜają za niepotrzebne lekcje — plastykę, twórcze pisanie, aktorstwo, i tak dalej — akurat te lekcje, które uczą obserwacji, rozumowania i komunikowania, a takŜe utrzymują przy Ŝyciu ich dusze i prawe półkule mózgu. System edukacyjny Kłapouchych uwaŜa dzieciństwo za stratę czasu — luksus, na który społeczeństwo nie stać. Jego odpowiedzią na zanikające dzieciństwo jest przyspieszenie tego procesu — trzeba dawać uczniom więcej informacji, w szybszym tempie i coraz wcześniej. Posłać dzieci do szkoły moŜliwie najwcześniej; obarczyć je zadaniami domowymi; zabrać im ich czas, ich kreatywność, ich zabawę, ich moc; a potem wetknąć je w maszyny. To zmusi je do posłuchu. No, moŜe trochę chłosty teŜ nie zaszkodzi. Ponad dwa tysiące lat temu Chuang-tse opisywał podobną sytuację: StaroŜytny cesarz Shun zalecał rywalizację umysłową swych poddanych. Dzieci wprawdzie rodziły się dziewięć miesięcy po poczęciu, ale juŜ pięć miesięcy później uczono je sztuki konwersacji. Wkrótce potrafiły zwracać się do ludzi uŜywając ich tytułów i nazwisk. A potem ludzie zaczęli umierać bardzo młodo... Takie rządy jedynie nominalnie zaprowadzały porządek, a w rzeczywistości powodowały chaos. Sprzeciwiały się światłu słońca i księŜyca, krzywdziły góry i rzeki, zatruwały owoce czterech pór roku. Okazały się bardziej śmiertelne niŜ ukąszenie skorpiona albo dzikiej bestii.

Im bardziej dzieci są kształcone przez Kłapouchych, tym więcej mają problemów. A im więcej mają problemów, tym bardziej Kłapouchy nalega na kształcenie ich w coraz młodszym wieku. Odpowiedzią Kłapouchych Nauczycieli na problemy, które sami stwarzają, jest: złamać je. Odpowiedzią dzieci natomiast jest załamanie się. Prosiaczek wstał wcześnie tego ranka, by uzbierać bukiecik fiołków. Gdy je uzbierał i włoŜył do wazonika, nagle pomyślał sobie, Ŝe jeszcze nigdy nikt nie uzbierał bukiecika fiołków dla Kłapouchego. I im bardziej o tym myślał, tym bardziej sobie myślał, jak to jest smutno być Zwierzęciem, dla którego jeszcze nigdy nikt nie uzbierał bukiecika fiołków. Wybiegł więc znów z domu i powtarzał sobie w myśli: „Kłapouchy, Fiołki, Fiołki, Kłapouchy", Ŝeby nie zapomnieć, bo to był juŜ taki Dzień Zapominalski. Więc uzbierał spory pęczek fiołków i szedł sobie, i wąchał je, aŜ zaszedł do Kłapouchego. —O, Kłapouchy — zaczął Prosiaczek trochę nerwowo, poniewaŜ Kłapouchy był zajęty. Kłapouchy podniósł jedną nogę i machnął nią w stronę Prosiaczka. —Jutro — rzeki Kłapouchy — lub kiedy indziej. Tak jak opisani wcześniej nauczyciele śelazne Pięści, poniŜsi przedstawiciele gatunku Kłapouchych równieŜ działają przeciw prawom natury, a potem narzekają na rezultaty. W swym zachowaniu są wręcz uosobieniem przeciwieństwa taoistycznego przekonania, Ŝe trzeba zachowywać równowagę męskiej i Ŝeńskiej energii, Ŝe kiedy męska zaczyna przewaŜać, musimy podnosić poziom energii Ŝeńskiej. Owe raczej surowe osoby, do których teraz przejdziemy, moŜna by nazwać Kłapouchymi Amazonkami. Są to ideowi potomkowie purytanów — tych ponurych osobników, którzy uwaŜali wszystko, co Ŝeńskie, za nic dobrego, włączając w to sztukę, muzykę, taniec, śpiew, świat przyrody i praktycznie wszystko to, co czyni Ŝycie radosnym. Tak jak wielu innych (łącznie z nami), Kłapouche Amazonki nazywają siebie feministkami. Ale to słowo jakoś do nich nie pasuje. One nie lubią swej kobiecości. W jej miejscu pragnęłyby widzieć męskość. Dziwne. Nawet bardzo dziwne. Podobnie jak niektórzy zwolennicy joggingu są takimi miłośnikami automobilizmu, Ŝe biegają po asfaltowych szosach i wdychają trujące spaliny — Kłapouche Amazonki są takimi wielbicielkami męskości, iŜ myślą o sukcesie, władzy i temu podobnych sprawach w męskich kategoriach agresji i walki. I w ten sposób, kiedy znaczna większość nas, męŜczyzn, porzuciła stereotyp niszczącego ziemię, rodzinę i społeczeństwo machismo, nadeszły Kłapouche Amazonki, klnąc i plądrując jak piraci w kiepskim hollywoodzkim filmie. Nie nazwalibyśmy tego podnoszeniem poziomu Ŝeńskiej energii. A mimo to, kiedy tak naśladują i wzmacniają najgorszy rodzaj męskiej energii, odrzucają jednocześnie prawie wszystko, czego nie lubią, jako przejawy męskości i zagroŜenie — do tego stopnia, Ŝe widzą je nawet tam, gdzie ich nie ma. Coraz to dziwniejsze. Przykładowo, Amazonki chcą wyeliminować z języka angielskiego to, co nazywają „męskimi" rzeczownikami, zaimkami i przymiotnikami (które w rzeczywistości są rodzaju nijakiego), poniewaŜ, jak twierdzą, słowa te są poniŜające dla kobiet. Zastępują je więc innymi, które są poniŜające dla wszystkich. Najpierw zmusiły nas do zmiany słowa „przewodniczący" na „osoba przewodnicząca" — co oznaczało to samo co „przewodniczący", tylko było trudniejsze do wymówienia, dłuŜsze do napisania i trochę głupie. Po jakimś czasie, przyznając, Ŝe „osoba przewodnicząca" to dziwaczne i głupie określenie, zmusiły nas do zamiany go na „przewód". Wiecie, co to jest przewód? To taka rzecz. Kabel. Tak więc poprawny angielski zamienił się w język sformalizowany, prawniczo-politykierski... JeŜeli osoba nie nadąŜa za jego lub jej towarzyszami, być moŜe on lub ona słucha innego perkusisty albo innej perkusistki. Niech wówczas on lub ona dostosuje się do muzyki, którą on lub ona słyszy, nawet jeŜeli ma inny rytm lub jest oddalona. ...i równie nonsensowną mnogomowę: JeŜeli osoby nie nadąŜają za ich towarzyszami, być moŜe słuchają innych perkusistów lub perkusistek. Kiedy juŜ wszystkie ksiąŜki i tak dalej zostaną ocenzurowane i przeredagowane w taki sposób, by odpowiadały Kłapouchym Amazonkom, co one właściwie osiągną? I dlaczego słowa są dla nich aŜ tak waŜne? Przykładowo, kiedy wychodzą za mąŜ, to nie przyjmują nazwiska rodziny męŜa. Nazwisko takie, przekazywane w linii męskiej, jest oczywiście symbolem „męskiego szowinizmu", jak twierdzą. Pozostają więc przy nazwiskach panieńskich — które przecieŜ i tak odziedziczyły po ojcach. (A moŜe ich ojcowie byli gorącymi zwolennikami równouprawnienia kobiet?) Za tą antymęską terminologią kryje się nic innego, jak supermęskość, poniewaŜ Kłapouche Amazonki naśladują najniŜsze przejawy męskich zachowań i zwiększają poziom właśnie tej energii, którą krytykują. Rozbijają kluby dla męŜczyzn, poniewaŜ, jak twierdzą, są one oznaką dyskryminacji. A zaraz potem zakładają kluby dla kobiet, do których nie wpuszcza się męŜczyzn. OskarŜają męŜczyzn o seksizm, a same się tak zachowują. Mówią, Ŝe pragną męŜczyzn wraŜliwych, kiedy jednak takich

spotkają, pomiatają nimi. Mówiąc krótko, ich Nowa Kobieta chce być taka sama, jak Dawny MęŜczyzna. A moŜe nawet jeszcze gorsza. W świecie, który błaga wręcz o uwolnienie z Ŝelaznego jarzma supermęskości, Kłapouche Amazonki serwują nam dolewkę. Kto jej potrzebuje? Przeciwstawianie się supermęskości przez supermęskość przypomina gaszenie ognia benzyną. WraŜliwości nie da się ludziom wbić do głowy, ale moŜna im ją z głowy wybić. Do jakiej przyszłości i jakiego świata pchają nas Kłapouche Amazonki? Gdzie podziewa się szacunek dla kobiety? Jak kaŜdy widzi, kobiety są dziś wykorzystywane i naduŜywane bardziej niŜ kiedykolwiek. Nigdy nie były ukazywane w tak poniŜający sposób w filmach, programach telewizyjnych, czasopismach i ksiąŜkach. Natomiast Ŝeńska siła robocza, według statystyk, jest niŜej opłacana niŜ dwadzieścia lat temu. Wpływ Kłapouchych Amazonek nie tyle uwalnia kobiecość, co sprawia, Ŝe staje się ona bardzo tania. Prawdę mówiąc, szacunek dla kobiecości tonie niczym „Titanic” — i w konsekwencji to samo dotyczy stanu ziemi, rodziny i społeczeństwa. Kłapouche Amazonki winią za to wszystko męŜczyzn. Gdyby były mądrzejsze, obwiniałyby źle ukierunkowaną, nadmierną męską energię — łącznie z tą, której poziom same zwiększają. Kiedy tonął „Titanic”, w kolejkach do łodzi ratunkowych wołano najpierw kobiety i dzieci. Teraz słychać okrzyki „kobiety i dzieci na końcu!" Jak nam to wyjaśnił pewien młody człowiek po zrobieniu szczególnie paskudnej uwagi swej sekretarce: „JuŜ nie musimy być dla nich mili". Tak jak kaŜdy rodzaj Kłapouchych, Kłapouche Amazonki chcą, by męŜczyźni przestali być rycerscy (nie twierdzę bynajmniej, Ŝe wielu z nich jest rycerskimi). Rycerskość jest opiekuńcza i poniŜająca dla kobiet, jak mówią. Czy naprawdę? I czy rycerskość ogranicza się do zachowania męŜczyzn wobec kobiet? Czy to w swej europejskiej, czy azjatyckiej wersji — etyka rycerska uznaje delikatność, troskę i szacunek za właściwe zachowania, a pomoc poszkodowanym przez los — za poŜądaną i godną podziwu. Bez rycerskości będziemy mieli „oko za oko", „silniejszy ma rację", „zabij albo zgiń". Zatem musimy ostrzec, wraz z dawnymi autorami taoistycznymi, błędnymi rycerzami i ludźmi z lasu: JeŜeli odrzucicie rycerskość i Ŝeńską energię, to lepiej strzeŜcie się. Na zakończenie tego rozdziału chcielibyśmy zacytować fragment z ksiąŜki Nadzieja przeciw nadziei: 'Wspomnienia, w której NadieŜda Mandelsztam opisuje działanie Efektu Kłapouchego w stalinowskiej Rosji. Na nasze nieszczęście, sama zasada nie ogranicza się tylko do innego społeczeństwa z innej epoki, ale jest uniwersalna i wszechobecna: Kiedyś było wielu dobrych ludzi, a nawet ci źli udawali, Ŝe są dobrzy, poniewaŜ tak trzeba było robić. Udawanie stało się źródłem hipokryzji i nieuczciwości, tak bardzo piętnowanych w realistycznej literaturze końca ubiegłego wieku. Niespodziewanym rezultatem owych krytycznych dzieł był zanik ludzi dobrych. Dobroć nie jest przecieŜ cechą wrodzoną — musi być kultywowana, a dzieje się to jedynie wówczas, kiedy jest na nią zapotrzebowanie. Dla naszego pokolenia dobroć była staromodną, zanikającą cechą, a jej propagatorzy dawno wymarli. To, co widzieliśmy w naszych czasach — wywłaszczanie kułaków, walka klas, ciągłe „demaskowanie" ludzi, szukanie ukrytych motywów kaŜdego działania — nauczyło nas być wszystkim, tylko nie dobrym człowiekiem. Jak moŜna zacząć zwalczać Kłapouchego w nas, a tym samym starać się przeciwstawić Efektowi Kłapouchego? Dojdziemy do tego za chwilę. Ale najpierw... Skłonność Tygrysa Wydaje nam się właściwe, by rozpocząć ten rozdział od chińskiej opowieści o lekkomyślnym tygrysie: Wielki tygrys włóczył się po lesie. Nad jego głową tańczył w powietrzu mały ptaszek, skacząc z gałęzi na gałąź i śpiewając. Tygrys zatrzymał się i popatrzył na niego, a potem zawołał: -CzymŜe ty jesteś, Ŝe tak sobie tańczysz i śpiewasz, śmieszna istoto? Ja jestem tysiąc razy większy od ciebie. Mogę cię zmiaŜdŜyć jedną łapą bez najmniejszego wysiłku. - A potrafisz to zrobić? — odpowiedział ptaszek, przeskakując zręcznie z jednej gałązki na inną. -Oczywiście, Ŝe potrafię to zrobić! — zaryczał tygrys. -Wszystko, co ty potrafisz, ja mogę zrobić lepiej. Po czym wskoczył na pień drzewa, wdrapał się nań wysoko i skoczył na gałąź, która natychmiast złamała się z głośnym trzaskiem pod jego cięŜarem. Połamały się równieŜ wszystkie niŜsze gałęzie aŜ do samej ziemi. Pokiereszowany i podrapany tygrys powoli podniósł się na nogi i odszedł. Utykając powlókł się na skraj lasu i wyszedł na pole. Tam zobaczył małe futerkowe zwierzątko ze słabymi oczkami i śmiesznymi nogami. Tak przynajmniej wydawało się tygrysowi, który zataczał się od śmiechu, zapomniawszy o bólu. -Z czego się śmiejesz? — zapytał kret, spoglądając na niego w górę. -Co za dziwaczne małe stopki! — śmiał się tygrys. - I takie słabiutkie oczka! -Widzę wszystko, co potrzeba — odparł kret — i mogę iść wszędzie tam, gdzie mi się podoba. -Ho, ho, ho! — śmiał się dalej tygrys. — Ja potrafię to robić znacznie lepiej od ciebie! -No, dobrze — powiedział kret. — To zobaczmy, jak przechodzisz obok tych ludzi pracujących na polu.I zniknął w dziurze, aby po chwili wyskoczyć z innej dziury, daleko za wieśniakami.

-Idę do ciebie! — wrzeszczał tygrys, posuwając się skokami przez pole. A jak wieśniacy zaczęli krzyczeć! Jakimi cięŜkimi narzędziami machali! Jakimi wielkimi kamieniami rzucali! Wystraszony i zbity tygrys powlókł się z powrotem, ledwo uchodząc z Ŝyciem. Po jakimś czasie dotarł do bagna. I tam zauwaŜył małe, powolne stworzenie z zawiniętą muszlą na grzbiecie. -CóŜ to za bezuŜyteczny stwór! — wykrzyknął tygrys. — Wcale nie ma nóg! - A po co mi nogi? — zapytał ślimak. — Jest wiele miejsc, przez które nie moŜna przejść nogami. -Gdzie? — zapytał tygrys z niedowierzaniem. -Na przykład przez grzęzawisko — odparł ślimak. -Nonsens! — zagrzmiał tygrys. — Mogę przez nie przebiec jak błyskawica, skacząc z kłody na kłodę! I bez chwili zastanowienia skoczył w kierunku najbliŜszej kłody. Był jednak zbyt cięŜki i spadł za blisko. Ślimak posuwał się powoli po trawach bagiennych, pozostawiając szamoczącego się tygrysa daleko w tyle. —Mówienie to jedno — zamruczał do siebie. — A robienie to coś całkiem innego. W tym rozdziale przyjrzymy się przeciwieństwu Kłapouchego — zwierzątku, które wierzy we wszystko i wierzy, Ŝe to wszystko jest czymś, co potrafi. Dla Tygrysa nie ma rzeczy niemoŜliwych — przynajmniej dopóki nie spróbuje. — JakŜeś ty tam wlazło, Maleństwo? — spytał Prosiaczek. — Na grzbiecie Tygrysa. Ale Tygrysy nie mogą złazić na dół, bo ich ogony właŜą im w drogę. Tygrys zapomniał o tym, kiedyśmy włazili, i teraz dopiero sobie przypomniał. Więc musimy tu zostać na zawsze, juŜ na zawsze! Chyba Ŝe wejdziemy wyŜej. Co ty mówisz, Tygrysku? Tygrys powiada, Ŝe jeśli wyleziemy wyŜej, to nie będziemy mogli zobaczyć domku Prosiaczka, więc juŜ zostaniemy tutaj. Jak wiadomo kaŜdemu, kto miał kiedyś do czynienia z Tygrysami, są one bardzo dobre w rozpoczynaniu wszelkich przedsięwzięć, ale niezbyt dobre w doprowadzaniu ich do końca. śycie zawsze wydaje się Tygrysom bardziej zielone nie tam, gdzie są. Nieskończone moŜliwości stale ich nęcą — szczególnie jeśli wpadną w kłopoty, co Tygrysom zdarza się bardzo często. ...Tygrys trzymał się gałęzi i mówił do siebie: „[Skakanie w dół] jest dobre dla zwierząt skaczących jak kangury, a nie dla zwierząt pływających jak tygrysy". I wyobraził sobie, Ŝe płynie na grzbiecie w dół rzeki lub wyrusza z jednej wyspy na drugą, i czuł, Ŝe to dopiero byłoby Ŝycie dla Tygrysa. -Skacz, Tygrysku! — zawołał Krzyś. — Nic ci się nie stanie. -Poczekaj chwilkę — rzekł Tygrys niespokojnie. — Kawałek kory wpadł mi do oka... -Skocz, to bardzo łatwo! — piszczało Maleństwo.I nagle Tygrys przekonał się, jak to jest łatwo. -Ojej! — wrzasnął, gdy drzewo mignęło mu tuŜ przed oczyma. Być entuzjastą to nic złego. Gdyby nie entuzjaści, nie byłoby znaczących postępów w Ŝyciu i byłoby nudno. Ale entuzjaści są czymś więcej niŜ Tygrysami. Szybko zaznajamiają się z tym, czego są entuzjastami, i wiedzą, kiedy czegoś lepiej nie dotykać. Tygrys zaś to szalony entuzjasta. (A z czym on się zaznajamia, moŜna tylko zgadywać.) W Chatce Puchatka Prosiaczek opisał Tygrysa jako „Bardzo Rozbrykane Zwierzę, które mówi »Jak się masz!« w taki sposób, Ŝe ma się potem pełne uszy piasku, nawet gdy Kangurzyca mówi: »Spokojnie, Tygrysku kochany« i znów pomaga ci stanąć na nogach". Królik opisał go jako „z takiego gatunku Tygrysów, które idą zawsze przodem wtedy, gdy wskazuje im się drogę dokądkolwiek, i zazwyczaj wcale ich nie widać, gdy wreszcie przychodzi się na miejsce i chciałoby się z dumą powiedzieć: »Oto jesteśmy*". Alexander Pope scharakteryzował go dość dokładnie, pisząc: „Niektórzy ludzie nigdy niczego się nie nauczą, poniewaŜ wszystko rozumieją zbyt szybko". Psychiatra mógłby opisać go jako „osobowość działającą pod wpływem nieodpartego impulsu". My opisalibyśmy go jako zwierzątko o Ŝelaznych kaprysach i gumowej dyscyplinie wewnętrznej. Podczas gdy nauki Zachodu raczej zachęcają do tygrysich zachowań, nauki Wschodu często przed nimi ostrzegają. W Tao Te Ching, na przykład, znajdujemy następujący fragment: Silne wiatry nie wieją cały ranek; Ulewny deszcz nie pada cały dzień. CzyŜ nie stworzyły ich niebiosa i ziemia? Jeśli cała potęga niebios i ziemi Nie potrafi utrzymać gwałtownego działania, Jak ty mógłbyś to uczynić?

* * * Stojąc na palcach, trudno utrzymać równowagę. Chodząc długimi krokami, człowiek szybko się męczy. Strojąc się w błyskotki, człowiek pokazuje swą ciemnotę. Obnoszenie się ze swą prawością jest przejawem próŜności. Wychwalając siebie samego, nie zdobywa się szacunku. Wyolbrzymianie swych osiągnięć nie da się długo utrzymać. Wyznawcy Drogi uwaŜają wszystko to Za zbytek jedzenia, niepotrzebny bagaŜ. Nie dają one szczęścia. Zatem wyznawcy Drogi Unikają ich. * * * Nie pokonuj świata siłą, Siła bowiem jedynie powoduje opór. Kiedy przechodzi armia, wyrastają ciernie. Po wielkim zwycięstwie następują lata niedoli. Rób tylko to, co trzeba zrobić, Nie stosując gwałtu. * * * Niemądrze jest biegać tu i tam. Krótki oddech powoduje napięcia. UŜyj za duŜo swej energii, A zaraz będziesz wyczerpany. To nie jest Droga Natury. Cokolwiek działa przeciw Tao, Nie moŜe trwać. - Wychodzisz, Tygrysku? -Tak — odpowiedział. — Idziemy z Maleństwem na piknik. Ja przynoszę kanapki. -Tak? A z czym jest ta? -Z masłem orzechowym, cebulą, musztardą i serem. -Ojej! Ja... Hmmm... -Czy coś nie tak? — zapytał Tygrys. — Zrobiłeś się jakby zielony? -Nie, nic... Nic takiego. Zaraz mi przejdzie.Mam nadzieję, Ŝe nie idziecie daleko. -A dlaczego? — spytał Tygrys. -No, gdyby czasem trzeba było nagle przynieść Maleństwo z powrotem. -Po co? — Nic juŜ, nic. Biegnij — i bawcie się dobrze. Dopóki będziecie mogli. CóŜ, duŜo róŜności to galimatias. Zachód pełen jest Tygrysów — niezmordowani poszukiwacze natychmiastowego zaspokojenia, ludzie sukcesu większego niŜ samo Ŝycie. Zachód robi z nich idoli, poniewaŜ są rozbrykani i podniecający. MoŜe nawet zbyt podniecający. A cały czas stają się jeszcze bardziej podniecający. Wydaje się, jakby nie wystarczało juŜ być prawdziwym człowiekiem czy nawet bohaterem — teraz trzeba być supermanem, przeŜywającym swe dwuwymiarowe Ŝycie, usiane (w prawdziwie tygrysim stylu) wykrzyknikami. Szybszy niŜ wystrzelona kula! Silniejszy niŜ lokomotywa! Zdolny do wskoczenia na wieŜowiec jednym susem! Oto nadeszła epoka superwszystkiego — supergwiazdy, superpolityka, supertrenera, nawet superbiznesmena: Szybszy niŜ spadające akcje! Silniejszy od motywacji zysku! Zdolny do wynajęcia wieŜowca w ciągu jednego dnia! A jednak Tygrysy niekoniecznie są takie, na jakie wyglądają. ChociaŜ moŜe wydawać się, Ŝe napędza je ich własna energia, w

rzeczywistości pędzą ich tak — to w tę stronę, to w tamtą — róŜne rzeczy i odczucia, na których akurat przelotnie spocznie ich uwaga. I choć Tygrysy mogą wyglądać na tryskające energią, ich umiłowanie lekkomyślnego postępowania i sensacji jest w gruncie rzeczy formą duchowego lenistwa. Tygrysy nie panują nad swym Ŝyciem, jak to wyraźnie widać z ich zachowania. Na nieszczęście, bardzo łatwo być niecierpliwym, nierozwaŜnym i roztrzepanym Tygrysem w społeczeństwie, które podziwia, popiera i nagradza impulsywne zachowania. Reklamy namawiają nas do kupna tego-a-tego i psucia samych siebie. To bardzo właściwe słowo — psucie. Zasługujemy na to, jak mówią w reklamach. (MoŜe i tak, ale chcielibyśmy myśleć, Ŝe jesteśmy trochę lepsi.) Towary w sklepach są tak przemyślnie ustawione, by pobudzać nas do kupowania pod wpływem nagłego impulsu. Filmy, programy telewizyjne i czasopisma promują zachowania impulsywne najgorszego rodzaju — i to w sposób typu „rzućcie im to prosto w twarz". Niemal wszystko,' od stylu fryzury do stylu Ŝycia, ukazywane jest jako jakiś narkotyk, który mamy zaŜyć niezwłocznie, aby doznać natychmiastowej ulgi. Jeśli będziesz miał taki model samochodu, taki krój ubrania, takie będą kształty twojej dziewczyny, albo przeŜyjesz tego rodzaju przygodę miłosną — będziesz szczęśliwy. Będziesz kochany. Będziesz Kimś. Ci, których na to nie stać, skazani są na frustrację. Ci zaś, których stać, skazani są na nieunikniony zawód. Jak ujął to Oscar Wilde: „Na świecie istnieją tylko dwa rodzaje tragedii. Pierwszy — kiedy nie dostajesz tego, czego pragniesz, a drugi — kiedy to dostajesz". Pamiętajmy teŜ o starym perskim przekleństwie: „śeby kaŜde twoje pragnienie natychmiast się spełniało". W dwunastym rozdziale Tao Te Ching Lao-tse pokazał niewłaściwość sensacyjnego podejścia Tygrysa do Ŝycia: Pięć kolorów oślepia oko. Pięć dźwięków ogłusza ucho. Pięć smaków zabija język. Wyścigi i polowanie ogłupiają umysł. Podczas gdy z jednej strony Ameryka staje się pod wieloma względami Krajem Kłapouchych, pod wieloma innymi zamienia się w Kraj Tygrysków. Iście schizofreniczna sytuacja. Umysły dzieci amerykańskich są obecnie tak okaleczone przez gry video, widowiska telewizyjne i komputerowe czynności lewej półkuli mózgu w pigułce, na których nie potrafią się skoncentrować dłuŜej niŜ pięć minut. Jak stwierdza coraz więcej nauczycieli, kształcenie takich umysłów jest niemoŜliwe. JeŜeli czegoś nie da się od razu uchwycić, to nie potrafią tego zrozumieć. A jeśli da się to uchwycić od razu, to i tak tego nie zrozumieją — bo gromadzenie informacji nie jest ich rozumieniem. Być moŜe dzisiejsze dzieci mimo wszystko znajdą w przyszłości zatrudnienie — moŜe zostaną zatrudnione jako pracownicy techniczni przez Chińczyków, Japończyków i Koreańczyków, którzy do tego czasu będą właścicielami prawie wszystkiego, poniewaŜ ich kultury kładą duŜo większy nacisk na rozwój umysłu u dzieci. Podstawową lekcją, której muszą nauczyć się Tygrysy, jest to, Ŝe jeŜeli nie zapanują nad swymi impulsami, to impulsy zapanują nad nimi. Bez względu na to, jak cięŜko pracują, Tygrysy nigdy nie są zadowolone, nie jest im bowiem znane uczucie spełnienia, które zawsze w końcu nadchodzi, gdy jest się wytrwałym w woli osiągnięcia nie--tak-bliskich celów. Zasadę tego typu dokonań ilustruje poniŜsza opowieść Chuang-tse: K'ung Fu-tse i jego uczniowie zmierzali do księstwa Ch'u. Kiedy wyszli z lasu, natknęli się na garbusa nabijającego latające cykady na czubek swej laski. -CóŜ za zręczność! — zawołał Mistrz, przystając, aby się temu przyjrzeć. — Jaką metodę stosujesz? -Najpierw — odrzekł garbus — praktykowałem balansowanie kulkami na lasce. Po pięciu czy sześciu miesiącach mogłem utrzymać jednocześnie dwie w ten sposób, by nie spadły. Wtedy chybiałem tylko kilka owadów. Przeszedłem do trzech kulek i wówczas chybiałem jedną cykadę na dziesięć. A kiedy potrafiłem juŜ utrzymać pięć kulek, to łapałem wszystkie cykadybez wysiłku. -Kiedy skupiam całą uwagę, moje ciało staje się niczym pień, a ramiona — niczym gałęzie drzewa. Niebiosa i ziemia są wielkie, a dziesięć tysięcy rzeczy mnoŜy się wokół mnie — ale nie zwracam na nie uwagi, a tylko na skrzydełka cykad. Mój umysł nie chwieje się; moje ciało zachowuje równowagę. Przy takim podejściu, jak mogłoby mi się nie udać? K'ung Fu-tse odwrócił się i rzekł do swych uczniów: —Pamiętacie stare przysłowie: „Kiedy czyjaś wola jest nieporuszona, jego moc wzrasta". JakŜe wspaniale ten człowiek pokazuje dziś jego prawdziwość. Inną rzecz, której Tygrysy muszą się nauczyć, znajdujemy w japońskiej opowieści o samuraju i mistrzu Zen: Pewien samuraj miał opinię niecierpliwego i pobudliwego. Mistrz Zen, znany ze znakomitych zdolności kulinarnych, stwierdził, Ŝe wojownikowi naleŜy dać lekcję, zanim stanie się jeszcze bardziej niebezpieczny. Zaprosił więc samuraja na obiad. Samuraj przybył o wyznaczonej porze. Mistrz Zen poprosił, aby się rozgościł, dopóki ten nie skończy przygotowywania posiłku. Czas mijał. Samuraj zaczynał się niecierpliwić. Po chwili zawołał: -Mistrzu Zen — czy zapomniałeś o mnie? Mistrz Zen wyszedł z kuchni.

-Bardzo przepraszam — powiedział — ale przygotowanie obiadu zabiera więcej czasu niŜ myślałem. I wrócił do kuchni. Znów minął długi czas. Samuraj siedział i robił się coraz głodniejszy. W końcu zawołał, ale nieco łagodniejszym głosem niŜ poprzednio: — Mistrzu Zen, proszę. Kiedy podasz obiad? Mistrz Zen wyszedł z kuchni. — Bardzo przepraszam. Opóźnia się jeszcze trochę,ale to juŜ długo nie potrwa. I znów wrócił do kuchni. Minął jeszcze długi czas, aŜ w końcu samuraj nie mógł juŜ ścierpieć czekania. Wstał boleśnie rozczarowany i wściekle głodny. W tym samym momencie mistrz Zen wszedł do pokoju z tacą zastawioną potrawami. Pierwszym daniem było miso shiru (zupa sojowa). Samuraj z wdzięcznością konsumował zupę, oczarowany jej bukietem smakowym. -Och, mistrzu Zen — zawołał — to najlepsza miso shiru, jaką kiedykolwiek jadłem! Naprawdę zasługujesz na swą reputację doskonałego kucharza! -To nic takiego — odparł mistrz Zen skromnie. — To tylko miso shiru. Samuraj odstawił pustą miskę. -Prawdziwie magiczna zupa! Jakich tajemnych przypraw uŜyłeś, by wydobyć ten smak? - śadnych szczególnych — odrzekł mistrz Zen. -Nie, nie — nalegam, Ŝebyś powiedział. Ta zupa jest tak niesamowicie smaczna! -No dobrze, powiem ci... -Wiedziałem! — wykrzyknął samuraj, pochylając się, by lepiej słyszeć. — Musiało być coś, co sprawiło, Ŝe tak pysznie smakowała. No powiedz wreszcie, co to było? Mistrz Zen rzekł spokojnie: — Dodałem trochę czasu. -Powiedz mi, Kangurzyco, jak to jest w twoim domu, odkąd mieszka tam Tygrys? -No, jest... interesująco. -Co masz na myśli? -Na przykład wczoraj rano zwalił z nóg listonosza. -Okropieństwo — powiedziała Sowa, która nadleciała, by usłyszeć, o czym mówimy. — Absolutne okropieństwo. — Dlaczego przewrócił listonosza? — Myślał, Ŝe on coś zabiera. -Aha. -Okropieństwo. -No wiesz, listonosz ma taką wielką torbę... -Tak, tak. Mam nadzieję, Ŝe Tygrys go przeprosił. -Tak. Ale dopiero, kiedy mu wszystko wyjaśniłam. -To i tak dobrze. -Listonosz zachował się bardzo przyzwoicie. -Tak? A co powiedział? -Powiedział, Ŝe wiele razy przewracały go psy, ale nigdy jeszcze kot. * * * I wreszcie ostatni problem, który musimy omówić w związku z Tygrysem. OtóŜ za prawdziwymi wartościami w Ŝyciu — takimi zwłaszcza, jak mądrość i szczęście — nie moŜna gonić, aby je złapać. Są wartości, które przychodzą do nas tam, gdzie sami jesteśmy, jeŜeli tylko im „pozwolimy — jeŜeli przestaniemy się tak bardzo starać i pozwolimy, Ŝeby sprawy toczyły się własnym torem. Tygrys odkrył to, wbrew samemu sobie, kiedy w drugim rozdziale Chatki Puchatka dowiedział się, co Tygrysy lubią najbardziej. Tygrys właśnie przybył do Lasu i musiał zjeść śniadanie. A więc Puchatek poczęstował go miodem — upewniając się najpierw, oczywiście, czy Tygrysy naprawdę lubią miód. — Tygrysy wszystko lubią — zapewnił go Tygrys radośnie. Ale niedługo potem Tygrys doszedł jednak do wniosku, Ŝe... Tygrysy nie lubią miodu. - Ach — rzekł Puchatek takim tonem, aby to brzmiało smutno i Ŝałośnie — myślałem, Ŝe one lubią wszystko. -Wszystko prócz miodu — powiedział Tygrys. Puchatek był z tego poniekąd zadowolony i oświadczył, Ŝe gdy tylko skończy śniadanie, pójdą do Prosiaczka i Tygrys będzie

mógł spróbować Prosiaczkowych Ŝołędzi. -Dziękuję ci, Puchatku — powiedział Tygrys — bo Ŝołędzie to jest coś, co Tygrysy lubią najbardziej. Więc poszli do Prosiaczka. - Dzień dobry, Prosiaczku! To jest Tygrys. -Ach, czy tak? — rzekł Prosiaczek i przemknął na drugi koniec stołu. — Myślałem, Ŝe Tygrysy są mniejsze. -Ho-ho! — zaśmiał się Tygrys. — Ale nie z tych wielkich! -Tygrysy lubią Ŝołędzie — powiedział Puchatek — i właśnie dlatego przyszliśmy, bo biedny Tygrysek nie jadł dziś jeszcze śniadania. Prosiaczek podsunął Tygrysowi salaterkę z Ŝołędziami i powiedział: — Pozwól, proszę. Po czym przytulił się do Puchatka i, czując się znacznie męŜniejszy, powiedział jakby od niechcenia: — Więc ty jesteś Tygrys? Świetnie. Ale Tygrys nic na to nie odpowiedział, bo miał usta pełne Ŝołędzi. Przez jakiś czas słychać było chrupanie, po czym Tygrys powiedział: — Y-ggy-hy-e-u-ią o-ę-i... A gdy Puchatek z Prosiaczkiem spytali: -Co takiego? Tygrys powiedział: - Pchepracham. I wyszedł na chwilę z pokoju. Gdy wrócił, powiedział stanowczym tonem: -Tygrysy nie lubią Ŝołędzi. -PrzecieŜ mówiłeś, Ŝe lubią wszystko prócz miodu — powiedział Puchatek. -Wszystko prócz miodu i Ŝołędzi — wyjaśnił Tygrys. Gdy Puchatek to usłyszał, powiedział: — Aha, rozumiem. A Prosiaczek, który był poniekąd zadowolony z tego, Ŝe Tygrysy nie lubią Ŝołędzi, zapytał: -Więc moŜe lubią oset? -Dobrze trafiłeś — rzekł Tygrys — bo właśnie oset to jest coś, co Tygrysy lubią najbardziej. Więc poszli do Kłapouchego. - Dzień dobry, Kłapouchy! — powiedział Puchatek.- To jest Tygrys. - Co jest Tygrys? — spyta! Kłapouchy. -To — wyjaśnili Prosiaczek z Puchatkiem jednocześnie, a Tygrys uśmiechnął się swym najbardziej pogodnym uśmiechem i nic nie mówił.Kłapouchy obszedł Tygrysa raz dokoła, potem zawrócił i obszedł go drugi raz w przeciwną stronę. -Co to jest, co powiedziałeś? — zapytał. -Tygrys. -Aha — powiedział Kłapouchy. -On właśnie przyszedł — objaśnił Prosiaczek. -Aha — powiedział znów Kłapouchy.Myślał przez dłuŜszy czas i wreszcie zapytał: -A kiedy on sobie pójdzie? Prawie od razu, jak się później okazało. - Co się stało? — spytał Puchatek. -Kłuje! — wybełkotał Tygrys... — Ale przecieŜ mówiłeś — zaczął Puchatek — sam mówiłeś, Ŝe Tygrysy lubią wszystko prócz miodu i Ŝołędzi. — I ostu — rzekł Tygrys, który właśnie zaczął biegać w kółko z wywieszonym językiem. Więc poszli do Kangurzycy. A kiedy wyjaśnili jej sytuację, ta zaprosiła serdecznie Tygrysa do swojej spiŜarni, Ŝeby wybrał to, co lubi. Ale im dalej Tygrys wsadzał nos tu, a łapę tam, tym więcej znajdował rzeczy, których Tygrysy nie lubią. Gdy przeszukał juŜ całą spiŜarnię i nic nie znalazł do jedzenia, odezwał się do Kangurzycy: — No i co teraz będzie? Tymczasem. Kangurzyca z Krzysiem i Prosiaczkiem otoczyli Maleństwo i patrzyli, jak ono pije tran. Maleństwo jęczało: - Ojej, kiedy nie mogę...Kangurzyca na to: -No weź, kochane Maleństwo, przypomnij sobie, coś mi przyrzekło. -Co to jest? — spytał Tygrys szeptem Prosiaczka.

-To wzmacniające lekarstwo Maleństwa — odparł Prosiaczek takŜe szeptem. — Ono tego nie cierpi.Wówczas Tygrys zbliŜył się do Maleństwa, przechylił się przez poręcz jego wysokiego krzesła, wysunął język i mlasnął głośno. Kangurzyca podskoczyła do góry, krzyknęła „ach!” i chwyciła łyŜkę akurat w tej chwili, gdy ta znikała w mordce Tygrysa, i wydobyła ją szczęśliwie z powrotem. Ale tranu juŜ nie było. — Kochany Tygrysku — szepnęła Kangurzyca. —Wziął, wziął, wziął moje lekarstwo, wziął moje lekarstwo, wziął moje lekarstwo — zaśpiewało uszczęśliwione Maleństwo, myśląc, Ŝe to wspaniały Ŝart. A Tygrys spojrzał w sufit, z błogim uśmiechem przymknął oczy i zaczął obracać językiem w mordce, zlizując resztki lekarstwa, Ŝeby ani odrobinki nie stracić. Po czym powiedział: —To właśnie lubią Tygrysy. No i dobrze... ŁUUUPS!!! -Tygrysku, pomóŜ panu wstać. Właśnie przewróciłeś ochroniarza Prosiaczka. To znaczy, jego byłego ochroniarza. -Ale on zasnął — powiedział Tygrys. -Nie, myślę raczej, Ŝe stracił przytomność. Walnąłeś trochę za mocno, co? -Spieszyłem się — wyjaśnił Tygrys — a on wszedł mi w drogę. -Musiał po coś wrócić. To dziwne. Myślałem, Ŝe wyniósł juŜ wszystko, co było moŜna. No ale tym razem mu się nie udało. -Na pewno ci przykro, Ŝe uderzyłeś go podłogą w głowę, prawda Tygrysku? To ładnie z twojej strony. -Przepraszam, tylko zadzwonię po policję. Jak się rzeczy mogłyby mieć Prosiaczek tymczasem obudził się. Gdy tylko otworzył oczy, powiedział sam do siebie: „Och!" Potem rzekł odwaŜnie: „Tak!", a potem jeszcze odwaŜniej: „Właśnie tak!" Widocznie jednak nie czuł w sobie wiele odwagi, bo po głowie chodził mu tylko jeden wyraz: „Hohonie". Jak teŜ wygląda Hohoń? Czy jest Dziki i Groźny? Czy przychodzi, kiedy na niego gwizdnąć? I jak przychodzi? Czy na ogól lubi Prosiaczki? A jeśli lubi, to czy nie robi mu róŜnicy, jaki to jest rodzaj Prosiaczka? Teraz przypuśćmy, Ŝe jest on groźny dla Prosiaczków, to czy jest mu obojętne, Ŝe jeden Prosiaczek miał dziadka, który nazywał się WSTĘP BRONISŁAW? W tym rozdziale przejdziemy od iluzji Kłapouchego i Tygrysa do iluzji Prosiaczka, i w ogóle do róŜnych iluzji. Dla taoisty nieszczęście jest wynikiem poddawania się złudzeniom — takim jak błędne mniemanie, Ŝe człowiek jest czymś odrębnym od świata przyrody. Problemy — czy to ekonomiczne, czy ekologiczne — powstają wówczas, kiedy nie potrafimy dojrzeć, „co tam jest". Ze złudzenia wynikają niemiłe odczucia: strach przed tym, „co moŜe być” (a jeszcze nie nadeszło), Ŝal za tym, „co mogło było być” (choć niekoniecznie byłoby), i tak dalej. Prosiaczki, Ŝyjąc w strachu przed tym, „co będzie teraz”, „co się nie uda”, „co się stanie, gdy zrobię coś głupiego", i róŜnymi takimi, nie potrafią radować się w pełni chwilą obecną. Później spoglądają wstecz i uświadamiają sobie, Ŝe jej nie przeŜyli. I ta świadomość sprawia, Ŝe czują się jeszcze gorzej niŜ przedtem. A jednak, dzięki wraŜliwości, dobrej pamięci, przechowującej i odtwarzającej wcześniejsze doświadczenia, i ich ostroŜnej filozofii małych kroczków — Prosiaczki, w duŜo większym stopniu niŜ typy Kłapouchych, Tygrysów, Królików czy Sów, posiadają zdolność podjęcia wyzwania losu i osiągania trudnych celów, pod warunkiem, Ŝe uda im się najpierw rozproszyć przeszkadzające w tym iluzje. Rozpoczniemy przegląd iluzji od trzech przypowieści dotyczących postrzegania sytuacji, które pokazują, jak wszystko zaleŜy od sposobu patrzenia. Pierwsza z nich jest autorstwa taoistycznego pisarza Lieh-tse: Pewien człowiek zauwaŜył, Ŝe zniknęła jego siekiera. A potem zobaczył przechodzącego obok syna sąsiada. Chłopak wyglądał jak złodziej, szedł jak złodziej, zachowywał się jak złodziej. Później, jeszcze tego samego dnia, ów człowiek znalazł siekierę tam, gdzie ją dzień wcześniej odłoŜył. Następnym razem, kiedy zobaczył syna sąsiada, ten wyglądał, szedł i zachowywał się jak zwyczajny, uczciwy chłopak. Drugi przykład to chińska opowieść o studni przy drodze: Pewien człowiek wykopał studnię przy drodze. Później przez wiele lat wdzięczni wędrowcy opowiadali o Cudownej Studni. Ale

pewnej nocy jakiś podróŜny wpadł do niej i utonął. Wówczas ludzie zaczęli mówić o Przeklętej Studni. Po jakimś czasie okazało się, Ŝe był to pijany złodziej, który zboczył z drogi, aby ukryć się przed ścigającym go nocnym patrolem — i wpadł do Studni Sprawiedliwości. Jedna studnia — róŜne punkty widzenia. Trzeci fragment zaczerpnięty jest z pism Chuang-tse: Kiedy łucznik uczestniczy w zawodach o gliniany garnek, strzela bez wysiłku, nic mu nie przeszkadza w koncentracji. JeŜeli nagroda zostaje zamieniona na mosięŜną ozdobę, ręce zaczynają mu się trząść. JeŜeli będzie zamieniona na złoto, mruŜy wówczas oczy, jakby oślepł. Jego umiejętności nie zmniejszają się, ale zmniejsza się jego wiara w nie, poniewaŜ pozwala, by domniemana wartość zewnętrzna nagrody zaćmiła jasność jego widzenia. Niestety, nawet mędrzec czasami się myli, błędnie interpretując to, co ma przed oczami. Na przykład, w trzecim rozdziale Kubusia Puchatka, pewien Mądry ale Zanadto Wypchany Miś... -Kto jest Zanadto Wypchany? — spytał Puchatek. -JuŜ dobrze, Puchatku. Nie jesteś Zanadto Wypchany. Jesteś tylko Nadmierny Fizycznie. -Hm. MoŜe to zbytnia przesada — odparł Puchatek skromnie. W kaŜdym razie, Kubuś Puchatek, którego prawie wszyscy nazywają w skrócie Puchatkiem, chodził... — Nikt nie nazywa mnie W Skrócie Puchatkiem — przerwał Puchatek. — Po prostu Puchatkiem. Tak. Dobrze... Kubuś Puchatek, którego prawie wszyscy nazywają Po Prostu Puchatkiem, chodził cały czas w kółko w pobliŜu domu Prosiaczka. Kiedy Prosiaczek zapytał, co robi, odpowiedział, Ŝe tropi coś, ale nie wie co. Być moŜe — po prostu tak mogło się zdarzyć, wiadomo — Ŝe to była Łasica. A moŜe i coś więcej. —Coś bardzo zabawnego — powiedział Miś. — Teraz widać tu najwyraźniej podwójne ślady. To znaczy, Ŝe chodziły tędy dwa zwierzaki. Do tego jednego — wszystko jedno, co to był za jeden — przyłączył się drugi — wszystko jedno, co za jeden, i teraz oni obydwaj wędrują razem. Czy miałbyś ochotę, Prosiaczku, pójść ze mną na wypadek, gdyby to miały się okazać jakieś Nieprzyjacielskie Zwierzęta? No i Prosiaczek, który powinien był się lepiej zastanowić, nie miał nic przeciwko. To znaczy, poszedł z nim. Niedaleko był mały zagajnik modrzewiowy i wyglądało tak, jakby dwie Łasiczki, jeśli to były Łasiczki, przeszły dookoła tego zagajnika. Więc i Puchatek, i Prosiaczek podreptali za nimi dookoła tego zagajnika, Prosiaczek przez ten czas opowiadał Puchatkowi o tym, jak to jego dziadunio, Wstęp Bronisław, tropił zwierzynę i jak ten Dziadunio w ostatnich latach swego Ŝycia cierpiał na zadyszkę, i jeszcze o rozmaitych ciekawych rzeczach, a Puchatek zastanawiał się nad tym, jak teŜ moŜe wyglądać taki Dziadunio i czy to nie są czasem dwaj Dziadunie, za którymi oni idą. A jeśli tak, to czy moŜna jednego zabrać ze sobą i trzymać w domu, i co Krzyś powiedziałby na to. A przed nimi na śniegu wciąŜ było widać ślady... Nagle Kubuś Puchatek przystanął, wskazał przed siebie palcem i zawołał: -Widzisz? -Co? — spytał Prosiaczek i aŜ podskoczył ze strachu.Potem, chcąc pokazać, Ŝe to wcale nie było ze strachu, podskoczył jeszcze raz czy dwa, udając, Ŝe to są takie ćwiczenia gimnastyczne. -Ślady! — szepnął Puchatek. — Trzecie zwierzę przyłączyło się do tamtych dwóch! A więc — sprawy zaczynały wyglądać Troszkę Niebezpiecznie dla Puchatka i Prosiaczka. Ale przynajmniej trzecie zwierzę to nie była Łasica. Jak zauwaŜył Puchatek, jego ślady były inne niŜ dwóch pierwszych. Były mniejsze. I poszli dalej. Czuli się jednak trochę niepewnie, bo mogło okazać się, Ŝe tych troje zwierząt miało wobec nich Wrogie Zamiary... A potem nagle Puchatek zatrzymał się i dla ochłonięcia oblizał koniuszek swojego nosa, bo czuł się spocony i zaniepokojony bardziej niŜ kiedykolwiek w Ŝyciu. Przed nimi były teraz ślady aŜ czworga zwierząt! Napięcie stawało się nie do wytrzymania. -Zdaje mi się — rzekł Prosiaczek, który teŜ polizał koniuszek swego nosa i doszedł do wniosku, Ŝe to do daje bardzo niewiele odwagi — zdaje się, Ŝe coś sobie przypomniałem. Coś sobie właśnie przypomniałem, co zapomniałem zrobić wczoraj i czego nie będę mógł w Ŝaden sposób zrobić jutro. Więc zdaje się, Ŝe będę musiał wrócić i właśnie to załatwić. -Więc załatwisz to sobie dziś po południu, a ja ci pomogę — powiedział Puchatek. —Ale, widzisz, to nie jest sprawa, którą moŜna załatwić po południu — odparł skwapliwie Prosiaczek. — To jest taka specjalna, przedpołudniowa sprawa, którą moŜna załatwić tylko przed południem i, jeśli to moŜliwe, między godziną... hm... która jest teraz godzina? -Dochodzi dwunasta — odpowiedział Puchatek patrząc na słońce. -No właśnie, jak mówiłem, między dwunastą a pięć minut po dwunastej. Więc Ŝałuję mocno, mój poczciwy Puchatku, ale będę musiał cię poŜegnać. A co to jest? To był Krzyś, który gwizdał do nich przez gałęzie pobliskiego drzewa. Co za ulga. — Oj, ty głupi Misiu — powiedział — co ci do głowy strzeliło? Najpierw obszedłeś cały zagajnik sam dwa razy, a potem Prosiaczek pobiegł za tobą i obeszliście go jeszcze raz naokoło. A w końcu zaczęliście obchodzić go jeszcze czwarty raz... -Ach! Więc to było tak. Co za wstyd.

Mówiąc o śniegu, moŜemy teŜ przypomnieć sobie, jak Puchatek i Prosiaczek byli na spacerze i postanowili wybudować chatkę dla Kłapouchego w jakimś osłoniętym od wiatru miejscu sosnowego lasku, nie opodal jego Ponurej Gęstwiny. Oczywiście potrzebne im było coś, z czego moŜna by taką chatkę zbudować. Patyki świetnie by się nadawały. —Strasznie duŜo patyków jest z tamtej strony lasku — powiedział Prosiaczek. — Widziałem je. Bardzo, bardzo duŜo. Wszystkie złoŜone razem. A więc wzięli ten stos patyków i zbudowali chatkę dla Kłapouchego. No i potem, kiedy Kłapouchy nie mógł znaleźć swego stosu... to znaczy nie mógł znaleźć swej chatki, poszli z Krzysiem jej szukać i spotkali Puchatka i Prosiaczka, i wtedy... -Gdzie była, powiadasz? — spytał Puchatek. -O tu, na tym miejscu — odpowiedział Kłapouchy. -Zrobiona z patyczków? -Tak. -Ach! — westchnął Prosiaczek. -Co? — spytał Kłapouchy. -Nic. Powiedziałem tylko „ach" — rzekł Prosiaczek niespokojnie. I Ŝeby się wydawać zupełnie spokojnym i zrównowaŜonym, zanucił raz czy dwa razy „bim-bom” trochę znudzonym głosem. -Czy jesteś pewien, Ŝe to była prawdziwa chatka? — spytał Puchatek. — To znaczy, czy jesteś pewien, Ŝe twoja chatka stała właśnie tutaj? -Naturalnie, Ŝe tak — rzekł Kłapouchy i mruknął do siebie: — Bez śladu mózgu są niektórzy z nich. -A co takiego? O co chodzi, Puchatku? — spytał Krzyś. -Więc, tego... — powiedział Puchatek. — OtóŜ — powiedział Puchatek. — OtóŜ więc... — powiedział Puchatek. — Widzisz... — powiedział Puchatek. — OtóŜ więc widzisz... — powiedział Puchatek i coś zdawało mu się mówić, Ŝe nie tłumaczy się dość jasno, więc znów trącił łokciem Prosiaczka. -Jest zupełnie taki sam — powiedział prędziutko Prosiaczek. — Tylko trochę cieplejszy — dodał po głębszym namyśle. -Kto jest cieplejszy? -Dom Kłapouchego, z tamtej strony Lasu. Więc poszli tam i Kłapouchy znalazł swoją chatkę, i... I zostawili go w tym. domu. A Krzyś wrócił na obiad ze swymi przyjaciółmi, Puchatkiem i Prosiaczkiem, którzy opowiedzieli mu po drodze o Okropnej Pomyłce, jaką popełnili. I gdy Krzyś przestał się śmiać, wszyscy trzej zaśpiewali Mruczankę z Nadworu specjalnie ułoŜoną na ŚnieŜną Pogodę i śpiewali ją przez całą resztę drogi aŜ do domu... Co za wstyd. -Wróciliśmy — powiedział Puchatek. -Ach tak? Byłem tak zajęty pisaniem, Ŝe nie zauwaŜyłem, ja wychodziliście. -Prosiaczek i ja przypominaliśmy sobie róŜne Zagadki — powiedział Puchatek. — Prosiaczek ma jedną dla ciebie. -Bardzo dobrze, Prosiaczku. CóŜ to za Zagadka? -To jest tak — rzekł Prosiaczek. — Co szczeka i ma pióra? -Szczeka i ma pióra? No... nie, nie wiem. -Pierzasty pies. -Hmmm. -Czy coś nie tak? — zapytał Prosiaczek. -W porządku, Prosiaczku. A ja mam jedną dla ciebie. Jaka jest róŜnica między biblioteczką a kangurem? -Nie wiem — odparł Prosiaczek. -Nie wiesz? Ty nie wiesz, jaka jest róŜnica między biblioteczką a kangurem? -Nie — potwierdził Prosiaczek. -W takim razie nie pozwolę ci juŜ więcej grzebać w moich ksiąŜkach. -Cisza. —Nie rozumiem — powiedział Puchatek. Poza powszechną ludzką tendencją do przeinaczania Tego Co Tam Jest — jak to właśnie zaprezentowali czasami zbyt ludzki Puchatek i Prosiaczek na śniegu — trzeba wspomnieć o skłonności wielu osób do widzenia tylko tego, co niezwykle. Zilustruje to chińska opowieść o wole i szczurze: Wiele lat temu Budda zawezwał przed swe oblicze dwanaście zwierząt i powiedział, Ŝe nazwie ich imionami poszczególne lata chińskiego zodiaku. Zwierzęta były bardzo zadowolone, ale wkrótce wynikł problem kolejności i zaczęty się kłopoty. -Ja powinienem być pierwszy — mówił szczur — ze względu na moją inteligencję. -Nie, to ja powinienem być pierwszy, ze względu na moją wielkość — twierdził wół.

Kłócili się przez jakiś czas o to, co jest waŜniejsze — inteligencja czy wielkość. Wreszcie szczur zrezygnował. -W porządku — powiedział w końcu. — Przyznaję, Ŝe wielkość jest waŜniejsza. -Dobrze — ucieszył się wół. — No to sprawa załatwiona. -Nie tak szybko — odrzekł szczur. — Moja wielkość robi większe wraŜenie. -Co takiego? — Ŝachnął się oburzony wół. —W jaki sposób wielkość zwykłego szczura moŜe zrobić wraŜenie na kimkolwiek? -No to chodźmy do ludzi i niech większość rozsądzi — zaproponował szczur. -To doprawdy śmieszne! — wykrzyknął wół. — Dlaczego mamy tracić czas na takie głupstwa? KaŜdy przecieŜ widzi, Ŝe... —Zaraz, zaraz — powiedział Budda. — Nie kłóćcie się juŜ o to. Oczywiście, Ŝe szczur jest mniejszy od ciebie. Ale dlaczego nie mielibyśmy pozwolić ludziom zdecydować? -Który z was zrobi na nich większe wraŜenie swoją wielkością, ten wygra. I wół, pewien zwycięstwa, zgodził się. —Panie Buddo — rzekł szczur. — JeŜeli wół się na to zgodzi, to chciałbym prosić cię o pewną łaskę, zanim staniemy przed ludźmi. JeŜeli jestem naprawdę tak mały, jak twierdzi wół, to chciałbym zmniejszyć mój nieunikniony wstyd z poraŜki. Proszę cię zatem, abyś na ten czas podwoił moje rozmiary. Budda zapytał wołu, czy ten ma coś przeciw. —Oczywiście, Ŝe nie —- odparł wół. — PrzecieŜ to i tak niczego nie zmieni. Nadal będę sto razy większy od niego! Wół i szczur — ten drugi dwa razy większy niŜ zwykle — poszli do ludzi. I wszędzie, gdzie szli, ludzie wykrzykiwali ze zdziwieniem: -Popatrzcie na wielkość tego szczura! -Zobaczcie, jaki olbrzymi szczur! A nikt nie zwracał uwagi na wołu. Nie było w nim nic niezwykłego. W ten sposób szczur zrobił na ludziach wraŜenie swą wielkością i został pierwszym zwierzęciem chińskiego zodiaku. -A tak przy okazji, Prosiaczku. Zastanawiałem się nad tym napisem przy twoim domu... -Chodzi ci o WSTĘP BRON? -Tak. Mówiłeś, Ŝe tak się nazywał twój dziadek? -Tak. Wstęp Bronisław. -No to musiał być bardzo wielką świnią, Ŝeby umieścić napis tak wysoko. -Eee... Taaak... On nie zawiesił go sam. Zrobił to jego znajomy. —Znajomy? -Tak, inne zwierzę. Z gatunku wysokich. -Takich jak Ŝyrafa? -Tak, tak — to właśnie była Ŝyrafa. -Dosyć zabawna znajomość — świnia i Ŝyrafa. Nie wiedziałem, Ŝe są tu w okolicy Ŝyrafy. -Nie ma — odparł Prosiaczek. — Zazwyczaj nie ma. Ale ta Ŝyrafa przyjechała w ramach Programu Wymiany. -Tak? A co myśmy wysłali na wymianę? -Eee... Skrzynię łasic. -Nie wygląda mi to na uczciwą wymianę. -No ale to była bardzo duŜa skrzynia. No tak... Mówiąc o iluzjach, wróciliśmy do tematu. Musimy jeszcze powiedzieć o paru rzeczach. ChociaŜ iluzje moŜna spotkać wszędzie na świecie, to jednak wydaje się, Ŝe na przemysłowym Zachodzie jest ich znacznie więcej. A iluzje Zachodu — obecnie oczywiście eksportowane równieŜ na Wschód — są szczególnie niebezpieczne. Na ironię zakrawa fakt, Ŝe „rozsądne”, „naukowe” społeczeństwo Zachodu wyśmiewa się z zasadniczo niewinnych mitów i wierzeń narodów świata — z których przynajmniej część ma swe źródła w faktach — jednocześnie utrzymując irracjonalne przekonania i praktyki tak niebezpieczne, Ŝe niszczą naszą ziemię. A chyba najbardziej niszczycielską ze wszystkich iluzji Zachodu jest absurdalne mniemanie, Ŝe technika rozwiąŜe wszystkie nasze problemy. Ów kult techniki pojawił się w Europie Zachodniej mniej więcej w XVI wieku, wraz z wielkimi odkryciami i ekspansją, które doprowadziły do rozwoju handlu, co z kolei spowodowało rewolucję przemysłową w XVIII wieku. Szybkie upowszechnienie nienasyconych maszyn i towarzysząca mu rabunkowa eksploatacja bogactw naturalnych, którymi trzeba je karmić, szybko przekształciły wiejskie, rolnicze społeczeństwo („Dzień dobry, panie Pawlak! CóŜ za piękna krowa!”) w społeczeństwo miejskie i fabryczne („Mam nadzieję — e-ha — uuu — Ŝe na dzisiaj — e-ha — wystarczy nam węgla"), a potem w społeczeństwo wielkomiejskie i wielkoprzemysłowe („Tak, panie inspektorze. Ukradli wszystko, co nie było przymocowane do podłogi!”). W epoce wiktoriańskiej ten fanatyzm przemysłowy nabrał jeszcze większego rozpędu dzięki twórcom imperium i opinii, Ŝe nauka moŜe wszystko, a wszelkie odmienne przekonania to herezje. JuŜ znacznie wcześniej wyeksportowano z Europy do Nowego Świata przekonanie, Ŝe ziemię naleŜy złupić. Wraz z nim szło absurdalne i bezpodstawne przeświadczenie, jakoby szczęście moŜna było kupić za pieniądze. Byłoby dziwne, gdyby takie

poglądy ominęły nasz kontynent, biorąc pod uwagę, Ŝe większość wczesnych imigrantów to skazani za długi z brytyjskich więzień, traperzy handlujący futrami, przyszli magnaci bawełny i tytoniu oraz purytanie. Tego rodzaju ludzie wiedzieli wystarczająco wiele o świecie przyrody, aby go wyzyskiwać, ale niewiele więcej — jeŜeli w ogóle tyle wiedzieli. Szczególnie purytanie nie wiedzieli prawie nic o tym, jak przetrwać w lasach, górach i łąkach Ameryki Północnej, ani o tym, jak współŜyć z ludźmi, którzy mogli ich tego nauczyć. Stare powiedzenie mówi: „Najpierw rzucili się na kolana, a potem na Indian”. A potem na krajobraz. Luther Stojący Niedźwiedź, wódz Siuksów Oglala, tak opisał tę sytuację: "Nie myśleliśmy o wielkich przestrzeniach prerii, pięknych wzniesieniach gór, wijących się strumieniach z poplątaną roślinnością, jako o „dziczy”. Tylko dla białego człowieka przyroda była „dzika” i tylko dla niego na tej ziemi Ŝyły „dzikie” zwierzęta i „dzicy” ludzie. Dla nas wszystko to było oswojone. Ziemia była płodna, a nas otaczało błogosławieństwo Wielkiej Tajemnicy. Dopiero kiedy przyszedł włochaty człowiek ze wschodu i z brutalną furią narzucił niesprawiedliwość nam i naszym kochanym rodzinom, wtedy ta ziemia stała się dla nas „dzika”. A kiedy leśne zwierzęta zaczęły uciekać, słysząc jego kroki, zaczął się dla nas „Dziki Zachód”." Dzisiaj, dzięki takim, raczej wykoślawionym podstawom naszej kultury, Ŝyjemy w tym, co się popularnie nazywa społeczeństwem materialistycznym. Ale określenie to jest błędne. W rzeczywistości mamy społeczeństwo abstrakcyjnych wartości — w którym niczego i nikogo nie ceni się za to, czym jest, ale za to tylko, co reprezentuje. Gdyby zachodnie społeczeństwo przemysłowe ceniło świat materialny, to nie byłoby wielkich śmietnisk, wykarczowanych lasów, tandetnie zaprojektowanych i wykonanych produktów, zatrutych ujęć wody, opasłych, ziejących spalinami samochodów i tych wszystkich innych okropności i straszydeł, które prześladują nas na kaŜdym kroku. Gdyby nasze społeczeństwo naprawdę było materialistyczne, to kochalibyśmy świat fizyczny — i znalibyśmy nasze w nim ograniczenia. Prawda jest taka, Ŝe zachodnie społeczeństwo przemysłowe nawet nie dostrzega świata materialnego. Dawno juŜ go wyrzuciło, by rdzewiał na deszczu. Świat materialny jest tu i teraz, a społeczeństwo przemysłowe nie docenia i nie zwraca uwagi na „tu i teraz". Jest zbyt zajęte pędzeniem za „tam i później". W rezultacie często nie potrafi zobaczyć tego, co jest tuŜ przed nim. Zapomniało, skąd przyszło; nie wie, dokąd zmierza. - Wyruszamy na Przyprawę? — spytał Puchatek z przejęciem. — Nigdy jeszcze nie byłem na Ŝadnej Przyprawie. Dokąd będzie nasza Przyprawa? -Wyprawa, głupi Misiu! To się zaczyna na W. -Wiem, wiem — rzekł Puchatek. Ale, prawdę mówiąc, nie wiedział. - Wyruszamy na odkrycie Bieguna Północnego. -O — powiedział Puchatek. — A co to jest Biegun Północny? -To jest coś, co się odkrywa — rzekł Krzyś wymijająco, bo sam nie był pewien, co to znaczy. MoŜe bliŜsze spojrzenie na uwarunkowania historyczne pomoŜe wyjaśnić, dlaczego zachodnie społeczeństwo przemysłowe ma takie kłopoty z zobaczeniem Co Tam Jest. W naszej części świata widać je najlepiej — i w najbardziej przygnębiający sposób — kiedy mamy wybory. Od prawie trzydziestu lat ten naród, który kiedyś był Światłem Wolnego Świata, wybiera na najwyŜszy urząd w państwie Koszmarnych Pajaców, wiodących nas coraz głębiej w ciemność przez popieranie korupcji i zachłanności na masową skalę, doprowadzenie do wielomiliardowych długów, które przyszłe pokolenia będą musiały spłacać, spowodowanie zapaści całej gospodarki, odmawianie podjęcia jakichkolwiek kroków niezbędnych do ratowania tego, co jeszcze zostało z przyrody („Potrzeba więcej badań"), i groŜenie wysadzeniem w powietrze całej planety tylko dlatego, Ŝe jakiś kraj gdzieś tam nie robi tego, co oni uwaŜają, Ŝe powinien robić, albo nie robi tego wystarczająco szybko — i cały czas robią inteligentne uwagi na takim poziomie, jak „JeŜeli widziałeś jedną sekwoję, to tak, jakbyś widział wszystkie”. A tak a propos drzew — dlaczego mówiąc coraz więcej o ochronie środowiska, większość obywateli głosuje coraz częściej przeciwko niej? W jednym z niedawnych referendów w moim stanie (kiedyś zamieszkanym prawie wyłącznie przez ekologów) większość głosowała przeciw zamknięciu najbardziej niebezpiecznej w kraju elektrowni atomowej, pomimo ciągłego łamania przez jej kierownictwo najbardziej podstawowych przepisów bezpieczeństwa; odrzuciła projekt ograniczenia wysypisk śmieci; odrzuciła uczciwego, proekologicznego kandydata, aby ponownie wybrać polityka, który przez wiele lat aktywnie sprzeciwiał się zachowaniu tego, co zostało z naszych lasów, który popiera politykę przemysłu drzewnego, wycinającego lasy państwowe i wysyłającego ten cenny surowiec za granicę (tym samym powodując zamykanie miejscowych tartaków), i który co roku dodawał do praw stanowych klauzule zakazujące zaskarŜania takiej polityki na drodze sądowej. Tyle robi dla planety Ziemi. Świat przyrody jest w porządku — zdają się mówić głosujący w całym naszym kraju — dopóki jego ochrona nie zaczyna przeszkadzać w zarobieniu pieniędzy na niszczeniu go. Niech „ktoś inny" płaci za ochronę przyrody. Jednak, biorąc pod uwagę,

Ŝe mniej niŜ jeden procent sumy przeznaczanej w Ameryce na cele charytatywne idzie na ochronę przyrody, wydaje się, iŜ ów „ktoś inny” to jeszcze jedna fantazja. - Idziemy wszyscy na Przyprawę z Krzysiem. -A co to jest, na czym będziemy? -Myślę, Ŝe rodzaj statku — rzekł Puchatek. -Aha! Rodzaj statku! — Tak. I odkryjemy Biegun czy coś takiego. Nie wiem dobrze, co to jest, ale mamy to odkryć. Na nieszczęście dla naszych szans na przetrwanie i osiągnięcie szczęścia, na Zachodzie odziedziczyliśmy religię w wersji Kłapouchego, która odrzuca świat jako miejsce złe i zaleca, by mądrzy ludzie ignorowali jego prawa. Odziedziczyliśmy teŜ naukę w wersji Kłapouchego, która szydzi ze wszystkiego poza mechanistycznym obrazem ziemi i chce jej wydrzeć wszystkie tajemnice — jedna po drugiej — aby manipulować prawami przyrody. Czy któraś z tych dróg moŜe wydobyć nas z bagna, w jakie wpadliśmy? Albo przynajmniej pomóc dostrzec przyczyny, z powodu których tam się dostaliśmy? Religia Kłapouchego mówi, Ŝe ziemi nie warto chronić, a kiedy nadejdzie koniec, to i tak wszyscy wierni zostaną natychmiast przewiezieni do nieba. Nie ma sprawy. Bardzo byśmy byli ciekawi usłyszeć, co powiedzą świętemu Piotrowi u wrót Nieba, kiedy ten zapyta, jak opiekowali się światem, który Bóg im powierzył. MoŜe się to marnie dla nich skończyć. Z drugiej strony, nauka Kłapouchego twierdzi, Ŝe technika uratuje nas przed zagładą — łącznie z tą zagładą, której przyczyną jest technika. Kiedy tak twierdzi, zaczynamy się zastanawiać, czy ona teŜ czasem nie jest jakimś rodzajem religii. No, moŜe niezupełnie religii — raczej szamaństwa. —Wunga wunga, mumba mumba — Wielki Blaszany BoŜe, wybaw nas od heksachlorobenzenu, dwubromku etylenu, toksafenu, chlorodenu, paratenu i wszystkich rzeczy, które nam dałeś, a które jakoś się nam popsuły. No to wszyscy razem — wunga wunga — i powodzenia! -Prosiaczku — powiedział z oŜywieniem Puchatek — idziemy na Przyprawę, wszyscy, ilu nas jest, z rozmaitymi rzeczami do jedzenia. śeby coś odkryć. - A co odkryć? — zaniepokoił się Prosiaczek. - Ach, cokolwiek, -MoŜe coś dzikiego? — Krzyś nie mówił nic o dzikości. Powiedział tylko, Ŝe to się zaczyna na W. - Mam nadzieję, Ŝe to nie ich wściekłość — powiedział Prosiaczek z powagą. -To ich zęby… Odziedziczone przez nas iluzje strachu powodują, iŜ wierzymy w konieczność obrony przed światem przyrody, w lepsze Ŝycie dzięki cięŜkiemu przemysłowi i tak dalej. W rzeczywistości, jak kaŜdy powinien juŜ to dostrzegać, świat przyrody potrzebuje ochrony przed nami. Musimy zacząć uznawać, szanować i rozumieć jego mądrość, a nie tylko spoglądać nań przez zniekształcające szkiełko naszych wyobraŜeń o nim. Jak ostrzegał nas Sir Arthur Conan Doyle ustami Sherlocka Holmesa: „Trzeba mieć umysł tak wielki jak cała Natura, aby móc tę Naturę wyjaśniać”, a w innym miejscu: „Kiedy ktoś chce wznieść się nad Naturę, to z pewnością stoczy się pod nią”. Słowa Chuang-tse na ten temat równieŜ są bardzo na czasie: Kiedy przywódcy gonią za wiedzą, ale nie znają Drogi, wszyscy idący za nimi cierpią z tego powodu. Dlaczego tak twierdzę? Wielka wiedza jest potrzebna do robieniu łuków, kusz, strzał i proc, ale krzywdzą one ptaki w powietrzu. Wielka jest wiedza potrzebna do robienia haczyków, sieci i podobnych rzeczy, ale krzywdzą one ryby w wodzie. Wielka jest wiedza potrzebna do wymyślania i przygotowywania pułapek, wnyków i sideł, ale krzywdzą one stworzenia na ziemi. W miarę jak wiedza zwiększa się, pogłębia i rozwija, coraz bardziej draŜni i krzywdzi ludzi. Wtedy zaczynają czynić wysiłki, aby zrozumieć to, czego nie wiedzą, ale nie starają się wcale zrozumieć tego, co juŜ wiedzą. Wskazują na brak zrozumienia ze strony innych, ale nie dostrzegają własnego. Powoduje to jeszcze większe zamieszanie. Gdyby słońce i księŜyc postradały swe światło, góry i rzeki straciły swą Ŝywotność, a cztery pory roku przestały następować po sobie — Ŝaden owad czy roślina nie zachowałyby swej prawdziwej natury. A jednak tak właśnie się dzieje z człowiekiem przez jego obsesję na punkcie wiedzy. Nie dostrzega uczciwości i prostoty, a podziwia niepokój. Zapomina się o spokojnym, bez wysiłkowym działaniu, a słychać głośne kłótnie. Taka jest właśnie natura głodu wiedzy. Jej hałas kieruje świat w stronę chaosu. MoŜna jeszcze dodać do tego inne słowa Chuang-tse: "Ludzie oddają cześć temu, co leŜy w obszarze ich wiedzy, a nie uświadamiają sobie, w jakim stopniu uzaleŜnieni są od tego, co leŜy poza nim." Aby zilustrować głęboką prawdę zawartą w powyŜszym twierdzeniu, omówimy krótko dzieje tego, co na własny uŜytek nazywamy „promieniowaniem dla kaŜdego”.

W latach trzydziestych, kiedy ludzie umierali od środków wzmacniających zakrapianych radem, rząd Stanów Zjednoczonych po raz pierwszy ustanowił górną granicę dopuszczalnej dawki promieniowania. No wiecie, tak na wszelki wypadek. W latach czterdziestych, po zbadaniu ofiar Hiroszimy, dawka ta została zmniejszona o połowę. Tak dla pewności, rozumiecie. W latach pięćdziesiątych, kiedy zanieczyszczenia spowodowane próbnymi wybuchami jądrowymi zaczęły mieć zły wpływ na niektórych mieszkających w pobliŜu ludzi, znów znacznie zmniejszono maksymalną dopuszczalną dawkę, Po prostu dla bezpieczeństwa. Ale jednocześnie reklamy wielkich firm energetycznych zaczęły wychwalać uroki najnowszego typu generatorów prądu — „czystych, bezpiecznych" elektrowni atomowych. Zapraszano klientów: „Przyjedź z rodziną do parku przy elektrowni atomowej". Aparaty rentgenowskie uŜywane były w sklepach z butami do sprawdzania kształtu stóp dzieci. Innym naświetlano niby powiększoną, ale właściwie normalną, grasicę. I tak jak wiele osób napromieniowanych przed nimi, znaczna liczba tych ludzi zachorowała na raka i zmarła. W latach sześćdziesiątych coraz więcej osób dochodziło do przekonania, Ŝe nie mówi się im całej prawdy. I wtedy... W latach siedemdziesiątych badacze donieśli, Ŝe Amerykanie są dziewięciokrotnie bardziej napromieniowywani aparaturą medyczną niŜ promieniotwórczym zanieczyszczeniem atmosfery, które wcześniej — w wyniku badań pewnych mieszkańców Nevady i personelu wojskowego — wiązano z wszelkimi zagroŜeniami. W 1979 roku nastąpiła awaria elektrowni atomowej na Three Mile Island i cała okolica została napromieniowana. W latach osiemdziesiątych nowe dane na temat ofiar Hiroszimy i ich potomstwa pokazały, Ŝe ryzyko zachorowania na raka w wyniku napromieniowania jest piętnaście razy większe niŜ wszystkie autorytety dotychczas uwaŜały. Emisje z elektrowni atomowych zostały powiązane z chorobami tarczycy, poronieniami i innymi problemami zdrowotnymi. A przed końcem dekady elektrownia atomowa w Czernobylu, tak jak wcześniej ta na Three Mile Island, zrobiła to, czego według ekspertów nie powinna była zrobić przez tysiąc lat. Do prasy zaczęły przeciekać wiadomości o sytuacjach bliskich katastrofy w innych elektrowniach... Tak więc poziom „bezpiecznej dawki" ponownie obniŜono. śeby nie ryzykować. Za kaŜdym razem największe autorytety zapewniały społeczeństwo, Ŝe nowe urządzenia i nowe dawki są absolutnie bezpieczne. I za kaŜdym razem się myliły. Obecnie społeczeństwo jest mamione komputerami, których lampy katodowe emitują promienie Roentgena, a obwody elektroniczne i monitory wytwarzają silne pola elektromagnetyczne. Są absolutnie bezpieczne, jak nas zapewniają eksperci. A jeŜeli pojawią się jakieś problemy, to na pewno dowiemy się o tym później. Najnowszym urządzeniem „promieniowania dla kaŜdego" jest kuchenka mikrofalowa, która bombarduje Ŝywność promieniowaniem elektromagnetycznym wysokiej częstotliwości, pobudzając jej cząsteczki, dopóki się nie podgrzeją. Ten rodzaj perwersji w stosunku do przyrody jest absolutnie bezpieczny, jak twierdzą autorytety — gdyby było inaczej, to te wspaniałe maszynki nie znalazłyby się na rynku. MoŜe tym razem autorytety mają rację, moŜe ten jeden raz. Ale moŜe akurat racji nie mają. Gdy Krzyś skończył śniadanie, szepnął coś do ucha Królikowi, a Królik powiedział: —Tak, tak, oczywiście. I poszli razem w górę strumienia. -Nie chciałem, Ŝeby inni słyszeli — powiedział Krzyś. -Ma się rozumieć — odparł Królik z waŜną miną. -Tylko widzisz, Króliku... jestem bardzo ciekaw... czy ty nie wiesz czasem, jak wygląda Biegun Północny. -Jak to? —- powiedział Królik strosząc wąsiki. — Dopiero teraz o to pytasz? -Kiedyś wiedziałem — tłumaczył się Krzyś — tylko trochę o tym zapomniałem... -To zabawne — rzekł Królik — ale ja teŜ trochę o tym zapomniałem, chociaŜ kiedyś o tym wiedziałem. -Przypuszczam, Ŝe to po prostu kawałek drewna wetknięty w ziemię? -Z pewnością jest drewniany — powiedział Królik — jeŜeli nazywa się go biegunem, a jeŜeli to biegun, no to tak jest. I sądzę, Ŝe powinien być wetknięty w ziemię, no bo gdzie miałby być wetknięty? -Tak teŜ myślałem. -NajwaŜniejsza rzecz — dodał Królik — to wiedzieć, gdzie jest wetknięty. -O to nam właśnie chodzi. -Powiedz no, Prosiaczku, kto tam zagląda przez okno? -To Hohoń! — wrzasnął Prosiaczek, skacząc w górę ze strachu. -Ach, to śmieciarz zabiera odpadki. Chyba nie myślałeś, Ŝe to naprawdę Hohoń? -Nie (tik, tik). Naprawdę (tik) nie. -Prosiaczku, a co by było, gdyby to naprawdę był Hohoń? Co mógłby ci zrobić? -Nie wiem — kwiknął Prosiaczek. — Ale mógłby coś wymyślić. -PrzecieŜ ty nawet nie wiesz, co to jest Hohoń?

-No... niezupełnie. -Nie wiesz nawet, czy Hohonie istnieją. -A istnieją? -Na pewno nie w tej części świata — nie czyhają na ciebie za oknem. -Jesteś pewien? -Absolutnie. Tak samo nie ma tu Hohoni, jak i Ŝyraf zawieszających napisy przy twoim domu. -Aha — rzekł Prosiaczek. — Rozumiem. O czym mówiliśmy? Aha — o niebezpiecznych iluzjach. W Magicznym dziecku, napisanym w zaskakująco taoistycznym duchu, Joseph Chilton Pearce tak przedstawił trudne połoŜenie naszego społeczeństwa: "W jaki sposób, według naszych przekonań, moŜemy przewidywać i kontrolować działanie sił przyrody we wszechświecie? Za pomocą wyrafinowanych manipulacji intelektualnych i odpowiednich narzędzi. Akceptujemy to załoŜenie tak bezkrytycznie, poniewaŜ zostaliśmy uwarunkowani, by wierzyć bez cienia wątpliwości, Ŝe tylko wykorzystując w taki właśnie sposób naszą inteligencję, będziemy mogli uchronić się przed przyrodą. Wzajemna zaleŜność umysłu-mózgu i źródła jego informacji [ziemi] była rygorystycznie (moŜna nawet powiedzieć, Ŝe religijnie) odrzucana przez Zachodnią logikę, jeśli nie przez kaŜdą cywilizowaną logikę. . ZaleŜność od Ŝyjącej ziemi oznaczałaby, Ŝe ziemia reaguje, współdziałając z nami. A kardynalną regułą wszystkich klasycznych szkół myśli Zachodu... jest brak jakiejkolwiek zaleŜności umysłu od świata zewnętrznego poza czerpaniem informacji o tym świecie za pomocą zmysłów i inteligentnym reagowaniem na te informacje. To przekonanie automatycznie pozbawiło nas własnej mocy. Nie mając własnej mocy, z której moglibyśmy korzystać, ograniczyliśmy nasze moŜliwości do jednego tylko źródła: narzędzi. I tak rozwinęliśmy cały obszar wiedzy dotyczącej zastosowania, wytwarzania, ulepszania i naprawiania narzędzi. Naszym prawdziwym kryterium wartości staje się kulturowa wiedza oferująca lub obiecująca stworzenie nowych narzędzi oraz moŜliwość zapanowania nad przyrodą i w ten sposób pewne poczucie bezpieczeństwa. MoŜliwości rozumiane są jako rozwój narzędzi [podkreślenie moje — B. H.]. Kształcenie i wychowywanie dzieci jest tak ustawione, aby prowadziło do projektowania lepszych narzędzi, ich produkowania, przetwarzania i stosowania. Nasz zasób wiedzy i rozwój narzędzi nigdy nie dawały, nie dają i z pewnością nigdy nie będą dawać poczucia fizycznego bezpieczeństwa czy zadowolenia. Im potęŜniej i wspanialej rozwija się nasza produkcja narzędzi, tym większe stają się nasze niepokoje, złowrogość, strach, urazy i agresywność. Bezpośrednia zaleŜność między naszymi lękami a produkcją narzędzi jest jednak prawie niemoŜliwa do uchwycenia, poniewaŜ nasza inteligencja sama jest rezultatem uwarunkowania przez obszar wiedzy i w jego ramach. Nasza inteligencja została wyuczona, by wierzyć, Ŝe wszelkie negatywne strony rzeczywistości będącej wynikiem naszych działań — takie jak udręki osobiste, niedola i strach — po prostu wskazują na potrzebę udoskonalenia obszaru wiedzy i (lub) udoskonalenia produkcji, dystrybucji i zastosowania narzędzi. Nawet jeśli wiedza oddziela nas od Ŝycia i jest przyczyną lęków i nieszczęścia, warunkuje nas jednocześnie tak, iŜ wierzymy, Ŝe ucieczka od naszej niedoli wiedzie przez doskonalenie wiedzy." Innymi słowy — problemy współczesnego człowieka, jego niebezpieczne poglądy, poczucie samotności, pustki duchowej i własnej niemocy są wynikiem iluzji na temat świata przyrody i oderwania się od niego. No cóŜ, taoiści juŜ dawno nam mówili, Ŝe będziemy mieli taki bałagan. I mówili teŜ, co moglibyśmy z tym zrobić. Czas zatem, by zobaczyć, co to takiego. Jak się rzeczy mają W ubiegłym roku, 10 września, poszedłem wzdłuŜ Via Salaria i wkroczyłem do Republiki Utopii, spokojnego kraju połoŜonego osiemdziesiąt lat na wschód od Fara Sabina. ZauwaŜając pogodny nastrój mieszkańców, zapytałem o przyczynę ich zadowolenia i dowiedziałem się, Ŝe wynika ono z ich praw i nauk, jakie otrzymują od najmłodszych lat... Aby nauczyć małe dzieci umiejętności obserwowania szczegółów, stosują rodzaj zabawy, w której pewną liczbę małych przedmiotów, na przykład trzy ziarnka jęczmienia, małą monetę, niebieski guzik... chowa się w dłoni. Po otwarciu na moment dłoni i ponownym jej zamknięciu, pyta się dzieci, co widziały. Dla starszych dzieci zabawa ta staje się stopniowo coraz trudniejsza, aŜ w końcu wszyscy wiedzą, jak robi się ich kapelusze i buty. Powiedziano mi teŜ, Ŝe dzięki nauce definiowania słów ludzie ci potrafili stworzyć terminologię gospodarczą, w związku z czym wszelkie niegodziwości giełdy i świata finansów zniknęły całkowicie z ich kraju, poniewaŜ nikt juŜ nie daje się oszukiwać. Te tak bardzo taoistyczne słowa pochodzą ze Złota i pracy Ezry Pounda, lecz opisywana w nich zasada — doceniania rzeczywistości —- jest o wiele starsza. Zanim przytoczymy dotyczące tego fragmenty oficjalnych dzieł taoistycznych, chcielibyśmy jeszcze zacytować naszego ulubionego nieoficjalnego autora taoistycznego — Henry'ego Davida Thoreau: Pozory i zmyślenia uwaŜa się za najświętsze prawdy, podczas gdy rzeczywistość jest tylko bajką. Gdyby tylko ludzie dokładnie obserwowali rzeczywistość i nie dawali się zwieść, Ŝycie, aby porównać je do znanych nam rzeczy, byłoby niczym bajka albo

opowieści tysiąca i jednej nocy... Zamykając oczy i marząc, pozwalając na oszukiwanie się przez pozory, ludzie na całym świecie trzymają się Ŝyciowej rutyny i przyzwyczajeń, które budowane są na czysto iluzorycznych podstawach. Dzieci bawiące się w Ŝycie rozpoznają jego prawdziwe prawa i zaleŜności znacznie lepiej niŜ dorośli, którzy nie potrafią go godnie przeŜyć, a jednak sądzą, Ŝe są mądrzejsi przez swe doświadczenia, czyli raczej niepowodzenia... Ludzie uwaŜają prawdę za coś odległego, na skrajach systemu, za najdalszą gwiazdą, przed Adamem i po ostatnim człowieku. W wieczności rzeczywiście jest coś prawdziwego i cudownego. Ale wszystkie te czasy, miejsca i okazje znajdują się tu i teraz. Sam Bóg ma swą kulminację w chwili obecnej i nigdy nie będzie bardziej boski. A my moŜemy poznawać wszystko, co jest cudowne i szlachetne, jedynie przez nieustanne sączenie i pojenie się rzeczywistością, która nas otacza. Spośród „stu szkół" chińskiej filozofii, jedynie dwie — konfucjanizm i taoizm — przetrwały. Trwały przez kilka tysięcy lat, poniewaŜ okazały się najbardziej poŜyteczne. Chińczycy to bardzo praktyczny naród — nie mają uznania dla rzeczy, które wyglądają dobrze, ale nie działają. Na całym Wschodzie — a w Chinach szczególnie — uwaŜano zawsze, Ŝe filozofia jest tylko na tyle wartościowa, na ile moŜna ją zastosować w codziennym Ŝyciu. Zachodnia filozofia, nie mająca związku z Ŝyciem codziennym, jest (przynajmniej dla mnie) raczej egocentryczna i niepraktyczna, z duŜym ładunkiem dyskutowania i teoretyzowania, a takŜe brykania po całym terenie intelektualnego krajobrazu — miła rozrywka wymyślona przez i dla takich, jak Sowa, Królik i czasami Kłapouchy, ale nie mająca wiele wspólnego z takimi, jak Prosiaczek czy Puchatek. Zachodnia filozofia stała się domeną palących fajki i ubranych w tweedowe garnitury profesorów uniwersyteckich (którzy mogą ją wyznawać, ale niekoniecznie ją uprawiają) i hiperinteligentnych studentów, którzy mają kłopoty z wypraniem własnej bielizny albo naprawieniem kosiarki do trawy. Patrząc na to wszystko spode łba, typowy umysł Zachodu zapyta: A komu potrzebna jest wschodnia filozofia? Dla takiego umysłu filozofia Wschodu jest zła z dwóch powodów. Po pierwsze, jest wschodnia — egzotyczna i mistyczna, malownicza ale bezuŜyteczna. Po drugie, jest filozofią... A po co to komu potrzebne? Takie bardzo zawęŜone podejście nie dostrzega faktu, Ŝe większość z tego, co tworzy praktyczny Zachód, pochodzi ze Wschodu, głównie z Chin. A — dodajmy — znaczna część od taoistów, największych chińskich naukowców, wynalazców, lekarzy, artystów i obserwatorów przyrody. Na Zachodzie uczą nas w szkołach, Ŝe Johan Gutenberg wynalazł czcionkę drukarską, William Harvey odkrył krąŜenie krwi, a Sir Isaac Newton sformułował swoją pierwszą zasadę dynamiki. W rzeczywistości, wszystko to zostało juŜ odkryte i wynalezione w Chinach długo przed urodzeniem się owych ludzi. Poza niezliczoną ilością innych rzeczy, Chińczycy dali światu mechaniczny zegar, papier (łącznie z tapetami, papierem toaletowym, papierowymi chusteczkami, pieniędzmi i kartami do gry), druk wielokolorowy, porcelanę, lakę, farbę fosforyzującą, latarnię magiczną (poprzedniczkę projektora filmowego), kołowrotek, taczkę, parasol, nowoczesny pług, uprząŜ, siewnik, dmuchawę do wiania zboŜa (a takŜe praktykę sadzenia roślin w rzędach), kołowrotek wędkarski, współczesny kompas (a takŜe odkryli róŜnicę między prawdziwą a magnetyczną północą), sejsmograf, siatkę geograficzną, system dziesiętny, kalkulator, hermetycznie zamykane laboratorium badawcze, przekładnię łańcuchową, przekładnię taśmową, pompę łańcuchową, podstawy silnika parowego, przyrządy pomiarowe i wskaźniki, lane Ŝelazo, wytwarzanie stali z surówki, wiszący most, konturowy kanał transportowy, śluzę, maszt, Ŝagiel, ster, komory powietrzne na statkach, statek napędzany kotem łopatkowym, Ŝeglowanie po lądzie, latawiec (w tym latawiec akrobatyczny, wojskowy, informacyjny, muzyczny, płonący...), szybowiec (który, tak jak akrobatyczny latawiec, byt wynaleziony przez taoistycznych adeptów w górach Chin, latających na nim po to, by poznać prawa przyrody i współdziałać z nimi), balon na podgrzane powietrze, śmigło helikoptera, spadochron (tysiąc pięćset lat przed Leonardem da Vinci), strojone dzwony, dzwony „kościelne", równe tempa w muzyce (ponownie odkryte 138 lat później przez Jana Sebastiana Bacha), wydobywanie gazu ziemnego, butlę gazową (pierwotnie była to wypełniona gazem rura bambusowa z zaworem z jednej strony, nad którym wędrowcy gotowali jedzenie), okulary słoneczne, nieprzemakalną odzieŜ, wyposaŜenie do wspinaczki górskiej, proch strzelniczy (wynaleziony, jak na ironię, przez taoistę starającego się odkryć eliksir długowieczności). Grupa dam dworu wynalazła zapałki, które przywieziono do Europy tysiąc lat później. Inni Chińczycy odkryli strukturę płatka śniegu — dwa tysiące lat wcześniej niŜ na Zachodzie — oraz istnienie plam na Słońcu i wiatrów słonecznych. Chińczycy odkryli cukrzycę i choroby spowodowane niedoborem składników pokarmowych; byli takŜe pionierami endokrynologii, immunologii, anatomii (między innymi wywnioskowali istnienie i kształt bębenka usznego, zanim został fizycznie odkryty), a takŜe hormonalnego leczenia tarczycy. Rozwinęli system biologicznej walki ze szkodnikami... To powinno wystarczyć, Ŝeby pokazać, o co mi chodzi. Owi ludzie zauwaŜali róŜne rzeczy. Niestety, Zachód nie sprowadził ze Wschodu tradycyjnego przekonania, Ŝe nauka, moralność i duchowość muszą kroczyć razem, Ŝe nauka bez podbudowy moralnej i duchowej nie jest prawdziwą nauką, ale rodzajem obłędu. No cóŜ, chyba nie moŜemy mieć wszystkiego. Wracając do Puchatka i przyjaciół, cała ta sprawa obserwacji naukowych i tak dalej przypomina nam odkrycie zasady zabawy w Misie-patysie, uprawianej na całym świecie, odkąd została opisana w Chatce Puchatka (a moŜliwe, Ŝe juŜ kiedyś wcześniej). Puchatek, jak pamiętacie, badał szyszki jodłowe i ułoŜył wierszyk o jednej szczególnej...

Właśnie wszedł na mostek. A Ŝe nie patrzył, którędy idzie, potknął się o coś, szyszka wypadła mu z łapki i wleciała do wody. — Masz ci los! — powiedział Puchatek. Gdy szyszka płynęła sobie wolno pod mostem, wrócił z powrotem po nową szyszkę jodły, do której miał juŜ rym. Nagle pomyślał, Ŝe zamiast szukać szyszki, moŜe byłoby lepiej stanąć i popatrzeć na rzekę, bo dzień był cichy i spokojny. Więc połoŜył się na brzuszku i spojrzał na rzekę, która wolno płynęła pod spodem... I nagle zobaczył swoją szyszkę jodłową w dole pod mostem. — To zabawne — rzekł Puchatek. — Upuściłem ją z tamtej strony, a ona sobie wyszła z tej. Ciekaw jestem, czy inna szyszka zrobi to samo. I poszedł po więcej szyszek. Druga szyszka zrobiła to samo i wszystkie szyszki robiły to samo. Wtedy Puchatek rzucił dwie szyszki naraz i wychylił się przez most, Ŝeby zobaczyć, która z nich wyjdzie pierwsza. I jedna z nich wyszła, a Ŝe obydwie byty jednakowe, Puchatek nie wiedział, czy wygrała ta, którą sobie upatrzył, czy tamta. Potem rzucił jedną duŜą szyszkę i jedną małą. I duŜa wyszła pierwsza, tak jak sobie tego Ŝyczył, a po niej dopiero wyszła mniejsza, czego teŜ sobie Ŝyczył. To znaczy, Ŝe wygrał dwa razy... i gdy wrócił do domu na podwieczorek, był wygrany trzydzieści sześć razy, a przegrany dwadzieścia osiem, co znaczy, Ŝe... Ŝe trzeba odjąć dwadzieścia osiem od trzydziestu sześciu. I to właśnie znaczy to. A nie odwrotnie. I to był początek gry zwanej Misie-patysie, którą wymyślił Puchatek i w którą on i jego przyjaciele grywali zwykle na skraju Lasu. Tylko Ŝe zamiast szyszek brali patyczki, które było łatwiej znaczyć. W tym drobnym Puchatkowym incydencie widzimy wszystkie elementy czystej nauki uprawianej przez taoistów: przypadkowe zdarzenie, obserwujący i dociekliwy umysł, dedukcja przejawiającej się w nim zasady, wykorzystanie tej zasady, modyfikacja materiału i nowy sposób robienia pewnych rzeczy. Nieźle, No ale w końcu to „taki właśnie Miś”. Jak juŜ wspomnieliśmy, obserwacja jest tak waŜna z wielu innych względów poza odkryciami naukowymi. Jest teŜ sprawa Ŝycia mądrze i dobrze. W tym zakresie szczególnie, jak sądzimy, Zachód mógłby nauczyć się paru rzeczy od Wschodu. Na przykład, jak nas kształcą w szkole w zakresie praktycznej mądrości? W ogrodzonym pastwisku jest trzysta krów. Bramę pozostawiono otwartą i dwie krowy wychodzą przez nią co minutę. Ile krów zostanie na pastwisku po upływie półtorej godziny? Właśnie takie rzeczy, jak mówią, będą nam przydatne, kiedy skończymy szkołę — pomogą nam zastosować swą wiedzę w sprawach codziennych i odróŜnić prawdę od fałszu. Wracając do tego zadania z krowami, kaŜdy, kto kiedykolwiek hodował bydło, wie, Ŝe krowy nie przechodzą przez otwartą bramę zagrody z częstotliwością dwóch na minutę. Albo przechodzą wszystkie od razu, albo wcale. Albo przechodzą w tę i z powrotem, kiedy mają na to ochotę. Najprawdopodobniej w zagrodzie nie pozostanie ani jedna krowa po dziesięciu minutach od otworzenia bramy albo będzie przewrócone ogrodzenie. Ale gdybyście w ten sposób odpowiedzieli nauczycielowi, z pewnością byłaby to zła odpowiedź. Taka jest właśnie róŜnica między szkołą a Ŝyciem. (A jeŜeli jesteście jeszcze w szkole i nie wierzycie mi, to poczekajcie kilka lat.) Gdybyśmy mieli streścić nauki taoistyczne dotyczące Ŝycia codziennego do ich najbardziej podstawowych elementów, brzmiałyby one: obserwuj, dedukuj i stosuj. Przypatruj się rzeczom wokół ciebie — odrzucając, najlepiej jak umiesz, wcześniejsze koncepcje, jakie ty albo inni mieli na ten temat. Idealnie byłoby, gdybyś mógł spoglądać tak, jakbyś widział to po raz pierwszy. W swym umyśle zredukuj to do najbardziej zasadniczych elementów — „Zobacz prostotę w złoŜoności", jak ujął tę zasadę Lao-tse. Wykorzystuj odczucie na równi z logiką, aby zrozumieć to, co widzisz (na tym polega zasadnicza róŜnica między pełnią myślenia a technicznym myśleniem lewej półkuli mózgu). Postaraj się znaleźć powiązania między poszczególnymi elementami — zauwaŜ powtarzające się układy i zaleŜności. Zastanów się, jakie prawa przyrody przejawiają się w nich. A potem działaj zgodnie z tymi prawami, moŜliwie najmniejszym wysiłkiem, aby dowiedzieć się więcej i osiągnąć to, co chcesz — i nic ponad to. Kiedy juŜ nabierzesz praktyki w obserwowaniu, dedukowaniu i stosowaniu, być moŜe wyczujesz otwierającą się przed tobą — albo w tobie, albo tu i tam — drogę wiodącą do głębszego zrozumienia świata. Czasami moŜe ci się nawet wydawać, jakbyś był w jakimś innym wymiarze, jak w przykładzie Thoreau o baśniach z tysiąca i jednej nocy. Ale naprawdę tak nie jest — po prostu widzisz i odczuwasz, Jak się rzeczy mają", a nie jak ktoś-tam mówi, Ŝe się mają. A róŜnica moŜe być zasadnicza. W pewnym sensie jednak mówienie o „innym wymiarze" moŜe być trafne. Albowiem kiedy kroczysz Drogą, opuszczasz kraj „albo-albo” i wchodzisz do kraju „to-i-to”. Jak napisał Lao-tse w pierwszym rozdziale Tao Te Ching, wielu ludzi nie potrafi wstąpić na Drogę, poniewaŜ nie jest w stanie jej dojrzeć, tkwiąc w „albo-albo”: Pozbawieni pragnień Widzą [Drogę] jako „ulotność”. Mający pragnienia Widzą ją jako „działanie”. Jedno i drugie ma to samo źródło,

Choć inną nazwę. Razem nazywają się „ciemnością” — Ciemność rosnącej ciemności, Oto brama wszelkich tajemnic. Innymi słowy — Tao jest zarówno „ulotnością", jak i „działaniem". UwaŜający je tylko za ducha i nie dostrzegający jego form, albo zauwaŜający jedynie jego formy, ale nie sięgający w ich głąb, poznają je jedynie w połowie — w najlepszym wypadku. Ani ludzie uduchowieni, odrzucający świat, ani fizyczni, odrzucający ducha, nie mogą poznać Drogi i wejść na nią. Ale wy moŜecie. -JuŜ wszystko mi się pomieszało — powiedział Prosiaczek, który czytał przez moje ramię. -Tak, trochę mnie poniosło, nieprawda? -Czy nie moŜna tego wszystkiego jakoś inaczej wyjaśnić? -Pewnie moŜna. Spróbujmy tak... Taoizm nie jest sposobem Ŝycia odrzucającym świat fizyczny, jak przedstawia go wielu uczonych (i niektórzy taoiści). Nawet Lao-tse, największy samotnik spośród autorów taoistycznych, napisał: „Szanuj wszystkich pod nieboskłonem jak własne ciało". Dla taoisty odrzucenie świata fizycznego byłoby absurdalną skrajnością, niemoŜliwą do wprowadzenia w Ŝycie bez umierania. Przeciwnie, taoista mógłby raczej powiedzieć: Obserwuj uwaŜnie działanie praw natury w świecie, który cię otacza, i Ŝyj zgodnie z nimi. Podporządkowując się im, poznasz moralność skromności, umiaru, współczucia i troski (a nie tylko prawa i przepisy jednego społeczeństwa), mądrość widzenia Jak się rzeczy mają" (a nie zwykłego gromadzenia „faktów" na ich temat) i szczęście trwania w harmonii z Drogą (które nie ma nic wspólnego z narzuconymi „duchowymi" obsesjami i fanatyzmem). Wtedy będziesz Ŝył swobodnie, spontanicznie i bez wysiłku. -No i jak, Prosiaczku? -A nie mógłbyś opowiedzieć jakiejś historyjki? -Tak. Pewnie mógłbym. -Historyjki? — powiedział Puchatek, otwierając oczka. -Chciałbym posłuchać paru historyjek — rzekł Prosiaczek. -Ja teŜ — powiedział Puchatek. — Powaga na bok. -Powaga... Tak. Powaga na bok. Zastanówmy się — mówiliśmy właśnie o obserwacji, spontaniczności i braku wysiłku... Chcielibyście posłuchać przypowieści „Stary Mistrz i koń”? -Trudno powiedzieć — zauwaŜył Puchatek — dopóki jej nie usłyszymy. —Fakt. No to, było to tak.... Przed sklepem na wąskiej uliczce w pewnej chińskiej wiosce stał uwiązany koń. Kiedy tylko ktoś próbował przejść obok, koń go kopał. Po jakimś czasie przy sklepie zebrał się spory tłum wieśniaków, dyskutujących nad tym, w jaki sposób przejść obok niebezpiecznego konia. Nagle ktoś przybiegł, krzycząc: — Nadchodzi Stary Mistrz! On na pewno będzie wiedział, jak to zrobić! Tłum czekał w napięciu. Stary Mistrz ukazał się za zakrętem, zobaczył konia i skręcił w inną uliczkę. -Widzicie — powiedziałem. — Stary Mistrz Ŝył według zasady Wu Wei, czyli Działania Bez Wysiłku. Jest to coś, czego moŜna się nauczyć obserwując wodę — jak mówią taoiści. -Wodę? — spytał Prosiaczek. -Kiedy woda natrafia na swej drodze na jakieś kamienie, nie stara się ich usunąć czy walczyć z nimi albo zastanawiać się nad nimi.Po prostu omija je. I jeszcze sobie podśpiewuje. Woda reaguje na to, „co tam jest", działaniem bez wysiłku. -Wydaje mi się, Ŝe nie wszystko pojąłem — powiedział Puchatek. -Czego nie pojąłeś? -W tej historyjce... - Aha, to. Stary Mistrz wiedział, Ŝe nie musi iść tą uliczką. Wiedział, Ŝe moŜe pójść inną drogą. —Ale dlaczego inni tego nie wiedzieli? —A, właśnie! Dlaczego oni nie wiedzieli? — Ja bym nie poszedł tą uliczką — zakwiczał Prosiaczek. — Na pewno, jakby tam był ten koń. Albo koza. Albo pies. Albo cokolwiek. - Ale dlaczego inni nie... -Mój drogi Puchatku — powiedziała Sowa, przylatując na biurko — w problemach tego rodzaju naleŜy wziąć pod uwagę ich fizyczne właściwości. -Nie wiedziałem, Ŝe one je mają — odparł Puchatek, drapiąc się w uszko.

-Chciałam powiedzieć — ciągnęła Sowa, jakby rozdraŜniona — Ŝe rozwaŜana uliczka była wąska, koń był duŜy, a ponadto wojowniczo nastawiony. -Ponadto był jaki? -Kopał. Stary Mistrz wiedział, Ŝe nie ma sensu iść dalej... -My to wszystko wiemy, Sowo — powiedziałem. — Chodzi o to, Ŝe... -No cóŜ — wystarczy historyjek. Przejdźmy do następnej zasady. Kiedy obserwuje się świat przyrody, moŜna w końcu stwierdzić, Ŝe wszystko w nim jest tak zaprojektowane, aby się powiodło — nawet te rzeczy, które niektórzy mogą uznawać za „złe". JeŜeli pragniecie poznać naturalne prawa powodzenia, musicie patrzeć na wszystko nie jako „dobre" czy „złe", ale takie, jakie jest. Nie oznacza to, Ŝe macie odrzucić moralność czy zdrowy rozsądek, czy cokolwiek tego rodzaju. Znaczy to po prostu... Ale pokaŜę to na kilku przykładach. Wiele wieków temu chińska cesarzowa Si Ling-chi usłyszała, Ŝe słuŜba martwi się, iŜ „robaki", a raczej larwy ciem, poŜerają liście królewskiej morwy. Poszła więc zobaczyć, jak się sprawy mają. Obserwowała larwy przędące swe kokony z silnej, błyszczącej nici. Przyglądając się ich ruchom, wpadła na sposób odzyskania ich włókien i tkania z nich materiału. Jej obserwacje i próby doprowadziły do rozpoczęcia hodowli dającej najbardziej cenione włókno ze wszystkich naturalnych włókien świata — magiczny materiał znany jako jedwab. Wróciwszy pewnego razu ze spaceru, jakieś czterdzieści lat temu, szwajcarski inŜynier George de Mestral zauwaŜył na swoim ubraniu poprzyczepiane rzepy. W przeciwieństwie do niezliczonych innych ludzi, przeklinających takie przyklejające się do nich chwasty, zdjął je i zadał sobie pytanie: „Dlaczego tak się przyczepiają?" Przyglądając się im dokładniej, zauwaŜył, Ŝe pokryte są maleńkimi haczykami, które zahaczały o materiał jego ubrania. Zastanawiał się dalej, czy nie moŜna by opracować sposobu zapinania róŜnych rzeczy działającego na tej samej zasadzie, który byłby wygodniejszy niŜ cokolwiek innego wówczas w uŜyciu. Z tego patrzenia i zastanawiania się powstał system Velcro — od „velvet crochet”, u nas zwany „rzepami" — obecnie uŜywany na całym świecie, w tylu róŜnych rzeczach, Ŝe trudno byłoby je wyliczać. Wbrew staremu wyświechtanemu twierdzeniu, jakoby potrzeba była matką wynalazków, zazwyczaj to obserwacja i wyobraźnia zasługują na to miano. Większość naprawdę uŜytecznych wynalazków, odkryć i osiągnięć dokonano w wyniku dziwnych, dziecinnych, twórczych obserwacji świata wokół nas, nie wykrzywionych wstępnymi ocenami w rodzaju „moŜliwe" i „niemoŜliwe" czy „dobre" i „złe". Na przykład, zasadę działania teleskopu odkryła grupka holenderskich dzieci, bawiących się soczewkami ze skazą, wyrzuconymi na śmietnik przez rzemieślnika robiącego okulary. Stwierdziły one, Ŝe jeŜeli trzyma się dwie soczewki, jedna przed drugą, to odległe przedmioty wydają się bliŜsze. Wiadomość o tym doszła do Włoch i tam usłyszał ją niejaki Galileo Galilei... Kiedy sięgamy wzrokiem poza „dobro" i „zło", wówczas znacznie łatwiej jest dostrzec i wykorzystać to, „co tam jest". Przykładowo, kiedy jakiś Miś zje troszkę za duŜo i utknie w waszych drzwiach wejściowych... ...moŜecie uŜyć jego nogi do wieszania ręcznika, a sami wchodzić tylnymi drzwiami. -To chyba Sowa w drugim pokoju? — zapytałem. — O czym ona mówi? -Chce starać się o pracę spikera radiowego — odparł Prosiaczek. — Właśnie ćwiczy na Króliku. -Tak? To powinno być ciekawe. Chodźmy zobaczyć, co ma do powiedzenia. -...panie i panów — zapowiadała Sowa — na prawdziwie słabowity posiłek... -Chyba smakowity — poprawił ją Królik. -Dzień dobry, Sowo — powiedziałem. — Jaki to produkt usiłujesz sprzedać? -Płatki ołowiane profesora Padbury'ego — odrzekła Sowa. -Aha. Profesora... Przepraszam, czy powiedziałaś „ołowiane" czy „owsiane"? -Ołowiane. -Rozumiem. W takim razie mówiłaś poprawnie — słabowity posiłek. I zastanów się teŜ, Sowo, czy naprawdę chcesz się zająć czymś takim? Reklamowaniem produktów, które nie przyniosą nikomu nic dobrego, choć ich producenci twierdzą, Ŝe są cudowne? —Myślałam — powiedziała Sowa — Ŝe z moim głosem... -Tak, masz dźwięczny głos. Ale z pewnością mogłabyś wykorzystać go lepiej. MoŜe to nie moja sprawa, ale gdybym mógł pokazać ci prawdziwą naturę reklamy... JuŜ wiem, puszczę ci nagranie, które zrobiłem, kiedy pracowałem jako reporter. O, tutaj

jest. No to posłuchaj — rozmawiam z Rasmussenem Slickiem, prezesem Amerykańskiej Rady Reklamowania Tytoniu… — Panie Slick, wielu ludzi zauwaŜa obecnie, Ŝe na reklamach tytoniu nie pokazuje się juŜ ludzi palących papierosy, ani teŜ popielniczek, dymu, popiołu czy innych rzeczy kojarzonych z pańskimi wyrobami. Oczywiście, nie chciałby pan pokazywać szpitali onkologicznych czy operacji płuc... Ale czy te obrazki czystych strumieni górskich, śnieŜnych stoków, zdrowych narciarzy, i temu podobnych, nie są jakimś oszustwem? Co by pan o tym powiedział? —No cóŜ, po pierwsze, młody człowieku, społeczeństwo amerykańskie było przez wiele lat oszukiwane twierdzeniami, Ŝe tytoń jest w jakiś sposób bezpośrednio odpowiedzialny za róŜnego rodzaju problemy zdrowotne. Chciałbym powiedzieć, Ŝe nie ma na to Ŝadnego dowodu. To, co my robimy, jest po prostu rozsądną przeciwwagą dla takich śmiesznych wypowiedzi i pokazywaniem naszych produktów w lepszej, lŜejszej formie. Jestem dumny z tego, Ŝe palę papierosy od wielu lat i nigdy (kaszlnięcie) nie chorowałem z powodu mojego przyzwyczajenia, które jest zresztą bardzo przyjemne, rozluźniające i (chrząknięcie) uspokajające. (Chrząknięcie.) Nic, powtarzani — nic (kaszlnięcie) nie moŜe być dalsze od prawdy (uff) niŜ (KASZLANIE) twierdzenie, jak to wielu teraz (CHRZĄKANIE)... MoŜe pan to wyłączyć na chwilę? -No i jak, Sowo? -Być moŜe — odparła Sowa — powinnam zostać nauczycielem akademickim. Być moŜe. Ale raczej chyba nie. Nie wydaje się nam, by Sowa stanowiła wartościowy nabytek dla uczelni. Teraz, kiedy juŜ tak zmyślnie wprowadziliśmy Sowę do tego rozdziału, moŜemy powiedzieć, Ŝe niestety stara się utrzymać swe wyobraŜenie. A kiedy trzeba „utrzymywać wyobraŜenie", przeszkadza to widzeniu, „co tam jest". JeŜeli nie widzimy, „co tam jest", to jak moŜemy się tego dowiedzieć? A jeŜeli nie dowiemy się tego, to jak moŜemy tego uczyć? MoŜe pamiętacie, co się stało, kiedy Królik znalazł kartkę od Krzysia z napisem „WY SZEJDŁEM BENDE ZARAZ JESTEM NAJĘTY BRYŚ" i zaniósł ją do Sowy w poszukiwaniu Światłej Rady... Sowa wzięła karteczkę z rąk Królika i spojrzała na nią niespokojnie. Potrafiła wprawdzie napisać swe własne imię SOWA PSZEMONDśAŁA, potrafiła napisać WTOREK tak, Ŝeby było wiadomo, Ŝe to nie jest Środa, i zupełnie dobrze potrafiła czytać, gdy nie zaglądało się jej przez ramię i nie mówiło przez cały czas „No i co? No i co?", potrafiła teŜ... -No i co? — spytał Królik. -OtóŜ — rzekła Sowa z mądrą i zadumaną miną. -Wiem, co mam na myśli. Niewątpliwie. -No i co? -Jak najściślej — rzekła Sowa. — Najdokładniej. I dodała po krótkim namyśle: — Gdybyś ty nie przyszedł do mnie, ja przyszłabym do ciebie. -Po co? — spytał Królik. -Po to samo — odparła Sowa w nadziei, Ŝe wkrótce nadejdzie jakaś pomoc. -Wczoraj rano — powiedział Królik uroczyście — poszedłem do Krzysia. Nie było go w domu. Tylko na drzwiach zastałem ten napis. -Ten sam napis? -Inny, ale sens był ten sam. I to jest bardzo dziwne. -Zdumiewające — rzekła Sowa, znów patrząc na kartkę papieru. — I cóŜeś ty zrobił? -Nic. -To najlepiej — rzekła Sowa najmądrzej jak umiała. -No i co? — zagadnął znów Królik, gdy tymczasem Sowie juŜ się zdawało, Ŝe Królik dał za wygraną. -Najdokładniej — rzekła Sowa. Przez jakiś czas nie mogła nic wymyślić. I wtem, zupełnie nagle, coś jej przyszło do głowy. -Powtórz mi. Króliku — powiedziała — dosłowną treść pierwszego napisu. To bardzo waŜne. Wszystko od tego zaleŜy, rozumiesz? Dosłowną treść pierwszego napisu. -Mówię ci, Ŝe była najzupełniej taka sama, co tego. Sowa spojrzała na Królika, zastanawiając się nad tym, czy go nie strącić z drzewa na dół, lecz wiedząc, Ŝe moŜe to przecieŜ zawsze uczynić, spróbowała jeszcze raz wybrnąć z tego, o czym mówili. -Proszę o dosłowną treść — rzekła takim tonem, jakby Królik w ogóle nic nie powiedział. -Więc było napisane „WY SZEJDŁEM BENDE ZARAZ" tak samo jak tu, tylko Ŝe tu jest jeszcze „JESTEM NAJĘTY BRYŚ". Sowa wydała głębokie westchnienie ulgi. -Ach — powiedziała — teraz juŜ wiemy, o co chodzi.

-Dobrze, ale gdzie jest Krzyś? — rzekł Królik. — To jest najwaŜniejsze. Sowa znów spojrzała na karteczkę. Dla kogoś z jej wykształceniem odczytanie jej było rzeczą łatwą. „WYSZEJDŁEM BENDE ZARAZ JESTEM NAJĘTY BRYŚ" — to właśnie zwykle pisze się w takich wypadkach. -Rzecz jest zupełnie jasna, drogi Króliku — rzekła. -Krzyś zajął się jakimś Brysiem. Po prostu on i Bryś gdzieś sobie poszli. Czyś nie widział przypadkiem w Lesie jakiegoś Brysia? Jak się okazało, Królik nie był wcale lepszy od Sowy w rozszyfrowaniu znaczenia napisu, poniewaŜ on równieŜ musiał utrzymywać wyobraŜenie — kapitana Królika panującego nad całą sytuacją — co zajmuje tyle czasu i wywołuje tyle biegania i podniecenia, Ŝe nie ma kiedy usiąść i zastanowić się nad znaczeniem czegoś. -Dzień dobry, Puchatku — powiedział Królik. -Dzień dobry, Króliku — odpowiedział Puchatek sennie. -Czy to ty ułoŜyłeś tę piosenkę? -Niby tak — odpowiedział Puchatek. — To nie jest sprawa rozumu — ciągnął skromnie. — Sam wiesz dlaczego, Króliku. Ale to tak czasami do mnie samo przychodzi. —Aha — rzeki Królik, który nie lubił, Ŝeby cokolwiek samo przychodziło do niego, i wolał sam chodzić po wszystko — ale mniejsza o to. WaŜne jest, czy widziałeś przypadkiem gdzieś w Lesie Cętkowanego lub Trawiastego Brysia? —Nie — odparł Puchatek — ani-ani. Tylko przed chwilą widziałem Tygrysa. -To niedobrze. -Tak — zgodził się Puchatek — i ja tak myślę. -A moŜe widziałeś Prosiaczka? -Widziałem — odparł Puchatek. — Ale moŜe to teŜ niedobrze? — spytał nieśmiało. -Widzisz, to zaleŜy, czy Prosiaczek czasem czego nie widział. -Mnie widział — odparł Puchatek. Królik usiadł na ziemi obok Puchatka, ale poczuł się przez to o wiele mniej waŜny, więc wstał z powrotem. Jedną z głównych korzyści płynących z widzenia, jak się rzeczy mają", jest umiejętność rozwiązywania problemów przez obserwację i dedukcję. No bo jak moglibyśmy rozwiązać jakiś problem, nie zobaczywszy najpierw, na czym on polega? A najlepiej zobaczyć to na samym początku. Większość powaŜnych kłopotów wynika z tego, Ŝe nie dostrzegamy drobnych problemów. „Łatwo jest pozbyć się kłopotów, zanim się zaczną" — pisał Lao-tse. „Zrób porządek, zanim pojawi się chaos". Innymi słowy — odrobina zapobiegliwości warta jest tony kłopotów. Jednak wszechobecna tendencja w nie umiejącym obserwować społeczeństwie przemysłowym polega na ignorowaniu małych problemów, dopóki nie przerodzą się w olbrzymie — a wtedy następuje panika. Wezwijcie wojsko! Szalony tyran numer dwanaście chce zawładnąć światem! Musimy go powstrzymać. JeŜeli będzie trzeba, poświęcimy Ŝycie nawet miliona ludzi! Och, to jest po prostu okropne! No to zobaczmy... Kto sprzedał mu broń? My. Kto ćwiczył jego armię? My. Kto dostarczał mu wszystko, czego chciał? My. Kto popierał jego dyktaturę przez całe lata tylko dlatego, Ŝe zwalczał naszych „wrogów"? My. A kto nie dostrzegał jego chwiejnej osobowości, niszczenia wszystkich przeciwników i ciągłych gróźb pod adresem całego świata i jego porządku? My. No to teraz mamy. Podobnie, jak zaczynające się kłopoty, trudno jest teŜ dostrzec fakt, Ŝe niektóre „problemy" naprawdę wcale nie są problemami. Ludzie, którzy nie widzą, jak się rzeczy mają", często walczą z przeciwnościami, których w rzeczywistości nie ma, i sami stwarzają nowe przeciwności. Albo zamieniają małe kłopoty na wielkie. Wyolbrzymianie jakiegokolwiek problemu (czy nie-problemu) jest tradycyjnym Zachodnim podejściem do rzeczywistych czy wymyślonych trudności: jest to emocjonalne podejście do nich, widzenie ich jako zagroŜenia dla własnego przetrwania — zagroŜenia, z którym trzeba walczyć zębami i pazurami aŜ do końca. Na Wschodzie tego typu podejście uwaŜane jest za niedojrzałe. Jest to przesadzanie, marnowanie energii. Albo, jak mówi chińskie przysłowie, „domalowywanie nóg węŜowi". Zatem, przystępując do rozwiązywania problemów, trzeba wiedzieć, czy to są problemy. Czy to, co wydaje się złe, jest naprawdę złe? PoniŜsze fragmenty z tekstów taoistycznych ukazują wagę takiego pytania. Pierwszy jest naszą adaptacją opowieści Liu Ana, znanego teŜ jako Huai-nan-tse: Pewien stary człowiek i jego syn mieszkali w porzuconej fortecy na szczycie wzgórza. Jedyną wartościową rzeczą, jaką posiadali, był koń. Któregoś dnia koń uciekł. Sąsiedzi przyszli wyrazić im swe współczucie. -To naprawdę straszne! — mówili. -A skąd wiecie? — spytał starzec.Następnego dnia koń wrócił, przyprowadzając ze sobą kilka dzikich koni. Stary człowiek i jego syn zamknęli je w zagrodzie. Nadbiegli sąsiedzi.

-To naprawdę wspaniałe! — mówili. -A skąd wiecie? — pytał stary człowiek.Następnego dnia syn próbował ujeździć jednego z dzikich koni. Spadł i złamał nogę. Sąsiedzi nadeszli, kiedy tylko dowiedzieli się o tym. -To naprawdę fatalne! — mówili. -A skąd wiecie? — znów pytał starzec.Następnego dnia nadciągnęła armia, zabierając wszystkich młodych ludzi do wojska, aby walczyć przeciw barbarzyńcom z północy. Wielu z nich juŜ nigdy nie miało wrócić. Syna starego człowieka nie wzięto, bo miał złamaną nogę. Drugi fragment pochodzi z pism Chuang-tse: Pewnego razu, kiedy ksiąŜę Huan przejeŜdŜał obok moczarów, na drodze przed nim pojawiła się zjawa. KsiąŜę odwrócił się do Kuan Chunga, który powoził karetą. -Czy widzisz coś na drodze przed nami? — zapytał. -Niczego nie widzę — odparł Kuan Chung.Zanim jeszcze ksiąŜę wrócił do domu, zaczął majaczyć i zachorował. Przez kilka dni pozostawał w łóŜku.Oficer imieniem Huang Kao-ao zwrócił się do księcia. -JakŜe zjawa mogłaby ci coś uczynić? — zapytał. — Sam sobie czynisz krzywdę. JeŜeli lęki i obawy zmniejszą twoją energię Ŝyciową, to moŜesz naprawdę powaŜnie zachorować. -Ale czy zjawy istnieją? -Tak, istnieją. Przy małych górskich jeziorach Ŝyją Li; przy ogniskach — Ch'ieh; w kurzu — Lei-t'ing. Na nisko połoŜonych terenach północnego wschodu pojawiają się Pei-a i Wa-lung. Na nizinach północnego zachodu moŜna znaleźć I-Yang. Z kolei Wang-hsiang Ŝyją blisko rzek, Hsin na wzgórzach, K'uei w górach, a Fang-huang w opuszczonych miejscach. Na moczarach moŜna spotkać Wei-t'o. -Opisz mi Wei-t'o — powiedział ksiąŜę. -Wei-t'o jest tak gruby, jak piasta koła u wozu i tak wysoki, jak trzonek siekiery. Nosi purpurową szatę i czerwoną czapkę. Nie cierpi odgłosu przejeŜdŜających powozów, a kiedy jakiś usłyszy, zatyka sobie uszyrękami. Ktokolwiek ujrzy Wei-t'o, ten zostanie wielkim władcą. -Taką właśnie zjawę widziałem! — wykrzyknął ksiąŜę, po czym usiadł na łóŜku i wygładził swe szaty. Zaczął się śmiać, a pod koniec dnia jego choroba zupełnie ustąpiła. Trzecia przypowieść jest równieŜ autorstwa Chuang--tse, który wykorzystuje jedno z wydarzeń w trudnym Ŝyciu K'ung Fu-tse, aby zilustrować podejście taoistyczne: Armie Ch'en i Ts'ai prowadziły ze sobą wojnę, a K'ung Fu-tse znalazł się akurat pomiędzy nimi. Przez siedem dni nie miał nic do jedzenia oprócz podlej zupy. ChociaŜ na jego twarzy widać było zmęczenie, cały ten czas spędził śpiewając i grając na lutni. Przed domem, w którym przebywał, dwaj jego uczniowie zastanawiali się nad sytuacją. —JuŜ dwa razy Mistrz został wypędzony z Lu. Musiał uciekać z Wei. W Sung ścięli drzewo, pod którym siedział. W Shang i Chou spotkały go wielkie kłopoty.A teraz siedzi tu między Ch'en i Ts'ai. Mogą go zabić albo wziąć do niewoli, a on gra na lutni i śpiewa! CóŜ za nieodpowiedzialne zachowanie! Ich słowa powtórzono K'ung Fu-tse, który odłoŜył swą lutnię i rzeki: —Oni mówią jak mali ludzie. Zawołajcie ich, bym mógł z nimi porozmawiać. Dwaj uczniowie weszli do pokoju. —Mistrzu — powiedział jeden z nich — zastanawia nas twoje zachowanie. Wydaje się bardzo dziwne, biorąc pod uwagę, Ŝe jesteś w wielkim niebezpieczeństwie. —CzyŜby? — odparł K'ung Fu-tse. — Kiedy człowiek działa w harmonii z Drogą Niebios, jego nauki muszą zwycięŜyć. Kiedy odcina się od Drogi Niebios, jego nauki muszą przegrać. Spoglądam w swoje wnętrze i widzę, Ŝe działam w harmonii z Drogą Niebios. Mam zasady, które pozwolą mi przezwycięŜyć ten okropny rozpad wszystkiego, jaki widzę wokół mnie. A wy mówicie, Ŝe jestem w niebezpieczeństwie. MoŜe teraz mam drobne trudności, ale nie utracę Cnoty, którą mam w sobie. Siłę cyprysu i sosny widać wówczas, kiedy spadnie na nie śnieg. Jestem wdzięczny za te kłopoty wokół mnie, poniewaŜ uświadamiają mi, jakim jestem szczęściarzem. Wziął lutnię i dalej śpiewał. Pierwszy z uczniów zaczął tańczyć, a drugi wykrzyknął: —Nie zdawałem sobie wcześniej sprawy z tego, jak wielkie i niezmierzone są drogi niebios i ziemi! Czy „dobre" jest koniecznie dobre? Czy „złe" jest koniecznie złe? UwaŜa się za dobre, jeŜeli ktoś jest piękny, ale wielu ludzi uwaŜanych za pięknych zrujnowało przez to Ŝycie własne i innych. UwaŜa się za złe, jeŜeli ktoś jest nieatrakcyjny, ale wielu ludzi ze względu na swą nieatrakcyjność zajęło się sprawami znacznie waŜniejszymi niŜ pielęgnowanie wyglądu zewnętrznego i zrobili coś szczególnego — w wielu przypadkach stając się w trakcie tego pięknymi. UwaŜa się, Ŝe dobrze jest być zdrowym i silnym, ale wielu ludzi energicznych traci zdrowie i siłę nie biorąc pod uwagę tego, co niesie starość — i nie dbając o siebie — aŜ juŜ jest za późno. UwaŜa się, Ŝe źle jest być chorym i słabym, ale wielu ludzi reaguje na taki stan przyjrzeniem się swemu Ŝyciu i

wprowadzeniem do niego róŜnych zmian, tym samym wzmacniając swe zdrowie i siłę. Nieatrakcyjność, choroba i słabość mają wiele do przekazania tym, którzy chcieliby się od nich czegoś nauczyć. UwaŜa się, Ŝe dobrze jest Ŝyć długo, ale wielu spędza swe Ŝycie siedząc i narzekając, oglądając telewizję, opisując swe operacje, opowiadając setny raz, co ciocia Gertruda powiedziała czterdzieści lat temu. Wiele osób, które coś osiągnęły, zmarło młodo, ale przeŜywały one w pełni kaŜdą minutę danego im czasu. Jak zauwaŜył Chuang-tse, nawet śmierć niekoniecznie musi być zła: Skąd moŜemy wiedzieć, Ŝe trzymanie się Ŝycia nie jest błędem? MoŜe nasz strach przed nadejściem jego końca jest niczym zabłądzenie i niemoŜność powrotu do domu. Li Chi była córką nadgranicznego wodza Ai Fenga. Kiedy ksiąŜę Hsien poprosił o jej rękę, płakała tak długo, aŜ całe rękawy miała mokre od łez. Lecz kiedy poznała księcia bliŜej i zamieszkała w jego pałacu, śmiała się ze swych wcześniejszych lęków i smutków. Skąd moŜemy wiedzieć, Ŝe duchy zmarłych nie robią tak samo? Ci, którzy śnią o ucztach, mogą obudzić się i zastać głód i niedolę. Ci, którzy śnią o głodzie, mogą po zbudzeniu wstać i wyruszyć na polowanie. Podczas snu jednak nie zdają sobie z tego sprawy... Lecz kiedy się obudzą, wiedzą, Ŝe był to tylko sen. Pewnego dnia nadejdzie wielkie przebudzenie i wtedy dowiemy się, Ŝe nasze Ŝycie było jak sen... Słowa te mogą wydać się dziwne, ale po wielu latach, niespodziewanie któregoś ranka lub wieczoru, moŜemy spotkać kogoś, kto nam je wytłumaczy. Tymczasem przyjrzyjmy się naszemu Ŝyciu i Ŝyciu wokół nas, i Ŝyjmy. Zanim zaczniemy płakać i modlić się do wszechświata, aby nie wystawiał nas na próby i doświadczenia, moŜemy zastanowić się, co on nam dał. Być moŜe rzeczy „dobre" to sprawdziany, i to trudne, a rzeczy „złe" to prezenty, pozwalające nam rozwijać się: problemy, które musimy rozwiązywać, sytuacje, których musimy się nauczyć unikać, przyzwyczajenia, które musimy zmienić, warunki, które musimy zaakceptować, lekcje, których musimy się nauczyć, rzeczy, które musimy zmienić — wszystko to są okazje do znalezienia Mądrości, Szczęścia i Prawdy. Cytując Williama Blake'a: By tę prawdę rzec najprościej: Człek jest z bólu i radości; Tak być musi — gdy to wiemy, Przez świat łatwo juŜ przejdziemy. Ból i radość w jednym splocie Boskiej duszy są okryciem. Hmmm. Kłapouchy chyba wyszedł. -Ja jeszcze tu jestem — powiedział Prosiaczek. -A — to dobrze. -Podobały mi się te historyjki. -Cieszę się. -Pomogły mi w... refleksji nad róŜnymi sprawami. -Sprawami? Takimi jak... -Strach. -Aha. -No to idę na spacer, Ŝeby trochę sobie pomyśleć. Niedługo wrócę. -Masz rację. Baw się dobrze. Kiedy widzimy, Jak się sprawy mają", dostrzegamy w nich świat magii — świat, który tkwił w nich cały czas. I zaczynamy się zastanawiać, jak mogliśmy nie zauwaŜyć go wcześniej. Jak pisał Henry David Thoreau: CzymŜe jest nauka historii czy filozofii, albo poezja bez względu na to, jak dobrze dobrana, albo najlepsze towarzystwo, albo najwspanialsza kariera Ŝyciowa, w porównaniu do umiejętności patrzenia zawsze na to, co jest do zobaczenia? Czy ty będziesz tylko czytelnikiem, zwykłym studentem, czy teŜ widzącym? Odczytaj swój los, zobacz, co cię czeka, i idź w przyszłość. No a teraz mamy zagadkę dla Puchatka, kiedy wróci: JeŜeli „dobre” niekoniecznie jest dobre, a „złe” niekoniecznie jest złe, to jakie jest „małe”?

Proste serce Wiatr wiał im teraz w oczy i uszki Prosiaczka trzepotały na nim jak chorągiewki, gdy tak szedł i torował sobie drogę. I zdawało się, Ŝe minęły całe godziny, nim znalazł dla nich schron w Stumilowym Lesie. A potem znów sterczały mu prosto i trochę niespokojnie nasłuchiwały, jak wyje wiatr wśród wierzchołków drzew. — a moŜe jakieś drzewo zwali się na nas, kiedy będziemy akurat pod nim przechodzić? — a moŜe nie? — rzekł Puchatek po dokładnym namyśle. Prosiaczka to uspokoiło, a po chwili obydwaj kołatali i dzwonili radośnie do drzwi Sowy. A teraz czas na… Co to za kwiczący głosik? Nic się tobie nie powiedzie, Kiedy jesteś Bardzo Mały… Musisz siedzieć w starej biedzie. Z ciebie nie jest Zwierz Wspaniały. Wielkie Czyny są waŜne, Ale ty ich nie dokonasz z całą pewnością. — Prosiaczku, co ty, na Boga… — Puchatek daje mi lekcje przekładania piosenek — zakwiczał Prosiaczek. — Nie masz czasem na myśli układania pio… ale chyba nie. Dobrze, przekładania piosenek, czy tak? - Tak. Mam tylko nadzieję, Ŝe on zdaje sobie sprawę, co teraz spadnie na nie spodziewający się niczego świat. -Dzień dobry — powiedział Puchatek. — Czy Prosiaczek śpiewał ci juŜ swoją piosenkę? -Przynajmniej kawałek. On śpiewa okropnie wysoko, nieprawda? Gdyby był człowiekiem, to śpiewałby kontrtenorem. -Nie — odparł Puchatek. — On moŜe teŜ prosto. -Co prosto? -Śpiewać. -A kto tu mówił o prostym czy krzywym, Puchatku? -Powiedziałeś, Ŝe Prosiaczek śpiewa kątem, a ja powiedziałem... -Dobrze, juŜ dobrze. Chodziło mi o to, Ŝe śpiewa wysoko. -To dziwne — rzekł Puchatek. — PrzecieŜ on jest Bardzo Małym Zwierzątkiem. -Właśnie — dodał Prosiaczek. — Nie moŜna wymagać, Ŝeby świnia śpiewała tak jak Puchatek. On śpiewa Puch-altem. -To nie był dobry Ŝart, Prosiaczku. -śart? — rozejrzał się Puchatek. — Gdzie? Co to ja chciałem powiedzieć? Aha. Teraz dochodzimy do mocy wraŜliwych, skromnych i małych — mocy, które tkwią we wszystkich Prosiaczkach, bez względu na to, czy coś z nią robią. Ze wszystkich nauk Wschodu i Zachodu taoizm kładzie największy nacisk na tę moc, która w pismach taoistycznych symbolizowana jest przez Dziecko, Tajemniczą Kobietę i Ducha Doliny. Co znaczące, symbole te są równieŜ stosowane dla przedstawienia samego Tao. Zacznijmy nasze rozwaŜania o wraŜliwych, skromnych i małych od zastanowienia się nad wraŜliwością. Na Zachodzie wraŜliwość uwaŜana jest raczej za minus niŜ plus. („Po prostu jesteś zbyt wraŜliwy!") Lecz nawet odrzucając ją jako coś, czego trzeba się pozbyć, Zachód przyznaje jednocześnie, Ŝe wraŜliwość posiada niesamowitą moc. Przykładowo, powszechnie wiadomo, Ŝe jeśli się jest wraŜliwym w sposób negatywny na punkcie swojego zdrowia, zamartwianie się i pesymizm mogą podtrzymywać chorobę. Jednak juŜ nie tak powszechnie przyjmuje się pogląd, Ŝe pozytywna wraŜliwość na punkcie zdrowia — „słuchanie" swego ciała, unikanie niszczących wpływów, wyobraŜanie sobie i sterowanie leczniczą energią, wizualizacja doskonałego zdrowia, i tak dalej — moŜe podtrzymywać dobre zdrowie, jak tego doświadcza coraz więcej osób; niektórym z nich udaje się wyleczyć z „nieuleczalnych" chorób. WraŜliwość i zdolności rozwijają się wspólnie — kiedy jedno z nich uczy się czegoś, drugie robi to samo. Tancerz z baletu jest świadom swych mięśni, kiedy je napina i rozluźnia, zaciska i odpręŜa, w rezultacie ćwiczeń, praktyki i przedstawień. Wykorzystując tę wraŜliwość, potrafi skoczyć w górę, okręcić się i wylądować bez widocznego wysiłku. Sportowiec jest świadom tego, w jaki sposób się poruszać, jak uderzyć lub rzucić piłkę we właściwy sposób i we właściwym czasie, jak zrobić to czy owo dla zdobycia punktu. Nasz ostatni nauczyciel T'ai Chi Ch'üan rozwinął swą wraŜliwość do takiego stopnia, Ŝe natychmiast wiedział, kiedy ktoś chciał się przekraść za jego plecami. Mistrzowie takich dziedzin są przynajmniej w nich bardzo wraŜliwi — a

tym samym czujni. Jak pisał Chuang-tse: "Ludzi doskonałej Cnoty nie spali ogień i nie utopi woda. Nie skrzywdzi ich teŜ gorąco czy zimno, ani nie zranią dzikie zwierzęta. Rzecz nie polega na tym, Ŝe są obojętni — chodzi o to, Ŝe potrafią odróŜnić, kiedy mogą bezpiecznie odpoczywać, a kiedy moŜe im grozić niebezpieczeństwo. Są czujni zarówno wtedy, kiedy im się dobrze wiedzie, jak i wówczas, gdy spotka ich zły los, ostroŜni, kiedy wędrują i wracają, i nic ich nie moŜe skrzywdzić." Nic, to znaczy dopóki nie będą pili herbaty w czasie burzy na drzewie Sowy... Nagle rozległ się okropny trzask. -Uwaga! — zawołał Puchatek. — OstroŜnie, zegar! Z drogi, Prosiaczku! Prosiaczku, lecę na ciebie! -Pomocy! — zawołał Prosiaczek. Strona pokoju, po której siedział Puchatek, powoli uniosła się w górę, a fotel, na którym siedział, zaczął zsuwać się w dół na krzesło Prosiaczka. Zegar zsunął się łagodnie wzdłuŜ półeczki kominka, zgarniając po drodze wazoniki, i wszystko to razem zleciało na to, co kiedyś było podłogą, a co teraz chciało się przekonać, jak to jest, kiedy się jest ścianą. Wuj Robert, który teraz miał zostać nowym dywanikiem sprzed kominka i ciągnął za sobą resztę swojej ściany jako dywan, spotkał po drodze krzesło Prosiaczka akurat wtedy, gdy Prosiaczek miał je opuścić. I przez chwilę nie moŜna się było rozeznać, co jest czym. I wtedy rozległ się nowy, głośny trzask... po czym salonik Sowy nagle opamiętał się i zapadła cisza. I tak dom Sowy umieszczony wysoko na drzewie znalazł się nagle na parterze. Ale się zrobił bigos! —Bigos? — zainteresował się Puchatek. Słowem na określenie taoistycznej wraŜliwości jest „współdziałanie". Jak pisał Lao-tse: „Dobry wędrowiec nie zostawia śladów" —-jest wraŜliwy (a zatem równieŜ pełen szacunku) względem swego środowiska i działa zgodnie z prawami przyrody, które nim rządzą. Jak kameleon, stapia się z tym, „co tam jest". A czyni to poprzez świadomość wynikającą ze zredukowania własnego ego do zera. Jak ujął to Chuang-tse: Temu, kto nie mieszka w sobie, kształty rzeczy jawią się takimi, jakimi są. Porusza się on jak woda, odbija jak zwierciadło, reaguje jak echo. Jego lekkość sprawia, Ŝe zdaje się znikać. Nieruchomy jak czyste jezioro, Ŝyje w harmonii ze wszystkim wokół niego i pozostaje taki na dobre i złe. Nie stara się wyprzedzić innych, ale podąŜa za nimi. -Ale gdzie jest ten bigos? — spytał Puchatek. -Proszę, Puchatku — nie przeszkadzaj teraz. Idź, zajrzyj do lodówki. -W lodówce nic nie ma. -Tak? To chyba nie moja wina. Taoistyczny alchemik i zielarz Ko Hung tak opisał jedną z korzyści nieegoistycznej świadomości — zadowolenie: "Człowiek zadowolony moŜe się cieszyć tym, co wydaje się bezuŜyteczne. MoŜe znaleźć ciekawe zajęcie w lesie lub w górach. Mieszka w malej chatce i przyjaźni się z prostymi ludźmi. Nie zamieniłby swego wytartego okrycia na cesarskie szaty, ani tobołka na plecach na czterokonny powóz. Pozostawia turkusy w górach, a perły w morzu. Gdziekolwiek zmierza, cokolwiek robi — potrafi być szczęśliwy; wie, kiedy ma się zatrzymać. Nie zrywa krótko kwitnącego kwiatu, nie wędruje niebezpieczną drogą. Dla niego dziesięć tysięcy rzeczy to pył na wietrze. Śpiewa sobie, idąc wśród zielonych gór. Osłaniające go gałęzie drzew są dlań przyjemniejsze niŜ dwory z czerwonymi bramami, pług w rękach daje mu więcej satysfakcji niŜ tytuły i proporce, świeŜa woda z górskiego źródła jest dlań smaczniejsza niŜ uczty moŜnych. Jest prawdziwie wolny. CóŜ moŜe dlań znaczyć walka o zaszczyty? Czym moŜe go pociągać zachłanność i poŜądliwość? Przez swą prostotę ma Tao, a przez Tao — wszystko. Widzi światło w „ciemności", pogodę w „chmurach", szybkość w „powolności", pełnię w „pustce". Kucharz przygotowujący posiłek ma u niego tyle samo szacunku, co słynny śpiewak albo wysoki urzędnik. Nie ma Ŝadnych korzyści do zdobycia, ani Ŝadnej posady do stracenia, nikt go nie oklaskuje ani nikt nie krytykuje. Kiedy spogląda w górę, to nie z zazdrością. Kiedy patrzy w dół, to nie z pogardą. Wielu na niego patrzy, ale nikt go nie widzi. Spokojny i oderwany, wolny jest od niebezpieczeństw, niczym smok ukryty wśród ludzi." Ukryty. To nam przypomina tego Jak-mu-tam. W rogu pokoju obrus zaczął się wiercić, potem skręcił się w kulę i potoczył w poprzek pokoju, raz czy dwa razy podskoczył w górę i wysunął dwoje uszu. Potem poturlał się znów przez pokój i rozkręcił się. I Prosiaczek znów się pojawił, a więc moŜemy przejść do drugiej podziwianej cechy wspomnianej wcześniej w tym rozdziale: skromności. Zaczniemy od naszego ulubionego fragmentu z pism Chuang-tse: "W drodze do Sung, Yang-tse spędził noc w gospodzie. Karczmarz miał dwie Ŝony — jedną piękną, a drugą bardzo przeciętną. Tę przeciętną traktował z szacunkiem i miłością, podczas gdy piękną zupełnie ignorował. Następnego dnia Yang-tse zapytał

chłopca pomagającego w gospodzie, dlaczego tak jest. Ten odparł: —Ta piękna wie, Ŝe jest piękna, a przeciętna wie, Ŝe jest przeciętna. Po powrocie Yang-tse zwrócił się do swych uczniów: —Zapamiętajcie to sobie, moi uczniowie. Odsuńcie od siebie dumę i zaufajcie swej cnocie. JeŜeli tak uczynicie, czyŜ będą mogli was nie kochać?" PoniewaŜ ta przypowieść znakomicie podsumowuje temat skromności, przejdźmy od razu do Małych. -Czy masz coś do powiedzenia o Małych,Prosiaczku? -No tak — odpowiedział. — Właśnie to próbowałem (chrząknięcie). Nikim wielkim, być nie zdołasz, Jeśli wzrost twój niski zgoła. śycie zaś o jakim marzysz, JuŜ się tobie nie przydarzy. Jest wysoko. Ty zaś jesteś Bardzo Małym Zwierzątkiem. Gdybym tak być Większym mógł, Wtedy przestąpiłbym próg Szans śyciowych wielkich mych. A tak nie mam wcale ich. Jestem mały. DuŜo za mały, Ŝeby coś zrobić. — Dziękuję, Prosiaczku. Myślałem, Ŝe właśnie coś takiego powiesz. Dla typowego Zachodniego umysłu „większy" znaczy „lepszy": duŜy człowiek walczy lepiej niŜ mały, duŜa korporacja jest potęŜniejsza niŜ mała firma, dorosły jest mądrzejszy od dziecka. Podejście taoistyczne mówi: wcale tak nie jest. Czy naprawdę duŜy człowiek walczy lepiej niŜ mały? Nasz wcześniej wspomniany nauczyciel T'ai Chi Ch'üan, bardzo mały człowiek nawet jak na Chińczyka, został pewnego razu osaczony w wąskiej uliczce w Hongkongu przez bandę uzbrojonych rzezimieszków. I oni przegrali. W sztukach walki, tak jak w prawdziwym Ŝyciu, uwaŜać trzeba nie na wielkiego przeciwnika, ale właśnie na małego. Tak jest z wielu powodów — zarówno fizycznych (niŜszy środek cięŜkości), jak umysłowych (sztuczki, jakich się nauczył w związku ze swoją niŜszością), jak teŜ z emocjonalnych (bez blokady mięśniowego ego moŜna się poruszać znacznie szybciej). Duzi ludzie są zwykle leniwi i wolni, polegają na swych muskułach w kaŜdej trudnej sytuacji. Mali ludzie są znacznie bardziej energiczni, giętcy i czujni, z lepiej wyćwiczonym systemem nerwowym i mniejszą wagą do dźwigania. JakŜe często widzieliśmy małych zawodników tańczących wokół swych wielkich przeciwników, uderzających i odskakujących do woli. Śmieszne jest zatem, kiedy ktoś opowiada, jaki to ten wielki rzeźnik jest wielki. CóŜ z tego, Ŝe jest prawie taki jak cięŜarówka, kiedy nie potrafi was złapać? śeby wyjaśnić to dokładniej, przytoczymy chińską opowieść „Małpy i konik polny": Pewnego dnia, dawno temu, kilka małp Ŝyjących w górach stwierdziło, Ŝe wolałyby zamieszkać w dolinie, gdzie jest znacznie cieplej. Kiedy jednak zeszły z gór do doliny, nie mogły znieść koników polnych. Usiłowały więc przekonać koniki polne, Ŝeby się wyniosły, najpierw łagodnymi namowami, a później groźbami. Ale koniki polne stanowczo odmawiały. -Wy śmieszne małe istoty! — ryczał wódz małp. — JeŜeli nie odejdziecie same, przepędzimy was siłą! Jutro rozprawimy się z wami! -Dobrze — odpowiedział wódz koników polnych, — JeŜeli tak chcecie. Następnego dnia małpy wkroczyły do doliny, uzbrojone w cięŜkie maczugi. -Wyłaźcie, koniki polne! — wrzeszczały. — Gdzie się chowacie? -Tu jesteśmy! — odpowiedziały koniki polne i rzuciły się na swych przeciwników. Bach, bach, bach — trzaskały maczugi, kiedy jedne małpy waliły inne. Koniki polne były dla nich jednak za szybkie. Wódz małp zauwaŜył z obrzydzeniem,Ŝe wódz koników polnych wylądował na jego nosie. -Ja go biorę, wodzu! — powiedziała małpa stojąca obok. Wymierzyła potęŜny cios maczugą, chybiając konika polnego (który juŜ skoczył gdzie indziej), ale wbijając nos wodza małp głęboko między jego oczy. Podobnie się działo z nosami innych małp. W końcu małpy powlokły się z powrotem w góry, a dolina była znów cicha i spokojna. Dlatego właśnie małpy unikają dolin i mają rozkwaszone nosy.

Odnośnie do drugiego punktu: Czy wielkie korporacje są naprawdę potęŜniejsze od małych firm? Tak myślały dinozaury i nie wyszło im to na dobre, a takŜe nie wydaje się, by wychodziło na dobre biznesowi. Jak uczą nas w szkole, dinozaury były najlepiej rozwiniętymi zwierzętami na ziemi — przez jakiś czas. Jednak zmiany geograficzne i klimatyczne wyeliminowały je, poniewaŜ nie miały umiejętności adaptacji i nie mogły stawić czoła mniejszym, szybszym stworzeniom, które je wyparły. Ich najbardziej rozrodzonymi potomkami są dzisiaj, jak zapewniają nas naukowcy, ptaki — małe, łatwo adaptujące się, ruchliwe. Obecnie od jakiegoś czasu wielkie spółki wykupują małe firmy, a same z kolei są wykupywane przez olbrzymie korporacje, które potem wykupują konglomeraty międzynarodowego kapitału. Im stają się większe i im bardziej niezaleŜne, tym więcej mają słabych punktów. Wielkość łatwo staje się najgorszym wrogiem samej siebie. Jak to pokazują niedawne wydarzenia, nie potrzeba znów tak wiele, aby wielka korporacja popadła w kłopoty. A im jest większa, tym bardziej ucierpi spadając. Przetrwanie najtłustszych było przez krótki czas regułą rządzącą pomyślnością w biznesie, teraz jednak szybko zastępuje ją sukces małych. W poszukiwaniu czegoś nowego i poŜytecznego twórczy biznesmen zaczął uczyć się taktyki walki samuraja. Lepiej by jednak zrobił, jak nam się wydaje, gdyby czytał Tao Te Ching: „Twardy i silny upadnie; giętki i ustępliwy przetrwa". To tylko taka myśl. Za stołem, w drugim końcu pokoju, zrobił się nagle rumor i w chwilę potem Sowa znów była z nimi. -Ach, Prosiaczku — rzekła Sowa z bardzo strapioną miną — gdzie jest Puchatek? -Nie jestem tego zupełnie pewien — odparł Puchatek. I wreszcie odnośnie do ostatniego punktu: Czy dorosły jest rzeczywiście mądrzejszy od dziecka? Na poziomie jednostki zaleŜy, oczywiście, od tego, który dorosły i które dziecko. Ale generalnie dla taoisty mądrość jest stanem dziecka. Dzieci się z nią rodzą, a większość dorosłych traci ją albo jej duŜą część. A ci, którzy nie tracą, są, w takim czy innym sensie, jak dzieci. Czy to tylko przypadek, Ŝe chiński przyrostek -tse, oznaczający „mistrza", dosłownie znaczy „dziecko"? Jak napisał konfucjański, ale zaskakująco taoistyczny, filozof Meng-tse: „Wielki człowiek zachowuje umysł dziecka". I, jak pokazuje poniŜsza opowieść Chuang-tse, wielki człowiek równieŜ s z a n u j e umysł dziecka: "W towarzystwie sześciu z jego najmądrzejszych urzędników, śółty Cesarz podróŜował do góry Chu-T'zu, aby porozmawiać z mistykiem Ta Kuei. W dzikich ostępach Hsiang Ch'eng świta cesarska zgubiła drogę. Chodząc tu i tam przez jakiś czas, urzędnicy napotkali chłopca pasącego konie. -Czy znasz drogę do góry Chu-T'zu? — zapytali go. -Znam — odparł chłopiec. -W takim razie — rzekli — czy wiesz, jak moŜemy odszukać ukrytą siedzibę pustelnika Ta Kuei? -To równieŜ mogę wam powiedzieć. -CóŜ za zadziwiające dziecko! — powiedział cesarz do swych towarzyszy. — Tak wiele wie... Ale poddam go próbie. Wysiadł ze swej karety i zawołał chłopca do siebie. -Powiedz mi — rzekł śółty Cesarz. — Gdybyś został władcą cesarstwa, jak byś nim rządził? -Znam się jedynie na pasieniu koni — odparł chłopiec. — Czy rządzenie cesarstwem bardzo się od tego róŜni? Niezbyt zadowolony, cesarz zapytał go ponownie: —Zdaję sobie sprawę z tego, Ŝe rządzenie nie jest twoim zajęciem. Chciałbym jednak wiedzieć, czy kiedykolwiek myślałeś o tym? Chłopiec nie odpowiedział. Cesarz znów go zapytał, a chłopiec znów odpowiedział pytaniem: -Czy rządzenie cesarstwem róŜni się od pasienia koni? -Wyjaśnij mi, na czym to pasienie polega — rzekł śółty Cesarz — a wtedy ci odpowiem. -Pasąc konie — powiedział chłopiec — musimy być pewni, Ŝe nie stanie się im Ŝadna krzywda. Odkładamy zatem wszelkie przedmioty, jakie mamy przysobie, które mogłyby je zranić. CzyŜ rządzenie narodem moŜe róŜnić się od tego? śółty Cesarz pokłonił się dwukrotnie i zawołał: —Oto Mistrz Niebiański!" -Czy są w nim grzybki? — spytał Puchatek. -Puchatku, o czym ty w ogóle mówisz? -O bigosie. -Jakim bigosie? -Tym, o którym sam mówiłeś. „Ale się zrobił bigos". Sam tak powiedziałeś. -Ach, to tylko takie wyraŜenie. -Aha. -Puchatku, czy ty nigdy nie myślisz o niczym poza swoim Ŝołądkiem? -Prawie nie myślę o moim Ŝołądku — odpowiedział Puchatek.

-Miło mi to słyszeć. -Zwykle myślę o jedzeniu. -Nie ma co... — rzekła Sowa — ładnie wyglądamy... —Co my zrobimy, Puchatku? MoŜe byś coś wymyślił? — spytał Prosiaczek. -Właśnie myślałem i myślałem, i wymyśliłem taki mały kawałek. — I zaczął śpiewać: Dość długo leŜałem na ziemi, na brzuszku, Udając, Ŝe drzemię wieczorem na łóŜku. Starałem się mruczeć mru-mru... po cichutku, Starałem się nucić, lecz wszystko bez skutku. Cokolwiek się zdrzemnąć jest rzeczą przyjemną, Gdy fotel pode mną jest, nie zaś nade mną. A tak się akurat złoŜyło niemiło, śe właśnie tak było, bo tak się zdarzyło. Mieć fotel na grzbiecie, to dobre jedynie Dla skoczka, co w cyrku tańcuje po linie, Natomiast dla Misia nie Ŝaden to zaszczyt, Gdy leŜy na ziemi i brzuch mu się płaszczy, I łapki, i szyjka, i nos, i tak dalej, Co teŜ mu się wcale a wcale nie chwali. —To wszystko — powiedział Puchatek. Sowa chrząknęła na znak, Ŝe bynajmniej nie jest zachwycona, i oświadczyła, Ŝe jeśli Puchatek jest pewien, Ŝe to jest wszystko, to nadszedł najwyŜszy czas, aby wytęŜyć umysły w kierunku zagadnienia wydobycia się. —PoniewaŜ — ciągnęła Sowa — nie moŜemy wy dostać się przez to, co dotąd było drzwiami wejściowymi, gdyŜ coś na to padło. Wracając na moment do zasad taoistycznych... Kiedy usuniemy blokadę ze strony ego, energia Drogi Wszechświata będzie mogła swobodnie przez nas płynąć. I to jest jedna z przyczyn, dla których taoiści podkreślają wagę bycia Małym, tak jak to czyni Lao-tse w dwudziestym ósmym rozdziale Tao Te Ching: "Poznaj pierwiastek męski, Ale trzymaj się Ŝeńskiego. Stań się rzeką Dla wszystkiego pod nieboskłonem. Tak jak płynie rzeka, Poruszaj się stale w Cnocie; Wróć do stanu dziecka. Poznaj światło, Ale trzymaj się w cieniu. Stań się wzorem Dla wszystkiego pod nieboskłonem. Tak jak wzór się powtarza, Działaj stale w Cnocie; Wróć do początku. Poznaj wysokości, Ale trzymaj się nisko. Stań się doliną Dla wszystkiego pod nieboskłonem. Tak jak dolina daje obfitość, Dawaj stale w Cnocie; Wróć do naturalnej prostoty. Kiedy współdziałamy z Potęgą Małego, naśladujemy samą Drogę, jak bowiem wskazał Lao-tse w rozdziale trzydziestym czwartym:

Wielka Droga płynie wszędzie. Na lewo i na prawo. Od niej zaleŜy Ŝycie Dziesięciu tysięcy rzeczy. Ona karmi je wszystkie, Niczego im nie skąpiąc. Ona dokonuje wszystkiego, Ale nie wymaga uznania. Ona karmi i przyodziewa wszystko, A jednak nie twierdzi, śe jest panem wszystkiego. Nie prosi o nic w zamian. MoŜna ją nazwać Małą. Z niej wychodzi, Za nią podąŜa I do niej powraca Dziesięć tysięcy rzeczy. A jednak ona nie uwaŜa się Za ich pana. A zatem moŜna ją nazwać Wielką. Tak samo mędrcy osiągają wielkość, Zajmując się Małym. Tymczasem w domu Sowy... -Ale jak moglibyśmy wyjść inaczej? — spytał Prosiaczek z niepokojem. -Oto jest Zagadnienie, Prosiaczku, w kierunku którego proszę, aby Puchatek wytęŜył swój umysł. Puchatek siadł na podłodze, która kiedyś była ścianą, i zaczął wpatrywać się w sufit, który kiedyś był przeciwległą ścianą z drzwiami frontowymi, i starał sięw tej sprawie wytęŜyć umysł. -Czy mogłabyś z Prosiaczkiem na grzbiecie pofrunąć w górę do skrzynki na listy? — zapytał. -Nie — rzekł szybko Prosiaczek — Sowa nie moŜe. Sowa wygłosiła wykład o Niezbędnych Mięśniach Grzbietowych. JuŜ raz mówiła o tym Krzysiowi i Puchatkowi. I od tej pory stale wyczekiwała na sposobność zrobienia tego jeszcze raz, poniewaŜ jest to rzecz, którą moŜna z łatwością wyłoŜyć dwa razy, zanim ktokolwiek zrozumie, o co chodzi. -Bo widzisz, Sowo, gdyby się nam udało wsadzić Prosiaczka do skrzynki na listy, Prosiaczek mógłby przecisnąć się przez otwór, w który wkłada się listy,zejść z drzewa na dół i pobiec po pomoc.Prosiaczek przerwał mu gwałtownie, mówiąc, Ŝe bardzo utył w ostatnich czasach i nie moŜe pod Ŝadnym pozorem, choć bardzo by tego pragnął. A Sowa na to, Ŝe ona właśnie kazała w ostatnich czasach powiększyć swą skrzynkę do listów na wypadek, gdyby miała otrzymać większe listy, więc moŜe Prosiaczek spróbowałby jednak? A Prosiaczek znów na to: — Ale tyś przecieŜ mówiła przed chwilą, Ŝe te niezbędne wiesz-juŜ-co nie mogłyby — a Sowa powiedziała: — Rzeczywiście, nie mogłyby, więc nie ma o czym mówić — a Prosiaczek powiedział, Ŝe wobec tego lepiej zacznijmy myśleć o czym innym — i w tej samej chwili zaczął. -Wymyśliłem trochę inną piosenkę — powiedział Prosiaczek. -Ach. Dobrze, to jak to idzie? -Tak... Nie zobaczysz nigdy wiele, Kiedy siedzisz w małym ciele... Wszystko jest gdzieś tam wysoko. Jest dla kogoś, Kto jest Kimś,

Nie dla takiego jak ty... Jak mam stać się Większy? Jak mam stać się WyŜszy? Kiedy przestanę czuć się słaby? Kiedy przestanę czuć się mały? -Bardzo to ładne, Prosiaczku... to znaczy, piosenka. Ale to cię nigdzie nie doprowadzi, rozumiesz. -Nie rozumiem — odrzekł Prosiaczek. -To znaczy, Ŝe takie podejście ci nie pomoŜe. JeŜeli dalej będziesz powtarzał takie myśli, to po prostu będziesz przekonywał sam siebie,Ŝe jesteś bezradny. Czy nie dlatego tak się boisz? -No cóŜ — powiedział Prosiaczek — kiedy jest się tylko Bardzo Małym Zwierzątkiem... -Gdybym mógł ci zasugerować... -Tak? -Przede wszystkim, lęki, które tobą wstrząsają, nie są odpowiednimi, właściwymi reakcjami na to, „co tam jest", jak ostrzeŜenia przed niebezpieczeństwem. Są to raczej twoje fantazje o tym, „co tam moŜe być": „Co by było, gdybym spotkał Hohonia, albo upadł na twarz, albo zrobił z siebie głupka?" CzyŜ nie tak? -Tak... Chyba tak. -Radziłbym ci, Ŝebyś następnym razem, kiedy „co tam moŜe być" zacznie cię mamić, spojrzał mu prosto w oczy i zapytał: „No dobrze, co jest najgorszą rzeczą, jaka moŜe się stać?" A kiedy to odpowie, zapytaj sam siebie: „Co mógłbym z tym zrobić?" Zobaczysz, Ŝe zawsze coś takiego się znajdzie. I wtedy stwierdzisz, Ŝe moŜesz panować nad kaŜdą sytuacją. A kiedy sobie to uświadomisz, wszelkie strachy uciekną. -Naprawdę? -Szczególnie, jeŜeli uświadomisz sobie, skąd pochodzi ta moc. W taki czy inny sposób, wszyscy jesteśmy Bardzo Małymi Zwierzątkami, i to nam powinno w zupełności wystarczyć. Więc dlaczego się tym martwić? Wszystko, co musimy robić, to Ŝyć w harmonii z Drogą, dla dobra świata, i pozwolić, by jej moc działaław nas. Niech ona wszystko robi. -Aha — powiedział Prosiaczek. -Na przykład, ja nie piszę tej ksiąŜki. Byłoby to trudne i wymagało wysiłku. Wolę, Ŝeby ta ksiąŜka sama się pisała — za moim pośrednictwem. To jest ciekawe i podniecające. Ona sobie płynie, a ja podąŜam za nią, najlepiej jak umiem. Dzień po dniu, gdziekolwiek jestem, przychodzą do mnie róŜne pomysły, a ja umieszczam je na tych stronach. Aby sparafrazować mojego ulubionego autora haiku, Matsuo Basho: „KaŜdy zakręt drogi przynosi mi nowe pomysły; kaŜdy świt daje mi świeŜe odczucia". Pisanie wraz z Drogą jest podróŜą. Tak jak i wszystko inne. KtóŜ to wie, gdzie zaprowadzi nas jutro Droga i co będzie za naszym pośrednictwem robiła? -Nigdy nie myślałem o tym w taki sposób — powiedział Prosiaczek. -Widzisz więc, Ŝe dopóki podąŜamy za Drogą, nie straszne nam Ŝadne lęki — ani obawa przed niepowodzeniem, ani obawa przed sukcesem. -Obawa przed sukcesem? Czy jest coś takiego? -Oczywiście, Ŝe jest i panuje nad wielu ludźmi. Chuang-tse napisał coś o tym. Na przykład to... "Yao oglądał widoki w Hua, kiedy rozpoznał go straŜnik graniczny i podszedł do niego, mówiąc: -CzyŜby to był Mistrz? Niech Mistrz będzie błogosławiony! Niech Ŝycie jego będzie długie! -Cyt! — powiedział Yao. -Oby Mistrz został bogaty! -Cyt! -Oby miał wielu synów! -Cyt! -JakŜe to? — zapytał straŜnik graniczny. — Długie Ŝycie, bogactwo i wielu synów — tego pragną wszyscy. Dlaczego ty ich nie chcesz? -Wielu synów — odparł Yao — oznacza wiele trosk. Bogactwo oznacza wiele kłopotów. Długie Ŝycie oznacza długie cierpienie niesprawiedliwości. Nie jest to zgodne z uprawianiem Cnoty. Oto dlaczego ich nie pragnę. —Przedtem — odpowiedział straŜnik graniczny — myślałem, Ŝe jesteś Mistrzem. Teraz widzę, Ŝe jesteś tylko Wyniosłym Człowiekiem. Niebiosa, zsyłając ci synów, z pewnością zatroszczą się o pracę dla nich. Gdybyś doczekał się wielu synów, a oni mieli pracę, to jakie miałbyś mieć troski? Gdybyś miał wielkie bogactwo i podzielił się nim z innymi, to jakie miałbyśmieć kłopoty? A co do długiego Ŝycia... Mędrzec znajduje sobie mieszkanie jak przepiórka, bez kłopotu czy wysiłku. śywiony jest jak pisklę, przez zapewniającą wszystko Drogę Niebios. PodróŜuje przez Ŝycie niczym ptak w locie, nie zostawiając śladów swej wędrówki. Kiedy cesarstwo podąŜa za Drogą, on dzieli dobrobyt wszystkich. A kiedy zgubi Drogę, on oddala się, by uprawiać swą Cnotę. Po

wielu latach Ŝycia w zadowoleniu, opuszcza tę ziemię i stąpa po białych chmurach. Nie sięgnie go Ŝadne zło. Wolny jest od nieszczęścia. JakąŜ on cierpi niesprawiedliwość? I po tych słowach straŜnik graniczny odwrócił się i odszedł. Yao podąŜył za nim, wołając: -Zaczekaj! Chciałbym cię zapytać... -Idź precz! — odpowiedział straŜnik graniczny." -Przypowieść ta — powiedziałem — pokazuje, co filozofowie taoistyczni mają na myśli mówiąc: „Traktuj zysk i stratę tak samo". Nie bądź zastraszony. Nie rób wielkiej sprawy z niczego — po prostu przyjmuj wszystko takim, jakie jest. Wszechświat wie, co robi. A więc nie rozwijaj w sobie wielkiego ego i nie bój się. -Aha — powiedział Prosiaczek. — Rozumiem. -Wychodzisz? -Tak — powiedział. — Popracuję jeszcze nad moją piosenką. -Sowo — rzekł Puchatek — coś wymyśliłem. -Ach. ty przebiegły Misiu! — powiedziała Sowa.Puchatek spojrzał dumnie wokoło, kiedy usłyszał, Ŝe nazwano go Biegłym Misiem, i powiedział skromnie, Ŝe to tylko przypadkowo zdarzyło mu się wymyślić. OtóŜ przywiąŜe się jeden koniec sznurka do Prosiaczka, a Sowa pofrunie w górę do skrzynki na listy z drugim końcem sznurka w dziobie, przesunie go pomiędzy prętami skrzynki i potem znów sfrunie na dół,i razem z Puchatkiem pociągną mocno za ten koniec, a Prosiaczek powoli wzniesie się w górę na drugim końcu. I to jest wszystko. Tak, wszystko. Chyba Ŝe, jak zauwaŜyła Sowa, sznurek przypadkiem pęknie... Uff. —On nie pęknie — szepnął mu na pociechę Puchatek do ucha — bo ty jesteś Bardzo Małym Zwierzątkiem, a ja będę stał na dole. I jeśli nas wszystkich uratujesz, dokonasz Bardzo Wielkiego Czynu, o którym potem będzie głośno, i ja moŜe ułoŜę o tym piosenkę, i wszyscy powiedzą: „To było tak wielkie, czego Prosiaczek dokonał, Ŝe została o tym ułoŜona Pochwalna Pieśń Puchatka". Prosiaczkowi zrobiło się potem o wiele raźniej na duszy i kiedy wszystko było juŜ gotowe, a on poczuł, Ŝe wznosi się do sufitu, był tak dumny, Ŝe miał ochotę zawołać: „Patrzcie na mnie!", gdyby się nie bał, Ŝe Puchatek i Sowa gotowi są rzucić swój koniec sznurka i patrzeć na niego. -Jedziemy w górę! — zawołał Puchatek radośnie. -Wznoszenie się przebiega w sposób przewidziany — rzekła Sowa krzepiąco. W chwilę potem Prosiaczek był juŜ na górze. Otworzył skrzynkę do listów i wlazł do środka. Po czym, gdy się odwiązał, zaczął przeciskać się przez otwór, przez który, w dawnych czasach, gdy drzwi frontowe były jeszcze drzwiami frontowymi, wpadało wiele nieoczekiwanych listów, które Sowa PszemondŜała pisała do siebie samej. Prosiaczek wciskał się i wciskał z całych sił, aŜ przedostał się na drugą stronę. I ich było Zwycięstwo. I nadeszła Pomoc i Ratunek. Co pokazuje... -Znowu jestem — powiedział Prosiaczek. -No tak. I co, nowa piosenka? -Tak, nowa. -Dobrze, posłuchajmy. Powiedzieć nie masz co, Gdy WyŜsi razy sto, Ze swoją siłą mięśni I swoją mocą pięści, Stwierdzą, Ŝe nie mogą zrobić tego, Co ty zrobisz, nie maleńki juŜ kolego. A gdybym stał się większy? A gdybym stal się wyŜszy? Jakie rzeczy by mnie omijały? W końcu nie jestem aŜ taki mały, —O wiele lepiej — powiedziałem. — Znacznie lepiej. Dobra robota, Prosiaczku. Naprawdę. -Dziękuję — powiedział Prosiaczek, wyglądając duŜo bardziej róŜowo niŜ zwykle. -O, Kłapouchy i Sowa. Chodźcie tu wszyscy. Musimy uczcić Dzielną Ucieczkę Prosiaczka! Zarezerwowałem stolik przy Sześciu Sosnach. Poczekamy na innych u Kangurzycy i... -A czy będzie bigos? — zapytał Puchatek z nadzieją.

-Tak. Zdaje się, Ŝe mają to w karcie. Bigos z miodem. -I z grzybkami? -Tak. I Chlebek Ŝołędziowy, i... ale po co o tym mówić? Chodź Prosiaczku, nie zostawaj z tyłu. —Tak, chodź — powiedział Puchatek. — I weź resztę tej piosenki. —Idę, idę... Po co miałbym być większy? Po co miałbym być wyŜszy? Po co miałbym być inny? Po co miałbym być INNY? Dzień Prosiaczka Za pomocą sznura wyciągali ze starego mieszkania Sowy krzesła, obrazy i rozmaite rzeczy, Ŝeby wszystko było gotowe do ustawienia w nowym. Kangurzyca stała na dole i wiąŜąc rzeczy wykrzykiwała do Sowy: „Ta brudna stara ścierka nie będzie ci juŜ chyba potrzebna./? A co będzie z tym dywanikiem? Jest cały w dziurach!" A Sowa wołała z oburzeniem: — Oczywiście, Ŝe będzie mi potrzebna; jest to tylko kwestia umiejętnego porządkowania rzeczy i zaznaczam, Ŝe to nie jest Ŝadna ścierka, tylko mój szal. Maleństwo za kaŜdym pociągnięciem sznura wjeŜdŜało w górę i zjeŜdŜało na nim w dół z jakimś nowym przedmiotem, co trochę gniewało Mamę-Kangurzycę, która nigdy nie wiedziała, gdzie go szukać. Dość, Ŝe w końcu pokłóciła się z Sową i powiedziała, Ŝe jej dom jest wilgotną i brudną ruderą i Ŝe był juŜ najwyŜszy czas, Ŝeby się wywalił. — Proszę tylko spojrzeć na te okropne gniazda muchomorów, o tam, w rogu. Sowa spojrzała w dół trochę zdziwiona, bo nic o tym nie wiedziała. A potem roześmiała się trochę sarkastycznie i wyjaśniła, Ŝe jest to gąbka i Ŝe jeśli ktoś nie potrafi odróŜnić zwykłej gąbki kąpielowej od muchomora, to są ładne rzeczy. — Dobrze — powiedziała Kangurzyca. A Maleństwo wpadło jak bomba do mieszkania, wrzeszcząc: — Muszę zobaczyć gąbkę Sowy! O, jest! Ach, Sowo, to nie jest gąbka, tylko gąbczysko. Czy wiesz, co to jest gąbczysko, Sowo? To się robi wtedy, kiedy gąbka jest juŜ zupełnie... — Fe, Maleństwo — powiedziała z wyrzutem Kangurzyca, poniewaŜ nie jest to sposób mówienia do kogoś, kto potrafi napisać słowo WTOREK. CóŜ takiego przypomina nam dom Sowy? Tak jakoś wydaje się dobrze znany. Przejdźmy się po nim, jakby jeszcze stał na miejscu — moŜe nasuną się nam pewne skojarzenia. Zobaczmy... Cały wygląda tak, jakby kusił siły przyrody, Ŝeby go rozwaliły. JuŜ od dłuŜszego czasu staczał się powoli w kierunku takiego stanu, którego nie da się juŜ naprawić, poniewaŜ właściciel nie zajmował się zupełnie jego utrzymaniem i naprawami, ale myślał o innych sprawach... No tak — on przypomina naszą cywilizację. Czy ona takŜe zostanie rozwalona? Chcielibyśmy zapytać: „Ciekawe, co się z nią stanie?" Niestety, nie moŜemy o to zapytać, poniewaŜ wiemy. Intrygujące jest, a niekiedy nawet niesamowite, jak historia lubi się powtarzać. Wygląda na to, Ŝe ów krytykowany przez Lao-tse i innych dawnych taoistów konfucjanista „Ja-NajwaŜniejszy Pan Wojny" przybrał się w nowe piórka i wrócił, aby ponownie przejąć dowodzenie. Czytając w Tao Te Ching opis ówczesnego społeczeństwa, ma się dziwne wraŜenie, Ŝe został napisany przedwczoraj. I znów taoizm, mimo jego wieku, wydaje się bardzo na czasie. I znów być moŜe ma coś do zaoferowania. Jesteśmy przekonani, Ŝe nie było dobre dla naszego narodu, kiedy przeszedł z oświeconej epoki prezydenta Johna F. Kennedy'ego (który, być moŜe niezupełnie przypadkowo, czasami cytował Tao Te Ching) do usianej skandalami ery administracji Kandydatów Grup Interesów, którzy — owijając się w Gwiaździsty Sztandar patriotyzmu — zdają się stawiać sobie za punkt honoru rozwalenie naszej demokracji i zniszczenie naszej ziemi, powietrza i wody. Od wielu lat nie widać juŜ nigdzie inteligentnych i bezinteresownych aktywistów, a za to wszędzie spotkać moŜna egocentrycznych i ignoranckich konserwatystów. A to nie jest dokładnie tym, co chcielibyśmy nazwać Drogą Zdrowego Społeczeństwa. Trudno teŜ zrozumieć, dlaczego tych ludzi nazywa się konserwatystami, kiedy oni niczego nie konserwują. Nie konserwują bogactw naturalnych. ZuŜywają je tak szybko, jak to tylko moŜliwe. Nie konserwują moralności i rodziny, mimo przechwalania się na wszystkie strony swą prawością — przechwalania, które brzmi jak bluźnierstwo w ustach ludzi gromadzących pieniądze w wyniku przedsięwzięć komercyjnych, szydzących z wartości moralnych i wypędzających na ulicę zuboŜałe rodziny, wdowy i sieroty. Oni z pewnością nie konserwują pieniędzy. A juŜ szczególnie pieniędzy podatników. Wydaje się, Ŝe konserwują jedynie te wartości, które ludzkość powinna była odrzucić juŜ dawno: klapki na oczach, nietolerancję, niewraŜliwość na krzywdę ludzką, bigoterię i chciwość.

Konserwatyści (będąc bardzo religijnymi ludźmi, jak mówią) wierzą, Ŝe „Bóg pomaga tym, którzy sami sobie pomagają". A zatem pomagają sobie zdobyć wszystko, na czym połoŜą ręce. Jednak nie moŜna się raczej spodziewać, Ŝe pomogą innym, a tym bardziej, Ŝe pomogą ziemi. W ostatnich latach, na przykład, „konserwatywni" przywódcy naszego narodu rozpoczęli wojnę, aby odebrać Irakowi pola naftowe Kuwejtu. Prowadzili ją w ten sposób, Ŝe najpierw zbombardowali nadmorskie szyby naftowe (doprowadzając do największego w dziejach wylewu ropy do morza), czym skłonili przeciwników do podpalenia 30 procent kuwejckich szybów, a potem zabili ćwierć miliona ludzi (z których wielu było cywilami mieszkającymi daleko od obiektów militarnych). Była to najbardziej wyniszczająca dla środowiska wojna w całej historii wojskowości. Rachunek: 60 miliardów dolarów. Zupełnie zarzucili troskę o zachowanie energii, co cechowało ich poprzedników, wycofując prawie w całości finansowanie badań nad wykorzystaniem energii słonecznej (po czym, jak zwykłe, Japończycy zauwaŜyli to i przejęli pierwszeństwo równieŜ w tej dziedzinie), przekazali olbrzymie środki budŜetowe (z kieszeni podatników) na rozwój energetyki atomowej, naciskali na prowadzenie wierceń w poszukiwaniu ropy naftowej w nielicznych juŜ ostojach dzikiej przyrody i na wodach przybrzeŜnych, konsekwentnie odmawiali przeprowadzenia kosztownej likwidacji wysypisk toksycznych odpadów — i tak dalej, i tak dalej. JeŜeli mamy takich rozrzutnych i niszczycielskich „przywódców", to po co nam wrogowie? Na nieszczęście dla tych z nas, którzy chcieliby przejść do większych i lepszych spraw — takich jak postęp ludzkości i zapewnienie jej przetrwania — większość przywódców politycznych będących obecnie przy władzy wydaje się nie przejmować nikim poza sobą. Jak w dawnych czasach, oznacza to wojnę. Obecnie miliardy dolarów amerykańskich podatników są corocznie wydawane na przygotowania do wojny, co wpędza naród w niespłacalny dług, gdy tymczasem w miastach całego kraju nie opodatkowani szefowie gangów jeŜdŜą limuzynami, handlarze narkotyków i psychopaci czyhają na porzucone dzieci, a bezdomne babcie pchają ulicami w wózkach sklepowych swój ziemski dobytek. Do naszych parków narodowych wkraczają coraz bardziej rozprzestrzeniające się poligony i tereny wojskowe, zamieniając kawałek po kawałku obszary dzikiej przyrody w prawdziwą „dzicz". Biuro Zarządzania Ziemią do tej pory „wydzierŜawiło" wojsku siedemnaście milionów akrów. Zarząd Lasów Stanów Zjednoczonych zezwolił na prowadzenie stu sześćdziesięciu trzech ćwiczeń wojskowych na trzech milionach akrów lasu rozrzuconych po pięćdziesięciu siedmiu narodowych kompleksach leśnych. A oto trzy krótkie przykłady, co to oznacza w praktyce... Korpus InŜynierski Armii Stanów Zjednoczonych nazywa Staw F w Górach Skalistych „najbardziej zanieczyszczoną milą kwadratową na ziemi". Tysiące zwierząt i ptaków zginęło po wypiciu jego wody albo nurkowaniu w niej. Łańcuch „Bravo 20" w górach Nevady przedstawia iście księŜycowy krajobraz po pięćdziesięciu latach nieustannego ćwiczenia artylerii. W latach 1983 - 1984 woda jeziora Stillwater, będącego narodowym rezerwatem, wylała się i wymieszała z trującymi chemikaliami pozostałymi w kraterach po wybuchach pocisków, a potem cofnęła się i zatruła siedem milionów ryb i niezliczoną ilość ptaków. Dwadzieścia trzy miliony pocisków artyleryjskich, czołgowych i moździerzowych wystrzelono w lasach i na polach Poligonu Jeffersona w Indianie o powierzchni dziewięćdziesięciu mil kwadratowych. Około półtora miliona z nich jeszcze nie wybuchło, a wiele jest pod ziemią i praktycznie nie moŜna ich zlokalizować. Pewien ekspert stwierdził, Ŝe aby oczyścić ten niegdyś dziewiczy teren, trzeba byłoby usunąć trzydzieści stóp ziemi specjalnymi pancernymi buldoŜerami — trzydzieści stóp w głąb na obszarze dziewięćdziesięciu mil kwadratowych. W czasie gdy Armia Stanów Zjednoczonych coraz intensywniej niszczy ziemię za pieniądze podatników i wznieca nacjonalizm „wygraną" wojną w Zatoce Perskiej, zabijanie w kraju równieŜ się wzmaga. Obywatele Stanów Zjednoczonych zabijają się nawzajem z pistoletów z szybkością sześćdziesięciu czterech śmierci dziennie — czyli więcej Amerykanów ginie w ten sposób w ciągu dwóch i pół roku, niŜ zginęło ich w trwającej szesnaście lat wojnie w Wietnamie (a rannych zostaje dodatkowo sto tysięcy rocznie). A więc... moŜe czas juŜ na nowe podejście do rządzenia. Albo stare podejście. Albo w ogóle jakiekolwiek podejście. „Kiedy cesarstwo podąŜa za Drogą — pisał Lao-tse — konie ciągną wozy z nawozami po polach. Kiedy cesarstwo gubi Drogę, konie ciągną rydwany bojowe przed murami miast". A takŜe: Mam trzy skarby, Które najbardziej chronię. Pierwszy to współczucie. Drugi to oszczędność. Trzeci to pokora. Ze współczucia pochodzi odwaga. Z oszczędności pochodzą środki, pozwalające na szczodrość. Z pokory pochodzi odpowiedzialne rządzenie. Dzisiaj ludzie odrzucili współczucie, By stać się zuchwali. Porzucili oszczędność,

By stać się rozrzutni. Utracili pokorę, By być pierwsi. Taka droga wiedzie do śmierci. Taoistycznym ideałem jest rządzenie przez „napełnianie Ŝołądków i budowanie kości” — czyli opiekowanie się społeczeństwem, poczynając od jego dołów. Dzisiejsi politycy w rządzie, biznesie i przemyśle „opiekują się społeczeństwem", dając coraz więcej pieniędzy tym, którzy są na szczycie drabiny społecznej. I tu jest „pies pogrzebany". Lao-tse następująco opisał tę sytuację; Dwór pełen jest przepychu. Pola pełne są chwastów. Spichlerze są puste. MoŜni zakładają bogate szaty, Noszą ostre miecze, Napychają się obfitym, jedzeniem i piciem, I posiadają nadmiar bogactwa. To nie ksiąŜęta i panowie. To baronowie-rabusie. -Prosiaczku — zaczął Puchatek trochę nieśmiało, gdy przez pewien czas szli obok siebie w milczeniu. -Co, Puchatku? -Czy przypominasz sobie, jak mówiłem, Ŝe mogłaby zostać napisana Pochwalna Pieśń Puchatka o Tym, Co JuŜ Wiesz? -Tak mówiłeś, Puchatku? — spytał Prosiaczek, którego nosek stawał się powoli purpurowy. — Ach, tak, zdaje się, Ŝe coś takiego mówiłeś. -OtóŜ została ona napisana, Prosiaczku. Purpura z Prosiaczkowego nosa przeszła powoli na jego uszka i tam została. -CzyŜ tak, Puchatku? — zapytał zdławionym głosem. — O tym jak... Czy naprawdę o tym jest napisane, Puchatku? -Tak, Prosiaczku. Koniuszki uszu Prosiaczka zapłonęły nagle i Prosiaczek spróbował coś powiedzieć, ale mimo Ŝe raz czy dwa razy przełknął ślinę, nic z tego nie wyszło. Więc Puchatek ciągnął dalej: -Jest tam siedem zwrotek. -Siedem? — zapytał Prosiaczek, siląc się na obojętność. -E-hem — odezwał się kwiczący głosik. -O, Prosiaczek. -Tak. Czy widziałeś Puchatka? -Ostatnio coś nie. Ale jeśli juŜ tu jesteś, to chciałbym cię o coś zapytać. Jak cię teraz traktują? -Zadziwiająco dobrze — odparł. — Wczoraj poproszono mnie dwa razy o autograf. -Aha. Czyli, Ŝe wiadomość się rozniosła. -Tak — i to jest naprawdę ekscytujące. -A jak Kłapouchy zachowuje się w stosunku do ciebie? — Trudno powiedzieć — rzekł Prosiaczek — bo nie widziałem go od jakiegoś czasu. -CóŜ, to chyba lepiej. Przepraszam. Biedny stary Kłapouchy. Powinienem być bardziej tolerancyjny. -On ma sporo róŜnych zmartwień — powiedział Prosiaczek. — Być Kłapouchym to prawdziwe pasmo udręki. -Wszyscy mamy jakieś zmartwienia — powiedziałem. — Sam się niemało zamartwiałeś, ale podjąłeś działanie wbrew swym obawom. Na tym właśnie polega róŜnica między tobą a Kłapouchym. Przynajmniej jedna z róŜnic. -W kaŜdym razie — powiedział Prosiaczek - nie powinniśmy być zbyt surowi dla Kłapouchego. Jestem pewien, Ŝe doceniłby trochę uprzejmości. —No, ale muszę juŜ uciekać — dodał. — Muszę znaleźć Puchatka. Do widzenia. No cóŜ. -Nieczęsto bywa siedem zwrotek w mruczance, prawda, Puchatku? -Nigdy — rzeki Puchatek — i nie przypuszczam, Ŝeby kiedykolwiek coś takiego było. -Czy Wszyscy wiedzą juŜ o tym? — spytał Prosiaczek, zatrzymując się na chwilę, by podnieść z ziemi patyczek i natychmiast odrzucić go od siebie. -Nie — odparł Puchatek — bo nie wiedziałem, co wolałbyś: Ŝebym ją najpierw zaśpiewał tobie czy poczekał trochę i zaśpiewał ją Wszystkim. Prosiaczek zamyślił się na chwilę.

-Wolałbym, Puchatku, Ŝebyś mi ją zaśpiewał teraz, a potem nam Wszystkim, bo wtedy Wszyscy usłyszą, a ja będę mógł powiedzieć: „Ach tak, Puchatek juŜ mi ją śpiewał" — i udawać, Ŝe wcale nie słucham. JeŜeli w tym miejscu wydamy się sobie nieco prosiaczkowaci, nieco zniechęceni do bezwarunkowego wprowadzenia do przyszłości ślepego optymizmu spod znaku „bi-znes-jak-to-biznes", to jest tak zapewne dlatego, Ŝe Ŝyjemy w kraju, który przy 5 procentach ludności świata konsumuje 25 procent energii świata, emituje 25 procent gazów powodujących efekt cieplarniany, a jednocześnie nie ogranicza emisji dwutlenku węgla. Podczas gdy Niemcy i Japonia od wielu lat zbierają gospodarcze Ŝniwa duŜych inwestycji na oszczędzanie energii — dzięki czemu niemiecki system gospodarczy staje się modelem dla całej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej — nasze społeczeństwo prawie całkowicie to zignorowało i wydaje pieniądze na wiadome rzeczy. Tak, mamy wątpliwości co do miłości, jakiej nasza ziemia potrzebuje. Ale czyŜ miłość nie ma swego źródła w domu? A jednak nawet krótki rzut oka na wnętrze typowego amerykańskiego domu i garaŜu ujawni zadziwiającą ilość antyziemskich chemikaliów, którymi bronimy dostępu sił natury do naszego progu. A na zewnątrz... Amerykanie wylewają rocznie sześćdziesiąt siedem milionów funtów pestycydów na publiczne trawniki — więcej niŜ zuŜywają farmerzy przy produkcji nasiąkniętej pestycydami Ŝywności. Niektóre z trzydziestu czterech rodzajów chemikaliów stosowanych na tych „cudownych trawnikach” nie były testowane od lat czterdziestych. A pozostałe teŜ nie muszą być szczególnie bezpieczne... JeŜeli jesteśmy jeszcze niezdecydowani, czy moŜemy nadal zachowywać się w tak nieodpowiedzialny sposób i nie będziemy musieli zapłacić nieuniknionej ceny, to jest tak zapewne dlatego, Ŝe Ŝyjemy na planecie, na której codziennie znika od pięciu do dziesięciu gatunków Ŝycia, co minutę wycina się ponad siedemdziesiąt pięć akrów lasu, jedna trzecia lądu stałego zamieniła się w pustynię, a zagraŜające Ŝyciu susze i powodzie stają się z roku na rok coraz częstsze. I nie pozostaje nam nic innego, jak tylko zastanawiać się, jak długo nasza planeta to wytrzyma. A kiedy słyszymy wielkie przemowy o rosnącej świadomości ekologicznej i ludzkiej zdolności rozwiązania kaŜdego problemu i jednocześnie widzimy, jak wielu ludzi nadal traktuje ziemię i Ŝyjące na niej stworzenia, które uciekają, odlatują, odpływają i odpełzają jak najdalej od człowieka, a pozostają tylko te, które rosną w ziemi i nie mogą się poruszać — to nie pozostaje nam nic innego, jak tylko zastanawiać się, „kto tu kogo oszukuje". Potem idziemy do świata przyrody, obserwujemy i nasłuchujemy. I mówi nam, Ŝe nadciąga Wielka Burza i Ŝe niedługo sprawy przyjmą bardzo interesujący obrót, naprawdę bardzo interesujący. Chcielibyśmy przekazać coś, czego dowiedzieliśmy się od samej ziemi, od taoistów, buddystów tybetańskich, Indian amerykańskich, pism proroka Izajasza i innych: Oto nadchodzi nowy sposób Ŝycia — tak odmienny od dzisiejszego, Ŝe trudno go opisać, jeŜeli w ogóle jest to moŜliwe. MoŜna by go nazwać Dniem Prosiaczka. Zanim nadejdzie, chcielibyśmy powiedzieć tym ludziom, którzy nie mieli chęci albo czasu, by zaznajomić się ze światem przyrody: Nie martwcie się — i tak będziecie musieli się z nim zaznajomić. A to dlatego, Ŝe w ciągu najbliŜszych kilku lat świat przyrody zacznie przychodzić do was (choć niekoniecznie w taki sposób, w jaki byście chcieli). MoŜe byłoby z korzyścią dla was, gdybyście juŜ teraz zaczęli się z nim zaznajamiać. To tylko taka sugestia. Tu leŜy kasztan rozwalony, W którym mieszkała Sowa (ptak), Zginął jej kasztan ulubiony I zaraz wam opowiem jak. Odwiedził Sowę raz przyjaciel, Jej druh serdeczny, zwany Mną (Tak mówię, jeśli go nie znacie), Kiedy się stało właśnie to. A dzień był wietrzny i burzliwy, Wiatr hulał w lesie, Ŝe aŜ strach. Nagle się rozległ huk straszliwy, To kasztan runął z głośnym „Trach!" Więc rzekł Prosiaczek (tak, PROSIACZEK): — Odwagi niech nie traci nikt, Niech nikt nie biada i nie płacze. Sznurka mi dajcie, ale w mig!

-Dzień dobry, Kłapouszku — powiedziałem. — Właśnie o tobie mówiliśmy. -Za moimi plecami, jak zwykle — odpowiedział Kłapouchy. — Ciągłe naśmiewanie się i takie róŜne rzeczy. JuŜ nie wiadomo, czego się teraz moŜna spodziewać. Nawet ze strony przyjaciół. JeŜeli się ma przyjaciół. -Przestań opowiadać głupstwa, Kłapouchy. Oczywiście, Ŝe masz przyjaciół. Na przykład Prosiaczka. Właśnie mi mówił, Ŝebym był dla ciebie milszy w związku z twoimi zmartwieniami. -On tak powiedział? Ten mały Prosiaczek tak powiedział? Ta piękna, przystojna, młoda świnia tak powiedziała? -CóŜ. -Ale kończąc to, co zaczęliśmy... -Czy wielu ludzi uświadamia to sobie, czy teŜ nie — człowiek, Zwierzę NiŜszego Rzędu, okazał się niezdolny do utrzymania przy Ŝyciu własnego gatunku — a takŜe innych. — przez dłuŜszy czas. Zatem ziemia zaczyna realizować własny plan naprawy sytuacji. Wierna swemu duchowi szczodrobliwości, łagodności i miłości, ostrzegała nas wielokrotnie o tym, co zamierza uczynić — właśnie „uczynić" — aby gatunek ludzki przetrwał. Ludzie wraŜliwi na jej głos odbierają te ostrzeŜenia. Ale pewnego dnia, kiedy najmniej będą się tego spodziewać, ci niewraŜliwi znajdą się nagle „na dworze w mróz", jak te mamuty, znajdowane od czasu do czasu w bryłach lodu, z jeszcze świeŜymi roślinami w pyskach i takim wyrazem oczu, jakby mówiły: „Co to? Kto wyłączył ogrzewanie?" Naszym zdaniem, główną przyczyną Tego Co Nadchodzi jest obecne obnaŜanie naszej planety — masowe wycinanie jej lasów. Podczas gdy obywatele amerykańscy wydają rocznie miliard dolarów ze swych podatków na finansowanie prowadzonego przez Zarząd Lasów Stanów Zjednoczonych Wielkiego Rozdawania starodrzewu lasów państwowych przemysłowi wyrębowemu i Japonii — sprawiając, Ŝe niezliczone zwierzęta i ptaki tracą swe domy — to rząd Chin stale zatrudnia czterdzieści pięć milionów ludzi przy zalesianiu, wprowadza sadzenie drzew jako obowiązkowe zajęcie w szkołach i zarządza, Ŝe kaŜdy obywatel Chin powyŜej jedenastu lat musi zasadzić od trzech do pięciu drzew rocznie. (Mniejsze dzieci uczy się siania i pielęgnowania traw i kwiatów.) MoŜe ci ludzie o Czymś wiedzą. -Wróciłeś? A znalazłeś Puchatka? -Nie — odpowiedział Prosiaczek. — Nie wiem, gdzie on się podział. Dzień dobry, Kłapouchy. -Ach — powiedział Kłapouchy. — Przyjaciel Prosiaczek. Nie tak, jak róŜni inni tutaj. -Kłapouchy — spytałem — czy ty widziałeś Puchatka? -Tak. Widziałem. To taki raczej mały, okrągławy Miś — miła osobowość, ale niezbyt inteligentny, jeŜeli wiecie, co mam na myśli... -Tak, tak. Ale czy wiesz, gdzie jest? -Nie. -O, idzie. Z Królikiem. -Puchatku — powiedział Prosiaczek — czy pamiętałeś, Ŝeby pomóc Sowie wyrzucić te... -Oczywiście — odrzekł Puchatek. — Ja mam fonograficzną pamięć, jak wiesz. -Chciałeś powiedzieć — wtrącił Królik — fotograficzną pamięć. -Nie — upierał się Puchatek. — Fonograficzną. Kręci się i kręci. A czasami się zacina. Dlatego tak dobrze wszystko pamiętam. -A więc zająłeś się tym — powiedział Prosiaczek. — Zająłem się czym? — spytał Puchatek. No tak. Ale idźmy dalej. Chcielibyśmy zaproponować parę rzeczy, które pomogą nam podczas Nadchodzącego Przejścia. Mamy nadzieję, iŜ teraz jest juŜ jasne, Ŝe taoizm nie jest Drogą Bez Zakrętów. WszakŜe taoizm podąŜa za Tao, a Tao nie działa sztywno i nieelastycznie. Jak to wyraźnie podkreślił Lao-tse w pierwszym wersecie Tao Te Ching: „Droga, za którą moŜna podąŜać [dosłownie: „Droga, która moŜe być Drogą"], nie jest niezmienną drogą" (werset ten jest zwykle tłumaczony: „Droga, którą moŜna opisać, nie jest Wieczną Drogą"). Tradycyjnie taoizm uznawany jest za Drogę Smoka — smok jest chińskim symbolem przemiany. Biorąc pod uwagę złą prasę, jaką smoki miały w naszej części świata, moŜe lepszym symbolem byłby Motyl. Ale bez względu na symbol, taoizm jest Drogą Przemiany — drogą, na której coś zmienia się w coś innego. Całkiem słusznie przez całe wieki kojarzono taoizm z magią, poniewaŜ taoizm jest, na takim czy innym poziomie, formą magii — bardzo praktycznej magii, ale niewątpliwie magii. Zdradzimy tu dwa sekrety tej magii — dwie zasady taoistycznej przemiany, które mogą okazać się przydatne w nadchodzących latach. Pierwsza mówi: Zamień negatywne w pozytywne. Druga mówi: Przyciągaj pozytywne pozytywnym. W przeciwieństwie do niektórych innych sekretów taoistycznych, nie ma wielkiego niebezpieczeństwa, Ŝe wpadną one w niepowołane ręce — poniewaŜ w niepowołanych rękach nie będą działały. MoŜemy jeszcze dodać, Ŝe najlepiej działają w rękach Prosiaczków.

„Przemień negatywne w pozytywne" to zasada dobrze znana w taoistycznych sztukach walki. Stosując ją dla samoobrony, przemieniacie siłę atakującego w korzystną dla was przez skierowanie jej z powrotem na niego. W rezultacie on macha pięścią i uderza się sam w twarz. A po chwili, jeŜeli zostało mu choć trochę inteligencji, rezygnuje i zostawia was w spokoju. Przemieniając negatywne w pozytywne, współdziałacie ze wszystkim, co napotykacie na swej drodze. JeŜeli inni obrzucą was cegłami, to wybudujcie dom. JeŜeli rzucają pomidorami, ustawcie stragan warzywny. Często moŜecie odmienić sytuację przez zmianę waszego stosunku do niej. Dla przykładu: korek uliczny moŜna przemienić w okazję do pomyślenia albo porozmawiania, albo poczytania, albo napisania listu. Kiedy porzucimy nasze wyobraŜenia o własnej waŜności i o tym, co powinno być, moŜemy pomóc sprawom stać się takimi, jakimi być muszą. W podobny sposób przemieniać moŜna negatywne cechy osobowości. Egocentryczny upór moŜna przemienić w altruistyczne poświęcenie. Pragnienie rządzenia innymi moŜna przemienić w pragnienie rządzenia własnym Ŝyciem i doskonalenia go — i pomóc innym w dokonaniu tego samego. Tendencja do gubienia się w szczegółach moŜe zostać przemieniona w zdolność dokładnego łączenia poszczególnych elementów, krok po kroku, dopóki nie osiągnie się celu. Niezdecydowanie moŜna przemienić we wszechstronność i prezentowanie wywaŜonych opinii. I tak dalej. Wśród gromów burzy, wiatru świstu, Rzuciwszy precz od siebie strach, Do Skrzynki wcisnął się do Listów, AŜ Sowa (ptak) jęknęła: — Ach! O, dzielny! ByłaŜ taka chwila, Byś zadrŜał, zatrząsł się lub zbladł? O, nie! Tyś ze skrzynki swojej wylazł I wyszedł na szeroki świat. Teraz podam jeden z moich ulubionych przykładów na to, jak ktoś moŜe się przemienić z negatywnego w pozytywnego. W styczniu 1838 roku niezwykle popularny pisarz angielski Charles Dickens przebywał w hrabstwie York pod innym nazwiskiem i prowadził własne śledztwo w kilku szkołach z internatami, o których słyszał jeszcze w dzieciństwie. Nie zabrało mu wiele czasu, by przekonać się, Ŝe słyszane przezeń plotki o brutalnym traktowaniu niechcianych dzieci nie były tak okropne jak rzeczywistość. W oskarŜeniu przeciw dyrektorowi szkoły, Williamowi Shaw, podyktowanym przez ucznia, który stracił wzrok pod jego opieką, Dickens przeczytał, Ŝe: „Kolacja składała się z ciepłego mleka z wodą i chleba... Pięciu chłopców zwykle spało w jednym łóŜku... W niedziele dostawali wodę od płukania dzbanka jako herbatę, w której pływały robaki... Oprócz niego było tam osiemnastu chłopców, z których dwaj byli całkowicie ślepi... W listopadzie, kiedy częściowo oślepł, został przeniesiony do osobnego pokoju, gdzie było dziewięciu innych ociemniałych chłopców..." W pewne nieprzyjemne popołudnie, w sypiącym śniegu, Dickens chodził po miejscowym cmentarzu, licząc groby dzieci, które oddano do tanich „szkół" okręgowych. Na jednym nagrobku przeczytał: „Tu leŜą szczątki George'a Ashtona Taylora... który zmarł nagle w Akademii Pana Williama Shaw..." Przeczytawszy ten napis, Dickens wymyślił postać do swej następnej powieści — biednego chłopca imieniem Smike, który byłby katowany przez niegodziwego dyrektora szkoły, dopóki by nie umarł. Następna jego powieść, zatytułowana Nicholas Nickleby, była napisana w celu zwrócenia uwagi na takie szkoły, jakie Dickens widział, i — mówiąc jego własnymi słowami — zniszczenia ich. W ciągu roku od ukazania się Nicholasa Nickleby opinia publiczna sprawiła, Ŝe wszystkie szkoły--więzienia w hrabstwie York zostały zamknięte na zawsze. W trakcie całej swej kariery literackiej Charles Dickens wykorzystywał elementy własnych doświadczeń z trudnego dzieciństwa — nieśmiały i wraŜliwy młody Dickens był zmuszony pracować dziesięć godzin dziennie w magazynie pełnym szczurów, podczas gdy jego ojciec siedział w więzieniu za długi — po to, by rzucić nieco światła na ciemną stronę zadowolonego z siebie społeczeństwa wiktoriańskiego, ukazując rezultaty tolerowanego przez nie okrucieństwa i obojętności. Działał on bowiem raczej jako gawędziarz niŜ reformator. Był niechętny reformatorom społecznym, ci bowiem zwykle odciągali uwagę ludzi od przyczyn tego, z czym tak powaŜnie walczyli, a tym samym zupełnie bezmyślnie zmniejszali rolę swych wysiłków. Charles Dickens wolał czarować swą londyńską publiczność lekkimi opowieściami wypełnionymi humorem, tworząc w ten sposób atmosferę ciepłego bezpieczeństwa, w której czytelnicy wiedzieli, Ŝe wszystkie problemy zostaną rozwiązane i dobro w końcu zatriumfuje... A następnie do tego miłego, stworzonego na papierze świata wprowadzał tych, których grzeczne społeczeństwo wolałoby nie dostrzegać — biedaków, zapomnianych, skrzywdzonych, podeptanych. I wtedy społeczeństwo, które dotychczas nie patrzyło w tę stronę, zaczęło zwracać uwagę na tych nieszczęśników. Wywodząc się z niestabilnej rodziny, w której ojciec nie bardzo był ojcem, a matka nie bardzo była matką, Charles Dickens, prawie sam jeden poprzez swój wielki wpływ, stworzył stabilną wiktoriańską rodzinę wraz z jej najbardziej kolorowym symbolem — rodzinnym obchodzeniem świąt BoŜego Narodzenia, jakie znamy dzisiaj. Był teŜ w duŜej mierze odpowiedzialny za nowoczesny (choć obecnie zagroŜony) pogląd, Ŝe dzieciństwo jest niezwykle waŜnym okresem Ŝycia, wymagającym szacunku i ochrony. W okresie BoŜego Narodzenia Dickens przebierał się za czarodzieja i zabawiał dzieci własne i przyjaciół, przemieniając pudełko z otrębami w świnkę morską, wyciągając placek ze śliwkami z pustego piekarnika, rzucając drobnymi monetami w powietrze.

Charles Dickens był swego rodzaju czarodziejem przez całe Ŝycie, magicznie przemieniając otaczający go świat w lepszy, niŜ był przedtem. Czyniąc to, dawał nadzieję jej pozbawionym, szczególnie zagubionym, bezbronnym dzieciom, o które nikt wpływowy i moŜny wcześniej się nie troszczył. I dla nich, jak się zdaje, był kimś duŜo więcej niŜ tylko gawędziarzem. Kiedy zmarł, jego grób w opactwie Westminster odwiedzany był przez tysiące wielbicieli. Pośród wielu zostawianych tam kwiatowych dowodów pamięci były, jak pisał jego syn, „małe, nieudolne bukieciki kwiatów przewiązane skrawkiem szmaty”. I chociaŜ ciemno było w nocy, Tyś biegi odwaŜnie sam przez las, „Ratunku!" krzycząc i „Pomocy!" I pomoc przyszła na sam, czas. Więc niechaj kaŜdy w całym Lesie Na cześć PROSIACZKA okrzyk wzniesie: Hej! -Dzień dobry, Kangurzyco. Co ty tam masz? -Właśnie przed chwilą był u mnie listonosz — odpowiedziała — i przez pomyłkę zostawił list do Prosiaczka. -Naprawdę? To dziwne... Listonosz zawsze przychodzi do mnie o tej porze, a tu go nie widać. -I nie będzie widać jeszcze przez jakiś czas — powiedziała. — Tygrys uciekł z jego torbą. -Doprawdy? No to moje katalogi i rachunki są juŜ pewnie rozsypane po Stumilowym Lesie. Mam nadzieję, Ŝe dobrze się przy tym bawił. -Ja je znajdę — powiedział Królik, od razu przejmując dowodzenie. — Sowo, będziesz potrzebna do szukania z powietrza. A Kłapouchy idzie ze mną. A Puchatek i Prosiaczek... -Prosiaczek zostaje tutaj — powiedziałem. — Ten list wygląda na WaŜny. Podczas gdy Prosiaczek otwiera swój list, my przyjrzymy się zasadzie „przyciągania pozytywnego pozytywnym". Łatwiej będzie zrozumieć jej potęgę, jeśli przypomnimy sobie najpierw Efekt Kłapouchego. Kiedy będziemy często powtarzać dzieciom, Ŝe są niezgrabne, brzydkie, głupie i pozbawione zdolności, to po jakimś czasie staną się właśnie takie. Na pewnym poziomie umysł przyjmuje i zachowuje powtarzane twierdzenia i przekonania za prawdę, nawet gdy jest ona od tego daleka. WraŜliwość Prosiaczków sprawia, Ŝe są one szczególnie podatne na tego rodzaju wpływy. To czyni je równieŜ ponadprzeciętnie zdolnymi do pozytywnej przemiany. I dlatego taoizm kładzie taki nacisk na rozwijanie w sobie cech Prosiaczkowych, a takŜe na znaczenie pozytywnych przekonań i pozytywnych wartości. -Nie wiem, co mam z tym zrobić — rzekł Prosiaczek. — MoŜe spojrzysz? -To naprawdę robi wraŜenie, Prosiaczku. List z Uniwersytetu Sandhurst... Pemberton Q. Throckmorton, docent doktor habilitowany itd. "WielmoŜny Pan Prosiaczek. Wielce Szanowny Panie. Senat Uniwersytetu Sandhurst pragnie poinformować Sz. Pana o swym zamiarze nadania Mu honorowego tytułu Dzielnego Ryjka (dr). Będziemy niezmiernie zaszczyceni, jeŜeli zechciałby Sz. Pan przybyć na ceremonię nadania, która odbędzie się..." -Prosiaczku, to wspaniałe! Tytuł honorowy Uniwersytetu Sandhurst! No, no. Teraz będziesz miał co powiesić na ścianie. Nie wiedziałem, Ŝe oni dają takie rzeczy. Przy czym to byliśmy? Ach, tak. Prostym przykładem „przyciągania pozytywnego przez pozytywne" jest medycyna taoistyczna, która wierzy, Ŝe tajemnicy zdrowia trzeba szukać w zdrowiu. Zatem taoiści badają zasady zdrowia i długowieczności — na poziomie umysłowym, emocjonalnym, jak teŜ fizycznym — i postępują zgodnie z nimi. Natomiast przemysłowa medycyna technologii, lekarstw i operacji wierzy, Ŝe tajemnica zdrowia tkwi w chorobie, a więc bada choroby i śmierć. W ten sposób typowy Zachodni szpital nie jest miejscem, gdzie chorzy i ranni dochodzą do siebie, ale polem bitwy, na którym Ŝołnierze medycyny, uzbrojeni w najnowszą i najdroŜszą broń, prowadzą nieustanną wojnę z Niezdrowi em. Podobnie negatywne, wojenne podejście moŜna dostrzec w świecie biznesu, a szczególnie w jego Zachodniej połowie. Człowiek sukcesu to najczęściej człowiek agresywny — goniący za rzeczami i dopadający ich. Jest szansa, Ŝe jego pozytywne podejście przyciągnie do niego te rzeczy i stworzy okoliczności sprzyjające powstaniu sukcesu. Ale jest teŜ szansa, Ŝe inni zauwaŜą, jak zwycięŜa agresja, a nie dostrzegą podejścia. I sami zaczną ją naśladować. A poniewaŜ agresja przyciąga większą agresję, goniący za sukcesem zamieniają biznes w Pędziznes, stwarzając atmosferę stale wzmagającej się walki, w której stosunkowo niewielu potrafi ów sukces osiągnąć — a jeszcze mniej liczni potrafią być szczęśliwi.

„Poznaj pierwiastek męski, ale trzymaj się Ŝeńskiego... Wróć do stanu dziecka", „Dzieci bawiące się w Ŝycie rozpoznają jego prawdziwe prawa i zaleŜności znacznie lepiej niŜ dorośli, którzy... sądzą, Ŝe są mądrzejsi przez swe doświadczenia, czyli raczej niepowodzenia". „Wielki człowiek zachowuje umysł dziecka". MoŜna by powiedzieć, Ŝe wielki człowiek bawi się jak dziecko, a przyciąga jak kobieta. Jego zabawa moŜe być powaŜna, a jego atrakcyjność męska, ale w głębi jest jednak dziecinny i Ŝeński. I to doprowadza nas do człowieka, którego uwaŜamy za największego Prosiaczka wszystkich czasów, a który zmienił Ŝycie własne i milionów innych ludzi przez umiejętne stosowanie potęŜnej siły, dostępnej tym, którzy przyciągają pozytywne pozytywnym. Przedstawimy go następującymi słowami Chuang-tse: "Gdyby wielki mistrz rządził cesarstwem, pobudzałby umysły ludzi przez działanie w harmonii z nimi, tak, by wprowadzali w Ŝycie jego nauki nieświadomie i bez oporu. Pod jego wpływem zmieniliby swe zachowanie, wykorzeniliby tkwiące w nich zło i gwałt, i rozwijaliby się jako jednostki działające dla dobra ogółu w taki sposób, jakby robili to z własnej inicjatywy. Czy takiego przywódcę moŜna porównać nawet do największych postaci w spisanych dziejach ludzkości? Musiałby przyjść z czasów, kiedy Ŝadna z nich jeszcze się nie urodziła. Jego jedynym pragnieniem byłoby przeniesienie innych, umysłów w błogi stan spoczywania w Cnocie owych zapomnianych juŜ dawno czasów." W dzieciństwie Mohandas Karamhand Gandhi był drobnym i nieśmiałym chłopcem. „Moje ksiąŜki i lekcje były mymi jedynymi towarzyszami — pisał wiele lat później. — Być w szkole przed dzwonkiem i biec do domu zaraz po skończeniu lekcji — tak wyglądał mój zwykły dzień. Dosłownie biegłem do domu, poniewaŜ nie mogłem zdobyć się na rozmawianie z kimkolwiek". Przez wiele lat nie wychodził z domu po zmroku. Po ukończeniu szkoły wyjechał do Anglii, by studiować prawo. „Nawet podczas towarzyskich odwiedzin — pisał — obecność kilku osób powodowała, Ŝe stawałem się niemową". Ale Mohandas K. Gandhi potrafił się uczyć. Uczył się na studiach. Wyciągał nauki z tego, Ŝe jest Prosiaczkiem. A od swych rodziców nauczył się z czasem wielu najwaŜniejszych rzeczy w Ŝyciu. Od ojca nauczył się znaczenia odwagi, szczodrości oraz niewzruszonego trwania przy zasadach moralności i prawdzie. Od matki nauczył się znaczenia łagodności, skromności i troski, a takŜe elastycznej siły, która pozwala zwycięŜać przez uleganie. Od obojga nauczył się, Ŝe jeŜeli ktoś pragnie uzyskiwać pozytywne rezultaty, to sam musi być pozytywny, i Ŝe dobro stosowane konsekwentnie zawsze zatriumfuje nad złem, nawet jeŜeli wydaje się, Ŝe trwa to bardzo długo. Wreszcie, wygrywając za pomocą tych zasad jedną „przegraną sprawę" po drugiej, Gandhi stał się znany jako znakomity bojownik, zwycięŜający w bitwach, które dla starszych i bardziej doświadczonych działaczy zdawały się nie do wygrania. Nie tylko je wygrywał, ale robił to —jak to ujmuje chińskie powiedzenie — „walcząc bez walki". Zetknąwszy się z masową, usankcjonowaną prawnie, dyskryminacją Hindusów w Afryce Południowej, Gandhi rozpoczął kampanię biernego oporu. Siedząc w więzieniu za niestosowne zachowanie, przeczytał esej Henry'ego Davida Thoreau Nieposłuszeństwo obywatelskie, który stał się dla niego natchnieniem. Szukając jednak bardziej pozytywnego określenia, wymyślił wraz z kuzynem termin Satya--graha, czyli Siła Prawdy. Gandhi twierdził, Ŝe Siła Prawdy pokona przeciwników za pomocą uprzejmej i cierpliwej uporczywości — przemieniając ich, a nie niszcząc. Powtarzano mu stale, Ŝe to nie moŜe działać. Ale, mimo wielu przeciwności, stale działało. W Afryce Południowej Siła Prawdy przyniosła Akt Uwolnienia Hindusów. W Indiach spowodowała demokratyczne reformy, zjednoczyła podzielone od dawna strefy polityczne, partie i frakcje, zakończyła wojnę domową, odbudowała przemysł, wyzwoliła naród spod okupacji brytyjskiej i uwolniła „niedotykalnych" z okowów odwiecznego systemu kastowego, który powodował ich prześladowanie i odrzucanie przez społeczeństwo. Dało to Gandhiemu — który nie sprawował Ŝadnej funkcji w rządzie, a jednak był przywódcą Indii — tak wielki szacunek całego narodu, Ŝe mógł wymuszać ustępstwa polityczne głodówkami. Dało mu to takŜe — pomimo dystansu do tego z jego strony — tytuł Mahatmy, czyli Wielkiego Duchem. Gandhi podkreślał, Ŝe nie jest bogiem, a sukces Satya-graha w jego Ŝyciu pokazuje, iŜ kaŜdy moŜe osiągnąć podobne wyniki. Gdziekolwiek Gandhi się pojawił, przemieniał połoŜenie i Ŝycie ludzi. Jak pisał jego przyjaciel i biograf: „Przemieniał ludzkie istoty poprzez traktowanie ich, jakby były nie takie, za jakie się uwaŜały, ale takie, za jakie chciałyby być uwaŜane, a takŜe jakby tkwiące w nich dobro było wszystkim, co w nich tkwi". RóŜnie opisywano M. K. Gandhiego i jego ruch Siły Prawdy. Ale nasz ulubiony opis nigdy jeszcze, jak nam się wydaje, nie był cytowany. Jego autorem jest Lao-tse, który wiele wieków przed urodzeniem Mohandasa Gandhiego opisywał go we wszystkich rozdziałach Tao Te Ching: "Nic na świecie nie jest bardziej uległe i łagodne niŜ woda. A jednak nic nie moŜe równać się z nią w pokonywaniu opornych i zatwardziałych. Giętkie moŜe pokonać sztywne, miękkie moŜe pokonać twarde." * * * Dlaczego morze jest królem dziesięciu tysięcy strumieni? PoniewaŜ leŜy niŜej niŜ one. A zatem jeŜeli wielki człowiek miałby rządzić narodem, musi zasiadać na samym jego dole, Gdyby miał mu przewodzić, musi stanąć na jego tyłach. Wówczas naród

nie będzie czuł się gnębiony przez jego cięŜar ani zagroŜony jego pozycją. Świat będzie nim zachwycony i nigdy się do niego nie zniechęci. * * * Dobry dowódca nie pędzi do przodu. Dobry wojownik nie okazuje złości. Dobry zdobywca nie antagonizuje poddanych. Dobry pracodawca nie wywyŜsza się. Nazywa się to „Cnotą braku wysiłku", „wykorzystywaniem ludzkich zdolności" i „sięganiem, niebios" — najdalszą granicą staroŜytnych. * * * Jestem dobry dla dobrych. Jestem teŜ dobry dla niedobrych. W ten sposób wszyscy dostępują dobroci. Jestem szczery wobec szczerych. Jestem teŜ szczery wobec nieszczerych. W ten sposób wszyscy dostępują szczerości. * * * Piękna broń to narzędzie zła. Wszystkie stworzenia jej nienawidzą. Z tego powodu podąŜający za Drogą nie uŜywają jej... Radość ze zwycięstwa przez gwałt to radość z morderstwa. Ten, kto raduje się z morderstwa, nie moŜe zjednoczyć wszystkich w całym cesarstwie... Mądry władca uwaŜa triumf militarny za pogrzeb. * * * Gwałtownicy umierają gwałtownie — oto podstawa moich nauk. * * * Ustępuj i bierz górę. Zginaj się i prostuj. OpróŜniaj się i napełniaj... Wielki człowiek łączy się z Jedynym i staje się modelem dla swego cesarstwa. Nie popisuje się, a błyszczy. Nie przechwala się, a jest znany. Nie pragnie władzy, ale jest mu dana. Nie chełpiąc się, trwa. Nie walczy z innymi, a więc inni nie obracają się przeciw niemu. StaroŜytni mówili: „Ustępuj i bierz górę". Czy to jest bezwartościowe powiedzenie? Wprowadź je w Ŝycie, a wszystko samo przyjdzie do ciebie. Wielu powie, Ŝe rady Lao-tse dla rządzących (czy zarządzających swym Ŝyciem) miło brzmią, ale są niepraktyczne — w prawdziwym Ŝyciu nie mogą zadziałać. Ale one działały w prawdziwym Ŝyciu. MoŜna nawet powiedzieć, Ŝe czyniły cuda. Tylko Ŝe Mohandas K. Gandhi (podobnie jak Lao-tse) tak by tego nie nazwał. Zbyt dobrze wiedział, na czym te „cuda" polegały: na cierpliwym i uporczywym stosowaniu praw przemiany duchowej, a szczególnie zasady „przyciągania pozytywnego pozytywnym". -Wróciliśmy! — powiedział Puchatek. -Misja wykonana — oznajmił Królik. -I mamy niewątpliwą niespodziankę dla Prosiaczka — dodała Sowa. -Tak? Co to? Wszystkie te listy są do Prosiaczka? -Właśnie tak — rzekł Puchatek. -Od Wielbicieli — dodała Sowa. -Do mnie? — zapytał Prosiaczek, a głos uwiązł mu w gardle. — Ja... ja... nie wiem, co powiedzieć. -No to nic nie mów — rzekł Kłapouchy posępnie. -Kłapouchy — zwróciłem mu uwagę. — Przypomnij sobie, co Prosiaczek powiedział... -Chodziło mi tylko o to — wyjaśnił Kłapouchy, rozchmurzając się nieco — Ŝe w takich przypadkach trudno jest cokolwiek powiedzieć. -To juŜ lepiej. -Szczególnie jeśli się jest Niezwykle Skromnym i Cichym Zwierzątkiem. Tak jak Prosiaczek. -O wiele lepiej. -Albo jak ja. -Hmmmmmm. Jak juŜ dawno zauwaŜyli taoiści, cokolwiek doprowadzone do skrajności przemienia się we własne przeciwieństwo. Skrajne Yang (pierwiastek męski) przemienia się w Yin (pierwiastek Ŝeński), i tak dalej. Obecny etap w rozwoju ludzkości — niewątpliwie skrajny — moŜna by nazwać Epoką Wojownika. Człowiek przeciwko człowiekowi, człowiek przeciwko ziemi... A zatem, zgodnie z

taoistyczną zasadą, następnym etapem będzie Epoka Uzdrowiciela albo coś podobnego. Lecz przedtem musi nadejść Wielkie Oczyszczenie. Kiedy nasza planeta zacznie pozbywać się wytworzonych przez człowieka trucizn i leczyć zadane jej przez niego rany, wielu ludźmi z pewnością owładnie lęk. Wielu ucieknie się do religii wmawiających im, Ŝe są narodem wybranym przez Boga, mając nadzieję, Ŝe to uratuje ich przed gniewem Mściwego Boga (nie dostrzegając faktu, Ŝe owa nadchodząca „zemsta" to w rzeczywistości czyny samego człowieka, które zwróciły się przeciw niemu — i nie rozumiejąc, Ŝe Nieskończona Wszechpotęga istnieje nie tylko dla ograniczonego odźwiernego w ekskluzywnym Klubie Parafialnych Bigotów). Wielu znajdzie się w niewłaściwym miejscu i niewłaściwym czasie, poniewaŜ nie zwracali dostatecznej uwagi na to, co miał im do powiedzenia świat przyrody. Wielu będzie przeklinało świat, wierząc, Ŝe on ich przeklął. W rzeczywistości jednak jesteśmy najszczęśliwszym pokoleniem od zarania dziejów. Albowiem kiedy minie okres koniecznego oczyszczenia, będziemy świadkami magicznego przemienienia świata wokół nas siłami samej ziemi. I zobaczymy na własne oczy to, co staroŜytni taoiści nazywali Epoką Doskonałej Cnoty. Kiedy pozostałości dzisiejszej antyziemskiej cywilizacji zostaną usunięte, znajdziemy się w rajskim ogrodzie, jaki istniał przed Wielkim Rozdzieleniem. Człowiekowi otworzą się wtedy oczy — i to juŜ na zawsze, bez najmniejszej wątpliwości. Mądre przewodzenie i łagodne rządzenie — opisane przez Lao-tse, a praktykowane przez Mohandasa K. Gandhiego — będą powszechne. I to będzie właśnie Dzień Prosiaczka. PoŜegnanie Postanowiliśmy zakończyć to nasze Przedstawienie Taoizmu — czy teŜ Wystawienie Prosiakizmu, czy jak-to-się-nazywa — trzema cytatami z Tego i Owego. Pierwszy jest buddyjskim powiedzeniem, drugi fragmentem z ksiąŜki Sir Arthura Conan Doyle'a, a trzeci naszą skróconą wersją bajki Hansa Christiana Andersena. Po prostu chcemy być demokratyczni, rozumiecie chyba. -Ty to lubisz poŜyczać róŜne rzeczy, nieprawda? — powiedział Prosiaczek. -Tak — dodał Kłapouchy. — A potem nigdy ich nie oddaje. A zatem buddyjskie powiedzenie: W świecie prawdy nie ma Wschodu i nie ma Zachodu. A gdzie wtedy jest Północ i Południe? Iluzja sprawia, Ŝe świat się zamyka. Oświecenie otwiera go na wszystkie strony. Następnie Sherlock Holmes w Naval Treaty: W niczym dedukcja nie jest tak potrzebna jak w religii —- powiedział, opierając się plecami o okiennice. Człowiek precyzyjnie rozumujący moŜe przekształcić ją w naukę ścisłą. Wydaje mi się, Ŝe nasze dogłębne przekonanie o dobroci Opatrzności wynika z faktu istnienia kwiatów. Wszystko inne — nasze moce, nasze pragnienia, nasze posiłki —jest niezbędne dla samego naszego istnienia. Ale ta róŜa jest dodatkiem. Jej zapach i jej barwa stanowią upiększenie Ŝycia, a nie jego warunek. Tylko dobro daje coś dodatkowego, a zatem twierdzę, Ŝe wiele nadziei płynie dla nas z kwiatów. I wreszcie nasza skrócona wersja Słowika: Cesarz Chin uwielbiał słuchać śpiewu słowika, co dawało mu wiele zadowolenia. Pewnego dnia podarowano mu mechanicznego ptaka, pokrytego złotem i wysadzanego drogimi kamieniami. Ku zdziwieniu cesarza, potrafił on śpiewać piosenkę słowika z doskonałą mechaniczną precyzją, kiedy tylko się chciało. Szybko stał się sensacją w całym cesarstwie — od chłopskich dzieci po urzędników dworu, wszyscy (albo prawie wszyscy) podziwiali wspaniałego ptaka, który śpiewał tak doskonale. Odtrącony i zapomniany prawdziwy słowik odleciał z cesarskiego ogrodu. Lecz po pewnym czasie mechaniczny ptak się zepsuł. Pozbawiony jego śpiewu cesarz zachorował. Jego stan pogarszał się z dnia na dzień, aŜ w końcu władca był bliski śmierci. I właśnie wtedy słowik przyfrunął na parapet okna i zaśpiewał. Cesarzowi wróciła chęć Ŝycia i szybko wyzdrowiał. A teraz, poniewaŜ to jest jego ksiąŜka, Prosiaczek zaśpiewa nam swoją piosenkę. -Jesteś gotowy, Prosiaczku? -Tak (hip!), chyba tak (hip!) — powiedział Prosiaczek, który nagle dostał nerwowej czkawki. — Ona idzie tak... Odnajdźmy naszą Drogę Dzisiaj, By zawiodła nas do jutra —

PodąŜajmy za tą Drogą, Drogą jak płynąca woda. Zostawmy Za sobą Rzeczy mało waŜne I zwróćmy Nasze Ŝycie Ku sprawom prawdziwej wagi. Nie spieszmy się, Spróbujmy dostrzec, Co prawdziwe Ŝycie oferuje. A moŜe wówczas Znajdziemy znów To, o czymśmy zapomnieli. Jak przyjaciel Wierny do końca Pozwoli nam to iść naprzód. Słońce wysoko, Droga szeroka Zaczyna się u naszych stóp. Nikt nie wie, Dokąd się ciągnie, Bo droga nie kończy się nigdy. Wije się, Wiedzie Daleko poza nasz horyzont. Płynie, Odpływa Daleko jak płynąca woda. -Doskonale! — powiedziałem. — Wiedziałem, Ŝe potrafisz. -Czy juŜ doszliśmy do końca? — spytał Prosiaczek. -Tak — odparłem. — Tak mi się zdaje. -Zdaje się, Ŝe to koniec — powiedział Puchatek. -No tak. Ale jednak... -Tak, Prosiaczku? -W pewnym sensie wydaje się teŜ, Ŝe to dopiero początek...