iiOnorúgame nila ra'íchali

New Testament in Tarahumara, Western (MX:tac:Tarahumara, Western)copyright © 2008 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Tarahumara, WesternTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Tarahumara Baja [tac], MexicoCopyright Information

©Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License: Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the textto different file formats, as long as you do not change any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, provided that you include the abovecopyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the Scriptures.

Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.The New Testamentin Tarahumara, Western

©Wycliffe Bible Translators, Inc. 2008This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-30PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 30 Dec 20195abd0d10-18f8-5f78-aab1-438647421555

http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/tachttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Contents

SAN MATEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1SAN MARCOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59SAN LUCAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95SAN JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156HECHOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202ROMANOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2711 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2962 CORINTIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319GÁLATAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337EFESIOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347FILIPENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 355COLOSENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3611 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3672 TESALONICENSES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3731 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3762 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389FILEMÓN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392HEBREOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394SANTIAGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4151 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4222 PEDRO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4291 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4332 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4403 JUAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441JUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 443APOCALIPSIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 446

iii

SAN MATEO 1:1 1 SAN MATEO 1:20

Regá Anime OsaleMateo Ruigá Chu'síligo

Esukristo Jena WijchimobaAsagá

Jena ruwimela chieri níligo alué Esukristorijimala 'we 'ya mochígame ta'chó o'chérachiEsukristo

1 Jena apélichi uchú suwábaga ralá-muli rewalá, alué napu Esukristo riji-mala* nílige, alué napu 'ya mochígamenílige Esukristo ta'chó ochérachi. AluéRabí 'lige Abraámi abiena rijimala nilealué Esukristo, alué ralámulika 'we 'yaejperégame nílechigó ta'chó ochérichiEsukristo.

2 Alué Abraámika Isaki o'nola nile. 'LigeIsákika Akobo o'nola nile. 'Lige AkóbokaJurá o'nola nile 'lige alué Jurá chega ri-jimala o'nola nile. 3 'Lige Juraka Páresio'nola nile, 'lige abiena Sárachigó. AluéPáresi 'lige Sara eyélaka Tamari anilimenile. 'Lige Páresika Esromi o'nola nile.'Lige Esrómika Arami o'nola nile. 4 'LigeArámika Aminarabi o'nola nile. 'LigeAminarábika Naasoni o'nola nile. 'LigeNaasónika Salmoni o'nola nile. 5 'LigeSalmónika Bosi o'nola nile. 'Lige Bosieyélaka Rajabi anilime nile. 'Lige BósikaOberi o'nola nile. 'Lige Oberi eyélaka Rutianilime nile. 'Lige Obérika Isaí o'nola nile.6 'Lige Isaíka alué wa'lula Rabí o'nola nile.'Lige Rabika Salomoni o'nola nile. 'LigeSalomoni eyélaka Uríasi anilime rió 'yulanile.

7 'Lige Salomónika Roboami o'nola nile.'Lige Roboámika Abíasi o'nola nile. 'LigeAbíasika Asa o'nola nile. 8 'Lige ÁsakaJosapati o'nola nile. 'Lige Josapátika Joramio'nola nile. 'Lige Jorámika Usíasi o'nolanile. 9 'Lige Usíasika Jotami o'nola nile.'Lige Jotámika Akasio o'nola nile. 'LigeAkásioka Esekíasi o'nola nile. 10 'Lige Es-ekíasika Manasesi o'nola nile. 'Lige Man-asésika Amoni o'nola nile. 'Lige AmónikaJosíasi o'nola nile. 11 'Lige Josíasika

Jekoníasi o'nola nile 'lige alué chega ri-jimálachigó. A'lige bamí o'tole alué son-talo Babilonia mochígame alué ralámuliisraelita, preso o'tole.

12A'kinananapu'lige ku sebasa alué ralá-muli ku alé Israeli anilichi, JekoníasikaSalatieli o'nola nile. 'Lige SalatiélikaSorobabeli o'nola nile. 13 'Lige Soroba-bélika Abiuri o'nola nile. 'Lige AbiúrikaEliakimi o'nola nile. 'Lige Eliakímika Asorio'nola nile. 14 'Lige Asórika Saroki o'nolanile. 'Lige Sarókika Akimi o'nola nile. 'LigeAkímika Eliuri o'nola nile. 15 'Lige EliúrikaEleasari o'nola nile. 'Lige EleasárikaMatani o'nola nile. 'Lige Matánika Akoboo'nola nile. 16 Akóboka José o'nola nilealué napu María 'yula nílige. 'Lige aluéMaríaka Esusi eyela nile, alué napu Kristoanilime ju. (Krístoka aniame ju Onorúga-mete julárigame. Jípeko Esukristo anilimejúkuru.)

17Makué naómana chojkégame nile aluéAbraámi rijimala Rabí ta'chó ochérachi,'lige Rabí ochérale. 'Lige alué Rabí rijimalaabechigó makué naómana chojkégamenile. 'Liko alué ralámuli israelita 'mao'tóleru alé Babilonia anilichi. 'Ligea'kinana alué simírasa uchéchigo makuénaómana chojkégame o'chérale. 'Liko bijíta'chó ochérale alué Kristo, alué napuOnorúgame júlale.

Jena ruwimela churigá ochériligo Esukristo18 Jipe 'la ruimé ne churigá ochériligo

Esukristo: Maríaka tárigame nílekuru José'yuga newímili nile, 'lige tabilé 'cho 'yugagojchichi José alué María 'yuga, alué María'ma wa'lú rojparale u'tátiri ajchágame nilerojpachí, Onorúgame Alawala 'sile na-purigá rojparámala alué María. 19 'LigeJosé tabilé che ikisá nílele chu'simia. AluéJoseka uchébilé rió 'yuga gojchíligomayelealué María. Tabiléchigo che aníleko, 'wea'lá ralámuli nile alué José, alué Josekatabilé chojkila neraga che'wánilile aluéMaría. Alué Joseka tabilé najkile napurigáchijunámala alué María uché jaré ralá-muli 'yuga. Alekeri tabilé che aninálile,'lige tabilé newima olale alué mukí 'yuga.20 'Lige 'we 'nátale alarigá 'simia, 'lige bilérukó remule bilé santo ánjeli. 'Lige aluésanto ánjeli anele alué José:

* 1:1 E'nesi glosario «ancestor».

SAN MATEO 1:21 2 SAN MATEO 2:11―Mué José, mueka Rabí rijimala júkuru,

alué 'we 'ya bejtégame. Tase majawanewía alué María 'yuga. Alué napuranélimili ju María, alueka pecha bilé rióranala nímalagó, pe Onorúgame Alawala'sile napurigá ochéramala alué u'tátiri.21 Alué Maríaka bilé u'tátiri ranélimilijúkuru, 'lige mueka Esusi anilime rewáujchémili júkuru. Esusi aniáká alueka ani-ame júkuru «alué napu ralámuli buinámiliju alé resítirichi.» Asíriga 'la alarigá nímala.

22 Suwábaga alarigá ikile napurigáanílige Onorúgame. Alué rió napu ruyamenile napu Onorúgame anele† regá anile:23 Bilé mukí tabilé 'wesi rió 'yuga asigá pe

bi'neli asigárojparámala u'tátiri ajchágame nímala.'Lige ochéramala alué u'tátiri,'lige Emanueli anilime nímala.Emanuélika pe aniame ju «Onorúgame 'laramué 'yuga ajtí.»‡

24 Napu'lige José bujsasa, alarigá 'silenapurigá nulélige alué santo ánjeli aluénapu Onorúgame júlale. 'Liko alué José'ma o'tole María bo'né bejtélachi napurigábo'né 'yula neraga. 25 Tabiléchigo 'yugagojchile ko ta'chó ochérachi alué u'tátiri,'lige 'ma ochérasa alué u'tátiri, Joseka Esusianilime rewá ajchele alué u'tátiri.

2Jena ruwimela jaré rió 'we machime 'síligo

alué u'tá Esusi e'nemia1 Esúsika Beleni anilichi ochérale, alé

ejiro Jurea anilichi. Esúsika ochéralenapu'lige Erore wa'lula nulame kachi aléalué we'é bo'ígichi. 'Lige alé we'ká riógichiRusaleni anilichi sébale jaré rió so'pilí 'wemachime. «Mago» anilime nile alué rióyolí ra'íchaga. 'Lige 'nákatu napu rayénalima'chíname ju alé Rusaleni asiruga, alekaneraga jsile alué rió. 2 'Lige alué ralámuli«mago» alé we'ká riógichi Rusaleni sébagarukele alué wa'lula Erore:

―¿Koche ajtí alué wa'lula ralámuli ju-río nuleme alué napu kulí ochérale? Alé'nákatu napu rayénali ma'chíname ju jenaRusaleni asiruga aleka enágame etératurubilé so'pilí, 'lige alué so'pilika pe ruyame ju'ma ochériligo alué napu Wa'lula nímili ju.Alekeri jsirúpá ramué 'we a'lá nirániliga.

3 'Lige alué wa'lula Erore akisá aluéra'íchali, asíriga we'ká 'nátale. 'Lige am-iná uché jaré ralámulitiri alé Rusalenimochígame asíriga we'ká 'nátalechigó aluéra'íchali akisá. 4 'Lige alué wa'lula Eroresuwábaga balé e'wélala bayele, 'lige am-inami alué e'wélala Moisesi nila nulalíbenírame abiena bayéleru. 'Lige rukelekoche ochérimili níliga alué Kristo, aluénapu Onorúgame julámili nílige. 5 'Ligeanile alué ralámuli:

―Alé Beleni anilichi ochéramili ke, alénapu Jurea anilime ejiro ju. Alarigá osalealué napu ruyame nílige napu Onorúgameanélige, napu 'ya bejtégamenile. 'Lige regáanime osale:6Alé we'ká riógichi Beleni anilichinapu ju Jurea anilichi ejiro,pe u'kabi riógame ju alé Beleni,'wéchigo najtékame kéréko me'tagá

suwábaga we'ká riógachi,aléchigo ochérimili kame Wa'lula,alué napu ne'chí oyérame ralámuli is-

raelita anilimerepúmili ju abé i'libeko.*

7 'Liko alué wa'lula Erore alué ralámuli«mago» bayele. Alué Eróreka tabilé najk-ile napurigá uché jaré ralámuli machimelaalué rió 'yuga ra'ichálichi. 'Liko rukelechiéniko kachi ma'chíniliga alué so'pilí.8 'Liko alé we'ká riógichi Beleni júlale, 'ligeanele:

―'Mi alé Belénichi simáwagó aluéu'tátiri e'nemia pala ajtigá. 'Lige 'larewisúká alué u'tátiri, 'liko yati juláwakábilé rió ne'chí ruyéniliga, néchigó simémpáalemi e'nemia, 'lige 'we a'lá niramiaaminami. (Eróreka pe me'lináliga anilealué u'tátiri.)

9 'Lige gepusa alué ra'íchali napurigáanílige alué wa'lula Erore, 'liko yatisimíbale alué «mago». 'Lige uchéchigosiné etele so'pilí. 'Lige alué so'pilí re'pamirewigáchimi neraga enale, bajchabemienale napu e'yénale alué ralámuli «mago»,'mi alemi enale napu asale alué u'tátiri.'Lige asíbale alué so'pilí alé amóbamineraga napu asale alué u'tátiri. 10 Aluébakiá rió etesa alué so'pilí, asíriga ra'sálále.11 'Lige galírale sébaga etele alué u'tátiria'bé bo'igó eyela ajtígichi María anilime.

† 1:22 E'nesi glosario «profeta». ‡ 1:23 E'nesi Isaías 7:14. * 2:6 E'nesi Miqueas 5:2.

SAN MATEO 2:12 3 SAN MATEO 3:2'Liko chojkóbisiga jábale 'we a'lá niramekórigá alué u'tátiri. 'Lige gajoni i'pule,alué gajónika pe e'karúgame mochígamenile kónilime asíriga najteme. 'Oro kógile,'lige aminami o'kuítiri, 'lige aminamibilé tábiri 'we a'lá suwé júkame «mira»anilime. 12 'Lige okoka bi'tigá alué «mago»,Onorúgame remule, 'lige remugichi aneletabilé simánilile ku napu asálige aluéErore. Alekeri ku ejperélachi simíbale,se'wí boichí simárale.

Jena ruwimela José Ejipto o'tóligo Esusijúmisiga simíbaga

13 A'kinana napu'lige alué ralámuli«mago» ku ejperélachi simasa, José bilésanto ánjeli etele remuka. 'Lige alué ánjelianele alué José:

―'Ma asísawa, yati simigá 'ma mutukaalué u'tátiri 'lige 'ma 'yúriwa mué up-ila, wamí Ejipto anilime we'é bo'ígichisimawa. Alé mochiwa napu'lige ne anía'lige si. Eróreka alué u'tátiri 'yaga einá-mala me'lináliga. Alekeri júmasawa jenamochiga.

14 'Lige José 'ma asísale 'lige u'tátirimutule 'lige simile eyélatiri 'yuga, 'ligerukó júmasale, Ejipto simiba. 15 Wamí 'mialé Ejipto mochile napusí Erore mukusá.Onorúgame 'ya anile alarigá ikimeo. Alek-eri lakile napurigá osale bilé rió napuruyame nile napu anélige Onorúgame.Regá anile: «Neka bayékuru ne inolá aléEjipto ajtígachi.»

Jena ruwimela Erore nuláligo me'líniligasuwábaga u'kuchítiri

16 Napu'lige alué Erore machisá aluéralámuli «mago» ku simíbaligo tabiléruigá, asíriga ayoga rejpile. 'Liko nulaleme'líniliga suwábaga u'kuchítiri okábamígame go'nágana, alé we'ká riógichiBeleni o'chérigame, 'lige aminami aléa'bemi we'ká riógichi o'chérigimetiri. Aluéralámuli «mago» bajchá etéligame so'pilíanilía 'ma oká bamí nílekuru, alekerime'linálile u'kuchítiri alué Erore okábamígame 'lige ta'chó oká bamime. 17 'Ligealarigá sébali ikile napurigá osale alué riónapu ruyamenile napuOnorúgameanélige

napu Jeremíasi anilime nile, regá animeosilí:18 Suwábaga alué ralámuli alé we'ká

riógichi Ramá mochígameasíriga akéturu 'we sewékame nalachi bilé

mukíalué mukí Rakeli† anilime asíriga nalá

ajtigéturu'kúchila na'temaka.'Lige alué Rakeli tabilé najkíturu napurigá

gu'íriwa,alué u'kuchítiri 'máchigo suwíligime.‡

19Napu'lige Erore mukusá a'kinana, Joséetele remuka bilé santo ánjeli. Onorúgamenuleme nile alué santo ánjeli. 'Lige aluéJosé Ejipto asale. 'Lige anele alué santoánjeli alué José:

20 ―'Ma asísawa, 'ma ku 'yúriwa yeu'tátiri 'lige eyélatiri, 'ma ku 'mi simawaIsraeli anilichi. 'Máchigo suwíligame aluénapu ye u'tátiri me'linálime nílige. Alekerijípeko 'la júkuru ku 'mi alé simalia.

21 'Lige asísale alué José 'lige u'tátirio'tole 'lige eyélatiri ku 'mi alé Israelianilichi. 22 'Lige napu'lige José machisáalué Erore inolá Arkelao anilime wa'lulakarao alé Jurea anilichi ejiro, asírigamajale alué José, tabilé siminálile 'mialé. 'Lige José remule Onorúgame. 'LigeOnorúgame 'we a'lá anele alué Josénapurigá Galilea anilichi ejiro 'lina simela,alekeri simile alué José alé Galilea anilichiejiro. 23 'Lige alé sebasa Nasareta anilichiwe'ká riógichi simíbale ejperélimia. Alué'ya mochígame ralámuli napu ruyamenílige, napu anele Onorúgame anile aléNasarétachi bejtélimio alué Esusi. Anile«nasareno»§ anélime nímará Esusi.

3Jena ruwimela Juani, alué napu ralámuli

rewarame nílige, rejcholi ruwíligo bilena naputabilé 'wesi galí jágame nile

1 A'kinana we'ká bamí alué Juani napuralámuli rewarame nílige, nawale alé Jureaanilime ejírochi napu ta'wesi galí jágichinílige. 'Lige alé pee u'kume nile, 'lige ba'wíename nile alé. 'Lige rejcholi ruwile alésebasa. 2Anile:

† 2:18 Rakélika Abraámi upila nile. Alueka mukule 'we 'ya alé a'bé Beleni anilichi. Alarigá aniáká naláligo Rakeli,alueka aniame ju alué we'ká u'kuchítiri eyela alé Beleni mochígame naláligo. ‡ 2:18 E'nesi Jeremías 31:15.§ 2:23 E'nesi glosario «nasareno».

SAN MATEO 3:3 4 SAN MATEO 4:1―'Ma a'rewa alué chátiri 'nátili. 'Ma

ku 'la na'tawa, 'máchigo pe 'we nawámilikame Onorúgame suwábaga ralámulinulemia.

3 Alué rió napu ruyame nílige napuanélige Onorúgame, 'we 'ya bejtégamenílige, alué napu Isaíasi anilime nile, alué'sile osá alarigá nochamio alué Juani. Regáanime osale:Bilé ne'ome akerúguru alé napu pee

u'kume nile.Regá e'wele ra'icháchane:«Newiwa bilé bowé Wa'lula Onorúgame.Newiwa bilé bowé 'la wajchígame.»*

4 'Lige alué Juani o'páchalaka kameyoanilime ajágame gupala newárigime nile.'Lige wi'chí wasíbaligame nile. 'Lige ojchígo'yame nile alué Juani, 'lige aminamiijampre ba'wila melalo go'yame nile, aluénapu jami nerúgame 'ínili. 5 'Lige wamí'naka we'ká riógachika Rusaleni anilíchikajsile ralámuli alué rejcholi akimea, 'ligewe'kaná riógichika jsile alé Jurea anilichiejiro mochígame. 'Lige abiena jsile uchébilena we'kaná riógame na'lebo 'náligewa'lú bakó bo'ígichi ejperégame, Joranianilime bakó. 6 Napu'lige ralámuli ruisá'we resí nokigá járome koriá, najkigánokale napurigá Onorúgame 'la e'kámala,'liko Juani rewarale alué ralámuli alé Joranianilichi bakochi.

7 'Lige jaré rió jurío sébale okaná cho-jkégame. Ye okaná chojkégame bariseonile jaré, 'lige saruseo nile jaré. 'Webeníramenile napurigá 'we a'lá gatewa bilénóchali, a'boi 'lina tabiléchigo sébali olamenílekó. Alueka pe jsile najkigá napurigárewarawa ba'wichí bokobuga Juánite. 'LigeJuani anele e'wele ra'íchaga:

―¡'Émika pe napurigá sinowí 'kúchilaalarigá júkuru, asíriga 'yégame júkuru'emi! ¿Chieri aníbeché júmasiwa napurigátabilé gastigáriwa? 8 'Ma a'réwaguru aluétabilé 'la nóchali nocha napurigá suwábagaralámuli 'la etémala 'emi 'ma ku 'we a'lá'nátili 'nátame ko. 9 'Émika Abraámi riji-mala korime júkuru, alué 'we 'ya ajtígame,alekeri mayé 'emi Onorúgame 'la e'kamio.Tase alarigá na'tawa, tabilé chéré rekórijimala nírige Abraámi. Onorúgamekape napuyépiri ralámuli e'kame ju, pe 'la

Onorúgame 'yuga 'nátamenísaká alué ralá-muli. Onorúgame alarigá na'tásaká re-jtétiri 'ma Abraámi rijimala gainámaleké.10 Rejpilaka 'ma listo bo'í napurigá rojáme'tépua. Suwábaga rojá napu ekí tabilérakeme ju 'ma me'tékime júkuru 'ligee'kósilime ju.† 11 Neka pe iligá ba'wite re-waráguru, napurigá ralámuli etémala 'emi'ma a'réligo alué chátiri 'nátili. Abé i'libekouché bilé sebámala abéchigo najtékameme'tigá ne'chí. AluekaOnorúgameAlawala'yámala ralámuli. Neka tabilé ikiáré na-purigá ne alué rió akalá o'toa napurigápioni neraga. 12 Alueka 'ma wejpamoachujkúkuru ri'ligó sonolá e'kósimia. 'Ligerakálaka 'ma gatémala bilena rekóachi,'lige sonolaka 'ma e'kósamala na'ite. 'Ligetajsiné cho'mela alué na'í. Yeka pe tétali ju.

Jena ruwimela 'ma rewarálirigo Esusi13 'Lige sébale Esusi alé bakochi Jorani

anilichi, alé Galilea anilíchika simile aluéEsusi. 'Lige alé ilile Juani, 'lige Esusinajkile napurigá rewarawa alué Juánite.14Napu'lige sebasa alué Esusi, 'lige Juánikatabilé rewaránilile alué Esusi, 'lige aneleJuani alué Esusi:

―Ne 'nalina rewarárigame nímilijúkuru muete. ¿Chonigá najkí muénapurigá ne mué rewarámala?

15 'Lige Esusi anile:―Abiena 'la julke mué ne'chí rewará.

Onorúgameka larigá najkiame, 'la 'wea'lá sébali oliame júkuru napurigá najkíOnorúgame.

'Liko Juani rewarale alué Esusi.16 Napu'lige Esusi rewarásiga ba'ichíbokobuga 'lige ku ma'chínasa aminásuwemi, 'pa rewagachi 'ma i'púriga ilíbale'lige Esusi etele Onorúgame Alawala'pákana enágichi napuyeri bilé balomaneraga. 17 'Lige bilé ra'íchame anile 'parewigáchika. Regá anile:

―Ye júkuru ne Inolá napu 'we galé ne.Asíriga 'la ganíliga ajtí ne alué 'yuga.

4Jena ruwimela alué Satanasi 'we najkíligo

napurigá Esusi e'wímala alué Satanasi1 'LikoOnorúgameAlawálate o'tóleru Es-

usi 'mi bilena tabilé riógachi. Remónisika* 3:3 E'nesi Isaías 40:3. † 3:10 Yeka pe ruyame ju, 'emi tabilé 'la nochásaká Onorúgameka 'ma 'légana injiérnochi'lumio.

SAN MATEO 4:2 5 SAN MATEO 4:18'we 'yégali olánilile Esusi napurigá Esusitabilé 'la nochámala.

2 Esúsika oká liá rawé 'lige rukomi tabilégo'ale. A'kinana kulí e'luíle. 3 'LigeRemónisika a'bé nawile 'yéginiliga Esusi,'lige anele Remónisi alué Esusi:

―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká,baní gaináriwagó alué we'ká rejté.

4 'Lige Esusi nejele:―Onorúgame nila ra'íchali aní: «Tase

pe go'ámecho go'gá ejperélamala ralámuli,abiena semátiri ra'íchali Onorúgame nilarejcholi 'nátaga ejperélamala ralámuli.»*

5 'Liko alué Remónisi Rusaleni o'toleEsusi 'lige asíriga re'pá ilígame wa'lúre'obachi amoba 'mórale, 6 'lige anele:

―'La bijchiá Onorúgame Inolá níriká 'lé-gana o'pachípuagó jena iligá. Regá aníOnorúgame nila ra'íchali:We'ká santo ánjeli julámala ne napurigá

mué repúmala.Alué santo ánjeli nokimela mué cha'piá

sekatenapurigá ta iwégame chibámala mué 'lé-

gana wijchí.†7 'Lige Esusi anile:―Abiena regá aní Onorúgame nila

ra'íchali: «Tabilé o'pochípua napurigáOnorúgame mué gu'írimala, mueka petontoneraga re'emekame.»‡Onorúgamekatabilé najkí napurigá bilé tonto neragao'pachípua.

8 'Lige alué Remónisi uchéchigo sinéo'tole Esusi bilena rabó re'pá ilígame, 9 'ligeanele alé o'tosá:

―'Nee, aka e'nébá bochígimi gawichínapu ma'chí 'lige suwábaga ralámulietéru'é napu ekí mochí jena wijchimoba,aka e'nébá asíriga 'la suwétiri kámpá.'Lige suwábaga ye 'yámala ne mué 'lachojkóbisiga iligá nirásaká mué ne'chí.

10 'Lige Esúsika anele:―'Mi simigá mué Satanasi, cha 'yégame

ke. Regá aní Onorúgame ra'ichálila: «Pealué Wa'lula Onorúgamecho 'la niragaetewa, pe alekecho 'la e'wiwa.»§

11 'Liko alué Remónisi 'ma waná similealé Esusi ajtígichi. 'Liko yati neraga jsilesanto ánjeli go'ame 'yamia Esusi, 'lige am-inami gu'írimia.

Jena ruwimela Esusi pe kulí siné o'wínaligonocha alé Galilea anilime ejírochi

12 Esusi akele Juani galírale bajchárigaajtigó. 'Lige simile Esusi uchéchigoku Nasareta anilichi Galilea ejírochi.13 Tabiléchigo bejterálekó alé Nasaretaanilichi, pe chebilena we'ká riógichi similebejteramia Kapernaumi anilichi. Alé a'bénile wa'lú ba'wí ilígichi. 'Yako alé sébalealué ralámuli israelita napu Sabulonichojkégame nile, 'lige napu Neptalí cho-jkégame nile napu'lige bajchá sébalige aluéralámuli israelita alé Kanani. Makué okáchojkégame nile alué ralámuli israelita.14 Alueka alé simílekuru, alarigáchigoosáligime 'ya bejtégame rió Isaíasi anilime,napu ruyame nílige napu Onorúgameanélige alarigá ikimeo. Regá anime osale:15 Alué we'é Sabuloni anilime 'lige Neptalí

anilime,napu wa'lú ba'wí ilí,alé simírame bowé bo'í,alé ju, alé napu Jorani anilime bakó bo'í,alemi napu bokuíme ju rayénali Jorani

anilichi asiruga,napu jipe ju ejiro Galilea anilime,napu ejperégame nile ralámuli tabilé jurío.16 Alué ralámulika tabilé machime ju

Onorúgame.Jípeko 'máchigo sébako Onorúgame Inolánapurigá bilé ra'ósali neraga.'Lige alué ralámuli asíriga resítiri nóchali

nocha mochile.Jípeko 'ma sébaguru 'we a'lá semátiri

ra'ósali.Jípeko 'ma námamaleké alué ralámuli.*

17 'Lige alé sebasa Esusi, a'lige kulío'wínale rejcholi beniria. Regá anile:

―'Ma a'rewa alué resítiri nóchali. 'Maamulí seba raweli napurigá Onorúgamesuwábaga ralámuli nulémala. Alekeri 'maku 'la 'nátame gainawa.

Jena ruwimela Esusi bayéligo naó rió ro'chíi'mume

18 Esusi enale suweke wa'lú ba'wí ilígichiGalilea anilichi. 'Lige alué Esusi oká rióetele bi'lepi o'nógame. Bilé Simoni anil-ime nile. Oká rewégame nile alué Si-moni, Pegro anilime nílechigó. 'Lige uchébileka Antresi anilime nile. 'Lige alué rió

* 4:4 E'nesi Deuteronomio 8:3. † 4:6 E'nesi Salmos 91:11-12. ‡ 4:7 E'nesi Deuteronomio 6:16. § 4:10E'nesi Deutoronomio 6:13. * 4:16 E'nesi Isaías 9:1-2.

SAN MATEO 4:19 6 SAN MATEO 5:12ba'ichíkana pa uchule alué morali ro'chícha'pináliga alué morálite. 19 'Lige aneleEsusi alué oká rió:

―Jeka simasi ne'chí 'yuga. Jípeko 'eminokimela ralámuli gu'iria buyana chátiribowechi e'yéname.†

20 'Lige alué oká rió a'rele alué morali'lige simíbale alué Esusi 'yuga.

21 'Lige abé a'mibemi e'yéniga Esusiuchéchigo jaré rió etele. Santiago anilimenile bilé, 'lige uché bilé Juani anilime nile.Sebereo 'kúchila nile alué oká rió. Bilébárkochi mochile alué oká rió o'nola 'yugamorali napisua. 'Lige Esúsika bayele aluérió. 22 'Lige 'ma a'rele alué barko o'nola'yúriga, 'lige simíbale Esusi 'yuga.

Jena ruwimela Esusi we'ká ralámulibeníraligo

23 Esusi bochígimi eyénale alé Galileaanilichi ejiro. Napu ekiná we'ká riógichiEsusi ruwile Onorúgame ra'ichálilara'íchali 'lige napu ekiná u'kuchí juríore'obálachi alé «sinagoga» anilichi. 'Wea'lá semáriga ruwile alué ra'íchali churigánulamio Onorúgame. 'Lige suwábagaralámuli sa'wale napu ekí nayúkame nile.24 'Liko suwábaga ralámuli napu ichúrimiejperégame nílige Siria anilichi 'ma akelealarigá nocha ajtigó Esusi. 'Lige a'palesuwábaga ralámuli napu ekí nayúkamenílige, jaré asíriga a'wágame o'kome, 'ligejaré u'kuchípala remónisimochígame, 'ligejaré rekúpame, 'lige jaré sujírigame. 'LigeEsúsika 'ma suwábaga sa'wale. 25 'Ligeasíriga we'ká ralámuli najátale alué Esusi.Alé Galilea anilime ejiro mochígame,'lige ejiro Rekápolisi mochígame ralámuliabiena najátale Esusi, 'lige Rusalenimochígame ralámuli abiena najátale Esusi.'Lige Jurea ejiro mochígame ralámuliabiena najátele Esusi. 'Lige alé bakochiJorani na'lebo 'nálige 'omi niraga napuma'chínami ju rayénali we'ká riógachimochígame ralámuli abiena najátale Esusi.

5Jena ruwimela Esusi rejcholi beníriligo

bilena rabomi asigá1 Napu'lige Esusi suwábaga ralámuli

etesa, bilena rabomi simile 'lige asíbale

alé rabomi. 'Lige alué oyérame ralámu-lika a'bé mochíbale. 2 'Lige Esusi o'wínalera'icha ralámuli beniria.

3Regá anile Esusi:―Onorúgameka 'we ganíliga eteme ju

(yolí ra'íchagaká ‹‹dichoso›› anime chu-jkú) alué ralámuli 'la machime rokárikóOnorúgame a'walila. Onorúgame 'we a'lánulémala alué ralámuli.

4 › Onorúgame 'we ganíliga eteme jualué ralámuli napu jipe 'we seweka mochí,alué ralámuli 'we a'lá semati raweli 'yawaOnorúgamete.

5 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju aluéralámuli napu tabilé riólame ju. Alué ralá-mulika 'la narémala alué napu Onorúgamenejímili ju.

6 › Onorúgame 'we ganíliga etemeju alué ralámuli napu 'we a'lá bijchiáe'wánilime ju napu Onorúgame nulameju. Onorúgameka 'we a'lá nabí gu'írimalaalué ralámuli napurigá 'la bi'lepi na'támalasenibí Onorúgame 'yuga.

7 › Onorúgame 'we ganíliga eteme jualué ralámuli napu 'we na'temame juuché jaré ralámuli. Onorúgamechigóa'chigóriga na'temámala alué ralámulinapuna'temame ju alué uché jaré ralámuli.

8 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju aluéralámuli napu Onorúgame 'yuga 'nátameju. Bilé rawé etémala Onorúgame aluéralámuli.

9 › Onorúgame 'we ganíliga eteme jualué ralámuli napu gu'írime ju uché jaréralámuli, napurigá alué uché jaré ralámuli'la bi'lepi 'nátame nímala. Alué ralámulikaregá anéwali Onorúgamete: «'Émika ne'kúchila ju.»

10 › Onorúgame 'we ganíliga eteme jualué ralámuli napu 'we resí oliame ju ralá-mulite napu 'la sébali olame ju napurigánajkí Onorúgame. Onorúgameka asíriga 'lasemáriga nulémala alué ralámuli.

11 › Onorúgame 'we ganíliga eteme ju'emi napu'lige resí anilíe ralámulite ne'chíoyérame kóriká, 'lige aminami 'we 'yégigara'ichasa alué ralámuli 'emi 'yuga napurigásairúgame neraga. 12 'We ra'sáligámochíwaká napu'lige alarigá nokachiralámuli, 'émika 'wéchigo 'la semátiriraweli narémili kame 'pa rewagachi. Alué

† 4:19 Esusi anile: Ralámuli i'mume nímala 'emi.

SAN MATEO 5:13 7 SAN MATEO 5:26chátiri ralámuli abiena cha olale alué 'yaejperégame ralámuli napu ruyame níligenapu anele Onorúgame.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo bilé tétali oná'lige ra'ósali

13 › Jénaka bilé tétali ruyame ju. 'Émikape napurigá oná ju. Napurigá 'we a'láajkágame newame ju go'ame, 'lige ami-nami napurigá tabilé bikamela sa'pá onáajchésiga, 'émika gu'írame ju ralámuli na-purigá tabilé aminabi resí nokísimala. Oná'ma najsawísaká tabilé ra'ígame gainasapecha sirbe nímalawé. Pecha uchéchigoku 'la gainámalagó. 'Liko pe pálime ní-mala alué oná, 'lige ralámulika amobae'yénamala re'keka. 'We a'lá na'tawa cho-niame ka ye tétali.

14 › Jena uchéchigo bilé tétali ruwimeju. 'Émika napurigá ra'ósali ju jena wi-jchimoba. Bilena we'ká riógachi wa'lúgawichí amoba, pecha gainámili júkó na-purigá chíbamala, abirigá ma'chí ilimélekesenibí. 15 Abiena tabilé rajeme ju ralá-muli lámpara, 'lige pachárale elamia napubo'í bilé gajoni, iligá uché bilena elame junapu abé 'la ma'chígime rajisáré, napurigásuwábaga ralámuli galírale mochígame 'lama'chígichi mochímala. 16 Ye tétalika ani-ame ju 'we a'lá sébali olawa napu nuláOnorúgame, 'lige napu'lige etea ralámuli,'we a'lá niraga etémala O'nó Onorúgame'pa rewagachi ajtígame.

Jena ruwimela Esusi beníriligo Moisesi nu-lalila

17 › 'Émika bijchigi ne alué Moisesi nu-lalila suwábimia nawigó, 'lige abiena bi-jchigi 'emi ne nawigó suwábimia alué 'yanerúgame rejcholi, napu ruyame nile aluéralámuli napu Onorúgame anélige. Nekapecha se'wí pamia nawako alué nulalí ni-bilé alué ra'íchali rejcholi. Neka nawákururalámuli gu'írimia napurigá 'la námamalaralámuli alué nulalí. 18 Neka 'la bijchiáaníguru, bijí 'la bo'ígichi ye gawí 'ligerewagátiri, tabilé 'wesi osilí bujéwili jualué ra'íchali Onorúgame nila, napusí 'masébili ikí napu sébili ikimeli ju jena wi-jchimoba. 19 Alekeri napu'lige bilé riótabilé e'wasa napurigá aní alué nulalí, 'ligeuché jaré ralámuli sulisa napurigá aluéralámuli tabilé e'wámala alué nulalí, 'liko

alué rió ta'mé najtékame nímala napu'ligeOnorúgame nulechi alué ralámuli. Bilé rió'we a'lá e'wame nísaká napurigá aní aluénulalí, 'lige benírame nisa uché jaré ralá-muli napurigá a'chigóriga nochámala, 'likoalué rió asíriga najtékamenímala napu'ligeOnorúgame nulechi alué ralámuli. 20Nekaanéguru 'emi: Alué bariseo 'lige alué Moi-sesi nila nulalila benírame, 'we ra'íchameju Onorúgame nulalila tabiléchigo sébaliolame júkó rekó lanime ke. 'Emi tabilée'wásaká napu nulá Onorúgame me'tagáalué bariseo 'lige alué Moisesi nila nu-lalí benírame, Onorúgame tabilé nulémala'emi.

Jena ruwimela Esusi beníriligo napurigátabilé ayome niwa

21 › 'Emi 'we a'lá machí regá anélirigoalué 'ya mochígame: «Tase me'ligá ilírowaralámuli. Apiépiri rió uché bilé rió me'lisá,alueka wa'lú gastigo rewimeli ju.» 22 Nekaregáchigo anígó: Apiépiri rió napu ayónigaeté uché jaré ralámuli, abienawa'lú gastigo'yáwili ju Onorúgamete rekó ta me'ae.'Lige bilé ralámuli tabilé 'la ra'ichasa uchéjaré ralámuli olagá, alueka gastigáriwili jualué e'wélalate napunuleme ju ralámuli ju-río. 'Lige bilé rió anesa chebilé rió: «Muekapecha najtékame júkó, mueka pe tonto ju»,alué alanímeká gastigáriwili ju Onorúga-mete na'ichí e'kósiga 'légana injiérnochi.

23 › Alekeri, go'ame o'ká simisá mué alémésachi napu Onorúgame go'ame i'limeju, 'lige alé sebasa nelasa mué, mué bo'nése'winá oláligo uché bilé rió, 24 'liko abaléa'rélime júkuru alué go'ame 'na o'wekaneraga napu ilí alué mesa. 'Lige alé a'resa,ku 'mi simibóká gatewa alué rió 'yuga.Napu'lige 'ma 'la sébali gatesa, a'lige kukasimibóká, a'lige kulí jawáwaká alué go'amealé mésachi.

25 › Mué se'winá 'sisa bilé rió 'yuga,'lige alué rió wa'lúlachi nejímala mué, 'likota'chó seba 'we a'lá gatélime júkuru. Aluériote nejísiga mué alé wa'lúlachi, 'likogalírale bajcháwili ju mué. 26 Ne 'la anímué tabilé ma'chínimio. Napu'lige 'masuwábaga najtétasa mué napu ekí goblalaalué wa'lula, a'lige kulí ma'chínamalamué.

Jena ruwimela Esusi beníriligo napurigátabilé e'newa bilé mukí 'yuga gojchináliga

SAN MATEO 5:27 8 SAN MATEO 5:4527 › 'Émika 'we a'lá machí regá anélirigo

alué 'ya mochígame: «Tase 'yuga gochiboauché jaré umugí alué napu tabilé 'emi 'yulaju.» 28 Neka regáchigo anígó: Bilé rió rekótabilé gochié uché bilé mukí 'yuga, 'lige pe'we 'yuga gochináliga etesa 'liko alué rioka'ma resítiri alawégame nímili júkuru rekóta 'yuga gochié.

29 › Chátiri na'tasa mué alieti etega,'liko ma'chí pápua alué busí 'lige pápuaká.Abé 'la nímala pe busílacho we'kawa mué,tabilé 'la ju suwábaga mué sa'pala 'léganainjiérnochi pasía. 30 'Lige alué mué sekalawajtoná ilígame 'sísaká napurigá nochawaalué resítiri nóchali, 'ma rejpúniga pápua.Abé 'la kéréko seká we'kawa mué, tabilé'la ju suwábaga mué sa'pala 'légana in-jiérnochi pasía.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé 'la kobo'né 'yula mukí a'rilía

31 › Abiena anime nile 'ya mochígame:«Bilé rió mukí a'resa bo'né 'yula, 'likobilé apeli i'lime júkuru anigá 'ma a'régurumué mukí.» 32 Neka uché bilé rejcholiruwimela. Bilé rió bo'né upila a'resa,'lige alué mukí uché bilé rió rewisá, 'likoaluémukí wa'lú resítiri alawégame nímala.Alué bajchá ajtígame rió chojkila nímalachonigá a'reme ju mukí. Alué nujubáajtígame rioka abiena tabilé 'la nóchamekárélamala. Alué mukí tabilé alué rió nilaju. 'Lige alué mukí se'nú rió 'yuga gochimenisa ta'chó a'relía alué bajchabé riote, 'likoalué rioka tabilé resítiri alawégame gainá-mala rekó alué mukí a'rigé.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo alué nulalí33 › Abiena 'we a'lá machí 'emi

regá anélirigo alué 'ya mochígame:«Onorúgame e'negá ajtí 'la sébali olamione, alekeri 'la sébali olámala ne.» 34 Taseaniboa: «Onorúgame 'la e'negá ajtí alekeri'la sébali olámala ne.» Pe 'la sébaliolawa. 'Lige tase aniboa: «'La sébaliolámala ne, 'la e'negá ajtigame rewagá.»Tase regá aniboa: «Alé rewagachi nuláajtigame Onorúgame.» 35 Tase aniboa:«Gawí 'la machí 'la sébali olamio ne.»Tase aniboa alieti, gawika kame naputeka ajtí Onorúgame. 'Lige tase alarigáaniboa: «Rusalénika 'we a'lá machí 'lasébali olámala ne.» Tase alarigá aniboa alué

Rusalénika Onorúgame nila kame. 36 Taseaniboa: «Ne bo'némo'ola 'lamachiame 'wea'lá sébali olamio ne.» Tase alarigá aniboamueka pecha gainámalagó newá rosákameo chókamemué bo'né gupala, nibilé bi'lepigupá. 37Napu'lige 'la sébali olámorisámué,'la sébali olawa. Tabilé gainásaká sébali olá,pe aniboa: «Tabilé ikíromala ne.» Tabilésiné 'yégili rupoa. 'Yégiliká pe Remónisira'ichálila ju.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé chanokiame ko alué ralámuli 'yuga rekó alué ralá-muli 'we cha nokachi 'emi 'yuga

38 › Abiena 'we a'lá machí 'emi regáaníligo alué 'ya mochígame: «Bilé ralá-muli busila ma'chí pasa uché bilé rió, 'likoa'chigóriga oliame júkuru alué ralámuli.Bilé ralámuli ramé o'linasa uché bilé rió,'liko a'chigóriga o'linálime júkuru alué rióramalá.» 39 Neka regá aní: «Tase ayóniwabilé rió 'we nejkome. Bilé rió nejchósakábilena banichí, uchéchigo bilena gu'líwakánapurigá uché bilena banachí o'chómala.40 Bilé rió bujénasaká mué o'páchala, yati'yáwaká, 'lige abiena 'yáwachigó alué we'lío'pacha* o'páchiga inálime. 41 Sontalo re-jósaká napurigá o'toboa bilé tábiri bilé milimetromejká, mueka abéchigo noli okámilimetro o'tobóká. 42Apiépiri ralámuli táachitábiri, yati 'yáwaká. Bilé ralámuli tanegatásaká bilé tábiri, yati tanéwaká.»

Jena ruwimela Esusi ruwíligo napurigá 'lagalegá etewa sairúgame

43 › Abiena 'we a'lá machí 'emi regáanélirigo alué 'ya mochígame: «'La galewamué amígola, 'lige tase galewa mué saíla.»44 Neka regá aní: 'La 'we a'lá galewa muésaíla. 'La 'we a'lá gu'íriwa alué ralámuli,alué napu tabilé ganílime ju 'emi 'yuga. 'Latániwa Onorúgame napurigá Onorúgame'la gu'írimala alué chátiri ra'íchame ralá-muli, abiena alué napu cha nokame ralá-muli ju 'emi 'yuga. 45 Alarigá nokiáká'emi, 'la alué O'nó Onorúgame 'kúchilanímala 'emi, alué Onorúgame napu 'parewagachi ajtí, alué nuleme ju rayénalinapurigá 'we a'lá ma'chígime rainámalaalué chátiri ralámuli mochígichi, 'lige 'wea'lá ralámuli mochígichi. Nuleme ju u'kí

* 5:40 Alué we'lí o'pacha nile napurigá chaketa.

SAN MATEO 5:46 9 SAN MATEO 6:13napurigá u'kumela alé napu mochí ralá-muli napu 'la e'wime ju Onorúgame, 'ligeabiena alé napumochí ralámuli napu tabilée'wime ju Onorúgame. 46Mué pe alué 'wea'lá nirame ralámuli 'we a'lá nirásaká, 'likomueka tabilé 'la narémala Onorúgame nilatábiri alarigá 'síkariká. Alué napu gob-lálome ju enomí alarigá nokame júchigó.47 'Emi pe a'boi amígola 'la repórisa, tachirinajtékame nímalawé. Alué ralámuli tabiléOnorúgame oyérame, alueka abiena alar-igá nokame ju. 'Émika 'we a'lá semáriganokimeli júkuru, tase napurigá alué ralá-muli. 48 'We a'lá sébali 'nátame ralámuliniwa napurigá O'nó Onorúgame 'pa rewa-gachi ajtígame.

6Jena ruwimela Esusi beníraligo churigá

gu'írilime ko uché jaré1 › Tase che nokigá nokiboa na-

purigá ralámuli etémala 'emi napu'ligeOnorúgame nulá. Tase anigá e'yénawa:«Ramueka 'we a'lá Onorúgame oyérameniru.» Pe alieti 'nátaga nokisáká 'emi, 'liko'emi O'nola 'pa rewagachi ajtígame tabilé'yámala 'emi semati raweli. 2 Napu'ligegu'írilia alué tabilé nígame ralámuli 'weresíriká ejperégame, tase we'ká ralámulietériga gu'íriwa. Alarigá nokame juralámuli 'we riólame napu'lige bilé tábiri'ya alué ralámuli tabilé nígame alé u'kuchíre'obachi «sinagoga» anilime mochígichi.Alué alarigá nokame ralámulika pe najkigánokame ju napurigá 'we a'lá nerawaralámulite. Peka 'la sébali olame ke a'bopi.3 Napu'lige ralámuli tabilé nígame gu'íriamué, napu'lige tabilé 'wesi riógachi a'ligegu'íriwaká. 'Lige aminami tabilé 'wesiruyéwaká, nibilé mué amígola rekó 'wea'lá amigo ke. (Ralámuli israelita regáanime nile: «Tase a'rewa napurigá muésekala o'iná ilígame etémala napu 'siá'smi mué sekala wajtoná ilígame.») 4 'Likomué asíriga 'la narémala O'nó Onorúgamenila semati raweli, alueka suwábaga etemekame napu ekí tábiri nóchachi ramué.

Jena ruwimela Esusi beníriligo churigára'ichálime ko Onorúgame 'yuga

5 › Napu'lige Onorúgame 'yuga ra'icha'emi, tase o'weti jaga tániwa iwéraliOnorúgame alé pachá u'kuchí re'obachi

«sinagoga» anilime pe napurigá etewasuwábaga ralámulite. Alarigá nokame juriólame ralámuli, peka 'la sébali olameke a'bopi. 'Lige aminami alé bilena napuwe'ká ralámuli mochí, alemi jaga tánimeju iwérali Onorúgame, pe napurigá etewasuwábaga ralámulite. 'We ganílime jualieti nóchaga. pe u'kabi rawé 'we ganíligamochímala, Onorúgameka tabilé 'yámili jusemati raweli alué ralámuli. 6 Napu'ligemué Onorúgame 'yuga ra'ichánalasa,bi'neli simibóká pachami galírale 'lige'yérawaká yochi, 'lige kulí ra'icháwakamué O'nola Onorúgame 'yuga. Pechaetérame júkó Onorúgame kaka, aluekaabiénachigo 'la etiágó iwérali tánachi mué,'liko Onorúgameka asíriga 'la semati rawelinejímala.

7 › Napu'lige iwérali tania 'emiOnorúgame, tabilé we'sá simérawa biléra'íchali, 'lige aminami tabilé ra'ichawaalué tabilé námatame ra'íchali. Ralámulitabilé machime Onorúgame pe alarigánokame ju. Alueka abé 'la we'ká ra'ichálika'we a'lá gepumia mayeme ju Onorúgame.8 Tase alarigá nokiboa napurigá nokameju alué ralámuli. Alué 'emi O'nolaOnorúgameka 'lamachí aleké najkió bajcháta'chó táachi 'emi. 9 Alekeri napu'ligera'ichalia Onorúgame 'yuga, regá anewa:MuéO'nó 'pa rewagachi ajtígame, ramueka

najkiáke'énapurigá nerawa mué ralámulite,10najkiáke'é napurigá sebámala rawelinapurigá suwábaga ralámuli nulémala

mué.Abiena najkiáke'é napurigá nulámala mué

jena wijchimobanapurigá nulame ju mué 'pa rewagachi.'Lige abiena najkiáke'énapurigá 'la sébali ikimela napumué najkí.11 Pe rekó 'yáwagó ramué go'ame napu

senibí rawé nejime ju mué.12Ramueka 'ma e'karu ralámulialué napu cha nokálige ramué 'yuga,alekeri ramueka tánili e'kali mué cha

nokogá nokigáriká.13 Pe rekó anáchaga 'yáwagó a'walí ramuénapurigá 'la umérowa Remónisinapu'lige alué Remónisi se'wí 'lúnilichi ra-

mué.

SAN MATEO 6:14 10 SAN MATEO 6:29Tase a'rewa ramué napurigá na'tawa alué

chátiri 'nátili.*'Lige Esusi anile:14―'Emi 'la e'kásaká uché jaré ralámuli

napu'lige alué ralámuli e'káali tasa chanokisá 'emi 'yuga, 'liko 'emi O'nolaOnorúgame napu rewagachi ajtí 'lae'kámalachigó 'emi. 15 'Emi tabilé e'kásaká'lige tabilé niraga etesa alué cha nokameralámuli, 'liko 'emi O'nola Onorúgametabilé e'kámala napu'lige 'emi cha nokisá.

Jena ruwimela Esusi beníriligo churigáayunálime ko

16 › Napu'lige ayunalia 'emi, tabilésewékame neraga e'yénawa. Alué 'weriólame ralámuli alarigá nokame ju peka'la sébali olame ke, pecha sewékamekéréko, pe najkime ju napurigá niragaetewa ralámulite. Pe tabilé 'nátame juOnorúgame 'yuga. Tabilé narémili junapu Onorúgame nejímili ju. 17 Napu'ligeayunalia 'emi bajchá bisigówaguru 'lige'we a'lá techípuaka, 18 napurigá tabilémachimela ralámulimué ayúnachi, pemuéO'nola Onorúgame 'la machimela, 'liko 'la'we 'la semati raweli nejímala Onorúgame.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo tase we'káe'karúgame tábiri niga mochiwa

19 › Tase nigamochiwa e'karúgame tábiri'we najteme jena wijchimoba mochiga,jena wijchimóbaka 'we o'chérame ju nowí'lige 'ma pe i'nime ju suwábaga tábirigatériga mochígame. Suwábaga suwimeju. 'Lige chigórigame abiena mo'ime juchigomia alué gatérigamochígame. 20Tasewe'ká na'tawa ye tábiri, iligá abé a'lá juOnorúgame 'yuga na'talia. Alarigáká 'wea'lá semáriga narémala 'emi semati rawelinapu'lige seba 'pa rewagachi. Tase nerumeju 'pa rewagachi nowí, 'lige tabilé i'nimeju tábiri gatérigime, 'lige tabilé e'yénameju chigórigame. 21 Bilé rió we'ká tábirinígame nisa 'we najteme, 'lige pe aleke-cho na'tasa, tabilé na'támala Onorúgame'yuga.

22 › Mué 'la gu'írisaká uché jaré ralámulinapu 'yáliru mué Onorúgamete 'yale mué,'la Onorúgame 'yuga 'nátaga gu'írisakámué uché jaré, 'liko 'we a'lá 'nátame jumué, 'liko 'we a'lá bi'wígame alawégamenímala mué. 23Mué tabilé gu'írisaká ralá-muli napu 'yáliru mué Onorúgame 'yalemué, tabilé 'la bi'wígame alawégame ní-mala mué. Chókame nímala mué alawala.†

24 › Oká e'wélala 'yuga nóchame nísakáalué pioni, pe tabilé ganíliga eteme ju biléalué wa'lula, 'lige uché bilé wa'lúlaka 'laganíliga eteme ju. 'Lige alué pioni biléwa'lula 'la niraga etémala, 'lige bilé tabiléniraga etémala. Yeka anime ju: Bilé riótabilé gainámala Onorúgame 'yuga 'nata,pe we'ká enomí mékame na'tásaká. 'Ligealarigáká tabilé gainámala Onorúgame oy-eria.

25 › Neka alekeri aníguru: Tase regána'tawa: «Jipe rawé ¿tachiri go'póaché?,'lige ¿tachiri bajíwaché?, peka i'tékuruba'wí. 'Lige ¿tachiri o'pachátuwaché?Peka i'tékuru napurigá raliboa nueboo'pacha.» ¿Tacha abé najteme júkó alawáme'tigá go'ame? 'Lige ¿tacha abé na-jteme júkó mué alawala me'tigá aluéo'pacha? 26 Onorúgameka abiena 'lanejímili júkuru go'ame 'lige o'páchatiri.'We a'lá na'táwabala aka alué chulugíi'niga oyame: tabilé echame ke, tajsiné'wime ka'e, 'lige tajsiné gateme ke go'amerekóachi. Onorúgameka alué napu 'parewagachi ajtígame ju 'la 'yame ká'égo'ame. ¿Tacha abé najtékame ju 'emime'tigá alué chulugí? 27 ¿Chieri 'laochéramalawé uché pe'tá o'wétiri rekó 'weochérinilie?‡ Rekó uché rajpé ochérinilie'emi, tase uché rajpé abé re'pá jágamegainámala 'emi. Onorúgame 'sime ju newáre'pá jágame 'lige re'lé jágame.

28 › ¿Tachiri sirbe nímalawé peo'páchacho na'talia? 'We a'lá na'táwabalachurigá o'chérameka sewá jami nerúgame.Aka alué sewaka peka nóchame júkuru,nibilé o'páchati newame júkuru. 29 Nekaaníguru abéchigo 'la semátiri ko me'tigá

* 6:13 Jaré osilí abiena regá aní: Mué kame napu nulame ju, mueka wa'lú a'walí nígame kame, 'lige nabí 'la sébaliolame kamemué. † 6:23 Yolí ra'íchaga aní (22-23): «Los ojos son como una lámpara para el cuerpo, así que, si tusojos son buenos todo su cuerpo tendrá luz. Pero si tus ojos son malos todo su cuerpo estará en la oscuridad y si la luzque hay en ti resulta ser oscuridad, ¡que negra será la misma oscuridad!» «Mué busila 'la a'ká nísaká» pe aniame kéré«mué 'we a'lá gu'írisaká uché jaré ralámuli.» ‡ 6:27 E'nesi San Lucas 12:25.

SAN MATEO 6:30 11 SAN MATEO 7:11alué wa'lula 'ya bejtégame. Alué napu'we nígame nílige, alué suwábaga me'tigá'we nígame ka Salomoni anilime nile.Asíriga we'ká e'karúgame nígame nilenapurigá chiní 'lige o'páchatiri asírigajino, abirigáchigo ta'mé semati nílekó abetase napurigá alué sewá jami nerúgame.30 Onorúgameka nabí asíriga 'la semátirisewame gajsalá echame ju jami, 'lige pe'ma wakime ju alué gajsalá 'lige ralámulika'ma e'kósime júkuru. 'Émika abé rajpénajtékame júkuru me'tigá alué gajsalá.'Émika tabilé bijchigi Onorúgame ne-jkúrimio o'pacha nejía. 31 'Liko tabilé we'ká'nata mochiwa: «¿Tachiri go'póbechéjipe? ¿Tachiri bajíwaché jipe? ¿Tachirio'pachátawaché jipe?» 32 Alarigá nokameju ralámuli tabilé bijchígime Onorúgamenila ra'íchali. Alué ralámuli asíriga'nátame ju ye tábiri. Alué 'emi O'nolaOnorúgame alué 'pa rewagachi bejtégame,asíriga 'la machí tachiri tábiri resílá 'emi.33 Iligá bajchá Onorúgame 'yuga na'tálimejúkuru najkigá napurigá Onorúgamenulámala. 'La newalime júkuru napuOnorúgame najkí. Alarigá olásaká 'emiOnorúgame 'la nejímala nejkúrali napurigániga mochímala go'ame 'lige o'páchatiri.34Alekeri tabilé na'támili ju: «Chukimeli june be'lí.» Iligá napu 'nata ajtí mué jipe alué'lina na'táwaguru. Asíriga we'ká nerúkurunapurigá gatewa jipe yati. Be'lika uché bilérawé ju.

7Jena ruwimela Esusi ruwíligo tabilé chojkila

neraga che'wálime ko uché jaré ralámuli1 › Tase chojkila che'wawa uché

jaré ralámuli. Mué chojkila neragache'wásaká, 'liko Onorúgame chojkilaneraga che'wámala mué. 2 Onorúgamekaa'chigóriga animela 'emi olagá na-purigá aneme ju 'emi uché jaré ralá-muli. 'Emi tabilé niraga etésaká, 'likoOnorúgamechigó tabilé niraga etémala'emi. 'We a'lá tétaga nejísaká 'emi, 'labochí ajchigá, 'liko 'we a'lá sébali tétiganarémala 'émichigó, 'la bochí ajchigá.3 'Lige ta machisá mué bo'né wa'lú wejkolíajchágame ko mué bo'né busílachi, 'liko

¿chonigá regá aneme ju mué uché jaréralámuli: «Muérigo, aka nema'chí pátirigoalué u'tá wejkolí mué busílachi ajtígame.»'La ma'chí pápua mué bo'né bajchá aluéwa'lú wejkolí mué busílachi ajtígame,a'liko 'la ma'chí pámala mué alué u'táwejkolí alué rió busílachi ajtígame. (Yekaaniame ju 'emi chojkila neraga che'wásakáuché jaré pe u'tá tábiriti kachi, tabilé'nátaga mué bo'né abéchigo chojkila ke,tabilé 'la ju.) 4 Mué 'we resítiri nochaasisá, ¿chonémala mué bilé amigo? ¿Regáanémala mué?: «Ne 'la nejkúrimala ma'chípaa alué resítiri napu mué nocha ajtí.»5 Iligá bajchá a'réwaguru alué chátiri 'nátilinapu mué 'nata ajtí, 'liko 'la sébali 'nátamenímala mué Onorúgame 'yuga napurigágu'írimala mué amígola. Mueka pechagainámili júkó pe u'tá wejkolí ma'chí paauché bilé ralámuli busílachi chujkúgame,mué bilé gutumoli elágame nísaká bo'nébusílachi.

6 › Tase 'yáwaká go'ame o'kochí aluégo'ame Onorúgame kógirime nísaká.'Lige aminami tase 'lúpuaká alemi napuuchú gowí alué 'we najteme rejté. Muéalarigá olásaká, 'liko gowika pe re'kekae'yénamala, 'lige siné kachi ku gu'liga'emi i'kímala alué gowí. (Ye tétali júkuruaniame: 'We a'lá na'táwará napu'ligeOnorúgame nila ra'íchali ruyá alué tabiléOnorúgame oyérame ralámuli 'yuga. Jaréralámuli tabilé galeme ju alué ra'íchali.)

7 › Abichilubi tániwa Onorúgame, 'likoOnorúgame nejímala 'nátili. Abichilubi'yáawa 'emi 'lige 'la rewimela 'emi.Bayéwaká Onorúgame 'lige Onorúgamee'wame júkuru.* 8 Apiépiri ralámuli'la támeká 'la i'lime júkuru. 'Lige alué'la 'yáameká 'la rewame júkuru. Aluébayémeka 'la nejélime júkuru.

9 › 'Emi 'kúchila baní tasa, 'émika tabilérejté 'yámili júkuru. 10 'Lige ro'chí tasa 'emi'kúchila, tabilé sinowí 'yámili júkuru 'emialué u'kuchítiri. 11 'Emi napu chátiri 'ná-tame ke abiénachigo 'la jebénigame júkó'emi 'we a'lá go'ame kógiga 'emi a'boi'kúchila. 'Liko abéchigo 'la a'ká nejí-mala mué O'nola Onorúgame 'pa rewa-gachi ajtígame alué napu tánime ju.

* 7:7 Yolí ra'íchaga aní Matéoka: «Llame a la puerta y se le abrirá.»

SAN MATEO 7:12 12 SAN MATEO 8:312 › 'Emi najkisáká napurigá 'we a'lá

nejkúrimala apiépiri ralámuli, 'liko 'emibajchá 'we a'lá niraga gu'írimili júkuruapiépiri ralámuli. Alarigá ju napurigá nu-lame ju alué ra'íchali nulalí napu Moisesiosale 'we 'ya 'lige napu osale alué ralá-muli napu ruyame nílige napu Onorúgameanélige.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo u'kabi ralá-muli sebámili ko 'pa rewagachi

13 › 'We e'wérali olawa napurigá mo'iboaalé u'tá yógame galichi. Wa'lú yógame jualé napu simárame ju ralámuli injiérnochisimamia 'lige we'lé bo'ígime ju bowé napusébame alé injiérnochi, 'ligewe'ká ralámulialué bowé simíbame ju, cháchigo 'la we'lébo'ígime kame alué bowé. 14 'Lige pe u'kabiralámuli simíbame ju alé bowechi tabiléwe'lé bo'ígime mo'imea alé u'tá yochi aléejperélimia senibí Onorúgame 'yuga.

15 › 'We majawa alué 'yégame ralámulinapu ruwime korí napu ané Onorúgamenapu 'we a'lá Onorúgame oyérame korimeju, peka Onorúgame oyérame ke. 'Wea'lá a'ká ralámuli kárigá jsime ju, asírigachátiri 'nátame kéréko sulachika. 16 'Wea'lá nérékuru 'we a'lá 'nátame ko 'we a'lánóchali nochasa. Tabilé 'la ralámuli nísaká,'liko tabilé 'la nóchali newámala. Tabilérakémala i'wilí ('uba) alé golalachi, 'ligeaminami tabilé rakémala alué chuná alébilena bitáyachi. 17 Abiena alué 'we a'lárojaka 'we a'ká rakeme ju, 'lige alué ta'mé'la rojaka ta'mé 'la rakeme ju. 18 'Lachachátiri rakémalawé alué 'la a'ká rojá tabilénayume, 'lige 'lacha a'ká rakémalawé bilérojá nayume. 19 Suwábaga rojá tabilé 'laa'ká rakémeka 'ma pe me'teka 'lúpili ju aléna'ichí napurigá 'ma rajimela. 20 'Liko 'wea'lá machimela 'emi alué ralámuli pala 'labijchiá 'la bijchígili rejcholi nejime ka. Pee'néniga napu nokame ju 'la machiboa.

21 › Tabilé suwábaga ralámulimoinámala'pa rewagachi napu Onorúgame nulameju rekó Wa'lula aneme ke ne'chí. Pealué ralámuli napu ekí 'la sébali olameju napurigá najkí ne O'nola Onorúgame'pa rewagachi ajtígame, pe alueka 'lasebámala. 22 Napu'lige seba rawelinapu Onorúgame gustisia olámala (napuOnorúgame animela chieri 'la sébali oláligo

'lige chieri tabile 'la sébali oláligo), we'káralámuli anémala ne'chí: «Mué Wa'lulanulame, mué a'walila gite ramueka 'wea'lá rejcholi 'yáruturu ralámuli, 'ligeabiena buináruturu u'kuchípala remónisinapu ralámuli mochiga mochílige, 'ligeabiena sa'wáruturu nayúkame.» 23 Alarigáanimela. 'Lige neka 'we a'lá ma'chígimeruyémala regá: «Neka pecha sinémachimekétego 'emi. 'Émika tabilé a'lá nóchalinóchame júkuru. 'Mi simíbaga.»

24 › 'Lige a'pílipi rió neraga 'la gepúsakáye ra'íchali, 'lige 'la e'wasa ye ra'íchali, 'likoalué rió napurigá 'we machime rió neraganímala, napurigá alué rió galí newágame'we re'lé joka elale galí. 25 'Lige wa'lúu'kusá 'lige 'ma bochile alé gomichi 'ligegalírale sébale, 'lige aminami asíriga ekale,'lige tabilé na'mínale alué galí, cha 'lanewárigime níligame alué galí 'we re'léjoka. 26 A'pili ralámuli neraga 'we a'lágepúsaká ye ra'íchali ne ra'ichálila, 'ligetabilé e'wasa alué ra'íchali, 'liko pe na-purigá bilé rió tabilé 'nátame, pe alarigánímala, pe napurigá bilé galí satebó galirá-rigime pe alarigá nímala. 27 'Lige wa'lúu'kusá 'lige aminami asíriga ekesá, 'lige'ma bochile ba'wí alé gomichi, 'lige 'maomarúgame na'mínale alué galí.

28 Napu'lige Esusi 'ma suwénasa yera'íchali beniria, ralámulika 'we ra'sálálenapurigá benírale 29 napugiti Esúsika 'wea'lá benigá benírale, bo'né 'we a'lá sébalimachime nile, tabilé benile uché jarébenírame 'yuga, tase napurigá aluéMoisesinila nulalí benírame.

8Jena ruwimela Esusi nayúkame 'yóligo

1 'Liko napu'lige Esusi 'pa rabókanare'kínasa asíriga we'ká ralámuli najátale.2 'Liko bilé rió nayume sa'pachí amoba*chojkóbisiga ilíbale 'na o'weka neraganapu enale alué Esusi. 'Lige anile:

―Muérigo Wa'lula, mué 'la 'yónalisikáne'chí, ne'chí 'yówaká napurigá ne 'lalisensia nígame nímala napurigá bajkimelane alé re'obachi pachá.

3 'Lige Esusi nochale bo'né sekálate aluérió, 'lige anile:

* 8:2 E'nesi glosario «lepra».

SAN MATEO 8:4 13 SAN MATEO 8:20―'La nímala, 'ma 'la sa'wígame nímala

mué.'Lige yati neraga sa'wile alué rió. 4 'Lige

anele Esusi alué rió:―Tabilé 'wesi ruyéwaká ne mué

sa'wáligo. Iligá simibóká balé ajtígichinapurigá etémala mué 'ma sa'wígameko. 'Lige go'ame kógiwaká Onorúgamenapurigá nulálige Moisesi.† 'La suwábagaalarigá olásaká mué, 'liko uchéchigosiné 'we a'lá sébali niraga etewa muéralámulite.

Jena ruwimela Esusi 'yóligo bilé sontalopiónila

5 Napu'lige Esusi Kapernaumi anilichisébachi, bilé gapitani sontalo romanosébale Esusi ilígichi bilé nejkúralitániniliga. 'Lige anile alué sontalo gapitaniEsusi olagá:

6 ―Mué Wa'lula, ne piónila sujírigameju, tabilé gayena noká 'lige 'we resí niliaajtí.

7 'Liko anele Esusi alué gapitani:―Simé ne 'yomia.8 'Lige anile alué gapitani:―Neka tabilé najtékame rió ju napurigá

mué bajkimela ne bejtélachi, neka peapiépiri rió ju. Pe iligá aniboa: «Sa'wisá 'lanímala alué pioni», 'lige alué piónika 'masa'wimela, mueka cha wa'lú nígame kamea'walí napurigá alarigá nulámala. 9Neka 'lamachí alarigá nulálime ko wa'lula níriga.Alué uché jaré wa'lula ne'chí nuleme ju,'lige neka u'kuchípala sontalo nuleme ju.«Simawa», aneme ju ne jaré alué sontalo,'lige yati simíbame ju. 'Lige «Jeka simí»,aneme ju ne bilé, 'lige yati jeka simime ju.'Lige bilé tábiri newánilime ju ne piónila,'lige alué piónika yati e'wame ju.

10 'Lige napu'lige Esusi akisá, pe i'kilíilíbale e'negá. 'Lige Esusi anele alué ralá-muli Esusi najátame:

―'La bijchiá ye rioka 'la sébali bi-jchígame ju 'we a'lá sa'wame ko neOnorúgame Alawala gite. Jena napu ejperéralámuli israelita pecha 'wesi ralámulii'tékó uché abé bijchígame napurigá yerió. 11Neka aníguru napu'lige Onorúgamepiesta newachi 'pa rewagachi Abraámi'yuga 'lige Isaki 'yuga 'lige Akobo 'yuga,

asíriga we'ká ralámuli napuímio bochígimigawichí mochígame. 12 We'ká ralámuliisraelita tabilé sebámala alé piéstachi rekóOnorúgameka 'we gu'írilige alué ralámuli,jaré pecha Onorúgame 'yuga 'nátameníligo tase napurigá ye rió. Alué ralámulikape ma'chige mochímala tabilé mochímalaalé pachá piesta nerúgichi. Pe ma'chige'lúpili ju asíriga chonárale. 'Lige nalámochímala alué ralámuli aminami chi'námochímala ramelá.

13 'Lige Esusi anele alué sontalo gapitani:―Ku simigá galírale. A'chigóriga

ikimela napurigá mué bijchígale.'Liko pe aba'lige yati sa'wile alué pioni.Jena ruwimela Esusi 'yóligo Pegro wasila

14Napu'lige Esusi sebasa Pegro galílachi,Esusi etele alué Pegro wasila 'we nayuabo'igó. Asíriga iná bo'ile alué Pegro wasila.15 'Lige Esusi nochale Pegro wasila sekala,'lige yati ajchábale inuí alué Pegro wasila.'Liko asísale alué Pegro wasila, 'lige yatigo'ame newale napurigá Esusi go'mela'lige uché jaré ralámuli.

Jena ruwimela Esusi we'ká nayúkame'yóligo

16 Napu'lige rayénali bokuísa, a'páliruwe'ká ralámuli u'kuchípala remónisimochígame pachágana. 'Lige Esusi 'mabuyánale alué u'kuchípala remónisi penuligá. Abiena Esusi 'yole uché jarénayúkame ralámuli. 17 Alarigá 'silenapurigá 'la sébali ikimela napurigá anílige'ya bejtégame rió Isaíasi anilime napuruyame nílige napu Onorúgame anele.Regá anile: «Alué bo'né o'tole nawilí napuramué nayume nírige.»‡

Jena ruwimela jaré ralámuli Esusi oyériligo18 'Lige uché bilé rawé asíriga we'ká

ralámuli napuíle. Napu'lige Esusi etesa,nulale napurigá listo ujchagá mochímalabilé barko simea na'lebo 'nálige. 19 Ta'chósimíbachi, bilé alué Moisesi nila nulalíbenírame a'bé nawile Esusi, 'lige anile:

―Neka mué 'yuga inánili panápurisimichi mué.

20 'Liko Esusi anile:―Geyóchika 'la nígame júkuru resó,

'lige chulugika 'la ra'sógame júkuru. Ne† 8:4 Kulí siné rawé oká baloma kógime nile 'lige bilé tarali kachi kógime nile oká bo'á ranala. ‡ 8:17 E'nesiIsaías 53:4.

SAN MATEO 8:21 14 SAN MATEO 9:5napu nawá 'pa rewagáchika napurigá rióneraga, neka tabilé asé galégame ju na-purigá gojchimela.

21 'Liko uchéchigo bilé rió alué Esusioyérame, anele:

―Mué Wa'lula, neka mué si simela, peiligá elíwagó ne napurigá ne o'nola tómala,a'lige simé ne mué 'yuga.

22 'Liko Esusi anile:―Alué ralámuli tabilé Onorúgame

oyérame, alué nokimela alué mukúgametoa. Mueka ne'chí 'yuga simiboa.

Jena ruwimela Esusi eká geléchaligo 'ligeba'wí

23 'Liko Esusi bárkochi 'mole alué makuéoká oyérame 'yuga. 24 Napu'lige 'mabárkochi e'yénigichi, asíriga a'wágameekénale, 'lige ba'wí asíriga re'pá ilírale 'ligebárkochi bajkile ba'wí. 'Lige Esúsika go-jchigá bo'ile. 25 'Liko alué ralámuli Es-usi oyérame 'ma ajchale Esusi gojchigábo'ígichi. 'Lige anele ajchigá:

―¡Muérigo Wa'lula, asá nejkuri, 'mabokuíchi ye barko!

26 'Lige Esúsika anile:―¿Chonigá aliena majáliché 'emi?

'Émika tabilé bijchígilia Onorúgame 'lanejkúrimio napurigá 'la tabilé bokuímalaye barko.

'Lige asísale Esusi, 'lige ená anele Esusialué eká 'lige ba'wítiri. 'Lige 'magelale aluéeká 'lige ba'wítiri. 27 'Lige alué oyéramekape i'kilí jábele Esusi e'negá. 'Lige regáanile:

―¿Tachiri a'walí nígame júpeché aluérió 'siá? 'La e'wenti júkuru eká 'lige ba'wí.

Jena ruwimela Esusi oká rió sa'wáligou'kuchípala remónisi mochígame

28Napu'lige Esusi na'lebo 'nálige Gararaanilichi sebasa, oká rió buyale gaposán-tichika. 'Lige a'bé nawíleru Esusi alué okáriote. 'Lige alué okáraga rió u'kuchípalaremónisi mochígame nile, 'lige alué rióasíriga jobátigame nile, tabilé a'remenile napurigá ralámuli simáramala alemi.29 'Lige e'wele ra'íchale:

―MuéOnorúgame Inolá, ¿chonigá nawámué jeka ramué mochígichi? ¿Ramuégastigárimia nawá mué? Ta'chó sébachiraweli gastigo narékime.

30 'Lige pe abé mejkabé we'ká gowíe'yénale go'gá. 31 'Lige alué u'kuchípalaremónisi 'we tánele Esusi, regá anile:

―Mué buinásaká ramué jena ye ri-ochi mochígichi, 'liko 'mi we'ká gowichijuláwagó ramué.

32 'Liko Esúsika anele:―¡Yati simásigó!'Lige buyásiga yati simíbale, 'liko pachá-

gana gowichi mo'ile, 'liko suwábaga gowíiwégame jumamo'íbele 'légana rejchíkana.'Ma rujsule wa'lú ba'wí ilígichi, alésíko 'masuwile.

33 'Liko alué gowí neseme, 'ma júmasalemajaga, asíriga iwégame júmasaga sébalewe'ká riógichi. 'Lige ruwile alakíligoalué rió u'kuchípala remónisi mochígame.34 'Liko suwábaga ralámuli napu ekíejperégame nílige alé we'ká riógichisimíbale Esusi e'nemia. Napu'lige etesa,asíriga iwégame anele napurigá simela.

9Jena ruwimela Esusi bilé rió 'yóligo su-

jírigame1 'Lige Esusi bárkochi 'mole, 'lige na'lebo

'nálige simile. 'Lige bo'né bejtélachi sébaleKapernaumi anilichi we'ká riógichi. 2 'Ligealé sebasa, bilé rió o'tóleru sujírigametabilé gayéname eyena. Pe tabachi rek-agá o'tóleru. Napu'lige Esusi etesa aluéralámuli 'la bijchígio Esusi 'la umabamioalué sujírigame sa'wá, 'liko Esusi anele aluénayume:

―'We iwera towí, alué chátiri muéna'tálila 'lige napu 'sile mué 'mae'kárigime ju.

3 'Liko jaré alué Moisesi nila nulalíbenírame ralámuli mochile alé, 'lige akelealanichi Esusi, 'lige anile a'bopi 'nátaga:«Pe Onorúgamecho ju napu e'kame juchátiri 'nátili. Ye rioka bo'nepi mayéOnorúgame ko. 'La enárigarigá julke 'liko.»4 'Lige Esusi 'we a'lá machile alieri 'natamochigo alué benírame. 'Lige anele Esusi:

―¿Chonigá aliena chátiri 'nátili 'natamochípeché 'emi? 5 ¿Churigá anilía'nalina abé a'lá nítéko? ¿Pa'lá regáanilía: «Mué rió 'ma bujé ne mué aluéchátiri 'nátili napurigá 'la moinámalamué rewagachi», regáchala aniá: «O'weti

* 9:6 E'nesi glosario «Hijo del Hombre».

SAN MATEO 9:6 15 SAN MATEO 9:20ilísiga yati einawa»? 6 Jipe ne napu 'parewagáchika nawágame ju napurigá rióneraga,* 'la machírimala ne 'emi ralámuliwa'lú a'walí nígame ko ne Onorúgame nilanapurigá bujémala ne chátiri 'nátili jenawijchimoba nerúgame.

'Lige Esusi anele alué rió sujírigame:―Yati ilísiwa. 'Lige yati ku galírale sim-

iboa, 'ma pabega gemá.7 'Lige 'ma sa'wígame ilísale alué rió,

'lige 'ma ku galírale simile. 8 'Lige ralá-muli napu ekí alé mochílige e'negá asírigara'sálále. 'Lige anile alué ralámuli:

―Asíriga 'la ju Onorúgame, 'yale a'walíye rió napurigá ralámuli sa'wámala.

Jena ruwimela Esusi owíligo Mateo9 'Lige Esusi 'we enale chebilénami simiá,

'lige alué Esusi bilé rió etele i'kilí ajtígamebilenau'tá galichi enomí goblalia, gobierno'yuga nóchame. Mateo anilime nile aluérió enomí goblálome. 'Liko Esusi anele aluérió:

―Nabá ne 'yuga.'Lige alué rioka o'weti ilísiga yati simile

Esusi 'yuga.10 'Lige abé alí, Esusi 'lige alué oyérame

ralámuli 'yuga i'kilí mochile bilena galíralego'ame go'yá. 'Lige we'ká mochile aléEsusi si napuíka go'ame go'yá alué enomígoblálome 'lige uché jaré ralámuli naputabilé oyérame nílige alué Moisesi nulalila.11 'Lige alé sébale jaré bariseo, 'lige anelealué Esusi oyérame olagá:

―Alué 'emi benírame enomí goblálome'yuga ajtíkuru go'yá, 'lige uché jaré chanokame ralámulitiri 'yuga. ¿Chonigá alué'yuga go'áaché?

12 Napu'lige Esusi akisá alué ra'íchali,bilé tétali ruwile:

―Ralámuli 'we a'lá a'ká tabilé nayume,pecha najkime júkó bilé 'yome. Alué 'wenayume ralámulika, 'la najkime ju bilé'yome.

'Lige uché rajpé ruwile:13 ―Yati simawa beniboa alué napu ne

ruimeli ju: «Neka najkí napurigá ralámulina'temaka járomala a'bopi. Yeka abéchigonajtékame júkó me'tigá go'ame kógiliaOnorúgame.»† Neka nawákuru ralámulibayemia napu 'la machime ju cha nokame

ko. Neka tabilé nawá ralámuli bayemianapu tabilé bijchígame ju cha nokame ko.

14 'Lige pe'tá i'libékorikáchi sébale Juanioyérame ralámuli, alué Juani napu ralá-muli rewarame nílige. 'Lige anile aluéralámuli Esusi olagá:

―Ramué 'lige bariseo 'we ayúnameniru. Aka mué oyérameka, ¿chonigá tabiléayúnabeché?

'Lige Esúsika regá anele:15 ―Napu'lige bilé rió newímichi,

alué gompaniérola napu nejkúrimili junapu'lige newichi, asíriga ra'sáligá mochí-mala. Alekeri tabilé ayunámala. 'Lige bilérawé sebámala napu'lige alué newímili rióo'toboa. A'lige kulí ayunámala alué riónewímili gompaniérola, cháchigo sewekamochímime kame. (Yeka ruwime ju bilérawé smeo jaré rió Esusi o'tomea. A'ligekulí 'we seweka mochimio Esusi oyérame.)

16 'Lige aminami anele:―Uché bilé tétali ruyémala ne 'emi.

Napu'lige o'páchala 'la nisa kárélasanapurigá pachókawa, tase nuebo chi-nite pachókawa, pe abéchigo we'léchi'wámala'é ichósiga cho'yoga. 17 'Ligeaminami tabilé ro'áwaká ajkágame i'wilíba'wila‡ o'chérame chiliwílachi wi'chitenewárigime. Napu'lige alué i'wilí ba'wilaronasá 'ma chi'wámala alué chiliwila. 'Lige'ma go'límala alué i'wilí ba'wila. 'Ligeaminami 'ma tabilé sirbe nímala aluéchiliwila. Bijí pe kulí 'la ronoa ilígichialué i'wilí ba'wila se'wí ro'ilime júkuruabé nuebo chiliwílachi, 'liko alarigá 'latabilé 'wesi najsawímala. Yeka ruwimeju napurigá tabilé na'lowawa Esusi nilarejcholi 'lige uché bilé rejcholi 'yúriga.

18 Napu'lige Esusi bijí ra'icha ilígichi,bilé rió sébale alemi u'tá re'obachi nulame«sinagoga» anilime, 'lige chojkóbisigailíbale alé a'bé napu ilile alué Esusi, 'ligealué rió anele alué Esusi:

―Ne malala pe i'pebi mukú, pe rekóanáchaga, simibóaká sekate nochamia na-purigá ku ajánamala.

19 'Liko Esusi simile alué rió 'yuga,'lige alué Esusi oyérame abiena simíbale.20 'Ma boichimi 'yénigichi, bilé mukí a'bénawiga chébale Esusi o'páchala. Aluémukí nayume nile asíriga we'lisi, rojpachí

† 9:13 E'nesi Oseas 6:6. ‡ 9:17 E'nesi glosario «vino».

SAN MATEO 9:21 16 SAN MATEO 10:1nayume nile, tabilé siné ajchábame nileelenia, 'ma makué oká bamí nile aluémukí nayua. 21 'Lige alué mukí 'nátale:«Pe chébamala ne alué Esusi o'páchalanapurigá 'la sa'wimela ne.» 22 'Lige Esusigu'liga e'nénale alué mukí, 'lige anele:

―'We iwera mué mukí. Mueka 'la bi-jchígalekurú ne 'la umabamio mué sa'wá,alekeri 'la sa'wíkurú mué jipe.

Pe yati neraga sa'wile alué mukí.23 'Lige napu'lige Esusi bajkisá alué

wa'lula galílachi, «sinagoga» anilichi nu-lame, etele «flauta» bujchigá rabisimejágichi, 'lige aminami asíriga we'ká ralá-muli e'wele nalame. 24 'Lige anele Esusialué ralámuli:

―Buyásiga 'emi. Ye iweka pechamukigábo'iko, pe gojchigá bo'íkurú.

'Liko alué ralámuli achile alué Esusilanichi, pe tabilé bijchígale, 'máchigomukugá bo'íligame. 25 Napu'lige ralámulima'chige buyasa Esusi pachá galíralebajkile napu bo'ile alué iwé mukúgame.'Lige sekachí cha'pile Esusi alué iwé, 'ligeyati asísale alué iwé. 26 'Liko suwábagaralámuli ra'íchiga e'yénale alué alietibochígimi riógachi napu echulú nílige aléejiro.

Jena ruwimela Esusi sa'wáligo oká siego'lige bilé rió tabilé gayéname ra'icha

27Napu'lige Esusi 'ma boichimi enágichi,oká rió tabilé ma'chílime guwánakae'yénale e'wele ra'ichasia Esusi olagá:

―¡'La na'temápua ramué, mué Rabí riji-mala!

28 Napu'lige Esusi bilena galíralepachami bajkisá, alué oká rió abiena alésébale. 'Lige rukele Esusi alué oká rió:

―¿'Émika 'la bijchígilia ne 'la umabamio'emi sa'wá?

―Ramueka 'we a'lá bijchígilia ―anilealué oká rió.

29 'Liko alué Esusi nochale alé alué okárió busílachi. 'Lige anele nochagá:

―'Emi 'la bijchígasaká ne 'la umabamio'yoa, 'liko ku 'la gainámala e'nena 'emi.

30 'Liko yati ku 'la ma'chílale. 'Lige Esusi'we anele alué oká rió:

―Tabilé 'wesi ralámuli ruyéwaká yealieti.

31 'Lige alué oká rioka arigáchigo 'weruwile a'kinana, asíriga we'ká ralámuliruyele alé ichúrimi riógichi.

32 Napu'lige pe kulí simíbachi alué okánapu tabilé ma'chílime nílige, jaré rióbilé rió a'pale tabilé gayéname ra'icha,pe u'kuchípala remónisi mochígamenile. 33 Napu'lige Esusi 'ma buinasa aluéu'kuchípala remónisi, 'liko 'ma gayénalera'icha alué rió. 'Lige suwábaga ralámulipe i'kilí jale e'negá, 'we ra'sáláme kérélerekó pe i'kilí jage, 'lige anile:

―Tajsiné alarigá 'ínilituru jena Israeli.34 'Lige alué bariseo tabilé ganíliga

mochile alarigá ikisá. 'Lige anile aluébariseo:

―Pe alué wa'lula remónisi napu Sa-tanasi anilime ju 'smi a'walí 'yaa napurigáye rió 'la buinámala u'kuchípala remónisi.

Jena ruwimela Esusi 'we na'temaka etéligoralámuli

35 'Liko Esusi bochígimi we'ká rió-gachi simírale benírisia, 'lige u'kuchíre'obachi alé «sinagoga» anilime simíralebenírisia Onorúgame nila ra'íchali na-purigá Onorúgame 'ma 'la semáriga nu-lamio suwábaga ralámuli alawálachi, 'ligeabiena we'ká e'karúgame nawalí sa'wasia.36 Napu'lige we'ká ralámuli sebasa Esusie'nemia, alué Esusi asíriga na'temaka etelealué ralámuli, tabilé a'walí nígame niragaetele alué ralámuli, pe napurigá bo'á tabilébo'élime, alarigá etele. 37 'Lige Esusi anelealué bo'né gompaniérola:

―Asíriga we'lé ju ri'ligó echerúgime,'lige alué 'wímeka asíriga u'kabi ju.38 Alekeri Onorúgame tániwaguru na-purigá uché rajpé julámala 'wime napurigágu'írimala alué uché jaré 'wime.§

10Jena ruwimela Esusi nóchali 'yáligo alué

makué oká rió bo'né 'yuga járome1 'Lige Esusi bayele alué makué oká

rió bo'né 'yuga járome* napurigá a'béjámala alé Esusi ilígichi. 'Lige a'walí'yale Esusi alué makué oká rió napurigá

§ 9:38 Esúsika pe anime kéréle we'ká ralámuli 'ma listo mochigo napurigá gu'íriwa, iligá pe u'kabi ralámuli e'yenaOnorúgame nila ra'íchali beníriga. * 10:1 E'nesi glosario «apóstol».

SAN MATEO 10:2 17 SAN MATEO 10:20u'kuchípala remónisi buinámala, 'lige am-inami napurigá we'ká e'karúgame nawalísa'wámala.

2 Jena uchú alué makué oká rió re-walá Esusi 'yuga járome: alué Simoninapu oká rewégame nílige, Pegro anilimeníligechigó alué Simoni, 'lige bilé Antresianilime nílige napu Simoni bonila nílige,'lige bilé Santiago anilime nílige alué napuSebereo inolá nílige, 'lige bilé Juani anil-ime nílige napu Santiago bonila nílige,3 'lige Belipe, 'lige Bartolomé, 'lige Romasi,'lige Mateo alué napu enomí goblálomenílige, 'lige Santiago anilime nile bilé, aluénapu Alipeo inolá nílige, 'lige Tareo anil-ime rewégame nile uché bilé, 4 'lige Si-moni, alué napu geriyero nílige, 'lige JurasiIskariote† napu Esusi saíla gu'írile Esusicha'piachi.

5 Ye makué oká rió nulele Esusi regáanigá:

―Tase simáwaká alé tabilé juríoralámuli ejperélachi. Aminami tabilésimawa alé we'ká riógichi Samaritanoralámuli ejperélachi. 6 Iligá si'né simáwakáalué ralámuli israelita ejperélachi. Aluéralámulika napurigá bo'á e'wegágame,alarigá e'yéname ju. 7 Napu'lige simalia,rejcholi nejíwaká alué napu regá anime ju:«Amulí seba raweli napurigá Onorúgamenulámala ralámuli alawálachi.» 8 'Ligeasíriga 'yóowaká nayúkame ralámuli,'lige aminami ku ajánawa alué ralámulisuwígame napurigá ku ajagá mochímala.'Lige abiena sa'wawa alué nayume amobasa'pachí napurigá 'la lisensia nígamenímala re'obachi simiba. 'Lige ralámuliu'kuchípala remónisi mochígame 'mabuináwaká alué u'kuchípala remónisi.Tabilé najtegachi narele 'emi alué a'walínapurigá ralámuli 'yómala, tase goblálowa'emi alué ralámuli.

9 › Tabilé o'ká simawa enomí napu jualué 'oro, plata, 'lige kobre. 10 Nibilémorali napurigá tábiriti ajchawa, nibilérasígame o'páchiga simawa. Aminaminibilé rasígame akega simawa, nibilé biléresola o'ká e'nawa, napugiti nóchagae'yéname ka, ralámulika 'la gu'írimala 'ligekógimala go'ame.

11 › Panápuriwe'ká riógichi sebásiga, bilérió galila 'yáwaká 'we a'lá rió bejtélachi'lige alé che'lebáwaká napusí simaliauchéchigo bilénami. 12 Bilena galíralesebásiga, 'la repóriwa ralámuli. 13 Aluéralámuli alé galírale mochígame 'wea'lá nísaká, 'liko Onorúgame 'we a'lágu'írimala alué ralámuli. 14 'Emi tabilélisensia 'yásiga napurigá alé che'lebámala,'lige tabilé akinálisa 'emi ra'ichálila, 'liko'ma yati simáwaká alé galírale mochiga.'Lige alé we'ká riógichi 'ma simawa.'Ma sawéwaká we'é bemolila ronochíchujkúgame. (Alueka pe ruyame neraganímala ye alué ralámuli alé we'ká riógichimochígame gastigo naremio.) 15 Neka'la bijchiá aníguru, napu'lige seba rawelinapurigá Onorúgame gustisia olámalaralámuli 'yuga, alué gastígoká napunarémala alué we'ká riógichi mochígame,abéchigo enátiri nímala alué gastigo napunarémili ju alué cha nokame ralámulinapu Soroma ejperégamenile 'lige Gomoraejperégame.

Jena ruwimela jaré ralámuli tabilé galéligoEsusi

16 › ¡Neka cha nokame ralámuliejperélachi jula 'emi, alué ralámulinapurigá olí bo'á go'nálime! 'We a'lá'nátiga mochiwa napu'lige alué ralámuli'yuga mochíriga napurigá tabilé cheikiboa. 17 'We a'lá 'nátaga mochiwa,alué cha nokame ralámuli o'tomela 'emialé we'ká riógichi napu e'wélala mochí.'Lige wejpisómala gujsite alé u'kuchíre'obachi jáwoga «sinagoga» anilime.18 'Lige aminami o'toboli ju 'emi alé napumochí alué e'wélala selígame nulame,'lige napu ajtí alué wa'lula rey napurigáalué nokimela gustisia olá 'emi 'yuga,'la ne'chí oyérame kóriká, alekeri lolá-mala. 'Lige alarigá 'la ra'ichámala 'emine nila ra'íchali alué ralámuli e'wélalanapu tabilé jurío ju. 19 Napu'lige 'emialé napu mochí e'wélala o'tosuga, tasewe'ká na'táwaká: «¿Tachiri chonimé ne?¿Churigá ruyémala ne?» Napu'lige seba,Onorúgame 'we nejkúrimala napurigá'la semáriga ra'ichawa, 20 napugiti tabilé'emi nímala napu na'támala alué ra'íchali

† 10:4 Iskariote aniáká pe Kiriote bejtégame aniame ju.

SAN MATEO 10:21 18 SAN MATEO 10:38napu ra'íchame ju 'emi, O'nó OnorúgameAlawala 'símala nejía alué 'nátili.

21 › Jaré pe rijimala ke ba'chilao bonila saíla gainámala. 'Lige alée'wélala mochígichi nejímala napurigáalué e'wélala nokimela me'á. 'Lige biléo'nó abiena 'ma nejímala bo'né inolá.Tabilé na'temámala rekó bo'né inolákachi. 'Lige inolaka 'ma alué bo'néo'nola 'lige eyélatiri saíla gainámala,'lige nejímala alé e'wélala mochígichinapurigá alué e'wélala nokimela me'á.22 Ne'chí oyérame kóriká, suwábagaralámulite cha anewa 'emi. 'Emi tabiléguwana rujsúsaká, abirigá jasa napusísuwí ne'chí oyériga, 'liko 'pa rewagachio'tomé ne 'emi. 23 Napu'lige cha nokisábilena we'ká riógichi mochígame ralámuli,najátaga e'yénasa 'emi me'lináliga 'likoyati chebilena júmasawaguru. Neka 'labijchiá aníguru, bajchabé nawamio aluénapu nawale 'pa rewagáchika napurigárió neraga 'emi ta'chó suwábichi ne nilara'íchali beniria bochígimi we'ká riógachijena Israeli anilichi.

24-25 › Tase majawa napu'lige cha anichiralámuli. Ne abiénachigó cha anilimejúchigó, 'lige ne'chí alarigá anésiga, aluéralámuli abiena cha animela 'emi olagá.Alarigá ju bilé benime 'yuga, napurigáalué benírame. Bilé nóchame ju napurigáwa'lula. 'Lige Belsebú anésiga ne'chí,napu aniame ju Wa'lula Suwábaga 'Yégili,alué ralámuli abiena alarigá anémala 'emiolagá.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo chieri 'nalinamajátéko

26 › Tase majawa alué ralámuli. Rekócha nokachi rukó tabilé ma'chígichi,Onorúgameka abiena 'la etea ajtí suwábaga'lige abé a'kinana 'ma machiboli jusuwábaga napu alué ralámuli nokogáe'yena. 27 'Liko tase majáwaguru.Napu'lige ne ruwichi bilé ra'íchali rukó,'émika rawé ruipóguru. Ne ruisáká i'kilíra'íchaga 'emi najkálichi a'bé chujkánapurigá tabilé akémala uché jaré, tasemajáwaguru e'wele ra'íchaga ruigá rawégalimopa jaga napurigá we'ká ralámuliakimela. 28 Tase majawa alué ralámulinapu uché jaré ralámuli me'agá e'yéname

ju, alué ralámulika rekó me'ame kepecha umubámalagó 'emi alawala me'á.Majáwaguru Onorúgame 'nalina napu 'laalawala 'naliname'ame junapu 'ma 'léganainjiérnochi pame ju 'ma me'lisá.

29 › ¿'Émika ralineme ju alué oká chu-lugí pe bilé pésochi? Tabilé 'me najtemeju alué chulugí, O'nó Onorúgame 'we a'lámachime ju napu'lige suwichi alué chulugí.'Lige alué chulugí suwime ju napu lisen-sia 'yame ju Onorúgame. 30 Onorúgameasíriga 'la tétiga ajtí a'pílipi gujpá 'emimo'ólachi jágame, 'lige asíriga repume juaminami. 31 'Lige alarigá tabilé majawa,Onorúgameka asíriga 'la repúmili júkuru'emi me'tigá alué chulugí, 'émika abéchigo'la najtékame kame me'tigá alué we'káchulugí.

32 › Alué rió tase chijúnaga ruisá aluéuché jaré ralámuli ne'chí oyérame ko,'lige néchigó abiena 'we a'lá ruyémalaOnorúgame 'pa rewagachi ajtígame aluérió ne'chí oyérame ko. 33 Jaré 'emi tabiléne'chí oyérame korigá ruyésaká uché jaréralámuli, 'liko neka tabilé machime ko-rimela 'emiO'nóOnorúgame 'pa rewagachiajtígame ruyea.

Jena ruwimela Esusi ruwíligo ralámulinakomio

34 › ¿'Lacha mayé 'emi ralámuli nenawáligo ra'mamia 'emi ralámuli jenawijchimoba nakoga ejperégame? Nekaruwí tase ra'mamia nawagó. Neka iligánawákuru sairárimia. 35 'Lige bilé ralá-muli bo'né o'nola sairámala. 'Lige bilémukí bo'né eyela sairámala. 'Lige mo'lilabo'né wasila sairámala. 36 Alué napubi'lénapi galírale ejperégame ju a'bópikasairámala.‡ Alarigá ikimela napu'lige ralá-muli o'wina ne'chí oyeria.

37 › Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'néo'nola 'lige bo'né eyelame'tigá ne'chí, 'likoalué ralámulika tabilé ne'chí oyérame ní-mala. Bilé ralámuli 'we galeme nisa bo'néinolá 'lige bo'né malala me'tigá ne'chí,'liko alué ralámuli tabilé ne'chí oyéramenímala. 38Bilé ralámuli tabilé e'wamenapunulá Onorúgame 'lige tabilé resí ikinálime,alueka tabilé ne'chí oyérame nímala rekó

‡ 10:36 E'nesi Miqueas 7:6.

SAN MATEO 10:39 19 SAN MATEO 11:12ne'chí 'yuga eyéname ke. 39 Alué ralá-muli majame ka ne'chí oyériga, aluekatase rewimela semati raweli. Bilé ralámulitabilé majáme ka mukigá ne'chí oyériga,alueka 'we semáriga na'támala Onorúgame'yuga. Tabilé chéré rekómukugé, alué ralá-muli abiena 'la Onorúgame 'yuga asimela.

40 › Jaré ralámuli 'la nirásaká 'emi, pea'chigóriga ju napurigá ne'chí niralia. Jaréralámuli 'la nirásaká ne'chí, pe a'chigórigaju napurigá Onorúgame niralia, alué napu'sile ne'chí jula. 41Bilé rió 'la nirasa apiépirialué napu ruyame ju napu Onorúgameanele, 'liko alué rió asíriga 'la semati rawelinarémala, a'chigóriga napurigá nareme jualué rió napu ruyame ju napu Onorúgameanele. Bilé rió 'la nirásaká uché bilé 'wea'lá rió napu 'we a'lá sébali olame ju napuOnorúgame najkí, 'liko alué rió asíriga 'lasemati raweli narémala napurigá naremeju alué rió napu 'we a'lá sébali olame junapu najkí Onorúgame. 42 Apiépiri ralá-muli 'la 'yásaká pe bilé baso ba'wí ne 'yugajárome napurigá bajímala, 'we a'lá sematiraweli narémala. Alueka 'we a'lá bijchiá ju.

11Jena ruwimela Juani júlaligo jaré rió Esusi

rukéniliga1Napu'lige alué Esusi 'we a'lá ruyesa alué

makué oká rió Esusi 'yuga járome, alésíkoalué Esusi 'ma simile we'kanami puebloralámuli benírisia rejcholi Onorúgamenila.

2 'Lige Juani galírale bajcháriga asigáakele Esusi 'we a'lá benirio ralámuliOnorúgame ra'ichálila 'lige 'we a'lá sa'waonayúkame, alué Juani regá 'nátele: «Peye Esusi kéréko Onorúgamete julárigamenapurigá gu'írimala ramué, siné kachi pealué kéréko Kristo anilime.» Alarigá 'nátelealué Juani. 'Liko júlale jaré rió alué Juaninapu aba alué Juani gompaniérola nile3napurigá regá rukémala:

―¿Mué ju napu nawámili nílige ramuégu'írimia, o chebiléchala ju?

4 'Lige Esusi nejele:―Simasi Juani ruyewa churigá ka

ra'íchali napu 'emi akele jena jipe, 'ligeabiena ruyéwaká napu 'emi etewá jipe.5 Ruyéwaká alué tabilé ma'chílime 'ma kuma'chilio, 'lige sujírigame ralámuli 'ma

ku 'la gayenio e'yenia, 'lige alué ralámuliamoba sa'pachí nayume 'ma ku sa'wíligo'lige 'ma lisensia nígame ko napurigásimámala re'obachi, 'lige alué najkacholoralámuli 'ma ku akeo, 'lige suwígame'ma ku ajanio, 'lige tabilé nígame 'maakea mochigo alué 'we a'lala ra'íchaliOnorúgame nila ra'íchali. 6 'We ganíligaeté Onorúgame alué ralámuli napu tabiléguwana rujsú.

7 Napu'lige alué rió Juani gompaniérolasimasa, Esusi chojkile ruyea ralámuli alar-igáriga níligo Juani. Regá anile:

―Napu'lige 'emi 'mi alé simíbaligealé napu tabilé 'me u'kume ju, alé napuJuani asálige nawésali ruyea ralámuli'yuga, ¿tachiri e'nemia simárupeché? ¿Pebilé rió napuyépiri rejcholi oyérame?*8 ¿Tachiri e'nemia simárukó 'liko?¿Simáruchalá e'nemia bilé rió 'we a'lásemátiri o'páchigime? 'Emi 'la machilkealué 'we a'lá a'ká o'páchigime ralámulikaalué e'wélala galílachimochime ko. 9¿'Likotachiri e'nemia simárupeché? ¿Bilé riónapu ruyame ju napu anele Onorúgame,alué e'nemia simaru? Ju, alué e'nemiasimíbale 'emi. Aminami alueka 'wenajtékame nóchali nígame júpá, me'tigáalué uché jaré ralámuli napu ruyame níligenapu anélige Onorúgame. 10 Pe alué Juaniolagá aní alué osilí 'we 'ya nerúgame napuregá aní:Neka julámala bilé rió napurigá ralámuli

ruyémala mué sebámili ko jena wi-jchimoba.

'Lige alué 'símala gatea bowénapurigámuésebámala alé.†

Alué Onorúgamete julárigame ka pe Juaniju. 11 Neka 'la bijchía aníguru: Alué Juaninapu ralámuli rewarame nílige, alué jusuwábaga ralámuli me'tigá najtékamenapu ekí mochí jena wijchimoba. Nekaabiena ruwí bilé rió tase najtékame ko,napu'lige a'resa napurigá Onorúgamenulémala, 'liko 'we a'lá najtékame nimioOnorúgame níriga me'tigá Juani nochálila.

12 › Napusí Juaniwe'ká ralámuli benírasa,we'ká ralámuli cha nokame sairugamochí napu nulá Onorúgame. 'Lige 'ma

* 11:7 Matéoka aní: ¿Pe napurigá bilé gajsalá ko pe ekate noká ilígame? † 11:10 E'nesi San Lucas 1:76.

SAN MATEO 11:13 20 SAN MATEO 11:24na'minánili alué nulalí‡ (Alué ralámuliju napurigá bo'á go'lechi uchúkame.Napu'lige nawame ju bo'elo i'pumia,júmaka buyame ju.) 13 Suwábaga ralámuli'we 'ya mochígame napu ruyame nile napuanile Onorúgame, 'lige abiena alué Moisesinila ra'íchali, ruwile churigá nímili níligaalué Juani ralámuli rewarame ba'wichíjáwaga. 14Alué ralámuli anime ke uché bilénapurigá Elíasi§ nawamio. Neka anígurualué Juani ko alué Elíasi ju napu nawámiliníligo. 15 'La najkégame níriká napurigáakiboa, asíriga 'la gepúlime júkuru.

16 › ¿'La chieti alué ralámuli jipemochígame? Pe alué okaná chojkégamekuchí 'kuchi kárékuru napu mochime jualé we'ká riógachi nasípami re'ea, napure'énilime ju uché jaré 'yuga, napu regáaneme ju alué uché bilena chojkégamekuchítiri napu re'eme ju: 17 «Bucheru aluébaká napurigá 'emi yawimela, tabiléchigoyawíkó 'emi. 'Lige 'we sewékamewiká wikaráruturu, 'lige 'emi tabilénalákuru.» 18 'Lige nawákuru Juani aluénapu tabilé we'ká tábiri go'yame nílige,tase napurigá uché jaré ralámuli, 'ligeaminami tabilé bajime nílige alué i'wilíba'wila rekútame 'lige regá aneme júkurualué ralámuli jipe mochígame: «Aluekape u'kuchípala remónisi ajchágameju.» 19 'Lige nawákuru alué Onorúga-mete julárigame 'pa rewagáchika, 'ligesuwábaga go'ame go'yame júkuru napuekí go'yame ju ralámuli jena wijchimobamochígame, 'lige abiena bajime júkurualué i'wilí ba'wila rekútame. 'Lige regáanéguru ralámuli: «Alueka 'ma rasírigago'yame júkuru, 'lige aminami asírigabajime júkuru, 'lige aminami 'we a'láamigo ju ralámuli 'yuga enomí goblálome'lige chejaré ralámulitiri alué 'we resítirisulégame.» 'Wéchigo 'la ma'chígimenéréko 'we a'lá benégame ko Onorúgame,'we a'láma'chígime nérékuru 'ma 'la we'káralámuli sa'wáligo. Suwábaga a'lá sébaliolame nile.

Jena ruwimela Esusi ená anéligo aluéchátiri ralámuli

20 'Liko Esusi chojkile ená anea alué chanokame ralámuli alé we'ká riógachi alénapu 'yólige we'ká nayúkame alué Esusi.Ená anele pecha a'réligame alué chátirinóchali. Regá anele:

21 ―¡Resía 'emi ralámuli Korasinianilichi ejperégame! ¡Resía 'emi ralámuliBetsáira anilichi ejperégame! Neka 'wea'lá sa'wigéturu alé ejperégame ralámuliOnorúgame a'walílate napu tabilé 'wesiralámuli gayéname ju alarigá sa'wá, 'lige'emi abirigá tabilé a'réturu alué resítirinóchali. Ralámuli 'ya ejperégame alé Tiroanilichi ejperégame 'lige Sironi anilichiejperégame abiena asíriga 'we cha nokameralámuli kéturu. Ne 'we a'lá sa'wasaalué ralámuli alé, 'lige o'pachátimiturualué o'pacha 'we chajótigame, 'ligemochíbimituru bilena najpisochi napurigámachimela ralámuli 'ma a'réligo aluéchátiri 'nátili. 22 Napu'lige seba raweligastigo narémichi 'emi ralámuli Korasiniejperégame 'lige Betsáira ejperégame,a'lige rawé 'emi ralámuli uché rajpéa'wágame gastigo narémala me'tigá aluéralámuli cha nokame alé Tiro ejperégame'lige Sironi ejperégame. 23 'Emi ralá-muli Kapernaumi anilichi we'ká riógichiejperégame, ¿'émika 'la bijchiá bijchigi 'parewagachi moinamio 'emi? Onorúgamekatabilé alarigá 'nata. 'Émika wamí 'léganainjiérnochi simámili júkuru. Neka aléwe'ká riógichi 'emi ejperélachi asíriga'la sa'wigéturu ne nayúkame, 'émikatabiléchigo a'rélekó alué chátiri 'nátili.Alué chátiri ralámuli 'ya ejperégameSoroma anilichi we'ká riógichi, etésakáaliena 'la umébigo ne sa'wá ralámuli,'ma a'rémitibá alué chátiri 'nátili, 'ligebijí 'la we'ká riólimiturubá alé we'káriógichi Soroma anilichi. 24 Neka anéguru'emi ralámuli Kapernaumi anilichi we'káriógichi ejperégame, napu'lige rawelisebasa napurigá Onorúgame wanápamiachátiri 'nátame ralámuli (gustisia olámala),uché rajpé a'wágame gastigo narémalame'tigá alué ralámuli napu Soroma anilichiejperégame nílige.

‡ 11:12 Siné kachi ye bersíkulo regá anime kéré: Napusí Juani we'ká ralámuli benírasa, we'ká ralámuli 'we najkínapurigá Onorúgamete nulewa. § 11:14 Alué Elíasika napu 'we 'ya bejtégame nile ruyame nile napu aneleOnorúgame ta'chó ochérachi Juani.

SAN MATEO 11:25 21 SAN MATEO 12:11Jena ruwimela Esusi aníligo nejkúrimio na-

purigá 'la resíbamala ralámuli25 'Liko regá anile Esusi:―Mué O'nó Onorúgame, mueka asíriga

wa'lú júkuru 'lige mueka rewagachi nu-lame júkuru, 'lige aminami jena wijchi-moba. Neka 'we a'lá ra'íchame ju muéolagá, mueka tabilé lisensia 'yale alué ralá-muli riólame napurigá námamala alarigáko mué, alué ralámuli napu 'nátame jua'bopi 'we a'lá ejpénigime ko. Mueka'wéchigo a'lá gu'írame júkó alué ralámulitabilé riólame napurigá námamala churigáko mué. Ralámuli alué tabilé riólame ka,alueka 'we listo ju, alueka 'la 'we a'lá ná-maka akeme ju. 26 Mué O'nó Onorúgame,alarigá ju. Alarigá newigá ganílame jumué.

27 'Lige Esusi anile:―Ne O'nola suwábaga 'yáturu ne'chí

nóchali, 'nátili 'lige a'walí. Tase 'wesimachí churigá ko Onorúgame Inolá, peO'nó Onorúgame 'la machí. 'Lige tabilé'wesimachí churigá koOnorúgame, pe aluéOnorúgame Inolá 'la machime ju churigáko