691

iiTom-tomsaisombeipunu,nakonioaŋpokotpa lamatamiru.”ToiurkilalantaisekiKain, beso tomtom tire i, na irao tipuni som. 16TonaKainizemMerere,miilaimbotsu toonopakaanatazaanaNod. Toonotana

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • iiAnutu Sua Kini Potomaxana

    Genesis, Exodus, Ruth, Psalms, Proverbs, Jonah, and The New Testament in the Mbula Language of PapuaNew Guinea

    Sampela hap Buk Baibel long tokples Mbula long NiuginiCopyright © 1996 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: MbulaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2017-08-31PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Feb 2021 from source files dated 12 Feb 2021a815c47a-4c36-5240-a396-70cbd5e9b593

    http://www.ethnologue.org/language/mnahttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Anutu Sua Kini Potomaxana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Koroŋ Ta Boozomen Un . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2Anutu Ikamke Zin Israel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97Mboe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101Sua Tutŋana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223Yona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271Matai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274Markus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323Lukas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405Uraata Kizin Ŋgoŋana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442Rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4891 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5142 Korin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538Galesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554Epesus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563Pilipai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 571Kolosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5771 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5832 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5881 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5912 Timoti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603Pilemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606Iburu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608Yems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6281 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6342 Petrus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6421 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6472 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6533 Yoan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 654Yudas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655Sua Turkeŋana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 657. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683

    iii

  • 1

    Anutu Sua Kini PotomaxanaThe Scriptures in the Mbulalanguage of Papua New GuineaSampela hap Buk Baibel longtokples Mbula long Niugini

    Anutu Sua Kini PotomaxanaThe New Testament with Genesis, Exodus,Ruth, Psalms, Proverbs, and Jonah in theMbula language of Papua New Guinea

    Translation by Wycliffe Bible Translators© 1996, The Bible Society of Papua New

    GuineaPrint publication, 1996 by The Bible

    Society of Papua New GuineaWeb version

    2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

    http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

    This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0

    Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

    • Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

    • Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

    • No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

    • In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

    Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

    Table of Contents

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 1:1 2 Koroŋ Ta Boozomen Un 2:3

    Koroŋ Ta Boozomen UnAnutu iur saamba mi toono mi koroŋ ta

    boozomen1 Indeeŋe ta matapopoten kat na,

    Anutu iur saamba mi toono mi koroŋ taboozomen.✡

    2Mazwaana tana koroŋ sa ipet zen. Yokmen ta imbotmbot. Mi ilala ma imarmar.Mi zugut ta izukkaala. Mi Anutu Bubuŋanatamen ta iwwa se yok tana.

    3 Mi Anutu iso: “Mat sa be iyaara!” Tomat iyaara.✡ 4 Mi Anutu ire mat tana mandabok, mi iut pa zugut ma imbot ndel.5Mat tana, ni ipaata be aigule, mi zugut bembeŋ. Mbeŋ imar ila, mi mankwoono na,iwe aigule mataana kana.

    6 To Anutu iso: “Koroŋ mbolŋana sa beipet mi iyembut yok ma iwe ru.” 7 Tanaiur koroŋ mbolŋana ta ma iyembut yok taimbot kornama imbot ndel pa yok ta imbotmeleebe. Tana uraata tana ipet, ito nikwoono. 8 Koroŋ mbolŋana tana, ni ipaatabe saamba. Mbeŋ imar ila, mi mankwoonomini na, aigule iwe ru pa.

    9 Mi Anutu iso: “Yok ta imbot meleebena, be ilup la lele tamen, bekena leleraraazaŋana ipet.” To uraata tana ipet, itoni kwoono. 10 Lele raraazaŋana tana, niipaata be toono. Mi yok ta ilup lambata na,ni ipaata be tai. Mi Anutu ire ma ndabok.

    11 Mi Anutu iso: “Zeere, mbutmbuutu,mi ke ŋononŋan matakiŋa be tindom matise pa toono, mi tipiyotyooto pwon miŋonon.” 12 To koroŋ tana tindom ma tise,tito ni kwoono. Mi Anutu ire ma ndabok.13 Mbeŋ imar ila, mi mankwoono mini na,aigule iwe tel pa.

    14-15 Mi Anutu iso: “Koroŋ pakan betipet sala saamba mi tiur mat pa toono,mi tiur mbut pa aigule mi mbeŋ, mi tiurseŋgaaŋa pa aigule, ndaama, mi gorgorpakan tomini.” 16 Tana ni iur koroŋ bibipru raama zin pitik. Koroŋ zazaŋana iyaarapa aigule, mi koroŋ raurauŋana na, iyaarapa mbeŋ. 17-18 Ni iur koroŋ boozomentana sala saamba, be tiur mat pa toono,mibe tiur mbut pa aigule mi mbeŋ. Mi

    Anutu ire ma ndabok. 19Mbeŋ imar ila, mimankwoono mini na, aigule iwe paŋ pa.

    20 To Anutu iso: “Koroŋ kalaŋan matak-iŋa be tipet ma tipepen yok mi tai leleene.Mi man matakiŋa be tipet ma tirie pamaŋaanaŋana.” 21 Tana ni iur zin buzurzazaŋan ta timbot tai leleene, ramaki koroŋmatakiŋa ta timbot pa yok mi tai na, mi iurzin man tomini. Mi Anutu ire ma ndabok.22 To ipombol zin mi iso: “Kepeebe mikamasak ma kepepen tai, yok, mi toono.”23 Mbeŋ imar ila, mi mankwoono mini na,aigule iwe lamata pa.

    24 To Anutu iso: “Koroŋ kalaŋan matak-iŋa be tipet pa toono. Koroŋ ta kembei:Mbili kar kan, mi koroŋ su kan, mi koroŋboozomen ta tikarra pa toono na.” 25 TanaAnutu iur zin koroŋ tana, mi ire ma nd-abok.

    26Tona Anutu iso: “Iti ko tuur tomtom sama kembei ta iti. Ito itundu ruŋgundu. Mini ko imboro toono, mi ye, man, mbili, mikoroŋ boozomen ta tikarra pa toono na.”✡

    27 Tana Anutu iur tomtom ma kembeiitunu ruŋguunu.Ni iuri ma irao kat itunu ruŋguunu.Iur tomooto mi moori.✡

    28 Mi Anutu ipombol zin ma iso:“Kepeebe ma kamasak, mi karao pa toonota boozomen. Mi komboro ye, man, mikoroŋ kalaŋan boozomen ta timbotmbotpa toono na, mi motoyom pa.

    29Mi keleŋ, nio aŋur zeere, kini, mi mbata boozomen piom be kakan. 30 Mi koroŋkalaŋan matakiŋa boozomen ta timbotm-bot pa toono na, ina nio aŋur mbutmbuutumi ke runrun pizin be tikan.” Anutu iso takembei, mi uraata tana ipet, ito ni kwoono.

    31 Anutu ire koroŋ boozomen ta iur zinna mi iso: “Wai! Iŋgi ambai komboono.”Mbeŋ imar ila, mi mankwoono mini na,aigule iwe lamata mi ta.✡

    21 Ina zaala ta saamba, toono, mi koroŋ ta

    boozomen tipet.2 Indeeŋe aigule iwe lamata mi ru pa

    na, Anutu keteene su pa uraata kini. Pauraata kini ta boozomen, ta ni iposop maimap kek.✡ 3 Mi iur kampeŋana kini pa

    ✡ 1:1: Yo 1:1,3; Kol 1:16; Ibr 11:3 ✡ 1:3: 2Kor 4:6 ✡ 1:26: Mbo 8:5; 1Kor 11:7; Ep 4:24 ✡ 1:27: Mt 19:4✡ 1:31: 1Tim 4:4 ✡ 2:2: Kam 20:11; Ibr 4:4,10

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 2:4 3 Koroŋ Ta Boozomen Un 3:4-5aigule tana, mi ipakur ma iwe potomŋana.Paso, indeeŋe aigule tana, ni keteene su pauraata kini tau iur saamba mi toono na.4 Ina mbol ta iso pa zaala ta saamba mitoono tipet.

    Anutu iur tomtom5 Indeeŋe Merere Anutu iur saamba mi

    toono matapopoten na, kosa sa indom maise pa toono zen. Ke som, mbutmbuutusom. Paso, ni ikam yaŋ ma isu pa toonozen, mi tomtom sa imbot be ikamuraata patoono zen. 6Tamenyok izze pameleebe,miipembesmbeeze toono. 7Mi Merere Anutuikam toono, mi imbuuzu ma iwe tomtom,to iwi bubuŋana mata yaryaaraŋana ilelapa kuzuunu, mi tomtom tana imaŋga mamataana iyaryaara.✡

    Mokleene Eden8 Lele ta, ta imbotmbot la ki zoŋ uunu,

    zaana Eden. Lele tana Merere Anutu iurma iwe mokleene. To iur tomtom ta itunuiuri na ma ila imbot pa. 9Mi Merere Anutuikam ma ke ndabokbokŋan matakiŋa tin-domdom pamokleene tana. Ke tana ambaibe tere mibe takan. Mi mokleene lukutu-unu na, ke ru timendernder. Ta na, ke kimbotŋana mata yaryaaraŋana. Mi toro na,irao be ikam ma tikilaala ŋgar sananŋanami ŋgar ambaiŋana.✡

    10Mi yok ta, ta irereere ma ipet pa mok-leene tana mi ipembesmbeeze toono. Yoktana ipet mat pa mokleene, to ibogboogoma iwe namannaman paŋ. 11-12 Namaanata, zaana Pison. Ina ireere ma ila pa toonoAbila. Toono Abila tina na, gol ambaiŋanami pat ndabokbokŋan pakan timbotmbotpa. 13 Mi yok namaana toro ta iwe ru pa,zaana Gion. Ina ireere ma ila pa toono Kus.14 Mi namaana toro ta iwe tel pa, zaanaTigris. Ina ireere ma ila pa lele pakaana kiAsiria ta zoŋ ise pa i. Mi namaana ta iwepaŋ pa na, zaana Euprates.

    15 Tana Merere Anutu ikam tomtom taimbuuzi na, mi ila iuri su mokleene Eden,be ikam uraata mi mataana pa. 16-17Mi iursua pini ta kembei: “Ke ŋonon boozomenta timbotmbot pa mokleene ti, ina nu iraokan. Mi ke ta irao ikamu ma kilaala ŋgarsananŋana mi ŋgar ambaiŋana na, ke tana,nu kan pepe. Pa aigule ta sombe kan, nakola meete.”

    18 To Merere Anutu ikam ŋgar ta kem-bei: “Tomtom itutamenŋana ta kembei na,ambai som. Kenako aŋur le gaabaŋana sata irao be iuuli.” 19 Tana Merere Anutuikam toono, mi imbuuzu ma iwe koroŋ tatiwwa pa toono na, mi man ta tirie pamaŋaanaŋana na, mi ikokor zin ma tila kitomtom, bekena ire: Ko tomtom ipaatazin be parei. Mi tomtom ipaata koroŋtana zanzan ma timap. 20 Ta kembena tatomtom iur zan ma ikot zin mbili kar kan,mi koroŋ su kan, mi man ma timap. Mi niitunu na, le gaabaŋana sa ta irao be iuuli nasom.

    21 To Merere Anutu ipametmeete tom-tom ma ikeene ma izemke i, mi ipas ka sielta ma ipet, mi ipasirimkaala pa mazaana.22 To ikam ka siel tana, mi iurpe ma iwemoori, mi ikam moori tina mi iuri ma ilaki tomooto.✡ 23 Beso tomooto ire i na iso:“Aa buri.Tiroono kembei ta nio tiroŋ,mi mazaana kembei ta nio mozoŋ.Iŋgi Adam ri.Tana nio ko aŋpaati be waeŋ.Paso, ni iyooto pa ituŋ.”

    24 Uunu tina ta tomooto sa, sombeiwoolo, na bela izem tamaanami naana, miziru kusiini tiparlup zin ma tiwe tamen.✡

    25 Indeeŋe mazwaana tana na, tomootoziru waene len mburu sa be ipakaala zinsom. Tamen kan miaŋ som.

    3Mooto ipakaam Adam ma Eba

    1 Mooto, ni tomini imbotmbot mok-leene. Mi ni le ŋgar biibi kat papakaamŋana ma ilip pa koroŋ boozomenta Merere Anutu iur zin na. Aigule ta na,ni imaŋga mi iwi moori. Iso: “Parei, Anutuiŋgalsek pa niomru be kakan ke ŋonoonosa ta imbot mokleene tiŋgi pepe? Inaŋonoono?”✡

    2Mimoori ipekel sua kinima iso: “Soom,ke ta boozomen ti, niamru irao amkanŋonon makiŋ. 3 Tamen ke ta imender lamokleene lukutuunu na, Anutu iso yampa ta kembei: ‘Kakan pepe, keteege pepe.Kokena kemeete.’ ”

    4-5 To mooto iso pa moori mini: “Soom,niomru ko irao kemeete na som. Anutu, ni

    ✡ 2:7: 1Kor 15:45 ✡ 2:9: Un 3:22,24; Tur 2:7, 22:2,14 ✡ 2:22: 1Kor 11:8,9; 1Tim 2:13 ✡ 2:24: Mk 10:7,8;Ep 5:31 ✡ 3:1: Yo 8:44; Tur 12:9, 20:2

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 3:6 4 Koroŋ Ta Boozomen Un 4:1iute: Sombe kakan, inako motoyom ikampak, mi ŋgar tiom ipet ma kembei ta niitunu,mi kikilaala ŋgar ambaiŋanami ŋgarsananŋana.”

    6 Moori ire ke tana ŋonoono na, kembeiambai pa kanŋana. Tabe mata berber pa.Mi isombe ke tana ŋonoono ko ikam leŋgar. Tana ikammi ikan. Mi ikamwaene taziru timbotmbot na kanama ikan tomini.✡7 Ziru tikan makiŋ, to matan ikam pak mitikilaala zitun kembei timbot sorok. Tabetila ma tikam ke runrun mi timbat, bekenatipakaala zin pa.

    8Rorou,ma lele iluumu, toMerereAnutuisu mi iwwa pa mokleene. Mi ziru tikana-maali, to tiko ma tila tike lela ke lene.9 To Merere Anutu iboobo tomooto ma iso:“Adam, nu mbot swoi?”

    10 Mi ni ipekel sua kini ma iso: “Nu wapa mokleene mi nio aŋkanamaalu, tabeaŋmoto mi aŋmar aŋke i. Pa iŋgi aŋbotsorok.”

    11 To Anutu iwi i ma iso: “Asiŋ iso u takembena? Nu tana, ke tau aŋur ŋgalseki pube kan pepe, ta ko kan sa kek, na?”

    12 Tomooto iso: “Nio som. Moori ta nuuri pio ta ikam ma aŋkan.” 13 Tona MerereAnutu iso la pamoori: “Wai, nu kammbulutaiŋgi paso?” Mi moori iso: “Nio som.Mooto ipakaam yo, tabe aŋkan.”

    Merere iur kadoono ise kizin14 To Merere Anutu iso la pa mooto ta

    kembei:“Nu kam mbulu sananŋana kat,tana kadoono tabe aŋkam pu i ko biibi ma

    ilip.Mbotŋana ku ko ipa ndel pa zin mbili ma

    koroŋ su kan ta boozomen.Ketem ruunu ko iwe kumbum keteene, mi

    pa pa.Mi kom kini na, musmuuzu ki toono.Mi ko mbotmbot ta kembena ma irao

    swom.15 Mi nio ko aŋkam ma niomru moori ka-

    parwe koyom koi.Mi popoŋana ku mi popoŋana kini ko

    tiparwe kan koi tomini.Popoŋana kini sa ko ipapaala utem,mi nu ŋase pa kumbu dibiini.”✡

    16Mimoori na, Anutu iso pini ta kembei:“Nu sombe kopom, nako pataŋana ikamu.

    Mi sombe kam tomtom, na nio ko aŋkamma re yoyouŋana biibi kat.

    Tamen ŋgar ku ko iko pa waem na som.Mi nu kombot la ni kopombarmaanami ni

    imboro u.”17Mi Adam na, Anutu iso pini ta kembei:

    “Nu leŋ la waem kalŋaana,mi kan ke ŋonoono ta aŋur ŋgalseki pa na.Uunu ku tana, ta ikam ma iŋgi be aŋ-

    pasaana toono i.Mazwaana ta so nu mbotmbot su toono,nako kam uraata ma biibi, to ndeeŋe kom

    kini.18 Toono ko ipiyotyooto ro sananŋan mi

    worwooro matanmatanŋan pu.Mi nu ko kan zeere ma kini ta izze pa toono

    tana.19 Tana ko mbel uraata ma kom uze ipet,

    tona ndeeŋe kom kini.Mi ko tekteegi ta kembena ma irao meete

    mi sula mini toono.Pa nu tina, nio aŋbuuzu u pa toono.Tana ko miili mini pa toono.Pa nu sa toono na.”✡

    20 Tomooto na, ni ipaata kusiini zaanabe Eba. Paso, ni iwe tomtom ta boozomennan. 21 Mi Merere Anutu iurpe len mburupa mbili kulin, mi ipakaala zin pa.

    Anutu iziiri tomtom pa mokleene Eden22 To Merere Anutu iso: “Wai! Iŋgi tom-

    tom le ŋgar kembei ta iti. Pa iute ŋgar am-baiŋana mi ŋgar sananŋana kek. Kokenaisemboron namaana pa ke ki mbotŋanamata yaryaaraŋana tomini ma ikan sorok,to imbotmbot ta kembei ma alok.”

    23 Tana Merere Anutu iziiri zin pa mok-leene Eden, bekena tila tikam uraata patoono ta ni iur zin ma tipet pa na. 24 Iziirizin ma tipet, to iur aŋela mbolŋan ma tim-bot la mokleene Eden zilŋaana ta imbot laki zoŋ uunu na, ramaki buza ta you ikananlami itortoori, bekena tipakaala zaala ta ilapa ke ki mbotŋana mata yaryaaraŋana.✡

    4Kain mi Abel

    1Tona Adam ziru kusiini Eba tikeene. MiEba kopoono, to ipeebe pikin tomooto ta,zaana Kain. Pikin isu, mi Eba iso: “Merereiuulu yo, tana aŋkam pikin tomooto ti.”

    ✡ 3:6: 2Kor 11:3; 1Tim 2:14 ✡ 3:15: Ro 16:20; Ibr 2:14; 1Yo 3:8 ✡ 3:19: Mbo 90:3; Ibr 9:27 ✡ 3:24: Tur22:2,14

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 4:2 5 Koroŋ Ta Boozomen Un 4:262Kaimer to Eba ikampikin tomooto toro,

    zaana Abel. Ni ziru toono Kain timbot matiwe tomtom, to Abel imborro zin mbili miKain ikamam uraata pa mokleene.

    3 Aigule ta na, Kain ikam kini pakan maila be ipatoron Merere pa. 4 Mi Abel, niikam sipsip kini muŋgamuŋga ta ndekn-dekŋan, mi ipun zin ma ikam mazan mimbuyen be ipatoron Merere pa. Mi Merereleleene pa Abel mi patoronŋana kini.✡5 Tamen Kain mi patoronŋana kini na,Merere leleene pa som. Tabe Kain keteenemalmal kat, mi mataana isukuundu.

    6 Tana Merere iso pa Kain ma iso: “Pareita nu ketemmalmalmimotom isukuundu?7 Sombe kam kat mbulu, inako nio leleŋ pumi irao nim ise mini. Nu tina, kozo re u.Pa sanaana izaŋzaaŋu su kataama kwoono.Tana gabiizi itum, mi koto ŋgar sananŋanatana.”✡

    8Tona Kain isu mi iso pa tiziini Abel. Iso:“A barau,mar na ituru tala tawwa lende ri.”Ziru tipa ma tilae ri, to Kain burup mi ipuntiziini Abel ma imeete.✡

    9TonaMerere iso pa Kain: “Ai, tizimAbelila parei?” Ni ipekel kwoono ma iso: “Wa,nio aŋute i? Uraata tio be aŋborro tiziŋ?”

    10 Tona Merere iso pini ta kembei: “Wai,nu kam mbulu sananŋana taiŋgi paso?Tizim siŋiini ta ireere su toono ta iboboobose pio be aŋpokot.✡ 11 Nu pun tizim masiŋiini ireere, mi toono kwoono ikaaga miiwin kek. Tana iŋgi aŋur lem kadoono takembei: Nu ko irao mbot toono tiŋgi minina som. 12 Mi sombe kam uraata pa toonomi paaza kom kini pa, nako ise som. Tanako zirri u mi wwa pa toono. Mi ko lem karsa be mbot pa na som.”

    13Kain ileŋ sua tana, to iso paMereremaisombe: “Kadoono ta ur pio na, biibi mete.Irao be aŋbaada na som. 14 Pa iŋgi be nuser yo pa toono tiŋgi ma aŋla leŋ kat pa numotom i. Mi ko leŋ kar sa be aŋbot pa nasom. Tana ko aŋwwa leŋ sorok, mi sombetomtom sa indeeŋe yo, nako ipun yo maaŋmeete.”

    15 Tamen Merere iso: “Na som. Tom-tom sa isombe ipunu, nako nio aŋpokot palamata mi ru.” To iur kilalan ta ise ki Kain,beso tomtom tire i, na irao tipuni som.16 Tona Kain izem Merere, mi ila imbot sutoono pakaana ta zaana Nod. Toono tana

    imbot la lele pakaana ki mokleene Eden tazoŋ izze pa i.

    Kain lutuunu bizin17 Kaimer to Kain ziru kusiini tikeene.

    Mi moori kopoono, to ikam pikin tomootota, zaana Enok. Timbotmbot ma kaimertona Kain iur kar biibi ta, mi ipaata lutuunuEnok zaana pa.

    18 Timbot ma Enok iwoolo, to ipeebeIrad. Irad imbot ma iwoolo, to ipeebeMeuyael. Meuyael imbot ma iwoolo, toipeebe Metusael. Mi Metusael, ni ipeebeLamek.

    19 Lamek, ni iwoolo moori ru. Ta zaanaAda, mi toro zaana Zila. 20 Ada, ni ipeebeYabal. Yabal popoŋana kini timbotmbotla beeze men mi timborro mbili. 21 Yabaltiziini zaana Yubal. Yubal, ni ikam maatapa gita punŋana, mi mamaaza wiŋana.

    22 Lamek kusiini Zila ipeebe Tubal-Kain.Tubal-Kain, ni ikam maata pa mburuuraata kanamatakiŋa ta tiurpe pa baras miain na. Mi Tubal-Kain lunuri zaana Naama.

    23 Lamek, ni iso pa kusiini bizin ru takembei:“Ada niomru Zila, kuŋgun talŋoyom pio.Kusiŋ bizin ru, keleŋ sua tio ti.Tomtom tasa isombe ipun yo, nako aŋpuni

    ma imeete.Mi sombe naŋgaŋ tasa ipeeze poŋoŋ, na ni

    tomini, ko aŋpuni ma imeete.24 Tomtom tasa isombe ipun Kain ma

    imeete, nako tipokot pa lamata miru.

    Tamen nio na, tomtom tasa isombe ipun yoma aŋmeete, nako tipokot pa tomtotel laamuru mata mi ru (77).”

    Set mi Enos25To Adam ziru kusiini Eba tipeebe pikin

    tomooto toro, mi Eba iso: “Kain ipunAbel ma imeete kek, tanata Anutu ikamleŋ pikin toro ti, be ikam Abel muriini.”Tana Eba ipaata pikin tana zaana be Set.26 Kaimer to, Set ipeebe pikin tomooto ta,mi ipaata zaana be Enos.

    Indeeŋe gorgor tana na, zin tomtomtimaŋga be tikam suŋŋana pa Merere mitipakur zaana.

    5Adam popoŋana kini

    ✡ 4:4: Ibr 11:4 ✡ 4:7: Ro 6:12 ✡ 4:8: Mt 23:35; 1Yo 3:12 ✡ 4:10: Ibr 12:24

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 5:1 6 Koroŋ Ta Boozomen Un 6:9-101 Iŋgi Adam popoŋana kini tipet ta kem-

    bei:IndeeŋeAnutu iur zin tomtomna, iur zin

    kembei ta itunu ruŋguunu. 2 Iur tomootomi moori. Iur zin makiŋ, to ipombol zin miipaata zin be ‘tomtom.’ *

    3 Adam ndaama kini irao kembei 130,to ipeebe pikin tomooto ta ma kembei taitunu ruŋguunu, mi ipaata zaana be Set.4 Set isu, to Adam imbot pa ndaama 800tomen, mi ipeebe pikin tomooto mi mooripakan. 5 Ndaama ki Adam irao 930, manaimeete.

    6 Set ndaama kini irao 105, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Enos. 7Enos isu, toSet imbot pa ndaama 807 tomen, mi ipeebepikin tomooto mi moori pakan. 8 Ndaamaki Set irao 912, mana imeete.

    9 Enos ndaama kini irao 90, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Kenan. 10 Kenanisu, to Enos imbot pa ndaama 815 tomen,mi ipeebe pikin tomooto mi moori pakan.11Ndaama ki Enos irao 905, mana imeete.

    12 Kenan ndaama kini irao 70, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Malalel. 13Malalelisu, to Kenan imbot pa ndaama 840 tomen,mi ipeebe pikin tomooto mi moori pakan.14Ndaama ki Kenan irao 910, mana imeete.

    15Malalel ndaama kini irao 65, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Yared. 16 Yaredisu, to Malalel imbot pa ndaama 830tomen, mi ipeebe pikin tomooto mi mooripakan. 17Ndaama kiMalalel irao 895, manaimeete.

    18 Yared ndaama kini irao 162, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Enok. 19 Enokisu, to Yared imbot pa ndaama 800 tomen,mi ipeebe pikin tomooto mi moori pakan.20Ndaama ki Yared irao 962, mana imeete.

    21 Enok ndaama kini irao 65, toipeebe pikin tomooto ta, zaana Metusela.22 Metusela isu, to Enok ziru Anutu tiwwama irao ndaama 300. Mi Enok ipeebe pikintomooto mi moori pakan.23-24 Tana Enok ziru Anutu tiwwa mi

    ndaama ki Enok irao 365, tona Enokimbiriizi ma tire i mini som. Paso,Anutu ikami ma ila kini kek. ✡

    25 Metusela ndaama kini irao 187, toipeebe pikin tomooto ta, zaana Lamek.26Lamek isu, to Metusela imbot pa ndaama

    782 tomen, mi ipeebe pikin tomooto mimoori pakan. 27 Ndaama ki Metusela irao969, mana imeete.

    28 Lamek ndaama kini irao 182, to ipeebepikin tomooto ta 29mi iso: “Anutu ipasaanatoono kek, tanata ikamma takamamuraatabiibi kat. Tamen tori ti ko iuulu iti maketende su pa uraata kiti.” Tana Lamekipaata pikin zaana be Noa. 30 Noa isu,to Lamek imbot pa ndaama 595 tomen,mi ipeebe pikin tomooto mi moori pakan.31Ndaama ki Lamek irao 777, mana imeete.

    32Noa ndaama kini irao 500, tona ipeebepikin tomooto tel, ta zan Sem, Ham miYapet.

    6Mbulu sananŋana kizin tomtom ipet ma

    iwe biibi1-2 Indeeŋe tana zin tomtom timasak ma

    tiwe boozo kek. Mi Anutu lutuunu bizintire zin tomtom lutun moori bizin ruŋgunambaimbaiŋan, tona tikam zin mi tiwoolozin. To tipeebe.✡ 3-4 Takenata zin tomtomus tamburanŋanmi zanŋanmimalmalŋanna, tipet ma timbot su toono. Tona Merereiso: “Zin tomtom na, toono kan men. Tanako bubuŋoŋ imbot raama zin ma alok nasom. Kozo ko timbot irao ndaama tomtolamata mi ta (120) men, mana swon imap.”

    5Merere ire mbulu kizin tomtom ta tim-bot su toono na, isaana ma isaana kat,mi tikamam ŋgar mi lelen iurur pa mbulusananŋana totomen.✡ 6 Tana ni leleeneipata kat pizin tomtom ta itunu iur zinsu toono na mi ipeles pizin. 7 To iso:“Aiss, toŋgo, iŋgi ko aŋpambiriizi zin walta boozomen ramaki zin mbili mi man mikoroŋ boozomen ta tikarra pa toono i matila len lup. Ŋonoono, nio ituŋ aŋur zin.Tamen mbulu kizin sananŋana ta ikam yoma aŋpeles kat pizin.”

    8 Tamen Noa na, Merere leleene ambaipini, mi ikampewe i.

    Mbol ki Noa9-10 Iŋgi Noa ziŋan popoŋana kini mbol

    kizin.Noa ipeebe pikin tomooto tel, zan Sem,

    Ham, mi Yapet. Mi Noa, ni le sosor sa som.Ni itutamen ta tomtom ndeeŋeŋana imbotla wal ta boozomen lelen. Mi ileŋleŋ laAnutu kalŋaana mi ziru tiwwa.

    * 5:2: Zin Israel tipaata sua ‘tomtom’ ila zitun kalŋan be ‘Adam.’ ✡ 5:23-24: Ibr 11:5; Yud 14 ✡ 6:1-2: 2Pe2:4-5 ✡ 6:5: Un 8:21; Mbo 14:1-3; Ro 3:10-18

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 6:11-12 7 Koroŋ Ta Boozomen Un 7:15-1611-12 Indeeŋe tana Anutu ire mbulu

    sananŋana kat ilol toono ma imap. Pamalmal imbot pa lele ta boozomen. TanaAnutu ire toono isaana kek. Pa tomtomtimapma tikamammbulu sananŋanamen.

    Noa ipo wooŋgo13 To Anutu iso pa Noa: “Toono ipen

    pa mbulu ki malmal. Tana nio leleŋ iurkek be aŋpasaana zin tomtom ramaki ko-roŋ boozomen ta timbotmbot toono na.14 Tana maŋga be po lem wooŋgo sa. Reke mbolŋan, to taara mi sap be po wooŋgopa. Mi sombe po wooŋgo, na didi wooŋgoleleene be iwe boozomi ŋgal zimpa leleenemi pa mat tomini. Naso imbol kat. 15 Urwooŋgo ka kin ta kembei: molo kini iraore tomto tel lamoromata (133 mita), mibabaŋana kini irao re laamuru mi ru (22mita), mi kor kana irao re lamata mi ru (13mita). 16 Po ruumu uteene isala wooŋgoŋwaana, mi sombe pun didi, na isala tuŋsala mbal pepe. Zem mazwaana ri be iwemiiri kwoono. To ur wooŋgo ka kataamaimbot la zilŋaana. Mi ur wooŋgo leleenetel: ta imbot meleebe, toro imbot lukutu-unu, mi toro imbot kor.

    17 Leŋ. Nio kola aŋkam ma nonor bi-ibi ipet pa toono, bekena ipasaana ko-roŋ kalaŋan ta boozomen. Ko aŋpomonzin ma timap. Tana koroŋ boozomen tatimbotmbot pa toono i, ko timetmeetelup. 18 Tamen nu ituru taparlup ti matewe tamen kek. Tana kam kusim, milutum bizin ziŋan rwom moori bizin, mikelela wooŋgo leleene.✡ 19-20 Mi yo zinmbili, man, mi koroŋ matakiŋa ta tikarrapa toono i tomini, ruŋaruŋa, tomooto mipaŋgaara, mi kamap ma kelela wooŋgoleleene. Naso zin tomini timbot ambai.21 Mi yo kini matakiŋa ta boozomen mi urlela wooŋgo be iwe niomŋan zin mbili mikoroŋ munmun ta boozomen koyom kini.”

    22Anutu iso sua tana ma imap, tona Noaila ma ikam ka uraata. Ito Anutu sua kini taboozomen.✡

    7Nonor biibi

    1Kaimer toMerere iso pa Noa ta kembei:“Nio aŋre kembei nu itum tamen ta kamammbulu ndeeŋeŋana pa nio motoŋ. Tananiomŋan kusim, mi lutum bizin, mi rwom

    moori bizin, kala ma kelela wooŋgo.✡ 2Mizin mbili matakiŋa boozomen ta ambaim-baiŋan pa patoronŋana i, kam tomootolamata mi ru, mi paŋgaara lamata mi ruma tilela wooŋgo. Mi zin mbili ta ambaipa patoronŋana som i, ina kam ruruŋamen, tomooto ta mi paŋgaara ta. 3 Miman matakiŋa ta boozomen tomini, kamtomooto lamata mi ru, mi paŋgaara lamatami ru. Naso kaimer tipeebe mi timasakma tirao pa toono. 4 Pa aigule lamata miru imap, tonabe aŋkam yaŋ ma isu toonoma irao aigule tomtooru mi mbeŋ tom-tooru, bekena aŋpambiriizi koroŋ kalaŋanboozomen ta aŋur zin na, ma timap patoono ma tila len.”

    5Merere iso sua tanamakiŋ, tona Noa ilama ikam ka uraata. Ito Merere sua kini taboozomen.

    6 IndeeŋeNoandaama kini 600 na, nonorbiibi be ipet pa toono. 7 Tana Noa makusiini mi lutuunu bizin ziŋan rwoonomoori bizin timapma tilelawooŋgo leleenebekena timbot ambai. Kokena nonoripasaana zin. 8-9 Mi zin mbili ta ambai papatoronŋana i, ramaki zin mbili ta ambaipa patoronŋana som i, mi koroŋ boozomenta tikarra pa toono i, zin ruŋaruŋa timarki Noa mi ziŋan tilela wooŋgo. Tito sua taAnutu iso na. 10 Tilela wooŋgo mi aigulelamata mi ru imap, tona nonor biibi ipetma ilol toono.

    11 Indeeŋe ta Noa ndaama kini iwe 600na, ka puulu iwe ru pami kambeŋ iwe lam-oromata mi ru na, toono kwoono ikaaga,mi yok biibi ta imbot meleeba na, iseraama mburaana biibi. Mi saamba tomini,kwoono ikaaga mi yok ta imbot kor na itopma zaza. 12 Tana yaŋ mosoolo isu toonoma irao aigule tomtooru mi mbeŋ tom-tooru. 13 Indeeŋe kat aigule tana na, Noama kusiini mi lutuunu bizin tel Sem, Ham,mi Yapet ziŋan kusin bizin tilela wooŋgoleleene 14 ramaki zin mbili matakiŋa karkana mi buzur matakiŋa su kana, mi koroŋmatakiŋa ta tikarra pa toono na, mi manmatakiŋa ta boozomen. 15-16 Tana koroŋkalaŋan matakiŋa ta boozomen, ruruŋa,tomooto mi paŋgaara, ta ziŋan Noa tilelawooŋgo leleene, kembei ta muŋgu Anutuiso na. To Merere itunu ikotkaala kataamapizin.

    ✡ 6:18: 1Pe 3:20 ✡ 6:22: Ibr 11:7 ✡ 7:1: Mt 24:38; 1Pe 3:20; 2Pe 2:5

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 7:17 8 Koroŋ Ta Boozomen Un 8:2217Nonor ikelkel kat ma irao aigule tom-

    tooru. Mi yok ipen ma ise kor ma li irao bewooŋgo ipotpot. 18 Mi yok tana mburaanabiibi ma ilip mi izze ma iwe li biibi, towooŋgo ipotpot se mi izurzur. 19 Tanayok izze raama mburaana biibi ma ilol abalbibip ta boozomen. 20 Mi yok ipen maizalla izalla ma ilip pa abal utenuten taboozomen irao re paŋ (8 mita). 21 Tanakoroŋ kalaŋan boozomen ta timbotmbotpa toono na, timonmon lup. Mbili karkan, buzur su kan, mi koroŋ karraŋan, ra-maki zin tomtom ta boozomen timetmeetelup. 22 Koroŋ kalaŋan boozomen ta tipa patoono, ta timap ma tila len. 23 Ina zaala taMerere ipambiriizi koroŋ ta boozomen patoono. Zin tomtom, mbili, koroŋ karraŋan,mi man ta tirie sala maŋaanaŋana na, saimbot mini som. Timapma tila len. TamenNoa ziŋan wal kini, zin timbot ambai lelawooŋgo leleene.✡

    24 Tana yok ilol toono ma imbot iraopuulu lamata (aigule 150).

    8Nonor imap

    1 Anutu, ni mataana iŋgalŋgal Noa mikoroŋ boozomen ta ziŋan Noa timbotmbotlela wooŋgo leleene na. Tana ikam miirima imar be iwike yok ma izzu. 2 To toonokwoono ta yok iwedet pa i, mi saambakwoono ta yok izzu pa i, timunmini mi yaŋimet. 3-4 Tana yok ikamam be izzu. Puululamata imap na, yok matapot. Indeeŋepuulu iwe lamata mi ru ka mbeŋ lamoromata mi ru na, wooŋgo ileege sala abalArarat uteene. 5 Yok izzu men ma indeeŋepuulu iwe laamuru kambeŋmataana kana,to abal utenuten tizze be timbot mat.6-7 Aigule tomtooru tomen imap, to Noaipakaaga wooŋgo ka konkwoono ta muŋguiurpe na, mi ipirie man aŋkor ta ma ila.Man tana irie ma ikoliuliu ma irao yokimaaga kat. To imiili mini som.

    8 Tabe Noa isombe iute: Ko yok isulakek, som zen? Tana ipirie mbalmbal ta maila. 9 Tamen yok imaaga kat zen. Tabembalmbal irao indeeŋe muriini sa be isalana som. Tana imiili ma imar mini, miNoa isara namaana ipera mat, mi man isenamaana, to ikami ma ilela. 10Noa inaama

    ma aigule lamata mi ru tomen imap, toipirie mbalmbal ma ila mini. 11 Rorou na,mbalmbal imiili ma imar raama ke olibruunu popoŋana ta imbot la kwoono. TanaNoa iute yok imaaga kek.

    12 Noa inaama ma aigule lamata mi rutomen imap, to ipirie mbalmbal ma ilamini. Mi mazwaana tana mbalmbal imiilisom. 13 Tana indeeŋe Noa ndaama kiniirao kembei 601, mi puulu mataana kanaka mbeŋ mataana kana na, yok imaagapa toono kek. Tana Noa ikiili wooŋgo karuumu uteene, mi itiiri lele ma ire yokimaaga pa toono kek. 14 Indeeŋe puulu toroka mbeŋ tomoota lamata mi ru na, toonoiraraaza ma sek kat.

    15-16 To Anutu iso pa Noa, iso: “Zemwooŋgo, mi niomŋan kusimmi lutum bizinmi rwom moori bizin koyooto ma keperamat. 17 Mi kam koroŋ kalaŋan boozomenta niomŋan kombot lela wooŋgo na, matiyooto mi tipera mat, bekena tipeebe mitimasak ma tirao pa toono.”

    18 Tana Noa ma kusiini mi lutuunu bizinmi rwoono moori bizin tizem wooŋgo matipera mat. 19 Mi zin mbili mi man mikoroŋ karraŋan ta boozomen tiluplup zinla unun, mi tizem wooŋgo ma tipera mattomini.

    Noa ikam patoronŋana ila ki Anutu20 Tona Noa indou pat pakan mi iurpe

    patoronŋana muriini pa Merere. Mi ikammbili mi man pakan ta ambai pa pa-toronŋana i, mi ipun zin, to iur zin salapat ndouŋana tana, mi ineene zin be iwepatoronŋana pa Merere. 21 Mi Merere iy-oozo patoronŋana tana kuziini ambaiŋanakat, tona ikam ŋgar ta kembei: “Kaimerko irao aŋpasaana toono pa sanaana misosor kizin tomtom mini na som. Paso,nio aŋute: Indeeŋe zin naŋgaŋŋanmi imarna, ŋgar kizin izanzaana men. Tana nio koaŋpasaana koroŋ kalaŋan mini kembei taaŋkam kek na som.22Mazwaana ta so toono imbotmbot men,nako kini paazaŋana, mi kini ŋgaamaŋana,lele lomoŋana, mi lele bayouŋana,re mi iwaara, aigule mi mbeŋ.Koroŋ ta boozomen tana ko irao imap na

    som.Kola imbotmbot men.”

    ✡ 7:23: Ibr 11:7; 2Pe 2:5, 3:6

  • KoroŋTaBoozomenUn9:19KoroŋTaBoozomenUn9:26-279

    Anutu imbuk sua ila ki Noa1 To Anutu ipombol Noa ziŋan lutuunu

    bizin, mi iso pizin ta kembei: “Kepeebe mikamasak ma karao pa toono ta boozomen.2 Koroŋ boozomen ta timbotmbot pa sulene na, ziŋan man, mi koroŋ karraŋan,mi ye ko matan koikoi mi timoto yom. Minio aŋzem zin ima nomoyom be komborozin. 3 Muŋgu aŋkam koyom zeere mi kinimen be kakan. Mi koozi na, aŋkam koroŋkalaŋan boozomen ta tiwwa pa toono napiom be kakan tomini.”

    4 “Mi koroŋ tamen ta aŋgalsek pa. Buzurmazaana ta siŋ imbot la na, kakan pepe.Paso, siŋ ta ikam ma koroŋ kalaŋan tim-bot matan yaryaara.✡ 5 Tana tomtom sasombe ipun yom ma siŋiyom ireere, nakonio aŋpokot. Mi sombe buzur sa ikantomtom sa ma siŋiini ireere, nako kupunima imeete be ikot tomtom tana siŋiini. Misombe tomtom tasa ipun tomtom toro maimeete, na ni itunu siŋiini ko ireere beipokot tomtom tana siŋiini.”6 Tana tomtom ta so ipun tomtom toro ma

    imeete,na ni tomini, tomtom ko tipuni ma imeete.

    Paso, Anutu iur tomtom irao itunuruŋguunu. ✡

    7-10 To Anutu iseeŋge sua kini, mi iso paNoa ziŋan lutuunu bizin ta kembei: “Niomkepeebe mi kamasak ma karao pa toono.Mi keleŋ. Niom mi zin popoŋana tiomtabe tipet pa kaimer i, mi koroŋ kalaŋanboozomen taniomŋankombot lelawooŋgoleleene mi kepet mat mi kombotmbot sutoono na, nio aŋsombe aŋbuk sua piom.✡11 Sua ta kembei: Nio ko irao aŋkam mininonor biibi sa be ipambiriizi koroŋ kalaŋanma tila len na som. Mi toono ta kembena.Nonor biibi sa ko irao ipasaana mini nasom.”

    12-13 To Anutu iseeŋge sua kini ma iso:“Za tio ta imbot la maŋaanaŋana na, taiŋgi buri aŋur be iwe kilalan pa sua tiombukŋana tana. Sua tana, nio aŋbuk piommi koroŋ kalaŋan boozomen ta niomŋankombotmbot pa toono na. Sua tana kolaimbotmbot ma alok. 14-15 Beso aŋur miiri

    tieene sala maŋaanaŋana mi za ipet ra-maki, na nio ko motoŋ iŋgal sua ta aŋbukpiom mi koroŋ kalaŋan ta boozomen. Suata kembei: Nonor sa ko irao ipambiriiziyom mini som. 16Tana za isombe iwedet lamiiri tieene, na nio ko aŋre la pa, mimotoŋiŋgalŋgal sua ta aŋbuk pa koroŋ kalaŋanboozomen ta timbotmbot pa toono na. Pasua tana kola imbotmbot ma alok.”

    17 Tana Anutu iso pa Noa ta kembei. Iso:“Za, ina iwe kilalan pa sua ta aŋbuk pakoroŋ kalaŋan boozomen ta timbotmbotpa toono na.”

    Noa mi lutuunu bizin tel18 Noa lutuunu bizin tel ta timbot

    wooŋgo mi tiyooto ma tipet mat na, zan:Sem, Ham, mi Yapet. Ham, ni lutuunuzaana Kanaan. 19 Iwal boozomen tatimbotmbot su toono na, tiyooto pa Noalutuunu bizin tel tana.

    20 Noa, ni tomtom ki woomo, mi ikammaata pa baen paazaŋana. 21 Aigule ta, niiwin yok baen ma ikankaana. Mi kawaalakini ipurus ma itop, tabe ikenne le soroklela beeze kini leleene. 22 Mi Noa lutu-unu Ham, ta Kanaan tamaana na, ire lapa tamaana ta ikenne sorok na, to ila kitoono bizin, mi iso zin pa mbulu ta ire na.23 Tamen Sem mi Yapet tigaaba Ham pambulu kini tana som. Ziru tila ma tikamkawaala, to tiur se regen,mi tipa ki ndemenma tila, mi tipakaala taman. Pa lelen be tiretaman imbot sorok na som.

    24Noa imaŋga ma mataana ikam pak, toileŋ sua pa mbulu ta lutuunu kaimerŋanaHam ikam pini na. 25 Tana ipiri suasananŋana pini ma iso ta kembei:“Wal ki Kanaan ko tibaada pataŋana biibi

    kat.Pa zin ko tiwe wal sorrokŋan mi tiwe mbe-

    sooŋo pa ton bizin.”26-27 To iseeŋge sua kini ma iso:

    “Iti tapakur Merere Anutu ki Sem.Tamen zin Kanaan ko tiwembesooŋo sorok

    pa wal ki Sem.Yapet lutuunu bizin, Anutu ko ipamasak

    zin ma tiwe boozo, mi iseeŋgetoono kizin ma iwe biibi.

    Mi ziŋan wal ki Sem ko timbot la mbata mitimbot ambai men.

    ✡ 9:4: Ŋgo 15:20 ✡ 9:6: Kam 20:13 ✡ 9:7-10: Un 1:28

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 9:28-29 10 Koroŋ Ta Boozomen Un 11:4Tamen zin Kanaan ko tiwembesooŋo sorok

    pa wal ki Yapet.”28-29Nonor biibi imap, tonaNoa imbot pa

    ndaama 350 tomen. Tana ndaama kini iraokembei 950, mana imeete.

    10Noa lutuunu bizin popoŋana kizin

    1 Iŋgi mbol ki Noa lutuunu bizin mipopoŋana kizin.

    Noa ipeebe lutuunu bizin tel, zan Sem,Ham, mi Yapet. Nonor biibi imap, topopoŋana kizin tipet ta kembei:

    2Yapet lutuunu bizin na: Gomer, Magog,Madai, Yaban, Tubal, Mesek, mi Tiras. 3 ToGomer lutuunu bizin na: Askenas, Ripat,mi Togarma. 4 Mi Yaban lutuunu bizin na:Elisa, Tasis, Kitim, mi Dodanim. 5 Zin waluunu tana, ina Yapet tumbuunu bizin. Zintila ma tirao sousoumi mutu ta boozomen.Un tataŋa tila timbot la lele kizin kizin, totiparmbot molo pizin, mi ziŋan tiparso suapizin mini som. Tabe kalŋan itooro ma iwendelndelŋa.

    6 Mi Ham ni lutuunu bizin na: Kus,Aikuptu, Put, mi Kanaan. 7 To Kus lutuunubizin na: Seba, Abila, Sapta, Rama, miSapteka. Rama lutuunu bizin na: Siba miDedan.

    8 Kus, ni ipeebe pikin ta, zaana Nimrot.Nimrot, ni zaana biibi pa malmal, 9 miMerere ire i kembei ni irao kat pa noŋana.Tanata kaimer tizzo ta kembei: Tomtomta so irao kat pa noŋana na, ni kembei taNimrot. 10Nimrot, ni imboro lele pakaanabiibi ta zaana Sinar (zaana toro Babilon).Lele tana na, kar bibip tel timbot pa. ZanBabel, Erek,miAkat. 11-12Kaimer toNimrotizem lele tana, mi ila pa lele pakaana kiAsiria mi iur kar bibip paŋ ta zan Ninibe,Reobot-Ir, Kala, mi Resen. Kar Resen, inaimbot la kar Ninibe mi kar Kala mazwan.Mi kar biibi kat ta Ninibe.

    13-14 Mi Aikuptu lutuunu bizin na: Lud,Anam, Leap, Naptu, Patrus, Kaslu, mi Kap-tor. Kaslu tana, ta zin Pilistia kan tiyootopini.

    15-19 Kanaan lutuunu bizin na: Sidon, tapikin muŋgamuŋga, to Et, Yebus, Amor,Girgas, Ep, Aki, Sini, Arbad, Semar, miAmat.

    Kaimer to zin popoŋana ki Kanaan tipar-reege zin ma tiwe un un, mi tila timbotpa lele pakaana ta ka seŋgaaŋa uunu isu

    kar Sidon, mi isula pa kar Gerar mi karGasa, to ikakatma ilae pa lele ta kar Sodom,Gomora, Adma, mi Seboim timbot pa na.To isala mini, mi imap su kar Lasa. Ina lelekizin Kanaan. 20Wal tana, ta tipet pa Ham.Mi tiwe un boozo, mi tila timbot la zitunlele kizin kizin, mi kalŋan ndelndelŋa.

    21 Noa lutuunu Sem, ta Yapet toono na,ni tomini ipeebe, mi iwe zin wal ki Eber un.22 Sem lutuunu bizin na: Elam, Asur, Apak-sat, Lut, mi Aram. 23 Aram lutuunu bizinna: Us, Ul, Geter, mi Mas. 24 Apaksat, niipeebe Sela. Mi Sela, ni ipeebe Eber. 25Eberlutuunu bizin ru. Ta zaana Pelek, mi torozaana Yoktan. Indeeŋe tana, zin tomtomtimureege, mi tila timbot leŋaleŋa. Tanatatipaata pikin ta zaana be Pelek.

    26-29 Yoktan lutuunu bizin na: Almo-dat, Selep, Asamabet, Yera, Adoram, Usal,Dikla, Obal, Abimael, Seba, Opir, Abila, miYobap. Wal tina, ta Yoktan lutuunu bizin.30Toono kizin ka seŋgaaŋa uunu iyaara isuMesa, mi ila ipet lele abalabalŋana ki Separta imbot la ki zoŋ uunu. 31Wal tana, ta tipetpa Semma tiwe un un boozo, mi tila timbotla toono kizin kizin, mi kalŋan ndelndelŋa.

    32 Tana nonor biibi imap, to Noapopoŋana kini ta zan ise tiŋgi lutuunubizintila mi tirao pa lele ta boozomen ma tiwewal uunu boozo. Zin tel tana, ta tiwe walboozomen ta timbotmbot toono na un.

    11Urum Babel ta uteene isala kat

    1Muŋgu zin tomtom ta timbot su toonona, zin ta boozomen kalŋan tamen. 2 Mizin tizirri zin ma tilala pa zoŋ uunu, totindeeŋe lele keteeneŋana ta, ta imbot palele pakaana ki Sinar, mi tipun su tana.

    3 To timaŋga mi tiparso pizin ta kembei:“Lak! Kozo totooro toono sa mi teneene payou be ipetma iwe kembei ta patmbolŋanai.” Tana tikam ta kembei, to len koroŋ betipo ruumu mbolŋana pa. Mi tikam koroŋtoro kembei ta zim i, be ikis pat tana maimbol.

    4 To timaŋga mi tiso: “Lak! Kozo iti tuurlende kar biibi sa, mi topo urum tau uteeneisala ma koŋsala saamba. Naso zanda iwebiibi. Mi koroŋ toro tomini. Uraata biibitiŋgi ko ilup ti ma tewe tamen. Kokenatumureege ma tombot leŋaleŋa irao toonota boozomen.”

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 11:5 11 Koroŋ Ta Boozomen Un 12:55 To Merere isu be ilou zin, mibe ire

    kar biibi mi urum tau tomtom tiwwo mauteene isala ta kor a. 6 Tabe iso: “Wae!Zin tomtom tau tilup ma tiwe tamen kek.Mi tiso kalŋan tamen. Mi iŋgi timaŋga pauraata biibi ta tiŋgi tomini. Tana kaimerkomatan pasomuraata bibip ta boozomen.7 Kozo tusula mi totooro kalŋan ma iwendelndelŋa. Naso tapakankaana zin mairao tiparleŋ kalŋan mini som.”

    8 Tona Merere iyaŋgwiiri zin mi tikopapirik ma tirao pa lele ta boozomen. Tanatizem uraata biibi tana ma imborene.

    9 Kar biibi tana, tipaata zaana be ‘Ba-bel.’ Paso, indeeŋe ta tomtom ta boozomentimbotmbot tana na, Merere itooro kalŋanbekena ipakankaana zin, mi iyaŋgwiiri zinma tila tirao pa toono ta boozomen.

    Sem popoŋana kini10 Sem popoŋana kini tipet ta kembei:Indeeŋe nonor biibi imap mi ndaama ru

    ilae na, Sem ipeebe pikin tomooto ta, zaanaApaksat. Mazwaana tana Sem ndaama kiniirao 100 kek. 11 Apaksat isu, to Sem imbotpa ndaama 500 tomen, mi ipeebe pikinpakan, mana imeete.

    12Apaksat ndaama kini irao 35, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Sela. 13 Sela isu toApaksat imbot pa ndaama 403 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    14 Sela ndaama kini irao 30, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Eber. 15 Eber isu,to Sela imbot pa ndaama 403 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    16 Eber ndaama kini irao 34, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Pelek. 17 Pelek isu,to Eber imbot pa ndaama 430 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    18 Pelek ndaama kini irao 30, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Reu. 19 Reu isu,to Pelek imbot pa ndaama 209 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    20 Reu ndaama kini irao 32, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Seruk. 21 Serukisu, to Reu imbot pa ndaama 207 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    22 Seruk ndaama kini irao 30, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Naor. 23 Naor isu,to Seruk imbot pa ndaama 200 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    24 Naor ndaama kini irao 29, to ipeebepikin tomooto ta, zaana Tera. 25 Tera isu,to Naor imbot pa ndaama 119 tomen, miipeebe pikin pakan, mana imeete.

    26 Tera ndaama kini irao 70, to ipeebelutuunu bizin tel ta zan Abaram, Naor, miAran.

    Mbol ki Tera27 Iŋgi Tera ziŋan popoŋana kini mbol

    kizin:Tera ipeebe Abaram, Naor, mi Aran.

    Aran, ni ipeebe Lot. 28 Aran tamaana Teraimbotbot men, mi Aran imeete su kar kiniUr, ta imbot la lele pakaana biibi ki Kaldiana.

    29 Abaram iwoolo Sarai, mi Naor iwooloMilka. Milka ziru Iska taman ta Aran. 30MiSarai, ni kopo somŋana, tana ipeebe pikinsom. ✡

    31 Tera, ni ikam lutuunu Abaram, mitumbuunu Lot, ta Aran lutuunu na, mirwoono moori Sarai, ta Abaram kusiini na,ma ziŋan tizem kar Ur tau imbot la lelepakaana ki Kaldia na, mi tisombe tila patoono Kanaan. Tamen tipet kar Aran, totipun su mi timbot tana. 32 Indeeŋe Terandaama kini irao 205, to imeete su kar tana.

    12Merere iboobo Abaram

    1Aigule ta, Merere ipet ki Abarammi isopini ta kembei. Iso: “Abaram, zem toonoku, mi tomom ma nom ma toŋmatiziŋ ku,mi maŋga ma la pa toono tabe aŋso u pai.✡ 2 Nio ko aŋkam popoŋana ku ma tipetma tiwe boozo kat mi wal zanŋan. Mikampeŋana tio ko imbotmbot se ku, miaŋkam zomma iwe biibi. Mi nu ko we zaalapa wal boozomen be tikam kampeŋanaambaiŋana. 3 Wal ta so tikampe u, na nioko aŋkampe zin. Mi zin wal ta somatan pa-somu, na keteŋmalmalŋana tio ko ise kizin.Mi nu ko we zaala be kampeŋana biibi isekizin karkari ta boozomen ta timbotmbotpa toono na.”✡

    4 Merere iso sua tana, to Abaram itokalŋaana, mi imaŋga ma izem kar Aran.Mi tiziini lutuunu Lot igaabi ma ziŋan tila.Indeeŋe tana Abaram ndaama kini irao 75kek. 5 Tana Abaram ikam kusiini Sarai, milutuunu Lot, mi mburu kizin ta boozomenma ziŋan zin mbesooŋo kizin tau tikam

    ✡ 11:30: Un 25:21, 29:31 ✡ 12:1: Ŋgo 7:2; Ibr 11:8 ✡ 12:3: Ŋgo 3:25; Ga 3:8

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 12:6 12 Koroŋ Ta Boozomen Un 13:13zin su kar Aran na, timaŋga pa pai kizin.Tiwwa ma tila, mi tipet toono Kanaan.

    6 Abaram bizin tiwwa pa toono Kanaan,mi tila tipet kar Sekem. Kar tina, ke biibi taimbotmbot, zaana More. Indeeŋe tana, zintomtom ki Kanaan timbotmbot pa toonotana.

    7 To Merere ipet ki Abaram isu tana,mi iso pini. Iso: “Toono tabe aŋkam papopoŋana ku ta tiŋgi.” To Abaram indoupat isu lele tana be iwe patoronŋana muri-ini. Paso, Merere ipet kini isu tana.✡

    8 Kaimer na, Abaram izem Sekem, miipa ma ila pa lele abalabalŋana ta imbotla zoŋ uunu pa kar Betel. To ipun su karBetel mi kar Ai mazwan. Kar Betel imbot laiwaarami karAi imbot la re. Mi Abaram ipopatoronŋana muriini isu lele tana mi isuŋpa Merere.

    9 Kaimer to ni imaŋga mini pa pai, miiwwa ma ila pa lele pakaana biibi ta zaanaNegeb.

    Abaram isula Aikuptu(Un 20:1-18, 26:1-11)

    10 Timbotmbot su tana, mi peteele biibiipet ma toono ki Kanaan na, kini sa somkat. Tana Abaram iko ma isula pa Aikuptube imbot ŋana ri, tonabe imiili ma ise mini.11 Tila ma tigarau pa Aikuptu, to Abaramiso pa kusiini Sarai ta kembei. Iso: “Leŋ.Nio aŋute numoori kaibiim kat. 12Tana zinwal ki Aikuptu tisombe tire u, nako matanberber pu. To tipun yo ma aŋmeete betikamu. 13 Tana kozo tala, to so pizin benu tom ta nio i. Naso nu ndomom pio, mitikampe yo ma aŋbot ambai.”

    14 Sua ki Abaram ŋonoono kat. Pa tilatipet Aikuptu, to zin Aikuptu kan tire Saraikembei ni moori kaibiim kat. 15 Tana zinmenderŋan ki king tire i, to tila ki kingmi kwon mbesmbeeze pa Sarai. To tilana tikam Sarai, mi tiuri la ruumu ki king.16 Mi Sarai ndomoono pa Abaram, tanaking ikampe i mi ikam le sipsip, mekmek,makau, doŋki, mi kamel pakan, ramakimbesooŋo pakan.

    17 To Merere ikam ma mete sananŋanakat ise ki king ziŋan zin wal kini. Paso, niikam Abaram kusiini Sarai tau. 18-19 Tanaking iboobo Abaram ma imar, mi iyaambii ta kembei: “Parei ta nu kam mbulu tiŋgipio? Ni sa nu kusim na! Parei ta nu sombe

    lumri? Nio aŋurla sua ku, tana aŋsombeaŋkami ma iwe kusiŋ. Is, kam kusim miniomru kala leyom.” 20 Tona king iur suapizin menderŋan kini be tiser Abaram zirukusiini mi koroŋ kini ta boozomen ma tilalen.

    13Abaram ziru Lot tiparzem zin

    1 Tana Abaram ziŋan kusiini mi lutuunuLot tikam koroŋ kizin ta boozomen matizem Aikuptu, mi timiili ma timar mini palele pakaana ki Negeb. 2 Abaram, ni mbiouunu kat. Pa ni le mbili mi pat milmilŋanboozo. 3-4 To Abaram izem lele ki Negeb,mi imaŋga mini mi izirri i ma ila ipet leleta imbot la kar Betel mi kar Ai mazwan, miisuŋ pa Merere su tana. Pa lele tana, tamuŋgu ni ipun su pa mi ipo patoronŋanamuriini.

    5Lot, ta ziru Abaram tiwwana, ni lembiliboozo, mi wal kini ziŋan zinmbesooŋo kiniboozomen tomini. 6 Tana Abaram ziru Lot,len koroŋ boozo kat, mi toono irao be zirutimbot lambata na som. 7To Lotmbesooŋokini mi Abaram mbesooŋo kini timaŋgami tiparzooro. (Indeeŋe tana zin wal kiKanaan mi zin wal ki Peres, zin tominitimbotmbot lele tana.)

    8 Tabe Abaram iso pa Lot ma iso: “Iturutoŋmatiziŋ tau. Tana leleŋ be ketendemalmal par piti pepe. Mi mbesooŋo kititomini, tiparzooro pepe. 9 Lutuŋ re. Toonobiibi ta imbotmbot i. Tana itum re lemlele pakaana sa be mbot pa, mi nio leŋpakaana. Nu sombe sulae, nako aŋsalae.Mi sombe lelae, nako aŋperae.” 10 TonaLot mataana ila mi itiiri lele. Ni ire la palele keteeneŋana ta yok Yordan imbot pama ila imiili su kar Zoar na. Toono tanaambaiŋana kembei ta mokleene ki Mereremi kembei ta toono kizin Aikuptu. Paso, in-deeŋe tana Merere ipasaana kar Sodommikar Gomora zen. 11 Tana Lot ziru Abaramtiparzem zin, mi timbot lambatamini som.Pa Lot ikam le toono keteeneŋana ta igaraupa yok Yordan na, mi imaŋga be izirrii ma ila pa zoŋ uunu. 12 Tana Abaram,ni imbotmbot toono Kanaan. Mi Lot, niimbotmbot toono keteeneŋana ta igaraupa kar Sodom na. 13 Indeeŋe mazwaanatana, zin tomooto mi moori ki kar Sodom

    ✡ 12:7: Ŋgo 7:5

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 13:14 13 Koroŋ Ta Boozomen Un 14:16tikamam mbulu bozboozo ma tisosor biibikat pa Merere mataana.

    Abaram ila pa kar Ebron14 Lot izem Abaram, mana Merere iso

    pa Abaram. Iso: “Kozo mender mi mo-tom lela, pera, sula, sala, mi tiiri lele.15 Toono boozomen ta re i, ina aŋkampu mi popoŋana ku be kombotmbot pami iseeŋge iseeŋge ma ila.✡ 16 Mi nioko aŋkam popoŋana ku ma tipet ma tiwemunŋaana ka tieene kembei ta ululu toonokana i. Tomtom tasa ko irao be inin zinna som. 17 Tana maŋga mi pa pa lele taboozomen tiŋgi mi tiiri. Pa iŋgi, aŋkammaiwe lem.”

    18 Tana Abaram imaŋga mini, mi izirri ima ila ipet kar Ebron, to ipun su lele ta za-ana Mamre. Lele tana ke bibip timbotmbotpa. Mi ipo patoronŋana muriini pa Merereisu tana.

    14Abaraam ikamke Lot

    1-9 Indeeŋe mazwaana tina, Bera ni kingki kar Sodom, mi Birsa ni king ki karGomora, mi Sinap ni king ki kar Adma, miSemeba ni king ki kar Zebo, mi Kedoleomani king ki kar Elam. Kedoleoma tina, niimboro king paŋ tana ramaki king ki karBela, ta zaana toroZoarna,ma iraondaamalaamuru mi ru kek. Mi indeeŋe ndaamaiwe laamuru mi tel pa, to king lamatatana timaŋga mi tizooro king Kedoleomakalŋaana.

    Tana indeeŋe ndaama iwe laamuru mipaŋ pa, to king Kedoleoma iboobo la pagaabaŋana kini tel ta zan tis: Amrapel, niking ki kar Sinar, Ariok, ni king ki kar Elasa,mi Tidal, ni king ki kar Goi. Mi king paŋtina ziŋan malmal kan kizin tila, to ziŋanzin wal ki Repaim tiporou isu kar Asterot-Karnaim ma tilip pizin.

    To tila pa kar Am, mi ziŋan zin wal kiZuzim tiporou ma tilip pizin. To tila patoono keteeneŋana ki Kiriataim, mi ziŋanzin wal ki Enim tiporou ma tilip pizin. Totila pa lele abalabalŋana ki Seir, mi ziŋanzin wal ki Or tiporou ma tilip pizin. Totiketoto zin ma tila pa kar El Paran, taimbot kolouŋana pa lele bilimŋana na.

    Mana timiili mini ma tila pa kar Kadesta imbot la ki yok Mispat na. To ziŋan

    zin wal ki Amalek mi zin wal ki Amorta timbotmbot pa kar Azezon Tamar na,tiporou. Tiporou na, tilip pizin tomini.

    Kedoleoma ziŋan zinwal kini tilip pawaluunu lamata mi ta tina makiŋ, tona kinglamata ki Sodom, Gomora, Adma, Zebo, miBela tilup zinma tila pa toono keteeneŋanata zaana Sidim na, mi timenderndermi timbotmbot. Tizaŋzaaŋa Kedoleomaziŋan gaabaŋana kini tel tana be ziŋantiporou. Zin timaŋga pa malmal isu tanama Kedoleoma ziŋan gaabaŋana kini tilippa zin lamata tana. 10 Lele ki Sidim na,ka toono sumbunsumbun boozomen takolta imbotmbot pa. Tabe indeeŋe kingki Sodom mi king ki Gomora ziŋan zinmalmal kan kizin tikam pirik ma tiko matila len, to wal kizin pakan titoptop sulatoono sumbunsumbun tana. Mi wal pakanna, tiko ma tisala pa abal.

    11 Kedoleoma ziŋan gaabaŋana kini tilippa malmal tana makiŋ, tona tila mi tiyolen mbili, mburu, mi kini ta boozomenkizin wal ki kar Sodom mi Gomora ma tila.12 Mi Abaram lutuunu Lot ta imbotmbotkar Sodom na, zin tikoki i tomini ramakikoroŋ kini ta boozomen.

    13 Tana tomtom ta, ni iko pa malmal maila ipet ki Abaram isu sapu uunu Mamre tani imbotmbot pa na, to isotaari pa malmaltana. Sapu tana katuunu, ni tomtom takizin Amor. Ni zaana Mamre, mi tiziinibizin zan Eskol mi Aner. Zin tel tina, koroŋto ziŋan Abaram tiluplup zin ma timbotm-bot.

    14Abaram ileŋ kembei tikam lutuunu Lotma tila kek, to iboobo mbesooŋo kini 318taumalmal kan kat i, ma ziŋan tila tiketotoking paŋ tana ma tila tise kizin ta kar Dan.Zin mbesooŋo kini tana, indeeŋe ta nanbizin tipeebe zin ma tisu mi imar na, ziŋanAbaram timbotmbot.

    15 Mbeŋ na, Abaram ipeete zin malmalkan kini, to ziŋan zin king tana tiporou matilip pizin. To tiketoto zin ma tila tipet karOba ta imbot kar Damaskus ndemeene na.16 Tana Abaram iyo koroŋ ta boozomen miikam ma imiili mini. Ikam lutuunu Lot,ramaki mburu kini ta boozomen, mi zintomooto ma moori ta king paŋ tana tikokizin na tomini.

    Melkisedek ipombol Abaram✡ 13:15: Ŋgo 7:5

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 14:17 14 Koroŋ Ta Boozomen Un 15:16

    17 Abaram ilip pa Kedoleoma ziŋan zinking ta tigaabi pa malmal na makiŋ, toimiili ma imar na, king ki Sodom imar miindeeŋi su lele keteeneŋana ta zaana Sabena. (Lele tina, zaana toro ‘Lele keteeneŋanakizin king.’)

    18 To king ki kar Salem tomini, ni zaanaMelkisedek, ikam narabu mi yok baen miimar. Melkisedek tana, ni patoronŋana katomtom ki Anutu kor kana kat.✡ 19-20Tanaipombol Abaram ma iso ta kembei:“Abaram, Anutu kor kana kat ta iur saamba

    mi toono na, itunu ko ipombolu.Ni ta iur kom koi bizin la nomom ma lip

    pizin.Tana iti tapakuri.”

    Tona Abaram imaŋga na, ipeete mburuta iyo pa malmal na, ma iwe pakaana laa-muru, mi pakaana ta ila ki Melkisedek.✡

    21 To king ki Sodom iso pa Abaram takembei: “Mburu mi mbili ta boozomenti na, kam lem. Tamen zem zin wal tioma timar ma niamŋan amla.” 22 TamenAbaram ipekel kwoono ma iso: “E-e, kem-bena pepe. Merere, ni Anutu kor kanakat ta iur saamba mi toono. Nio aŋwitnomoŋmi aŋbuk suambolŋana pa ni zaanata kembei: 23-24 “Nio irao aŋkam leŋ koroŋku sa na somkat. Koroŋ tau zinmalmal kantio tikan kek, ina ta tina. Mi gaabaŋoŋ tel tatito yo ma niamŋan amar i, Aner, Eskol, miMamre na, nio leŋ sua sa pizin som. Zituntau. Sombe lelen be tikam len koroŋ, inatikam.” Abaram iso ta kembei paso, imotopa toyaŋana. Kokena kaimer king ki Sodomiso ni ta ikam ma Abaram iwe mbio uunu.

    15Merere imbuk sua ila ki Abaram

    1 Kaimer to Merere ipet ki Abaram ilamiuŋana, mi iso pini ta kembei: “Abaram,moto pepe. Nio ta ko aŋwe siŋgiao pu. Minu ko kam lem kadoono biibi kat.”

    2-3 Tamen Abaram iso: “O Merere Anututio, sokorei tabe nu kam pio i? Nio leŋkelŋoŋ sa? Eliezer ki kar Damaskus tauimbesmbeeze pio i, na ni ta ko ikel yo miimender pa koroŋ tio ta boozomen. Pa nukam leŋ kelŋoŋ sa som.”

    4Mi Merere kalŋaana imar ki Abaram takembei: “Som. Mbesooŋo ku tina ko ikeluma ikam murim na som. Lutum ŋonoonotabe itum peebi gi, ko ikam murim miimender pa koroŋ ku ta boozomen.” 5 ToMerere ikam Abaramma tipera mat, mi isopini ta kembei: “Motom sala mi re pitikta timbot saamba a. Irao nin? Popoŋanaku kola tipet ma tiwe munŋaana ka tieenekembei ta pitik tiŋga.” ✡ 6 Mi Abaramleleene iurla kembei sua ki Merere ko iurŋonoono. Tana Merere ire i kembei nitomtom ndeeŋeŋana. ✡

    7MiMerere iso pinimini ta kembei: “NioMerere ku. Nio ta aŋkamuma zemkarUr kiKaldia, bekena aŋkam lem toono ta tiŋgi.”8 Tamen Abaram iso: “O Merere, biibi tio,nu ko kam so mbulu i bekena aŋute katta kembei: Toono tiŋgi ko iwe leŋ?” 9 ToMerere iso pini ta kembei: “Kam makaupaŋgaara ta, mekmek paŋgaara ta, mi sip-sip tomooto ta, ta kan ndaama teltelŋa na,ramaki mbalmbal mi uutu ma timar tio.”

    10 Tana Abaram ila ma ikam zin koroŋtana ma imar, to isupaala zin mi iur zin mapakaana pakaana. Tamen man ru tana na,isupaala zin som. 11 Mi manboŋ pakan tatimarma tisuma tisombe tikan buzur tana.Tamen Abaram inaana zin ma tila len.

    12 Zoŋ ikamam be isula, mi Abaramikeene ma izemke i kat. To zugut mandiŋkat, ta isu ma izuki. Tabe motoŋana biibiikami. 13 To Merere iso pini ta kembei. Iso:“Iŋgi be aŋpaute u pa mbulu tabe ipet pakaimer i. Popoŋana ku ko tiwe leembe palele toro. Mi lele tana ka tomtom bizinko tikam zin ma tiwe len mbesooŋo, mitiseseeze matan ma irao ndaama 400. ✡14 Tamen kaimer nio ko aŋur kadoono patoono tana ka tomtom bizin. Mi popoŋanaku ko tiyo len koroŋ boozomen kizin waltana, mi tizem lele kizin, mi timiili matimar toono ti mini. ✡

    15 Tamen nu na, mbotŋana ku ko ambaimen ma irao we kolman kat, to meete. ✡

    16Tanawal ku ko loŋami timiilima timarmini pa toono tiŋgi na som. Ko timbotmbotma molo su lele tabe tila pa i. Pa zin walki Amor ta timbotmbot pa toono tiŋgi i,bela tikamam mbulu sananŋan boozomen

    ✡ 14:18: Mbo 110:4; Ibr 5:6, 7:1-10 ✡ 14:19-20: Lu 18:12; Ibr 7:4-10 ✡ 15:5: Ro 4:18; Ibr 11:12 ✡ 15:6: Ro4:3,20-24; Ga 3:6; Yems 2:23 ✡ 15:13: Kam 1:13-14, 12:40; Ŋgo 7:6 ✡ 15:14: Kam 12:35 ✡ 15:15: Un 25:8

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 15:17 15 Koroŋ Ta Boozomen Un 17:4-5ma irao kat pa ka kin, tonabe nio aŋurkadoono pizin, mi aŋziiri zin ma tila len.Naso popoŋana ku tirao timiili ma timartoono tiŋgi mini.”

    17 Indeeŋe zoŋ isulama lele zugut to, youta ipet mi iyaara ma biibi ila buzur pakanpakan mazwan. 18 Mbeŋ tana, Merereimbuk sua ila ki Abaram mi iso: “Nioko aŋkam toono ta boozomen tiŋgi papopoŋana ku ma iwe len. Toono tiom koila tuŋ su yok kizin Aikuptu kezeene, mi ilaimap su yok biibi Euprates. ✡ 19-21 Toonotana na, kizin wal ki Keni, Kenis, Kadmon,Et, Peres, Repa, Amor, Kanaan, Girgas, miYebus.”

    16Agar ipeebe Ismael

    1Abaram kusiini Sarai, ni ipeebe Abaramle pikin sa zen. Tamen ni le mbesooŋomoori ta ki Aikuptu, zaana Agar. 2 Tanaaigule ta na, ni isu mi iso pa Abaram takembei: “Leŋ. Nu ute: Merere, ni ikam manio kopoŋ som. Tana la ki mbesooŋomooritio mi niomru kekeene. Naso ni ipeebe leŋpikin tasa.” Abaram ileŋ la Sarai kalŋaanami ito.

    3 Tana indeeŋe Abaram imbot su toonoKanaan irao ndaama laamuru kek na, Saraiikam mbesooŋo moori kini ta ki Aikuptuna, ma iuri la ki Abaram be iwe kembeiAbaram kusiini toro. 4 Mi Abaram ila maziru Agar tikeene, to Agar kopoono.

    Agar iyamaana itunu kembei nikopoono, tona niini ise mi mata pasombiibi kini Sarai. 5 Tabe Sarai isu mi isuksua pa Abaram ma iso: “Wai, pataŋana taise tio i, ina nu uunu ku tau! Ŋonoono,nio ituŋ aŋuri ima ku. Tamen indeeŋeta ni iyamaana itunu kembei ni kopoono,mi imar indeeŋe koozi na, ni mata pasomyo. Tana re u. Pa Merere ko itiiri ituru papataŋana tiŋgi.”

    6 Abaram ipekel kwoono ma iso: “Re,mbesooŋo moori ku tana imbot la itumnomom. Tana mbulu ta so lelem be kampini, na kam men tau.” Tana Sarai imaŋgami ikam bakai pa Agar, tabe ni iko ma ilalene.

    7 Agar ipa ma ila pa lele bilimŋana, miipet yok bukbukŋana ta igarau pa zaala ta

    ila pa lele pakaana ki Sur na, to Ŋgoŋanaki Merere saamba kana ipet kini mi iso:8 “Agar, mbesooŋo moori ki Sarai, nu mbotswoi ta mar i? Mi iŋgi so la parei?” Agariso: “Nio iŋgi aŋko pa biibi tio Sarai i.”

    9 To Ŋgoŋana ki Merere iso: “Miili mala ki biibi ku mini, mi leŋ la kalŋaana.”10 Mi iseeŋge sua kini mini ma iso: “Nioko aŋkam popoŋana ku ma tipet ma tiwemunŋaana ka tieene. Irao tinin zin na som.Mi leŋ.11Nu kopom kekMi ko peebe pikin tomooto ta.Kozo paata zaana be Ismael.Pa Merere ileŋ tiŋiizi ku kek.12 Lutum tana ko iwe kembei ta ŋge

    saŋsaŋŋana.Ni ko iur koi pa wal ta boozomen.Mi wal ta boozomen ko tiur koi pini.Tana ni ziŋan toŋmatiziŋ kini ko tiparga-

    rau zin som.”13Tona Agar ikam ŋgar mi iso ta kembei:

    “Anutu, ni irre yo totomen. Mi koozi nioaŋre kati pa motoŋ isu lele ti.” Tana Agaripaata ni ta ipet kini na be ‘El-Roi.’ Suatina ka uunu ta kembei: ‘Anutu ta irre yo.’14 Tana yok touŋana ta imbot lele tana na,tiwatwaata be Laai-Roi. Yok tana imbot sukar Kades mi kar Bered mazwan.

    15-16 Tana indeeŋe Abaram ndaama kiniirao 86 na, Agar ipeebe le pikin tomooto ta.Mi Abaram ipaata pikin zaana be Ismael.✡

    17Merere iur reeteŋana ma iwe kilalan pa sua

    mbukŋana1-2 Indeeŋe Abaram ndaama kini irao 99

    na, Merere ipet kini mini mi iso pini takembei: “Nio Anutu mburoŋ keskeezeŋoŋ.Tana pa pai ku ma ndabok men pa niomotoŋ. Naso ituru taparlup ti ma tewetamen,mi aŋkampopoŋana kuma tipetmatiwe boozo.”

    3 Tona Abaram iŋgun kumbuunu pinimi uteene isu toono. To Anutu iso pinimini ma iso: 4-5 “Nio aŋbuk sua pu takembei: Nio ko aŋkamu ma we zin karkariboozomen taman. Tana koozi mi ila, nakozom Abaram mini som. Ko aŋpaata zom

    ✡ 15:18: Ŋgo 7:5 ✡ 16:15-16: Ga 4:22 * 17:4-5: Pisis Abaram ka uunu ta kembei: ‘tamaana zaanaŋana.’ Mipisis ‘Abaraam’ na, ka uunu ta kembei: ‘wal uunu boozomen taman.’ ✡ 17:4-5: Ro 4:17

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 17:6 16 Koroŋ Ta Boozomen Un 18:4-5be Abaraam. *✡ 6 Mi nio ko aŋkampopoŋana kuma tipet ma timasak, ma tiwewal un boozo. Mi kizin pakan ko tiwe king.7 Sua ta koozi aŋbuk ima ku na, kaimer koaŋpombol mini pa lutum bizin, tumbumbizin, mi iseeŋge iseeŋge ma ila. Tana suatiŋgi ko imbol ma imbotmbot ma alok. Suata kembei: Nu niomŋan popoŋana ku tabetipet pa kaimer i, na nio ko aŋwe Anututiom.✡ 8Mi toono ta boozomen ki Kanaanta koozi nu we leembe pa i, ko aŋkam maiwe leyom. Nu mi zin popoŋana ku tabetipet pa kaimer i. Toono tiŋgi ko iwe leyombe kombotmbot pa ma alok. Tana nio koaŋwe Anutu kizin popoŋana ku, mi zintimbesmbeeze pio.”✡

    9-10 To Anutu iseeŋge sua kini mini, miiso pa Abaraam ta kembei: “Nu niomŋanpopoŋana ku kozo motoyom iŋgalŋgal suatio mbukŋana taiŋgi mi kototo, mi iseeŋgeiseeŋge ma ila. Tana nu mi popoŋana kuta boozomen tabe tipet pa kaimer i, belatireete yom ma kamap.✡ 11-13 Mbulu tabekakam pa kuliyom, ina iwe kilalan pa suambukŋana kiti. Sua tana ko imbotmbot maalok. Lutuyom bizin, sombe tisu ma kanaigule iwe lamata mi tel, tona kereete zin.Mi zin mbesooŋo tiom ta nan bizin tipeebezin isu ruumu tiom, ziŋan zin mbesooŋotiom ta kiŋgiimi zin ila kar molo na, zintomini kereete zin. 14 Mi sombe tomtomsa, ni tireeti som, nako irao imbot la maz-woyom som. Keseri ma ila ne. Pa ina niizooro la sua tio mbukŋana taiŋgi.”

    Anutu iso Sarai be ipeebe pikin tomooto15 Mi Anutu iso mini pa Abaraam ta

    kembei: “Kozo paata kusim zaana be Saraimini pepe. Paati be Sara. † 16 Pa nioko aŋpomboli bekena ni irao ipeebe lempikin tomooto. Mi ni ko iwe wal boozomentumbunmoori. Mi popoŋana kini pakan kotiwe king.”

    17 Abaraam ileŋ sua tana, tamen iurlasom. Ni iŋgun kumbuunu mi ituundu miiseeŋge. Pa ikam ŋgar pa ta kembei: “A,iŋgi sa aŋwe kolman kek na. Tomtom tasombe ndaama kini irao tomto lamata, koirao be ipeebe? Mi Sara tomini, ni ndaamakini irao tomto paŋ kwoono laamuru. Ko

    irao be ipeebe?”✡ 18 Tana Abaraam isopa Anutu: “Ina ambai. Mi lutuŋ Ismaelimbotmbot i. Nio leleŋ be kampe i mimotom pini.”

    19Tamen Anutu iso: “Soom. Kusim Sara,ta ko ipeebe lem pikin tomooto. Mi pikintana, kozo paata zaana be Isak. ‡ Sua taaŋbuk ima ku, nako iur ŋonoono se kinimi popoŋana kini tabe tipet pa kaimer i,mi iseeŋge iseeŋge ma ila. 20 Mi nu wi yobe motoŋ pa Ismael, tana nio ko aŋkamta kembena. Nio ko aŋpomboli mi aŋkampopoŋana kini ma tipet ma tiwe boozo kat.Uunu laamuru mi ru ko tiyooto pini. Minio ko aŋkam zin ma tiwe wal boozo kat.21 Tamen ndaama tiŋgi imap, tonabe Saraiipeebe Isak. Mi sua ta aŋbuk ima ku, nakoiur ŋonoono se kini mi popoŋana kini.”22 Anutu iso sua pa Abaraam makiŋ, toizemi mi ila lene.

    23 Indeeŋe kat aigule tana na, Abaraamito Anutu kalŋaana mi ireete tomooto kinita boozomen. Ireete lutuunu Ismael, mizin mbesooŋo ta ni iŋgiimi zin na, mi zinmbesooŋo ta nan bizin tipeebe zin su ru-umu kini na. 24-27 Tana indeeŋe Abaraamndaama kini irao tomto paŋ kwoono lam-oromata mi paŋ (99), mi lutuunu Ismaelndaama kini irao laamurumi tel na, tireeteziru. Mi aigule tamen ta tana na, tireetezin mbesooŋo kini tomini. Zin ta Abaraamiŋgiimi zin na, mi zin ta nan bizin tipeebezin su ruumu kini na.

    18Merere ipet ki Abaraam, mi isotaari pa Sara

    be ipeebe Isak1 Kaimer to Merere ila ipet ki Abaraam

    isu lele Mamre ta ke bibip timbotmbotpa na. Indeeŋe tana na, aigule palaku-utu mi zoŋ mataana men. Tabe Abaraamimbutultul su beeze kini kwoono. 2 Besomataana pok se na, ire la pa tomtom teltimendernder. Tabe imaŋgami iloondomaila kizin.

    Ila tuŋ la kizin, to ilek kumbuunu mi iso:3 “O biibi tio, nio mbesooŋo ku. Sombeleleyom pio, na kapasal yo mi kala pepe.✡ 4-5 Kamar ma talae ke uunu tiŋga miketeyom su muŋgu. Mi aŋkam yok sa

    ✡ 17:7: Lu 1:55 ✡ 17:8: Ŋgo 7:5 ✡ 17:9-10: Ŋgo 7:8; Ro 4:11 † 17:15: Pisis Sara ka uunu ta kembei: ‘moorizaanaŋana.’ ✡ 17:17: Ro 4:19 ‡ 17:19: Pisis Isak ka uunu ta kembei: ‘iseeŋge.’ ✡ 18:3: Ibr 13:2

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 18:6 17 Koroŋ Ta Boozomen Un 18:30imar be kuŋguuru kumbuyom, mi koyomkini risa be kokoto keteyom pa. Tonabekamaŋga mini mi kala. Pa iŋgi niom kamartio, tana leleŋ ambai kat.” Mi zin tiso:“Ambai. Kam kembei ta so na.”

    6 Tona Abaraam iloondo ma ilela beezeleleene, mi ipiyar Sara. Iso: “Nomomkaraupa kan narabu sa, mi nio aŋla aŋru kanbuzur.” 7 Tona iloondo ma ila pa siiri kizinmakau, mi ikam makau lutuunu ndekn-dekŋana ta ma iur la ki mbesooŋo kini beiurpe. 8 Tiurpe kini makiŋ, to Abaraamikamma ila pizin leembe tel tana ma tikan.Zin tikanan su ke uunu, mi Abaraam niimborro zin.

    9 Tikan makiŋ, to tiwi i ma tiso: “KusimSara ila parei?” Abaraam iso: “Ni imbotbotbeeze leleene a.” 10 To tomtom kizin ta,isu mi iso: “Ndaama ti imap, to aŋmiili maaŋmar mini. Mi sombe aŋmar, na kusimSara ko ipeebe lem pikin tomooto ta kek.”

    Izzo sua tana na, Sara imbotbot la nde-meene uunu su beeze kwoono, mi ileŋleŋla. ✡ 11-12 Abaraam ziru Sara tiwe kolmanma kolmannan kek. Tana Sara ileŋ kembeini ko ipeebe pikin, to iseeŋge la leleene miiso: “Wai, iŋgi sa niamru waeŋbi kuliyamimorou kek. Ko irao menmeen yam pambulu taiŋgi mini? Na som.”

    13 To Merere iso pa Abaraam: “Pareita Sara iseeŋge, mi iso ni iwe kolmannankek tana irao be ipeebe pikin som? 14 NioMerere aŋtat pa kosa sa? Som. Tanandaama ti imap, to aŋmiili ma aŋmar mini.Mi indeeŋe nol tana, kusim Sara ko ipeebepikin tomooto ta kek.” 15 Tona Sara imoto,mi iwatkaala itunu ma iso: “Waa, nioaŋseeŋge sa?” Tamen Merere iso: “Som.Nu seeŋge kek.”

    Abaraam isuŋ pizin tomtom ki kar Sodom16 To tomtom tel tina timaŋga, mi

    Abaraam iur zin ma ziŋan tila. Tipa matila ŋana ri, to matan sula pa kar Sodom.17Mi Merere ikam ŋgar ta kembei: “Uraatatabe aŋkam i, ko aŋwatkaala pa Abaraam?Som. Ko aŋswe pini ma ileŋ. 18 Pakaimer popoŋana kini ko tipet ma tiwe walboozomen mi wal zanŋan. Mi ni ta koiwe zaala pa kampeŋana biibi be ise kizinkarkari boozomen ta timbotmbot pa toonona. 19Mi nio ituŋ aŋpeikati kek, be aŋpautei pa ŋgar tio mi mbulu tio. To ni kadoono

    ipaute popoŋana kini be tito zaala tio mitikammbulu ta ndeeŋeŋanamen. Naso suata muŋgu aŋbuk pini na, iur ŋonoono.”

    20-21 Tona Merere iso pa Abaraam. Iso:“Zin Sodom mi Gomora kan tinoknokmbulu ta sananŋana kat. Mi sanaana kizinuruunu ramaki tiŋiizi biibi kizin wal tatikamam ŋoobo zin na, imar ma aŋleŋ kek.Tana aŋsombe aŋsula mi aŋre zin. Nasoaŋute kat: Urun mi tiŋiizi biibi ta izze maaŋleŋleŋ i, ka uunu ŋonoono, som som? Misombe tikamam ta kembei, to aŋpambiriizizin ma timap.”

    22 To Merere gaabaŋana ru timaŋga papai mini be tisula pa kar Sodom. TamenMerere, ni ziru Abaraam timbot. 23 TanaAbaraam ila kolouŋana pini, to iwi i takembei. Iso: “Ambai. Mi parei pizintomtom ndeeŋeŋan ta ziŋan zin sananŋantimbotmbot na, ko pambiriizi zin raama?24 Sombe wal ndeeŋeŋan tomtooru laa-muru timbotmbot kar tana, ko pasaanakar? Som, nu ko muŋai zin, mi zem zinma timbot. Pa ina, zin tina ta ndomonpa kar. 25 Tana sombe wal ndeeŋeŋantomtooru laamuru timbotmbot, na nu iraopasaana kar taŋga na som. Pa nu itumta tiiriŋana katuunu tau. Tana bela kammbulu ndeeŋeŋana. Kokena pasaana sorokwal ndeeŋeŋan raama zin wal sananŋan.”26 Merere ipekel kwoono ma iso: “Sombenio aŋdeeŋe tomtom ndeeŋeŋan tomtoorulaamuru ta timbotmbot kar Sodom, inakoaŋpasaana kar som.”

    27 Tona Abaraam isu mi iso sua mini:“O Biibi, nio tomtom sorokŋoŋ, kembeita koukou mi ululu toono kana. Tamenaŋsombe aŋso sua pu mini. 28 Mi sombetomtom lamata tisu len, mi tomtoorukwoono lamata men timbotmbot, inakoparei? Ko pasaana kar biibi taŋga? Paina tomtom lamata men, to iŋgal ma iwetomtooru laamuru.” Merere iso: “Som.Sombe aŋdeeŋe tomtom ndeeŋeŋan tom-tooru kwoono lamata, inako aŋpasaana karsom.”

    29To Abaraam iso mini: “Mi sombe tom-tom ndeeŋeŋan tomtooru men timbotm-bot, inako parei?” Mi Merere iso: “Sombeaŋdeeŋe tomtomndeeŋeŋan tomtooru, in-ako aŋpasaana kar som.”

    30 To Abaraam isu mi iso mini: “O biibitio, nio aŋsombe aŋso sua mini. Mi ketem

    ✡ 18:10: Ro 9:9

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 18:31 18 Koroŋ Ta Boozomen Un 19:20malmal pio pepe. Sombe tomoota laamurumen, inako parei?” Merere ipekel kwoonoma iso: “Inako som tomini.” 31 TonaAbaraam iso mini: “Merere, nio aŋute aŋ-bel wiŋom kek. Tamen aŋsombe aŋwi umini. Sombe ndeeŋe tomtom ndeeŋeŋantomoota men, ko parei?” Merere iso: “In-ako som tomini.”

    32 To Abaraam iso mini: “O Merere, leŋsua rimen kat be aŋso pu ma aŋpemet pa i.Mi ketemmalmal pio pepe. Sombe tomtomndeeŋeŋan laamuru men, inako parei?”Merere ipekel kalŋaana ma iso: “Sombetomtom ndeeŋeŋan laamuru timbotmbot,inako aŋpasaana kar som.” 33 Ziru tiso suama imap, to Merere ila lene, mi Abaraamimiili ma ila beeze kini mini.

    19Mbulu sananŋana kizin Sodom

    1 Aŋela ru tana tipa ma tisula ma tipetkar Sodom pa rorou. Mi Lot, ni imbutultulsu zaala kwoono. Ni ire ziru timar, toimaŋga ma ila kizin, mi ilek kumbuunumi ituundu su toono, mi iso: 2 “O bibiptio, niomru kamar ma tala ruumu tio.Mi kuurpe ituyom, mi itiŋan tombot mamankwoono, to kamaŋga ma kala.”

    Mi ziru tiso: “Som. Niamru amsombeamkeene mat.” 3 Tamen Lot imaŋmaŋ zinbe tikeene mat pepe. Tabe ziru tileŋ lakalŋaana mi tito i ma tila pa ruumu kini.Mi ni iurpe kan kini biibi mi narabu ta kayis somŋana ima ziru tikanmakiŋ, to ziŋantimbotmbot.

    4 Zin timbutultul ma timbotmbot, mimolo som na, tomooto ta boozomen kiSodom, naŋgaŋmi kolman, timapma timartiliu ruumu ki Lot, 5mi tiboobo sala pinimatiso: “Wal ru ta timar ku pa rorou na, tilaparei? So pizin ma tipet mat, be ambuuluzin.”

    6-7 To Lot ipera mat, mi ikotkaalakataama, mi iso pizin ma iso: “O atoŋan mitiziŋan, kakammbulu sananŋana pizin waltaiŋgi pepe. 8Kere, lutuŋ moori bizin ru tatimbotmbot i, mi tomooto sa ire zin zen.Nio ko aŋkam zin ma tipet tiom. Mi niomso kakam mbulu pareiŋana pizin, ituyomtau. Tamen kumbuulu wal ru taiŋgi pepe.Pa ziru tiwe leembe pio, tana nio be motoŋpizin.”

    9 Tamen zin iwal timaŋga mi tiso: “Lalem! Kar ku ti? Nu tana, asiŋ iurube we biibi mi mborro yam? Niam am-sombe amkam mbulu sananŋana pa walru tana. Mi nu, nako ampasaana katu.”Tona timaŋga na tipusuk Lot, mi tisombetipetepaala kataama.

    10 Tamen wal ru ta timbotmbot ruumuleleene na, tiyakat Lot ma ilela ruumuleleene, mi tikotkaala kataama. 11 Totipumun zin wal ta timbotmbot mat namatan. Tabe tirao tindeeŋe kataama som.

    Tikamke Lot pa Sodom12-13 To ziru tisu mi tiso pa Lot: “Mbulu

    sananŋana ŋonoono ki kar ti na, Merere irekek. Mi tiŋiizi biibi kizin wal ta tikamamŋoobo zin na, ni ileŋ tomini. Tana niketeene malmal kat pizin, mi iŋgo yamma amar be ampambiriizi kar ti ma ilane. Parei, nu lem wal pakan sa timbotkar ti? Kam lutum bizin, rwom bizin, miwal ku pakan ta timbot kar ti, mi niomŋankamaŋga ta buri mi koko ma kala leyom.”14 Tana Lot iloondo ma ila ki rwoono bizinru ta tiroogo zin be tiwoolo ni lutuunumoori bizin na, mi iso pizin ma iso: “Ai, karti, iŋgi be Merere ipambiriizi i! Kamaŋgami kezem kar ti ta buri.” Tamen ziru tisoLot ikamam ŋeu pizin.

    15 Igarau be berek na, aŋela ru tipiyarLot. Tiso: “Loŋa mi kam kusim mi lutummoori bizin ru tina, mi kokoma kala leyom.Pa iŋgi be Merere iur kadoono pa sanaanaki kar ti. Kokena ipasaana yom raama zin.”

    16 Mi Lot, ni inaunau mete. TamenMerere leleene isaana pini, tabe aŋela rutiteege Lot ziŋan kusiini mi lutuunu mooribizin ru, mi tiyaaru zin ma tizem kar mitipera mat. ✡ 17 To aŋela ipiyar zin maiso: “Kokoki ituyom mi koloondo karauma kala! Mi motoyom imiili pepe. Kozokezem lele keteeneŋana tiŋgi, mi koloondoma kasala pa lele ta abalabalŋana na. Nasokemeete som.”

    18 Tamen Lot iso: “O biibi tio, nio aŋraosom. 19Nio aŋute: Nu muŋai yo mi uulu yokat, tabe aŋmeete som i. Tamen lele abala-balŋana na, imbot molo. Aŋrao aŋsala loŋana som. Tana nu sombe pambiriizi kar,nako aŋmeete ma aŋla leŋ tomini. 20 Rekar musaana tiŋga. Iŋga imbot kolouŋana.

    ✡ 19:16: 2Pe 2:7-8

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 19:21 19 Koroŋ Ta Boozomen Un 20:7Tana irao be loŋa aŋla ma aŋpet. Parei,ko irao aŋla ma aŋbot tiŋga? Naso aŋbotambai.”

    21 Aŋela iso pini: “Ambai. Nio aŋyok pasua ku. Tana ko aŋpasaana kar tiŋga som.22 Tamen koloondo karau men! Pa nio koirao aŋkam kosa sa som ma irao niom kalakepet kar tiŋga.” Karmusaana tina, tipaatazaana be Zoar.

    Merere ipasaana Sodom mi Gomora23-24 Lot ila ipet kar Zoar na, zoŋ ise

    kek. To Merere ikam pat ta you ikanan lami kuziini sananŋan i ma isu pa saambama ipasaana Sodom mi Gomora. 25 Niipambiriizi kar bibip tina, ramaki lele ke-teeneŋana, mi iwal boozomen ta timbotm-bot lele tana, mi koroŋ boozomen tau tin-dom pa toono tana. Ina ta timap ma youikan zin lup. ✡ 26Mi Lot kusiini, nimataanaimiili, to itoori ma iwe pat, mi imender maimborene. ✡

    27-28 Aigule tana, Abaraam ila maimender sala lelembukuunu tamuŋgu ziruMerere timender pa na. Mi mataana isulapa Sodomma Gomora mi lele keteeneŋanana, ire you ka koi biibi izuk lele kembei tayou biibi ikanan i.

    29 Tana indeeŋe ta Anutu ipasaana karta timbot lele keteeneŋana tana na, nimataana iŋgal Abaraam, tabe ikamke Lotpa kar tana.

    Moap mi Amon un bizin30 Lot, ni leleene be imbot kar Zoar ma

    molo som. Pa imoto kana. Tana ziŋanlutuunu moori bizin ru timaŋga, mi tipama tisala pa lele abalabalŋana, mi titu matimbot lela raŋ sumbuunu.

    31 Aigule ta na, lutuunu moori tau kol-manŋana i, isu mi iso pa tiziini moori takembei. Iso: “Re. Tamanda ra, iwe kolmankek. Mi tomooto sa imbot lele pakaanatiŋgi be iwoolo iti som. Tana ko parei piti?32 Kozo takam tamanda ka yok baen sa beiwin ma ŋgar kini ikankaana, tonabe taraotala kini ma itiŋan tekeene. Naso tepeebelende kelŋanda.”

    33 Tana mbeŋ na, tikam taman ka yokbaen ma iwin ma ikankaana. To moori takolmanŋana i ila ma ziru tamaana tikeene.Mi tamaana, ni ikanamaali som.

    34 Aigule toro na, Lot lutuunu moorikolmanŋana i iso pa tiziini moori ma iso:“Nio niamru tamanda amkeene ta mbeŋi.Tana mbeŋ koozi ko takam ka yok baenma ikankaana mini, tonabe nu kadoono lakini mi niomru kekeene. Naso ituru takamlende kelŋanda ma tipet ila ki tamanda.”

    35 Tana mbeŋ na, ziru tikam taman kayok baenma ikankaanamini, tona lutuunumoori ta kaimerŋana i, ila ma ziru tikeene.Mi ni tomini, tamaana ikanamaali som.

    36 Zaala tina ta Lot lutuunu moori bizinru kopon pa taman. 37 Mi lutuunu moorita kolmanŋana i ipeebe pikin tomooto ta,to ipaata zaana be Moap. Moap tana, tapopoŋana kini tipetma tipaata zin beMoapna. 38 Mi lutuunu moori ta kaimerŋana iipeebe pikin tomooto ta tomini, to ipaatazaana be Ben-Ami. Ben-Ami tana, tapopoŋana kini tipet ma tipaata zin beAmon na.

    20Abaraam mi Abimelek(Un 12:10-20, 26:1-11)

    1 Kaimer to Abaraam izem kar Mamre,mi ipa ma ila pa toono Negeb. To ipunsu kar Kades mi kar Sur mazwan. Manaimaŋga mini mi ila imbot ri su kar Gerar.

    2 Indeeŋe ta Abaraam imbotmbot karGerar na, izzo pizin wal kar kan ta kembei:“Sara, ina nio luŋri.” Tabe Abimelek, kingki kar Gerar, iŋgo mbesooŋo kini pakan matila, mi tikam Sara ma imar ruumu kini.

    3 Tamen mbeŋ na, Abimelek imiu beAnutu imar kini mi iso pini ta kembei:“Abimelek, leŋ! Iŋgi be meete i. Pa moorita kami na, ni ulaŋana.”

    4-5 Tamen Abimelek ila ma igarau Sarazen. Tana iso: “Wai, Merere, nio aŋkamsosor sa, ta sombe pun yo sorok i? Abaraamitunu, ta iso moori tana, ina ni lunuri. MiSara tomini iso: ‘Abaraam, ina nio atoŋ.’Tana nio aŋkam ŋoobo mbulu sa som. Panio aŋute? Tana nio leŋ sosor sa som.”

    6To Anutu iso pini: “E, nio aŋute nu ŋgarku ambai. Uunu tina ta aŋpeteke u be garauSara pepe. Kokena kam sosor sa pini, tokam sanaana pa nio motoŋ. 7 Tamen kozour Sara ma ila ki kusiini Abaraam mini taburi. Pa tomtom tina, ni iwe nio kwoŋ.Tana ni isombe isuŋ pu, nako meete som.Tamen nu sombe ur Sara ma imiili ma ila

    ✡ 19:25: Mt 11:23-24; 2Pe 2:6; Yud 7 ✡ 19:26: Lu 17:32

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 20:8 20 Koroŋ Ta Boozomen Un 21:16ki Abaraam mini som, inako niomŋan walku ta boozomen kemetmeete lup.”

    8 Mankwoono mbeŋbeŋŋana kat,to Abimelek imaŋga mi iboobo la pamenderŋan kini ta boozomenma timar, miiso zin pa sua boozomen ta Anutu iso pinina. Iso makiŋ, to motoŋana biibi ikam zin.9-10 Tona Abimelek iboobo la pa Abaraamma imar kini, mi iyaambi ma iso: “Wai,parei ta nu kam mbulu tiŋgi piam? Rimenmi aŋkam sanaana biibi ŋonoono. Nioaŋkam sosor sa pu, ta kam pataŋana tiŋgiise tiam? Mbulu ta kam pio, ina ambai somkat.”

    11-13 Abaraam ipekel kwoono ma iso:“Niam amar kar ku zen, mi aŋkam ŋgarta kembei: Wal ki kar tana tiute Anutusom, mi timoto i som. Kokena tipun yoma aŋmeete, mi tikam kusiŋ. Sua tauSara ina nio luŋri, ina ŋonoono. Pa ni-amru Sara tomoyam tamen. Tamen noyamndelndelŋa. Tanata aŋrao aŋkami ma iwekusiŋ. Muŋgu indeeŋe ta aŋbotmbot kitamaŋ men na, Anutu iso pio be aŋzemlele ki tamaŋ, mi aŋla ma aŋwwa pa lelepakaana toro. Mazwaana tana, nio aŋso paSara ta kembei. Aŋso: ‘Nu sombe lelem pioilip, nako kam ta kembei: Kar boozomentabe ituru tala pa i, sombe tiwi u pio, na sopizin: Abaraam, ina nio atoŋ.’ ”

    14 Abaraam iso sua tana ma imap, tonaAbimelek ikam le sipsip, mekmek, makau,mi mbesooŋo pakan. Mi Sara na, Abimelekiuri ma imiili ma ila ki kusiini Abaraammini. 15 To Abimelek iso pa Abaraam: “Re.Toono tiŋgi, ina nio tio. Nu sombe lelem bembot pa pakaana sa, ina ambai.”

    16 Mi Sara na, Abimelek iso pini ta kem-bei: “Re. Nio aŋkam tom le pat milmilŋanmunŋaana ta (1,000), bekena wal ku taboozomen tiute kembei nu kam sosor sasom. Kokena urum isaana.”

    17-18 Tona Abaraam isuŋ pa Merere, mini iurpe Abimelek ziru kusiini mi zin mbe-sooŋo moori kini ma tirao be tipeebe pikinmini. Paso, indeeŋe ta Abimelek ikamSara ma imar ruumu kini na, Merere iurmete sananŋana pa moori boozomen tatimbot lela Abimelek ruumu kini. Tabetirao tipeebe pikin som.

    21Pepe ki Isak

    1-2 Kaimer mana Anutu ikampe Sara miikamma kopoono. Ito sua ta muŋgu imbukpini na. Tana indeeŋe ka nol tau Anutuiur pini be ipeebe pikin, to Sara ipeebekolman Abaraam le pikin tomooto ta.✡3 Mi Abaraam ipaata pikin zaana be Isak.4Miaigule iwe lamatami tel pa to, Abaraamito sua ki Anutu mi ireete lutuunu Isak.✡5 Indeeŋe Sara ipeebe Isak na, Abaraamndaama kini irao tomto lamata.

    6 Sara leleene ambai kat, tana iso:“Anutu ikam mbulu ambaiŋana pio,tana leleŋ ambai mi aŋseeŋge. Mi walboozomen ta so tileŋ nio uruŋ, nakoniamŋan amseeŋge mi menmeen yam.”7 To Sara iseeŋge sua kini mini ma iso:“Muŋgu tomtom tiso ta kembei: Nio aŋraobe aŋpeebe pikin mi aŋpiwini na som. Miiŋgi Abaraam iwe kolman mi aŋpeebe lepikin.”

    Abaraam iur Agar ziru Ismael ma tila len8 Timbotmbot ma pikin iwe biibi ma

    izem tui, to Abaraam ikam kini biibi pini.9Tamen lutuunu Ismael ta naanaAgar imarpa Aikuptu na, ni ikam mbulu pakan beipasom Isak. 10 Mi Sara ire i, to isu na isopa Abaraam ta kembei. Iso: “Mbesooŋomoori tiŋga ziru lutuunu, ziiri zin ma tilalen. Ni lutuunu irao igaaba nio lutuŋ Isak,mi ziru timender pa koroŋ ta nu zom pa ina som.”✡

    11 Tamen Ismael, ni Abaraam lutuunutomini. Tana Abaraam ileŋ sua ki Sarana, leleene ambai som. 12 Mi Anutu isopini: “Lelem ipata pa mbesooŋo mooriziru lutuunu pepe. To Sara ŋgar kini. Papopoŋana ku ŋonoono ko tipet la ki Isakmen.✡ 13Tamennio ko aŋkampopoŋana kimbesooŋo moori lutuunu tomini ma tipetma tiwe boozo. Pa ni tomini, ina nu lu-tum.” 14 Tana mankwoono mbeŋbeŋŋanana, Abaraam imaŋga to ikam Agar kanarabu mi yok putuunu, mi iur sala kabolboolo, to iur Agar ziru Ismael ma tilalen. Ziru tipa ma tila, mi tiwwa pa lelebilimŋana ki Ber-Seba. 15 Mi yok kizinimap. To Agar izem lutuunu isu ke ta uunu,16 mi ila molo ri pini, to mbuleene isu ma

    ✡ 21:1-2: Ibr 11:11 ✡ 21:4: Un 17:12; Ŋgo 7:8 ✡ 21:10: Ga 4:30 ✡ 21:12: Ro 9:7; Ibr 11:18

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 21:17 21 Koroŋ Ta Boozomen Un 22:12imbotmbot. Pa leleene be ire lutuunu miimeete pepe. Tana imbutultul, mi zirulutuunu tikam tiŋiizi biibi.

    17Anutu ileŋ Agar lutuunu tiŋiizi kini to,Ŋgoŋana kini saamba kana, iboobo sula paAgar ma iso: “Agar, parei? Lelem ipata mimoto pepe. Pa lutum ta ikenne mi itaŋtaŋna, Anutu ileŋ tiŋiizi kini kek. 18 Lutumtana, nio ko aŋkam popoŋana kini ma tipetma tiwe boozomen. Tana maŋga ma la miteege su pa lutum mi witi ma imaŋga.”

    19To Anutu ikam Agar mataanama ikampak mi ire yok touŋana ta, tau imbotkolouŋana pizin. Agar ikam yok putu-unu kizin mi ila ma ikut. To imiili maimar mini, mi ikam pa lutuunu ma iwin.20 Timbotmbot su lele bilimŋana mi Anutuimboro Ismael ma iwe tomtom mi tiroonoimbol pa uraata kamŋana. Mi ni peenekor kana ka tomtom. 21 Ni imbotmbot sulele bilimŋana ta zaana Paran na, mi naanaikam Aikuptu nan ta ma iwooli.

    Abaraam mi Abimelek timbuk sua isu Ber-Seba

    22 Indeeŋe tana, king Abimelek ziruPikol, ta biibi kizin malmal kan kini na,ziru timar ki Abaraam be ziŋan tiso sua.King isu to iso pini ta kembei. Iso: “Nioaŋute: Anutu ta ilae ku pa koroŋ boozomenta kamam na. 23 Tana leleŋ be nu mbuksua mbolŋana pio ila Anutu mataana takembei: Nu ko kam pakaamŋana sa pio, milutuŋ bizin, mi popoŋana tio tabe tipet pakaimer i na pepe. Pa nio aŋkampewe u,tana nu irao kampe yo mi zin tomtom tautimbot toono ti ta we leembe pa i.” 24 MiAbaraam iso: “Ina ambai. Nio aŋbuk sua beaŋkam ta kembei piom.”

    25Mi Abaraam le sua ri pa Abimelek. Payok touŋana kini, tambesooŋo ki Abimelektikam ma iwe len kek. 26 Tamen Abimelekiso: “Wae, nio aŋute koroŋ tana som. Pamuŋgu nu so yo som tau. Asiŋ ikammbulutana? Buri ŋonoono ta nu sotaara yo pa i,tabe aŋleŋ.”

    27 Tona Abaraam ikam sipsip mi makaupakan pa Abimelek, mi ziru timbuk suabe tiparlup zin. 28 Mi iyake sipsip paŋ-garŋgaara popoŋan lamata mi ru tomenma iur zin lae. 29 To Abimelek iwi i maiso: “Uunu parei ta nu yake zin sipsip tanama tilae?” 30 Abaraam ipekel kwoono maiso: “Iŋgi nio aŋkam pu, bekena nu ute

    kat ta kembei: Nio ta aŋtou yok tana.”31Tanata tiwatwaata lele tana be Ber-Seba.Paso, ziru timbuk suami tipombol isu tana.32 Tana ziru timbuk sua isu Ber-Seba betiparlup zin, to Abimelek ziru Pikol, timiilimini ma tila pa lele kizin Pilistia. 33 MiAbaraam ipaaza ke tamarisk ta isu Ber-Seba, mi isuŋ pa Merere ta imbotmbot maalok i. 34Mi Abaraam imbotmbot isu toonokizin Pilistia ma molo.

    22Merere itoombo Abaraam

    1 Kaimer to Anutu itoombo Abaraam.Aigule ta na, iboobi. Iso: “Abaraam,Abaraam!” Abaraam ipekel kalŋaana maiso: “Oi, nio ituŋ ti.” 2 To Anutu iso: “Nulutum tamen ŋonoono ta Isak. Mi lelempini ilip kat. Tamen koozi kami, mi niomrukala lele pakaana ki Moria. Kala, to kasalapa abal tabe aŋso u pa i. To puni ma imeetemi neeni be iwe patoronŋana pio.”

    3 Tana kozeere, to Abaraam imaŋga, miipaala ke mi ituugu, to iur sala doŋki. Tonaikam lutuunu Isakmimbesooŋo kini ru, miziŋan timaŋga ma tipa ma tila pa lele taAnutu iso i pa i. 4 Tipa pa aigule ru, miso iwe tel pa, to Abaraam mataana ila na,ire la pa lele ta tisombe tila pa i. 5 To isopa mbesooŋo kini ru tana. Iso: “Niomrukombot tiŋgi raama doŋki. Mi nio niamrulutuŋ ko amla lele pakaana taŋga be amsuŋ.Tona amiili ma amar mini.”

    6 To Abaraam ikam ke tabe ineene pa-toronŋana pa i, mi ikam la ki lutuunu Isakma ikwaara, mi ni ikam you mi buza, miziru tipa ma tila. 7 Tiwwa ma tila, miIsak iso pa tamaana Abaraam. Iso: “Waetamaŋ!” Abaraam iso: “Lutuŋ, parei?” Isakiso: “Youma ke, ta takam i. Mi sipsip iŋgoi,tabe tapatoronMerere pa i?” 8To Abaraamiso: “Lutuŋ, sipsip na, Anutu itunu ko ikampiti be tapatoroni pa.” Abaraam iso takembei, mi ziru tipa ma tila.

    9 Ziru tila ma tipet lele tau Anutu isoAbaraam pa na, to Abaraam iŋgas pat maiwe patoronŋana muriini, mi isan ke isalapat ŋgasŋana tana. Tona ipo lutuunu Isakkumbuunu ma namaana mi iuri sala. 10Miikambuzama iwit namaana be iup su pa lu-tuunu. 11 Som, mi Ŋgoŋana saamba kana kiMerere iboobo sula pini ma iso: “Abaraam,Abaraam!” Abaraam iso: “Ituŋ ti.” 12 To

  • Koroŋ Ta Boozomen Un 22:13 22 Koroŋ Ta Boozomen Un 23:16Ŋgoŋana tana iso: “Nomom pasaana lutummi kam kosa sa pini pepe! Koozi mi nioaŋute kat: Nu mototo Anutu mi leŋleŋla kalŋaana. Pa lutum tamen ŋonoonotina, nu ruuti pio som.”✡ 13 To Abaraammataana ila na, ire sipsip ta ka kandaaraikoleege la ke namaana ma imbotmbot.Tana ila ma ikam sipsip tana, mi ipekellutuunu mi ipatoron Merere pa. 14 TanaAbaraam ipaata lele tana zaana be ‘Leletau Merere ikam piti.’ Tabe koozi tominitomtom tiwatwaata abal tana be ‘Lele taMerere ikam piti.’

    15 To Ŋgoŋana ki Merere saamba kanaiboobo sula pa Abaraam mini ma iso:16 “Iŋgi Merere itunu kalŋaana ta ima i.Nu leŋ la ni kalŋaana mi ruutu lutumtamenŋana tina pini som. Tana Merereimbuk sua mbolŋana pu, mi ipombol paitunu zaana.✡ 17 Sua ta kembei: Ni kolaiur kampeŋana biibi kat ise ku, mi ikampopoŋana ku ma tipet ma tiwe boozomenkembei pitik ta timbot saamba i, mi maga-rgaara ta tai kana i. Mi popoŋana ku tanako timender mbolŋana pa malmal ma tilippa kan koi bizin.✡ 18Paso, nu leŋ la Mererekalŋaana. Tana popoŋana ku ko tiwe zaalabe kampeŋana biibi ise kizinwal boozomenta timbotmbot su toono na.”✡

    19 Tona Abaraam ziru Isak timiili matisula mini ki mbesooŋo ru tau. Mi ziŋantimaŋga mi timiili pa lele Ber-Seba, toAbaraam ipun su tana.

    Naor lutuunu bizin20 Kaimer na, Abaraam ileŋ tiziini Naor

    kusiini Milka uruunu kembei ni ipeebepikin pakan kek. 21-23 Mi lutuunu bizinta zan tis: Uz (ni muŋgamuŋga). To Bus,Kemuel (Kemuel ti, ni Aram tamaana). ToKesed, Aso, Pildas, Yidlap, mi kaimerŋanakat na Betuel. (Betuel ti, ni ta Rebekatamaana). Zin lamata mi tel tina, inaAbaraam tiziini Naor ziru Milka lutunbizin. 24 Mi Naor, ni iwoolo moori torotomini, zaana Reuma. Reuma, ni ipeebepikin paŋ: Teba, Gaam, Taas, mi Maaka.

    23Meeteŋana ki Sara

    1-2Ndaama ki Sara irao 127, mana imeetesu kar Kiriat Arba, ta imbot la lele pakaana

    ki Kanaan. (Kiriat Arba zaana toro na,Ebron). Abaraam itaŋtaŋ pini ma som, 3 toizemi mi imaŋga ma ila kizin wal ki Et, miiso pizin ta kembei. Iso: 4 “Nio iŋgi aŋweleembe pa lele ti, mi leŋ toono sa som. Tanako parei? Irao kere leŋ toono pakaana sa,be aŋgiimi ma iwe meeteŋan tiam murin,mi aŋur kusiŋ ilela?” ✡

    5-6 To zin wal ki Et tiso pini. Tiso: “Biibi,leŋ. Nu kolman mi tomtom zomŋom kiAnutu ta mbotmbot raama yam i. Tanaitum re lele iŋgoi ta ambai be kusim ilela.Mi kam ŋgar boozo pepe. Tomtom tiamtasa ko iruutu pu na som.”

    7-9 Tona Abaraam imaŋga, mi ituundupizin, mi iso pizin. Iso: “Sombe koyok piobe aŋurpe leyam meeteŋan murin isu leletiŋgi, na kala ki Zoar lutuunu Epronmi kiwii pio, be ikam leŋ raŋ sumbuunu ta imbottoono kini Makpela zilŋaana na. Pa leletana, ta aŋsombe aŋgiimi ma iwe leyam,mi aŋurpe ma iwe meeteŋan tiam murin.Mi kadoono piizi ta ni isombe leleene pa i,inako aŋkam pini.”

    10 Abaraam izzo sua tana pizin wal ki Etta tilup zin su lupŋana muriini na, Epronitunu imbotmbot tomini. Tana imaŋgami imender la iwal biibi matan, to ipekelAbaraam kalŋaana ta kembei. Iso: 11 “Obiibi tio leŋ, nio leleŋ be ŋgiimi toonotio pepe. Nio aŋbuk sua pu ila iwal timatan ta kembei: Toono tana raama ka raŋsumbuunu, ina nio aŋkam pu sorok, be iwemeeteŋan ku murin. La