HONDERD JAAR MEKKA IN LEIDEN : 1BB5-1985

Cata logus van de ten toons teJ- l ing

gehouden te r qe legenhe ld van de honderds te

ver jaardag van de Mekka- re is van

C h r i s t i a a n S n o u c k H u r g r o n j e ( 1 8 8 5 )

A r c h i v a l i a , h a n d s c h r i f t e n , q e d r u k t e b o e k e n ,

w e t e n s c h a p p e l i j k e n o t i t i e s , f o t o ' s

e n e t h n o q r a f i c a .

B i b l i o t h e e k d e r R i j k s u n i v e r s i t e i t t e L e i d e n

1 - 2 8 f e b r u a r i 1 9 8 5

B i b l i o t h e e k d e r R i jksun i -vers i t .e i t te Le iden

L e i d e n 1 9 8 5

fnhoud

Inleiding 3

Belcopte chronologie 6

De verzamelingen van C. SnouckHurgronje in Leid-en 7

Beschri jv ing van d-e tentoongesteldestukken

A. Het beeld van Mekka v66r SnouckH r r n m n n i e l q r p i q

/ - ' \\ n r s . I - 4 J

a e - ^ " , ^ t - l r , , - , * ^D . i l r uuu ! ' | r u j ' g | onJe vooT z ] . Jn r e l _sn r e r A n r h i o ' ( . - o r / \

)_o )

C ( n n r r n L l { r r n m n n i a i n T ) i a d d qv . u J ! v 4 v ^ r L 4 5 f v l r J I l r l ! J g U U @

/ - . " \\ n r s . t - r r )D Sn nrr r .1r [Jrr n rmnn ' i a ' i n Molulrru . U I f , v 4 v A L r G 6 r v r r J s a r r I t l 9 s o

a. archival ia en boeken/ - - / - . r r l \\ n r s . i r \ O r . s ) - - , ,

b . f o t o ' s ( n r s . f 4 - 2 f )

r) . Mek]<aanse spreekwoorden/ ^ ^ ^ , \\n rs . zz -z+ )

d. ethnogafica uit Mekl<a

rhe i l ige ' voorwerpen (n rs .2 r -27)

r)ersoonI ' i - ike attr ibuten/ ^ ^ - - \\n rs . zo-J ) )

huishoudel i jke art ikelen/ - / ^ ^ \(n rs . 3C. - 3o )

doos jes (n rs . 39-40)

t n

1 0

1 3

t4

t_o

I O

l_o

l z

25

z o

2 0

2L

2TOrganisatie van d.e tentoonstelling ensamenstel l ing van d-e catalogus: J,J. Witkam.

Copyright L985. Bibl iotheek der Ri jks-universi tei t te Leid-en, Wit te Singel 2/ ,postbus 95OL, 2300 RA Leiden.

- t - \lnnoucl \vervo Lg,

vaatwerk (trs. 4f-47)

muzieki-nstrumenten (nrs. 48-54)

E. Snouck Hr.lrgronje ts vertrek uit| - - r n \Arabl_e \nrs. ))-)Y )

Opgave varr geciteerd.e en gehnuikte1i leratuur

27

29

36

]NI,EIDING

Het hei t igdom te Meld<a is d"e Ka'aba. een

kubus-vormig gebouwt je ( " " . 12 x l l m, en

ca. 1/ m hoog), d.at op het reusacht ige

binnenplein van d-e grote moskee staat. Tn

een van d-e hoeken is de rzwarte steent in-

gemetseld. De verer ing van d i t hei l igdom

dateert uit d-e ti jd. van voor d.e komst van d.e

Is lam. Al le mosl ims ter wereld. or ienteren

zich b i j het veru ichten va,n hun r i tue le ge-

bed op d-e Ka'aba. Het hei l igdom in Mekka

vervul t een bel -ang: ' i jke r i tue le f imct ie b i j

do i c rn1 i i l z ca -e l pn r i mA . r re - d i e een Va f f det q r v v \

vi j f zu i len van d.e Is lan is .

Mekka en Med ina z i j n de twee he i l i ge s te -

den van de Tslam in Aral . r i i : , en z i jn ontoe-

ganke l i j k voo r n ie t -mos l ims . Deze on toega r i -

ke l i jkheid heef t eeuwenlang d.e n ieuwsgier ig-

heid en fantas ie va,n n iet -mosl- ims gepr ikkeld.

Vanaf het begin van de zest iende eeuw z i jn

ber ichten varr avontur iers en re iz igers d ie

de hei l ige p laatsen van de Tslam hebben be-

zocht , bekend. Sinds het begin van de negen-

t iende eeuw is het Mekkaanse hei l igdom, en

meer i n he t a lgemeen de s tad Mekka , ook he t

ond.erwerp vaf,r wetenschappelijke bestud_e-

ring geworclen. De geschied"enis van d"e stad.

en een beschri jv ing van het dagel i jks leven

van haar bewoners zijn het ond-erwerp van

C. Snouck Hurgronje's onovertroffen werk

Mekka (Den Haag 1BB8-9, 2 dln met platenat-

l,,r.s). De gegevens voor met name het tweed-e

d.eeL verzamel-d.e Snouck Hurgronje tijd-ens zijn

r ro rh l i i f in ' l

RR5 in Mekka.L t L L v v J

De mater i i j le neerslag van Snouck Hurgronjets

werk als histor icus, f i -1o1oog, fotograaf en

ethnog:'aaf i-s het onderwerp van d-eze tentoon-

s te11 ing .

Het is bekend" d.at sind.s l-979 een d-iscussj-e

over d-e morel-e toelaatbaarheid van Snouck

Hurgronjef s optreden al-s man var. wetenschap

en als dienaar van d-e Ned.erland-se en Ned-er-

land"s-Ind-ische regering is ontstaan. De op-

rechtheid va.n zi jn bekering tot de Is lam, en

de wi jze waarop hr j z i jn Tnd. ische \rouw en

nakomefingen heeft behandeLd z,i-jn daarbij

vooral ter sprake gekomen. Bij d-e organisatie

van d-eze tentoonstel l ing word-t geen part i j

gekozen in deze controverse. Niet omdat hier

een laampachtige scheid-ing tussen Snouck Hur-

gron je 's wetenschappe l i j k werk en z i jn po l i -

t ieke betrokkenhei-d word-t bewaard-, maar een-

voud-ig omd"at de antwoord.en op d-e vele vragen

die in d i t verband z i jn geste ld n iet op rmr-

sea le w i j ze , doo r een ten toons te l l i ng , gegeven

moeten word-en. Het werk van de ethnograaf,

f i loloog en fotograaf word-t, aan de hand_ van

voornamef i jk z i jn e igen verzamel ingen aan*

schouwel i jk gemaakt : not i t ies, handschr i f -

t o n l r n e l r a n f n * n ? q h n ' i 6 r / 6 n a h voorwerpen.

Niets meer dan dat , maar ook n iets minder.

De honderdste verjaard"ag van Snouck Hurgronje?s

reis naar Mekka is d"aar een goede aanleiding

v o o r .

De directie varr het Rijksmuseum voor Volken-

kunde was zo vriendel-i jk een aantal ethno-

graf ica ten behoeve van d"eze tentoonste l l ing

in bru ikLeen ter beschikk inE te s te l fen.

Belcropte chronologie van C. Snouck Hurgronje

1857 ceboren te Oosterhout (B felruari )lBBO Proefschri f t : Het Mekkaansche feest

1883 Vertaling congresindrukken van Aminal--Madani

1384 Reis naar Arabiij. Verblijf te Djed.da

1CB5 Verblijf te Mekka (februari-augustus )Publicati-e 'Aus Arabi-en I

f886 putf icat ie 'Mekkanische Sprichwb'r terr;nd- Red-ensartent

1888-1889 Publicati-e 'Mekka' 2 dln metplatenat las

1B8B Publicatie 'Ethnographisches aus Mekkar

1889 Publicatie 'Bilder aus Mekkat

1889-1906 Ind.ische period.e, vanaf 1891 'ad-

viseur voor d-e Oostersche talen en hetMohammed.aansche recht r, later tadvi-seur

voor inland.sche zakent . Bemoeienissenmet Atjeh en Djambi. Reis over Java.

IB94-I895 Publ icat ie rDe At jehersr 2 d1n metplatenatlas

1901 Publicatie 'Het Gajoland en zijne bewo-ners

190f Benoemd tot hoogleraar Arabisch in Leiden

1909 Verb l i j f in fs t anbu l ( ;u t i -sep tember )

1913 Amerikaanse tournee

1922 Rector magnificus i-n Leiden

1)21 Enreritaat. Oprichting Oosters Tnstituut

1936 Ouerled-en te Leiden (20 :un:.)

De verzamelingen va.rr C. Snouck Hrrgl.on ie

in Leid.en

C. Snouck Hurgronje heef t z i jn boeker i j ge-

heel aarr d.e Leid-se universiteit vermaakt.

Zijn verzameling gedrukten is integraal in

de Oos te rse co l f ec t i e opgenomen .

Ztjn verzameling ha^ndschriften was al- vanaf

1907 a ls bru ik leen ged-eponeerd. in de lh iver-

s i te i tsb ib l io theek, In 1936 werd-en de hand-

schriften door legaat eigend-om varr de uni-

ve rs i t e i t . Deze z rJn nv ge reg i s t ree rd a l s

v o l g t :

Diverse tal-en : Or. 6954-696I, 7589-7603,7604-7627, 7)3r-7939, 8234-8236, B24r-8252,

Arabische handschrif ten : Or. 6977-712I,7r2\ -7r32, 716r-7214

Mafeise handschrif ten: 0r. 1229-1371,7628-7675, B?OB-BZL|_ | 8216-8225

Javaarrse handschriften : Or. 7372-7588,1699-7779

Soendase ha,ndschriften : 0r. 77BO-7930

Atjehse handschrif ten: Or. 7953-8207, 8226-8233

Enkele nagekomen stukken hebben incidentele

nummers gekregen.

In a l le ser ies is ook Neder lands mater iaal

aaJlwezLg.

7

In 1957 werd- d-e brievencoll-ectie door de er-

ven Snouck Hurgronje aan d.e Universiteits-

bibl iotheek te Leid.en geschonken, onder voor-

waarde van embargo tot 1 januari 1997, Tn de

tweed"e wereld.oorlog was een aantal brieven

door de erven verniet igd-. bze col- lect ie is

irr d"e l ln iversi tei tsbibl iotheek geregistreerd

als Or. 8952 en bestaat uit een groot aarrtal-

d.ozen. De col]ectie bevat voora] d-e door

Snouck Hurgronje ontvangen correspondentie.

Een in f975-1979 vervaardigd. kaartregister

van een groot d-ee1 van d-eze brievencollectie

is voor rmije Lnzage beschikbaar op de Oos-

terse afdeling varr de l-trriversiteitsbiblio-

theek. Na 1957 zi jn incidenteel- stukken, die

afkomstig waren vart de erven, aan deze col-

Iect ie toegevoegd-,

Tn 'l 979 wer d een. coll-ectie d"ocumenten vaJrL t L L / t / f r v +

Snouck Hr:rgronje vanuit zijn rroegere woon-

huis overgebracht naar de llniversiteitsbi-

bh-otheek. Deze zi jn geregi-streerd. als Or.

18 . 097 (s . r -45 ) en or . 18 . 098 (d . i versen 1- r2 ) .

Van d-e eerstgenoemd-e serie is een behropte

inventaris door F.G.P. Jaguet voorhamd,en.

Een col- lect ie foto's en documenten is bi j de

verhuizing varr d.e bibliotheek (zomer 1983 )

op de afdeling Oosterse hand.schriften aan-

getroffen, en geregistreerd a1s Or. i -8.O97( s AA-Aa \ n^ ^o\ v . v v v , / , t . v y q u s i n d s 1 9 7 9 g e r e g i s t r e e r d e

stukken rust geen embargo.

In 1919 schonk Snouck Hurgronje zt jn verza-

meling ethlografica aan het Rijksmuseum voor

Vo]kenkunde te Leid-en. Deze col lect ie bestaat

ui t ca. 200 voorwerpen, die in het museum

zi jn ingeschreven, voor het merend-eel in de

serie 1973, Een kaartregister van d-e col- lect i -e

is aanwezig in het museum, en een fotocopie

van d-it register j-s aa.nwezig in de Leid-se

Universi t ei t s bi-b1 iotheek.

Bij d"e beschrijvingen vari de ethnografica in

deze catalogus is gebnuik gemaakt va;r dit

kaartregister.

Zowel- in d-e Universi tei tsbibl iotheek als in

het Koninkfijk Instituut voor Taa.1-, Land-

en Volkenkund-e zijn brieven en documenten van

en over Snouck Hurgronje te vinden in de ar-

chieven van coruespondenten varr Snouck Hurgronje.

Ook het Senaatsarchief in d-e LTniversi tei tsbi-

bl iotheek bevat nog mater iaal . Dit z i jn echter

geen verzamel ingen die door Snouck Hu: 'gronje

-a1 f z . i ' i n l r i ' i ponsphr " ;enht . en r ra . ' l - len bu i ten he tl r v t r r 2 L J l L v r J v v r r 6 v

kader va,n dit overzicht.

o

Beschrijving van de tentoongesteld-e stukken

A. Het beeld- van Mekka vd6r Snouck Hurson-

j e r s r e i s .

Meldca was niet onbekend. in Europa. Verschil--

lend"e reizigers hadd-en het bezocht en beschre-

ve1. Plattegronden waren gepubliceerd- d.oor

Al i Bey (rgr0), J.L, Burcldrard.t (1830) en

Richard F. Burton (t857). Waarschi jnl i jk het

oudste aartzi-cl:lt van het Mekkaanse heiligdom

is gepubliceerd- door H. Reland in d-e tweede

d.ruk van zijn werk over de Mohammed-aanse god-s-

d. ienst (Utrecht 1717). Sommige Arabische ge-

bed-enboeken en pelgrimsgidsen, zoals d-e

lel :r.ri'l a.l -Ka.wra,t en de FUtuh af -Ha.nama.rrnu q l q L L .

. a * -

bevatten ook afbeeld-ingen of plattegrond.en

van de grote moskee in Mekka.

De eerste fotors van Mekka d- ie wi jd.e versprei-

d-ing hebben gevond.en zijn die d.ie d-oor Snouck

Hurgronje en zijn helper, d.e Mekkaanse arts

cAbd. al-dafffu, zijn vervaard.igd-. Af eerd-er

zijn er van Mekka fotots gemaakt. Muhammad-

nisl qaaiq, een bekwame in Fbankri-ik opgeleid-e

Erypt ische stafoff ic ier die gespecial iseerd-

was i-n tekenen, cartografie en fotografie

heeft tn 1297/l-B8O foto's vart d-e heili-gd-ommen

van Mekka en Med.ina gemaakt. In zijn reis-

verslag in dagboekuorm (tUascaf a1-Mallmal ,Cairo L29B) noteert hi j op 2l november tB8O:'De afgelopen dagen zag ik kans de Mekkaanse

moskee en de Kataba te fotograferen, voorzover

dat doenlijk was met het vele ged.rang. ' Naar

eigen zeggen was Qidiq pisi ae eerste foto-

graaf varL de beide hei l ige steden, en ontving

hi. j in 1B8f i .n Venet i i j een pr i js voor d.eze

fo to 's . H i j vermeld t ech ter ook z i jn on tmoe-

ting met d-e Turkse l-uitenant-kolonel cAl_f

Bey, die als futuirirci (rotog?aaf) naar

Mekka was gekomen. Of van d-eze officier fo-

tots van de hei- l igdommen bewaard. z i jn geble-

ven is niet bekend..

Sind-s 1839 werd er gefotografeerd, in het

Mid-d-en-Oosten. Het is opmerkel i jk dat Mekka

pas zo l-aat is gefotografeerd-. Dit houd-t mo-

gel i - jk verband. met het in de Is lam geldende

verbod op het vervaard"igen van afbeeldingen.

Hoe d-it verbod. in de jaren 80 van d-e vorige ssu!,r

nog gold., terwi j l het nu de facto buiten wer-

king is gesteld., is het ond-erwerp van een

aparte stud.ie en val-t buiten het kader varr

deze tentoonstel l ings catalogus.

1 0

I I

1. IIet Mekkaa.nse heiligdom. 4. Het reisdagboek va.r,l qa.diq eiii, Uaicaf

Gravure uit 1717, gema,alct naar e6n tek6ning al-l4a}lma1, Cai"o 1298/1881.

door een jfil.t'kee moslin, Geput'licee:1d door opengelegd op p, 35, a.lll'aar de nodledeling

H. Reland in de treede editie va,n zijn boek over het fotograferen va.n het Mekk€€rse hei-rDe religione Mohanmealica libri duo' (UtTech+ ligdom.

171?), die het voortreeld had ontrva}lgen aloor UBL B201 D 4l

hemiddeling vau llichael trhemannus, hoogleraar

in Upsala.

UBL 899 F 15

B. Christiaan Snouck Hurgronje v66r zi.jn

2. ne heiligdomnen van MekLa (reohte ) en reis naar Arabiij.

Mecli-na.

Plattegrond uit het ov€r' ale g€hete lslafiiti- 5. Christiaar Srouck Hurgronje !s proefsch?ift

sche wereld verspreide gebedenbook Da1;ti1 rHet Meld.aaische feest'r verdedligd op 24 no-

a1-4atr;t aoor at-daziti (gesf. 870/1465). vember 1880. llet boek bevat een analyse var ale

,|]'abiech handschrift net in+erlineaire Per- islamiiische tc'onnen over de bedevaa-rt naax

zische vortaling, arfkonstig uit Kashmir. Mekka, en ale d-ijze waarop dit pre-isla'nitische

19e eeuld. geta'uik door ale Profeet Muhannnad. in de Is1afl

UW Ot. 14.276, ff, ?Ob-?Ia werd ge Lncorporeerd'

UBL B8o n 3

3. ne heiligdomnen va,n lllekka (rechte) en

Medina' 6. Amin a1-l'ladani en ziin herinneringen aa'"r

Aanzicht llit een hanoBchrift van de Dalt'il het 6e in+ernationale Ori e_n hal istencong?es

aI-&tr;t, vervaardigd in L253/1837 in rsta,n- in Leider (1883)'

buL. ,q.min af-I'lada.ni was een Seleerde boekhandelaax

ufr, Or, L2.455, rf, 75rF76a

T2

1 1

uit Medina" Snouck Hurgronje had hem in

1883 l-eren kennerr t i jdens de Kol-oniale Ten-

toonstelling in Amsterd.am. Amin had d,aar

een stand, waar hi j z i jn ui t Medina meege-

blachte handschriften te koop aanbood. Deze

hand-schriften zijn door de Leidse universi-

t,,it gpkocht. Snouck Hurgronje vertaal-de

Ar,lfn rs herinneringen aan het Oriijntalisten-

conges in het Nederlands.

De omgang met Amin al-Madani heeft med.e tot

Snouck Hurgronjers belarrgstel l ing voor een

bezoek aari Arabiij bi;gedragen.

uBr 1144 B 5

0. Christiaan Snouck Hurgronje in Djed.d-a.

Snouck Hr-rrgronje kwam op 28 augustus 1884 in

Djedd.a aan, in het gezelschap van J.A. I fuuyt '

d.e Nederla.ndse consuL. Tot aan het eind van

1884 bleef Snouck Hurgronje in het consulaat

worr€r), faarna ging hij, samen met zijn infor-

marrt Rad-dn Aboe Bakar , naar een eigen behui-

zing, In de tui-n van het consulaat ztjn in

d-eze peri-od-e vcrscheid"ene fotors vari bewoners

van Djedd-a gemaakt. Na zijn terugkomst uit

Mekka ma.akte Snouck Hurgronje nog foto ts va,n

in Djedd.a verbl i jvende pelgr ims.

L 4

"1 . Snouck Hr:rgronje rs d.agboek uit Djed-d.a,lopend" van 28 augustus IBB4 tot 18 februari1885 .

UBL 0r.7II2, pp. 43-44 (31 a"""rber tgg4 -

10 januari t8B5)

8. Snouck Hr.irgronjdb informarrt Rad-6n Aboe

Bakar. Deze hield Snouck Hurgronje in l jed.da

op de hoogte va:r d-e ontrrrikl.;elingen in Mekka,

vergezelde hem later naar Mekka, en b leef

hem, ook na zijn vertrek uit Arabii i, van in-

format ie over Mekkaanse toestand.en voorz ien.

Op Snouck Hurgronjers aanbeveling zou Rad.dn

Aboe Bakar later een functie aan het Neder-

l-and"se consulaat te Djedd-a lccijgen.

UBL or. r8.og7 (s.00)

9. Foto van d-e Habib cAbd at-Ru4r*r al.-Zahr:r

( fgfZ-fgg0). Snouck Hurgronje ontmoette hem

in Djedd.a en d-oet uitgebreid- verslag over het

voostel van de Habit aan de Nederl-andse rege-

r i -ng met betrekking tot de At jeh-oorlog in zi jn

dagboek, bl-z. 4-7.a n - -Foto u i t 1U73. U i t : An thony Re id , The Contes t

for North Sumatra (Xuata Lumpr-rr etc. 1969).

UBL 3667 B 4

T 5

10. Foto vari Snouck Hurgronje en zijn gast-

heer l{ruyt. Djedd.a }884.

Uit : H.H. Dingemans, Bi j Al lahrs buren (not-

te rdam f973) , t .o . p .BO.

trBL 8045 D 26

11. Djed-d-a. Foto's ui t ongeveer 1. �929.

Hoewel- d"e foto's van d.eze straatbeel-den van

Djed.d-a ruim 45 jaar na Snouck Hurgronjers

bezoek zijn gemaakt, mag word-en aaJlgenomen

dat zij Djed-da tonen ongeveer zoals Snouck

Hurgronje het in 1884-1885 gezien moet hebben.

u B L O r . 1 8 . 0 9 7 ( 5 . 6 7 )

D. Christiaan Snouck Hurgronje in Mekka.

Snouck Hu.rgronje had d-e islamitische naam

cAbd. al-Gaffar aangenomen. l: Mekka verza-

me1d"e hij een grote verscheidenheid van ma-

ter ialen voor zi jn latere studies.

&o archivalia en boeken

11. Brief van Snouck Hurgronjers informartt

Rad,6n Aboe Bakar, Djedda I mei 1885r gericht

aan cAbd- a1-Gaffar Efend.i. De islamitische

d-atum op d-e brief, 9 RaJab 1302, is echter

24 apri] 1884. '

Aboe Bakar beschrijft onder meer zijn kansen

om een aanstel-ling aan het Ned-erlandse con-

sulaat te kr i jgen.

U B L O r . 1 8 . o g 7 ( S . 3 2 )

12. heveloppen van br ief jes die Snouck

Hurgronje (sayk cAbd al-Gaffar Efendi ) in

Mekka ontving, van Raddn Aboe Bakar en van

anderen. De namen vari d-e personen bij wie

Snouck Hurgronje mogel i jk logeerde staan op

d.e enveloppen vermeld.: Jay\ cUmar af-nagaaai

in al-suwaty{ar en cAbdalt-atr ryamIaa in Suq

al-Layl.

UBL or . 18 .097 (s .32)

13. Mekka, d.oor C. Snouck Hurgronje.

Deel 1 (Die Staat und. ihre Herren) beschr i j f t

d.e geschied.enis van Mekka.

Deel 2 (Aus d"em heutigen Leben ) geeft een

boeiend-e beschr i jv ing varr het dagel i jks le-

ven van de Mekkanen. Hij begint met het

st raat leven, behand.e l t vervolgens het fami l ie-

leven, d.aarna het onderwljssysteem in Mekkat

t 7

T6

en tensl -ot te c le Neder lands- fndische kolonie

in Mekka. Di t deel is een br i l jant produkt

van wat tegenwoordig tparticiperend.e observa-

t ie ' wordt genoemd-.

Bi ; deze delen publ iceerd.e Snouck Hurgronje

ncg een Bi lder-At las met fotors en l_ i thogra-

f j ,e6 'n. Een ser ie nagekomen foto 's , voor hem

vervaard-i-gd. d.oor d-e Mekkaanse arts cAbd. al-

Gaffar, publiceerde hij apart ond"er de titelI Bild.er aus Mekka | .

UBL 333 C r-2

b . F o t o ' s

14. Foto van d.e Ka'aba.

Bi ld.er-At las, p1. I I I

UBL O.L.G. 95:.60l-3

t5. cAvrn al-Rafiq, de groot-iarif van Meldra

Bi lder-At las, p1. VII

UBL ibid.

16. cUlman Pasao d.e Turkse gouverneur-

generaal van d.e lJi!52-provincie.

Bild"er-At1as, p1 . VIII

UBL ibid..I

I1

17. Bedevaartgangers ui t Nederlands-Indid.

BrJ-der-At1as, pl . XXI UBL ibid,

18. Vrouwen uit Mekka en Djedda, bed-ienden

met kind.

Bi lder-At las, pl . X)(I / UBL ibid.

l -9. Gezicht op de grote moskee met d_e

Ka'aba. Foto van de Mekkaanse arts cAbd.

a]-Gaffar.

Bi lder aus Mekkar pl . ITI

UBL 333 A 2

20. Gezicht op de stad. Mekka. Foto d-oor

d.e Mekkaanse arts cAbd- a]-Gaffir.

Bil-d.er aus Mekkar pl. V

UBL ibid..

2I . Bewoners van Mekka. Links boven is

waarschijntijk d-e arts cAbd al-Gaffar (ngl.

ook Mekka I I , p . 116 e .v .v . ) . Le t op de

sarr.dalen d-ie d.e arts aan heeft, Deze, of

id-entieke, sarid.alen zijn door Snouck Hurgronje

verworven. Zie deze catalogus nr. 33.

Bi lder-At1as, p1. XIV

UBL 0 .L .G. )Jz6oI3

r q

I U

c. Mekkaanse spreekwoord.en

De spreekwoord.enverzameling van Snouck Hur-

gronje bestaat in totaal ui t een kleine 15OO

spreekwoord.en en gezegden, d-ie op fiches zijn

geschreven. Taalhrnd.ig en inhoud.elijk commen-

taar schreef Snouck Hurgronje in een aantal

schoo lschr i f t jes .

22. C. Snouck Hurgronje, Mekkanische

Sprichwijrter und Red.ensarten (hrsg. als Fest-

gabe zum VffI ten Internat. Orientalisten-

congresse in Wien vom Koninklijk Instituut

voor Taal-, Land.- en Volkenkund-e van Ned-er-

landsch-Ind,iii). Den Haag 1886. Bevat 77

spreekwoord-en en gezegd"en met uitgebreid- com-

mentaar.

WL Hotz 454

23, Spreelcnroord- uit d.e grote, ongepubliceerd-e,

verzamel ing. Nr. 2rO,

Naastliggend.: Snouck Hurgronje ts commentaar

UBL Or. 7063 en 0r. 7I2O

24. Verzameling spreekwoord.en en gezegden,

d.ie voor Snouck Hurgronje d.oor een inheemse

informant zijn opgeschreven. Genummerd.e no-

ten ter l inkerzi jd"e geven ui t leg en nad-ere

informatie.

UBL Or . 7L2O

d. ethnografica uit Mekka.

Deze afdel ing van de tentoonstel l ing lc i jgt

relati-ef wat meer aand-acht d.an de foto's,

handschriften en archi-valia. Snouck Hr.rrgronje

heeft een aantal platen van zi . jn Bifder-At las

aan deze voorwerpen gewijd, en in zi jn art i -

kel 'Ethnograpirisches aus Mekkat heeft hij

er v i j f t ig beschreven, onder bi jvoeging van

clezelfd-e platen die ook in de Bilder-Atlas

zijn opgenomen. Deze ethnografi-ca, d.ie nu

in het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden

worden bewaard., maken geen deel uit van de

permarrente exposit ie van het museum, en zrJn

zod-oend.e zel-d-en of nooit te zien. De voorwerpen

zi jn, naar gebruik, in zes g?oepen inged.eeld.

Hei l ige voorwerpen:

25. Fles met water uit d.e Zem-zem bron op

het plein van de grote moskee van Mekka.

Rli|yv Lg73/r42

2L

26. Een fragrent van d"e Kiswa, de doek d-ie

om de Karaba word-t gehangen en jaarlijks d.oor

de Egyptische regering word-t vernieuwd..

Zwart damast met ingeweven tekst.

Tekst: fJ af rafr (Zx)

i,a ffa^na illt Allah, Muhammad. Rasul

A1 lah (2x)

!a11a darirurru (4x)

R' i I der . -At l as - n l . XVI I

Rr/rv\l rg73/r52

21, Houten schri j fp la.nk. Wit gekleurd hout,

d-e beide bovenhoeken trapsgewijs oplopend-.

Tekst: Koran XTX: 105-111

VgI. ook Mekka f l ,p. t .44

RMvv I973/I4o

Persoonl i jke attr ibuten28. Kam voor vrouwen, vervaard.igd van aloij-

hout. Ronde gaten voor d-e vi-ngers." q a n e ' l - h r n i mArao1scn: mus! 4*rY *-

Bi lder-At las, pl . XXXVIf, f ig. I ,

Ethnographisches, nr, 22i pI . XT, f ig. 15

nuw r973/gr

29. I<a^ voor mannen. Arabisch, musl l1aqq al-

riJJr-.

22

Bilder-A.t1as, pl . XXXVII, f ig. 14

Ethnograph isches , n r . 21 ; p l . X I , f ig . 14

Rl/i."v rg73/g3a

De kammen, als getoond. onder nrs. 28 en Z),

nemen de pelgz.ims als souvenir aan de heilige

stad mee naar huis en laten die ook wel_ eerst

met, zem-zem water overgieten.

30. Pi jp, vervaard-igd va;i gedraaid geel hout,

m e t v e r s i e r i n p " v a n r O d e e n b ] a U W o z i . i d a o n

- ^ , . 1 ' ] - ^ ^ lS v U u W A A u .

RMrr I / I q7? . / - l 5 r )

31 . P i jperoer , var l dunne, ongesch i lde boom-

^ + ^ * - ^ ! r - ^ * . , ^ n r o d e a a r d e .5 t , d l l l t I l l V U n v P V o

RMTTI I ' l q z f / qOL / | J l / -

J2. Een paar sandalen, voor gebruik , zowef

d-oor mannen afs vrouwen, in de badkamer. Ver-

vaardtgd van grijsbruin hout, met een lcrop om

tussen de gr :ote teen en tweede teen te s teken.

Arabisch: qubq-b

RMvv 1973/94

33. Een paar Mekkaanse sandalenr varr leer

vervaard-igd-. Dwarsriemen met vlechtwerk van

2 \

goud- en zilverd-raad, met ge1e, rod-e en groe_

n a I o n a - n i a - n i a a , - ^ - ^ i ^ - l r ^ - -r rE rs rur r r - ruurpJes vers ie rd . Lap jes VaJL ver_

schillende kleuren fla.nel op het midden van d_etweed.e d-warsr iem. Deze, of ident ieke, sandalenworden gedragen d.oor de Mekkaanse arts (rrg1 .Bi lder-At las, pI . XfV, l inks boven; vgl . ooknr. 2I van deze catalogus).

Ar abisch: mad.5s mekt<iwi

Bi ld.er-At las, pl . XXXVff, f ig. 7.Ethnogr.aphisches nr. 25; p: . . XTf, f ig. 7.RMvv 1973/1OO

34. Halskett ing van vergul_d ziLver, met el f

amuletten, in verschi l lende vorm: vier in

boekvorm met deksel, twee cylind.ervormig,

twee schi ld.vormig met opschri f t , twee halve

maanvormi-g met opschrift, en een ovaal d.oosje

om een ed.elsteen te bergen.

Dergelijke kettingen word-en kind.eren op

f eestd.agen omgehangen

Snouck Hurgronje schrijft erove? (lvtetcka fI,

p. >l)z rbesond.ers in der Nahe des f i i r aie

Weiber reservierten Raumes, machen d.ie mit

Ketten vol l k l ingender si l_berner Amulete be-

hangten I0:aben und Gachen einen profanen

LJrm, d.er wahrend. d.es pal5ts bei manchen

z+

Frommen Aerger hervorruft. t

B i lder -A t1as , p l . XL , f ig . l l .

Ethnographisches nr. 50; pl . XfV, f ig. 11.

RM1/V 1973/139

35. Schminkschalen, vervaard-igd varr paarl-

moerschelp. Versierj-ngen d.oor geboortr-e gaat-

j e s e n c i r k e l s .

RMvV 1971 / t3O,132, 135, 136

Huishoudeli jke art j-keLen

36. Qrl indervormig mand.je, met overschui-

vend. deksef dat d-oor een lopend koord. met het

mand.je is verbond.en. Ztgza,gy6ymig vlechtwerk

van palmbladrepen, waarin als versier ing korte

eind. jes wol getrokken zi jn.

Kinderen nemen zulke mandjes mee naa.r school

voor spijzen. Ze worden ook gebrui-kt voor da-

de1s , b rood enz . , d ie in de vas tenmaand door

de gelovigen naar d-e avondgodsd"i-enstoefening

i-n de moskee worden meegenomen, om ze daar

na zonsondergang al-s eerste lafenis te eten.

A n r h i c a h . n r r f f r

R i ' l d a n - A * l a c n lI Y * '

Ethnographisches,

RMvv 1973lr8

2 5

XXXVI I I , f ig . 4 .

n r . 2 8 ; p 1 . X I I , f i g . 4

lJ. Kledenschuier, vervaardigd. van twee rijen

palmblad-repen, d-ie naar elkaar zljn toegebogen en

met elkaar verbond-en zijn d-oor d.e middel-ribben,

d-ie als handvat d-ienen.

Arabisch: melcrasa

Bi ld-er-At las, pl . XXXVIII , f ig. 2.

Ethnographisches, nr. 35; pl . XII , f ig. 2.

RMuV 1973/22

38. Waaier, vlagvormig, vervaardigd- van palm-

bladrepen.

RMvv rg73/r49

Doos jes

neze soort houten artikelen geldt al-s Lr.txe.

Zij word.en ter versi-ering va.n het interieur

op planken d.ie aan d-e wand. zijn bevestigd. op-

geste1d..

39. Houten d.oosjes, afgelcrot kegelvormig.

Verschil-lend.e kleuren versieringenr die voor

een deel- zi-jn aangebracht d.oor het uitl<rassen

van d-e lak.

Arabisch: 4uqq

RMvV 19?3 / t t9, tzo,tzL

262 7

40. Kogelvormige doos varr hout . Geel en oranje

gemarmerd-e tekening. Versieringen in de band-en

verlcegen d-oor uitkrassen van d.e verf .

De doos word-t in het midden geopend-.

Arabisch: huqq

Bi lder-At las, p l . XXXIX, f ig . 7.

Ethnographi-sches, nr . 48; pf . XI I I , f ig . 7 .

RMr r l I I q71 . / 116

Vaatwerk

4I. Vaasvormige waterkruik. lypisch Mekkaan-

se koellcuik van Crijs aardewerk, versierd-

met schuine, ingegri f te streepjes en tandvor-

mige verhevenheden. Met houten stop.

Arabisch: rubci

B i lder -A t las , p l . XXXVI I , f ig . B .

Ethnograph isches , n r . B ; p l . X I , f ig . 8 .

P M r r \ I I q 7 1 / 1 1

Q2. Koffiel,ruiken, in gebruik bii bedoeienen.

Rood aard,ewerk met rood-bruine geverfd,e versie-

r ing. Arabisch: Jerba

Bi lder -A t tas , p l . XXXVI I , f ig . 1 f , ] -2 .

E t h n o g r a p h i s c h e s , n r s . 1 2 , 1 3 ; p l . X T , f i g . 1 l r ) ' 2

R M v V 1 9 7 3 / 7 6 t , 7 7 n

43. Vaas van melkglas, met lange d.unne hals

en vergulde versieringen. Boheems werk. GTazen

stop met schroefdraad-. Werd- gebruikt om ver-

trekkend-e gasten bij het uitlaten te bespren-

kel-en met rozenwater.

Arabisch t *""aJJ

Bi lder-At las, p1. XXXVfI, f ig. 18.

Et.hnographisches, nr. 19; pl . XI, f ig. 18.

44. I l ie bekers, met d.eksel, op voet.

Vervaard-igd" van gepolijst alod-hout.

Arabisch: kisa

Bi lder-At las, pl . XL, f ig. B.

Ethnographisches, nr. 16; pI . XfV, f ig. B.

RMvV 1973/44,44t,44s

45. Beker, vervaard.igd van gepolijst aloij-

hout, in d-e vorm van een glas, met geornamen-

teerd-e bovenrand, en deksef van zelfde mate-

r iaal en met zel fd-e versier i -ng. Met schotel .

RMvv Lg73/46

46, Houten drinkbeker voor het nuttigen van

sorbet. Binnenzi jd.e oorspronkel i jk l icht

gi jsgroen. Versier ing verkregen door het

uitlcassen van de lak.

Arabisch: tJsa

28

Bi lder -A t las , p l . XL , n r . 5 ,

Ethnographisches, nr. 44; pl- . XfV, nr. 5RMvv 1973/6I

47. Verschillend"e tlpen houten waterlcruiken.

Net ats d-e d-oosjes (d.eze catalogus, nrs. 38 en

{O) worden deze lcuiken al- l -een gebruikt ter

versiering van het interieur, Ze maken vaak

d-eel uit van de huwelijksuilzetr (ngl. Mekka

I I , p . 1 8 4 ) .

B i lder -A t las , p1 . XXXIX, f ig . l , 2 , 3 ; p l . X l ,

f i g . 2 .

E thnograph isches , n rs , 37 , 18 , 39 , 42 ; pL .

X I I I , f i g . 1 , 2 , 3 ; p l . X I V , f i g . 2

RMvV r973/51 ,49 ,52 t48

T p r r o n q m r 2 T n i A + - f - ^ L ^ ^ 1 . i .I U v 9 1 I D t l I l @ @ r I J g U @ I 5 V U V U I U .

Rl|r f-V 1973/50, 54, 55, 56

Muziekinstrumenten

48. Verl-akte gi taar, met zes stemschroeven.

Rood" en zwarL verlakt met vergulde bloem- en

bladmotieven

RMvv rg73i25

49. Viool . K lankkis t van k lapperdop, en over-

t r okken me t p roe - mo lu ' l a r r n r l o r l i angn t l g i f l . TWeev r v N r \ v r r

2 9

stemschroeven. Oorspronkel i jk met vier snaren.

Bi jbehorende str i jkstok is niet gei jxposeerd..

Arabisch : tcemanle ca&tz

Vg1. Sachs, Real lexikon, p. 2O7,

RMrV tg73/27

50. Klar inet, met t ien galmgaten, blaasopening

er. rieten mond.stuk.

Arabisch z zamr

Vgl. Sachs, Real lexikon, p. 428.

RMvv 1973130

q ' l r \ ' ? ' ? ' a1 cnho l ma - i r r cn r i a * r e i de me t mOnd-) L . t v e r r

stuk en vijf galmgaten. Versiering d.oor inge-

grifte zigzag-hjnen.

Arabisch : zummdra kamsawiyya

Vgl, Sachs, Real lexikon, p, 433.

RMvv I973/I29

52. Turnbira-orkest van negerslaven. A1le afge-

beelde instrumentren zijn aanwezig in het Rljks-

museum voor Volkenl<.mde te Leiden.

Li thograf ie ui t Bi lder-At las (pl . XVII I)

U B L o . L . G . 9 5 z 6 0 1 3

53. Rammelaar, vervaard.igd va.n ezelshoeven,

die op een stuk katoen bevestigd z:-jn. In ge-

bruik bi j het lumbrra-orkest (z ie het vor ige

nummer). De rammel-aar wordt om het middel van

d-e musj-cus gebonclen en deze veroorzaakt d.oor

d.e bewegingen van zijn tichaam een klepperend-

geluid-.

Vgl. Bi lder-At1as, pf . XVII I

RMvv 1973/31

,4. Tamboeri jn. De zi jde van hout, met dubbele

openlngen, en beslagen met geelkoper. In d"e

openingen zi jn geelkoperen schel len bevest igd.

De bovenzijde is bespannen met groen trommel-r r a ' l

Arabisch t tu"

De tamboerl jn werd bi j ta l van fest iv i tei ten

gebruikt . Snouck Hurgronje noemt o.m. hett - " , - / - \reesl van sayK lvra.nnud \UeKKa l_l_, p. bL ), de

fest iv i tei ten rond-om de besni jdenis (wiet<t<a

fI, p. 142), het opmaken van d-e bruid. (lvtet<t<a- . - \f I , p. 16l ) en overige brui lof tsfest i -v i tei ten

( iv let<tca rr , pp. t6B-169).

R}I'yv 1973/35

3O l1

E. Clr ist iaan Snouck Hurgronje's vertrek ui t

Arabiii

Nog voordat hij d-e ceremonidn van de jaarlijkse

bedevaart kon meemaken moest Snouck Hurgronje

Mekka, en kort daarop ook Djedda, noodgedwongen

rrerlaten" Dit had niets te maken met rontd"ekking

van z i jn ident i te i t r , want h i j genoot b i j z i jn

n':slimse rrrienden in Meldca het volste vertrouwen.

Hi j was geheel bui ten zi jn wi l betrokken ge-

.raakt bij i-ntrigues rond-om d-e st6le va.n Teima.

fn connectie hiermee was d.e Fbanse geleerd.e

A. Huber in 1884 vermoord-. De stdl-e werd. nu

aan d"e Fhanse vi-ce-consul te koop a,angebod-en

d-oor een Algerijnse ingezetene van Mekka, Si

cAzlz b. al-IJad.dad geheten. Deze had-, om d-e

prijs van de st6le op te drijven, Snouck Hurgron-

je rs naam l-aten vallen als mogelijke gegadigd.e.

De lbanse vice-consul , dr. F6l ix d,e Lostalot,

wist bi j d.e Turkse autor i tei ten te bewerkstel l i -

gen d.at aan Snouck Hurgronje's verblijf in

Arabiij een eind- kwam. Zo trachtte hij d.e com-

pet i t ie om d"e stdle te vermind.eren. Vergeefs

probeerd.e Snouck Hurgronje d-e Algeri jn zijn

verkl ar ing lg l3*an hannnonar eTI ZO kWam , fev v r r l r ( 4 f r r 6

zo voorspoed- ig ver lopen re is tot een e ind- ,

voord.at Snouck Hurgronje zijn grootste wens,

het meemaken van de bed_evaart, in verrruIling

had zien gaan.

Over deze episod-e heeft hi j u i tvoerig geschre-

ven, direct na zi-jn terugkomst in E\_ropa, in

verschi l lend-e lcanteart lkelen ( tAus Arabien t ,

herdrukt in Verspreide Geschri f ten I I I , p. I

e . v . v . ) .

55. De br ief van de Algeri jn Sl c lzTz ( .Aui,

ben al-Hadd.;d) Mekka 20 !" al-Qacda 1lO2

(3t rrrgo=tus 188!), aan Snouck Hurgronje

(tri-er aangeschreven a1s al-Jayk cAbd al-Gaffar),

waarin hij verklaart niet te kunnen getuigen

tegen de Fl'anse consuL, aangezien hij het brood

eet van d.e FY'arrse regering. In deze brief

stel t hi j ook d"at het niet twi j fel aan Snouck

Hurgronjets overgang tot d-e Is l-am is geweest,

die Snouckrs gedwongen vertrek uit Mekka heeft

veroorzaakt. Met enveloPPe.

U B L o r , 1 8 . 0 9 7 ( S . : e )

56. Visitekaartje va^n de FY'a,nse consul-, F61ix

d.e Lostalot, d- ie Snouck Hurgronje's vertrek

bi j d-e Turkse autor i tei ten had bewerkstel l igd".

Hier wenst hij Snouck Hurgronje een behoud.en

terugreis.

U B L o r . r B . o g 7 ( s . 3 2 )

3 3

32

Na zi . in vertrek ui t Arabie bleef Snouck Hur-

onnn ie ma. ten ' ie . : l verzamelen Voor z i in t rnok6 r v U J v

'Mekka' . Hi j lceeg di t toegestuurd. door be-

middeling van d.e Nederland"se consul- in Djedda,

P.N. van der Ch i - j s (spreek u i t : S j i j " ) .

Deze verschafte Snouck Hurgronje zelf d.e ge-

hrenste inlichtingen, of zond brieven en eth-

ncgraf ica, en ook foto's, van d-e Mekkaanse

arts cAbd- a]-daffar d-oor naar Leiden.

57. h ' iefkaart van P.N. van d-er Chi jst

Djedda 2 februari 1886, waarin d.eze schrijft

over de nazend-ing van Snouck Hurgronje's

bagage. Er is ook sprake varl rHet uit M(ekka)

beloofd-e water ' . Dit is waarschi jnl i jk het

zem-zem water (zie nr. 25 van deze catalogus).

u B L . O r . 1 8 . 0 9 7 ( S . l Z )

58. hiefkaart van P.N. van der Chi js '

Wageningen 11 augustrrs 1886t met informatie,

in het Arabisch in Latijns schriftr over

d.e benaming van bepaalde inhoudsmaten.

uBL or , . 18 .097 (s .32)

3435

59. Brief van d-e Mekkaanse arts, al-Sayyid

cAbd a1-Gaffir, Mekka l3O5 (loopt van med.io

september 1887-1888).

Deze was na Snouck Hurgronjers vertrek uit

Arabie d-oorgegaan met het maken van fotors

en het verzamel-en vaJr ethnografica. In deze

brief d-oet hi j onder meer verslag van zi jn

ervaringen op het gebied- van d.e oogheellcund.e,

en kondigt hi j aan dat hi j foto's van het

Melftaanse heiligd.om (aratisch: rus[mJt) en

ethnografica via d-e consul Vari d.er Chijs aart

Snouck Hurgronje (in d-ere brief aangesproken

als cAbd a]-Gaffar Efend-i) za]_ zenden. De

brief beslui t met hartel i jke groeten namens

een aantal Mekkaanse vriend,en varr Snouck

Hurgronje en de drie zoons va^rr de afzender.

In de brief is nog sprake vart toezending van

een drinkbeker. Dit is mogelijk nr. 46 vaxt

deze catalogus.

Zie voor wat waarschijnlijk het portret vart

d.e Mekhaanse arts is: d.eze catalogus, rl-ro 2l .

Mogel i jk heeft hi j ook zi jn sandalen aart

Snouck Hurgronje gezonden (ngl. deze catalo-

g u s n r . 3 3 ) .

Opgave van gec:toerde en getnuikte fiteratuur

Amin al-Madani, Het Leid.sche Orientalisten-congres. Indrukken vaJr een Arabisch congres-lid, Vertaald- en ingeleid door C. SnouckHurgronje. Leiden 1883

H"H. l ingemans, Bi j A l lah 's buren. Rot terdam1 0 7 1\ / I J

' i

' l = ' l -Kr rmq *aI-GaZwILt DaLa

F,G.P. Jaquet, fnventaris van d"ocumenten va"rrC. Snouck Hurgronje. Leid.en 1979 (ongp-publi-ceerd, getypt )

G,H.n.. Juyrrbotl, Westerlingen in Mekka enMed.ina. In: De Gid.s 143 (r9gO), pp. 648-658

Th.W" Jqmbolln Hand.leiding tot d,e kennis vartd"e Mohammed.aansche Wet volgens d-e feer derS ja f i c i t i sche schoo l . 4e druk . Le iden 1930

P. S. van Koningsvel-d, Snouck Hurgronje zoalsh i j was . In : De Gids 143 (1980) ' pp . 763-784

- *t Snouck Hurgronje alias Abd-oel-Ghaffar'r ^ 6 ^Ler_den ryoz

Anthony Reid, TlT e Contest for North Sumatra.Kuala Lumpr:r, etc. 1969

H. Re1and., fe religione Mohammed-ica libriduo. 2e druk. Utrecht 1J1l

C. Sachs, Real-lexikon der Musikinstrumente,Berl in 1913

ijao-lq rasa, r,tasial af-Mahmal. Cairo l�zglhB9f

F. Schrijder, (o,.gepr.bliceerd"e notities overde eerste foto's van Mekka)

J O

C. Snouck Hurgr.onje, Het Mekkaarr.sche feest.Leiden 188O

- -r Aus Arabien (gepubl iceerd. in tSgS), Tn:Versprei .de Geschri f ten I f I (Bonn, " tc. I94),pp . 1 -13

, Mekkanische Sprichworter und. Red.ensarten.Den Haag 1886

I Mekka. 2 dln. met platenatlas. Den Haag1888-1889

- -t Ethnographisches aus Mekka. fn: Inter-nationales Archiv tiir ntnnographie 1 (1BBB),pp. I46-L54, met vier platen.

, Bilder aus Mekka. Leid.en 1889

A.J. Wensinck, art . Snouck Hurgronje. In:hrcyclopaedie van Nederlandsch Oost-Indid,deel 8, supplement (rcn Haag 1939), pp.7747-L750

Erratum:

Op p. l-6 van d.eze catalogus word.t tweemaal

een nr. 11 opgevoerd.. Voor de tweed"e nr. 11- t - . \

t eze men : 11 \ o ] - s , .

Druk omslag: Tcr Lugt Pcrc, kldcn.

Dnik blnnenwcrk: Bibllothcck dcr

l;.Jri:r*'t

J,t.ur13h1t

, { .

:

i'

\ r

HONDERD JAARMEKKA IN LEIDEN

t885'- lgg,

Catalogus van de tentoonstellinggehoudcn ter gelegenheid van de honderdste verjaardag

van de Mekka-reis van Christiaan Snouck Hurgronje(1885)

.Archivalia, handschriften, gedrukte boeken,

wetenschappelijke notities, brieven, fotols

en ethnografica

Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden

1-28 februAri 1985

Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden

Leiden 19qc \

I

' . .

il{ll I; i l

l ' '

II{

o l ir l

1 / I 't , ' .I

li

tl l