gor Rydzanicz

RYSUNEK

KONSTRUKCJ AD ANI Awydana rzecae

Naukowo-Techniczne Warszawa

Przedmowa 5 Wprowadzenie 71.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. Wasnoci i waciwoci rodkw technicznych 7 Proces projektowo-konstrukcyjny 7 Niektre zagadnienia procesu projektowo-konstrukcyjnego 8 Uszczegowienie konstrukcji a uszczegowienie rysunkw jako zapisu konstrukcji 9 Racje istnienia wytworu i zasady konstrukcji 9 Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny 10 Dobr postaci konstrukcyjnej 11

2.2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.

O metodyce nauczania przedmiotu zapis konstrukcji" 12Zaoenia i charakterystyka oglna 12 Uwagi metodyczne 13 Ukad iatre wykadw 13 Struktura wicze 14 Sporzdzanie zapisu 15

3. 4. 5.

Zapis konstrukcji elementw o postaci zoonej z prostych utworw geometrycznych 16 Zadania konstrukcyjne I 24 Zapis konstrukcji elementw o wikszej zoonoci postaci geometrycznej 31

5.1. Elementy obrotowe 31 5.2. Elementy nieobrotowe 37

6 7,

Rzuty aksomometryczee jako podstawa rysunkw pogldowych 43 Odtwarzanie konstrukcji wytworu 51

7.1. Odtwarzanie konstrukcji elementu 51 7.2. Odtwarzanie konstrukcji zoonego ukadu 57

8.

Analiza zapisu zoonych ukadw. Rysunki wykonawcze i rysunki pogldowe (uproszczone) 66

% Zapas koansirakcja leinmeratw spsnryaaayda 75 W. Zadamia kojastrakcyjme II 84 11. Zapis sdaematyczmy (symboliczny) 92 12. Zadania pomocnicze - 9512.1. Zapis pocze rubowych i pocze spawanych 95 12.2. Zapis oznacze chropowatoci powierzchni 103

13. Elementarne .zagadnienia konstrukcyjne zbir rozwiza, normy konstrukcyjne 104 14. Materiay uzupeniajce 120 15. Wybrane przykady rozwiza 134 Dodatek PodziaM, formaty arkuszy, sposoby skadania arkuszy 141 Literatura 147

Ksika zawiera ukad zada do przedmiotu zapis konstrukcji" Oglnymi celami nauczania tego przedmiotu s: opanowanie zasad i regu zapisu konstrukcji oraz wprowadzenie w elementarne zagadnienia teorii konstrukcji i konstruowania, a take opanowanie i doskonalenie techniki sporzdzania zapisu. Takie ujcie problematyki zapisu, aby stanowio ono jednoczenie wstp do teorii konstrukcji, jest moliwe wwczas, gdy dziaania w przedmiocie zapis konstrukcji" s oparte na pojciu cech konstrukcyjnych. Podstawowe pojcia t e o r i i k o n s t r u k c j i to cechy konstrukcyjne, k o n s t r u o w a n i e -to dobr cech, a z a p i s k o n s t r u k c j i to zapis cech konstrukcyjnych. Wynika z tego potrzeba i moliwo jednoczesnego nauczania konstrukcji i zapisu konstrukcji. Do osignicia zaoonych celw nauczania przedmiotu s potrzebne dwa rodzaje zada: rysunkowe i konstrukcyjne. Zadania rysunkowe s podporzdkowane zadaniom konstrukcyjnym i stanowi przygotowanie do ich rozwizywania. Dziki takiemu uoeniu zada Czytelnik nie tylko poznaje zagadnienia zapisu, lecz take widzi zwizek sposobw zapisu z konstrukcj i konstruowaniem. Dobr, sformuowanie i ukad zada jest oparty na zasadzie stopniowania dziaa, charakterystycznego dla procesu konstruowania, jako procesu przejcia od ogu do szczegu". Realizowanie zaoonych celw nauczania wymaga odpowiedniej m e t o d y k i n a u c z a n i a . Zasadnicz form zaj s wiczenia o charakterze projektowo-konstrukcyjnym. Poszczeglne tematy (zadania), stanowice materia nauczania, obejmuj jedno wiczenie dwugodzinne ub wicej takich wicze {praca na sali) oraz zwizan z nimi samodzieln prac wasn studentw/, tzw. prac domow. Praca na sali i praca domowa tworz zatem pewn jednostk metodyczn. Niezbdne przy rozwizywaniu zada oglne wiadomoci o zasadach i reguach zapisu konstrukcji student uzyskuje w ramach wykadw z tego przedmiotu ub samodzielnej pracy. Struktur wicze przedstawion w rozdziale dotyczcym metodyki nauczania naley traktowa jako jedn z moliwych. Stosunkowo bogaty materia umoliwia realizacj przyjtej struktury wicze lub jej zmian, co moe wynika z rnego ujcia przedmiotu zapis konstrukcji" w siatce studiw i rnej liczby godzin przeznaczonych na ten przedmiot. Metodyk nauczania oraz zasadnicz cz zada opracowa autor, ktry przy doborze materiau odpowiednio do przyjtej koncepcji ukadu treci, korzysta take z rnych rde literatury. Na wyrnienie w tym miejscu zasuguje zaczerpnity z prac Profesora Janusza Dietrycha materia teoretyczny uyty do opracowania wprowadzenia, ktre ma istotne znaczenie w ukadzie treci ksiki. Autor bdzie wdziczny za wszelkie uwagi Czytelnikw, ktre prosimy przesya pod adresem Wydawnictw Naukowo-Technicznych.

*' Funkcjonuj rwnie nazwy: grafika inynierska, rysunek techniczny.

1.1. Wasnoci i waciwoci rodkw technicznychDo opisu rodkw technicznych jako sztucznych ukadw materialnych uywa si modelu przedstawionego na rys. 1.1 i nastpujcych poj: wejcie I, wyjcie O, posta konstrukcyjna fi i dziaanie D. n, D1 RODEK TECHNICZNY 0

Rys. 1.1Model rodka technicznego

Dziaanie rodka technicznego polega na przeksztaceniu wejcia I w wyjcie O. Aby to byo moliwe, musi istnie rodek techniczny o strukturze i stanach uwarunkowanych konstrukcj. Konstrukcja jako utwr jest abstrakcj, rodek techniczny jako wytwr jest konkretem. Konstrukcja Ks jest wyznaczona wwczas, gdy zostan okrelone cechy konstrukcyjne Ck={Cg,Cm,Cd} gdzie: Cg geometryczne cechy konstrukcyjne, C m materiaowe cechy konstrukcyjne, C d dynamiczne cechy konstrukcyjne. Kad z cech mona przedstawi jako posta konstrukcyjn FI; i ukad wymiarw W,, czyli Cj = (Ilj, W ; ) (i = g, m, d). Jako utwr konstrukcja ma znaczenie operacyjne tylko wwczas, gdy zostanie sporzdzony zapis konstrukcji, czyli zapis cech konstrukcyjnych. Konstrukcja jest wasnoci rodka technicznego, dziaanie natomiast waciwoci. Wasno jest cech, ktr mona przypisa przedmiotowi wycznie z relacji do tego przedmiotu, waciwo natomiast jest pojmowana jako cecha identyfikujca moliwoci

danego przedmiotu ze wzgldu na relacj do innego przedmiotu [11], Wejciami i wyjciami mog by energia, masa i informacja. W klasyfikacji rodkw rozrnia si narzdzia i pomieszczenia. Szczeglnym przypadkiem narzdzi jest maszyna, pojmowana jako rodek techniczny, wykonujcy dane dziaanie dziki dostarczonej energii. Jednym z wej maszyny jest wic zawsze energia. W zalenoci od rodzaju wej i wyj mona wyrni klasy maszyn, w ktrych wystpuje: energia, - energia i masa, energia i informacja, energia, masa i informacja. W tabeli 1.1 podano wejcia i wyjcia kilku typowych maszyn. Dane zaczerpnito z prac Dietrycha [5], [6],

W podstawowych dziaaniach technicznych na utworach wyrnia si projektowanie i konstruowanie. Dziaania te polegaj na przetwarzaniu informacji. Na rysunku 1.2 przedstawiono model procesu projektowania i konstruowania [6]. Wejciem do procesu projektowania I p jest informacja o potrzebie, stanowica opis potrzeby, wyjciem O p procesu projektowania s natomiast dane o wejciu I, wyjciu O i dziaaniu D rodka technicznego, z czego wynika zarys postaci konstrukcyjnej II. Na tym etapie dziaa mog wystpi dwa przypadki: na podstawie informacji o I, O, D, II rodka technicznego nastpuje zidentyfikowanie jednej z istniejcych konstrukcji Ks 0 , tre projektu w postaci informacji o I, O, D, n , jako wyjcie z procesu projektowania,

7

Tabela ul.

ia

ir/jacia Mlkui c/g^r/ythRodzaj maszyny Wyjcie

ffitiszys

[5], []Wejcie

poprzedza prcc;;c- konstruowania. Mwimy

wtedy

przedmiot przed obrb- obrabiarka k, energia elektryczna, instrukcja technologiczna cukierki, tamy papieru, maszyna do pakowania energia elektryczna para dolotowa

przedmiot po obrbce, wiry

opakowane cukierki

turbina paro- moment siy, prdko wirnika, para odlotowa wa lub skropimy silnik spalinowy pojazd telewizor moment siy, prdko wirnika, spaliny moment siy, prdko pojazdu, spaliny obraz, dwik zapis informacji B

paliwo, powietrze paliwo, powietrze, kierowca (informacja) fale elektromagnetyczne, energia elektryczna

o procesie projektowo-konstrukcyjnym, istotnym elementem procesu projektowo-konstrukcyjnego jest koncypowanie konstrukcyjne, czyli mylenie koncepcyjne, zmierzajce do opracowania koncepcji postaci konstrukcyjnej. Koncypowanie naley do projektowania i tym rni si od konstruowania, e nie wyznacza szczegowych wasnoci wytworu. Koncepcja postaci konstrukcyjnej wytworu rni si zatem od tego, co zostaje wyznaczone podczas konstruowania stopniem uszczegowienia. Stopie uszczegowienia danej koncepcji ma by taki, aby umoliwi jej ocen wedug przyjtego ukadu kryteriw, a przez to wybr koncepcji, ktra bdzie podstaw szczegowego doboru cech konstrukcyjnych, czyli opracowania konstrukcji.

zapis informacji A, ener- komputer gia elektryczna

zagNie analizujc procesu projektowo-konstrukcyjnego, jako przedmiotu bada metodologii projektowania i konstruowania, przedstawimy tylko niektre zagadnienia omawianego procesu, ze szczeglnym podkreleniem procesu konstruowania. Bd to: dobr cech konstrukcyjnych jako proces od ogu do szczegu", porzdek sekwencyjny oraz sekwencyjno-iteracyjny elementarnych zabiegw procesu. Od ogu do szczegu Konstruowanie polega na doborze cech konstrukcyjnych; konstrukcja jest wyznaczona wwczas, gdy zostan wyznaczone cechy konstrukcyjne (geometryczne, materiaowe i dynamiczne). Proces konstruowania jest zazwyczaj wielostopniowy. Dietrych ujmuje proces konstruowania jako proces przejcia od ogu do szczegu", co polega na stopniowym doborze cech konstrukcyjnych. Mwimy zatem o stopniowym uszczegowieniu konstrukcji. Zagadnienie to zilustrowano na rys. 1.3.

OPIS POTRZEBY lp ( Pr )

iKs0;

Model projektowania i konstruowania (wg J. Dietrycha)

stanowi wejcie I k do procesu konstruowania w formie zaoe konstrukcyjnych i koncepcji. W procesie konstruowania ks zostaj wyznaczone szczegowo cechy konstrukcyjne, a wic konstrukcja Ks. Wyjciem Q k z procesu jest konstrukcja Ks, okrelajca wasnoci wytworu, ktry ma by rodkiem technicznym, uzyskujcym w procesie wytwarzania odpowiednie struktury i stany S'. Daiej bdzie rozwaany drugi z wymienionych przypadkw, tzn. taki, gdy proces projektowania

i, 1.3Ilustracja zagadnienia doboru cech konstrukcyjnych

Na pocztku postpowania zostaj wyznaczone stawowe cechy konstrukcyjne C n , Umoliwia to dalsze wyznaczenie innych cech C,, C 2 , C 3 , a nastpnie cech pozostaych C n , C 1 2 , C 2 b . . . . lak wynika z tego przedstawienia, stopniowy dobr cech konstrukcyjnych umoliwia przejcie od cech oglnych, wyznaczonych na pocztku, do cech szczegowych, ktre na pocztku konstruowania nie byy jeszcze znane. Porzdek sekwencyjny oraz sekwemcyjmo-iteracyjny elementarnych zabiegw procesu W procesie projektowo-konstrukcyjnym, jako procesie racjonalnego postpowania, wystpuj analiza i synteza. Mona uzna, e s to elementarne zabiegi procesu. Mog one wystpowa w porzdku sekwencyjnym (rys. 1.4a) lub sekwencyjno-iteracyjnym (rys. 1.4b). JJ-

znaczenia takich wielkoci konstrukcyjnych'przekadni, jak rednice i szerokoci uzbie k zbatych (rys. 1.5).

1.Podstawowe wielkoci konstrukcyjne przekadni zbatej

{ J } n >J

m c n

Podstawowe ukady elementarnych zabiegw procesu: a porzdek sekwencyjny, b porzdek sekwencyjno-iteracyjny

Wystpujce sprzenia zwrotne i cykle iteracyjne, czsto wielokrotne, wynikaj z tego, e na wyjciu procesu powinno si uzyska optymalne, ze wzgldu na dobrane kryteria, wyniki procesu. Analiz i syntez, jako zabiegi elementarne, mona uj w pewne zespoy zabiegw, otrzymujc sekwencj: rozpoznanieanalizasyntezaocena, co ma pewne praktyczne znaczenie. Jak podkrela Dietrych [6], rozpoznanie oraz ocena zawieraj take elementy analizy i syntezy.

1.4. Uszczegowienie kcmsfrakcp a eszczegoowiemeProces uszczegowienia konstrukcji ma pewne odzwierciedlenie w uszczegowieniu rysunkw jako zapisu konstrukcji. S to jednak, jak podkrelono w pracy [10], dwa rne zagadnienia. Zostanie to wyjanione na przykadzie konstruowania przekadni zbatej. Na wstpie wyznacza si oglne wasnoci przekadni zbatej, co zazwyczaj sprowadza si do wy-

Konstruowanie przekadni obejmuje nastpujce zasadnicze jej elementy : koa zbate, a w tym uzbienia oraz tarcze k, waki, uoyskowania, korpus przekadni, uszczelnienia. Dalszego, stopniowego uszczegowienia konstrukcji mona dokona dwoma sposobami, rnicymi si stopniem uszczegowienia rysunkw: 1. Na podstawie zapisu gwnych cech konstrukcyjnych przekadni (rys. 1.5) nastpuje konstruowanie jej poszczeglnych elementw. Mona zatem przystpi do jednoczesnego konstruowania korpusu przekadni, k zbatych, wakw itd. 2. Na podstawie zapisu gwnych cech konstrukcyjnych sporzdza si rysunek zestawieniowy lub rysunek zoeniowy, stanowicy podstaw sporzdzenia rysunkw poszczeglnych elementw. Te dwa zasadniczo odmienne sposoby rozwizywania problemu konstruowania naley rozpatrywa z punktu widzenia stopnia zoonoci rodkw technicznych, ktrych konstrukcja jest opracowywana, a take organizacji dziaalnoci instytucji projektowo-konstrukcyjnej. W odniesieniu bowiem do zoonych rodkw technicznych wystpuje sprawa podziau zada i wspdziaania zespow projektantw i konstruktorw, realizujcych poszczeglne etapy procesu projektowo-konstrukcyjnego.

1.5. Racje istaieeia wytworu s zasady koaasKonstrukcja jako wynik procesu projektowo-konstrukcyjnego jest utworem, na podstawie ktrego s uzyskiwane wytwory jako ukady materialne. Istotnego znaczenia nabiera zagadnienie oceny konstrukcji, a zatem doboru odpowiedniego ukadu kryteriw, na podstawie ktrych mona dokona oceny konstrukcji.

Ukad kryteriw wynika z racji istnieniu wytworu,

rozumianej jako racjonalne uzasadnienie jego istnienia. Odpowiedni stopie uszczegowienia nieadu kryteriw osiga si dziki zasadom konstrukcji, wynikajcym z analizy wasnoci i waciwoci wytworu jako ukadu materialnego. Pojcia racji istnienia wytworu oraz zasad konstrukcji zostay sformuowane i wprowadzone do teorii konstrukcji przez Dietrycha [6], [11]. Wyrnia si nastpujce r a c j e i s t n i e n i a w y t w o r u : celowoci technicznej, ekonomiczn, moliwoci wytwrczych (racja technologicznoci wytworu). Przyjcie tych racji wynika z koniecznoci odpowiedzi na zasadnicze pytania: Po co jest dany wytwr? Czy zastosowanie wytworu jest opacalne? Czy istnieje moliwo wykonania wytworu o danej konstrukcji? Wytwr, ktry ma by odpowiednim rodkiem technicznym, moe istnie dlatego, e przewiduje si wywoanie dziaania odpowiedniego do potrzeb, uzasadnionego ekonomicznie, a cechy wytworu umoliwiaj wykonanie go za pomoc dostpnych w konkretnych okolicznociach rodkw wytwrczych. Wyrnia si nastpujce z a s a d y k o n s t r u k cji: optymalnego stanu obcienia, optymalnego tworzywa, optymalnej statecznoci, optymalnych stosunkw wielkoci zwizanych. Zasada o p t y m a l n e g o stanu obci e n i a wynika z tego, e kady ukad materialny cechuje pewien stan obcienia, ktry moe by optymalizowany na podstawie kryteriw wynikajcych z racji celowoci technicznej lub racji ekonomicznej. Kryteriami tymi mog by np. ciar, rozmiar, sprawno, gono. Podstawowymi kryteriami podczas w y b o r u o p t y m a l n e g o t w o r z y w a s zazwyczaj masa, objto i koszt, a take inne wasnoci tworzyw konstrukcyjnych, wrd ktrych szczeglne znaczenie maj wasnoci okrelajce trwao maszyn. Zasada optymalnej statecznoci wskazuje na optymalny stan rwnowagi, zachodzcy midzy siami a napreniami w ukadzie materialnym, umoliwiajcy zaoone dziaanie tego ukadu. Stany takie s oceniane na podstawie kryterium pewnoci w odniesieniu do napre i sztywnoci. Zasada optymalnych stosunkw w i e l k o c i z w i z a n y c h wskazuje na optymalizacj zwizkw parametrycznych takich wielkoci, jak: geometryczne cechy konstrukcyjne, wasnoci wytrzymaociowe tworzyw, cechy dynamiczne, wasnoci kinematyczne.

Zasady konstrukcji wskazuj na bezporedni przedmiot zabiegw optymalizacy j i ty ch ze wzgldu na obrane kryteria. Kryteria mog mie charakter cile techniczny, jak te inny, np. estetyczny. Nie omawiajc dokadniej tych zagadnie, gdy jest to przedmiotem teorii konstrukcji, naley jedynie zwrci w tym miejscu uwag na pewne konsekwencje wynikajce z racji istnienia wytworu i zasad konstrukcji, ktre s podyktowane pot^ebami dydaktycznymi przedmiotu zapis konstrukcji". Podczas poznawania zagadnie konstrukcji i konstruowania w pierwszym okresie nauczania dziaania w ramach zaj dydaktycznych odnosz si przede wszystkim do geometrycznych cech konstrukcyjnych. Naley zauway, e przy doborze cech konstrukcyjnych mog wystpowa dwa przypadki, tzn. dobr moe by dokonywany ze wzgldu na: cel cile techniczny, kryteria estetyczne. Ograniczajc rozwaania do geometrycznych cech konstrukcyjnych, naley podkreli znaczenie estetyki maszyn czy rodkw technicznych w ogle. Czynnik estetyki rodkw technicznych wynika zarwno z racji celowoci technicznej, jak i z racji ekonomicznej. Przedmiotem analizy staje si tu posta geometryczna; ukad wymiarw natomiast ma znaczenie ze wzgldu na estetyk przede wszystkim dziki przyjmowaniu pewnych proporcji wymiarw.

1.6. Zapis a proces projektowo-konstrukcyjnyZ rnych rodzajw zapisu na szczeglne zainteresowanie zasuguje zapis graficzny, czyli rysunkowy. Wynika to ze znaczenia jego waciwoci, co dla odbiorcy ma istotne znaczenie ze wzgldu na jak podkrela Dietrych ...przyzwyczajenie do odbioru sygnaw pyncych ze wiata otaczajcego przede wszystkim przy pomocy zmysu wzroku" [6]. W procesie projektowo-konstrukcyjnym zachodzi konieczno dokonywania rnych zapisw tego, co zostaje przez twrcw pomylane. Zapis na tym etapie procesu spenia rol pamici, odciajc umysy twrcw. Zapis graficzny zasuguje na szczegln uwag jako czynnik sprzenia zwrotnego midzy twrc konstrukcji a konstrukcj. Jako rodek unaoczniajcy to, co zostaje pomylane, zapis ten umoliwia bezporedni ocen rezultatw danego etapu dziaa, a nastpnie dokonywanie zmian czy ewentualnych poprawek. Na etapie koncypowania konstrukcyjnego zapis graficzny, w ktrym posta geometryczn przedstawia si w sposb zbliony do zapisu ikonograficznego, spenia rol jak pisze Dietrych czynnika

heurystycznego, to jest czynnika naprowadzajcego na waciwe rozwizanie danego problemu projektowo-konstrukcyjnego. Naley doda, e w ostatnich latach, wraz z rozwojem komputerowego wspomagania procesw projektowo-konstrukcyjnych (systemy CAD ang. Computer Aicled Design), duego znaczenia nabiera komputerowy zapis konstrukcji. Zapis ten, bdcy zbiorem danych informacyjnych o cechach konstrukcyjnych zgromadzonych w pamici komputera, umoliwia szybkie przetwarzanie danych informacyjnych. Form zewntrzn" zapisu komputerowego moe by zapis rysunkowy w jego dotychczasowej postaci [22], co wanie wynika z jego waciwoci przedstawionych wyej.

1.7. Dobr postaci konstrukcyjnejJednym z podstawowych zagadnie w konstruowaniu jest dobr geometrycznej postaci konstrukcyjnej. Dobr ten powinien by wynikiem analizy nastpujcych zagadnie: postaci konstrukcyjnej jako funkcji dziaania i sposobw wytwrczych [6], [11], postaci konstrukcyjnej jako funkcji wielkoci wytworu. Zagadnienie pierwsze naley uzna za podstawowe przy doborze postaci konstrukcyjnej. Posta konstrukcyjna wynika bowiem z dziaania danego ukadu, cho jest zalena rwnie od dobranych sposobw wytwrczych. Identyczne dziaanie, jak zwraca na to uwag Dietrych, moe by zapewnione dziki postaci konstrukcyjnej o jednakowych gwnych elementach tej postaci, lecz przy pewnej rnicy wynikajcej z przyjtych sposobw wytwrczych. Dotyczy to przede wszystkim takich faz wytwrczych, jak odlewanie, spawanie, wytaczanie, w wyniku ktrych otrzymuje si odpowiedni pwytwr warunkujcy w decydujcym stopniu posta wytworu. Wybr rodzaju pwytworu jest zaleny od wielu czynnikw. W sposb najbardziej oglny zagadnienie R y s . 1.6Czynniki wyboru rodzaju pwytworu (wg J. Dietrycha) numery oznaczaj typowe przypadki wyboru

to mona zilustrowa schematycznie jak na rys. 1.6. Uwzgldniono tutaj tylko pwytwory odlewane i spawane, a take moliwo zastosowania elementw gotowych. Odnosi si to do elementw znormalizowanych lub stypizowanych, ktre powinny by masowo wytwarzane i dostpne dla konstruktorw oraz wytwrcw. Posta konstrukcyjna jest take zalena od wielkoci wytworu. Na przykad odlewany, a w wikszym stopniu spawany korpus przekadni zbatej bdzie mia inn posta geometryczn w przypadku przekadni o maych wymiarach, a inn o duych. Naley podkreli, e zaleno postaci konstrukcyjnej od wielkoci wytworu jest istotna w pewnych granicach wartoci wymiarw.

a

2.1. Zaoenia.i charakterystyka oglnaC e l e m nauczania przedmiotu zapis konstrukcji" jest: opanowanie oglnych zasad i regu zapisu konstrukcji, wprowadzenie w elementarne zagadnienia konstrukcyjne, opanowanie i doskonalenie techniki sporzdzania zapisu. Jest to realizowane przez wykad i wiczenia projektowe o strukturze opartej na odpowiednio dobranym ukadzie tematw. Przedmiot zapis konstrukcji", ktrego tre obejmuje gwnie zagadnienia zapisu konstrukcji, stanowi przygotowanie do studiowania teorii konstrukcji i konstruowania (w ujciu dydaktycznym np. przedmiotu podstawy konstrukcji maszyn"). Stwarza tym samym bardzo dobr okazj do zwrcenia uwagi na niektre zagadnienia konstrukcyjne, dotyczce przede wszystkim geometrycznej postaci konstrukcyjnej jako wanego skadnika cechy konstrukcyjnej. Chodzi tu zarwno o pojedyncze elementy, jak i zoone ukady. Zagadnienia dotyczce konstruowania zostay wyranie podkrelone w tematach ujtych w strukturze wicze jako rysunkowych", s one take przedmiotem rozwaa w tematach nazwanych zadaniami konstrukcyjnymi". Podczas formuowania zada konstrukcyjnych przyjmuje si nastpujce z a o e n i a : konstruowanie zostaje ograniczone do dobom cech geometrycznych, dobr tych. cech nie jest podda wany weryfikacji analitycznej w sensie oblicze wytrzymaociowych czy optymalizacyjnych. Zaoenia te jak si wydaje nie warunkuj praktycznego znaczenia opracowywanych konstrukcji. Mona je bowiem przyj, poniewa w zadaniach nie

rozwaa si doboru materiaowych cech konstrukcyjnych. Nie rozpatruje si take stanu obcienia dla opracowywanych konstrukcji. Obserwacje procesu dydaktycznego uwidoczniaj korzyci wynikajce z tak przyjtego postpowania. wiczcy bowiem nie musi wykonywa oblicze, np. wytrzymaociowych, i pozostawia mu si pewn swobod w doborze cech geometrycznych, a przede wszystkim postaci geometrycznej. Wicej czasu moe powici i wiksz uwag zwrci na: tworzenie wielu rnych koncepcji rozwiza, uwzgldnienie przy doborze postaci geometrycznej innych kryteriw ni gwne, np. kryteriw estetycznych. Odpowiednio dobrany ukad zada umoliwia lepsze ni w tradycyjnym nauczaniu rysunku technicznego uwiadomienie przez wiczcego potrzeby korzystania ze zbiorw istniejcych rozwiza niektrych szczegw postaci geometrycznej oraz korzyci wynikajcych z normalizacji w konstrukcji elementw i ukadw. Przy zaoonych celach nauczania przedmiotu zapis konstrukcji" istotny jest dobr treci poszczeglnych tematw, a przede wszystkim odpowiedniej kolejnoci dziaa. W ukadzie tematw powinno si uwzgldnia nastpujce okolicznoci: 1. Zajcia z geometrii wykrelnej, dotyczce podstaw rzutowania prostoktnego i aksonometrycznego, a przy tym ksztatujce umiejtnoci wyobrani przestrzennej, odbywaj si rwnolegle z zajciami z zapisu konstrukcji lub nieznacznie je wyprzedzaj. 2. Wykonywanie zada o charakterze konstrukcyjnym, nawet prostych, elementarnych, wymaga przyswojenia przez studentw pewnej wiedzy z teorii konstrukcji. 3. Ukad tematw powinien by tald, aby stopie zoonoci zada uwzgldnia podstawow kolejno w przyswajaniu przez studentw wiedzy zarwno z zapisu konstrukcji, jak i elementarnych wiadomoci z teorii konstrukcji i konstruowania.

12

2.2,

Uwaga

metodycznie

2o3 UMad a tre wykadwProblematyka zapisu konstrukcji, przedstawiona w niniejszym punkcie, zostaa ujta w siedmiu jednostkach wykadowych. Kolejno tych wykadw wynika z potrzeb dydaktycznych wicze drugiej, oprcz wykadu, formy nauczania tego przedmioty. Dalej podano tematy poszczeglnych wykadw oraz gwne zagadnienia w nich zawarte. 1. Podstawy zapasu konstrukcji. Elementy zapisis graficznego Zagadnienia Model systemu informacyjnego w podstawowych dziaaniach technicznych. Konstrukcja, cechy konstrukcyjne, zapis konstrukcji. Podstawowe zasady zapisu konstrukcji, racje istnienia zapisu. Rodzaje zapisu konstrukcji, zapis w procesie projektowo-konstrukcyjnym. Rzutowanie prostoktne (europejskie, amerykaskie). Reguy dotyczce rzutowania. Linie jako znaki zapisu. Elementy normalizacji zapisu (Polskie Normy). 2. Zapis postaci geometrycznej Zagadnienia Oglne zagadnienia zapisu postaci geometrycznej. Zapis typowych postaci, znaki postaci (znaki wymiarw). Przekroje proste i zoone, przekroje i widoki czciowe. Kady miejscowe, kady przesunite. Powikszenia drobnych szczegw. Rzuty przesunite oraz przesunite i obrcone. Przekroje i widoki rozwinite. Rzuty rozmieszczenia otworw. Linie przenikania w zapisie konstrukcji. Przerwania i urwania. Korzystanie z oczywistoci symetrii. Kreskowanie przekrojw znaki przekroju tworzywa". Reguy sporzdzania rysunkw do mikrofilmowania i reprografii. 3.. Zapis ukadu wymiarw. Reguy wymiarowania Zagadnienia Oglne zagadnienia zapisu ukadu wymiarw. Znaki oraz zapis znakw ukadu wymiarw. Zagadnienie doboru elementw ukadu wymiarw. Elementy rachunku wymiarw tolerowanych.

W zakresie metodyki nauczania przedmiotu mona poda nastpujce z a l e c e n i a : 1. W zapisie geometrycznych cech konstrukcyjnych, poczwszy ju od pierwszego tematu, naley dokonywa zapisu zarwno postaci geometrycznej, jak i ukadu wymiarw. Przyjcie takiego postpowania uzasadnia si nastpujco: a) przy sformuowaniach zada uywa si pewnych elementw sownego zapisu konstrukcji opisujc dany element podaje si jego posta i charakterystyczne wymiary; ju w treci zadania wyznacza si elementy ukadu wymiarw; b) z obserwacji procesu dydaktycznego wynika, e stosunkowo du trudno sprawia studentom dobr i zapis ukadu wymiarw; zagadnieniu temu powicono zatem wicej ni dotychczas uwagi; c) zajmujc si zapisem postaci geometrycznej, naley uwzgldnia zapis ukadu wymiarw, wynika to bowiem z wanej w praktyce reguy, e ukad rzutw jest podporzdkowany zapisowi ukadu wymiarw. 2. Zestaw zada w pocztkowym okresie nauczania jest taki, e dobr ukadu wymiarw moe odbywa si w sposb zdroworozsdkowy. Dopiero pniej, po poznaniu regu wymiarowania, do poprawnego sporzdzenia zapisu konstrukcji naley dobra ukad wymiarw wedug regu wymiarowania. 3. W pierwszych zadaniach, majcych bardzo istotne znaczenie metodyczne, zwraca si uwag na proste utwory geometryczne jako elementy postaci geometrycznej oraz na pewne zabiegi wytwrcze w tworzeniu tej postaci. Takie sformuowanie zada uatwia dobr ukadu wymiarw, gdy wskazuje wielkoci, ktre wyznaczaj waciwy ukad wymiarw. 4. W rozwizywaniu zada do poszczeglnych tematw naley uwzgldnia tre zada wystpujcych przed i po danym temacie. Chodzi tu o wzicie pod uwag kolejnoci przyswajania przez uczcych si materiau. Dlatego w miar potrzeby zamiast opisw cisych, symbolicznych, mona stosowa jako zastpcze opisy sowne i oglne. Dotyczy to na przykad rodzaju pocze, oznacze tworzyw, wartoci wskanikw chropowatoci, odchyek pooenia. W rozwizywaniu zada konstrukcyjnych podkrela si z a s a d m e t o d o l o g i c z n , ktr stanowi problem czci caoci ze wzgldu na cao. Koncentrujc bowiem bezporedni dziaalno na wybranym szczegle konstrukcyjnym, trzeba uwzgldni ogl, czyli cao, ktrej czci jest dany szczeg.

ileguiy vvymiuro'.vuiM,;. zbir reg u-; nakazujcych, zbir regu ograniczajcych. Zagadnienia oczywistoci w zapisie ukadu wymiarw uproszczenia zapisu. 4. Opis struktury zwmfcmejj, cz 1 Zagadnienia Pojcia struktury zewntrznej. Wymiar jako funkcja wymiaru nominalnego i odchyek. Ukad tolerancji i odchyek podstawowe pojcia. Zapis wymiarw tolerowanych. Ukad pasowa, zapis pasowa. Chropowato powierzchni, wskaniki chropowatoci. Znaki oraz reguy zapisu oznacze stanu powierzchni. 5. Zapis koiastmkcji typowych pocze Cz A. Poczenia rubowe. Z a g a d n i e n i a Podstawowe pojcia pocze rubowych: linia rubowa, kierunkowo linii rubowej, gwint prawozwojny (prawy), gwint lewozwojny (lewy), zarys gwintu rodzaje gwintu. Zapis gwintu i pocze rubowych istota uproszcze w zapisie. Wybrane zagadnienia konstrukcyjne pocze rubowych: posta geometryczna ba ruby i nakrtki, posta geometryczna zakocze rub i wkrtw, typowe rodzaje pocze rubowych. Normalizacja elementw pocze rubowych. Cz B. Poczenia spawane. Z a g a d n i e n i a Podstawowe pojcia pocze spawanych. Typowe postacie spoin. Typowe rodzaje pocze spawanych. Zapis pocze spawanych uproszczenia zapisu. . Reguy zapisu oznacze symbolicznych. 6. Opas struktury zewntrznej, cz II Zagadnienia Nierwnoci makrostruktury zewntrznej (wg PN odchyki ksztatu) pojcia i znaki odchyek. Tolerowanie nierwnoci makrostruktury zapis odchyek. Pojcia odchyek pooenia i znaki odchyek. Zapis odchyek pooenia.

Cffl B. Z s. g a d n i s n i u Zapis schematyczny >symboliczny). Grafy jako zapis systemw. Cz C. Z a g a d n i e n i a Automatyzacja zapisu konstrukcji. Urzdzenia grafiki komputerowej. Zminiaturyzowane noniki informacji. Archiwizacja i wspomagani komputerowo wyszukiwanie dokumentacji.

2,4. Struktura wiczeW ramach wicze, jako drugiej formy dydaktycznej zapisu konstrukcji, s realizowane niej tematy. W pierwszym semestrze nauki * > 1. Zapis konstrukcji elementw o postaci zoonej z prostych utworw geometrycznych. Temat ten jest realizowany na przykadach zada zamieszczonych w rozdz. 3. 2. Zapis konstrukcji elementw o wikszej zoonoci postaci geometrycznej. Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. 5.1 (elementy obrotowe) i 5.2 (elementy nieobrotowe). 3. Przedstawienia pogldowe za pomoc rzutw aksonometrycznych. Sporzdzanie rzutu aksonometrycznego elementu na podstawie rzutw prostoktnych. Dobr rodzaju rzutu aksonometrycznego. Relacje midzy rzutowaniem prostoktnym a aksonometrycznym. Informacje o doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego oraz przykady przedstawie elementw o rzutach aksonometrycznych zamieszczono w rozdz. . 4. Odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu). Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. 7.1. 5. Analiza zapisu zoonych ukadw. Sporzdzanie rysunkw wykonawczych wspdziaajcych elementw. Temat ten jest realizowany na przykadach zada o stopniu trudnoci jak zadania 8.1 i 8.2 w rozdz. 8. W drugim semestrze nauki 6. Analiza zapisu ukadw o wikszym stopniu zoonoci. Sporzdzanie 'rysunkw wykonawczych oraz rysunkw pogldowych (uproszczonych). Temat ten jest realizowany na przykadach zada o stopniu trudnoci jak zadania 8.3-8.5 w rozdz. 8.

1. Wybrane zagadnienia zapisCz A. Zagadnienia Zapis konstrukcji wybranych elementw: spryn, pocze wielowypustowych, k zbatych. Zapis konstrukcji zoonych ukadw: zoono rodkw technicznych a zoono rysunkw, identyfikacja elementw na rysunkach zoeniowych. Reguy numeracji rysunkw.

*' Przedmiot zapis konstrukcji" zazwyczaj (zalenie od uczelni) jest na semestrze 2 i 3 lub semestrze 1 i 2.

14

7. Zadania konstrukcyjne I, Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 4. 8. Zapis konstrukcji elementw spawanych. Temat jest realizowany na przykadach zada zamieszczonych w rozdz. 9. 9. Odtworzenie konstrukcji zoonego ukadu. Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. 7.2. 10. Zadania konstrukcyjne II. Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 10. 11. Zapis schematyczny. Sporzdzanie zapisu schematycznego na podstawie rysunkw zoeniowych rnych ukadw.

2.5. Sporzdzam zapisuWarto zwrci uwag na zagadnienia, ktrym przypisuje si istotne znaczenie w nauczaniu zapisu konstrukcji". S to:

rozwijanie wyobrani przestrzennej, rozwijanie pamici wzrokowej w odniesienia do postaci geometrycznej, wartoci wymiarw liniowych i ktowych, a take proporcji wymiarowych, umiejtno rysowania odrcznego, umiejtnoci krelarskie, a wic rysowanie przyrzdami krelarskimi. Podkrelajc istotne znaczenie umiejtnoci rysowania odrcznego, a take konieczno zdobycia pewnych umiejtnoci krelarskich, za zasad organizacji zaj przyjto, e: podczas zaj studenci wykonuj rysunki wycznie odrczne, prace domowe natomiast s wykonywane przyrzdami, co umoliwia zdobycie umiejtnoci krelarskich oraz ich doskonalenie. Znaczenie praktyczne ma rwnie odrczny sposb wykonywania rysunkw, wspomagany w niektrych zabiegach przyrzdami krelarskimi.

Na rysunkach 3.1-3.21 przedstawiono elementy, ktrych posta geometryczn utworzono w wikszoci z utworw geometrycznych obrotowych, jak: walec, stoek, kula. Te elementarne utwory geometryczne stanowi czci przedstawionych na tych rysunkach elementw jako nierozdzielnych caoci. W procesie wytwrczym elementy te zostay obrobione w sposb zilustrowany na poszczeglnych rysunkach. S to przewanie cicia i wycicia paszczyznami rnie ustawionymi wzgldem osi przedmiotw, ale prostopadle do danego rzutu prostoktnego. Przedstawiono to za pomoc ladw paszczyzn, oznaczonych na tych rysunkach liniami kreskowymi. Jedne ze ci czy wyci zostay pokazane na rzutach gwnych, inne natomiast na rzutach z gry. Tak na przykad przedmiot na rys. 3.1, bdcy wielostopniowym wakiem, zosta obrobiony nastpujco: z lewej strony waka wykonano wycicia szerokoci A i dugoci B, z prawej natomiast cito paszczyznami, rwnolegle do osi waka., do wymiaru C i na dugoci okrelonej wymiarem E, a dalej paszczyznami nachylonymi pod ktem cc. W paszczyznach pooonych prostopadle do opisanych wyci le cicia do wymiaru F, na dugoci G z lewej strony waka. lady paszczyzn cinajcych jako prostopadych do danego rzutu prostoktnego zaznaczono na rzucie z gry. W wyniku tych zabiegw wytwrczych otrzymano ostateczn posia geometryczn przedstawionych na rysunkach elementw. Wyznaczenie tej postaci jest jednym z celw zada. Rozwaajc posta geometryczn tych przedmiotw, naley wic wyrni' posia geometryczn. pierwotn (wejciow),NaJey zauway, e rysunki bdce rozwizaniem zada tego rozdziau stanowi tylko cz, ale istotn, zapisu konstrukcji. Uycie tutaj okrelenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, e rysunki te maj by wykonane wg zasad i regui wymaganych w zapisie konstrukcji.

otrzyman w wyniku zabiegw wytwrczych, a wic wynikow. Rozwizanie tych zada obejmuje: narysowanie postaci geometrycznej otrzymanej w wyniku zabiegw wytwrczych, dobr i zapis ukadu wymiarw, dobr koniecznej i wystarczajcej liczby rzutw. W niektrych zadaniach posta pierwotna wymaga uzupenienia poczenia czci danego elementu i narysowania linii przenikania (rys. 3.7-3.11, rys. 3.15 i 3.16 oraz rys. 3.19-3.21). W zadaniach, ktre dotycz rys. 3.17 i 3.18, poczenia poszczeglnych czci i wyznaczenie linii przenikania s dziaaniami gwnymi w zakresie postaci geometrycznych danych elementw. Na rozwaanych w tym rozdziale rysunkach zamieszczono pewne wymiary. Odnosz si one do opisu pooe paszczyzn obrabiajcych" dany element lub stanowi ukady wymiarw czci skadowych danego elementu. W doborze liczby rzutw naley uwzgldnia ich liczb konieczn i wystarczajc do zapisu konstrukcji, zgodnie z zasadami jednoznacznoci, niesprzec/.noci oraz zupenoci. Oprcz wymienionych mog wystpowa rzuty dodatkowe przydatne w pewnych pracach krelarskich. Traktowa je naley jako pomocnicze; zapis konstrukcji nie wymaga tych rzutw. Uwaga dotyczce sporzdzania rysunkw rozwiza zadam 1. Podczas rozwizywania zada w tym rozdziale naley zwrci uwag na form graficzn sporzdzanych rysunkw (linie jako znaki zapisu, rozmieszczenie rzutw na arkuszu, opisy itp.). 2. Ze wzgldw praktycznych zaleca si sporzdzanie rysunkw na arkuszach formatu A4, przedstawiajc elementy w odpowiedniej wielkoci przy zachowaniu proporcji wymiarowych jak na rysunkach w danym zadaniu.

16

kzur pomocniczy

Rys. 3.1

, C,, F \ s r ~ n ' ) LJ -O Q

Rzut pomocniczy

iys. 3.2

K

1

M

i

u.

2 Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji

17

Hzut p o m o c n i c z y

c>n

\r f on u -s-

y

Y

Rys. 3.15

L

21

Rzut pomocniczy

walcowy

Rys. 3.19

Rzut pomocniczy

Rys. 3.20

Rzut pomocniczy

I

Rys. 3 2

Zamieszczone w tym rozdziale zadania naley uzna za przykady elementarnych zada konstrukcyjnych, dotycz one bowiem opracowania bardzo prostych konstrukcji. Proces konstruowania, w wyniku ktrego ma powsta konstrukcja, polega na doborze cech konstrukcyjnych (geometrycznych, materiaowych tworzywo oraz dynamicznych). Dobr cech konstrukcyjnych w zadaniach w tym rozdziale bdzie ograniczony, poniewa: konstruowanie zostaje sprowadzone do doboru cech geometrycznych, dobr tych cech nie bdzie poddany weryfikacji analitycznej w sensie oblicze wytrzymaociowych i optymalizacyjnych. Ograniczenia te nie warunkuj jednak- praktycznego sensu opracowanych w tych zadaniach konstrukcji. Zauway bowiem naley, e nie s przedmiotem doboru materiaowe cechy konstrukcyjne (tworzywo) oraz nie rozpatruje si take stanu obcie rozwaanych konstrukcji. Naley podkreli pewne wydaje si bardzo korzystne cechy takiego procesu, poniewa w doborze cech geometrycznych pozostawia si studentom swobod, dajc moliwo zwrcenia wikszej uwagi na: konieczno rozpatrywania rnych koncepcji rozwiza (koncypowanie konstrukcyjne), posta geometryczn jako wynik uwzgldniania kryteriw estetycznych, czynnik weryfikacji logicznej w procesie konstruowania. Zadania konstrukcyjne s rozwizywane z duym udziaem prowadzcego zajcia. Podczas zaj uczcy si uzyskuj potrzebne informacje co do omawianych w zadaniach elementw.ZADANIE 4 , 1

w paszczynie pionowej wok osi elementu 3 (rys. 4.1). Wychylenie to odbywa si w warunkach dziaania na zcze obcie.

Elementy zaoe konstrukcyjnych zcza przegubowego

Skonstruowa przegubowe zcze elementw 1 i 2, zapewniajce ich wzgldne wychylenie o kt 2(3

W rozwizaniu zadania rozway nastpujce zagadnienia: symetryczny rozdzia obcienia przenoszo-1 nego z elementu 2 na element 1 (zasada optymalnego stanu obcienia), moliwo wykonania elementw zcza prze-j gubowego z prtw o rnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego, ej= moliwe sposoby poczenia kocwek zcz z ukadem, ktrego ono jest elementem, ~ 1 zaoenia dotyczce rozbieralnoci zcza przegubowego: rozbieralne (czsto lub okresowo) nierozbieralne. W doborze postaci geometrycznej gwnych elementw zcza przyj jedn z trzech sytuacji: nie s zaoone jakiekolwiek wymagania doB tyczce postaci geometrycznej elementw 1 i 2, zaoona jest posta geometryczna elementu l l zaoona jest posta geometryczna elementu 2S

I

I

24

Kilka wariantw postaci gwnych elementw zcza przegubowego zamieszczono aa rys. 4.2-4.6. Naley zwrci uwag na konieczno zachowania pewnych proporcji zasadniczych wymiarw tych elementw.Proporcje wymiarowe (przykad): B C E F =0,65 A = 0,45 A = 0,85 A =0,75 A G L, L4 L5 = 0,45 A =2 A = (0,6-0,7) A = (1,41,6) A

W wyborze koncepcji rozwizania naley kierowa si kryteriami dobranymi wsplnie z prowadzcym zajcia.

Rys. 4.2Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant I)

co

Xr e-

XLU

R =(1,5-1,7) A

Rys. 4.3

'

'

Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant II)

25

Rys. 4.4Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant III)

1-3

26

w .

"M.M-

Li

Rys. 4.7Elementy zaoe konstrukcyjnych cznika z regulacj odlegoci

ZADANIE 4 . 2

W ukadzie, ktrego istota dziaania polega na przegubowym poczeniu punktw A i B (rys. 4.7), zapewniajcym zmian ich odlegoci L, ustalono posta konstrukcyjn elementw 1 i 2. Naley dobra posta konstrukcyjn elementu 3, czcego elementy 1 i 2, zapewniajc zmian odlegoci L. Element 1 jest zakoczony czci walcow o rednicy d 2 , a element 2 czci gwintowan o rednicy d 4 . Osie otworw d, i d 3 s wzajemnie prostopade i prostopado ta nie moe ulega zmianie podczas regulacji odlegoci L, dokonywanej przez obrt elementu 3. W rozwizaniu zadania naley: w doborze postaci konstrukcyjnej rozway moliwo wykonania elementu 3 z prtw o rnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego, np. szecioktnej, kwadratowej, okrgej,

dokonujc wyboru koncepcji, sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy podstaw wyboru, nada odpowiedni posta czci o rednicy d 2 elementu 1 tak, aby regulujc odlego L, element 1 nie obraca si wzgldem osi wzdunej danego ukadu.ZADANIE 4 3 * }

Dobra gwne wielkoci ukadu korbowo-wahaczowego oraz skonstruowa drek sucy do przeniesienia ruchu z elementu I (korba), wykonujcego ruch obrotowy, na element U (wahacz), ktry powinien wykonywa ruch wahadowy (rys. 4.8). Kon*' Jedno z moliwych rozwiza tego zadania zamieszczono w rozdz. 15 (rys. 15.2).

Rys. 4.8Elementy zaoe konstrukcyjnych ukadu korbowo-wahaczowego

27

y ix os 1 v n i' ^ rn. iui^ j ^ izo Ze wzgldu na moliwo wystpowania odchyle od prawidowego ustawienia czopw w punktach B i C, zamocowanie drka na tych czopach powinno by przegubowe (przegub kulisty). Podstaw geometryczn dziaania ukadu korbowo-wahaczowego przedstawiono na rys. 4.9. W doborze gwnych wielkoci przyj, e przy zadanych: H, a, 3, r naley obliczy L, R. Naley rozway nastpujce warianty rozwiza: zastosowanie kocwek z przegubami kulistymi, przy czym rozpatrzy moliwo zastosowania

kocwek z a^int^m wewif-frrzTiyrQ (rvs. 4.1.1) lub zewntrznym (rys. 4.12); zastosowanie kocwek o postaci podanej w tab. 4.1 ub 4.2 i oysk przegubowych, wg tab. 4.3. Przy wyborze koncepcji rozwizania sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy jego podstaw. Wykona rysunek zoeniowy ukadu oraz rysunki wykonawcze kocwek i innych elementw drka. ' Dane ilociowe w zaoeniach konstrukcyjnych naley przyj samodzielnie.

AB= R BC= L CD= r

Rys. 4.9Podstawa geometryczna ukadu korbowo-wahaczowego

Proporcje

wymiarw (przykad):

C = 0,55 A L= (1,8-2,2) A f = 0,55 A

przedstawionego na rys. 4.10. Elementy I i II stanowi zakoczenia wakw, ktre wykonuj ruchy wahadowe odpowiednio wok osi x' i y', wzajemnie prostopadych. Konstrukcja drka ma zapewni zmian jego dugoci (w zakresie regulacji), a osadzenie drka na czopach o rednicy d, i d 9 powinno stanowi przeguby kuliste. W doborze cech konstrukcyjnych rozway nastpujce warianty rozwiza: zastosowanie kocwek z przegubami kulistymi, przy czym rozpatrzy moliwo zastosowania kocwek o postaci wg rys. 4.11 lub 4.12, zastosowanie kocwek o postaci podanej w tab. 4.1 lub 4.2 i oysk przegubowych wedug tab. 4.3. Dokonujc wyboru koncepcji rozwizania sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy podstaw wyboru. Tabela 4.1. Kocwki z oyskiem przegubowym i gwintem wewntrznym*' (wymiary w mm) hb5j-bi-

Kocwka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem wewntrznym)

W Y/A

2

f TD

Wf-

" 1

1

Rys. 4.12Kocwka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem zewntrznym)

Dla ukadu korbowo-wahaczowego musz by spenione warunki geometryczne, aby suma dugoci korby i kadego innego ogniwa bya mniejsza od sumy dugoci ogniw pozostaych. Gdy pooenia ukadu s skrajne, wwczas mona napisa nastpujce zalenoci (rys. 4.9): (L - r ) 2 = H 2 + R 2 - 2HR cos a2 2 2

(4.1)

(L + r) = H + R - 2HR cos (a + p) (4.2)ZADANIE 4A

Skonstruowa drek przegubowy zapewniajcy przeniesienie ruchu z elementu I na element II ukadu

Lp. d, b, 1 6 6 2 8 8 3 10 9 4 12 10 5 15 12 6 17 14 7 20 16 8 25 20 9 30 22 10 35 25 11 40 28 12 45 32 13 50 35 14 60 44 15 70 49 16 80 55

h30 36 43 50 61 67 77 94 110 125 142 145 160 175 200 230

s M6 M8 M10 M12 M14 M20xl,5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4

1 d2 11 15 20 23 30 34 40 48 56 60 65 65 68 70 80 85 21 23 27 31 36 41 47 55 65 78 88 98 111 130 149 172

d3

b2

M1'6

10 13 4 12,5 16 6 15 19 7 17,5 22 8 21 26 10 24 29 11 27,5 34 13 33,5 42 17 40 50 19 47 58 21 52 65 23 58 70 27 62 75 30 70 88 38 80 98 42 95 110 47

1, 41,5 48,5 58 67 80,5 89,5 102,5 124 145 167,5 190 198,5 221 246 281,5 324

1, 12 12,7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91

1, SW 5 11 5 14 6,5 17 6,5 19 8 22 10 27 10 32 12 36 15 41 15 50 18 55 20 60 20 65 20 75 20 85 25 100

Wedug katalogu K219 wytwrni INA-ELGES (RFN).

Taibela 4,2, Kocwld % JoysJtii-jn przagafcowytn a-wioterai ze-waitCTayM'" (wyari&ry w msaj

Tabela 4.3, oysku lizgw nrz^ab&wt wg iPM-T/M-716, seria S (vvywUary.w mmi)

d 8 10 12

D 16 19 22 25 26 30 30 35 42 42 47 55 62 68 75 85 90 105 120 130 150

B 8 9 10 12 12 14 14 16 20 20 22 25 28 32 35 40 44 49 55 60 70

C 5 6 7 9 9 10 10 12 16 16 18 20 22 25 28 32 36 40 45 50 55

d, min 10 13 15 18 1? 20 20 24 29 29 33 39 45 50 55 62 66 77 88 98 109

d, 13 16 18 22 22 25 25 29 35 35 40 47 53 60 66 74 80 92 105 115 130

r 0,5

r

i

a max 15 12 10 8 8 10 10 9 7 7 6

Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

d, 6 8 10 12 15 17 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80

b, 6 8 9 10 12 14 16 20 22 25 28 32 35 44 49 55

h 36 42 48 54 63 69 78 94 110 140 150 163 185 210 235 270

s M6 M8 MIO M12 M14 M16 M20xl,5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4

1 16 22 26 23 34 36 43 53 65 82 86 92 104 115 125 140

d2 21 23 27 31 36 41 47 55 65 78 88 98 111 130 149 172

b. 4 6 7 8 10 11 13 17 19 21 23 27 30 38 42 47

1, 47,5 54,5 63 71 82,5 91,5 103,5 124 145 182,5 198 216,5 246 281 316,5 364

h12 12,7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91

14 15 16 17 20 24 25 30 35 40 45 50 55 (50 70 80 90 100

1,0 0,5

1,5

6

T

7 6 2,0 7 6 6 6 5 7

0,8

*' Wedug katalogu K219 wytwrni NA-ELGES (RFN).

1,0

5.1.Na rysunkach 5.1-5.29 ^ zamieszczono rzuty prostoktne, bdce widokami, a stanowice zapis elementw, ktre mona okreli jako obrotowe. Ich posta konstrukcyjna jest odpowiednio uszczegowiona; niewidoczne fragmenty postaci konstrukcyjnej zaznaczono liniami kreskowymi. Niektre rysunki uzupeniono dodatkowym opisem. Ukad dwch rzutw jako widokw w elementach odwzorowanych na rys. 5.1-5.29 mona wprawdzie uzna za wystarczajcy do przedstawienia postaci* Naley zauway, e rysunki bdce rozwizaniem zada w tym rozdziale stanowi tylko cz, ale istotn, zapisu konstrukcji. Uycie tutaj okrelenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, e rysunki te maj by wykonane wg zasad i regu wymaganych w zapisie konstrukcji. **' Cz rysunkw zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnito z pracy [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.

geometrycznej, ale czytelno takiego zapisu nasuwa wiele zastrzee. Naley rozway moliwo zwikszenia czytelnoci zapisu, a tym samym niezawodnoci przekazu informacji w nim zawartej. Niewidoczne fragmenty postaci, przedstawione za pomoc linii kreskowych, pokaza na rysunkach, stosujc odpowiednio przekroje, kady, widoki, przekroje czciowe itd. W elementach wykazujcych symetri przeanalizowa celowo zastosowania ukadu typu pprzekrj-pwidok". W niektrych przypadkach (np. rys. 5.6-5.9) do zada naley dokoczenie rzutu gwnego na podstawie informacji dostarczanej przez rzut boczny. Oprcz zapisu geometrycznej postaci konstrukcyjnej, rysunki stanowice rozwizanie zada w tym rozdziale powinny zawiera zapis ukadu wymiarw. W doborze i zapisie ukadu wymiarw naley kierowa si kryteriami ustalonymi wsplnie z prowadzcym zajcia.

A rowek na wpust b,xh,, B rowek na wpust b 2 x h 2

A rowek na wpust b, x h,, B rowek na wpust b 2 x h 2 , C dwa wycicia wzajemnie prostopade

31

Rys. 5.3A rowek na wpust b, xh,

A

3

Rysunek techniczny jaku apis konsruLep

33

Rys. 5.17

35

36

Podstaw zada w tym podrozdziale jest tre zapisu zamieszczona na rys. 5.30-5.54*', przedstawiajcych elementy, ktre mona opisa jako elementy nieobrotowe. Elementy te s przedstawione na zamieszczonych rysunkach w dwch rzutach bdcych widokami: w rzucie gwnym i w rzucie z gry lub w rzucie bocznym. Dwa rzuty tych elementw nie wystarczaj do zapisu konstrukcji zgodnie z zasadami jednoznacznoci, niesprzecznoci i zupenoci. Niewidoczne fragmenty postaci geometrycznej przedstawiono na tych rysunkach lini kreskow. Rozwizanie zada obejmuje: dobr koniecznej i wystarczajcej liczby rzutw, wyeliminowanie linii kreskowych odwzorowujcych niewidoczne fragmenty postaci przez zastosowanie odpowiednio przekrojw, kadw itd.,*' Cz rysunkw zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnito z pracy [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.

dobr i zapis ukadu wymiarw, w elementach wykazujcych symetri wykorzystanie oczywistoci tej symetrii zarwno w o d niesieniu do zapisu postaci, jak i ukadu wymiarw, rozwaenie, czy dobrany ukad rzutw oraz zapis ukadu wymiarw s optymalne. Wskazwki do rozwizania zada Podczas rozwizywania zada korzystne wydaje si przyjcie nastpujcej kolejnoci dziaa: na podstawie danych dwch rzutw, bdcych widokami, sporzdzi trzeci rzut (najczciej jest to rzut boczny), ktry rwnie bdzie widokiem, rozway konieczno zastosowania przekrojw, kadw itd., uwzgldniajc zapis ukadu wymiarw (ukad rzutw zazwyczaj jest podporzdkowany zapisowi ukadu wymiarw), wykorzysta oczywisto symetrii, stosujc ukady plwidok-plprzekrj" itd., dobra odpowiednio uzasadniony ukad wymiarw, sprawdzi, czy sporzdzony zapis jest optymalny ze wzgldu na przyjte kryteria.

37

I

T35X.r1- ^

"X

z

Rys. 5.30

Rys. 5.31

jtMII I

j+J

i I I i 1I 1 11 1i 1

ri IM

ito'' i

'lii

--HH

...

Rys. 5.32

JyfP

J)\ f n t r r 1rn+r! . i . M i l < 1 i1 r l - S !

1 1 t ! -H i --I- -

j l

i

i

* Rozwizania tego zadania zamieszczono w rozdz. 15 > (r/s. 15.3).

!

i 1 1 !--i ./TM- : I kJJ l

!

Rys. 5.52

\-1 U-Ji

Rys. 5.53

W niniejszym rozdziale zamieszczono przykady rysunkw odwzorowujcych geometryczn posta konstrukcyjn w rzutach aksonometrycznych *': w izometrii (rys. 6.1-6.24), w dimetrii prostoktnej (rys. 6.25-6.32), w dimetrii ukonej (rys. 6.33-6.43). Niektre rysunki uzupeniono istotnymi dla odczytania wasnoci danego elementu wymiarami. Zamieszczone rysunki stanowi mog podstaw do odwzorowania danego elementu za pomoc rzutw prostoktnych. Mona je take wykorzysta jako pomoc w zadaniach polegajcych na sporzdzeniu rzutu aksonometrycznego na podstawie rzutw prostoktnych. W doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego powinno si uwzgldnia nastpujce czynniki: izometria umoliwia pokazanie szczegw postaci geometrycznej z trzech stron (to;y kierunki widzenia), w przypadku elementw paskich oraz tych, ktrych szczegy postaci geometrycznej s usytuowane z jednej strony, mona stosowa dimetri ukon lub prostoktn, jeli elementami postaci geometrycznej s utwory obrotowe, jak walec i stoek, to w doborze*' Cz rysunkw zamieszczonych w tym rozdziale zaczerpnito z prac [13], [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.

rodzaju rzutu aksonometrycznego naley uwzgldnia dogodno odwzorowywania tych utworw obrotowych w danym rzucie aksonometrycznym; jeli utwory te wystpuj z jednej strony odwzorowywanego przedmiotu, to zaleca si dimetri ukon lub prostoktn, jeli natomiast z trzech stron izometri. Rozpatrujc wasnoci i waciwoci rzutw aksonometrycznych, mona stwierdzi, e wystpuj w nich zmiany dugoci odcinkw i wielkoci ktw; mniejsze w izometrii, wiksze w dimetrii. Rzuty aksonometryczne stanowi podstaw sporzdzania rysunkw przede wszystkim pogldowych. Wykorzystywanie rzutu aksonometrycznego w zapisie konstrukcji jest ograniczone. Odwzorowywanie bowiem elementw o wikszej zoonoci postaci konstrukcyjnej wymaga licznych zabiegw krelarskich, a cznie z zapisem ukadu wymiarw i opisem struktury zewntrznej czytelno takiego zapisu moe by mniejsza ni zapisu w rzutach prostoktnych. W odniesieniu do istniejcych przedmiotw (rzeczywistych obiektw lub ich modeli) na uwag zasuguje korzystanie z fotografii i techniki fotograficznej (zapis fotograficzny lub fotograficzno-rysunkowy). Szczeglne zalety takiej formy zapisu rnaj praktyczne znaczenie nie tylko podczas sporzdzania dokumentacji roboczej, lecz take przechowywania dokumentacji (archiwizacja).

YS. 6.1

S.

S2

44

45

4

Rys. 6.21

Rys. 6.27

Rys. 6.28

MME71IA UKONA

Rys. 6,-37

4 Rysunek techniczny jako zapis konamkcp

Tematem zada zamieszczonych w tym rozdziale jest odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu i zoonego ukadu) i sporzdzenie zapisu konstrukcji (rysunkw zoeniowych, rysunkw wykonawczych). Odpowiedni dobr elementw i ukadu elementw umoliwia przyswojenie wiedzy z zakresu konstrukcji i dziaania oraz wytwarzania tych elementw i ukadw. Wytwory o odpowiednim stopniu zoonoci postaci geometrycznej stanowi dobry przykad do pogbienia wiedzy i umiejtnoci o sposobach zapisu geometrycznych cech konstrukcyjnych. Dobr zada umoliwia zatem opanowanie zagadnie dotyczcych konstruowania oraz zapisu konstrukcji. Zagadnienia dotyczce konstruowali i a Zwizek midzy postaci geometryczn a dziaaniem oraz midzy postaci geometryczn a sposobem wytwarzania. Znaczenie powierzchni wyznaczajcych struktur zewntrzn: powierzchnie wspdziaajce, powierzchnie swobodne. Poznanie pewnych rozwiza zagadnie konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykadw. - Wspzaleno geometrycznych cech konstrukcyjnych elementw wspdziaajcych. Normalizacja w konstrukcji elementw i ukadw. Zagadnienia zapisu konstrukcji Pogbienie wiedzy i umiejtnoci co do sposobw zapisu postaci geometrycznej (dobr optymalnego ukadu rzutw). Dobr optymalnego ukadu wymiarw oparty na analizie wspdziaania i wymaga "wynikajcych z montau. Doskonalenie umiejtnoci z zakresu tolerowania wymiarw i opisu stanu powierzchni.

Zadania w tym rozdziale podzielono tematycznie na dwie grupy: odtworzenie konstrukcji elementu i odtworzenie konstrukcji zoonego ukadu. Ma to znaczenie tylko ze wzgldu na organizacj zaj i rne umieszczenie obu tych tematw w strukturze wicze z zapisu konstrukcji.

7.1. Odtwarzanie konstrukcji elementuNa podstawie danego pojedynczego elementu (wytworu) ** oraz informacji o jego znaczeniu w ukadzie, zawartych na rysunku zoeniowym, naley odtworzy konstrukcj elementu, sporzdzajc zapis konstrukcji w formie rysunku wykonawczego. W miar potrzeby przy odtwarzaniu konstrukcji naley korzysta z odpowiednich norm konstrukcyjnych, obejmujcych normalizacj niektrych szczegw postaci geometrycznej. Przykadami do realizacji tematu mog by elementy, ktrych fotografie przedstawiono na rys. 7.1-7.4. S to elementy skadowe ukadw, ktrych rysunki zoeniowe zamieszczono na rys. 7.5-7.8. Na rysunku 7.1 przedstawiono pokryw pompy zbatej (element 9 na rys. 7.5), na rys. 7.2 korpus tarczy wychylnej (element 6 na rys. 7.6), a na rys. 7.3 korpus ukadu sterowania pompy wielotoczkowej osiowej (element 17 na rys. 1.6). Korpus filtra oleju podano na rys. 7.4 (element 1 na rysunku zoeniowym filtra rys. 7.8).

W zajciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych elementw jako wytworw mona zastosowa fotografie tych elementw.

:i!>

51

5. 7.2Pokrywa pompy zbatej Korpus tarczy wychylnej

_

RYS.

7.6

Pompa wielotoczkowa osiowa: 1 waek,wirnika, 2 pokrywa tylna, 3 wirnik, 4 toczek, 5 korpus pompy, 6 korpus tarczy wychylnej, 7 zesp separatora, 8 stopka lizgowa 9 tarcza lizgowa, 10 tarcza oyskowa, 11 sprzgo, 12 pokrywa oyskowa, 13 waek napdu, 14 czop, 15 zestaw igiekowy, 16 tuleja oyskowa, 17 korpus uklcnh sterowania, 18 pokrywa wskanika, 19 dwignia, 20 podkadka odginana, 21 nakrtka szecioktna (wg PZL-Hydral Wrocaw)

B - B - wg rys.7.6

Rys.

U

Pompa wieiotoczkowa osiowa przekrj 8-8 wg rys. 7.5: 22 wpust pryzmatyczny, 23 pokrywa grna, 24 tuleja gwintowana, 25 kocwka oporowa grna, 26 tuleja toka, 27 kocwka oporowa dolna, 23 toczek, 29 spryna, 30 pokrywa prowadzca

Filtr oleju: 1 korpus, 2 tulejka, 3 trzpie, 4 osona, 5 siatkowy segment filtrujcy, 6 segment magnetyczny, 7 osadnik

Rys. 7,8

56

12,

0#w;aizaiik

kiMstakep

Tafoeta 7.1. Zestawienie danych m o r w A i BLp. Dane oglne Dane szczegowe Zawr zwrotno- Zasuwa klinowa kielichowa (B) -zaporowy konierzowy (A) 1 Czynnik przepywajcy woda, para, olej, powietrze t 105 110 100 110 100 105; 110 115 105 110! 120 110 115 120! 125 120 125 120 1251 130 140 125 1301 140

b 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 12 10 12 10 10 10 12 . 10 12 10 10 10 12 12 12 15. 12 12 12 15 12 12 12 12 12 15 12 12 15

25

40

42

68

26

70

28

17

45

72

18

75

30

48

19

78

20

32

50

80

21

85

35

52

22

90

23 24

36

55

95

38

100

53 60

105

Piercienie, ktrych rednice D ujto w ramki, s uprzywilejowane. Norma obejmuje piercienie uszczelniajce o zakresie d = 6 - 1000 mm.

i:

Tabela 13.3, Piercienie uszczelniajce 3 igsHMme w ofasimrie metalowej) wg PN-72/M~

(wymiary w mm)

Przykad oznaczenia piercienia o wymiarach: d = 30 mm, D = 52 mm, b=10 mm; piercie uszczelniajcy B 30x52x10 PN-72/M-86965

b d 15 D 30 35 40 30 32 35 40 35 40 47 35 40 40 35 40 47 40 40 42 40 47 52 40 42 47 50 52 42 47 50 b 10 d 28 D 47 50 52 47 50 52 55 62 47 50 52 55 52 62 52 55 62 70 55 60 62 72 62 65 72 60 62 65 72 80 65 70 10 72 b 10 d 48 D 62 65 72 65 68 72 80 72 75 75 80 85 90 80 90 80 85 90 95 85 90 90 95 90 95 90 100 100 110 b 10 d 75 D 95 100 105 110 100 110 100 105 110 115 105 110 115 120 125 110 115 120 125 120 120 125 120 125 130 140 b 12

16

10 30

50 10 52 10 55 10 58 10 ' 10 60

10

78

12

10

80

12

17 18 19 20 21 22

10 32 10 10 10 10 10 40 10 42 10 35

10 85 10

15

38

10

90

15

62 65

10 10 12 12 12

92 95

15 15

24

10

68

100

15

25

45 10 47

26

10

*' Norma obejmuje piercienie uszczelniajce o zakresie d= 10-280 mm.

111

CZOPY KOCOWE WAWTabela 13.4. Czopy kocowe wawwg PN-98/M-85 * >

POA CZE NI A WPUSTOWETabela 13.6. 'Gwne wymiary pocze wpustowych wg PM-70/M-850O5'

X9

rednica d (mm) Wymiar nominalny 16 20 25 30 32 18 22 28 35 38 40 48 42 50 56 60 70 80 100 130 160 90 85 110 140 170 '200 63 71 90 120 65 75 95 125 150 180 220 m6 45 55 k.6 19 24 J6 Tolerancja

Dugo 1 (mm) Czopy dugie 40 50 60 80 Czopy krtkie 28 36 42 58 Zakresy rednic d (mm) do ponad 6 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 500 Wymiary wpustu bxh (mm) 2x2 3x3 4x4 5x5 6x6 8x7 10x8 12x8 14x9 16x10 18x11 20x12 22x14 25x14 28x16 32x18 36x20 40x22 45x25 50x28 56x32 63x32 70x36 80x40 90x45 i00x50 Gboko rowkw (mm) w wale ti w piacie t 2 1,2 1,8 2,5 3 3,5 4 5 5 5,5 6 7 7,5 9 9 10 11 12 13 15 17 20 20 22 25 28 31 1 1,4 1,8 2,3 2,8 3,3 3,3 3,3 3,8 4,3 4,4 4,9 5,4 5,4 6,4 7,4 8,4 9,4 10,4 11,4 12,4 12,4 14,4 15,4 17,4 19,5

110

82

140 170 210 250 300 350 .

105 130 165 200 240 280

Norma obejmuje czopy walcowe i stokowe o rednicach od 6 do 630 mm.

Tabeia 13.5. Promienie zaokrgle w czopach waw reduktorw i motoreduktorw wg PN-87/M-88561 (wymiary w mm)

Normalne dugoci wpuslw wynoszy: 6, 8, [0, 12. 14, 16, 18, 20. 22, 25, 28, 32, 36. 4(1, 45. 50, 56. 63. 70, 80, 90, 100, 110. 125, 140, 160, 180, 200, 220, 250, 280, 320. 360, 400, 450, 500.

d do 18 od 20 do 28 od 30 do 75 od 80 do 125 od 130 do 280

R nie wicej ni 1,0 1,6 2,5 3,0 4,0

Tabela 13.7. Pasowania w poczeniach wpustowych wg PN-70/M-85005Pasowanie wpustu w rowku watka w rowku piasty Rodzaj poczenia walek-piasta ruchowe H9/h9 D10/h9 zwyke N9/h9 Js9/h9 spoczynkowe P9/h9 P9/h9

112

KRKI ZABEZPIECZAJCETabela 13.8. Wymiary piercieni sadczydh sprynaijcydh zewntrznych (rodzaj wg PN-81/M-85111 * > X3

"O

Przykad oznaczenia piercienia rodzaju Z odmiany normalnej przeznaczonego na czop o rednicy d = 40 mm: piercie osadczy sprynujcy Z 40 PN-81/M-85111

9lM1)Czop Piercie osadczy a max. 10 (U) 12 (13) 14 15 16 17 18 (19) 20 (21) 22 24 25 26 28 (29) 30 32 (34) 35 36 38 40 42 45 48 50 (52) 55 56 (58) 60 (62) 63 9,3 10,2 11,0 11,9 12,9 13,8 14,7 15,7 16,5 17,5 18,5 19,5 20,5 22,2 23,2 24,2 25,9 26,9 27,9 29,6 31,5 32,2 33,2 35,2 36,5 38,5 41,5 44,5 45,8 47,8 50,8 51,8 53,8 55,8 57,8 58,8 1,75 1,5

h

f(Hl3)Rowek

b

okoo

d2 min.

h min.

3,3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3,9 4.0 4.1 4.2 4,4 4.5 4.7 4.8 5,0 5,2 5,4 5.6

1,5

9,6 10,5 11.5 12,4 13.4 14,3 15.2 16,2 17,0 hll

0,600,75

1,0

2,0 2,1 2,22.3 2.4 2.5

1,7

1,10

0,9

1,1

1,2

2.62.7

18,019,0

1,2

20,0

1,30 hl2 1.7

2.83,0 3.1 3.2 3.4 3.5 3.6 3.8 3.9 4,0 4,2 4.4 4.5 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8

2,0

21,022,9 23,9 24,9 26.6 27,6 28,6 30.3 32,3 33,0 34,0 36,0 37.5 39,5 42,5 45,5 47 49 52 53 55 57 59 60

2,1 1,602,6 3,0

2,5

6,06,5 6,7 6,9 6,9 7,0

1,85

3.8

2,5

2,0

7.2 7.3 7.3 7.4 7.5 7.6

2,15

6,06,2

4,5

8 R s n k techniczny jako zapis koosra^cp yu e

113

Taibeia 13.3 (cd.)Czop d dO O

Piercie osadczy a max 7.8 8,0 8,1 2,5 8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9 10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0 okoo mmu u

Rowek

Amin.

d,

f

min.

h

Sia osiowa kN

65 (68) 70 72 75 (78) ' 80 (82) 85 (88) 90 (95) 100 105 110 (115) 120 125 130 (135) 140

60,8 63,5 65,5 67,5 70,5 '73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0 103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0

6.3 6.5 6.6 6,8 7,0 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8 10,2 10,4 10,7 11,0 11,2 3,0

62 65 67 69 _7275 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5 101 106 111 116 121 126 131 136 2,65

73,50 76,83 78,89 81,34 84,28 88,20 104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66

hl2 3,15 5,3

3,0

3,5

4,0

hl3

4,15

6,0

4,0

Tworzywo: stal sprynowa, zalecana stai 65 G. Uwagi: 1. Norma obejmuje piercienie o zakresie d=3-300 mm. 2. Wymiary bez nawiasw sa uprzywilejowane. 3. Wartoci siy osiowej s wane przy zaoeniach podanych w normie.

Tabela 13.9. Wymiary piercieni osadczych sprynujcych wewntrznych (rodzaj W) odmiany normalnej wg PN-81/M-85111 * > JO l

i U W / Z1

/

\ \

i

i/ //

o

o i

Przykad oznaczenia piercienia rodzaju W odmiany normalnej przeznaczonego do otworu o rednicy D = 70 mm: piercie osadczy sprynujcy W 70 PN-81/M-85111

Cr *

glhU)- m'tj

\

f(H13)Rowek b okoo min.

Otwr D D

Piercie osadczy a max. 4,1

d2

D,20,0 21,0

h min.

(19) 20 (21) 22 24 25 26

20,5 21,5 22,5 23,5 25,9 26,9 27,9

1,0

4,2 4.4 4.5 4,7

2,2 2.3 2.4 2.5

2.62.72.8

2,0

22,0 23,0 25,2 26,2 27,2

1,1

1,5

1,8

114

Tabeia 13.9 (3.) Otwr D D Piercie osadczy a max. b okoo d2 min. D, Rowek h min.

28 30 31 32 34 35 36 37 38 40 42 45 47 48 50 (52) 55 56 (58) 60 62 63 65 (68) 70 (72) 75 (78) 80 (82) 85 88 90 (92) (95) (98) 100 (102) 105 (108) 110 (112) (115) 120 (125) 130 (135) 140 (145) 150 (155) 160 (165)

30,1 32,1 33,4 34,4 36,5 37,8 38,8 39,8 40,8 43,5 45,5 48,5 50,5 51,5 54,2 56,2 59,2 60,2 62,2 64,2 66,2 67,2 69,2 72,5 74,5 76,5 79,5 82,5 85,5 87,5 90,5 93,5 95,5 97,5 100,5 103,5 105,5 108 112 115 117 119 122 127 132 137 142 147 152 158 164 169 174,5

1,2

4,8 5,2 5,4

1,5 5,5 5.8 5.9 1,75

6,26.4 6.5 6,7

2,0

6,86,9 7,3 7,3 7,6 7,8 2,5

2,9 3.0 3,2 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3,9 4.1 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8

2,5

29,4 31.4 32,7 33,7 35,7 37,0 38,0 39,0 40,0 42.5 44,5 47,5 49,5 50,5 53,0 55,0 58,0 59,0 63,0 65,0

1,3

2,1

2,6

1,6

3,0

1,85

3,8

H12

2,15

61,0 66,071,0 73,0 75,0 78,0 83,5 85,5 88,5 91,5 93,5 95,5 98,5 101,5 103,5 106 109112

6,1 6,26,66,4

68,04,5 2,65

6,8

3,0

81,0

8,5

8,63,0 8,7

7,0 7.0 7.2 7,4 7.6 7.8 8.3 8.4 8.5 8.7 8.9 9.0 9.1 9,3 9,7

8.13,5

3,15

5,3

9,0 9,2 9,5 10,4 4,0 10,5

114116

H13

4,15

11,011,2 11,4

10,210.5 10.7 10,9 11,4 4,0

10,0

11,211.6

119 124 129 134 139 144 149 155 160'

6,0

12,013,0

11.8

165 170

7,5

115

d od powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej 35 do 40 40 do 45 45 do 50 50 60 70 80 90 100 110 120 do do do do do do do do 60 70 80 90 100 110 120 130

D 50 55 60 70 . 80 90 110 120 125 140 150

g 6 8 10

d, 9

e 20 25 30 36 40 45 50 55 60 65

c max. 4

Wymiary rub*' M8x20

14

Ml 2x30 5 Ml 6x3 5

12

18

*' Sposb zabezpieczenia rub przed odkrceniem podano przykadowo.

Tabela 13.11. Wytyczne doboru pocze rubowych pokryw oyskowychrednica gniazda D (mm) 47-62 72-80 85-100 110-140 150-170 D, = D + 2,5d D 2 = D,+ 2,25d Otwory pod ruby d M8 M10 M12 M16 6 Liczba 4

116

SPRZGA PODATNE

Tabela 13.12. Wyraiiury tarcz sprzga podatnego (^aalary w mm) Od miana POdmiano

1

t

JD

wzzzzzm+10S2 S1 J*45

W,

U,

D

d,, d. min.

p*> max.

czopy czopy min. max. krtkie dugie 14 18 19 24 28 35 38 0 38 45 50 55 56 0 56 70 75 80 75 90 95 110 95 110 120 125 140 -

d3

d4

IA

s.

S

2

D

P

Liczba otworw 4

d5

d(,

e

d 7 15

t

100

12 16 18 20 25 30 30 35 40 40 45 5055

32 40 40 50 60 80 80 110 80 110 110 110 110 140 110 140 140 170 140 170 170 210 170 210 210 210 250 10 13 8 5

35

92

28

16

63

14 26 10

1,5

120

36 42 58 58 82 58 82 80 82 82 105 82 105 105 130 105 130 130 165 130 165 165 165 200

60 7 65 75 85 95 105 115 130 150 1.70 190 210 235

112

32

16

86

14 5 5 2

140 160 180 200 220 250 280 320 360 400 450 500

132 152 170 188 208 236 266 304 340 380 430 480

40

18 20 22 24 30 32 34 38 46 52 57 62 23 26 31 36 41 46 54 63 72 76

100 110 130 140 160 180 200 230 260

6

16 18 20 22 25

30 32 35 40 45

12

50 55 60 63 70 75 90 100 110 125

15

6 6 2,5

18 8 28 32 35 40 10 280 320 360 45 50 55 80 90 100 32 35 12 12 4 50 8 8 55 21 63 71 25 9 9 3

60 60 70 80 80 100 90 100 100 100 130

Wymiar F wedug rys. 13.12.

RUBY ODPOWIETRZAJCE, KORKI SPUSTOWE ! USZCZELKITabela 13,13. Sraby odpowietrzajce (wymiary w snia)d Ml 0x1,25 M12xl,25 M16xl,5 M20xl,5 M22xl,5 M27x2 M30x2 M33x2 1 8 10 12 15 15 18 18 20 L 16 19 22 28 29 34 36 38 a 2 2 2 2 2 3 3 3 D, 18 20 26 30 32 38 42 45 S 14 17 22 22 22. 27 32 32 D 16,2 19,6 25,4 25,4 25,4 31,2 36,9 36,9 d, 3 4 5 6 7 7 8 8

Tabela 13.14. Korki spustowe i uszczelki (wymiary w mm) ex 45

C C4 M "O Q

d iVI 10x1,25 M12xl,25 M16xl,5 M20xl,5 M22xl,5 M27x2 M30x2 M33x2

1 8 10 12 15 15 18 18 20

L 16 19 22 25 25 28 32 34

a 2 2 2 2 2 3 3 3

D, 18 20 26 30 32 38 42 45

S 14 17 22 22 22 27 32 32

D 16,2 19,6 25,4 25,4 25,4 31,2 36,9 36,9

d2 10 12 16 20 22 27 30 33

Da 18 20 26 30 32 38 42 45

g

2

2,5

Rozdzia 14 stanowi uzupenienie rozdziaw poprzednich, a wynika z potrzeb zada ujtych w strukturze wicze. Zamieszczony tutaj materia jest zwizany z doborem oysk tocznych, elementw pocze rubowych, spoin oraz danych do opisu struktury zewntrznej. Przykady oysk tocznych (rys. 14.1-14.7) i elementw pocze rubowych (tab. 14.1) umoliwiaj zwrcenie uwagi na zagadnienie proporcji wymiarowych, co moe wynika z kryteriw o charakterze technicznym lub innych, np. estetycznych. Podane proporcje wymiarowe rub, wkrtw, nakrtek i innych elementw pocze rubowych mog by pomocne w konstruowaniu i zastpi konieczno bezporedniego posugiwania si normami w niektrych zabiegach, np. krelarskich. Postacie i zastosowanie typowych spoin (tab. 14.2) dotycz spawania metod elektryczn, a przydat-

ne s w doborze i zapisie konstrukcji spoin w ramach zada konstrukcyjnych. Z opisem struktury zewntrznej s zwizane ukady pasowa (dobr pasowa i wynikajce std tolerowanie wymiarw liniowych) oraz dane do doboru chropowatoci powierzchni. Powszechnie stosowane pasowania podano w tabelach 14.3-14.6, natomiast orientacyjne wartoci chropowatoci powierzchni dla typowych zastosowa elementw w tab. 14.7. W tabeli 14.8 zamieszczono dane o zakresach chropowatoci powierzchni charakterystycznych dla rnych rodzajw obrbki w procesie wytwarzania elementw. Uzupenieniem tab. 14.7 jest rys. 14.7, na ktrym opisano znaczenie powierzchni identyfikujcych struktur elementu.

* PROPORCJE WYMIAROWE OYSK TOCZNYCH" )

Wymiany gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, r. Wymiary uzupeniajce (do krele):

Dr =

D+d

d k = 0,3 (D - d), s = 0,15(0 - d) :

Rys, 14.1oysko kulkowe zwyke

*' Przy opracowaniu tego zagadnienia korzystano z danych zawartych w pracy [4].

120

Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, d b , r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d,, = 0,25 (D-d), l w = d w , w niektrych l w = 1,5 d w , s = (0,15-0,16)(S-d).

Rys. 14.2oysko walcowe

Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d k = 0,25 (D-d), s = 0,15(D-d), Rr=RK-0,5dk.

Rys. 14.3oysko kulkowe wahliwe

Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d b = 0,25 (D-d), I = 0,8 dB, D+d 4 R = R r + 0,5d h .

oysko barykowe

121

Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B w , B z , T. Wymiary uzupeniajce (do okrele): -y = 12-16 (oyska normalne), ". y = 28-30 (oyska o duym kcie dziaania), d r = 0,25 (D-d), D+d Dir = I = d 4r + (2-3) mm, I = (1,6-1,8)d r (oyska szerokie)

Rys. 14.5oysko stokowe

Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, d,, D, -H, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): D D+d

d k = 0,5 H, h = 0,3 H.

Rys. 14.6oysko kulkowe wzdune jednokierunkowe

122

PROPORCJE WYMIAROWE ELEMENTW POCZE RUBOWYCH"0Tabela 14.1

*' Przy opracowaniu tego punktu korzystano z danych zawartych w pracy [4],

123

Tabela 14.1 (cd.)Nazwa elementu Proporcje wymiarowe (d-rednica gwintu")

Wkrt z bem stokowym

D= l,8d k = 0,5d n = 0,25 d t=0,25d

Nakrtka szecioktna

D = (l,8-2)d D, = 0,95 S Nakrtki zwyke w = 0,8 d Nakrtki niskie w = (0,4-0,6) d Nakrtki wysokie w=l,2d Nakrtki dugie w = 2d Rodzaj A hJIUj on

Nakrtka koronowa Rodzaj B

D = (l,8-2)d D, = 0,9S w = (1 1,2) d m = 0,8d D 2 = 1,4 d Nakrtki niskie w = 0,8 d

c x 45" D = 2,ld d D = 1,05 d

Podkadka okrga

o TJ

s = 0,2d

Podkadka sprysta

D=(l,5- l,6)d d 0 = 1,05 d g = 0,2d

124

POSTACIE 11AEMMM ZASTOSOWA TYPOWYCH SPOI?i*} (wg PN-75/M-69014)Tafcela 14.2Lp. Nazwa spoiny Przekrj zcza przed i po spawaniu*1 Wymiary i zakres zastosowania

Spoina I jednostronna

s = 1-3 mm b = 0-2 mm

Spoina I dwustronna

s = 2-5 mm b = 1-3 mm

Spoina Y

s = 3-20 mm a=50-60 b = 0-3 mm c = 1-2 mm

Spoina - Y

s = 3-20 mm P = 45-60 b = 0-3 mm c = 0-3 mm

Spoina V z podkadk

s>6 mm P = 8-12 b = 4-8 mm S, >3

Spoina V

s = 3-20 mm a = 50-60 b = 0-3 mm

Przedstawianie spoin na rysunkach wedug PN-EN 22553:1997.

125

Tabela 14.2 (cd.)Nazwa spoiny Przekrj zcza przed i po spawaniu*' Wymiary i zakre zastosowania

Spoina J

s> 15 mm p=15-20 b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm

' jTS,cr

Spoina 2J

s>30 mm P= 15-20 b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm

Spoina K

s= 12-40 mm P = 45-60 b = 0-3 mm c = 0-3 mm

s= 12-40 mma, = 50-60 mm

10

Spoina X

a, = 50-90 mm b = 0-3 mm c = 0-3 mm s s h=- 3 2

IM

Tafoeia 14.2 (cd.)Lp. Nazwa spoiny Przekrj zcza przed i po spawaniu* Wymiary i zakres zastosowania

11

Spoina U

s= 15-40 mm P = 8-12 : b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 45 mm

12

Spoina U zwona

s>40 mm P = 8-12 b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm s h=4

13

Spoina 2U

s = 30-80 mm P = 8-12 b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 4-5 mm s s h = - mm 3 2

14

Spoina 2U zwona

s>80 mm P = 8-12 b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm s h=-

r n 15 Spoina L s>2 mm a=60-120

127

Tafeeia 14.2 (-cd.)Lp. Nazwa spoiny Przekrj z tacza przed i po spawaniu3'1 Wy miary i zaicies zastosowania

16

Spoina L

s>2 mm a=60-120 b = 0-2 mm Gdy S, > s h>s

17

Spoina O bez ukosowania

s = 2-8 mm d Hll/dll Hll/hll H12 H12/h 12

Lune

.

mna

Mieszane

Ciasne

H8/r7 H8/s7 H8/t7 H8/t8*' H8/u7 H8/u8 H8/v7*' H8/v8*'

H9/t8*> H9/u8 H9/v8*'

Pasowania z polami tolerancji uzupeniajcymi.

Tabela 14.6. Pasowania wedug zasady staego waka dla wymiarw powyej 500 do 3150 mmRodzaj pasowania h6 E7/h6 F7/h6 G6/h6 G7/h6 H6/h H7/h6 h7 D8/h7 E7/h7 E8/h7 F7/h7 F8/h7 G7/h7 H7/h7 H8/h7 JS7/h7 K7/h7 M7/h7 N7/h7 Pole tolerancji waka podstawowego h9 hlO h8 . D8/h8 D9/h9 DIO/lilO E9/h9 D9/h8 H10/hl0 E8/h8 F9/h9 E9/h8 H9/h9 F8/h8 F9/h8 H8/h8 H9/h8 hll Cll/hll*' CDll/hl 1*' Dll/hll Hll/hll hl2 H12/hl2

Lune

Mieszane

Ciasne

JS6/h6 JS7/h6 K6/h6 K7/h6 M6/h6 M7/h6 N6/h6 N7/h6 P7/h6 R7/h6 S7/h6 T7/h6

P7/h7 R7/h7 S7/h7 T7/h7 U8/h7

U8/h8

Pasowania z polami tolerancji uzupeniajcymi.

130

Tufceila 14.7. Ofksiiiuousi; Lp.

'iiii^jot/ a.iujji

V/pov'/yoj pr:z;v ;;ui,;kiidi iaiM^iwa yi-Mi^i Wskanik chropowalusci R, w urn Cl o o o" o

Rodzaj powierzchni, warunki dziaiania Due powierzchnie zgrubnie obrobione, np. spody korpusw, ram, pyt fundamentowych Mae powierzchnie stykowe, spoczynkowe Powierzchnie oporowe pod nakrtki, by rub i wkrtw Powierzchnie walcowe otworw pod elementy rubowe (z luzem) Wystpy rodkujce konierzy, pokryw, korpusw itp. Powierzchnie rkojeci, pokrte, kek rcznych itp. (polerowanie) Powierzchnie swobodne: a) elementw sabo obcionych b) elementw rednio obcionych c) elementw przenoszcych bardzo due obcienia zmczeniowe Powierzchnie czoowe waw, zaama krawdzi (staowania) itp. Powierzchnie osadze oysk tocznych: a) powierzchnie czopw b) powierzchnie gniazd Powierzchnie robocze przyrzdw precyzyjnych Powierzchnie waw pod uszczelnienia (poczenia obrotowe): a) piercieniami filcowymi b) piercieniami gumowymi Powierzchnie uszczelnie w poczeniach staych: a) za pomoc uszczelek b) bez uszczelek (styk bezporedni powierzchni metalowych) Powierzchnie uszczelniajce zczek, krcw itp. Poczenia wpustowe (boczne powierzchnie robocze): a) wpust b) rowki wpustowe Gwinty zewntrzne: a) rednio dokadne b) dokadne Gwinty wewntrzne: a) rednio dokadne b) dokadne Gwinty pocze ruchowych (powierzchnie robocze): a) gwint zewntrzny b) gwint wewntrzny oyska o smarowaniu mieszanym (powierzchnie robocze) oyska o smarowaniu hydrodynamicznym (powierzchnie robocze) Powierzchnie kuliste oysk samonastawnych Koa zbate o zbach prostych (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie i prdkoci obwodowych b) dla rednich obcie i prdkoci obwodowych c) dla duych obcie i prdkoci obwodowych Koa zbate o zbach rubowych oraz koa zbate stokowe (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie i prdkoci obwodowych b) dla rednich i duych obcie i prdkoci obwodowych Kola limakowe (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie b) dla duych obcie limaki (powierzchnie boczne zwojw): a) dla przecitnych obcie b) dla duych obcie Powierzchnie czoowe k zbatych Koa pasowe (powierzchnie robocze): a) do pasw klinowych b) do pasw paskich Sprzga cierne i hamulce: a) powierzchnie robocze walcowe b) powierzchnie robocze paskie

10. II.

12.

13. 14.

15.

16.

17.

18.

19.20.

22.

23.

24.

25.

27.

Tabela 14.8. Zakresy dsrojpowaitod powierzchni dla rnych rodzajw obrbkiWskanik chropowatoci Ra w .im 0,025 12,5 oO u-i C N 0,05 o o rn (N v cn O oo C N o* o" o" o" 0,012 Rodzaj obrbki rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne

Toczenie Toczenie powierzchni czoowych Wytaczanie Frezowanie czoowe Frezowanie obwodowe Szlifowanie powierzchni walcowych Szlifowanie paszczyzn Wiercenie Rozwiercanie Struganie i dutowanie Przeciganie

rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne narzynk, noem walcowaniem szlifowaniem gwintownikiem, noem szlifowaniem struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie rednio dokadne dokadne

Wykonywanie gwintw zewntrznych

Wykonywanie gwintw wewntrznych

Obrbka uzbie

Docieranie Gadzenie Dogadzanie oscylacyjne Piowanie Cicie palnikiem (w automacie)

1

9

^

Odwzorowanie geometrycznej postaci konstrukcyjnej za pomoc rzutw gwnego i z gry, pod wzgldem rysunkowym" jest poprawne. Ale taki ukad rzutw naley uzna za niewaciwy ze wzgldu na kryteria wynikajce z racji

istnienia zapisu jako wytworu, a gwnie technologicznoci wykonania zapisu. Naley przeanalizowa dobr optymalnego ukadu rzutw, np. ze wzgldu na zminimalizowanie trudnoci przy sporzdzaniu zapisu.

Rzut

pomocniczy

>

\

X

y/.

134

B - b ' 1

2 ot i i11

L

^\^

1

^i

M

_B

Rys. 15.3Dobr ukadu rzutw i ukadu wymiarw w zapisie konstrukcji elementu przedstawionego na rys. 5.34

Rys. 15.4Element z rys. 15.3, przedstawiony w rzucie aksonometrycznym (izometria)

136

tOZYSKO

K iC O

ZE6ATE I

OYSKO

A-

iy

ilcB-B

podziatka

A

C-C

-i. 15.5Ukad wymiarw na rysunku wykonawczym waka przekadni dobrany zgodnie z reguami wymiarowaniaOYSKO OYSKO TARCZA SPRZGA

Rys. 15.6Ukad wymiarw na rysunku wykonawczym waka ze limakiem dobrany zgodnie z reguami wymiarowania

137

Rys. 15=7Rysunek zoeniowy przekadni limakowej: a rzut gwny, b rzut boczny

Przedstawiona konstrukcja jako cao nie stanowi rozwizania okrelonego zadania z ksiki, ale jest tematycznie zwizana z zadaniami konstrukcyjnymi II (rozdz. 10). Na przykadzie tym pokazano jedno z moliwych rozwiza niektrych zagadnie konstrukcyjnych z zakresu przekadni oraz podano dane do zapisu tego typu zoonych ukadw. 31

Tabelka rysunkowa i wySssz elementw na arkuszu rys. 15.8

139

PN-7/V-35C05 36 j Piercie uszczelniajcy B 38x62x10 35 34 Tulejka dystansowa i tal Stal PM-72/M-86965 Rys. i 1.01. 7

Pokrywa oyska Tarcza oyskowa Uszczelka Odpowietrznik Podkadka wyrwnawcza ruba M 10x25-5.8 Pokrywa oyska (lewa) oysko stokowe 30308 Waek limacznicy Wpust pryzmatyczny A 14x9x50 limacznica Uszczelka Korek spustowy Uszczelka Wskanik poziomu oleju Kolek walcowy 0 8n6x25 Wpust pryzmatyczny A 8x7x40 Piercie uszczelniajcy B 30x50x10 Pokrywa oyska (grna) Podkadka wyrwnawcza oysko kulkowe 6306 Tarcza uszczelnienia Obudowa przekadni limak Piercie uszczelniajcy B 35x52x10 Osona oysk Podkadka sprysta Z 6,1 Wkrt M6x 12-5.8 oysko stokowe 30306 ruba M8x20-5.8 Podkadka wyrwnawcza Pokrywa ioysk limaka (dolna) Podkadka zbata MB 612 20

Rys. 11.01.16 Rys. 1 1.01.15 Rys. i 1.01.14 Rys. 11.01.13 PN-EN 24017:1998

3332

Stal Fibra Stal

31 30 29 28 2726

Stal Stal eliwo Fibra Stal Fibra

Rys. 11.01.12 Katalog oysk tocznych Rys. 11.01.11 PN-70/M-85005 Rys. 11.01.10

2524 23 22 21 20 19 18

Rys. 11.01.09 PN-EN ISO 2338 :2002 PN-70/M-85005 PN-72/M-86965 Stal Rys. 11.01.08 Rys. 11.01.07 Katalog oysk tocznych Stal Stal Stal Stal Rys. 11.01.06 Rys. 11.01.05 Rys. 11.01.04 PN-72/M-86965 Rys. 11.01.03 PN-77/M-82008 Katalog oysk tocznych PN-EN 24017:1998 Rys. 11.01.02 Stal Rys. 11.01.01 Katalog ioysk tocznych Katalog oysk tocznych Sz Data Podpis Tworzywo Nr normy lub rysunku Masa Nazwa przedmiotu (zespou)

17 16 1514

1312 11 10

1 Lp.

Nakrtka oyskowa KM6 Nazwa elementu Imi, nazwisko

Projektowa Konstruowa Kreli Sprawdzi Zatwierdzi Podzialka 1:1 I | J

PRZEKADNIA|

LIMAKOWA

POLITECHNIKA WROCAWSKA ZAKAD PODSTAW KONSTRUKCJI MASZYN

Nr rys. 11.01.00

Rys. 15=8Tabelka rysunkowa z wykazem elementw przekadni limakowej, ktrej posta konstrukcyjn przedstawiono na rys. 15.7

Tabela D-l. Znormalizowane podziaki rysunku technicznegoWielko naturalna Podziaki zwikszajce 2 5 10 20 50 100 1 1 1 1 1 1 12 (1 2,5) 15 1 10 (1 15) 1 20 (1 25) Podziaki ujte w nawiasach nie s zalecane. Podziaki zmniejszajce 1 50 1 100 1 200 (1 250) 1 500 1 1000 1 2000 (1 2500) 1 5000 1 10000 1 20000 (1 25000) 1 50000

1:1

A2x4 A2A1 A0-

A3*4 A4*30-2 Proporcje wymiarowe arkuszy o formatach pochodnych (przykady)

A4 A3 A4

Tabela D-3. Wymiary formatw pochodnych*'Krotno krtszego boku Formaty pochodne od formatu A4 A3 A2 mm 2 3 4 5 6 7 8 9 1189x1682 420x891 594x1261 841x1783 1189x2523 420x1189 594x1682 841x2378 420x1486 594x2102 420x1783 420x2080 Al A0

Ukad formatw podstawowych

Tabela D-2. Wymiary fonaaw podstawowychFormat (A5) A4 A3 A2 Al A0 Wymiary (mm) 148x210 210x297 297 x 420 420 x 594 594 x 841 841x1189

297x630 297x841 297x1051 297x1261 297x1471 297x1682 297x1892

* ! Formaty pochodne oznacza si podajc oznaczenie formatu podstawowego i krotno krtszego boku formatu podstawowego. Przykad oznaczenia 297x630 mm: A4x3. formatu arkusza o wymiarach

141

SPOSOBY SKADANIA ARKUSZY O FORMATACH A3-MArkusze wiksze od A4 po zoeniu maj wymiar formatu A4, cz arkusza z tabelk rysunkow ma stanowi stron wierzchni (pole zakreskowane). Kolejno zaama przy skadaniu arkuszy oznaczono liczbami. Najpierw wykonuje si zaamania prostopade, a nastpnie zaamania rwnolege do dolnej krawdzi arkusza rysunkowego.

zatamanie wypukfe zafamanie wklste

Forma!

A31

2

V////

n_ 210 _ a 420 a

CDC M

C-N

S210

t'en OJ 1

Format

A2

Rys. D-3Sposb skadania do teczki lub koperty" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b, d arkusze w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)

142

zatamanie wypukte zatamanie wklste

c

Format

A0

4

2 !

r--

OJ CO

cn

4-

1CM

CT5

210Rys. 0-4

210

sSk

210 fes-

210

210

1189

Sposb skadania do teczki lub koper?/1 sriauszy o formatach A1 i AO: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b arkusz w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)

143

- zatamanie wypukezatamanie wklse

105

a

Format

A3

*

2

1

m

105

42()

W WhTABELKA. 1S0

OCT) < N

yr / / /

105

Format A 2

. D-5Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c arkusza w pcosniu poziomym; b, d arkusze w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)

144

105

zaamanie 105 Format AO

wypuke

zaamanie w k l s e

2/ I

I- h

II 1 5|

CM

I --h Ii

- h CM

r 210 a/2 190 190 190

f

1189

Rys. D-6Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach A1 i A0: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b arkusz w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)

10 Rysunek techniczny {ka 220S

145

laamGnis wvpukia f-81

zokimurne wid^isr"

Format A 3 * 7

Rys. D-7Sposb skadania ,,do teczki lub koperty" arkuszy o formatach pochodnych: a format A4x9, b format A3x7

' a d Format A 4 * 9 l ! > ! i l i

zaamanie wypuke zaamanie wklse

i!

en

210 C

a/j 8*190=1520 1892

|

Y//A190

C N

y

b

105/

-as Format A3* 7

/

/

!1 1 a/2 c

..

1 . 1 i 1 1 !

1

il

1 !

IP190 3 Gas

cs en vr < N '

210

8*190 = 1520 2030

-99

vA

Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach pochodnych: a format A4x9, b format A3x7

[1] AUGUSTYN J., LEDZIEWSKI E.: Technologiczno konstrukcji stalowych, wyd. II zmie. Warszawa, Arkady, 1981. [2] BRDKA J'.: Rurowe konstrukcje stalowe, Warszawa, Arkady, 1968. [3] Detali masin. Atlas konstrukcij, Praca pod red. D. N. Resetova, Moslcva, Masgiz, 1962. [4] D'JACENKO S. K., STOLBOVOJ S. Z.: Detali masin. Atlas, Kiev, GITL, 1962. [5] DIETRYCH J.: Konstrukcja i konstruowanie, Warszawa, WNT, 1968. [6] DIETRYCH J.: Projektowanie i konstruowanie, Warszawa, WNT, 1974. [7] DIETRYCH J LOSKA J PURZYSKI R SZOTYSEK A.: Organizacja i metodyka prowadzenia zaj z rysunku technicznego na studiach dla pracujcych, Gliwice, Orodek Metodyczny Wyszych Studiw dla Pracujcych, 1974. [8] DIETRYCH J KOCADA S KOREWA W.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. I, wyd. V, Warszawa, WNT, 1974. [9] DIETRYCH J KOREWA W., KORNBERGER Z., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. III, wyd. III, Warszawa, WNT, 1970. [10] DIETRYCH J.: Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji, skrypt Politechniki lskiej, Gliwice 1976. [11] DIETRYCH J.: System i konstrukcja, wyd. II zmie, i rozszerz., Warszawa, WNT, 1985. [12] DOBRZASKI T.: Rysunek techniczny maszynowy, Warszawa, wyd. XXIII, WNT, 2003.

[13] GIESECKE F. E., MITCHELL A., SPENCER H. C., HILL I. L.: Technical drawing, wyd. VI, New York, Macmillan Publishing Co, 1974. [14] KOZLOVSKIJ Ju. G., KOVALEVA N. D MELEKO I. K.: Sto zada s otvetami po proekcionnomu ereniju, Misk, Vysaja kola, 1975. [15] KOREWA W., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. II, wyd. V, Warszawa, WNT, 1975. [16] AWROWSKI Z.: Metodyczny zbir zada z rysunku technicznego, wyd. II, Wrocaw, Wyd. PWr., 1973. [17] LOSKA J.: Zbir zada wiczeniowych z rysunku technicznego, wyd. II, skrypt Politechniki lskiej, Gliwice 1982. [18] OROW P. I.: Zasady konstruowania w budowie maszyn, Warszawa, WNT, 1971. [19] OSISKI Z.: Sprzga i hamulce, Warszawa, PWN, 1985. [20] RYDZANICZ I.: Zapis konstrukcji. Podstawy, wyd. V zmie., Wrocaw, Oficyna Wyd. Politecn. Wrocawskiej 2000. [21] LEDZIEWSKI E.: Projektowanie stalowych konstrukcji spawanych, Warszawa, WNT, 1972. [22] WINKLER T.: Komputerowy zapis konstrukcji, wyd. II zmie. Warszawa, WNT, 1997. [23] ZENJUK I. A.: KOZLOVSKIJ Ju. G., POLJANIEVA A. P.: MainostroiteFnoe erenie s elementami konstruirovanija, Misk, Yyssaja Skola, 1977.