۱

جايگاه مهندسي ارزش در روش هاي مختلف مديريت پروژه رضا رسولي ساز شركت مهندسي نودان ­ فوق ليسانس عمران و كارشناس ارزش

r.rassouli@knoudon.com داوود رضا عرب

وسسه پژوهشي، مهندسي راهبرد دانش پويا م دكتراي عمران

يده چك با توجه به رشد روزافزون پروژه هاي زير بنايي در مملكت و همچنين معضالت و مشكالت پـيش رو در جهت پيشبرد پروژه ها و آمار كم و بيش در دسترس از نتايج اجراي پروژه ها كـه اكثـراً حـاكي از طـوالني

همچنـين عـدم كـاركرد شدن بيش ار حد روند اجراي پروژه و يا عدم دستيابي به ظرفيت هاي مـوردنظر و . صحيح پروژه پس از بهره برداري مي باشد

با توجه به اينكه در سالهاي پس از جنگ جهاني دوم مهندسي ارزش به عنوان يكـي از كـار آمـدترين و بـه كـارگيري . مهم ترين روش هاي باالبردن ارزش و حفظ كاركردهاي نهـايي پـروژه مطـرح مـي باشـد

ه با توجه به پيچيدگي روند اجراي پروژه مي تواند به ابزار بي بديلي جهـت مهندسي ارزش در مديريت پروژ شناسايي و حذف هر آيتمي كه موجب تحميل هزينه هاي غيرضروري و اتالف زمان مي شود باشـد بـدون اينكه آسيبي به كاركردهاي اساسي پروژه وارد شود به عبارتي پياده سـازي مهندسـي ارزش در چهـارچوب

ه، اين امكان را فراهم مي آورد كه ضمن توجه به تمام اجزاي پـروژه، هـيچ بخـشي از پـروژه مديريت پروژ مسلم و قطعي فرض نگردد و همواره زمان بهينه براي رسيدن به مرحله بهـره بـرداري بـدون افـزودن بـر

ارد اعمـال البته بايد توجه داشت كه در برخي مو . هزينه و يا كاستن از كيفيت به عنوان هدف پيش رو باشد مهندسي ارزش با توجه حصول بهبود كارآيي و كاركرد مي تواند منجر به افزايش زمان اجراي پروژه گردد و

. منظور از بهيمه كردن زمان به هيچ وجه كاستن زمان در تمام موارد نمي باشد

واژه هاي كليدي . هزينه دوره عمر مهندسي ارزش، مديريت پروژه، كاركرد، كيفيت، روش هاي اجراي پروژه،

مقدمه با توجه به اينكه در اكثر مواقع پروژه هـاي اجرايـي كـشور فـارغ از شـيوه مـديريت و اجـراي آن دچـار مشكالت مشابهي نظير عدم اتمام، مطابق برنامه زمان بندي، صرف هزينه هاي به مراتب بـاالتر از بودجـه

به نظـر . ي مورد انتظار و مواردي مشابه مي باشند اوليه، عدم دسترسي و دستيابي به ظرفيت هاي بهره بردار مي رسد اعمال تكنيك مهندسي ارزش جهت كاستن از اين مشكل مي تواند به عنوان يك راه كـار بـسيار

. مناسب كمك شاياني به اجراي پروژه ها نمايد ك در بنابر تعاريف رايج مهندسي ارزش يك ابزار قوي مديريتي است كه طي يك متدولوژي سيـستماتي

راستاي اهداف پروژه در عين حـصول اطمينـان از عـدم كـاهش كيفيـت، كـارآيي، هـدف نهـايي پـروژه و

۲

كاركردهاي اساسي آن را با در نظر گرفتن هزينه هاي دوره عمر پروژه شامل طراحي، ساخت، بهره برداري، . تعمير و نگهداري و مطابق با كيفيت مورد نياز فراهم مي كند

نبودن : شده است با در نظرگرفتن داليل پايين بودن ارزش نهايي پروژه كه عبارتند از در اين مقاله سعي اطالعات كافي، نبود ايده هاي خالق، كمبود زمان، كيفيت پايين، تفكر ريـسك گريـزي، عـدم تمايـل بـه ، راهنمايي و مشورت گرفتن، تكيه صرف بر عادات و تجربيات قبلي،شرايط موقت كه دايم تلقـي شـده انـد شرايط غير واقعي، عدم توجه به تغيير شرايط، تغييرات تكنولـوژي، نبـود ارتباطـات مناسـب، تعـصب زيـاد، برداشت هاي غلط، عدم تجربه كافي و تمايل به تطابق با شرايط فعلي ، نقش هريك از اركان پـروژه را در

ل پيـدايش، مطالعـات مراحل مختلف پديدآوري طرح ها و پروژه هاي كالن كـه شـامل اقـدامات در مراحـ توجيهي، طراحي پايه، طراحي تفصيلي، اجرا، راه اندازي تحويل و شروع بهره برداري در قالـب فرآينـدهاي الزم مي باشد را با توجه به نقش اركان اساسي پروژه و به عبارتي كارفرما، مشاور، پيمانكار، مـديريت اجـرا

) ۱،۳،۷ .( مي باشد را بيان نمود مشترك از انواع پروژه به معرفي مختصر هر يك از روش هاي فوق در كنار معرفـي در ادامه جهت درك

. شماي كلي مهندسي ارزش پرداخته مي شود

آشنايي كلي با مهندسي ارزش هاي متفاوت و بعضا غلط نسبت به كاركرد و رويكردهاي مهندسـي ارزش و نگـرش با توجه به برداشت

ي و يا ابزاري جهت صرفا كاهش هزينه و اعمال صرفه جويي ذيـال به آن در حد يك راهكار بازنگري طراح به اختصار به ارايه يك شماي كلي از مهندسي ارزش پرداخته مـي شـود و معرفـي جزييـات برنامـه كـار و

. متدولوژي مهندسي ارزش خارج از چارچوب اين مقاله فرض شده است

) ۴ ( تصوير مهندسي ارزش - ۱ جدول نيست هست

ار رسمي جهت حذف هزينه هاي غير يك برنامه ك فرايند ارزان سازي يا تطبيق هزينه بودجه ضروري

جلسه مساله يابي و نقد طرح مشاور رويكرد تيمي چند رشته اي ابزار كنترل كيفيت بر مبناي هزينه دوره عمر

الزام در تمام پروژه ها و در تمام زمان ها تكنيك مديريتي پذيرفته شده و اثبات شده فرايند بازنگري طرح فرصتي براي به روز سازي و بهبود طرح

ابزار اعمال تغييرات مورد نظر كارفرما ) ۴ ( هاي ديگر بهينه سازي تفاوت مهندسي ارزش و روش - ۲ جدول

مهندسي ارزش روش هاي معمول بهينه سازي

كاركردگرا جزء نگر كل نگر

و داشتن تمايل به عادت هاي موجود، آزمايش شده داشتن تمايل به استفاده حداكثر از خالقيت مطمئن

) متمركز ( ايده پردازي همگرا حركت مستقيم به سمت راه حل

واگرا - ايده پردازي همگرا

۳

: مشخص سازي هزينه هاي به صورت : مشخص سازي هزينه هاي به صورت

هزينه كاركردهاي پايه هزينه اجزاء ثانويه هزينه كاركردهاي هزينه روندها

هزينه كاركردهاي غير ضروري مستقيم - هزينه مواد هزينه هاي غير ضروري غيرمستقيم - هزينه مواد

هزينه هاي طول عمر مستقيم - هزينه نيروي انساني غيرمستقيم - هزينه نيروي انساني

هزينه حمل و نقل هزينه نصب و راه اندازي

هزينه باالسري هزينه سود

ديگر موارد هزينه كار تيمي چند تخصصي كار تك تخصصي

معرفي اجمالي روش هاي مديريت پروژه – الف با توجه به گستره پروژه هاي اجرايي كشور و تنوع ماهيت پروژه ها و شرايط و جايگاهاي خاص عوامـل

ه هـا در نظـر اجرايي پروژه ها و ذينفعان مي توان پنج روش كلي اجرا را به شرح زيـر جهـت اجـراي پـروژ . گرفت

) ۱ ( مختصر هر يك از روش هاي فوق پرداخته مي شود كه در ادامه به معرفي

روش اماني - ۱ - الف و بـا اسـتخدام . در اين روش به نوعي كارفرما به صورت كامالً مستقيم مسئول انجام پـروژه مـي باشـد

و فقط در برخي مـوارد نمايد نيروهاي كاري و تامين مواد مصالح به صورت راساً اقدام به اجراي پروژه مي ازمان مشاور به عنوان طراح استفاده مي كند ولي در پروژه هاي كوچك و ساده عموما با تجهيـز دفتـر از س

فني و مهندسي در بدنه كارفرما مسووليت طراحي نيز متوجه سازمان كارفرما خواهد بود بديهي است اين روش نيازمند وجود كادر فني و نيروي اجرايي متخصص در بدنه كارفرما مي باشد ايـن

در ايـن روش . روش با توجه به ماهيت آن اصوالً جهت اجراي پروژه هاي ساده و كوچك مناسب مي باشـد كارفرما موظف به مديريت كالن و جزء پروژه مي باشد و همچنين كليه فرآيندهاي ستادي و تامين كـاال و

. تداركات نيز در كنار روند طراحي در درون سازمان كارفرما انجام مي گيرد

In روش اماني - ۱ – house Traditional روش سنتي - ۲ Construction Management ) مديريت پيمان ( روش مديريت اجرا - ۳Design روش طرح و ساخت - ۴ – Build Design, Build, Finance ,operate (DBFO) روش تامين مالي، ساخت، راهبري - ۵

٤

ين روش اركان اجرايي پيمانكار به صورت كلي حذف مي گردد كه در نتيجه ميزان سود پيمانكار نيز در ا به صورت مستقيم از هزينه هاي دوره عمر پروژه حذف مي گردد ،ولي بايد توجه داشـت كـه هزينـه هـاي

. خواهـد رفـت مستقيم و غير مستقيم كارفرما به علت تقبل موارد مرتبط با باالسري واحدهاي مختلف بـاال امروزه با توجه به تمايل كارفرمايان به ايجاد سازمان كوچك با وظايف صرفاً نظارتي و مديريتي ايـن روش اجرايي در پروژه ها از اقبال زيادي برخوردار نمي باشد و در موارد بـسيار نـادر و عمـدتاً در خـصوص پـروژه

م دارند و با ميزان تكرار باال در سازمان بـه وقـوع هاي تعمير و نگهداري جزئي كه نياز به عوامل اجرايي ك . مي پيوندد مورد استفاده قرار مي گيرند

همچنين چنانچه در مواردي كه اجراي عمليات يا پروژه نياز به سرعت بـاال دارنـد و در دسـترس بـودن بـا سـازو هـر چنـد كـه . هميشگي عوامل اجرايي گريز ناپذير مي باشد مي توان از اين روش استفاده كـرد

كارهاي مختلف مديريت پروژه امكان واگذاري اين قبيل خدمات به واحدهاي پيمانكاري خـارج از سـازمان ) ۴،۲،۱ . ( نيز ميسر مي باشد

روش سنتي معمول - ۲ – الف اين روش به صورت سنتي همواره در كشور معمـول بـوده اسـت و هـم اكنـون نيـز بخـش عظيمـي از

در اين روش كارفرما معموالً طي قراردادهاي جداگانه اي . رت اجرا مي شوند هاي مملكت به اين صو پروژه در اين حالت كارفرمـا بـا مـشخص كـردن . با فرآيندهاي مختلف طراح و پيمانكار پروژه را انتخاب مي كند

اهداف و نيازهاي اساسي پروژه از خدمات مهندسي مشاور به عنوان طراح استفاده مي كنـد و در ايـن روشس مشاور مسئول انجام طراحي و آماده كردن اسناد و مدارك مورد نياز اجراي پروژه به صورت كامـل مهند

. مي باشد در اين روش به عبارتي در فرآيند پديدآوري طرح ها و پروژه ها، كارفرما مسئول مشخص كردن الزامات

ر مـي باشـد، و در برخـي مرحله پيدايش به صورت كامل و ابالغ آن در قالب شرح خدمات به مهندس مشاو موارد مرحله مطالعات توجيهي توسط مشاور جداگانه اي در حين و يا قبل از مرحله پيـدايش بـه درخواسـت كارفرما الزم است انجام گيرد البته بايد توجه داشت كه مطابق تعاريف موجود مرحله پيـدايش فقـط شـامل

رر در سند ملي آمايش سرزمين و اسناد ملي توسـعه تعيين عنوان طرح يا پروژه به منظور ايفاي الزامات مق جهت دستيابي به بهترين راه حل تبديل تقاضا به طرح ها و پروژه هاي مورد نياز مي باشـد كـه بـه نـوعي

در اين روش معموالً مراحل مطالعـات . چهارچوب فعاليت هاي مرحله مطالعات توجيهي را مشخص مي كند صيل در قالب مرحله طراحي به مشاور واگذار مي گـردد بـديهي اسـت بـا توجيهي، طراحي پايه و طراحي تف

توجه به ماهيت هر پروژه مقتضيات كارفرما هر قسمت از مراحل فوق ممكن است به يك مشاور جداگانـه و . يا حتي چند مشاور براي هر بخش واگذار مي گردد

مناقصه توسط مشاور تهيه و پس از در اين روش پس از آماده شدن و تصويب نهايي طرح معموالً اسناد . طي تشريفات خاص و ضوابط معمول پروژه جهت مرحله اجرا به پيمانكار واگذار مي گردد

همچنين در برخي شرايط نيز به علت تنوع و گسترش پروژه و يا حجـم بـاالي عمليـات ممكـن اسـت د براساس نوع فعاليت هايي از قبيـل كارفرما چند پيمانكار مختلف را انتخاب كند كه اين تقسيم كار مي توان

ابنيه، تاسيسات مكانيكي، برقي نصب و ساخت تجهيزات و غيره و يا بر حسب تقسيم پـروژه بـه واحـدهاي. كوچك تر انجام گيرد

٥

 General البته امروزه جهت پروژه هاي بزرگ و در صورت پيمانكار عمومي Contractor كارفرمـا به اين قبيل پيمانكاران واگذار نمايـد و مـسئوليت تقـسيم كارهـا، پـذيرش مي تواند كل عمليات اجرايي را

ريسك هاي اجرايي، ادعاهاي متحمل در خصوص هماهنگي و حدود شرح وظايف تنظيم قراردادهاي جـزء . عموماً متوجه اين پيمانكار عمومي خواهد شد

مـومي الزم اسـت كارفرمـا بديهي است در اين حالت به علت وجود هزينه هاي باالسري پيمانكـاران ع ) ۱ . ( قرارداد را با مبلغ باالتري نسبت به جمع پيمان هاي جزء با اين پيمانكار منعقد نمايد

با توجه به اينكه شرح وظايف اين قبيل پيمانكاران در قالب فعاليت هاي مربوط به تامين كـاال، اجـراي عمالً وظيفه نظارت بر نحـوه اجـرا . باشد عمليات ساخت و نصب و سازماندهي اوليه جهت بهره برداري مي

نيز الزم است بر عهده يك مشاور باشد همچنين معموالً مديريت فعاليت هاي پـروژه نيـز بـه عنـوان يـك ) ۲ . ( گردد فعاليت ستادي و جنبي به مشاور واگذار مي

سـازمان يكي از معايب اوليه اين روش جدا بودن فرآينـد طراحـي و سـاخت و اجـرا و تمركـز آن در دو عموماً اين تمايز منجر به برخي موارد اصالح و بـازنگري در زمـان اجـرا مـي گـردد كـه . جداگانه مي باشد

از ديگر معايب اين روش عدم وضوح كامـل مـسئوليت . مستلزم صرف هزينه و زمان در حين اجرا خواهد بود . مشخص مي باشد اركان پروژه و به عبارتي عدم امكان تقسيم ريسك پروژه به طور كامالً

معموالً در خالل اجراي اين روش از مديريت پروژه مواجه با ادعاهاي مكرر مـشاور و پيمانكـار خـواهيم البته اذعان به اين نكته نيز ضروري است كه تخصصي شدن فعاليت هر يك از اركـان پـروژه در كنـار . بود

باشد همچنين با توجه به حضور مـشاور در وظيفه صرفاً نظارتي كارفرما از مزاياي قابل توجه اين روش مي حين اجراي پروژه به عنوان بازوي نظارتي عمليات ساخت و نصب كنترل كيفي عمليات در شرايط مناسـبي

. انجام خواهد شد در حال حاضر براي اجراي پروژه هاي معمولي در سطح و اندازه متوسط بـا پيچيـدگي معمـولي در اكثـر

. ين روش استفاده مي شود كشورها از جمله ايران از ا

روش مديريت اجرا - ۳ - الف روش مدير اجرا عمالً حاصل از بازنگري و بهبود اوليه روش سنتي متعارف مي باشد به عبـارتي در ايـن روش كارفرما سازمان خارجي ديگري را جهت هماهنگي بين مشاور طراح و پيمانكار اجراي طرح دعوت به

. همكاري مي نمايد خدمات مديريت و كنترل پروژه نيز در برخي شرايط به مشاور ديگـري سـپرده مـي شـود و البته امروزه

سازمان مسئول مديريت اجرا وظيفه هماهنگي بين اين سه ركن پروژه در تعامل با خواسـته كارفرمـا را بـه بـه اختـصار اصوالً قراردادهاي مديريت اجرا به دو گونه اصلي زير تقسيم مي گردند كه در ادامه . عهده دارد

. به معرفي آنها خواهيم پرداخت

CM   For Fee مديريت اجرا بر پايه دستمزد - الف CM  at Risk مديريت اجرا بر پايه مشاركت در ريسك - ب

مديريت اجرا بر پايه دستمزد - ۱ - ۳ - الف

٦

يك شـركت ارايـه در اين روش مجري پروژه و به عبارتي كارفرماي اصلي از ابتداي شروع روند پروژه كننده خدمات مديريت را انتخاب مي كند و اين شركت مانند مشاور و پيمانكار در كنار كارفرما و به عنـوان بازوي مديريتي او به ارايه خدمات مي پردازد و به نوعي انجام امور برنامه ريزي، همـاهنگي و مـديريتي در

ه ارايه خدمات در اين حالت بر مبناي دستمزد بر پايـه فازهاي طراحي و اجرايي را عهده دار مي گردد چنانچ و . يك حق الزحمه توافقي انجام گيرد اصوالً ريسك چنداني متوجه واحـد مـديريت و سـاخت نخواهـد بـود

) ۱ . ( هزينه هاي پروژه توسط كارفرما مستقيماً پرداخت مي گردد

مديريت اجرا بر مبناي مشاركت در ريسك - ۲ - ۳ - الف قرارداد كارفرما با مشاور مديريت بر مبناي مشاركت در ريسك پروژه باشد عمالً قسمتي از نقش چنانچه

محوري كارفرما در اجراي پروژه به اين واحد تفويض مي گردد و حتي در برخـي از مواقـع واحـد مـديريتي يـك پيمانكـار طرح به عنوان جانشين كارفرما در سيستم سنتي عمل مي كند و يا مي تواند حتي به عنوان

تفاوت اصلي ايـن روش . عمومي نسبت به پيشبرد پروژه با انعقاد قرارداد با واحدهاي جزء انجام وظيفه نمايد به روش سنتي مجزا بودن و تفكيك مشخص وظايف مديريتي كارفرمـا و مـشخص بـودن سـهم ريـسك

) ۱ . ( تفويض شده به اين واحد مديريتي مي باشد روش طرح و ساخت - ۴ - الف

، جهـت ارايـه بهتـر و متناسـب خـدمات ۷۰ توجه به رشد پروژه هاي سرمايه گذاري صنعتي از دهـه با مهندسي مرتبط، ايجاد سازمانها و روش هاي اجرايي جديد سيستم قانون گذاري كشور را بر آن داشت تا بـا

اجراي پروژه هـا تدوين قانون حداكثر استفاده از توان فني و مهندسي توليدي و صنعتي و اجرايي كشور در . شرايط و بستر الزم را جهت تشكيل پيمانكاران طرح و ساخت فراهم آورد

در اين قانون پيمانكار طرح و ساخت شركت يا موسسه اي قلمداد مي شود كه مسئوليت انجـام خـدمات صب و طراحي و مهندسي تفصيلي و اجرايي، تهيه و تامين كاال و تجهيزات، انجام عمليات اجرايي ساخت، ن

. راه اندازي و مديريت انجام اين فعاليت ها را در پروژه عهده دار شود در عمل به جهت تنوع و گستردگي پروژه ها و همچنين با توجه به توانايي هاي شـركت هـاي فعـال در كشور پيمانكاران طرح و سـاخت در برخـي مـوارد بـه صـورت كنـسرسيوم و مـشاركت بـين چنـد شـركت

تحت هدايت يكي از اركان مشاركت به عنوان پيمانكاران عمومي طرح و ساخت اجازه نيزتشكيل گرديد كه ) ۲ . ( فعاليت يافتند

با توجه به شرايط خاص هر پروژه و ميزان انتظارات كارفرما، فارغ از شيوه هـاي تـامين اعتبـارات مـالي آنان پرداخته خواهد شـد و در پروژه اين روش با دو شيوه زير مطرح گرديد كه در ادامه به اختصار به معرفي

. قسمت جداگانه اي شيوه هاي تامين اعتبارات و رابطه آن با هريك از روش ها بيان خواهد شد Turnkey روش كليد گردان ) الف Design & Buld روش طرح و ساخت توام ) ب

روش كليد گردان - ۱ - ۴ - الف توسط كارفرمـا براسـاس مطالعـات اوليـه در اين روش الزم است نياز كلي از لزوم ايجاد و احداث طرح

تدوين و مشخص گردد معموالً در اين روش كارفرما طي مطالعات اوليه، برآورد كلي هزينـه انجـام پـروژه،مطالعات فني اقتصادي مبنا را در اختيار دارد ولي كل مراحل اجراي پروژه شامل مراحل مطالعـات تـوجيهي

۷

سب، طراحي مهندسي پايه و تفصيلي، اجرا ، ساخت و نصب، آمـاده فني و اقتصادي جهت انتخاب گزينه منا نمودن پروژه جهت راه اندازي و تحويل و شروع بهره برداري از قبيل اخذ مجوزها و آزمايش ها، بازرسي ها و به طور كلي كليه مراحل الزم جهت شروع عمليات بهـره بـرداري از طـرح را بـه يـك شـركت پيمانكـار

واگذار مي كند و عمالً همان گزارش اوليه تهيه شده توسط كارفرما به عنـوان معيـار عمومي طرح و ساخت ) ۲،۱ . ( شروع كار و پذيرش فعاليت قلمداد مي گردد

روش طرح و ساخت توام - ۲ - ۴ - الف تفاوت اصلي فرآيند اجراي پروژه در اين روش با روش كليدگردان عمـالً در سـطح خـدمات مـورد نيـاز

درصد از كل فرآيند اجراي پروژه ۳۰ بدين معني كه معموالً در اين روش كارفرما تا حدود كارفرما مي باشد، را در قالب طراحي مفهومي و يا حتي فاز اول پروژه توسط تيم كارشناسي خود و يا با كمـك يـك مهنـدس

ار طـرح و مشاور همكار تهيه مي كند و نتايج حاصل را به عنوان شرح كار و خدمات مـورد نيـاز بـه پيمانكـ در اين روش معموالً چارچوب ارايه خدمات شركت پيمانكار طرح و ساخت محـدود . ساخت واگذار مي نمايد

به توسعه مرحله طراحي پايه، طراحي تفصيلي، مرحله اجرا و پيش راه اندازي و تحويل به كارفرما مي گردد پايـه كـه شـامل تهيـه گزارشـات و مسئوليت مرحله پيدايش و مطالعات توجيهي و مفهومي مرحله طراحي

توجيه فني، اقتصادي و زيست محيطي، خدمات مرحله اول طراحي در بررسي و انتخاب گزينـه بهتـر، روش هاي اجرايي بهينه و نوع مصالح و مواد اوليه پيشنهادي و همچنين توجيه برنامه زمان بندي و مسائل كيفي

و عمالً امكان ارايه . همكار در پيشبرد اين مرحله مي باشد و كمي اجراي پروژه به عهده كارفرما و يا مشاور گزينه هاي متفاوت و برتر از سوي پيمانكار به حداقل مي رسد، البته در اكثر مواقع كارفرما پيمانكار را مجاز د به ارايه پيشنهاد جديد با رعايت اصول و معيارهاي مورد نظر خود مي داند و تائيد آن را نيـز در اختيـار خـو

. محفوظ نگه مي دارد از مزاياي اصلي اين روش مي توان به مشخص بودن كلي چهارچوب طرح در زمان انتخاب پيمانكار كه مي توان منجر به انتخاب پيمانكار اصلح با ديد بيشتري شود اشـاره داشـت و پيمانكـار نيـز مـي توانـد در

هاي ابتكاري و خالقانه جهت بهينه سازي چارچوب طرح و در جهت مصالح كلي پروژه اقدام به ارايه روش ) ۴،۲،۱ . ( طرح نمايد

از ديگر مزاياي روش طرح و ساخت مي توان به نكاتي نظير صرفه جويي در زمان انجام پروژه، كـاهش عوامل دست اندر كار، هماهنگي خدمات طراحي و عمليات اجرايي، شفافيت مسئوليت كيفيت و زمانبنـدي و

. تغييرات و كارهاي اضافي اشاره كرد به حداقل رسيدن احتمال همچنين از معايب اصلي اين روش كمرنگ شدن اثرگذاري كارفرما در زمـان طراحـي تفـصيلي و عـدم

. شفافيت و دقت مناسب برآوردهاي هزينه ساخت در زمان انجام مناقصه و ابالغ پروژه مي باشد

روش هاي تامين مالي، طرح، ساخت و راهبري - ۵ - الف ه به رشد حجم سرمايه گذاري پروژه هاي كالن و عدم تمايل دولت ها در سرمايه گذاري كامل از با توج

يك سو و از سوي ديگر به جهت ترغيـب سـرمايه گـذاري بخـش خـصوصي و همچنـين خـارجي، بحـث) ۱ . ( مشاركت مالي در ساخت و توسعه پروژه ها مطرح گرديد

۸

كارفرما از طـرق گونـاگون الزم اسـت بـه نـوعي شـرايط با توجه به تنوع و گستردگي پروژه ها معموالً تضمين بازگشت سرمايه را فراهم نمايد كه اين كار در برخي موارد حتي تا تضمين خريد محصول با خدمات

. پروژه نيز مي توان متغير باشد درصـد در اين روش با انتقال بخش قابل مالحظه اي از بار مالي پروژه به سازمان مشاركت كننده عمالً

. بيشتري از ريسك پروژه به عوامل درگير آن منتقل مي گردد با توجه به ماهيت امور سرمايه گذاري در پروژه و همچنين تنوع پروژه هـاي اجرايـي كـالن ايـن روش عمالً به انواع مختلف با رويكردهاي متفاوت تقسيم شده است كه در ادامـه بـه اختـصار بـه شـرح هريـك

. پرداخته خواهد شد

BOT روش ساخت، بهره برداري واگذاري - ۱ - ۵ - الف اصوالً اين روش مبتني بر احداث پروژه يا خدمات موردنظر و همچنين راه اندازي توسط سرمايه گـذار و در نهايت انتقال مالكيت پروژه در شرايط مطلوب و بدون دريافت هيچ مبلغ اضافي در انتهاي دوره طرح بـه

. مي باشد Build,Operate,Transfer ختصاري كارفرما و به عنوان حروف ا كارشناسان همواره از پروژه احداث كانال سوئز به طول دوره واگذاري نود و نه ساله كه در اين مدت نيز . شركت سهامي مربوطه موظف به پرداخت ماليات به دولت مصر بود به عنوان يك نمونه موفق نام مي برند

) ۶ (

BOOT ت، بهره برداري و واگذاري روش ساخت، مالكي - ۲ - ۵ - الف همانگونه كه از نام اين روش مشخص مي باشد اين روش مبتني بر احداث و ايجاد پروژه مالكيت آن در طول مدت قرارداد كه عموماً مبتني بر امتياز رسمي مي باشد، حق راه اندازي در خالل مدت پروژه و نهايتـاً

Build,Ownership,Operate,Transfer تصاري كلمات انتقال آن به كارفرماو منتج از حروف اخ ) ۶ . ( مي باشد

BOO روش ساخت، مالكيت و راه اندازي - ۳ - ۵ - الف بـه معنـي سـاخت، Build, Ownership, Operate اين روش منتج از حروف اختصاري عبارات

) ۶ . ( مالكيت در طول مدت پروژه و راه اندازي در خالل مرحله واگذاري مي باشد

BLT روش ساخت، اجاره و واگذاري - ۴ - ۵ - الف به معني ساخت و اجراي Build,Lease,Transfer اين روش منتج از حروف اختصاري عبارات

) ۶ . ( باشد پروژه، اجاره پروژه از كار فرما و سپس انتقال مالكيت به كارفرما بر حسب شرايط قرار داد مي

BTO ازي روش ساخت، انتقال مالكيت و راه اند - ۵ - ۵ - الف مي باشـد و در در ايـن حالـت Transfer, Operate Build , منتج از عبارات BTO روش

پس از اتمام مرحله اجرا پروژه به كارفرماي اصلي واگذار مي گردد و در ازاي كاركرد و درآمدهاي حاصـل از كارفرما B.O.T الف روش پروژه، مديريت و بهره برداري پروژه مجدداً به پيمانكار واگذار مي گردد و بر خ

) ۶ . ( از ابتدا مالك پروژه مي باشد

۹

DBFO روش طراحي، ساخت، تامين اعتبار و راه اندازي - ۶ - ۵ - الف مي باشد و بر مبنـاي Design,Build,Finance,operate اين روش حاصل حروف اختصاري

سرمايه گذاري پيمانكـار انجـام اين گونه قراردادها كليه مراحل طراحي و ساخت و راه اندازي با مشاركت و مي گيرد كه البته با توجه به حجم كار عموماً توسط يك كنسرسيوم كه متشكل از شركتهاي سـرمايه گـذار

) ۶ . ( يا بانك ها به همراه پيمانكار عمومي و يا چند شركت مشاور طراح و پيمانكار اجرايي مي باشد در اين گونه موارد با توجه به عدم سرمايه گذاري كارفرما روند برگشت پروژه به كارفرما متغير خواهد بود و در برخي موارد ممكن است سود حاصله كارفرما ناشي از فروش زمين پروژه به كنـسرسيوم و يـا دريافـت

گيري پروژه بنا به داليل ملي و ماليات و عوارض حين بهره برداري باشد و حتي هيچ گاه تمايلي به باز پس البته در اكثر مواقع با مشخص كردن يك دوره بهره برداري به منظور بازگشت سرمايه . سياسي نداشته باشد

گذاري كنسرسيوم سرمايه گذار حق استفاده به آنان واگذار مي گردد و پـس از دوره مـشخص و اسـتهالك عمالً اين روش نوعي از قراردادهاي بيـع متقابـل . گردد مي سرمايه، بهره برداري پروژه به كارفرما منتقل

. نيز در نظر گرفته مي شود

M.O.O.T روش نوسازي، بهره برداري، مالكيت و واگذاري - ۷ - ۵ - الف در ايـن . مـي باشـد Modernize,operate,ownership,Transfer اين روش به معناي

به سـرمايه گـذاري جهـت نوسـازي و يـا ارتقـاي روش كنسرسيوم سرمايه گذار و پيمانكار عمومي موظف تكنولوژي يك پروژه موجود مي گردد و در طول مدت راه اندازي و مالكيت سرمايه او از طريـق درآمـدهاي پروژه برگشت داده خواهد شد و در پايان مدت قرار داد و پس از استهالك سرمايه، پروژه به كارفرما واگـذار

) ۶ . ( مي گردد

ROO بازسازي، مالكيت، راه اندازي روش - ۸ - ۵ - الف مي باشد و اين روش عمالً Rehabilitate , Operate , Ownership اين روش به معناي

در مواردي كاربرد دارد كه كارفرما يكي از پروژه هاي فرسـوده خـود را بـه كنـسرسيوم واگـذار مـي كنـد و اري آن مي پردازد و منافع كارفرما بصورت مستقيم سرمايه گذار پس از بازسازي آن راساً به اداره و بهره برد

) ۶ . ( از همين پروژه ممكن است تامين نگردد با توجه به روابط مشروحه فوق در قالب شيوه هاي تامين مالي كامالً مشخص است كه فرق اصلي ايـن

وژه نـدارد و روش ها در راه كارهاي جلب سرمايه مي باشد و تاثير مستقيم چنداني در نوع طرح و ساخت پـر : به عبارتي با توجه به تنوع خدمات از قبيل

قراردادهاي خدماتي ­ قراردادهاي تعمير، راه اندازي، نگهداري ­ اجاره ­ اعطاي امتيازهاي خدماتي ­ احداث، مالكيت راه اندازي ­خصوصي سازي ­

۱۰

ژه هـاي قابل انتخاب و پيشبرد پروژه مي باشند الزم به ذكر است كه در اكثر مواقـع روش اجـراي پـرو طرح و ساخت به صورت قرارداد كليد در دست استفاده مي شود و اين روش ها راه كاري جهت تامين مـالي

) ۴،۶ . ( پروژه مي باشد و به تنهايي نمي توان از آنها به عنوان يك روش مستقل اجراي پروژه نام برد

مهندسي ارزش در روش هاي مختلف اجراي پروژه / جايگاه مديريت ) ب زه نقش مهندسي ارزش به عنوان يك ابزار جهت استفاده بهينه از منبـع مـالي و زمـان پـروژه و در امرو

. نهايت بهبود ارزش پروژه مطرح مي باشد با توجه به رشد روز افزون حجم سرمايه گذاري در پروژه هاي زيربنـايي مملكـت و همچنـين تـاخيرات

ملي كه منتهي به صرف زمان و هزينـه بـاال و همچنـين بسيار زياد و غير برنامه ريزي شده در پروژه هاي مي توان از مهندسي ارزش به عنوان . ضرر و زيان ناشي از عدم النفع راه اندازي پروژه هاي كالن مي گردد

يكي از راه كارهاي مناسب جهت اصالح فرآيند اجراي پروژه و دست يافتن متناسب به اهداف واالي پروژه . استفاده نمود

ه به گستردگي انواع روش هاي پروژه و به نوعي تازه بودن ايـن مبحـث در اجـراي پـروژه هـاي با توج كالن و به نوعي ناشناخته بودن اين تكنيك انواع پروژه كه ذكر آن گذشـت جايگـاه مهندسـي ارزش را در

. هريك از شيوه هاي اجراي پروژه به تفكيك بيان مي گردد

روش اماني - ۱ - ب گونه كه ذكر آن گذشت تنها عامل تاثيرگذار بر روند اجراي پـروژه سـازمان كارفرمـا در اين روش همان

و در مواردي كه كارفرما خود عهده دارمسووليت طراحي مي باشد جهت اعمـال مهندسـي ارزش . باشد مي نياز چنداني به هماهنگي با سازمان مختلف نمي باشد و به علـت همـين تمركـز فعاليـت و تـصميم گيـري

ولي با توجه به اينكه عموما كارفرما عالقمنـد بـه . تيم مهندسي ارزش به سادگي امكان پذير است تشكيل دفاع زياد از كار خود مي باشد كار تيم در برخي موارد با مـشكل مواجـه خواهـد شـد ولـي در مـواردي كـه

شد و نتيجـه بهتـري طراحي خارج از سازمان كارفرما انجام گرفته باشد كار تيم منجر به هم افزايي خواهد حاصل خواهد شد

ولي بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه از آنجايي كه ريسك، مزيت ها و نقاط ضعف طرح و در نتيجـه نتايج حاصل از مهندسي ارزش مستقيماً متوجه كارفرما مي باشد، در برخي موارد ممكن اسـت اشـتياق الزم

چشم نخورد البته اين تمركز مي تواند باعث پـذيرش راحـت در اين خصوص در بدنه كارشناسي كارفرما به تر تغييرات و اعمال نتايج نيز گردد، در اين حالت به نظر مي رسد بهتـرين آرايـش تـيم مـي توانـد شـامل كارشناسان درون سازمان در كنار هماهنگ كننده خارج از سازمان و با مشاركت كارشناسان ذيصالح خـارج

. ذينفعان نهايي طرح صورت بگيرد از سازمان و حتي حضور به طور كلي در اين روش اجرا با توجه به اينكه اكثر عوايد ناشي از اجراي طرح نصيب كارفرما مي گردد و همچنين بررسي طرح و تصميم گيري در يك مرجع مشترك مي باشد مي توان گفـت فرآينـد مهندسـي

. مقاومت در برابر تغيير به كمترين ميزان مي رسد ارزش با سهولت بيشتري امكان پذير است و تا حدي نيز) ۱ (

۱۱

همچنين در روش اماني معموال از يك زاويه به مساله نگريسته مي شودو بنابراين فرصت هـاي زيـادي براي باال رفتن ارزش در پروژه ايجاد مي نمايد و از طرفي عمدتا در سيستم هاي دولتي حساسيت كمتـري

مهندسي ارزش مي تواند ابزار مناسبي جهت بـرانگيختن حـساسيت نـسبت بـه نسبت به منابع وجود دارد و منابع باشد، همچنين با توجه بهوجود يك عامل در تصميم گيري و اجرا در روش اماني معموال در خـصوص دليل نياز و چرايي اجراي پرژه تعمق الزم صورت نمي گيرد و مهندسي ارزش در قالب برنامه ريـزي ارزش

( Value Planning) ۵،۴ . ( مي تواند نقش مهمي در اين خصوص داشته باشد ( پيشنهاد تغيير به روش مهندسي ارزش " البته بايد توجه داشت كه اصوال در اين روش امكان استفاده از

(VECP) عمال نمي باشد .

روش سنتي معمول - ۲ - ب تلف در روند اجـراي پـروژه و با توجه به ماهيت اجراي اين روش و دخيل بودن عوامل متعدد از ابعاد مخ

متمايز بودن سازمان طراح و ساخت پروژه و همچنين منفك بودن ايـن اركـان از سـازمان كارفرمـا اعمـال مهندسي ارزش در اين روش تا حدي پيچيده بوده و نيازمند مـساعي طـرفين و يـا حتـي مـشاركت بـاالي

ز به عنوان يكي از اركان پروژه حساسيت هـاي سازمان كارفرما مي باشد البته بديهيست سازمان كارفرما ني ويژه خود را در خصوص به كارگيري مهندسي ارزش دارد كه از اصلي ترين دغدغه هاي كارفرما مـي تـوان . به نگراني هاي رايج از طوالني تر شدن مرحله طراحي و پيچيده تر شدن فرآيند اجراي پروژه اشـاره نمـود

كه كارفرما اوالً توقع دارد مشاور و پيمانكار اجراي پـروژه در همـان مرحلـه البته همواره بايد در نظر داشت اول بهترين گزينه را انتخاب كرده باشند و توجيهي در خصوص داليل اجراي مهندسي ارزش را به سـختي مي پذيرد كه عمالً اين نگرش مي تواند ناشي از برداشت نامناسب كارفرما از تعريف و خواستگاه مهندسـي

. زش باشد ار با توجه به اينكه مشاور به عنوان يكي از اركان سازمان پروژه نيز نقش قابل توجهي در اعمال مهندسـي ارزش دارد بررسي ديدگاه هاي احتمالي او نيز حائز اهميت مي باشد عموماً اصلي ترين دليل ممانعت برخـي

حي و بـه نـوعي طـوالني شـدن رونـد مشاوران از همكاري در مطالعه مهندسي ارزش ترس از تغيير در طرا طراحي مي باشد كه عموماً با دريافت حق الزحمه متناسب همراه نيست كه اين عدم دريافت توام با ترس از طوالني تر شدن روند كار به نوعي مي تواند مانع از مشاركت فعال مشاور باشد از طرفي متاسفانه بـه غلـط

نوعي باز نگري طراحي جهـت بررسـي مجـدد طـرح مـشاور و اين تصور رايج مي باشد كه مهندسي ارزش مشخص كردن ايرادات احتمالي آن مي باشدكه همين موضوع مشاور را به صورت غيـر مـستقيم در حالـت تدافعي نسبت به روند اجراي مهندسي ارزش قرار مي دهد كه اگر به صـورت كنتـرل شـده نباشـد مطمئنـاً

. گردد ارزش حاصل نمي نتيجه مطلوبي از روند اجراي مهندسي از طرفي نتايج بررسي و مطالعات ارزش در برخي از موارد مي تواند منتهي به استفاده از يك تكنولوژي و يا فرآيند جديد باشد كه عدم داشتن تجربه مناسب مي تواند مانع مهمي از سوي مـشاور طـراح در پـذيرش

) ۴،۲،۱ . ( اين نتيجه باشد در هر صورت مشاور مسئول اعمال نتايج مهندسي ارزش در خـصوص طـرح در نظر داشتن اين نكته كه

. اوليه مي باشد در جلب مشاركت و متقاعد كردن مشاور مي تواند كمك بزرگي نمايد از سوي ديگر ناشناخته بودن روش هاي جديد و در نتيجه افزايش ريسك و احتمال بروز مشكل در روند

به همراه عدم مشاركت احتمالي در منافع اعمـال تغييـرات ناشـي از اجراي پروژه و همچنين ترس از تاخير

۱۲

مهندسي ارزش مي تواند از عوامل عدم انگيزه پيمانكار در مشاركت فعال در رونـد اجـراي مهندسـي ارزش عالوه بر اين تجهيز پيمانكار به ماشين آالت و ابزار و همچنين كاركنان مسلط به روش هـاي اجـراي . باشد

. ز مي توان به عنوان ديگر مانع مشاركت پيمانكار در روند اجراي مهندسي ارزش در نظر گرفت متداول را ني همچنين چنانچه زمان اجراي كارگاه هاي مهندسي ارزش بدون برنامه ريزي قبلـي و اعمـال در برنامـه

فرمـا زمانبندي پروژه باشد مي تواند به يكي از عوامل اصلي عدم پـذيرش ريـسك آن توسـط مـشاور و كار . مطرح باشد

با توجه به اينكه معموال در اين روش يكپارچه نگري كامل بر پروژه حاكم نيـست، مهندسـي ارزش بـه عنوان يك تكنيك براي حاكم كردن ديد جامع نگر مي تواند موثر باشد ، همچنين با توجه به اينكه بهترين

مهندسي ارزش در اين روش مـي توانـد زمان جهت مطالعه ارزش درپايان فاز يك طراحي مي باشد اعمال ) ۴ . ( نقش موثري در توجه سيستماتيك به مسايل اجرا و بهره برداري در خالل طراحي داشته باشد

مديريت اجرا - ۳ - ب بنا به كاركرد مشابه اين روش با روش سنتي عمالً مشكالت اعمـال مهندسـي ارزش نيـز مـشابه

ه شدن سازمان مديريت بر اجرا به اركان پـروژه هرگونـه ضـعف روش سنتي مي باشد البته با توجه به اضاف مديريتي و عدم شناخت اين ركن نسبت به مهندسي ارزش مي تواند مشكالت مديريتي را مضاعف نمايد از آن گذشته تعدد عوامل دخيل در اجراي پروژه كه با ورود تيم مهندسي ارزش تشديد مي گردد، همـاهنگي و

توانـد از عوامـل بـروز حت شعاع قرار مي دهد و اين دشـواري شـرح وظـايف مـي مديريت كل پروژه را ت از آن گذشته با توجه به اين كه معموالً در ايـن روش از قراردادهـاي . مشكل توسط تيم مديريت اجرا باشد

متعدد با پيمانكاران مختلف جهت پيشبرد پروژه استفاده مي گردد تقسيم منافع حاصل از مهندسي ارزش بـا ازوكار پيچيده اي مواجه مي شود كه حتي ممكن اسـت سـهم كـم هريـك از اركـان بـه نـوعي انگيـزه س

. مشاركت را كم كند و همچنين همين تعدد اركان باعث عدم شفافيت ريسك آن نيز مي گردد به عبارت ديگر با توجه به اينكـه معمـوال در پـروژه هـاي پيچيـده ِيـا بـزرگ كـه معمـوال مـشاورين و

ان متعددي در آن دخيل هستند و سيستم كارفرمايي ظرفيت مديريتي كافي براي مديريت پروژه را پيمانكار نداشته باشد از اين روش استفاده مي شود، معموال مهندسي ارزش براي چنين پروژه هايي حتما توصيه مي

و افـزايش ارزش گردد چرا كه در اين روش مهندسي ارزش مي تواند به عنوان ايفا كننده نقش يكپارچگي ) ۴،۲،۱ ( نقش به سزايي در انجام پروژه داشته باشد

روش طرح و ساخت - ۴ - ب همانگونه كه ذكر آن گذشت در اين روش فارغ از شيوه توام و يا كليدگردان ، پروژه با تعريـف آن

ه پيـدايش و از سوي كارفرما آغاز مي گردد و با توجه به نياز ارايه مطالعات اوليه و به نـوعي پيـشبرد مرحلـ مطالعات توجيهي با مشاركت و يا نظارت باالي كارفرما و نياز به دستيابي به طرح بهينه با مـشخص بـودن كاركردهاي الزم و به نوعي ارزش مورد انتظار، عمالً اين روش بيشترين محل براي مـانور مهندسـي ارزش

يت مي باشد كه ميزان پـرداختن بـه جزئيـات در البته توجه به اين نكته نيز حائز اهم . را بالقوه دارا مي باشد كارفرماهاي مختلف با توجه به رويكردهاي متنوع آنان به پروژه متفاوت مي باشد و در برخـي از پـروژه هـا اختيار بيان و انتخاب شيوه هاي دستيابي به خدمت يا محصول نهايي به طور كامل به واحد طرح و سـاخت

با توجه به دامنه هاي متفاوتي كه به واحد طرح و ساخت واگـذار مـي گـردد با اين حال و . واگذار مي گردد

۱۳

چرا كه مخـصوصاً . مهندسي ارزش مي تواند در تمام ابعاد جهت انتخاب گزينه بهينه به كارفرما ياري رساند ر در اين روش امكان پرداختن به كليه هزينه هاي دوره طرح پروژه كه شامل هزينه هاي بهره برداري، تعمي

) ۴،۱ . ( و نگهداري و حتي عدم نفع حاصل از دير كرد راه اندازي نيز مي باشد ميسر مي باشد در اين روش رويكرد مهندسي ارزش بر كاركردهاي مورد نياز كارفرما تمركز مي يابد و به راحتي تبـديل

پرسش اساسي بر مبناي دو FAST به تركيب اسم و فعل مي شوند و با توجه به اينكه اساس تهيه نمودار چرا و چگونه مي باشد مي توان با تكيه بر اين تكنيك عالوه بر دستيابي به يك ديد كلي از هـدف اجـراي پروژه به يك تصوير واضع و روشن از كاركردهاي اجـزاي آن نيـز دسـت يافـت و بـه راحتـي كاركردهـاي

) ۲ ، ۳ . ( غيرضروري را شناسايي و نسبت به حذف يا جايگزين آنان اقدام نمود عالوه بر آن استفاده از ابزارهايي نظير مدل كيفيت ،مدل ريسك و مدل هزينه طول عمر پـروژه امكـان تعريف مولفه هاي اثر گذار به كيفيت و هزينه را در دوره عمر پروژه مـشخص مـي كنـد اصـوالً بـه جهـت

ما نيازمند ايده هاي انتخاب مناسب ترين گزينه از بين گزينه هاي مطرح توسط واحد طرح و ساخت و كارفر جديد و خالقيت جهت تغيير روش هاي قبلي مي باشد كه مهندسي ارزش با استفاده از يك تيم متخـصص مي تواند كمك شاياني به انتخاب يك روش با قدرت رقابت باال و در نظر گرفتن جميع عوامل تاثير گـذار ،

ان تلفيق يك كارگاه مدل سـازي ريـسك همچنين در صورت نياز امك . به عنوان بهترين روش مطرح باشد با كارگاه مهندسي ارزش جهت بررسي و شناسايي تمام ريسك هاي متوجه پروژه نيز فراهم مـي باشـد كـه

اي از عوامل اثرگذار از مسائل اجتماعي، زيـست محـيط، مكـان كمك شاياني به شناسايي دامنه گسترده اند شامل باشد و به نوعي يكي از اهداف كارگاه مهندسـي يابي تا ايمني كاركنان و انتخاب مصالح را مي تو

) ۴،۳ . ( ارزش ارايه راه كارهاي مديريت اين ريسك ها و به حداقل رساندن آن مي باشد البته توجه به اين نكته نيز ضروري است كه با توجه به عدم پيشرفت طراحي در مراحل اوليه ايـن

روش مهندسي ارزش در خالل ايجاد پروژه مـي باشـد كـه بـا روش در برخي موارد شيوه پيشنهاد تغيير به . توجه به نبود طرح قبل از ورود پيمانكار ناگزير از استفاده از اين روش خواهيم بود

الزم به ذكر است كه با توجه به اينكه در برخي موارد عمليات اجرايي پس از تكميل مرحله طراحي پايـه دد در هنگام اين طراحي و قبل از شروع مرحله طراحي تفـصيلي توسط سازمان طرح و ساخت شروع مي گر

نيز زمان مناسبي براي برگزاري مجدد كارگـاه ارزش جهـت تكميـل اطالعـات حاصـل از مهندسـي ارزش . مرحله توجيهي مي باشد كه مي تواند كمك بسزايي در بهينه كردن پروژه بنمايد

راحل طراحي تا اجرا توسط يـك تـيم و از واحـد هـاي به عبارتي با توجه به اين كه در اين روش كليه م تكنيـك خـوبي بـراي انتقـال ) خصوصا بخـش تحليـل كـاركرد ( مختلف انجام مي گيرد ، مهندسي ارزش

مفاهيم،نيازها و خواسته ها بين واحد هاي مختلف پروژه به عنوان يكي از نيازها و چالش هاي روش طرح و نكه يكي از ويژگي هاي مهندسي ارزش كمك بـه تـصميم سـازي همچنين با توجه به اي . ساخت مي باشد

شفاف براي كارفرما مي باشد و با توجه به نقش نه چندان زياد كارفرما در تصميم گيري هاي حـين اجـراي پروژه در روش طرح و ساخت استفاده از تكنيك هاي مهندسي ارزش به شرط مشاركت فعال كارفرمـا مـي

اين مشكل باشد تواند كمك شاياني به رفع

روش هاي تامين مالي، طرح، ساخت و راهبري - ۵ - ب

۱٤

با توجه به اينكه اصوالً اين روش به عنوان يك سيستم جهت تامين منابع مالي پروژه هاي طـرح و ساخت مي باشد و به عنوان يك روش مجزا قابل بحث نبوده بنابراين موارد مطروحـه در خـصوص روش

. ين روش صادق مي باشند طرح و ساخت نيز در خصوص ا ولي بايد توجه داشت كه حساسيت هاي سرمايه گذار جهت حصول اطمينان از كاركرد مناسـب پـروژه و همچنين بازگشت سرمايه يكي از پتانسيل هاي بالقوه موجود در اين روش هـا جهـت اسـتفاده از مهندسـي

تامين اعتبار مطروحه اين درخواسـت ارزش مي باشد كه با توجه به تنوع كاركردهاي متفاوت در روش هاي و نياز به انجام مهندسي ارزش در انواع مختلفي در پروژه ها مطرح مي شود و با توجه به اينكه نوع سـرمايه گذاري و سازمان سرمايه گذار در اين روش ها از گستردگي بااليي برخوردار است استفاده از روش شناسـي

خاب روش مناسب تامين سرمايه و انتخاب سريع و دقيق روش بهينـه كمك شاياني به انت " برنامه ارزش " خواهد نمود، همچنين با توجه به تاكيد مهندسي ارزش بر هزينه طول عمر پـروژه اسـتفاده از ايـن تكنيـك

از آن گذشته با توجه بـه اينكـه . جهت تحليل و ارزيابي عملكردهاي مالي هر روش بسيار مناسب مي باشد وش ها سرمايه گذاري خارج از بخش كارفرما مطرح مي باشد ، در برخـي از مـوارد اجـراي عموما در اين ر

پروه ها مي تواند منجر به كاهش و يا افزايش نا متعادل ريسك هاي جامعـه گـردد ويـا حتـي بـه صـورت نديشه مستقيم و يا غير مستقيم باعث ايجاد فرصت هاي جديد گردد و از آنجاييكه معموال سرمايه گذار در ا

بازگشت سرمايه خود مي باشد استفاده از مهندسي ارزش بـه عنـوان فـراهم نمـودن بـستر مناسـب جهـت مشاركت كليه ذينفعان پروژه ، امكـان بررسـي همـه جانبـه مـسايل مختلـف اجتمـاعي، زيـست محيطـي،

) ۴،۳ ( سياسي،ملي و حقوق نسل هاي آينده را فراهم مي كند

خالصه و جمع بندي - ۶ ه اينكه مهندسي ارزش در مراحل مختلـف و بـا شـيوه هـاي متنـوعي مـي توانـد در بهبـود و با توجه ب

كارآمدي فرآيند انجام پروژه دخيل باشد به طور كلي خارج از روش اجراي پروژه مي توان به موارد زيـر بـه : عنوان اهم مزيت هاي انجام مهندسي ارزش در پروژه ها اشاره داشت

رد انتظار پروژه بهينه سازي كاركردهاي مو ­ بهينه سازي و متعادل كردن كيفيت ­ بهينه سازي هزينه طول عمر پروژه ­ شناسايي ، كاهش و بهينه كردن ريسك ­ شفاف سازي ويژگي هاي پروژه بر مبناي كاركردهاي واقعي ­ متعادل كردن برنامه هاي طرح ، ساخت و بهره برداري با هزينه و زمان ­ ان مديريت آنها مشخص كردن ريسك هاي پروژه و امك ­ ارايه برنامه هاي واقع بينانه جهت زمان تحويل ­ متعادل كردن هزينه هاي اجرا با توجه به هزينه هاي طول عمر و تعمير و نگهداري ­

مـشروحه بايـد اشـاره داشـت كـه اعمـال مطالعـات ارزش در قالـب به منظور شدن جمع بندي مطالب وژه و فارغ از شيوه مديريت آن جهت تمام پروژه هاي بـزرگ و مهندسي، مديريت و آناليز با توجه به نوع پر

پيچيده توصيه مي گردد و در اين مقاله سعي شد به چالش هاي پيش روي اعمال مطالعات ارزش در پروژه

۱٥

ها پرداخته شود و نقاط قوت و ضعف سيستم هاي مديريت در مواجهه با مطالعات ارزش تا حـدودي روشـن . شود

ن حسن ختام به مقايسه كلي جايگـاه مهندسـي ارزش در مـديريت پـروژه هـا خـواهيم در ادامه به عنوا . پرداخت

روش اماني - ۱ - ۶ در اين روش با توجه به دخالت و تاثيرگذاري زياد كارفرما و محدود بودن عوامـل اجـراي پـروژه اعمـال

دارد و مباحث مرتبط با برنامـه مهندسي خصوصا در مرحله گزينش افراد تيم نياز به تدبير و درايت بيشتري كمك شايان توجهي به داليل بنيادي نياز به اجـراي پـروژه خواهـد ) Value planning ( ريزي ارزش

. نمود

روش سنتي معمول - ۲ - ۶ با توجه به ميزان دخالت متوسط كارفرما و همچنين كوچك و متوسط بودن پروژه هاي اجرايـي بـه ايـن

د نقصان در يكپارچگي گروه هاي طـرح و سـاخت مـي باشـيم كـه بـالطبع روش معموالً در اين روش شاه ريسك زيادي را متوجه سازمان كارفرما مي نمايد بنابراين مهمترين نتيجه مثبت اعمال مطالعـات ارزش در چنين پروژه هايي كمك به يكپارچگه نگري و ايجاد انسجام بين اركان پروژه در راسـتاي اهـداف كارفرمـا

البته انجام مطالعـات . ه نوعي حتي مي تواند به تقسيم ريسك بين اركان پروژه نيز كمك نمايد مي باشد و ب ارزش و اعمال نتايج آن در اين روش مستلزم پياده كردن يك راهكار مناسب جهت ايجاد انگيـزش كـافي

. براي اركان پروژه جهت اعمال تغييرات احتمالي خواهد بود

روش مديريت اجرا - ۳ - ۶ به شباهت كلي اين روش با روش سنتي مهمترين جنبه مثبـت اعمـال مهندسـي ارزش در ايـن با توجه

كه با توجه به نـوع فعاليـت عامـل . روش همان يكپارچه نگري و در نتيجه افزايش ارزش در پروژه مي باشد مديريت اجرا بر مبناي دستمزد و يا مشاركت در ريسك، اعمال مطالعات ارزش كمك شاياني بـه مـشخص شدن ريسك هر يك از اركان پروژه مي باشد و با توجه به نقش مديريتي اين ركن چهـارم معمـوالً اعمـال

كه با برنامه ريزي مناسب جهت زمان . نتايج مهندسي ارزش با مشكل كمتري در زمان اجرا مواجه مي باشد توجـه كـه نقـش كمتـر اجرا مي توان به حالت بهينه زمان بندي اجراي پروژه نزديك تر شد و همچنين با

كارفرما در مديريت پروژه در اين حالت اعمال مطالعات ارزش راه كار مناسبي جهت حصول اطمينان حركت . پروژه در راستاي نظرات كارفرما مي باشد

روش طرح و ساخت - ۴ - ۶وژه بنا به ماهيت كلي اجراي اين روش و نقش نسبتاً كمتر كارفرما در موارد مـديريتي حـين اجـراي پـر

تكنيك مهندسي ارزش از پتانسيل بسيار بااليي جهت حصول اطمينان از حفظ يكپارچگي مراحل طراحي وخـصوصاً كـه بـا . ساخت و همچنين انتقال صحيح موارد اساسي پروژه به تيم اجرايي برخـوردار مـي باشـد

۱٦

فـراهم مـي گـردد و استفاده از تكنيك تحليل كاركرد امكان بهينه سازي بسيار مناسب كاركردهاي نهـايي همچنين ابهامات در خصوص ميزان ريسك طرفين پروژه به خوبي برطرف مي گردد همچنين اعمـال ايـن مطالعات كمك شاياني به كارفرما در خصوص تصميم گيري كالن قبل و در حين اجراي پروژه مـي نمايـد

ول طراحي بوده و در نظر گـرفتن بايد توجه داشت كه بهترين زمان انجام مطالعات ارزش پس از پايان فاز ا آن در برنامه زمانبندي و شرح كار اوليه باعث جلوگيري از ادعاهاي احتمالي پيمانكار طرح و سـاخت جهـت

. تغييرات برنامه زمانبندي خواهد شد

روش هاي تامين مالي، طرح و ساخت و راهبري - ۵ - ۶ ونگي سرمايه گذاري و برگشت سـرمايه همانگونه كه ذكر آن گذشت نكته حائز اهميت در اين روش چگ

در پروژه مي باشد كه استفاده از تكنيك مديريت ارزش كمـك شـاياني بـه انتخـاب روش مناسـب جهـت سرمايه گذاري و اختصاص منابع به پروژه مي نمايد و همچنين دخالت دادن ذينفعان پروژه در تيم مطالعات

جتماعي ملي و زيست محيطي افراد مرتبط مي گـردد و ارزش باعث جلوگيري از ناديده گرفته شدن حقوق ا . عمالً امكان يك سويه نگري سرمايه گذار جهت بازگشت سرمايه ميسر نمي باشد

منابع عبايي . م – قوامي فر . ك – س جبل عاملي . م – جايگاه مهندسي ارزش در مديريت پروژه - ۱ معاونت امور فني سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور –

هيئت وزيران ۸۵ / ۱۱ / ۲ مصوب – ه ۳۳۴۹۷ ت ۱۴۲۳۳۹ – ظام نامه فني و اجرايي كشور ن - ۲ ­SS – ميرمحمـد صـادقي ۴ – م س جبـل عامـل – روش بـه كـارگيري مهندسـي ارزش - ۳

IYER كريت كارا – تجربيات كارگاه هاي مهندسي ارزش طرح ماورا - ۴ SAVE مقاالت انجمن - ۵ جهان بخش ـ دفتر امور بين الملل . ۱ ن ـ ترجمه مقاله مشكالت اجراي پروژه و راه حل هاي آ - ۶

. وزارت مسكن و شهرسازيمفهوم تئوري و اصول مهندسي ارزش مهندس فرهاد فرزاد - ۷