2.HAFTA

Hipotez belirleme kuramsal olarak Galileo tarafından ortaya atılan ve daha sonra da bilim felsefecileri ve bilim insanları tarafından desteklenip özümsenen “Bilimsel Yöntem” yaklaşımını temel almaktadır.

Hipotezin sözlük anlamı (TDK) “varsayım” olarak açıklanmaktadır.

Bilimsel olarak ise bilim insanlarının, bir doğa olayı hakkında ortaya attığı ve önerdiği açıklamalardır.

Araştırılması planlanan olay ile ilgili belirgin ve açık ifadedir.

Hipotez belirleme araştırma yapılmadan ve araştırma sonuçları raporlanmadan önce yapılmalıdır.

Hipotez, araştırmacıya 1) araştırma amaçlarını; 2) Araştırmada yer alan temel soyut kavramları; 3) Problem cümlesi ve alan yazı (literatür) arasındaki ilişkileri belirlemektedir.

Test edilebilir-doğrulanabilir ya da yanlışlanabilir olmalıdır.

Mantıksal olmalıdır.

Ahlaki veya etik sorular olamaz.

Çok özel veya çok genel olamaz. Kesin bir dil kullanılmalıdır.

Sonuçların tahminidir.

Yanlışlanmış olsa bile araştırma için önemlidir.

Hipotezin muhtemel üç sonucu vardır: 1-doğrudan kanıtlanıp doğrudan geçerli haline gelebilir bir hipotez gözlem ve deneylerle doğrulanırsa teori değil gerçektir. 2-yeni gerçeklerle desteklenerek teori veya kanun haline gelebilir. 3-çürütülüp terkedilir.

Eğer ortaya atılan hipotez bilimsel yöntem testinden geçerse bilimsel hipotez olarak isimlendirilebilir. Daha sonra eğer aynı veya benzer testler bu hipotezi doğrularsa o zaman bilimsel teori ismini almaktadır.

Bir bireyin rütbesi ne kadar yüksek ise merkeziyeti o kadar fazladır.

Okulun bulunduğu yere göre öğretmenlerin, yeni ilköğretim programının kazanımlarıyla ilgili görüşleri arasında anlamlı bir fark vardır.

Araştırma sorusu; Öğretmenler yardıma ihtiyacı olan özel öğrenciler için oluşturulan özel eğitim sınıfları için ne düşünüyor?

Ankara’daki öğretmenler özel eğitim sınıflarına katılan yardıma ihtiyacı olan öğrencilerin daha başarılı olacağını düşünmektedirler.

Tümdengelimsel ve tümevarımsal olmak üzere iki çeşittir.

Tümevarımsal

(Nitel)

•Gözlem

•Desen

•Geçici hipotez

•Teori

Tümdengelimsel

(Nicel)

•Teori

•Hipotez

•Gözlem

•Doğrulama

Nicel araştırmalarda araştırmacı önce amacına uygun araştırma sorularını belirler.

Araştırma soruları kişisel deneyim ve sorunlar, başkaları ile ilgili deneyimler, literatürde daha önce araştırılmış sorular ya da başka kurum ya da kuruluşların yanıtladıkları aradıkları sorular olabilir.

Nicel araştırmalar bilindiği gibi sayısal yani istatistiksel verilerler uğraşır ve araştırma sonucunda genellenebilir sonuçlara ulaşmayı hedefler. Tarama ve deneysel yöntemle gerçekleştirilir.

Nicel araştırmalarda, araştırmanın ilk basamağında “hipotez” belirlenmesi gerekir ve araştırma sonucunda ise bu hipotezin test edilmesi ve doğruluğu açısından değerlendirilmesi beklenir.

Nicel araştırmalarda 3 çeşit hipotez vardır;

1.Araştırma hipotezi

2.Sıfır hipotezi (H0)

3.Alternatif hipotez (H1)

Araştırma hipotezi literatürde bulunan teorilerden yararlanılarak oluşturulmaktadır. Ör; “ÖSYM tarafından yapılan üniversiteye giriş sınavlarında cinsiyet ve sınav başarısı arasında bir ilişki vardır.”

Sıfır hipotezi, değişkenler arasında istatistiksel olarak hiçbir ilişkinin olmadığını ifade etmektedir. Ör; “ÖSYM tarafından yapılan üniversiteye giriş sınavlarında cinsiyet ve sınav başarısı arasında bir ilişki yoktur.”

Alternatif hipotez, araştırma hipotezi yerine oluşturulan alternatif hipotezler topluluğudur. Ör;“ÖSYM tarafından yapılan üniversiteye giriş sınavlarında cinsiyet ve sınav başarısı arasında güçlü bir ilişki vardır.”

İstatistiksel testlerde araştırma hipotezi ve alternatif hipotez aynıdır H1 veya Ha simgesi ile gösterilirler.

Nicel araştırmanın amaçlarından biri de toplanan veriler kullanılarak araştırma hipotezinin desteklenerek sıfır hipotezinin yanlışlanmasını sağlamaktır. Araştırma hipotezinin testi için aşağıdaki basamaklar kullanılmaktadır;

1. Araştırma hipotezi yani değişkenler arasındaki ilişki ifade edilir.

2. ilgili sıfır hipotezi yazılır. 3. sonucu sıfır hipotezini destekleyecek araştırma

basamakları seçilir. 4. veri toplama ve analiz işlemleri yapılır. 5. eğer veriler beklentilere göre yeterince olağan

dışı ise sıfır hipotezi reddedilir ve araştırma hipotezi kabul edilir.

Nitel araştırma teorisinde araştırmacı kavram, hipotez veya teorinin ispatlanması veya test edilmesini amaçlanmaz.

Nicel araştırmadaki araştırma sorusu nitel araştırmalarda “araştırma problemi” olarak ifade edilir.

Nitel araştırma temel olarak tümevarımsaldır ve belirli bir sosyal içerikte kültür/olaylar/süreç/deneyimleri anlamayı hedefler.

Ör; “Üniversiteye giriş sınavı YGSde kız öğrencilerinin sosyal bilimler alanında akademik olarak daha başarılı olmasını sağlayan dışsal faktörler nelerdir?”

Karma araştırmalar, nicel ve nitel araştırma yaklaşımlarının güçlü taraflarını alarak kullanılması sonucunda oluşturulmuştur.

Mesela veri toplama aracı olarak anket kullanılır ve derinlemesine yapılan mülakatlarla desteklenir.

Karma araştırmalarda araştırma sorusu veya hipotezin görülmesi kolay değildir.

Karma araştırma yaklaşımı karma araştırma sorusu ve hipotezi ile başlamalıdır.

Sosyal bilimlerde yapılan araştırmalarda genellikle değişkenleri belirleme aşaması araştırmanın güçlüğü açısından çok önemlidir

Değişkenler araştırmanın geçerlik ve güvenirliğini etkiler.

Değişken türleri

Nitel

Nominal Ordinal

Nicel

Aralıklı Oransal

Bağımlı Bağımsız

Nicel araştırmalar araştırmada bulunan değişkenler arasındaki ilişkilerin miktarını belirlemeye yönelik yapılmaktadır.

Değişken her türlü sayılabilen veya ölçülebilen birimlerde olmak zorundadır.

Ağırlık, boy, zaman, akademik perfromans veya tutum nicel araştırmalarda kullanılan değişkenlere örnek verilebilir.

Aralıklı ve oranlı değişkenler nicel değişkenlerdir. Bu değişkenler bağımlı değişken de olabilir bağımsız değişken de.

Nitel araştırmada değişkenler bulundukları doğal çevrenin içinde incelenmesi gereklidir.

Nitel araştırmalarda kullanılan nitel değişkenler literatürde 5 farklı kategoridedir:

1)Nominal değişkenler (erkek-kız) 2)Sıralı değişkenler (1-çok az, 2-az, 3-orta, 4-iyi, 5-

çok iyi). 3)Nicel yapay değişkenler (20den küçük-1, 20-60

arası-2, 60-100 arası-3 olarak sınıflanırsa) 4)Tercih değişkenleri (verilen 9 maddeyi en önemliden

en önemsize sıralamak) 5)Çoklu yanıt değişkenleri (bir sorunun cevabı birden

fazla değer alıyorsa)

Nitel ve nicel veriler karma araştırma yönteminde beraber kullanıldığı için karma araştırma yapan bir araştırmacı hem nitel hem de nicel değişkenler kullanır.

Karma araştırma yaklaşımında verilerin toplanması nicel araçlar, davranış anketi, kayıtlar, mülakatlar, gözlemler, doküman analizi ve işitsel-görsel materyallerden sağlanmaktadır.

Evren nedir? Örneklem nedir? Evren, genel anlamda, araştırma sonuçlarının genellenmek

istediği elemanlar bütünüdür. Herhangi bir araştırma alanına giren obje ve bireylerin tümüne birlikte evren denilmektedir. Seçimlerle ilgili yapılan araştırmalarda evren ülkedeki tüm seçmenler olarak tanımlanabilir.

Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır.

Kimi zaman araştırmaların, evrenin tamamı üzerinde yapılması mümkün olmaz. Bu nedenle evrenin yerine örneklem üzerinde çalışılması ve evrenin geneline ilişkin genellemelere ulaşılması tercih edilir. Evrenin tamamına ulaşılamayışının nedenleri arasında (1) maliyet güçlüğü, (2) kontrol güçlüğü ve (3) etik zorluklar sayılabilir.

Evren üzerinde çalışılamaması nedeniyle çoğu araştırma için evren yerine örneklem üzerinde çalışmak zorunlu hale gelir. Örneklem, belirli bir evrenden, belirli kurallar çerçevesinde seçilen küçük gruptur. Evrenden örneklem alma işlemine ise “örnekleme” denilmektedir.

Örneklem evreni temsil edebilmelidir. Örneklemin evreni temsil edebilmesi için,

örnekleme işleminin, belirli kurallar ve teknikler çerçevesinde yapılması gerekir.

Bu kuralların en önemlisi de “yansızlık”tır. İyi bir örneklem seçmek için değişik örnekleme

yöntemleri geliştirilmiştir.

Evren

Örneklem1

Örneklem2 Örneklem1

Örnekleme yöntemleri iki ana grupta toplanır. Olasılıksız ve olasılıklı örnekleme yöntemleriç

Olasılıksız Örnekleme Yöntemleri Evrende bulunan elemanların belli bir olasılık ve eşit şansla seçilme olasılığı

olmayabilir ya da buna gerek duyulmayabilir.Bu durumlarda araştırmacılar bu yöntemi kullanabilirler. Bu yöntemde birimler rastgele seçilmez. Yani her birimin araştırmaya girme şansı eşit değildir. Bu yöntemler arasında

Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Olasılıklı örnekleme, birimlerin evrenden her seferinde eşit olasılıkla seçilmesidir.

ayırt edici özelliği elemanların evrenden rastgele seçilmesidir. En çok kullanılan Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri Şunlardır: Basit rastgele örnekleme Tabakalı rastgele örnekleme Küme örnekleme Sistematik örnekleme

Gelişigüzel örnekleme Araştırma konusu için en uygun kişileri seçme işlemidir.

Okulda bulunan hiperaktif çocukların incelenmesi gibi… Kota Örneklemesi Evren yaş cinsiyet, öğrenim düzeyi gibi değişkenlere göre

tabakalanır. Bu tabakalar homojendir. Her tabakayı temsil edecek örneklem sayısı belirlenir.Kota belirlendikten sonra her kotadan istenilen kişiler ile belirlenir.

Amaçlı Örnekleme Evren birbirine benzer tabakalara ayrılır. Bunlar içinde

araştırmacının sorununu en iyi temsil edebilecek tabaka seçilir.

Uygulanması oldukça kolaydır. Evrendeki birimler önce listelenir ve numaralanır. Sonra ‘rastgele sayılar tablosu’ ya da istatistik programları kullanılarak örnekleme girecek elemanlar belirlenir.

Yöntemin Yararlı Yönleri Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı vardır Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler ağırlıksız

olarak yapıldığı için değerlendirme işleminde kolay olur. Yöntemin Sakıncalı Yönleri Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek güçtür. İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı özelliklerine göre

değişiklik gösterebilir. Örnekleme seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede dağınık bir

şekilde yerleşmiş olabilirler.

İncelenen karakter deneklerin herhangi bir özelliğine göre değişiklik gösteriyorsa ( yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik özellikler vb.) basit rastgele örnekleme yöntemiyle örnekleme yapmak daha doğru sonuç verebilir.

Bu yöntemin etkin olabilmesi için tabakalardaki birimlerin kendi içinde homojen olması ve tabakalar arasında gerçek bir farklılık bulunması gerekir.

Örneğin bir ilköğretimdeki çocukların boy uzunlukları ölçülmek istenirse, yaş ile boy arasındaki ilişki dikkate alınmalıdır. Örnekleme girecek çocuklar, yaşları dikkate alınmadan basit rastgele yöntem ile seçilirse elde edilecek sonuçlar gerçeği yansıtmayabilir. Çünkü şans eseri küçük yaştakiler yada büyük yaştakiler seçilen örneklemde daha fazla sayıda bulunabilir. Çocuklar, önce yaşa göre tabakalanıp, her tabakadan basit rastgele örnekleme yöntemiyle belirli sayıda seçilirse sonuç gerçeğe daha yakın olur.

Her tabakaya eşit sayıda birey düşmesi olanaksız olacağından, her tabakadan kaç

bireyin örnekleme alınacağı sorunu çıkar. Tabakalı rastgele örnekleme yöntemine tabakalar arasında gerçek bir farklılık

olduğunda başvurulmalıdır. Bu yöntemin sakıncalı yanları çok azdır. Bunlar; Tabakalardaki birey sayısının bilinmediği durumlarda seçim işlemlerinin

güçleşmesi, Örnekleme seçilecek birimlerin çok büyük bir bölgede dağınık olarak oturması

durumunda araştırmanın uygulama aşamasının güçleşmesidir.

Bu yöntemde örnekleme birimi tek kişi yada aile değil bir grup, demet ya da kümedir. Araştırma yapılacak bireyler geniş bir alana dağılmış durumda iseler, basit rastgele ve tabakalı rastgele örnekleme yöntemiyle yapılan seçimle örnekleme çıkan bireylere ulaşmak pratik olmayabilir. Böyle bir durumda küme örnekleme yöntemi uygulama kolaylığı sağlar. Bu yöntemde örneklem hatası büyük olabilir.

Örneklem hatasını etkileyen en önemli faktör kümelerin homojen ya da heterojen olmasıdır. Küme içinin heterojen olması( değişik özellikteki birimleri içermesi) durumunda örneklem hatası küçülür. Küme içindeki birimlerin homojen olması durumunda ise örneklem hatası büyük olur

Küme örnekleme yönteminde genel kural kümedeki birim sayısının az olması yani kümelerin küçük olmasıdır. Kümelerin küçük olması küme sayısını artıracak, bu da değişik özellikteki kümelerin örnekleme girme şansını arttıracaktır. Örneğin 5000 aile içeren bir bölgeyi 1000’er ailelik 5 kümeye ayırıp buradan 1 kümeyi örnekleme alma yerine, 250’şer ailelik 20 kümeye ayırıp 4 küme seçmek daha uygundur.

Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir örnekleme yöntemidir. Bu yöntemin en çok kullanıldığı durumlar:

Çok sayıda birim içeren kayıt sistemlerinin incelenmesinde. Örneğin, hasta dosyaları, hasta ya da işçi kayıtları, kayıt defterleri, fişler , listeler gibi.

Birim sayısı çok fazla olduğu için listelenmesi güç ya da olanaksız olan durumlarda. Örneğin, büyük bir kentte ev seçimi, sokak seçimi, işyeri seçimi otomobil seçimi gibi.

Seçim işlemlerinde evren büyüklüğü( N ) örneklem büyüklüğüne ( n ) bölünerek kaç birimde bir birimin örnekleme alınacağı saptanır.

Örneğin, 15000 hasta dosyası bulunan bir arşivden 500 dosya örnekleme seçilecekse ( 15000 / 500 = 30 ) her 30 dosyada bir dosya örnekleme alınacaktır. Örnekleme çıkan dosya numaraları rasgele sayılar tablosu kullanılarak seçilir.

Örneklem, araştırmanın yapılacağı evrende yer alan ve evrenin yapısını yansıtan alt gruplardan oluşan katılımcıları bulundurmaktadır ve büyüklüğü araştırma konusu ve amacına uygun olarak belirlenmelidir.

Örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde nicel araştırma yöntemlerinde kullanılan bazı istatistiksel yöntemler, denklem ve tablolar kullanılmaktadır. Örneklemin büyüklüğüne hedeflenen etki büyüklüğüne ulaşacak şekilde tablo yardımıyla karar verilir.

Nicel araştırmalarda örnekleme yöntemi istatistiksel yöntemlerle belirlenmektedir. Nicel araştırmalarda genelleme yapıldığından dolayı örnekleme yöntemleri daha çok sistematik seçilerek evreni temsil seviyesine bakılarak yapılmaktadır. Temsil için gerekli örneklem büyüklüğü nitel araştırmalar göre daha büyüktür (binler, on binler olabilir).

İstatistiksel örnekleme basit, sistematik, tabakalı rasgele veya çoklu basamaklı olabilmektedir.

Nicel araştırma yaklaşımında örneklem büyüklüğü mümkün olduğunca fazla olmalıdır.

Kabul edilen minimum öge sayısı araştırmanın çeşit ve amacına göre değişmektedir.

Karşılaştırmalı araştırmalarda her grup için en az 30 kişi olmalıdır. Deneysel araştırmalarda ise her grup için en az 15 katılımcı olması tavsiye edilir. Nicel araştırmalarda istatistiksel geçerliğe çok önem verilir. Bu sebeple örneklem büyüklüğü istatistiksel yöntemlerle test edilmektedir.

Nitel yöntemlerde örnekleme yöntemlerine çok fazla güvenilmemekle beraber bazı örnekleme yöntemleri nitel araştırma yöntem çeşidine göre farklılık arz etmektedir.

Nicel araştırma yaklaşımında yer alan genelleme nitel araştırma yaklaşımında bulunmadığından dolayı örnekleme yöntemi farklıdır.

Nitel araştırmalarda kullanılan örnekleme yöntemleri uygun, kartopu, kota veya teorik örneklemedir.

Karma araştırmaların diğer bölümlerinde olduğu gibi nicel ve nitel örnekleme yöntemlerini uyumlu ve araştırma amacına uygun bir şekilde yapılmaktadır.

Literatürde yer alan dört çeşit örnekleme yöntemi vardır: basit, sıralı, eşzamanlı ve çoklu seviyeli karma araştırma yöntem örneklemesidir.

Deneysel araştırma yöntemi

Tarama yöntemi

İlişkisel araştırma yöntemi

Nedensel araştırma yöntemi

Meta-analiz

konuları gelecek haftadan itibaren işlenmeye başlanacaktır.

Metin, Mustafa. (2014). Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.