Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINERYakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı

serkan.sayiner@neu.edu.tr

Hormonlar

• Hormonlar, özel bezler tarafından kana salgılanan ve kan yolu ile ulaştıkları doku ve organlarda fonksiyon düzenleyici bir etki meydana getiren ve çok düşük miktarları ile görev yapan organik bileşiklerdir.▫ Latince Hormaein=Uyarmak (harekete geçirme)

▫ Hormonlar enzimlere ve vitaminlere benzerlik gösterirler.

▫ Hormonların etki yaptıkları dokulara hedef doku denilir. Bazı hormonlar lokal olarak da etki yaparlar. Ör. Asetilkolin, sekretin, kolesistokinin

▫ Hormonlar genellikle özel bir bezden kana salındıktan sonra kan yolu ile etki yapacağı hedef dokuya taşınırlar.

▫ Hormonlar konu edinen tıp dalına ENDOKRİNOLOJİ denir. İlgili sistemede ENDOKRİN SİSTEM denir.

Giriş

Endokrin Sistem

Görsel Kaynakları: Veterinary Online, Wikipedia, Oklahoma State University

• Hormonların yapım ve kana salınımları hiyerarşik bir kontrol

mekanizmasına bağımlı olarak meydana gelir.

• Büyük bir bölümü yukarıdan aşağı doğru sıralanan kontrol

mekanizmasına bağımlı olarak kana salınırlar.

• En üst basamakta beyin tabanını oluşturan Hipotalamus yer alır.

Buraya ulaşan herhangi bir sinirsel uyarım, bu bölgeden releasing

faktör (RF-salgılatıcı faktör) denen mekanizmayı devreye sokar ve

çok az miktarlardaki özel hormonların salınımına yol açar.

• RF’ler sella tursikada yer alan endokrin bezi Hipofiz’ i uyarır (ön

lob). Her bir RF farklı spesifik hormonun hipofizden salgılanmasını

sağlar. Burdan salgılanan hormonlar, kan yolu ile hedef dokulara

gider ve özel görevlerini yaparlar.

Hormonların Kontrol Mekanizması

Hormonların Kontrol Mekanizması

Kaynak: NeuropetVet

• Hipotalamus sadece RF’ salgılamaz, aynı zamanda hormon

salınımını yavaşlatıcı (inhibitör) hormon veya faktörlerin

salınımında da rol oynar.

• Ancak hipofiz arka lob hormonlarından oksitosin ve ADH

hipotalamusda sentezlenir ve sinir yolları ile hipofiz arka lobuna

taşınarak gerektiğinde kapillar kan damarlarına salınırlar.

• Bazı hormonlar ise bu hiyerarşik düzenin (Hipotalamus-Hipofiz

aksı) dışında hareket ederler. Ör. İnsulin, glukagon, adrenalin.

Hormonların Kontrol Mekanızması

Hipotalamus-Hipofiz Aksı

• Hipotalamus: TRH, GHRH, GHIH (Somatostatin), CRH, Oksitosin, ADH

• Ön-Hipofiz: GH, TSH, ACTH, FSH, LH, PRL

• Arka-Hipofiz: Oksitosin, ADH

• Orta-hipofiz: MSH

Görsel Kaynak: Prof. A.C. Brown

Hipotalamus-Hipofiz Aksı

Neurohipofiz

Adenohipofiz

Hipotalamus

Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM

Hipotalamus

Adenohipofiz

Neurohipofiz

Portal Damarlar

Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM

Hücre içi haberci sistemleri (İkincil mesajcılar)

Hücre içi haberciler

c-AMP(Siklik-Adenozin Monofosfat)

Ca2+ Diğerleri

Kalmodulin

Yolu

c-Kinaz

Yolu

Hücre içi haberci sistemleri

ATP c-AMP 5'-AMP

Adenilat siklaz FosfodiesterazMg2+ Mg2+

• c-AMP (Siklik/döngüsel-Adenozin Monofosfat) Haberci Sistemi▫ 1956 yılı –> Karaciğer▫ Regüle edicidir, bir çok hücresel olayın hızını kontrol eder.▫ Hücre içi değişimler, c-AMP miktarını etkilemez.▫ Dış ortamdaki değişimler etkiler. Bu nedenle hücrenin dış işleri

bakanıdır.▫ c-AMP düzeyi iki önemli enzimle düzenlenir.

Earl W. Sutherland

1915-1974

1971 Nobel Ödülü

• c-AMP peptid hormonların etkisinde, ekzokrin ve endokrin

salgılamalarda, nöronal sinapsislerde ve kas-sinir bağlantı

yerlerinde nörotransmitter maddelerin salgılanmasında aracı

olarak rol alır.

• Adenilat siklaz hücre membranına bağlıdır.

• Fosfodiesteraz enzimi sitoplazmada bulunur.

• Hücre uyarılınca (hormonal/sinirsel) adenilat siklazın aktive

olmasıyla c-AMP sentezi artar. Buda hücredeki protein kinazı

aktive eder.

• Protein kinazlarda, hücredeki birçok proteini fosforile eder.

• Ör.: Adrenalin karaciğer, PTH böbrek tubulleri gibi.

Hücre içi haberci sistemleri

• c-AMP’ nin etkisi, hücreden hücreye değişmektedir.

• Ör. Glukagon karaciğerde glikoz sentezini (glikojenoliz) ve kana

verilmesini artırırken, adrenal korteksde steroid hormon

sentezini ve salınmasını artırır.

Hücre içi haberci sistemleri

Olay Etki Açıklama

Glikojenoliz,

glikoneojenezis

Stimüle edilir. Adrenlin, glukagon c-AMP artırır. İnsulin ise azaltır.

Karaciğerde enzim sentezi Artar Transaminaz ve karboksikinaz sentezi artar.

Tiroksin salgılanması Artar TSH etkisi ile c-AMP artar.

İskelet kası Kasılmayı

başlatır.

C-AMP sarkoplazmik retikulumun Ca2+ geçirgenliğini

artırı ve kontraksiyonu başlatır.

• Kalsiyum Haberci Sistemi

▫ İki farklı yol var. Kalmodulin yolu ve c-

Kinaz yolu.

▫ Kalsiyum homeostazisinde iki mekanizma rol

oynar.

1. Kalsiyumun hücre membranı yoluyla dışarı

pompalanması

2. Hücre içi organellerde depo edilmesi

(mitokondri ve endoplazmik retikulum)

▫Kalsiyum iyonları, hücre içi haberci

görevi yapar ve bu görev kalmodulin

üzerinden olur.

Hücre içi haberci sistemleri

• Kas kontraksiyonlarının başlatılması,

• Kromozom hareketlerinde,

• Glikojen metabolimasında,

• Nörotransmitter sentez ve salınmasında,

• c-AMP düzeyinin ayarlanmasında,

• İnsulin salgılanmasında, kalsiyum rolü vardır.

• Kalsiyum, kalmodulini aktive eder. Oda inaktif protein enzimi

aktive eder. Ör. Fosfodiesteraz.

Hücre içi haberci sistemleri

• c-Kinaz (Protein kinaz c / polifosfoinozitid haberci sistemi)

▫ Doğrudan kalsiyum tarafından aktive edilir.

▫ Ortamda diaçilgliserol ve fosfolipidlerin bulunmalıdır. Bu nedenle

enzime fosfolipid bağımlı protein kinaz c denir.

▫ Beyin, böbrek ve karaciğer dışındaki doku hücrelerinde, aktive

edilmemişlerse protein kinaz c sitozolde serbest haldedir.

▫ Kalsiyum haberci sistemi, hormonla uyarıldığında membranda

diaçilgliserol miktarı artar ve protein kinaz c’ nin membranın iç

yüzüne bağlanmasına neden olur.

▫ Membranda gerekli fosfolipidler bulunduğunda kalsiyum bağımlı c-

kinaz tam aktif duruma geçer.

Hücre içi haberci sistemleri

• Çoğu hormon hücre içinde membranla çevrilmiş veziküller

içindedir.

• Bazıları ise vezikül içine alınmaz, molekül formunda salınır.

• Peptid ve protein hormonlar düz endoplazmik retikulum içinde

vezikül içine alınır. Burdan golgi kompleksine gider ve

yoğunlaştırılarak sekreseyona hazır veziküller haline getirilir.

Gerektiğinde membran ile bağlanır ve hücre dışına salınır.

• Steroid hormonlar ise membrandan direkt geçer.

• Kana geçen hormonların çoğu proteinlere bağlı haldedir ve hedef

dokuya ulaşınca proteinden ayrılarak aktifleşir.

Hormonların depo edilmesi

Kaynak: Boundless

• Hormon salınması, feed-back (geri bildirim) mekanizması ile

kontrol edilir.

• Kandaki hormon düzeyinin artması ve hedef dokunun sinyali

hormon sentezi ve salınmasını engeller. Negatif Feed-Back

(negatif geri bildirim).

• Kanda hormon düzeyinin düşmesi de pozitif feed-back (pozitif

geri bildirim) yoluyla hormon salınımını uyarır.

Hormon Salgılanmasının Düzenlenmesi

• Hücrenin iç ve dış haberleşme sistemleri

reseptörler yolu ile çalışmaktadır.

• Reseptörler dışdan gelen bilgiyi alırlar

(Hormon, sinirsel, elektriksel değişimler...).

• Reseptörler genellikle protein

molekülleridir.

• Reseptörler sadece membranda değil,

sitozol içinde bulunurlar.

• Bütün hormonların etki yaptıkları

hücrelerde kendinelerine özel reseptörler

bulunmaktadır.

Hücre Reseptörleri

Kaynak: Medillsb

1. HORMON RESEPTÖR SİSTEMİ (Adenilat siklaz sistemi)

• Hücre içindeki siklik-AMP (c-AMP)’ nin oluşumuna yol açan bu

sistem bir çok enzimlerin etkinliğinde rol oynamaktadır.

• Özellikle hipofiz ön ve arka lop hormonları, PTH, Glukagon,

Adrenalin, releasing faktörler bu tip reseptör sistemi yolu ile

etki yapan hormonlardır.

• Bu sistemde her hormon için hücre membranı üzerinde özel bir

reseptör bulunmaktadır. Reseptörle birleşen hormon adenilat

siklaz enzimini aktive eder. Bu enzim etkisi ile ATP c-AMP

dönüşür.

Hormonların Etki Biçimi

2. HÜCRE İÇİ PROTEİN SENTEZ SİSTEMİ (İntrasellüler reseptörler)

• Reseptörler sitoplazma veya nükleus içinde yer alır.

• Bu sistemde; Hücre çekirdeğinde yer alan ve DNA’dan yer alan

genlere etki yapma süretiyle (transkripsiyon) mRNA sentezini

uyarılır ve ribozomlarda belirli proteinlerin biyosentezi artırılır.

• Başlıca Steroid hormonlar bu sistem ile etkilerini gösterirler.

• Steroid hormonlar hücre membranını geçerek sitoplazmada yer

alan spesifik Reseptör Proteinler ile birleşirler. Oluşan komleks

daha sonra nükleusa ulaşır ve kromatin üzerindeki özel yer ile

birleşmek suretiyle özel genin aktive olmasını sağlar ve

mRNA’nın sentezini artırır.

Hormonların Etki Biçimi

Video Link: Youtube

Video Link: Youtube

Video Link: Youtube

3. Diğer etki biçimleri

• İNSULİN, diğer hormonların aksinde hücre membranındaki özel

reseptörüne bağlandıktan sonra cAMP artışı değil azalmasına

neden olur. Bunun yerine cGMP artışı olur.

• GH (Büyüme hormonu) hücre içinde amino asit taşınmasını

değişik bir yoldan artırır.

• Katekolaminler ve asetilkolin gibi hormonlar hücre membranı

permeabilitesinde iyonlara karşı değişiklikler meydana

getirmektedir.

Hormonların Etki Biçimi

Kaynak: Usmle

MAP Kinaz Sinyal

Yolağı

PI-3K

Sinyal Yolağı

İnsulin

İnsulin ReseptörüGLUT-4

Glikoz

GLUT4

vezikülü

Hücre büyümesi,

proliferasyon, gen ifadesi

Lipid, Protein,

Glikojen Sentezi

Hücre Sağkalımı ve

proliferasyon

Video Link: Youtube

• Farklı tip sınıflandırmalar bulunmaktadır.

1. Glandüler Hormonlar

2. Doku Hormonları

Hormonların Sınıflandırılması

1. Steroid Hormonlar

2. Amino asit türevi hormonlar

3. Peptid-Protein yapısındaki hormonlar

1. HİPOTALAMUS HORMONLARI

i. Luliberin/GnRH: Dekapeptitdir. FSH ve LH sekresyonunu stimüle eder.

ii. Kortikoliberin (CRF): Peptid yapıdadır.ACTH sekresyonunu stimüle eder.

iii. Tiroliberin (TRH): Tripeptitdir. TSH salınımını uyarır.

iv. Somatoliberin (GHRH): Dekapeptitdir. GH salınımını uyarır.

v. Melanoliberin (Melanotropin): MSH salınımını uyarır.

vi. Somatostatin (GHIH): GH salınımını inhibe eder.

vii. Prolaktin releasing hormone (PRLH): Prolaktin salınımını stimüle eder.

viii.Prolaktostatin (PRIH): Prolaktin sekresyonunu inhibe eder.

ix. Dopamin: Nörohormondur. PRL salınımını suprese eder.

x. Oksitosin

xi. Vazopresin

Hormonların Sınıflandırılması

2. HİPOFİZ HORMONLARIi. Nörohipofiz hormonları: Oksitosin ve Vazopressin (ADH)

ii. Pars intermedia hormonları: MSH (Melanosit stimüle edici hormon/Melanofor)

iii. Adenohipofiz hormonlarıa. Metabolizmayı etkileyen hormonlar: GH, TSH, ACTH

b. Cinsiyet bezlerini etkileyen hormonlar (Gonadotropikler): FSH, LH, LTH (PRL)

3. TİROİD BEZİ HORMONLARIi. Triiyodotronin (T3)

ii. Tiroksin (T4)

iii. Kalsitonin (CT)

Hormonların Sınıflandırılması

4. PARATİROİD BEZİ HORMONU

i. Paratiroid Hormon (PTH, Paratirin)

5. PANKREAS HORMONLARI

i. Glukagon (α-hücrelerden)

ii. İnsulin (β-hücrelerden)

iii. Somatostatin (δ-hücrelerden)

iv. Pankreatik Polipeptid

6. OVARYUM VE TESTİS HORMONLARI

i. Estrojenler, Gestagenler

ii. Androjenler

Hormonların Sınıflandırılması

7. ADRENAL BEZ HORMONLAR

i. Adrenal Korteks

a. Glikokortikoidler: Kortizon, kortikosteron, kortizol

b. Mineralokortikoidler: Aldosteron, 11-deoksikortikosteron

c. Anrojen ve estrajoneler

ii. Adrenal Medulla;

a. Katekolaminler: Adrenalin, noradrenalin

8. PİNEAL BEZ

i. Melatonin

Hormonların Sınıflandırılması

9. NÖROHORMONLAR;i. Asetilkolin, noradrenalin, γ-amino bütirik asit (GABA)

10.GASTROİNTESTİNAL KANAL HORMONLAR;i. Gastrin

ii. Sekretin

iii. Kolesistokinin (eski adı ile Pankreozimin)

iv. Enterogastron

v. Parotin

vi. Enterokinin

vii. Somatostatin

viii.Gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP)

ix. GHRELİN (Açlık hormonu)

Hormonların Sınıflandırılması

11.ADİPOZ DOKU HORMONUi. Leptin: Tokluk hormonudur. Enerji dengesinin düzenlenmesinde

rol oynar.

12.DAMARLARI ETKİLEYEN DOKU HORMONLARIi. Bradikinin: Arterleri genişletir (vazodilatasyon).

ii. Serotonin (5-hidroksitriptamin/5-HT): Başlıca GI kanalda, Trombositlerde ve MSS’de bulunur. Arteriollerin kasılmasını sağlar. Damar, solunum ve sindirim kanalında düz kasları etkiler. Fazlası eksitasyon, azı ise depresyon yapar.

iii. Histamin: Bronşial astıma neden olabilir. Allerjik şokta kan basıncını düşürür. Kapiller damar geçirgenliğini artırır.

iv. Prostaglandinler: Çok yaygın bulunurlar. Vazodilatatör ve düz kasların kontraksiyonunu sağlar.

Hormonların Sınıflandırılması

• Hipofiz bezi, tüm endokrin sistem üzerine kontrol etkisini göstermektedir. Gerçekten hipofiz bezi hormon salgılayan tüm diger bezlerin sevk ve idare istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir pozisyona sahiptir. Böyle bir pozisyona sahip olmasından dolayı hipofiz bezine başkan bez adı verilir.

• Hipotalamus, nörosekret adı verilen hormonları aracılığı ile hipofiz bezi üzerine etki ederek onun hormon salgılamasına neden olur. Hipotalamus içerisinde bulunan çesitli merkezler önemli fonksiyonların regülasyonlarına katılırlar.

• Bu merkezleri;▫ Üremeyi ve belirli cinsel davranışların meydana gelmesini regüle eden

merkezler,▫ Metabolizmayı regüle eden merkezler,▫ Besin alınmasını regüle eden merkezler,▫ Organların çesitli durumlara uyumunu sağlayan merkezler,▫ Su alınmasını ve su atılmasını regüle eden merkezler, olarak ifade etmek

mümkündür.

Hipofiz Bezi Hormonları

• Bu loptan çok sayıda önemli

hormon salgılanır. Bunlar, protein

yapısındadırlar.

•Ön lop, hipotalamus

bezinin kontrolü

altındadır.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

Görsel Kaynak: Prof. A.C. Brown

1. ACTH (Adrenokortikotropik hormon): Salınımı hipotalamusdan

salınan Kortikotropin releasing faktör (CRF) kontrolü

altındadır. Prohormon şeklinde 39 amino asitten oluşur. Etkisi

için 23 aminoasit gereklidir.

▫ Etkisi;

Hedef organ böbrek üstü bezi korteksidir.

Steroid hormon miktarları artar.

Glikokortikoidlerin sentezi artar.

Böbreküstü bezinin askorbik asit miktarı azalır.

Protein sentezinin hızlanmasında rol oynar.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

2. Somatotropin/Büyüme hormonu (STH – Growth hormone/GH):

Polipeptid yapısındadır. Salınımı hipotalamus’dan salınan

Growth hormon-Releasing Factor (GHRF)’ ün kontrolü

altındadır.

▫ Taşıdığı amino asit sayısı bakımından türlere göre farklılıklar

gösterir.

▫ İnsan büyüme hormonu 188, sığır büyüme hormonu 369, koyun

büyüme hormonu ise 191 amino asitten kurulmuştur.

▫ İnsan ve maymun GH, tek bir polipeptid zincirinden ibaret olduğu

halde, sığır ve koyunda iki zincirli bir yapı gösterir.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

• Etkisi;

▫ Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini artırır.

▫ Yağların mobilizasyonunu artırır ve kullanışlarına olanak sağlar

(lipoliz).

▫ Karbonhidrat kullanımını azaltır. İnsülin antagonistidir.

▫ Ekstrasellüler kollajen ve kondroitin sülfat sentezini artırır.

▫ Su dengesinde rol alır. Bir tarafdan tubuler sekresyonu artarken; K,

Na ve Cl retensiyonu meydana gelir.

▫ GİGANTİZM, AKROMEGALİ ve DWARFİZM.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

Kaynak: Anonim Kaynak: Koiran Geenit

Kaynak: Voorbij ve ark., 2011

Kaynak: AnimalEndocrinClinic

3. Tiroid Stimüle edici Hormon (TSH - Tireotropin): Glikoprotein

yapısına sahip bir hormondur. %8 oranında karbonhidrat bulunur.

Salınımı hipotalamusda sentezlenen Tirotropin-Releasing

Factor (TRH)’ün kontrolü altındadır.

▫ Etkisi;

Tiroid bezine etki yaparak bu bezden tiroksin (T4) ile triiodotironin (T3)

hormonlarının salgılanmasını sağlamaktır.

Bazal metabolimazyı hızlandırır.

Kalp atışlarını hızlandırır.

Sinir sistemi fonksiyonunu uyarır.

Karaciğer glikojenini azaltır.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

4. Folikül Stimüle Edici hormon (FSH): Glikoprotein yapısına

sahip bir hormondur. Salınımı hipotalamus’dan salınan Follicul

Stimulating Hormon-Releasing Factor (FRF) / GnRH’ün

kontrolü altındadır.

▫ Etkisi;

Erkeklerde testislerde spermatogenez üzerine,

Dişilerde ovaryumlarda da folliküllerin gelişmesi üzerine etki eder.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

5. Lüteinleştirici Hormon (LH): Glikoprotein yapısına sahip bir

hormondur. Salınımı hipotalamus’dan salınan Follicul

Stimulating Hormon-Releasing Factor (FRF) / GnRH’ün kontrolü

altındadır.

▫ Etkisi:

Erkeklerde testislerin testesteron,

Dişilerde ise folliküllerin östrojen üretimi ve Corpus luteumun gelişmesi

yönündedir.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

6. Luteotropik Hormon (LTH) (Laktotrop Hormon) / Prolaktin

(PRL): Basit bir peptid zinciri yapısına sahiptir. Hipotalamusdan

salgılanan PRLH’ın kontrolü altındadır.

Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları

• Etkisi:

• Östrojenlerle birlikte süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme dokusunun gelişmesini sağlar ve süt salgısını stimüle eder.

• Progesteron oluşumu için Corpus luteumu stimüle eder ve salgısının sürekliliğini sağlar.

• Dişilerde laktasyonu başlatan hormondur.

• Güvercinlerde kursak oluşumunu uyarır.

• Analık / kuluçka iç güdüsü oluşumunu sağlar.

Kaynak: Pixabay

• Melanosit stimüle edici hormon (MSH / Melanotropin /

İntermedin / Melanofor Hormon): α-MSH bütün türlerde aynıdır

ve 13 amino asitten meydana gelmiştir. β-MSH ise domuzda 18

amino asitten meydana geldiği halde insanın ki N-terminal 4

amino asit kadar daha uzundur.

▫ Salınımı ışık uyarımı ile olur.

▫ Etkisi:

MSH derinin pigmentasyonunu etkileyen hormondur.

Balık, amfibia ve sürüngenlerde, pigment hücreleri içindeki pigment

granüllerinin dağılımını etkiler.

Melanofor, iridofor. Melanosit

Hipofiz Orta Lop (Pars intermedia) Hormonları

• Hipofizin arka lop diye adlandırılan kısmı (Nörohipofiz) pituisitler denen ve hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunların dallarında destek vazifesi gören hücreler topluluğundan oluşur. Anterior lop gibi glandular yapıda değildir.

• Vazopressin (Anti-diüretik hormon/ADH): Vazopressin’in yapım yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen bölgedir. Nonapeptid yapısında olup, yapısında arginin bulunması nedeniyle bazik karakter taşır.▫ Etkisi:

İdrarı inhibe eder. Su geri emilimini artırır. Mineralokortikoidler ile birlikte.

Kan basıncını yükseltir (adrenalinden zayıf ama daha uzun süre).

Hücre dışı sıvısının Na içeriğini de kontrol altında bulundurur.

Hipofiz Arka Lop (Nöyrohipofiz) Hormonları

• Oksitosin: Oksitosin’in yapım yeri, hipotalamusda paraventriküler denen bölgedir. Nonapeptid yapısında olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür spesifitesini belirler.▫ Etkisi:

Gebe uterusun kontraksiyonunu sağlar. Buna oksitoksik etki denir ve hamile uterus kasını sıkıştırıcı etki yapar. Doğum sırasında bu etkisini gösterebilmesi için uterusun önceden östrojen

etkisine girmesi gerekir.

Koitus sırasında da uterus kontraksiyonunu yaptırır.

Oksitosin meme bezi kaslarında sıkışma yaparak süt akımını kolaylaştırır. Alveoller ve süt kanallarını çevreleyen myoepitel hücrelerin kasılmasını

tetikler.

Kan basıncını azaltılır.

Hipofiz Arka Lop (Nöyrohipofiz) Hormonları

1. Gastrin: Polipeptid yapıdadır. Pilorik mukozadan salgılanır.

Fundus hücrelerinden aktif olarak HCl salgılanmasına neden

olurlar.

2. Sekretin: Duedenumdan salgılanan polipeptid yapıda bir

hormondur. Pankreas salgısının hacmini ve bikarbonat

düzeyini kontrol eder.

3. Kolesistokinin (Pankreozimin): Duedenumdan salgılanan

polipeptid yapıda bir hormondur. Safra kesesi (duktus

koledokusa boşalmasını sağlar) ve pankreas üzerine

(enzimleri salgılatır) etkisi var.

4. Enterogastron: Polipeptiddir. Barsakdan salgılanır. Mide

salgısını ve HCl sekresyonunu inhibe eder

Gastrointestinal Kanal Hormonları

6. Parotin: Protein yapıdadır. Tükrük bezlerinden salgılanır.

Dişlerin kalsifikasyonunu kamçılar, serum Ca düzeyini düşürür, P

düzeyini yükseltir.

7. Enterokinin: Barsak mukozasından protein yapıda salgılanır.

Jejenum ve ileumdan barsak salgısını hızlandırır ve salgının

enzim içeriğini yükseltir.

8. Somatostatin: Gastrin ve sekretini inhibe eder.

9. Gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP): Duedenum ve jejenumdan

salınır. İnsulin salgılanmasını uyarır.

10.Ghrelin: Başlıca mide ve duedenumda salgılanır. Açlık

hormonudur. Enerji dengesinin düzenlenmesinde rol alır.

Gastrointestinal Kanal Hormonları

• Tiroid bezi, larinksin sonu ve trakeanın

başlangıcının iki tarafında ağ ve sol lobuluslar

halinde bulunur.

• Triiyodotironin (T3) ve Tiroksin (T4): 3 ve 4 iyot

elementi taşıyan hormonlardır. Aminoasit

(Tirozin) yapısındadırlar.

▫ Normal koşullarda T3 sentezi, T4 sentezinin 1/3’ ü

kadardır.

▫ T4 etkisi yavaş ve uzundur.

▫ T3 etkisi hızlı ama kısa sürelidir.

Tiroid Bezi Hormonları

Kaynak: MedCell Yale

Kaynak: Boundless

Triiyodotironin (T3) ve Tiroksin (T4) Biyosentezi

• Tiroid hormonları dolaşım kanında plazma proteinlerine bağlı

olarak dolaşır.

• Kana çoğunlukla tiroksin geçer. Fakat gerek tiroid bezinde

gerekse diğer dokularda enzimatik bir reaksiyonlar

tiroksinden bir iyot ayrılarak triiyodotironin oluşturulur.

• Metabolik yönden asıl hormon etkisinin T3 tarafından

yaratıldığı düşünülmektedir.

• Yıkılım yolu deaminasyon ve dekarboksilayondur.

• Metabolitleri böbrek ve safra ile uzaklaştırılır.

Tiroid Bezi Hormonları

• Etkileri;

▫ Substratların mitokondrialara alınmasını, oksidasyonunu ve ATP

oluşumunu uyarır.

▫ Protein sentezini artırır/hızlandırır. Bu artış aynı zamanda enzim

sentezi artışı ile birlikte olur. Tiroid hormonları proten sentezinde

artmaya neden olarak dokuların büyümesine olanak sağlar,

kemiklerin epifizlerinin de kısa sürede kapanmalarına neden olurlar.

▫ Karbonhidrat metabolizmasının hemen bütün evrelerini etkiler.

Glikoz kullanımını artırır.

Öncelikle glikojenolizisi artırır.

Glikoneojenezisi artırır (Diabetes mellitus ilişkisi ???).

Tiroid Bezi Hormonları

• Etkileri;

▫ Lipid metabolizmasındaki sentez, mobilizasyon ve parçalanma

evrelerininin hepsini de etkiler. Bu etkiyi c-AMP üzerinden yapar.

Kan kolesterolünü düşürür.

▫ Pek çok enzimin sentezini artırır. Tiroid hormonları fazlalığına bağlı

olarak tiamin, riboflavin, kobalamin ve askorbik asit ihtiyacı artar.

▫ Karotenden vitamin A sentezi için gereklidir.

Tiroid Bezi Hormonları

• Kalsitonin (CT);

▫ Polipeptid yapıdadır. 32 amino asitten oluşur.

▫ Folliküler arasında yer alan C-hücrelerinde sentezlenir.

▫ Balıklar, amfibianlar, reptiller ve kuşlarda tiroid bezinden ayrı

bulunur.

▫ Serum Ca üzerine PTH ile zıt etkilidir.

▫ Tiroid bezi tarafından kalsitonin salgılanması kandaki kalsiyum

miktarına bağlıdır.

▫ Kandaki kalsiyum iyonları fizyolojik sınırlar içerisinde

bulunduğunda, kalsitonin salgılanması çok azdır.

▫ Kan kalsiyum miktarı artarsa, kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde

yükselir.

Tiroid Bezi Hormonları

• Etkileri;▫ Serum Ca seviyesine hızla etkir ve kısa süren bir düşmeye neden

olur.

▫ Kanda Ca miktarı artarsa, sentezi artar.

▫ Kemiklerde Ca artışını sağlar.

▫ Kemiklerde mineral maddelerin mobilizasyonunu inhibe eder.

▫ Hiperkalsemi önleyicidir.

• Yaşın artması ile kemik dokunun kalsitonine karşı reaksiyon yeteneği azalır.

• Kanatlılarda, kalsitoninin yumurtlama dönemindeki etkinliği düşüktür.

Tiroid Bezi Hormonları

• Paratiroid bezi, tiroid bezinin arka yüzeyinde yer alır. Dört küçük

yumurta biçimindedir.

• Parathormon/Paratiroid Hormon (PTH);

▫ Tek zincirden ibaret, sistin içermeyen peptid yapılı bir hormondur.

▫ Aminoasit sırası hayvan türlerine göre farklılık gösterir.

▫ PTH tarafından regüle edilen başlıca madde Ca2+’ dur ve Ca2+ tek

başına PTH salınımını kontrol eder.

▫ Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını etkiler.

▫ Böbrek, kemik ve mide-barsak kanalını etkiler.

Paratiroid Bezi Hormonları

▫ PTH görevleri;

Böbrek üzerine etkisi: Fosfat, potasyum, kalsiyum ve hidrojen

iyonlarının atılmasını kontrol eder.

Kemikler üzerine etkisi: Kemiklerin kalsiyum transportu üzerine

doğrudan etkilidir. Kalsiyum fosfatın kemiklerden ayrılmasını sağlar.

Mide-barsak kanalına etkisi: Vitamin D sentezini artırarak kalsiyum

emilimini kolaylaştırır.

▫ İyonize kalsiyumun kandaki miktarı, negatif feed-back yoluyla

PTH salınımını kontrol eder.

Paratiroid Bezi Hormonları

1. İNSÜLİN

• Pankreasın langerhans adacıklarının β-

hücreleri tarafından salgılanır.

• 21 amino asitli A-zinciri, 30 amino asitli B-

zinciri ve 31 amino asitli C-peptid

zincirinden proinsulin şeklinde sentezlenir.

• Aktif şeklinde C-peptid zinciri yoktur.

Pankreas Hormonları

Kaynak: Library.Med.Utah

Kaynak: Annals

Pankreas Hormonları

Kaynak: Diapedia

Kaynak: Usmle

MAP Kinaz Sinyal

Yolağı

PI-3K

Sinyal Yolağı

İnsulin

İnsulin ReseptörüGLUT-4

Glikoz

GLUT4

vezikülü

Hücre büyümesi,

proliferasyon, gen ifadesi

Lipid, Protein,

Glikojen Sentezi

Hücre Sağkalımı ve

proliferasyon

Video Link: Youtube

• İNSULİN’in Etkileri;

▫ Hücre geçirgenliği üzerine etkisi: Glikoz moleküllerinin hücre içine

alınmasını sağlar. Karaciğer, kas, sinir ve yağ dokusu gibi insüline

bağımlı organlarda monosakkatirlerin, amino asitlerin ve yağ

asitlerini alınması insülin tarafından artırılır.

▫ Karbonhidrat metabolizması üzerine etkisi: Glikoliz ve pentoz

fosfat yolu ile glikozun yıkılımını sağlayarak gösterir. Kilit enzimleri

aktive veya inhibe ederek etki gösterir. (Aktive: Heksokinaz (??) ve

üzerinden analoğu Glikokinaz, Fosfofruktokinaz-1 (PFK-1), pirüvat

kinaz; İnhibe: piruvatkarboksilaz, fosfoenolpirüvat karkoksikinaz,

F-1,6-di Paz)

Pankreas Hormonları

• İNSULİN Etkileri;

▫ Lipid metabolizması üzerine etkisi: Yağ asitlerinin sentezini artırarak

gösterir. İnsülin glikolizdaki kilit enzimleri aktive ederek glikozun

yıkılımını sağlarken bunun ürünü olan asetil-CoA’lar fazla miktarda

sentez edilmiş olunur. Böylece yağ asidi sentezide hızlanmış olur. Serbest

yağ asitlerini trigliseritler şeklinde depo eder. Böylece ketozisde

engellenir.

▫ Protein metabolizması üzerine etkisi: Amino asitlerin hücre içine

alınmasındaki artış ve hücre membranı permeabilitesindeki yükselişin bir

sonucu olarak meydana gelir. Doğrudan da, mRNA sentezindeki artış ve

amino asitlerin hücre proteinlerine girişlerinde artış olur.

• Yetersizliğinde;

▫ Diabetes mellitus

Pankreas Hormonları

2. GLUKAGON: Pankreasın Langerhans adacıkları α-hücreleri

tarafından salgılanır. İnsüline ters etki eder. Kan glikoz

düzeyini yükseltir. 29 amino asitten oluşan bir hormondur.

▫ Etkileri:

Glikoneojenezdeki kilit enzimleri (pirüvat karboksilaz,

fosfoenolpirüvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difofastaz, glikoz-6-

fosfataz) aktive eder.

Glikojenolizdeki etkisini ise, adenilat siklaz’ı aktive etmek c-AMP

oluşumunu çoğaltmak ve protein kinaz’ı aktive ederek, fosforilaz b ve

fosforilaz a’ yı aktif hale geçirmek suretiyle yapar.

Yağ asitlerinin mitokondrialara alınması ve bunların yıkılması glukagon

ile stimüle edilir.

Pankreas Hormonları

• Gelişim, fonksiyon ve morfoloji yönünden birbirinden farklı iki

endokrin bezden yapılmıştır.

Glandula suprarenalis / Adrenal Bez

Kaynak: Wikimedia

• Adrenal medulla ile sempatik sinirlerin kökeni aynıdır ve birlikte

görev yaparlar. Bu nedenle sempatiko-adrenal sistem denir.

• Katekolaminleri salgılayan hücreler, değişikliğe uğramış

sempatik sinir hücreleridir.

• Medulladan % 80 oranında epinefrin salgılanır. Sempatik sinir

uçlarından salgılanan ise çoğunlukla norepinefrindir.

• Her iki hormonunda ön maddesi ..............dir.

Adrenal Medulla

TİROZİN

Adrenal Medulla

KatekolDopamin

Norepinefrin Epinefrin

Tirozin

Dopamin(3,4-dihidroksifeniletilamin)

Norepinefrin

Epinefrin

L-Dopa(3,4-dihidroksi fenilalanin)Tirozin hidroksilaz

Dopa karboksilaz(Piridoksal fosfat)

Dopamin-β-hidroksilaz(Askorbik asit)

Fenil etanolamin

N-metil transferaz(S-adenozil metiyonin ile metilasyon)

• Katekolaminlerin salınımının kontrolü;▫ Dinlenme halindeyken çok düşüktürler. Sempatik sistem aktive edilince

sentezleri ve salgılanmaları artar. Adrenalin etkisi 3 dakika kadardır. Karaciğerde inaktif edilir.

▫ Sistemin uyarılmasında reseptörler rol oynar. Bunlar arasında glikoz reseptörleri, termoreseptörler, baroreseptörler yer alır. Uyarılan reseptöre göre salınacak hormon belirlenir.

▫ Fight or Flight Response

▫ Arteria carotis basınç reseptörleri uyarılınca norepinefrin salınımı tetiklenir.

▫ Katekolamin sentezi, sempatik sinirler ve glikokortikoidlerce düzenlenir. Tirozin hidroksilaz’ı sinirler ve az olarak glikokortikoidler etkiler.

Dopamin-β-hidroksilaz aktivitesi hem sinirler hem glikokortoidlerce regüle edilir.

Fenil etanol amin N-metil transferaz aktivitesi ise daha çok glikokortikoidler tarafından düzenlenir.

Adrenal Medulla

• Etkileri;

▫ Kan glikoz seviyesindeki her ani düşüş adrenalin salgısını artırır ve

glikojenolizis tetkilenir. İnsulin antagonistidir. Noradrenalinin bu

etkisi önemsizdir.

▫ Adrenalin dokularda metabolik hızı ~ % 30 artırır. Noradrenalinin

bu etkisi önemsizdir.

▫ Kalp atışlarının frekansı ve kan basıncı yükselir. Pupillar genişler.

▫ Düz ve çizgili kas tonusu ve kasılmalarını artırır.

▫ Bronşların genişlemesi ile akciğerlerin hava alma kapasitesi yükselir.

▫ Deride kan dolaşımı ve ter oluşumu artar.

▫ Adrenalin ve noradrenalin lipolizi artırır. Kalp kası enerjisinin

çoğunu yağ asitlerinden sağlayabilir.

Adrenal Medulla

• STEROİD türevi hormonlar sentezlenir ve salgılanır.

• En önemli 4 tanesi Kortizol, kortikosteron, kortizon vealdosteron’ dur.

• Karbonhidrat ve protein metabolizması ile elektrolit dengesinde geniş etkileri vardır.

• Sınıflandırılmaları▫ MİNERALOKORTİKOİDLER: İnorganik metabolizmayı regüle eden

hormonlardır.

▫ GLİKOKORTİKOİDLER: Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmasını etkileyen hormonlardır.

▫ 21 C atomuna sahiptirler.

Adrenal Korteks

Steroid Halka

Sistemi

Glomerulosa

Zona fasciculata

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

Sitokrom

P450ssc (kolesterol

desmolaz)

P450c21

P450c11

P450c17

(17α-hidroksilaz)

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

P450c21

P450c11

11β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz

Zona glomerulosa

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

Sitokrom

P450ssc (kolesterol

desmolaz)

P450c21

P450c11

Aldosteron sentez

Glomerulosa

Zona reticularis

Sitokrom

P450ssc (kolesterol

desmolaz)

P450c17

(17α-hidroksilaz)

P450c17

(17,20 liyaz)

Sülfotransferaz

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

Steroid sülfataz

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

17β-hidroksisteroid

dehidrogenaz

5α-Redüktaz

17β-hidroksisteroid

dehidrogenaz

3β-Hidroksisteroid

dehidrogenaz /

Δ5-4 izomeraz

Aromataz

Aromataz

Fötal Karaciğer ve

Plasentada

17β-hidroksisteroid

dehidrogenaz

Androjen & Östrojen

Biyosentezi

Adı Aktivitesi Primer ekspresyon yeri

Steriodojenik akut regülatör protein Kolesterolun mitokondri içine alınmasını uyarır. Plasenta ve beyin hariç tüm steriodojenik dokular

desmolaz, P450ssc Kolesterol-20,23-dezmolaz Steriodojenik dokular

3β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip 1 3β-hidroksisteroid dehidrogenaz Steriodojenik dokular

P450c11 11β-hidroksilaz Sadece zona fasciculata ve zona reticularis’ de

P450c17 İki aktivitesi var: 17α-hidroksilaz and 17,20-liyaz Steriodojenik dokular

P450c21 21-hidroksilaz Zona reticularis’ de yok

Aldosteron sentaz 18α-hidroksilaz Sadece zona glomerulosa’ da

Estrojen sentetaz Aromataz Gonadlar, beyin, adrenal bez, adipoz doku, kemik

17β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip

317-ketoredüktaz Steriodojenik dokular

Sülfotransferaz Sülfotransferaz Karaciğer ve adrenal bezler

5α-redüktaz tip 2 5α-redüktaz Steriodojenik dokular

Steroid hormon biyosentezinde görev alan primer enzimler

• MİNERALOKORTİKOİDLER

▫ Korteksin dış tabakasından sentezlenir. En etkili hormonu

Aldosteron’ dur. Bunun % 5’i kadar etkili bir diğer hormonda 11-

deoksikortikosteron’ dur.

▫ Bu hormonlar elektrolit ve su metabolizmasını etkileyen

kortikoid’lerdir.

▫ Aldosteron’un sentez ve salgılanması;

Başlıca Na+ ve K+ iyonlarına bağlıdır. Na+ iyonları konsantrasyonun

azalması veya K+ iyonları konsantrasyonunun artması ile aldosteron

sekresyonu artar.

Aldosteron salınımı ayrıca kan basıncınıda bağlıdır. Kan basıncının

azalması ile sentezi uyarılır ve kan basıncını yükseltir (Renin-

anjiyotensin-aldosteron sistemi üzerinden).

Adrenal Korteks

• Etkileri;

▫ Sodyumun aktif taşınmasını artırır.

▫ Böbrek tubuluslarından Na’un kana geri emilimini sağlar. Na

emilmesi ozmotik basınca neden olacağından aynı oranda su da geri

emilir.

▫ Elektrokimyasal dengenin korunması için tubuluslardan Na+ geri

emilimi ile birlikte K + ve H + iyonları tubul sıvısına verilir.

▫ Ter bezlerinden, tükürük bezlerinden ve barsak bezlerinden Na+

ekstrekte edilmesini azaltır. Yetersizliğinde Na+ çıkarılması artar.

▫ Sıcağa karşı da aldosteron önemlidir. Çünkü aşırı terleme

neticesinde aşırı Na kaybının önlenmesinde görev alır.

Adrenal Korteks

Kaynak: Aria Rad 2006

Renin-Anjiyotensin-Aldosteron Sistemi

• GLİKOKORTİKOİDLER▫ Korteksin orta ve iç tabakalarından salgılanırlar. Glikoneojenezisi

stimüle ettikleri için bu ismi almışlardır.

▫ En önemli temsilcileri; 17-hidroksikortikosteron/kortizol/Hidrokortizon,

Kortikosteron,

17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron/kortizon’ dur.

▫ Etkileri; Karbonhidrat Metabolizması;

Glikoneojeneziste anahtar rolü oynatan enzimleri stimüle ederler. Özellikle aminoasitler üzerinden artırır ve glikojen depolanmasına yol açarlar. Glikozun periferde kullanılmasında bir azalma meydana getirir.

Adrenal Korteks

Lipid Metabolizması;

Sağlıklı hayvanlarda dışardan alımı lipogenezisi artırır.

Protein Metabolizması;

Kortizol direkt olarak karaciğerde protein sentezini artırıcı etki gösterir.

Fakat kas, lenfoid ve diğer dokularda, amino asit taşınmasındaki azalmadan

dolayı protein sentezini inhibe eder.

İskelet kaslarında ve diğer bazı dokularda protein yıkılması teşvik edilir.

Mideden HCl ve pepsinojen, pankreastan da tripsinojen salınımını artırlar.

Yangı önleyici ve immun sisteme etkisi;

Kapillar damarların geçirgenliğini azaltmak ve lizozomların

membranlarını stabilize etmek süretiyle yangısal olayları inhibe ederler.

Kemiklerde Ca mobilizasyonunu sağlarlar.

Fazla miktarda sentez edilmeleri ve uzun süre etki etmeleri

immunsupresyona neden olur, lenfositlerde RNA ve protein sentezi azalır.

Adrenal Korteks

• Gonadlarda hormon üretimi, özellikle intersitisyel hücreler tarafından

yapılır.

• Dişilerde geçici bir süre için hormon üretim yeri olarak korpus

luteum ve plasentada görev yapar.

• Cinsiyet hormonları ayrıca adrenal korteksdende sentez edilebilir.

• Cinsiyet hormonlarının sentezi gonadotropinler tarafından uyarılır.

• Cinsiyet hormonlarının HEPSİ STEROİD yapıdadır. Birbirileri ve

böbreküstü bezi korteks hormonları ile yakından akrabalık

gösterirler. Bunlar organizmada ortak metabolizma yollarına

sahiptirler. Bu nedenle hem erkek hem dişi cinsiyet hormonları her iki

cinsiyettede birlikte bulunabilir.

Gonadal Hormonlar

• Tüm steroid hormonlarının sentezinde progesteron anahtar

maddedir.

▫ Sadece ovaryumlarda değil hem adrenal bez hemde testislerde

bulunur. Bu organlarda diğer hormonlar için ara metabolit

konumundadır.

• Androjenler, hem progesteron ile korteks hormonlarının yıkılması

sırasında hemde östrojenlerin sentezi sırasında ara ürün olarak

ortaya çıkarlar.

▫ Bu nedenle az miktarlarda da olsa, testisler dışında böbreküstü

korteksinde ve ovaryumlarda da bulunur.

• Androjenler 19 C, östrojenler ise 18 C atomuna sahiptirler.

Gonadal Hormonlar

• FSH’un etkisi altında, folliküllerin büyümesi sırasında ovaryumda östrojenik hormonlar sentez edilir. Ayrıca Corpus luteumda da progesteron sentez edilir.

• ESTROJENLER▫ Ovaryumun Teka granuloza hücreleri tarafından sentez edilirler.

▫ Böbrek üstü bezi hücrelerinden, testislerden ve gebelik sırasında plasentadan da sentezlenir.

▫ En etkili formu estradiol-17β (E2)’ dır. Diğer ürünler ise, estron (E1) ve estriol (E3)’dür.

▫ İnaktivasyonları karaciğerde gerçekleşir. İdrar ve dışkı ile esterleri şeklinde atılır.

Ovaryum Hormonları

• ESTROJENLER

▫ Estradiol, aktif ve her zaman bulunan formdur.

▫ Estriol başlıca plasentadan sentezlenir.

▫ Estron en az bulunandır. Özellikle karsinojen olarakda bilinir.

Hastalık ve sağlık durumu ile yakından ilgilidir. Estron sülfat formu

uzun ömürlüdür ve gerektiğinde estradiole dönüşmek üzere

rezervuar olarak tutulur. Postmenopozal kadınlarda hakim

forumdur.

▫ Estron sülfat, inek, at, eşek, domuz ve keçilerde gebelik tayini ve

ileri gebelik dönemlerinde fötusun canlılığın araştırılması amacıyla

kullanılabilir.

Ovaryum Hormonları

• Etkileri: ▫ Östrojenlerin genital etkisi RNA ve protein sentezini stimüle etmek

suretiyle dişi genital organlarının gelişmesini sağlar.

▫ Ekstragenital olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler, insülin ile birlikte meme bezinin gelişmesini sağlarlar.

▫ Kas, karaciğer ve böbrek üzerine hafif anabolizan etkilidirler.

▫ Dişilerde sekunder cinsiyet belirtilerinin gelişmesini sağlarlar. Kastrasyondan sonra erkeklerde lipid anabolizanı olarak etki eder.

▫ Çabuk büyüyen dokularda ve erkek üreme organlarında, mitoz olayını engelleyen bir etki gösterirler. Bu nedenle prostat kanserinde tedavi amacıyla kullanılırlar.

▫ Kanda düzeylerinin artması, hipotalamusu etkileyerek FSH salınımını azaltır, LH salgılanmasını artırır.

Ovaryum Hormonları

• GESTAGENLER ▫ En önemli üyesi Progesteron’dur. Gestagenlerin organizmadan atılma

ürünü ise Pregnandiol’dür. İdrarla atılır.

▫ Progesteron Corpus luteum’ da sentez edilen ve gebeliğin devamını sağlayan bir hormondur.

▫ Bunun dışında adrenal bezden de sentezlenir. Androjenler ve estrojenlerin ön maddesidir.

▫ Etkisi: Progesteronun birinci etkisi gebeliğin devamını sağlamaktır.

Progesteron östrojenler tarafından hazırlanmış olan uterus mukozasına döllenmiş yumurtanın yerleşmesi için gerekli ortamı oluşturur. Progesteronun yetersiz salgılanması durumunda, embriyonun beslenmesi için uterus mukozası gerekli koşulları yerine getiremez.

Progesteron tarafından follikül hormonunun (FSH) etkisi inhibe edilir. Salgılanmasını LH tetikler.

Ovaryum Hormonları

• RELAKSİN▫ Dişilerde ovaryumlar (corpus luteum) ve plasentadan

salgılanır.

▫ Gebeliğin devamı için gereklidir

▫ Gebelik sırasında ileosakral eklemi ve simfizisi genişletir.

Doğumu kolaylaştırır.

▫ Köpeklerde gebelik teşhisi için kullanılır.

▫ Erkeklerde prostatdan salgılanır. Sperm motilitesi için

önemlidir.

Ovaryum Hormonları

• İNHİBİN▫ Polipeptid yapısındadır.

▫ Ovaryumlarda granulosa hücrelerinde; testislerde sertoli

hücrelerinde sentezlenir.

▫ FSH salınımını inhibe eder ve gonadlarda parakrin fonksiyonları

aktive eder.

▫ Kısraklarda Granuloza Hücre Tümör’ lerinin teşhisinde kullanılır.

Ovaryum Hormonları

Ovaryum Hormonları

F

CL

Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM

Ovaryum Hormonları

Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM

• ANTİ-MULLERİAN HORMON (AMH)▫ Protein yapıda hormondur.

▫ Ovaryumlarda granulosa hücrelerinde; testislerde sertoli hücrelerinde sentezlenir.

▫ Düzeyleri düşüktür.

▫ Sağlıklı kısraklarda östrus siklusu veya gebelik süresince düzeyleri değişmez (< 1 ng/mL).

▫ Kısraklarda özellikle inhibin ile birlikte Granulosa Hücre Tümör’ lerinin teşhisinde kullanılır. Kan düzeyleri belirgin şekilde artar (genellikle > 25 ng/mL).

▫ Bu gibi tümörlerde inhibin ve testosteronun yanıltıcı sonuçlar verebildiğinden AMH daha duyarlı bir testtir.

Ovaryum Hormonları

• ANDROJENLER▫ Androjenler, erkeklerde testislerden Leydig interstisiyel hücreleri

tarafından sentez edilen 19 C atomlu steroidlerdir.

▫ Bunlara androjenik hormonlar denilmesinin nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid maddeler sınıfına girmelerinden dolayıdır.

▫ Androjenlerin başlıca etkili örneklerini, Testosteron (17 β-hidroksi-androst-4-en-3-one) ve Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) oluşturur.

▫ Bunlar, Leydig hücrelerinde, 17-hidroksiprogesterondan meydana gelirler.

Testis Hormonları

• Etkileri;

▫ Erkek cinsiyet organlarının gelişmesini sağlar.

▫ Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle

anabolizan görev yapmasıdır.

▫ İkincil erkek özelliklerinin ortaya çıkmasını sağlar.

▫ Testesteron’un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein

sentezini artırıcı yönde olmaktadır. Testosteron bu etkisini hücrenin

nükleusunda DNA dan RNA sentezini yani transkripsiyon olayını

artırmak suretiyle yapmaktadır.

Testis Hormonları

• Epifiz bezinin birçok üreme olaylarının kontrolüne katkıda

bulunan bir ya da daha çok hormon salgıladığı bu gün için

kanıtlanmıştır.

• Bu bez hücreleri melatonin hormonu salgılar ve melatoninin tek

sentez yeridir.

• Sentez serotonin üzerinden olur ve miktarı gündüz yüksek,

gece düşüktür.

• Işık şiddeti ve süresi bezdeki serotonin miktarını değiştirir.

• Melatonin miktarı ise serotonin ritminin tersi yönündedir. Yani

sentezi gündüz az, gece çoktur.

Epifiz Hormonlar (Pineal Bez)

• Etkisi:

▫ Melanositler içindeki melanin granüllerinin dağılımından çokbirikimini stimüle ederler. Amfibianlardaki MSH etkisinin tersi biretki gösterirler. Derinin açık renkli olmasını sağlar.

▫ Melatonin sentezindeki değişimler, hipotalamus-hipofiz-gonadsistemine gün uzunluğu hakkında bilgi verir. Hassas ve karmaşıkbir biyolojik saat gibidir. Dış ortam ışığını sinirsel bir aktiviteyedönüştürür.

▫ Üreme olayında rolü vardır. Özellikle mevsime bağlı poliöstrükveya monoöstrik hayvanlarda.

▫ Epifiz, memeli organizmasında melatonin sentezleyen ve hipofizin luteinizan hormon salgısını engelleyen yegane yapıdır.

Epifiz Hormonlar (Pineal Bez)

• İNSULİN BENZERİ BÜYÜME FAKTÖRÜ (IGF-1)

▫ Yapısal olarak insuline benzer.

▫ Karaciğerde sentezlenir.

▫ Sentezi ve salınımı büyüme hormonu (GH) tarafından stimüle edilir.

▫ Yavrularda gelişme ve büyüme; yetişkinlerde anabolik etkilidir.

▫ Kedi ve köpeklerde GH sekresyonu ve aktivitesinin indirekt

değerlendirilmesinde kullanılır.

▫ Dwarfizm ve Agromegali teşhisinde kullanılabilir.

Diğer Hormonlar

• ERİTROPOETİN (EPO)

▫ Böbrekler tarafından salgılanır.

▫ Glikoprotein yapıdadır.

▫ Eritropoezisi kontrol eder.

▫ Kemik iliğinde eritositler için bir sitokindir.

▫ Etkisi:

Kemik iliğinde proeritroblastları sayıca artırır.

RNA sentezini uyarır.

Demirin perifer kanda hemoglobine katılmasını uyarır.

Anjiyojenezisi uyarır.

Diğer Hormonlar

• PROSTAGLANDİNLER (PG)

▫ Araşidonik asitten sentezlenirler.

▫ En az 6 adet birincil prostaglandin varlıgı gösterilmiştir. Bunlara

PGE1, PGE2, PGE3, PGF1α, PGF2α ve PGF3α, adları verilmiştir.

▫ Etkisi:

Kuvvetli damar genişleticisidirler.

Düz kasların özellikle uterusun düz kaslarının kontraksiyonunu temin

ederler.

Kalp kasının verimini artırırlar ve bronşların genişlemesini sağlarlar.

Epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile yağ asitlerinin adipoz

dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir.

Termoregülator etkileri vardır.

Diğer Hormonlar

• PREGNANT MARE SERUM GONADOTROPİN (PMSG)

▫ Equine koriyonik gonadotropin (eCG) olarakda bilinir.

▫ Gebe kısraklarda koryondan salgılanır.

▫ Kısraklarda gebeliğin 40-130. günleri arasında sentezlenir.

▫ Bu tarihlerde gebelik teşhisi için kullanılabilir.

Diğer Hormonlar

• Ası. T. 1999. Tablolarla Biyokimya, Cilt 2

• EclinPath. http://www.eclinpath.com/

• Nationwide Specialist Laboratories. http://thehormonelab.com/

• Pineda M, Dooley MP. McDonald's Veterinary Endocrinology & Reproduction 5th Ed. 2002.

Wiley-BlackWell

• Prof. Dr. Erol ALAÇAM. Ders Notları (Teşekkürlerimle).

• Sözbilir Bayşu N, Bayşu N. 2008. Biyokimya. Güneş Tıp Kitapevleri, Ankara

• Voorbij AM et al. A contracted DNA repeat in LHX3 intron 5 is associated with aberrant

splicing and pituitary dwarfism in German shepherd dogs. PLoS One. 2011;6(11):e27940.

Kaynaklar

• Aşağıdaki hormonlardan hangisinin yapısında iyot bulunur?

a. Estradiol

b. İnsulin

c. Tiroksin

d. ACTH

e. Sekretin

Soru 1

Cevap: c

• Aşağıdaki hormonlardan hangisi meme dokusunun gelişmesini

sağlar ve süt salgısını stimüle eder?

a. Testosteron

b. Prolaktin

c. Somatotropin

d. IGF-1

e. İnsulin

Soru 2

Cevap: b

• Kalsiyum metabolizmasında görev alan hormon aşağıdakilerden

hangisidir?

a. Tiroksin

b. Sekretin

c. PTH

d. Glukagon

e. Kortizol

Soru 3

Cevap: c

Sorularınız?

Bir sonraki konu;

Metabolizmaya giriş

Biyokimya & Klinik Biyokimya

ve Laboratuvar dünyası

hakkında daha fazlası için

www.biyokimya.vet

@biyokimya.vet