تاريخ انقالب روسيهتاريخ انقالب روسيه

لئون تروتسکیلئون تروتسکی جلد اولجلد اول

تاريخ و ادبيات مارکسيستیتاريخ و ادبيات مارکسيستی

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١

فهرستفهرست ناشری مقدمه

مازيار رازیگفتاِر پيش

به زبان چينی " تاريخ انقالب روسيه"به مناسبت انتشار چين و انقالب روسيه

تروتسکی گفتاِر پيش

ويژگی های رشد روسيه: فصل اول

تزاری در جنگروسيه ی: فصل دوم

طبقه ی کارگر و دهقانان: فصل سوم

تزار و تزارينا: فصل چهارم

انديشه انقالب کاخی: فصل پنجم

جان کندن سلطنت: فصل ششم

)١٩١٧ فوريه ٢٧ تا ٢٣(پنج روز : فصل هفتم

قيام فوريه را که رهبری کرد؟: فصل هشتم

معمای انقالب فوريه: فصل نهم

قدرت جديد: فصل دهم

قدرت دوگانه: زدهمفصل يا

کميته اجرائی : فصل دوازدهم

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢

ارتش و جنگ : فصل سيزدهم

هيئت حاکم و جنگ: فصل چهاردهم

بلشويک ها و لنين: فصل پانزدهم

تجديد سالح حزب: فصل شانزدهم

"روزهای آوريل: "فصل هفدهم

نخستين ائتالف: فصل هيجدهم

تهاجم: فصل نوزدهم

دهقانان: فصل بيستم

تحول توده ها: يکمفصل بيست و

کنگره ی شوراها و تظاهرات ماه ژوئن: فصل بيست و دوم

نتيجه: فصل بيست و سوم

")ويژگی های رشد روسيه"ضميمه ی فصل (

")تجديد سالح حزب"ضميمه ی فصل (

")کنگره ی شوراها و تظاهرات ماه ژوئن"ضميمه ی فصل (

سال شمار جلد اول

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٣

ر شان که نام فهرست کوتاهی از اشخاص عمده ای د اول ذک در جل

.شده است

اماکن

ن ه در سراسر اي واژه نامه ی مختصری از اصالحات ناآشنائی ک

.کتاب به مفهوم خاصی مصرف شده اند

فهرست احزاب و گروه های سياسی

سعيد باستانی: ترجمه

١٣٦٠انتشارات فانوس چاپ اول، تهران، آبان ماه : منبع ياشار آذری: بازنويس

http://www.iwsn.org/nashr.htm: : خانهخانه ببنترنتی کتانترنتی کتاييآدرس اآدرس ا

٣XX, UK BM IWSN, London WC١N: : آدرس پستیآدرس پستی

yasharazarri@yahoo.com ::ايملايمل

ییياشار آذرياشار آذر: : مسئول نشر کارگری سوسياليستیمسئول نشر کارگری سوسياليستی

١٣٨١٣٨٤٤ ::تاريخ بازنويسیتاريخ بازنويسی

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٤

مقدمه ناشرمقدمه ناشر

ه طور کامل در " تاريخ انقالب روسيه "کتاب ار و ب ين ب رای اول ون ب که اکن

رين دسترس خواننده ی فارسی زبان قرار می گيرد را به حق می توان بزرگ ت

ی انقالب روسيه شر يعن اريخی ب ه ی ت رين واقع زرگ ت ورد ب اريخی در م اثر ت

ی طرف "ن کتاب شخص نويسنده ی اي . خواند ا " ب ايع "ي ر وق اظری ب ا " ن و ي

اور . يک مورخ تنها نبوده است ار و ي ر انقالب روسيه، ي لئون تروتسکی رهب

ر و ه ی زي ه در کلي ت ک صی اس ر و شخ ام اکتب ده ی قي ازمان دهن ين و س لن

او با درک عميق خود از اوضاع و . زبرهای انقالب روسيه شرکت داشته است

ر املش ب سيزم م تسلط ک ه ارک م بافت ه ه ان رشته و ب اريخ را چن اب ت ن کت در اي

ا ذرد و ب ر چشمان می گ ده از براب است که هر صحنه ی آن مانند تصويری زن

ی هر رای يک انقالب وده و ب اريخی صرف نب ر ت اين حال اين کتاب فقط يک اث

صفحه اش درسی است از تجربيات انقالب روسيه و گنجينه ای است از کاربرد

.در آفرينش تاريخ و در عين حال نگارش آنسيزم مارک

ی نبوغ ادبی و طنز منحصر به فرد تروتسکی نيز در اين کتاب خواننده را حت

د سحور خواه ی شک م د، ب ته باش ه داش وعات عالق ن موض ه اي ا ب ر تنه اگ

.ساخت

سد ی نوي اب م ن کت ورد اي روف، در م ورخ مع ر م زاک دويچ امًال : "اي ن ک م

ستم باشد موافقم که شايد رن بي ائی در ق اب اروپ رين کت ده ." اين عظيم ت خوانن

د رده باش اهی نک ر کوت ر دويچ ه اگ ت ک د ياف اب در خواه ن کت ه ی اي ا مطالع ب

.حداقل کالم را گفته است

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٥

ست ناخته ني صی ناش سکی شخ ون تروت ی لئ اب يعن ن کت سنده ی اي او . نوي

ده ی روسي ١٩٠٥رئيس شورای کارگران پتروگراد در انقالب ه، سازمان دهن

ر ام اکتب وروی، ١٩١٧قي ت ش ين حکوم ه ی اول ور خارج ر ام ، وزي

اه معرف يک . است ... سازمان دهنده ی ارتش سرخ و ين تاريخچه ی کوت هم

ا و روزی ه ا و پي الب ه اريخی از انق ک دوره ی ت ه در ي ت ک ی اس انقالب

.شکست ها شرکت داشته است و آن هم در رهبری آن

س الب تروت روزی انق س از پي ه پ اريخی را ک ک دوره ی ت ين ي م چن کی ه

ين تالين و از ب ری اس ه رهب شويک ب اط حزب بل د و انحط ود آم ه وج روسيه ب

ورد ت، م ال داش ه دنب يه را ب الب در روس ای انق ت آورده ی از دس تن برخ رف

ه نگارش در اره ب ن ب سياری در اي ار ب رار داد و آث تجزيه و تحليل و بررسی ق

دايش .آورد ل پي ورد عل ار وی در م ار استالينيزم در اين دوره آث ين آث م چن و ه

وردی ب مارش در م يزم ش ران فاش ار از گ اترين آث سيزم به مار مارک ه ش ب

ی رود ه . م ود علي ارزه ی خ سکی در مب تالينيزم تروت دنظرطلبی در اس و تجدي

االخره دو سال و ب . تأسيس کرد ١٩٣٨بين الملل چهارم را در سال مارکسيزم،

ل ١٩٤٠بعد در اوت ه قت توسط مأمورين استالين در تبعيدگاهش در مکزيک ب

.رسيد

******************* ا ال ب ين ح ه و در ع سی آن صورت گرفت تن انگلي ر از م اب حاض ه کت ترجم

سه شده است اب مقاي ز برخی . ترجمه ی فرانسوی اين کت د اول ني ان جل در پاي

ه توسط مت ا ک ه و چاپ يادداشت ه ًا ترجم ود، عين رجم انگليسی اضافه شده ب

.شده است

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٦

گفتار مازيار رازیگفتار مازيار رازی پيشپيش

به تاريخ انقالب روسيه اثر لئون تروتسکیبه تاريخ انقالب روسيه اثر لئون تروتسکی

اب يه«کت الب روس اريخ انق زرگ» ت وان ب ی ت اريخی در را م ر ت رين اث ت

رد ی ک يه، معرف الب روس ی انق شر، يعن اريخی ب ه ی ت رين واقع يم ت ورد عظ . م

سنده ی اب شخص نوي ن کت ی طرف" اي ا " ب ايع"ي ر وق اظری ب ا يک " ن و ي

ت وده اس ا نب ورخ تنه ين و . م ار لن يه، ي الب روس ر انق سکی رهب ون تروت لئ

، شخصی است که در کليه ی وقايع انقالب ١٩١٧سازمان دهنده ی قيام اکتبر

ت ته اس ده داش ين کنن ال و تعي رکت فع يه ش ود از . روس ق خ ا درک عمي او ب

ان توضيح داده اوضاع و تس لط کاملش بر مارکسيزم در اين کتاب، تاريخ را چن

. است

سد » ايزاک دويچر « اب می نوي ن کت امًال : "مورخ معروف، در مورد اي من ک

ستم باشد رن بي ائی در ق اب اروپ رين کت ده ." موافقم که شايد اين عظيم ت خوانن

اهی ر کوت ر دويچ ه اگ ت ک د ياف اب در خواه ن کت ه ی اي ا مطالع د ب رده باش نک

.حداقل کالم را گفته است

ون تروتسکی شخصی ناشناخته ی نيست ی لئ اب يعن ن کت او . نويسنده ی اي

ده ی ١٩٠٥رئيس شورای کارگران پتروگراد در انقالب روسيه، سازمان دهن

ر ام اکتب ازمان ١٩١٧قي وروی، س ت ش ين حکوم ه ی اول ور خارج ر ام ، وزي

وده است ين . دهنده ی ارتش سرخ ب ی هم اه معرف يک انقالب تاريخچه ی کوت

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٧

ا ست ه ا و شک روزی ه ا و پي الب ه اريخی از انق ک دوره ی ت ه در ي ت ک اس

.شرکت داشته است و آن هم در رهبری آن

روزی انقالب ه پس از پي لئون تروتسکی هم چنين يک دوره ی تاريخی را ک

ي تالين و از ب ری اس ه رهب شويک ب اط حزب بل د و انحط ود آم ه وج ن روسيه ب

ورد ت، م ال داش ه دنب يه را ب الب در روس ای انق ت آورده ی از دس تن برخ رف

ه نگارش در اره ب ن ب سياری در اي ار ب رار داد و آث تجزيه و تحليل و بررسی ق

ار . آورد ين آث م چن دايش استالينيزم و ه ل پي ورد عل ار وی در م در اين دوره آث

ه شمار بهاترين آثار مارکس شمارش در مورد فاشيزم از گران ی ب ی ب يزم انقالب

ی رود دنظرطلبی در . م تالينيزم و تجدي ه اس ود علي ارزه ی خ سکی در مب تروت

و باالخره دو سال . تأسيس کرد ١٩٣٨مارکسيزم، بين الملل چهارم را در سال

ل ١٩٤٠بعد در اوت ه قت توسط مأمورين استالين در تبعيدگاهش در مکزيک ب

.رسيد

ارت فافيت و مه ا ش شويک ب زب بل رای ح شروی ب ال پي ده در ح متحيرکنن

ود يه ب لطنت در روس دن س رنگون ش درت، پس از س سخير ق ن. ت رای اي ه ب ک

دن ه خوان ه سادگی ب ه های « در اين مورد متقاعد شويم، ضرورت دارد ب نام

ه ب » از راه دور رکتش از ه ک يش از ح ين، پ يله ی لن خ«وس ارس » زوري در م

د، ب ١٩١٧ ر در آم ته ی تحري ه رش ردازيم ب اير . پ د س ايد بمانن ه ش ناد البت اس

ز دارای ک ته ني ن نوش وند، اي ان ش ق بي د دقي ه باي اريخی ک ا و مت بوده

. ی باشديها محدوديت

امعلوم حزب بلشويک در حال پيشروی به سوی قدرت حتی قبل از روزهای ن

زی ه مرک اجرت کميت ف( مه ين و زينووي س) لن ن م ود؛ اي وان از أب ی ت له را م

شويک موض ابيم ع گيری بل ا دري ال در سال ه ب . ه شويک ١٩١٤طور مث ا بل ه

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٨

يم ر ده و ،معتقد بودند که بايد ماهيت جنگ امپرياليستی را به جنگ داخلی تغيي

عنوان حزبی ه ب ١٩٠٣تر حزب بلشويک در کنگره لندن در سال يا خيلی پيش

دارک الزم را رده و ت اده ک ی آم رای جنگ داخل د خود را ب ه باي د ک د، متول ببين

. شد

ل » لنين«که زمانی ه ١٩١٧در سوم آوري راد « ب ه » پتروگ دام ب رسيد، او اق

زی حزب شريه ی مرک رداصالح خط سياسی ن ن. ک ت اي ار صورت گرف او . ک

طور خستگی ناپذير اصرار ه لنين ب. کارگر نمود ی اقدام به تعريف اهداف طبقه

گری و متقاعد سازی ری آغالش کاه های ميليتانت بايد با ب داشت که بلشويک

وند روز ش ارگران پي وده ی ک ر ت ان . ب والی، زم اه ج ای م ين روزه ه ی در اول ک

شويک ا اولين خيزش انفجاری مردمی بر عليه دولت کرنسکی آغاز شد، بل ه

در معنی واقعی کلمه ما دارای رهبرانی . از دنباله روی اين جنبش سر باز زدند

و ری نمودن ت ا سر بوديم که از رهب د ده ه از می زدن ا می خواستند از آن .ب ه

د ز کنن ام پرهي ام نابهنگ ه قي ودش را در درون . هرگون ه خ ا ک اهی پرولتاري آگ

اقتی ی ط کيبايی و ب ا ناش ذر ب شمکش زودگ اخت وارد ک ی س ور م زب متبل ح

. انقالبی توده ها شده بود

درت ر » ويکتور سرژ « سخير ق ايع ت ر وق ين يکی از مدافعان انقالب اکتب ا چن

:توصيف می کند

بعد از ماه جوالی، بيشتر رهبران فعال بورژوازی در فکر درمان اين نقص "

روسيه . ها در سر ايده ی يک دولت مقتدر را می پروراندند آن. بود بودند مو ک

رار داشت اتوری ق ان دو ديکت ت -در مي سکی« دول ک،»کرن يش از ي ت ب دول

اموفق . کرد و گذرا نقش ديگری را بازی نمی موقتی ه » کورنيلف «کودتای ن ک

انی ب ه ب می شد باعث کمک » ساونيکف «و » کرنسکی «وسيله ی ه طور نه

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٩

سيار . بسيج تازه ی پرولتاريا گرديد ر از شرايط ب ود، و خب موقعيت بدتر شده ب

شتر می شد ه روز بي ه محروميت شان روز ب . سختی برای پرولتاريا می داد ک

ه چنين برای دهقانان نيز شر هم د ک ه شاهد بودن ه عين ان ب ايط بدتر شده بود آن

ها را داده بودند، با وجود حضور آن قول را آن » اس آر ها «انقالب ارضی که

ول می شد و آن ا در خطر سرکوب ب در ارکان قدرت، به زمانی ديگر موک ه ه

تند رار داش دانقالبيون ق ضی از ض يله ی بع ز . وس ان ني ش و ناوگ رای ارت ب

ها از طرفی، درگير يک جنگ بی نتيجه بودند که آن شده بود چراموقعيت بدتر

ات رار و از طرف ديگر در خدمت دشمنان طبق رای . داشتند ی خود ق وضعيت ب

را ود چ ده ب دتر ش ز ب ورژوازی ني ت ا ب ه موقعي شترک ر روز بي اطر ه بش ه خ

زات صنعتی، شکست زل تجهي متالشی شدن سيستم حمل و نقل، استهالک و تن

دگان در جبهه ذيرش حکومت کنن د، قحطی، عدم پ های جنگ، بحران در تولي

تگاه اتوانی دس د و ن ت جدي ار دول درت و اعتب دان ق ا، فق وده ه رف ت از ط

.اجرائی اش، به مخاطره می افتد

ه » لنين«بعد از ماه جوالی، ونچ . وی«ب ويچ -ب ار داشت » بروي ام : "اظه قي

ذير است ه ب اب ناپ ی اجتن ور قطع ر و در. ط ه ام دان دور ب ه چن اه ن ان کوت زم

ورد ست بخ د شک ی توان ه نم روری ک د ض د ش دل خواه اه ". مب ط م از اواس

شويک «سپتامبر، حزب اده سازی خود ه ب » بل ه آم ه ای شروع ب طور قاطعان

ار رای پيک ائی[ب د] نه رانس دم. ش ود بوکنف رار ب ه ق ک، ک وان يک ه کراتي عن

سپتامبر ١٤-٢٢ا در بين روزهای پارلمان مقدماتی عمل کند جلسات خودش ر

.انجام داد

ين« ه در آن» لن ان در مخف ک صررانه ی زم رد، م ی ب ر م ه س اه ب گ

دادی . ها از کنفرانس بود خواستارکناره گيری بلشويک ه تع ود ک اين در حالی ب

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

١٠

شويک ا از بل ه به د ک ده بودن انی نقش ه وسوسه ش سيون پارلم وان اپوزي عن

ه اجرا ه که ب » لنين«خط . بازی کنند وسيله ی اکثريت حزب حمايت می شد ب

شويک ه محکمی گذاشته شد و بل ده و در را ب رون آم رانس بي ا از درون کنف ه

ستند ود ب شت خ سکی«. در پ ان »تروت ه ش ده ی اعالمي اقی مان رای ب را ب

رد ت ک دگان قرائ خن .نماين ده ی س ک کنن ی تحري سکی«ران دی »تروت ه چن ک

ورژوازی و منشويک زندانی کشيدن در ز پيش لذت ا را چشيده ير حاکميت ب ه

ان مختلف وسيله ی سخن ه بود به مانند شمشيری، تمامی نقشه هايی که ب ران

ا او ب. طرح شده بود را از هم دريد يانه روی قبلی م سه ب ه حضار حاضر در جل

ی ما وجود ندارد؛ کارگران در فکر روشنی گفت که راه بازگشتی برا شفافيت و

شينی د نعقب ن ه جز انقالب نمی بينن ل خود ب ستند و هيچ راهی را در مقاب . ي

ه » تروتسکی «سخنان ا سکوت شنيده می شد باعث ک دا ب رزه و جنب و ابت ل

اه دگان و جايگ ت نماين ندلی راح ه ب جوش در ص ژه ای ک ای وي يله ی ه ه وس

د، گرد ده بودن غال ش ورژوازی اش زاب ب داح الکنی . ي را و ب ان، از سرس ناگه

ه روشنی ... ها بلند شد تشويق و دست زدن تندری از ام را ب ه قي ل ب و اين تماي

ود ) حزب ( جا تمامی درايت و قدرت کميته مرکزی تصديق کرد؛ اين ه الزم ب ک

سيار ] توده ايی جهت قيام [گونه اقدام فوری از هر وز ب ه هن ممانعت شود چراک

ارتری -زود بود د خون ب ی می توانست تجدي روزهای از[ روزهای جوالی حت

.را در خود داشته باشد] شکست

، کميته مرکزی حزب ) اولين روزهای ماه اکتبر متناوبًا(در روزهای سپتامبر

شويک« سکی،( » بل ين، تروت امنف، لن ف، ک وردلف، زينووي تالين، س اس

ان ) ياکوولوا و اپوکف سه ای در آپارتم راد » سوخانف «جل منشويک در پتروگ

سه . برگزار کردند رار در اين جل ه ق ورد مباحث ز م ام ني ادی و اصول قي ی مب حت

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١١

امنف«.گرفت ی ( » زينوويف«و » ک شابه داشتند ول ده م وگين و رايکف عقي ن

د ر نبودن سه حاض ن جل ايد ب ) در اي ام ش ه قي تند ک ار داش ود ه اظه ودی خ خ

درت دن ق اقی مان شويک در دست [موفقيت آميز انجام شود اما ب ا بل د از ] ه بع

. ممکن است و بحران در توزيع مواد غذايی غير رهای اقتصادی علت فشا ه آن ب

د و اکثريت اعضای شرکت کننده در اي ام رای مثبت دادن ه قي ١٥ روز ن جلسه ب

.اکتبر را برای انجام آن تعيين کردند

يم در ارتباط با يک نکته در اين اجازه بدهيد شاری کن ا پاف ن است و آن . ج اي

ه عملکرد منشويک يککه اين تفاوت رای در بين بلشو د ب ا را نباي ا ه ه ه ی ک

ی از گ داخل ول جن ادی و در ط اليان متم ی س ی و ضعف در ط ا فرصت طلب ب

ن شکل توضيح له را شايد ب أاين مس . خود نشان دادند، يکی دانست توانيم به اي

وده ون آزم ارزه [دهيم که بعضی از انقالبي د مب ا ] در رون د ت دا می کنن ل پي تماي

اد و قدرت دشمن را ا اعتم درت پرولتاري ه ق ا حد خاصی ب ه و ت اال گرفت دست ب

د آن. اطمينان نداشته باشند ازی نمی کنن ام ب ا نقشی را در قي ه ی . ه ن وظيف اي

االت را ات و احتم ل، امکان ه عم ر گون يش از ه ه پ ت ک ون اس امی انقالبي تم

.بسنجند

شويک ر بل ام اگ الف قي ای مخ رانه د،نگ الب بودن ان شکست انق درک امک

را آن ون نداشت؛ چ ا ضد انقالبي شترکی ب ه ی م ه نقط يچ وج ه ه ا ب ه ضد ه ک

ا هراس نداشتند ذا . انقالبيون از هيچ چيزی بيشتر از پيروزی پرولتاري لک،مع

سير نادرست از ] ها تعدادی از بلشويک[ که اين ترس نظر به اين نتيجه ی تف

. ری گرددحقيقت بود می توانست موجب انحرافات جبران ناپذي

م ساعدت و ه ه در م ط در ساعت زمان ا انقالب فق ل راهی ب های خاصی عم

ان د و زم ود ی می کن د نم ر ضد آن عمل خواه ه ساعت سپری شد، ب انی . ک زم

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

١٢

ه ت د ممکن است باعث از دست دادن يک فرصت أکه يک عمل ب خير می افت

ردد اريخی گ شويک . ت تباه بل ه، اش ام ب در نتيج الف قي ه مخ ای ک ک ه د، ي ودن

راف طوری که آنه مساله ی بسيار جدی ی بود، ب ه آن اعت ها پس از انقالب ب

.کردند

شويک زی حزب بل ه مرک ر، کميت م اکتب ف، : حاضرين( در ده ين، زينووي لن

ای، سکی، کولنت تالين، دژرزين سکی، اس وردلف، يرايت سکی س امنف، تروت ک

الف، با اکثريت آرا، ده نفر ) بابنوف، سوکولنيکف، لوموف موافق و دو نفر مخ

ام اعالن داشتند رای قي وری ب دارک ف ه .حمايت خود را از ت ام ب دارک قي ار ت ک

تا ف، اس سکی، زينووي ين، تروت امل لن ه ش ی ک ر سياس امنف، دفت لين، ک

).٨نشريه ميليتانت شماره " (. واگذار شدبودند، سوکولنيکوف و بابنوف

اب حنه ی کت ر ص يه « ه الب روس اريخ انق د ا» ت سکی؛ مانن ون تروت ر لئ ث

ر اب فقط يک اث ن کت ن حال اي ا اي تصويری زنده از برابر چشمان می گذرد و ب

برای يک مارکسيست انقالبی هر صفحه آن درسی .استتاريخی صرف نبوده

سيزم در اربرد مارک ت از ک ه ای اس يه و گنجين الب روس ات انق ت از تجربي اس

.ستآفرينش تاريخ و در عين حال نگارش آن ا

ران، ی اي دارک انقالب آت مطالعه دقيق اين کتاب و درس گيری از آن، برای ت

.حياتی است

٢٠٠٧ نوامبر ٨

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١٣

چين و انقالب روسيهچين و انقالب روسيه به زبان چينی» تاريخ انقالب روسيه«به مناسبت انتشار

اب رار است کت ه شنيدم ق البروزی ک اريخ انق ه روسيه، نوشته ت ن، ب ی مار . زبان چينی منتشر شود، روز پرسروری برايم بود اکنون باخبر شده ام که ک

د شار خواه ده انت ترجمه ی اين کتاب تسريع شده و نخستين جلدش در سال آين

.يافت

د اب را سودمند بيابن ن کت ر . من سخت اميدوارم که خوانندگان چينی اي ن اث اي

ه را مسلم من هر چقدر هم نقص و عيب داشته باشد، باز هم می توانم يک نکت

ه طور : بشمرم در اين کتاب به هنگام ارائه ی واقعيات شرط وجدان و امانت ب

ابع ه من ه ب ات براساس مراجع ن واقعي ی صحت اي کامل رعايت شده است، يعن

ه ی ا آن نظري ن ي اصلی تعيين شده است؛ و در هر حال، هيچ واقعيتی به نفع اي

دتر از اين، به نفع آوازه ی فالن يا بهمان شخص، عوض از پيش گزيده، و يا ب

.کاری نشده است يا دست

چه برای نسل جوان کنونی در همه ی کشورها، از جمله در چين، مايه ی آن

کارخانه ی غول آسائی برای مارکسيزم شوربختی بوده است آن است که به نام

ده اد ش اريخی و نظری ايج ات ت سام جعلي واع و اق د ان ه . استتولي ن کارخان اي

ست" ل کموني ين المل ام دارد" ب ان . ن م فرم ی رژي ب، يعن امی طل م تم ی رژي ده

ان ا فرم اگزير می کوشد ت روائی خود بوروکراسی در همه ی شئون زندگی، ن

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

١٤

سازد م ب ته ه امل گذش رای . را ش امی ب اده ی خ ه م اريخ ب ان ت ن مي در اي

امی ته ی تم وب دارودس ازهای مطل اخت و س ده است س ديل ش اکم تب ب ح . طل

شويک زب بل اريخ ح ر و ت الب اکتب ت انق وده سرنوش ين ب رين و . چن ازه ت ت

تاريخ حزب کمونيست کامل ترين سند جعلی و ساختگی در اين خصوص همانا شار يافت اتحاد شوروی ر نظر مستقيم استالين انت در . است که چندی پيش زي

ه سرتاسر اب خان ابی کت شريت، من کت دارم ی ب ال قوی -را سراغ ن ه احتم و ب

دارد راغ ن م س ری ه ناد -کس ديگ ات و اس ه در آن واقعي ات و - ک م واقعي آن ه

ناخته شده ناد ش ريم يک -اس ل و تک ه منظور تجلي ا ب ر و ري ه تزوي ن هم ا اي ب

ه سادگی شخص واحد، يعنی آقای استالين، دگرگون و دست ا ب اری شده و ي ک

.از سير حوادث حذف شده باشند

د، ه ان رار گرفت از برکت منابع مادی نامحدودی که اينک در اختيار جاعالن ق

ه شده و اين جعليات بی آزرم و ناشيانه به همه ی زبان های بشر متمدن ترجم

.به ضرب زور در ميليون ها و ده ها ميليون نسخه منتشر شده اند

ين دستگاه ه چن م و ن ار داري الی ای در اختي ا . عظيمی ما نه چنين منابع م ام

يم ه خرج ده ری اسراف ب م ت ا : می توانيم در چيزهای مه ايق ی پ ه حق دی ب بن

جعلياتی که به وسيله ی يک حتی جعليات،. تاريخی و روش های صحيح علمی

اب ان ت ون زم د در آزم ی توانن ند، نم ده باش اخته ش ی س د دولت تگاه قدرتمن دس

ه ابي ود تک ی خ ضات درون ت تناق ه عل رانجام ب د و س د ورن د ش اره خواهن . پ

ه ثبت رسيده باشند، دارای برعکس، حقايق تاريخی، اگر به شيوه ای علمی ب

د ی کنن اب م ان را مج رانجام اذه ستند و س ده ه اع کنن درتی اقن رورت . ق ض

ر بگوئيم، تحريف -کاری بازنويسی، يعنی قالب ريزی مجدد و دست -يا دقيق ت

دنافی کراسیوجا ناشی شد که بور تاريخ انقالب از آن خود را ناچار از قطع بن

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١٥

ی تحريف . ديد که او را به حزب بلشويک وصل می کرد زی مجدد، يعن قالب ري

تاريخ انقالب، برای بوروکراسی ای که انقالب را غصب کرده و ناچار شده بود

.را کوتاه بکند، ضرورت مبرمی يافته بود بلشويزم سنت

وهر شويزم ج ا بل اتی پرولتاري ت طبق ا سياس ت همان ط آن سياس ه فق ود ک ب

ا بلشويزم .می توانست به فتح قدرت در اکتبر بينجامد در سراسر تاريخ خود، ب

د سياست هم ذير مخالفت ورزي ه نحوی آشتی ناپ ورژوازی ب ا ب اری ب ضاد . ک ت

ين شويزم بنيادی موجود ما ب شويزم و بل ود من ين ب ارت از هم ًا عب عالوه . دقيق

ارزه در محدوده ن، مب ه پيش از ظهور بر اي ارگری، ک شويزم ی جنبش ک و بل

ی منشويزم زی، يعن رد يک مسأله ی مرک آغاز شد، همواره در نهايت امر برگ

اری يا: برگرد يک شق دوگانه ی مرکزی، دور می زد ا هم ک ورژوازی و ي ا ب ب

وان " جبهه ی خلق "سياست . مبارزه ی آشتی ناپذير طبقاتی ين عن ه جز هم ب

اً راق و اساس دارد پرطمط ر ن ازه ای درب صر ت يچ عن ه، ه ه ی . مزوران در هم

اح چپ استثمارگران ه جن ا ب اد سياسی پرولتاري ا انقي موارد، اصل مطلب همان

سه (است، صرف نظر از آن که نام اين کار ائتالف يا اتحاد چپ باشد ل فران ) مث

.به زبان کمينترن" جبهه ی خلق"و يا

ه بيشتر از آن جهت " جبهه ی خلق "سياست ثمره ی ناگواری به بار آورد ک

د سته ش ار ب ه ک ورژوازی ب ستی ب الب . در عصر زوال امپريالي تالين در انق اس

الب د در انق يده بودن ا کوش شويک ه ه من تی را ک ان سياس د هم ق ش ين موف چ

رد ١٩١٧ ه پيش بب ا ب ا انته م . به آن تحقق ببخشند، ت ين امر در اسپانيا ه هم

ن دو . تکرار شد ری علت شکست اي ه شيوه های رهب ود ک انقالب عظيم آن ب

.بودند منشويزم، م، يعنی پليدترين شکلزشيوه های استاليني

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

١٦

ورژوازی " جبهه ی خلق"در طول پنج سال تمام، سياست ادت ب ل قي با تحمي

اخت اممکن س گ را ن ه جن اتی برعلي ارزه ی طبق ا، مب ر پرولتاري ست . ب شک

رن صو ری کمينت ر رهب ر اث ه ب رای انقالب چين، ک ت، شرايط الزم را ب رت گرف

پانيا و الب اس ست انق راهم آورد، و شک ا ف ی ه يله ی ژاپن ه وس ين ب غال چ اش

سليم مشئوم قجبهه "ت رای تعرض و " ی خل م شرايط الزم را ب سه ه در فران

.موفقيت های نظامی بی سابقه ی هيتلر فراهم آورد

اريخ الم ت ستند پيروزی های ژاپن و پيروزی های هيتلر آخرين ک ار . ني ن ب اي

د د آم الب از آب در خواه ادر انق م جنگ م سائل . ه ه ی م ار ديگر هم الب ب انق

سان مربوط به تاريخ بشريت را در کشورهای پيش رفته و عقب افتاده به يک

ايز ر تم ائق آمدن ب رای ف مطرح و مرور خواهد کرد، و سرآغازی خواهد شد ب

.هموجود مابين کشورهای پيش رفته و عقب افتاد

ده ی ه دست کوبن سندان ب ان، و عرف پ ان، فرصت طلب اه اصالح طلب آن گ

ه از . حوادث به کنار پرتاب خواهند شد ده ای ک ون آبدي و فقط انقالبيون، انقالبي

دادهای عظيم شوند الی روي در . تجارب گذشته سرشارند، خواهند توانست ت مق

ام نخست را شريت مق ی ب د است که مردم چين در سرنوشت های آت . اشغال کنن

د ی قواع ين برخ شرو چ ون پي ر انقالبي ود اگ د ب ن خواه وقتی م ه ی خوش ماي

ن قواعد . بنيادی در سياست های طبقاتی را از اين تاريخ فرا بگيرند باشد که اي

در آتيه مايه ی احتراز از خطاهای مرگبار شوند، خطاهائی که به تالشی انقالب

. منجر شدند١٩٢٥ -١٩٢٧

لئون تروتسکی ١٩٤٠ژوئيه

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١٧

تروتسکی تروتسکیگفتارگفتار پيشپيش

ا ١٩١٧در دو ماه اول انوف ه ود و روم روسيه هنوز يک کشور سلطنتی ب

ه دست . بر آن حکومت می کردند ا سکان کشور را ب هشت ماه بعد بلشويک ه

ه شان در آغاز سال کمتر کسی آنان را می شناخت، و رهبران . گرفتند هنگامی ک

ه جر وز ب د به قدرت رسيدند، هن ه کشور تحت تعقيب بودن چرخش . م خيانت ب

وان يافت اريخ نمی ت ين سريع ديگری در ت ه خاطر داشته -چن ر ب ژه اگ ه وي ب

روشن است . باشيد که اين چرخش صدوپنجاه ميليون انسان را دربر می گرفت

اره ١٩١٧که حوادث سال ه درب ه شان ، هر طور ک د، در خور مطالع فکر کني

.هستند

ه تاريخ هر انقالب د ک ز شرح ده ، مثل هر تاريخ ديگری، بايد پيش از هر چي

افی نيست . چه رخ داد و چگونه ائی ک ه تنه ان شرح و تفصيل . اما اين ب از هم

ر ور ديگ ه ط ه ب ور رخ داد و ن را آن ط ه چ ود ک وم ش د معل ه . باي وادث را ن ح

ی می توان يک سلسله ماجرا انگاشت، و نه می توان آن ها را بر ريسمان برخ

ته در آورد ه رش اخته ب يش س ات از پ ود . اخالقي وانين خ ابع ق د ت وادث باي ح

.کشف اين قوانين وظيفه ی مؤلف است. باشند

ا در حوادث وده ه بارزترين خصوصيت هر انقالب همانا مداخله ی مستقيم ت

ت اريخی اس ک، . ت ه دموکراتي د و چ لطنتی باش ه س ت، چ ادی، دول در ادوار ع

افو طح م ه س ود را ب ت خ ه دس اريخ ب اه ت د، و آن گ ی ده اء م ت ارتق ق مل

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

١٨

س، و الی مجل ا، وک وروکرات ه اهان، وزرا، ب ه پادش ن حرف صان اي متخص

ام . ساخته می شود -روزنامه نگاران ه نظ ا در لحظات حساس، هنگامی ک ام

ه از صحنه ی وانعی را ک ا م وده ه کهن برای توده ها تحمل ناپذير می شود، ت

ه می شان سياست دور نگاه دگان سنتی خود را ب داشت درهم می شکنند، نماين

ی ازه را پ م ت ای رژي ه ه ستين پاي ود نخ ه ی خ ا مداخل د، و ب ی روبن ار م کن

يم . می ريزند ذار می کن ون واگ ه قضاوت اخالقي ن امر را ب ا . خوبی يا بدی اي م

ا ه م خود، واقعيات را همان طور در نظر می گيريم که در جريان عينی تکامل ب

ز . داده شده اند اريخ ورود قهرآمي ز ت ا پيش از هر چي تاريخ هر انقالب برای م

.توده ها به عرضه ی حاکميت بر سرنوشت خويشتن است

. در جامعه ای که دستخوش انقالب شده است، طبقات با يکديگر می ستيزند

انی ان انقالب در مب ين آغاز و پاي اما کامًال روشن است که دگرگونی هائی که ب

رای توضيح مسير د، ب اقتصادی جامعه و در بنياد اجتماعی طبقات رخ می دهن

اه نهادهای دتی کوت د در م را انقالب خود می توان د، زي انقالب کفايت نمی کنن

ديناميزم .کهن را براندازد، نهادهای جديد بيآفريند، و دگر بار آن ها را براندازد

ونی ه وسيله ی دگرگ ی مستقيمًا ب های سريع و شديد و پرشور حوادث انقالب

ين د، تعي ه ان کل گرفت الب ش يش از انق ا پ ه ی آن ه ه هم ات، ک در روان طبق

.می شود

ن ه اي ايل نکت اج وس ابر احتي ه بن اری ک رخالف تعميرک اع، ب ه اجتم جاست ک

د ر نمی ده ود را تغيي ای خ از نهاده ضای ني ه اقت د، ب ارش را عوض می کن . ک

دارد برعکس، اجتماع عمًال نها دی می پن ا . دهائی را که بر او مسلط هستند اب ت

ده ها سال انتقادهای مخالفان چيزی نيست جز يک سوپاپ اطمينان برای تعديل

ه اختمان جامع ات س رای ثب ت ب رطی اس ن ش ا، و اي وده ه ايتی ت ثًال . نارض م

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

١٩

در اساس عبارت از . که نصيب انتقادهای سوسيال دموکراتيک گرديد وجهه ای

ين ن ود هم ر ب ه ی اخي شاندن . کت ه و ک ه کاران دهای محافظ تن قي رای برداش ب

راد و احزاب ًا استثنائی و مستقل از اراده ی اف ام، شرايطی تمام توده ها به قي

.الزم است

ه از ا ن وده ه ساسات ت ات و اح ريع در نظري ای س ونی ه ب دگرگ دين ترتي ب

ه رعکس، از محافظ شر، بلکه درست ب ق انعطاف و تحرک ذهن ب اری عمي ک

ازه، . ذهن او بر می خيزند ط از شرايط عينی ت پس ماندگی مزمن عقايد و رواب

رو ردم ف ر سر م ه ب ه شکل يک فاجع ازه ب درست تا لحظه ای که اين شرايط ت

ده ی ت جهن الب حرک ه در دوره ی انق ت ک زی اس ان چي ًا هم د، دقيق ی ريزن م

ر در ذ ن ام ی آورد، و اي د م ات را پدي د و خلجان ن عقاي ه ی که يس جامع ن پل ه

.می نمايد" عوام فريبان"صرفًا نتيجه ی فعاليت های

توده ها با يک برنامه ی از پيش ساخته برای بازسازی اجتماع به عرصه ی

ه شدت احساس ط ب دان انقالب فق ه مي تن ب ام رف د، بلکه هنگ انقالب نمی رون

ه د ک ی کنن د م ل کنن ن را تحم ه ی که د جامع ی توانن ر نم ه . ديگ ر طبق در ه

م ه ه ين برنام ازه هم د، و ت ی دارن ه ی سياس ه برنام شاهنگان آن طبق ط پي فق

د سياسی انقالب در . نيازمند آزمون حوادث و تأييد توده هاست از اين رو، رون

ه اعی ب دريجی مسائل ناشی از بحران اجتم بنياد خود عبارت است از ادراک ت

فعاالنه ی توده ها از طريق يک رشته يا سمت گيری -وسيله ی طبقه ی ذينفع

وأم است . تخمين زنی های پی در پی مراحل مختلف روند انقالب، که هر يک ت

ايگزين حزب واره ج دروتر هم ه حزب تن ه صورتی ک ائی احزاب ب ه ج ا ب ا ج ب

ه شرط -ميانه روتر می شود، بيانگر فشار فزاينده توده هاست به سمت چپ ب

ين برخوردی، . ينی برنخورد آن که جهش جنبش به موانع ع به هنگام بروز چن

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢٠

سرخودگی قشرهای مختلف طبقه ی : واکنشی آغاز می شود که عبارت است از

. انقالبی، رشد بی اعتنائی، و به همراه آن، تحکيم موضع نيروهای ضدانقالبی

.چنين است طرح کلی انقالب های کهن

رفتن اش را درک نقش حزب ها و رهبرها، که ما ره هيچ وجه قصد نا ده گ دي

ا، وده ه ود ت ان خ ای سياسی در مي ان ه ه ی جري ط براساس مطالع داريم، فق ن

ا .ميسر است د، ام شکيل نمی دهن هر چند رهبران و احزاب عامل مستقلی را ت

د . عنصر بسيار مهمی هستند ا مانن وده ه روی ت ر، ني دون يک سازمان راهب ب

ال، بخار باعث . رودبخاری که در سيلندر محصور نباشد، به هدر می با اين ح

.حرکت است، نه پيستون يا سيلندر

ا در ادوار وده ه اهی ت ای آگ ونی ه ی دگرگ ه در راه بررس ائی ک واری ه دش

ا، در . انقالبی وجود دارند کامًال روشنند طبقات ستمديده تاريخ را در کارخانه ه

ازند ی س هر م ای ش ان ه تاها، و در خياب ا، در روس ربازخانه ه ه ع. س الوه، ب

ال و . توده ها به ندرت عادت به نوشتن مطالب دارند دوره های خروشندگی امي

د ی گذارن اقی م ر ب ل و تفک رای تأم دکی ب سيار ان ای ب اعی ج وداهای اجتم . س

ا وجود سرين –همه ی الهه های هنر حتی الهه ی روزنامه نگاری عوامانه، ب

د -ستبرش ه رقص نمی آين ال، وضع مورخ ب . به وقت انقالب آسان ب ن ح ا اي

ست ز ني أس آمي ه ي يچ وج ه ه ده و . ب اقص و پراکن ه ن ناد هم دارک و اس م

تصادفی اند، اما در پرتو خود حوادث، همين تکه پاره ها اغلب امکان حدس و

ازند ی س راهم م ان را ف ای پنه ان ه گ جري ت و آهن اره ی جه ان درب د . گم ب

ا ک ه ی تاکتي زب انقالب ر ح وب، ه ا خ به ی ي اس محاس ود را براس ی خ

اريخی . دگرگونی های آگاهی توده تعيين می کند شويزم سير ت د بل شان می ده ن

ه عمل آورد ی آن را، ب م طرح کل . که می توان چنين محاسبه ای را، با دست ک

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٢١

ارزه، رداب مب م در گ الب، آن ه ر انق يله ی رهب ه وس به ای ب ين محاس ر چن اگ

الب به وسيله ی مورخ ميسر نباشد؟ميسر باشد، چرا بعد از انق

امربوط و د، ن ی دهن ا رخ م وده ه اهی ت ه در آگ ائی ک ان ه ال، جري ن ح ا اي ب

ن هوار . مستقل نيستند شتر از اي ه بي م ک در ه ايدئاليست ها و التقاطيون هر چق

د ين می کنن ان شرايط . بکشند، باز کم و کيف آگاهی را شرايط عينی تعي در هم

ر روسيه، و به اقتصاد و طبقات و دولتش شکل دادند، و تاريخی ای که به کشو

ای شه ه وان ري د بت تند، باي يه گذاش ر روس ا ب ت ه اير دول ه س أثيراتی ک در ت

رد دا ک ر را پي الب اکتب ی انق شين آن يعن ه و جان الب فوري ه . انق ا ک از آن ج

ه ود ک ده نخستين کشوری ب بزرگ ترين معما آن است که يک کشور عقب مان

ه ا را طبق ن معم ل اي ه راه ح وظفيم ک ا م انيد، م درت رس ه ق ارگر را ب ی ک

وئيم ده بج ب مان شور عق ای آن ک ی ه اير -در ويژگ ا س ايش ب رق ه ی در ف يعن

.کشورها

ن ويژگی های تاريخ روسيه و وزن نسبی آن ها را در نخستين فصل های اي

ه دين ترتيب رئوس تکامل جامع رد، و ب اب توصيف خواهيم ک ی روسيه و کت

وئی های . نيروهای درونی اش را اجماًال نشان خواهيم داد اميداواريم که کلی گ

سازد ده را دل سرد ن ا خوانن ن فصل ه ذير اي اب، . گريزناپ در گسترش بعدی کت

.خواننده همين نيروها را در حين عمليات زنده خواهد ديد

ود د ب ی نخواه صی متک اطرات شخ ر خ وان ب يچ عن ه ه ر ب ن اث ه . اي ن ک اي

ا ه اسناد موثق ی مؤلف خود در حوادث شرکت داشته است، او را از پ دی ب بن

ام خويش . رها نمی سازد ر ن ه حکم مسير حوادث ناچار از ذک اه مؤلف ب هرگ

رد دبير صرفًا . می شود، از خود به صورت سوم شخص مفرد نام می ب ن ت و اي

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢٢

ست ی ني کل ادب ک ش رح : ي ر ش ه در تقري صی، ک ن شخ اطرات لح ال و خ ح

.اجتناب ناپذير است، در آثار تاريخی جايز نيست

ی صوصيات روان م از خ م او را ه ارزه، فه سنده در مب شارکت نوي ا م ام

وادث، ی ح ه ی درون م از رابط ل، و ه ين عم ی در ح ردی و جمع ای ف نيروه

اين مزيت تنها وقتی نتيجه مثبت می دهد که يک شرط رعايت . آسان تر می کند

ز : شود م، و ني ه در مطالب مه و آن اين که مؤلف نه در جزئيات کم اهميت و ن

زه و احساس، ه انگي وط ب ه در مسائل مرب نه در مسائل مربوط به واقعيات و ن

ا آن . به گواه حافظه ی خويش اتکاء نکند ه ت د است ک مؤلف کتاب حاضر معتق

.جا که به او مربوط می شود، اين شرط مراعات شده است

مؤلف در مقام . ی که به جا می ماند همانا موضع سياسی مؤلف است له ا أمس

وادث شارکت در ح ام م ه هنگ ه ب ستاده است ک اهی اي ر گ ان نظ ر هم ورخ ب م

ات سياسی . انتخابش کرده بود ور نيست در نظري ده مجب ه خوانن واضح است ک

ده اما خوان . نمی بيند، سهيم باشد شان نويسنده، که نويسنده دليلی برای اختفاي ن

ه از يک موضع سياسی اريخی صرفًا مدافع ر ت ه اث د ک مسلمًا حق دارد بخواه

الب ی انق ان واقع د از جري ستحکمی باش يف م ه توص د، بلک اص نباش ر . خ اث

ام ا تم وادث ب ه ح ی آورد ک ا م ه ج امًال ب ود را ک الت خ ی رس ا وقت اريخی تنه ت

.ضرورت طبيعی خود در صفاتش گسترده شوند

ن ه اي رای رسيدن ب ه اصطالح ب ا برخورداری از ب ی"منظور، آي ی طرف " ب

ه داده است ک ه روشنی توضيح ن ه حال ب ا ب مورخ ضروری است؟ هيچ کس ت

ر . اين بی طرفی عبارت از چيست ر ب سو دائ کلمات کرارًا نقل قول شده ی کلمان

وقش يک " يک جا "اين که الزم است انقالب را ت، ف و در کليتش در نظر گرف

ره روی زيرک ه استطف قاق . ان وهرش از ش ه ج زی را ک وان چي ی ت ه م چگون

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٢٣

ا سو ت صار کلمان ات ق ت؟ کلم ر گرف ت در نظ ک کلي ون ي م چ ده، ه ته ش سرش

ا حدی اندازه ای از شرمساری او از وجود اسالف بيش از حد مصمم اش، و ت

.به علت خجلت او از سايه ی آن ها، بيان شده اند

سه ی مادلن، از مورخ های ارتجاعی، و . ال اب روز، در فران ين رو ب از هم

ر الب کبي ه انق ود ب ايانه ی خ ن آس ه شيوه ی ت ت -معاصر، ب د مل ه تول ی ب يعن

د ه : "خويش تهمت می زند و می گوي ه ب وار شهری ک االی دي ر ب د ب مورخ باي

د م تماشا کن ا ه ان ب م زم . محاصره در آمده بايستد، و محاصر و محصور را ه

ه "اه می تواند به ظاهرًا مورخ فقط از اين ر " ا . برسد " عدالت آشتی جويان ام

اال اه ب ين دو اردوگ ا ب وار م کالم مادلن خود گواهی است بر اين که اگر او از دي

ود د ب ه . برود، اين کار فقط به منظور ديدبانی برای ارتجاع خواه خوب است ک

اه های جنگی گذشته سروکار دارد ا اردوگ ه هنگام انقالب : او فقط ب ه ب وگرن

ه هنگام خطر . ايستادن بر باالی ديوار متضمن خطر بزرگی است ه عالوه، ب ب

ارديواری " عدالت آتشی جويانه "واعظان شينند معموًال در داخل يک چ می ني

.تا ببينند کدام طرف برنده خواهد شد

ن را اي ست، زي ه ني ی خائنان ی طرف تار ب ده ی جدی و موشکاف خواس خوانن

ه در تهش زهر نفرت بی طرفی ها جامی از آ گونه تشی به او تعارف می کند ک

ا و . ارتجاع نشسته است ی ه م دل ه ه ه توجي او خواهان وجدانی علمی است ک

ين ات، و تعي ه ی صادقانه ی واقيع انزجارهای آشکار و نهان خود را در مطالع

وانين علمی ين در انکشاف ق م چن ا يکديگر، و ه ات ب ن واقعي روابط حقيقی اي

ا بج ت آن ه دحرک ه . وي ست، و ب ن ني ز اي اريخی ممکن ج ی ت ين گرائ ه ع يگان

عالوه، همين روش کامًال بسنده است، زيرا صحت و سقم آن را نه خوش نيتی

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢٤

د ی رون وانين طبيع ه ق د، بلک د ضامنش باش ی توان ود او م ط خ ه فق ورخ، ک م

.تاريخ، که به وسيله ی مورخ مکشوف شده اند، تعيين می کنند

ا و منابع اين کتاب عبا ه ه شريات ادواری، روزنام رتند از تعداد بی شماری ن

ت ا دس ی از آن ه ه برخ ر ک واد ديگ ات، و م اطرات، گزارش اتر خ الت، دف مج

ا را موسسه اريخ انقالب نوشت بوده اند، ولی بخش اعظم آن ه در مسکو و تتن . لنينگراد به چاپ رسانده است شريات مشخص در م ه ن ا اشاره ب به نظر م

ری اب ام داخت کت ی ان ر م ه دردس ده را ب ط خوانن را فق ود زي د ب ان . زائ از مي

دی اب دو جل ژه از کت ه وي د، ب اريخی دارن ی ت ار جمع ه خصلت آث ائی ک اب ه کت

ر الب اکتب اره ی انق االتی در ب م مق رده اي تفاده ک ن . اس اگون اي ای گون بخش هساوی ده، از ارزش م ته ش ف نگاش سندگان مختل يله ی نوي ه وس ه ب اب، ک کت

.برخوردار نيستند، اما به هر حال همه حاوی واقعيات فراوانند

د ده ان ديم آم ويم ق ی سيزده -در همه جای اين کتاب، تاريخ ها بر طبق تق يعن

د ب ترن وروی عق ونی ش انی و کن ويم جه ه . روز از تق ف ب ود را مکل ف خ مؤل

د ی ش رده م ار ب ه ک الب ب ان انق ه در زم د ک ی دي ويمی م تفاده از تق ه الب. اس ت

ا حل يک . برگرداندن اين تاريخ ها به شکل جديد کار شاقی نبود اما اين عمل ب

ه . مشکل مشکالت اساسی تر می آفريد واژگونی سلطنت به عنوان انقالب فوري

اه مارس ويم غرب در م ر طبق تق ونی ب در تاريخ ثبت شده است، اما اين واژگ

ه سياست امپريا برعليه تظاهرات مسلحانه . اتفاق افتاد ستی حکومت موقت ب لي

ام ل"ن ای آوري ابر " روزه اهرات بن ن تظ ه اي ال آن ک ت، ح ده اس اريخ آم در ت

صرف نظر از تاريخ ساير رويدادها، فقط . تاريخ غرب در ماه مه صورت گرفت

اق وامبر اتف اه ن ا در م ويم اروپ ر برحسب تق الب اکتب ه انق ويم ک ی ش ادآور م ي

ويم خود از حو . افتاد ه تق يم ک ه می بين د ب ه، و مورخ نمی توان ادث رنگ گرفت

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٢٥

د اری کن ت ک ی را دس ای انقالب ماری ه ال ش ض س يات مح يله ی رياض . وس

ون يش از واژگ الب پ ه انق د آورد ک اد خواه ه ي ت ب ر عناي ده از س خوانن

ويم را واژگون ه آن تق کردن تقويم بيزانسی، ابتدا ناچار بود نهادهای چسبيده ب

.کند

تروتسکی. ال ١٩٣٠ نوامبر ١٤رينکيپو، ترکيه پ

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢٦

اولاول فصلفصل

های رشد روسيههای رشد روسيه ويژگیويژگی

ند خصيصه ی بنيادی و پرثبات ترين خصيصه ی تاريخ روسيه همانا آهنگ ُک

اعی، و سطح پست رشد اوست، و عقب ماندگی اقتصادی، بدويت اشکال اجتم

.فرهنگيش از همين خصيصه نشئت می گيرد

امون د ن ه ت اي رق و جمعي ای ش ر باده شاده ب شن، گ ت و خ رندش

ود . مهاجرت های آسيائی، به حکم طبيعت ديری محکوم به عقب ماندگی شده ب

کشمکش با صحرانشينان کمابيش تا پايان قرن هفدهم به درازا کشيد، کشمکش

ه م ادام وز ه د، هن ستان را می آورن با بادها، که سرمای زمستان و خشکی تاب

شاورزی. دارد ت ک و رف طحی جل ای س يوه ه ا ش د، ب امی رش ن اس تم در . ، اي

اکره دست ه دشت های ب وب ب د و سوزاندند، و در جن شمال جنگل ها را بريدن

.فتح طبيعت گستردگی داشت نه ژرفنا. فراز کردند

ا د، و در آن ج ا خوش کردن ای فرهنگ روم ج ه ه ر ويران ای غرب ب بربره

ه کارشان سنگ های کهن بسياری يافتند که چون مص الح آماده ی ساختمانی ب

ويش فته ی خ ت آش ی در دش يچ ميراث رق ه الوها در ش ه اس ال آن ک د، ح آم

د ی شان پيشينيان: نيافتن تندحت ری داش ست ت گ پ طح فرهن م س ا ه . از آن ه

د، ه بودن ه سرعت يافت ه مرزهای طبيعی خود را ب ی، ک خلق های اروپای غرب

صادی و فرهنگی، ي دآن خوشه های اقت ا کردن ر پ ارتی را ب ی شهرهای تج . عن

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٢٧

ر ام، عميق ت شانه های ازدح جمعيت هامون شرق، به محض رؤيت نخستين ن

د ی ش ده م ت پراکن ه ی دش ر پهن ه ب ا آن ک ت، و ي ی رف رو م ل ف . در جنگ

شين و رب شهرن ای غ ان ه ت دهق ا هم سور و ب صرهای ج نعتعن ر ص و گ

ا در شرق برخی از عناصر فعال و د . بازرگان شدند د، ام ه تجارت پرداختن لير ب

اعی . بيشترشان قزاق و مرزبان و کوج نشين شدند جريان قشربندی های اجتم

ود ان گسترش . در غرب فشرده ب داخل جري اد و از ت أخير افت ه ت ا در شرق ب ام

د ق گردي ائی رقي ت . جغرافي راول نوش ران پط و، از معاص زار روس، : "ويک ت

د اما بر مردمی کند . گرچه مسيحی است ان می ران د "آن ذهن ." ذهن فرم " کن

اتی، ط طبق ی شکلی رواب روس ها انعکاسی بود از آهنگ کند رشد اقتصادی، ب

.دستی تاريخ داخلیی و ته

د، و ا بودن دازه ی الزم خودکف ه ان ين ب د، و چ تانی مصر، هن ای باس دن ه تم

دی، رواب علی رغم زمان کافی در اختيار داشتند تا، ط سطح پست نيروهای تولي

ه صنعت گران شان اجتماعی خود را به همان درجه از کمال و ظرافت برسانند ک

ائی، . فرآورده های صنعت خود را رسانده بودند روسيه نه فقط از حيث جغرافي

رار داشت ا و آسيا ق روسيه . بلکه از لحاظ اجتماعی و تاريخی نيز ما بين اروپ

ا از شرق آسيائی ه ود، ام ين طور، و در ادوار از اروپای غربی متمايز ب م هم

ه اهی ب مختلف و از حيث خصوصيات گوناگون گاهی به آن نزديک می شد و گ

ن ون . اي م چ وغ ه ين ي رد، و هم ش ک يش ک يه پ ه روس ار را ب وغ تات رق ي ش

ازکرد ت روس ب اخت دول ود را در س ای خ م ج صری مه من . عن رب دش غ

ود ری ب اک ت ود -خطرن ز ب ار ني منًا آموزگ ا ض ی . ام يه نم ست در روس توان

شارهای ا ف ود را ب ود خ ار ب ًا ناچ را دائم د، زي ا خوش کن رقی ج ای ش ب ه قال

د ق ده رب وف امی غ صادی و نظ ه . اقت يه، ک ودالی در روس ط فئ ود رواب وج

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٢٨

ه طور محرز مورخان پيشين منکرش شده اند، به وسيله پژوهش های بعدی ب

ادی . به اثبات رسيده است ودا به عالوه، عنصرهای بني ود ليزم فئ ان ب روس هم

د از راه . که در غرب ودال در روسيه باي ه وجود دوران فئ ين واقعيت ک ا هم ام

ودن استدالل های وسيع علمی به اثبات می رسيد، خود گواهی است بر ناقص ب

.روس، بی شکلی اش، و فقرش از لحاظ يادگارهای فرهنگیفئوداليزم

شور ی ک ادی و عقالن ات م ده فتوح ب مان شور عق ه هایهرک يش رفت را در پ

د و شان اما اين بدان معنا نيست که برده وار به دنبال . خود جذب می کند می افت

د ی کن رار م ان را تک ته ی آن ل گذش ه مراح ای . هم رار دوره ه ه ی تک نظري

اريخی دش- ت روان جدي و و پي دار -ويک ه در م ت ک شابهاتی اس ر ت ی ب متک

ر نخستين فرهنگی های پيش از سرمايه داری ديده شده ا ست، و نيز تا حدی ب

وعی تکرار مراحل فرهنگی . تجربه ها در تکامل سرمايه داری استوار است ن

ان ل آن جري ی و عارضی ک در آبادانی های جديد در حقيقت امر به خصلت محل

ت وده اس سته ب ت . واب رايط اس ر آن ش ه ب ای غلب ه معن رمايه داری ب ا س . ام

د سرمايه داری راه را برای جهان شمول وار می کن شر هم ی و پايداری تکامل ب

ن رو، مسأله ی تکرار . و به يک مفهوم به جامه ی عمل درش می آورد از اي

ت ی اس ی منتف ه کل ف ب ل مختل يله ی مل ه وس د ب ای رش کل ه شور . ش ک

ه عقب مانده، هر چند ناچار است به دنبال کشورهای ا امور پيش رفت د، ام بيفت

اريخی . انجام می دهد را به ترتيب ديگری ين -امتياز عقب ماندگی ت ه چن و البت

ود دارد ازی وج ر است -امتي ا بهت د، و ي ی ده ازه م ده اج ب مان شور عق ه ک ب

اده را ای آم ی چيزه د معين ر موع يش از ه ه پ د، ک ی کن وئيم او را وادار م بگ

دا م بين ابين را از قل املی از مراحل بين ن راه رشته ی ک . زداقتباس کند، و در اي

د، ی گيرن ه دست م دازد و تفنگ ب ی ان اره دور م ان را يک ب وحشيان تيروکم

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٢٩

د ن دو سالح وجود داشت بپيماين ين اي . بدون آن که راهی را که در گذشته ما ب

د از نکردن دا آغ اريخ را از ابت ا ت ائی در آمريک ادن . استعمارگران اروپ يش افت پ

صاد ا ان از اقت ده و آلم االت متح صاد اي ونی اقت ل کن ه دلي ت ب ستان درس نگل

ده است سر ش شور مي د سرمايه داری در آن دو ک ادگی رش از سوی . عقب افت

ستان اری در صنعت زغال سنگ انگل -ديگر، هرج و مرج ناشی از محافظه ک

ارانش ی بابت -هم چنين در کله ی مکدونالد و ي اوانی است بابت گذشته، يعن ت

شاهن انی دراز پي ستان زم ه انگل امی ک ود هنگ رمايه داری ب ل . گ س تکام

اص از ی خ ه ترکيب ًا ب د، الزام ده ان ب مان اريخی عق اظ ت ه از لح ائی ک ت ه مل

اريخ منجر می شود د ت ه طورکلی خصلتی . مراحل مختلف رون ا ب تکامل آن ه

.عاری از طرح، پيچيده و مرکب پيدا می کند

ق ه مطل يچ وج ه ه ه ب ابين البت ل بين ش از روی مراح ان جه ستامک . ني

صادی و ای اقت ت ه يله ی ظرفي ه وس دت ب ان در دراز م ن امک ه ی اي دامن

ود ی ش ين م شور تعي ی ک ين . فرهنگ ب در ح ده اغل ب مان شور عق الوه ک ه ع ب

ن دوی خود، اي ا فرهنگ ب تطبيق دستاوردهای به عاريه گرفته شده از خارج ب

ه خصلتی خود از اين رو جريان جذب و استحال. وردها را تضييع می کند آ دست

رد ی گي ود م ه خ تيز ب م. س ان ه دين س ون و ب صرهای فن ی از عن ول برخ دخ

ان نعتی، در زم امی و ص وزش نظ ون و آم ه فن يش از هم رب، و پ وزش غ آم

پطراول به تقويت برده داری، به عنوان شکل بنيادی سازمان بندی کار، منتهی

ائی . گرديد سليحات و وام های اروپ ًا محص -ت ه هر دو يقين ر ک ول فرهنگی برت

به نوبت خود رشد کشور تزاريزم شد، و آن گاه تزاريزم منجر به تقويت -بودند

.را به تعويق انداخت

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٣٠

د ه ندارن الم نمايان ای ع ما سازی ه ا ش تراکی ب ه اش يچ وج اريخ ه وانين ت . ق

شورهای ت ک اريخ، در سرنوش د ت انون رون رين ق ومی ت ن عم اموزونی، اي ن

ده ی . دت و پيچيدگی نمايان می شود عقب مانده بحد اعالی ش فرهنگ عقب مان

ی شود ه جهش م ی وادار ب ه ی ضرورت برون ه ضرب تازيان شورها ب ن ک . اي

ه بدين سان از قانون جهان شمول ناموزونی، قانون ديگری مشتق می شود ک

د رشد مرکب چون نام بهتری برايش نداريم می توان آن را قانون راد - نامي و مز از آن ادغام م راحل مختلف سفر در يکديگر و آميزش مراحل مجزاست، و ني

د . آميزه ای از اشکال عتيق يا اشکال جديدتر ه باي انون، ک ن ق بدون توجه به اي

ال يه مح اريخ روس ود، درک ت ه ش ر گرفت ادی اش در نظ وای م امی محت در تم

است، و هم چنين به واقع درک تاريخ هر کشور ديگری که در طراز دوم، سوم

. يا دهمی از فرهنگ قرار داردو

ه سبی ب دولت روس، زير فشار اروپای غنی تر، در مقايسه با غرب بخش ن

ردم را ا م ه تنه ل ن ن دلي ه اي مراتب بزرگ تری از ثروت مردم را می بلعيد، و ب

ضعيف م ت ات دارا را ه ه ی طبق ه بني رد، بلک ی ک وم م ضاعف محک ر م ه فق ب

ان اما چون در عين حا . می ساخت از داشت، رشد آن ل به حمايت طبقات دارا ني

ز . را به ضرب زور به پيش می راند وانی هرگ نتيجه آن شد که طبقات ممتاز دي

تبداد ه اس م ب از ه ت روس ب ل دول ن دلي ه اي د، و ب م کنن د عل امًال ق ستند ک نتوان

رن شانزدهم رسمًا . آسيائی نزديک تر شد ه در آغاز ق سی، ک امگی بيزان خودک

ه کمک اشراف مورد اق ودال را ب ت، خان های فئ تباس تزارها روس قرار گرف

راف، رای اش تائيان ب اختن روس رده س شاند، و سپس از راه ب ود ن ای خ ه ج ب

لطنتی تبداد س اس، اس ن اس ر اي اه ب رد، و آن گ ود ک ع خ ر را مطي ته ی اخي دس

ه . پترزبورگ را به وجود آورد ين بس ک ان هم ن جري دگی اي در اثبات عقب مان

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٣١

رن ت، در ق ا گرف دهم پ رن هف د، در ق د آم برده داری در آغاز قرن شانزدهم پدي

. قانونًا لغو گرديد١٨٦١هجدهم شکوفا شد، و در سال

اء روحانيت، سر به دنبال اشراف، در تشکل استبداد تزاری نقش کوچکی ايف

ه اوج . نکرد، اما با اين حال نقش او نوکرمآبانه بود ز ب سا هرگ در روسيه، کلي

ه يه ب ت در روس ت، روحاني يد، دست نياف دان رس ه غرب کاتوليک ب درتی ک ق

ويش دنی خ رای ت اوانی ب ن را ت رد، و اي تبداد قناعت ک وی اس اکر معن نقش چ

دار . شمرد وی از اقت درت دني دگان ق ام نماين ا صرفًا در مق اسقف ها و مطران ه

در دوره ی . اسقف های اعظم همراه با تزار عوض می شدند . برخوردار بودند

ر شد ه ت م نوکرمآبان ن ه ت از اي ه دول سا ب ستگی کلي ورگ، واب ست . پترزب دوي

ی بوروکراسی هزار کشيش و رهبان عمًال جزئی از يس انجيل وعی پل د و ن بودن

د ه شمار می رفتن ت . ب يس رسمی از انحصار روحاني دمات، پل ن خ در ازای اي

.اع می کردارتدوکس در امور مربوط به ايمان و زمين و درآمد دف

ن فرض ر اي اسالوپرستی، اين مکتب پرستش عقب ماندگی، فلسفه خود را ب

د، حال شان استوار ساخته است که مردم روس و کليساي سرتا پا دموکراتيک ان

وعی می روس ن شکيالت رس ه ت ی آن ک ت بوروکراس ه دس ه ب ت ک انی اس آلم

ل شده است ه روسيه تحمي ر ب ين ا. پطرکبي اب چن ن ب ارکس در اي ار نظر م ظه

کله پوک های آلمانی به همين سان گناه خودکامگی فردريک دوم : "کرده است

رای تربيت را به گردن فرانسوی ها می انداختند، تو گوئی بردگان عقب مانده ب

د وده ان دن نب ان متم د بردگ واره نيازمن ود هم ا ." خ ه تنه اه، ن ه ی کوت ن گفت اي

دترين ه جدي تان، ک ديمی اسالوپرس سفه ی ق شفيات فل تان"ک ز" نژادپرس را ني

.باطل می کنديک سره

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٣٢

ر ا فق ه تنه وداليزم ن ديم، فئ يه ی ق اريخ روس ام ت ر تم ه فق روس، بلک

رين تجل فناک ت ه اس طائی، ب رون وس ی ق هرهای واقع دان ش ود را در فق ی خ

د دا می کن ری، پي ز دادوستد و صنعت گ صنايع دستی در روسيه . عنوان مراک

شدند خود را ودن خود موفق ن انگی ب د، بلکه ماهيت خ دا کنن شاورزی ج از ک

ه شهرهائی تجاری، اداری، نظامی، . را حفظ کردند ديم روسيه هم شهرهای ق

د -و تيولی بودند ز تولي ه مراک ز مصرف محسوب می شدند، ن . در نتيجه مراک

ود، حتی ده ب ا در نيام اد تاتاره ه انقي سا شباهت داشت و ب نوگورود، که به هان

ه يک شهر صنعتی ف ود، ن اری ب ط يک شهر تج دگی . ق ه پراکن د ک ه نمان ناگفت

اب زرگ ايج اس ب ار را در مقي اگون وساطت تج واحی گون انی در ن صنايع دهق

رد ات . می ک ستند در حي ه هيچ وجه نمی توان شين ب ان های صحران ا بازرگ ام

ورژوا ران و ب ه صنعت گ ه در غرب ب د ک زی اجتماع آن جايگاهی را اشغال کنن

سته ی الينفک محيط -متوسط و خرده پای صنعتی تجاری تعلق داشت، و واب

ود تائی اش ب ه آن سوی . روس ارت روس ب ای اصلی تج ته، راه ه ن گذش از اي

مرزها می رفتند، و از اين رو رهبری از ديرباز به دست سرمايه های تجاری

ستعمرات ه م اهيتی نيم اری م ان تج ن جري ل اي ود و ک اده ب ارجی افت ه خ ی گرفت

ين شهرهای غرب و روستاهای ا ب ان روس در آن واسطه ای م ه بازرگ بود ک

د ی ش سوب م ی دوره ی . روس مح دًا در ط صادی بع ه ی اقت وع رابط ن ن اي

ان خود را در جنگ . سرمايه داری روس گسترش بيشتری يافت ادترين بي و ح

.امپرياليستی پيدا کرد

لت ديگر سبب رشد يک دولت بی مقداری شهرهای روس، که بيش از هر ع

رد ان ب م از مي وع -آسيائی گرديد، ضمنًا امکان تجدد دين را ه ه ن ی ک دين معن ب

د، ده باش ق داده ش ورژوا وف ه ی ب ای جامع ا نيازه ه ب سيحيت، ک ددی از م متج

جلد اول تاريخ انقالب روسيه

٣٣

ودال دوکس فئ ذهب ارت شين م ست جان شود -نتوان ک ب ارزه. بوروکراتي رمب ب

" مومنان قديم "رقه های دهقانی، که فرقه ی کليسای دولتی از حد ايجاد ف عليه

.قوی ترين نشان بود، فراتر نرفت

سه، جنبشی در روسيه رخ داد موسوم ر فران پانزده سال پيش از انقالب کبي

به شورش پوگاچف، که قزاق ها، دهقان ها و رعيت های اورال در آن شرکت

ه ان . داشتند ا ب ديل شود؟ اين قيام تهديد آميز مردمی چه می خواست ت قالب تب

انی . يک طبقه ی سوم می خواست بدون دموکراسی صنعتی شهرها جنگ دهق

انی نمی توانست به انقالب منجر شود، درست به همان شکل که فرقه های دهق

د ن اوج بگيرن دد دي ضت تج ک نه د ي ا ح ستند ت ی توان ورش . نم ه ی ش نتيج

ود ًا معکوس ب اچف دقيق تبداد بورو-پوگ ت اس ه تقوي ی ب ام يعن ک، در مق کراتي

پاسدار منافع اشراف، منجر شد و اين پاسدار بار ديگر به وقت خطر موجوديت

.خود را توجيه کرد

اروپائی کردن کشور، که رسمًا در زمان پطر شروع شد، در قرن بعد روز به

د ی اشراف، درآم در . روز به نحوی مبرم تر به صورت نياز طبقه ی حاکم، يعن

ال شر١٨٢٥س ن، ق ر روش ی داد فک ابطه ی سياس از ض ن ني ه اي راف ب اش

ت يش رف امی پ ه نظ د توطئ ا ح تبداد ت درت اس د ق رای تجدي ب، . و ب دين ترتي ب

الی ای خ ا ج يدند ت رب، کوش ورژوائی غ ل ب شار تکام ر ف ی، زي راف مترق اش

رال خود . طبقه ی سوم را پر کنند م ليب اما با اين حال، آنان بر آن بودند که رژي

ز از را ل بيش از هر چي ن دلي ه اي د، و ب اتی خويش در آميزن با سيطره ی طبق

يم داشتند ه . بيدار کردن دهقانان ب ه آن توطئ ن رو، جای شگفتی نيست ک از اي

ا سر هوشمند ام م از جانب مشتی اف د، آن ه اقی مان در حد يک تالش محض ب

لئون تروتسکی نشر کارگری سوسياليستی

٣٤

د ه آب دادن د را ب ارزه ای بن ود اهميت . تک رو، که تقريبًا بدون هيچ مب ين ب چن

.قيام دکابريست

ه د ک رادی بودن ستين اف ود نخ شر خ ان ق ه دار در مي ای کارخان الک ه م

د اع می کردن رده داری دف زون . از نشستن مزدگيری به جای ب صادرات روزاف

رد ی ک اد م ين جهت ايج زه ای در هم ز انگي ه ی روس ني ال . غل ،١٨٦١در س

انی خود را اشرافی، با تکيه بر بوروکراسی رال، اصالحات دهق مالک های ليب

ه اجرا در آورد ات نقش سرود . ب ن عملي روتن در خالل اي ورژوازی ف رال ب ليب

مسأله ی بنيادی تزاريزم الزم به توضيح نيست که . خوانان فروتن را بازی کرد

ر سانه ت ه شيوه ای بس خسي روسيه را، که همان مسأله ی کشاورزی باشد، ب

رای حل و دزدانه تر از د ب روس در دهه ی بع ه سلطنت پ رد ک شيوه ای حل ک

رد ار ب ه ک د، ب ی اش باش دت مل ه وح ان، ک ادی آلم سأله ی بني صل . م ل و ف ح

ی ان روش های مرکب ه ی ديگر يکی از هم مسائل يک طبقه به وسيله ی طبق

.است که در کشورهای عقب مانده طبيعی می نمايد

رين شکل خ ان ت انون رشد مرکب عي ا ق اريخ و ماهيت صنعت ام ود را در ت

د ی ده شان م شورهای . روس ن املی ک سير تک ده ی روس، م ر جنبن صنعت دي

ه يش رفت رين پ د، و آخ سير گنجان ود را در آن م ه خ رد، �