Tatarskie imiona

Daniel St. Czachorowski

Tatarskie imionaŹródła i znaczenie

imion polskich Tatarów

Muzułmański Związek Religijny w Rzeczypospolitej PolskiejNajwyższe Kolegium Muzułmańskie

Wrocław 1441/2019

Muzułmański Związek Religijny w RPNajwyższe Kolegium Muzułmańskie

MZR

Pomysł tomu: Mufti Rzeczypospolitej Polskiej Tomasz Miśkiewicz

Redakcja, opracowanie i korekta:Daniel St. Czachorowski

Współpraca redakcyjna:Barbara Pawlic-Miśkiewicz

Wstęp:Musa Çaxarxan Czachorowski

Wydawca:

15-207 Białystok, ul. Piastowska 13 Ftel./fax (+48) 85 732 40 23, tel. kom. (+48) 605 612 137

e-mail: mzr@mzr.pl, www.mzr.pl

Copyright by Muzułmański Związek Religijny w RPNajwyższe Kolegium Muzułmańskie, 1441/2019

Zrealizowano dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji

Wydanie pierwsze

ISBN 978-83-65802-25-5

Skład, druk i oprawa:Agencja Wydawnicza ARGI s.c.

52-017 Wrocławul. Wodzisławska 16

Książkę złożono11-punktową czcionką kroju Brygada 1918

5

Oto jest moje imię...

„Powiedz mi swoje imię, a powiem ci, kim jesteś”, mówi stare porzekadło. I jest w tym sporo prawdy, bowiem imię, którym rodzice obdarzają nas niebawem po urodzinach, zazwyczaj za-wiera w sobie mniej lub bardziej czytelne przesłanie. Jednak od dawna nie ma już imion zarezerwowanych wyłącznie dla tej albo innej grupy społecznej, niespecjalnie zwraca się uwagę na jego życzeniową, magiczną wymowę, nieczęsto również zacho-wuje się np. rodzinny zwyczaj nadawania konkretnego imie-nia. Wielokroć wyboru dokonuje się zgodnie z panującą akurat modą albo osobistymi sympatiami (np. dajemy dziecku imię ulubionego bohatera filmowego lub książkowego, piosenkarza/piosenkarki, aktora/aktorki). Ileż razy potomstwo obarczone zostaje imieniem, które stanowi efekt wybujałej wyobraźni rodziców, a raczej jej braku. Wybierając jakieś udziwnione (ła-godnie mówiąc) miano, zachowują się tak, jakby nie byli w sta-nie uzmysłowić sobie, ile problemów sprawi ono niebawem ich pociechom.

W naszym skromnym kalendarzu muzułmańskich okazji do świętowania azanienie, czyli właśnie ceremonia nadania imienia, a tym samym przyjęcia dziecka do muzułmańskiej społeczności, ma znaczenie szczególne. Jasno i wyraźnie po-twierdza fakt przynależności do wspólnoty, opowiedzenia się po stronie polskotatarskiej tradycji i kontynuowanie jej. Bar-dzo często azanią potomstwo nawet te osoby, które na co dzień

6

nie utrzymują kontaktów ze wspólnotą i pozostają religijnie neutralne. Pragną jednak zaznaczyć, choćby tak symbolicznie, swoją przynależność do długiego łańcucha pokoleń polskich Tatarów-muzułmanów, dać dziecku fundament wartości odzie-dziczonych po szlachetnych przodkach, osadzić je na nim, aby – jeśli tylko zechce i potrafi – mogło korzystać z niego, dokładać swoją cegiełkę, a w przyszłości przekazać swym następcom.

Imię nie stanowi już, niestety, wyznacznika naszej tatarsko-ści lub muzułmańskości, choć jeszcze w czasach naszych ojców i dziadów wystarczyło wymienić je, aby wiadomym było: „Tak. To Tatar, Tatarka, muzułmanie”. Powiedzmy z pewnym smut-kiem, że tracimy tę oryginalność, dobrą odrębność, będącą swoistym osobistym wyróżnikiem. Ludzie w ogóle jakby dążą do unifikacji, także w imionach, chcą być podobni do rozma-itych idoli, powielanych codziennie w wielomilionowych od-słonach. Na szczęście naszą społeczność w znacznej mierze ce-chuje przywiązanie do tradycji; imiona wybierane są spośród zasobu znanego i obecnego w rodzinie oraz środowisku. Eks-trawagancja zdarza się nader rzadko. Zazwyczaj, jeśli pierwsze oficjalne imię dziecka jest neutralne, to drugie wiąże się z ta-tarskością lub islamem. Jeśli nie, wtedy chociaż imię azanowe jednoznacznie oznajmia: „Tak. To Tatar, Tatarka, muzułmanie”.

Nasze imiona są wymiernym elementem naszego wielowie-kowego dziedzictwa. Nie straćmy go.

Tomasz Miśkiewicz Mufti Rzeczypospolitej Polskiej

PrzewodniczącyNajwyższego Kolegium Muzułmańskiego

MZR w RP

7

Tytułem wstępu: o tatarskim azanieniu, imionach i ich sekretach

Wraz z danym osadnictwem tatarskim na ziemiach Wielkie-go Księstwa Litewskiego oraz Korony Polskiej pojawiły się też specyficzne, tatarskie i muzułmańskie imiona. Najprawdopo-dobniej nikogo wówczas nie dziwiły, a jeśli nawet, to bez wąt-pienia znacznie rzadziej niż np. współcześnie. Klimat wielo-narodowościowej i wielowyznaniowej Rzeczypospolitej służył bowiem zarówno lechickim, jak i rusińskim, litewskim, żydow-skim, a także tatarskim oraz wszelkim innym mianom.

Nosili więc Tatarzy takie dźwięczne imiona, jak np. Alej, Amurat, Abutalib, Bekir, Czymbaj, Danaj, Janaj, Janseit, Kontej, Murtaza, Mustafa, Nurum, Osman, Selim, Tamerlan, Tausz. Po-noć w XVI wieku bardzo popularne wśród litewskich Tatarów było imię Tochtamysz1, noszone przez chana Złotej Ordy. Miana te wiązały się jeszcze ze stepową przeszłością i znaleźć w nich można wpływy m.in. tatarskie, tureckie, perskie i mongolskie. Wiele z nich ulegało później daleko idącym przekształceniom, skracaniu i zdrabnianiu, w efekcie czego powstawały kolejne odmiany. Ali bywał Alejem, a nawet Olejem lub Olejkiem2, Ha-san (Hassan) stawał się Asanem (Assanem), Osanem lub Asie-niem, Chasieniem – Chośką albo Ośką.

W miarę upływu lat imiona te zaczęły jednak zanikać, wy-pierane przez typowo muzułmańskie. Obdarzano polskich Ta-tarów wymienionymi w Koranie imionami proroków, w wersji

1 S. Kryczyński, Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-etnograficznej, „Rocznik Tatarów Polskich” t. V/1999-2000, s. A93.2 Tamże, s. 98.

8

muzułmańskiej i chrześcijańskiej: np. Adam, Abraham – tak-że Ibrahim lub Abrahim, Dawid i Dawud, Eliasz albo Iljas, Isa, Izmael – Ismail lub Ismuil, skracając do Smaila, Smola lub Smolskiego3, co z czasem stało się nazwiskiem4, Jakub, Jan i Ja-chja, Józef lub Jusuf i zdrobniale Józio, Sulejman – Siula, Su-liman. Musa pojawiał się jako Masko, Misko, Mośko, Musko, Muśko, Myśko5 oraz Musia, aby wystąpić również w formie na-zwiska: Musicz, Musielewicz, Mussielewicz. Prawdopodobnie tylko to imię nadawano bez odpowiednika polskiego – Mojżesz. Współcześnie trend ten zachowany został w bardzo skromnym zakresie: o ile wśród młodego pokolenia spotkamy np. Daniela, Dawida, Jakuba, Adama, to nie natrafimy już na żadnego Ibra-hima, Ismaila ani Sulejmana.

Zdarzały się wśród tatarskiej braci – i to wcale nie tak rzadko – imiona takie, jak np. Albert, Bernard, Bogdan, Kajetan, Kazko, Maciej, Macio, Roman, Romuald, Wojtko, Wojszutko, Zbigniew.

Z czasem zasób imion słowiańskich znacznie się powiększył, co niewątpliwie wiązało się z coraz silniejszym zadomowie-niem Tatarów w Rzeczypospolitej, a także z przechodzeniem niektórych z islamu na katolicyzm. Najogólniej rzecz biorąc, imię nie stanowiło dla Tatarów problemu, chociaż w środo-wiskach bardziej religijnych, a przez to bardziej osadzonych w tatarskości, utrzymywało się tradycyjne imiennictwo muzuł-mańskie. Zasadniczo jest tak również obecnie, ale nie stanowi to wcale reguły. Dobry, przywiązany do tradycji oraz religii Ta-tar może mieć na imię zarówno Albert, Krzysztof, Robert albo Olgierd, jak i Bekir, Emir, Raszyd lub Selim.

3 Tamże, s. 95. 4 Chociażby Romuald Smolski – powstaniec styczniowy z Suwalszczyzny, zmarł w r. 1926, Tamerlan Smolski, syn Tamerlana, lekarz z Białegostoku (1914-1994).5 H. Jankowski, Nazwy osobowe Tatarów litewsko-polskich, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. IV, Gdańsk 1997, s. 74, 78.

9

Metryka urodzenia Eminy, córki Alija Bajraszewskiego i Fatymy z Krynickich. Rok 1908. Ze zbiorów Krzysztofa Edema Mucharskiego.

10

Ciekawym zjawiskiem jest zwyczaj nadawania imion po-dwójnych: „[…] jednego o rodowodzie wschodnim, drugiego sło-wiańskiego lub typowego dla miejscowych nie-Tatarów”6. Naj-częstszymi bodaj zestawami są: Junus Janusz, Konrat Kondrat, Machmet Maciej7, Mustafa Stefan, Ramazan Roman, Selim Samuel8, ale spotkamy również rzadkie połączenia, np. Cha-sień Maciej9. Być może było tak przed wiekami, gdy pierwszego imienia używano w środowisku domowym oraz wspólnoty ta-tarsko-muzułmańskiej, drugiego zaś np. na zewnątrz, w kon-taktach urzędowych. Prawdopodobnie też w rozmaitych doku-mentach zapisywano raz jedno, raz drugie imię. W latach nam bliższych zauważyć możemy, że kolejność imion uległa odwró-ceniu: jako pierwsze pojawia się imię miejscowe, a za nim ta-tarskie lub muzułmańskie, np. Jan Jachja, Józef Jusuf, Maciej Machmet10 (Mahmed), Roman Ramazan, Stefan Mustafa. Nie-typowe zestawienie – Ibrahim Joachim – widnieje na nagrob-ku płk. Bajraszewskiego, który znajduje się na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie11.

Przy okazji nasuwa się pytanie, czy oba imiona są równo-prawne, tzn. czy jedno i drugie figuruje w oficjalnych doku-mentach wystawianych przez urzędników stanu cywilnego lub upoważnionych imamów12. Warto też zastanowić się, co takie zestawiania spowodowało. Czyżby postępująca polonizacja ta-tarskiej wspólnoty, chęć niewyróżniania się z otoczenia, ale też

6 Tamże, s. 67.7 Np. Machmet (Maciej) Kryczyński: https://www.geni.com/people/Machmet--Maciej-Kryczy%C5%84ski-h-Radwan-odm/6000000037735938187 (dostęp: 10.08.2019 r.).8 H. Jankowski, Nazwy osobowe Tatarów litewsko-polskich, „Rocznik Tatarów Polskich”, t. IV, Gdańsk 1997, s. 67.9 https://www.geni.com/people/Chasie%C5%84/6000000040651525876 (dostęp: 11.08.2019 r.).10 Np. Maciej Machmet Achmatowicz: https://www.geni.com/people/Maciej/6000000073975868956 (dostęp: 10.08.2019 r.)11 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Grob_Ibrahima_Joachima_Bajra-szewskiego.JPG (dostęp: 11.08.2019 r.).12 Tzn. gdy sprawowali w tym zakresie obowiązki urzędnika stanu cywilnego.

11

Wyciąg z ksiąg parafialnych stwierdzający narodziny Józefa, syna Jana Szahidewicza i Marii z Giembickich. Rok 1923. Ze zbiorów Haliny Szahidewicz.

Wyciąg z ksiąg parafialnych stwierdzający narodziny Zinaidy, córki Jana Szahidewicza i Marii z Giembickich. Rok 1923. Ze zbiorów Haliny Szahidewicz.

12

zachowania związku z tatarskością? Wiadomo, że po II wojnie światowej znaczna liczba Tatarów opuszczała swe ojcowizny na Wileńszczyźnie, Mińszczyźnie i Grodzieńszczyźnie, które do-stały się pod sowiecką administrację. Wielokroć, aby uzyskać zgodę na wyjazd, trzeba było zaznaczyć swoją polskość, zmie-niając imię na typowo polskie. Osobom o imionach tatarskich lub muzułmańskich proponowano zazwyczaj przeprowadzkę do którejś z sowieckich republik w Azji Środkowej.

Nierzadkie ponoć były także problemy już po przyjeździe do Polski, gdy urzędnicy z rozmaitych powodów sugerowali lub wręcz nakłaniali do zmiany obco dla nich brzmiących imion. Bywało, że sami Tatarzy występowali o zmianę imion, np. w roku 1952 Sąd Powiatowy w Sokółce wydał postanowienie o skreśle-niu w akcie urodzenia „błędnie” wpisanych imion „Lut” i „Lila” i umieszczenie „Lucjan” oraz „Helena”13. W roku 1968 Prezy-dium Miejskiej Rady Narodowej w Białymstoku wydało zgodę na zmianę w akcie urodzenia imienia „Zubra” („Zuhra”?) na „Zo-fia”14. W roku 1980 naczelnik gminy w Krynkach wydał decyzję zmiany imienia „Helima” na „Helena”15. W roku 2003 Mieriema przemianowała się na Marię, a Mierszyda na Małgorzatę16.

Z imionami kobiecymi sprawa przedstawia się podobnie jak z męskimi. We wcześniejszym okresie osadnictwa, gdy żona-mi tatarskich wojowników zostawały nader często miejscowe niewiasty, nosiły też tutejsze imiona: Anna, Dorota, Hanula, Jagienka, Joanna, Elżbieta, Elena, Nieta, Marianna, Zela, Zor-ka, Zofia, a nawet Urszula i Kunegunda. Z czasem pojawiać się zaczęły inne, związane z islamem oraz kulturą turko-tatarską: Ajsza, Amina, Asyja, Dżemila, Dżenneta, Elmira, Fatma, Fatima i Fatyma, Gulsyma, Halima, Marjema i Mierjema, Nijara, Ru-kieja, Tahira, Tenzila, Zelida, Ziejniepa oraz Zejnab. Jak widać,

13 L. Dacewicz, Antroponimia Tatarów litewsko-polskich w przekroju historycz-nym, Białystok 2012, s. 84.14 Tamże.15 Tamże.16 Tamże.

13

również wśród pań – do dzisiaj – spotykamy się z prawdziwym imienniczym bogactwem. Co ciekawe, znaczną popularnością – w wiekach minionych i współcześnie – cieszą się imiona nie-mające żadnych konotacji etnicznych lub religijnych: Emilia, Elwira, Ewa, Felicja, Rozalia. Cóż, można wszakże powiedzieć, że skoro noszą je Tatarki, to są tatarskie.

Nader rzadko jednak spotykamy się w oficjalnym obiegu z podwójnymi imionami kobiecymi. Być może dlatego, że pol-sko-litewskie Tatarki, podobnie zresztą jak w dawniejszych czasach niewiasty w ogóle, ustępowały mężczyznom w dzia-łalności publicznej. Jeden z nielicznych współczesnych przy-kładów podwójnego imienia znajdziemy na tatarskiej kwate-rze Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu: spoczywa tam Aleksandra-Chalima Korycka. Na mizarze w Bohonikach po-chowana jest natomiast Zofia Safija Józefów z domu Assano-wicz. Znowu, jak w przypadku imion męskich, można wyłącz-nie domniemywać, czy oba imiona są oficjalne, czy też jedno jest oficjalne, a drugie używane wyłącznie we wspólnocie ta-tarsko-muzułmańskiej. Jednak do tego problemu jeszcze po-wrócimy.

Niegdyś imiona, ze wszelkimi skutkami religijnymi i for-malno-prawnymi, nadawali tatarscy imamowie, którzy byli w tym zakresie uprawnionymi urzędnikami. Dzisiaj jest już inaczej. Religijne nadanie imienia dziecku, czyli azan, stanowi obrzęd wewnętrzny. Aby figurowało w dokumentach, koniecz-ne jest zgłoszenie pociechy do odpowiedniego urzędu stanu cywilnego, podanie wybranego imienia i zarejestrowanie. Pro-ste to i jasne, ale nie ma przecież jakiegokolwiek uroku, nie jest nawet żadną namiastką tatarskiej i muzułmańskiej ceremonii azanienia, będącego też symbolicznym włączeniem nowego członka do muzułmańskiej społeczności.

Uroczystość odbywa się w rodzinnym mieszkaniu (chociaż często w zarezerwowanym lokalu), w towarzystwie najbliż-szych oraz przyjaciół. Zazwyczaj prowadzi ją imam, jednak

14

jeśli go nie ma, to może być ojciec dziecka, dziadek lub inna, znająca przebieg azanu, godna szacunku osoba. Wybrać nale-żałoby właściwy dzień, a nawet godzinę, co jednak bywa nieraz kłopotliwe, czasu bowiem w tym naszym zagonionym świe-cie jakby coraz mniej. W polskotatarskiej tradycji pojawiają się nieznani w muzułmańskim świecie tzw. rodzice azanowi (azanni), w pewnym sensie będący odpowiednikiem rodziców chrzestnych.

Układa się niemowlaka na stole, na baraniej skórze, w ta-tarskiej symbolice mającej zagwarantować dobrobyt, z główką wspartą na poduszce i skierowaną w stronę Mekki. Obok, na rozścielonym białym obrusie, kładzie się Koran, Świętą Księgę islamu, chleb, sól i szklankę z wodą lub też z sytą, tatarskim napojem z wody zasyconej miodem. Obok leży sadoga – ro-dzaj religijnej ofiary – najczęściej tatarskie bułeczki lub jakieś słodycze, którymi po azanie – w intencji pomyślności nowego członka wspólnoty – częstuje się obecnych.

Kiedy wszystko jest już przygotowane, zaczyna się ceremo-nia. Imam oznajmia kto będzie azaniony – chłopiec czy dziew-czynka – i podaje nazwisko. Recytuje lub odczytuje pierwszą surę Świętego Koranu – Fatihę – surę Czystość wiary oraz pięć pierwszych wersetów sury Krowa. W intencji zdrowia dziecka czytana jest też cała sura Ja sin. Następnie trzema palcami pra-wej dłoni imam dotyka prawego ucha dziecka i mówi azan:

Allahu akbar Bóg jest wielkiAllahu akbar Bóg jest wielkiAllahu akbar Bóg jest wielkiaszhadu alla ilaha illallah oświadczam, że nie ma żadnego bóstwa poza Bogiemaszhadu alla ilaha illallah oświadczam, że nie ma żadnego bóstwa poza Bogiemaszhadu anna muhammadar rasullah oświadczam, że Muhammad jest wysłannikiem Boga

15

aszhadu anna muhammadar rasullah oświadczam, że Muhammad jest wysłannikiem Bogahajja alas salah pospieszajcie do modlitwyhajja alas salah pospieszajcie do modlitwyhajja alal falah pospieszajcie do sukcesuhajja alal falah pospieszajcie do sukcesuAllahu akbar Bóg jest wielkiAllahu akbar Bóg jest wielkila ilaha illallah nie ma żadnego bóstwa poza Bogiem

Potem palcami lewej dłoni bierze za lewe ucho i wypowiada w nie ikamę:

Allahu akbar Bóg jest wielkiaszhadu alla ilaha illallah oświadczam, że nie ma żadnego bóstwa poza Bogiemaszhadu anna muhammadar rasullah oświadczam, że Muhammad jest wysłannikiem Bogahajja alas salah pospieszajcie do modlitwyhajja alal falah pospieszajcie do sukcesukad kamatis salat modlitwa jest już przygotowanakad kamatis salat modlitwa jest już przygotowanaAllahu akbar Bóg jest wielkila ilaha illallah nie ma żadnego bóstwa poza Bogiem

Teraz chwyta za wskazujący palec prawej dłoni dziecka, tzw. imanny, to znaczy „wiary” (unoszony przez muzułmanów pod-czas modlitwy w celu zaznaczenia jedności Boga) i recytuje wy-znanie wiary – szahadę:

Aszhadu alla ilaha illallah, aszhadu anna muhammadar rasullah (oświadczam, że nie ma żadnego bóstwa poza Bogiem, oświadczam,

że Muhammad jest wysłannikiem Boga)

16

dodając przy tym trzykrotnie „Pamiętaj swoje imię [wymienia je] do Dnia Sądnego”. Kończą azanienie wspólne takbiry, zwroty głoszące wielkość Boga, dua, okolicznościowe modlitwy, oraz „przepianie”, czyli swoista prośba o pobłogosławienie przez Boga przygotowanej sadogi, którą można już poczęstować uczestników uroczystości17.

Dodajmy, że wybór odpowiedniego imienia dla dziecka sta-nowi ważny, religijny wręcz, obowiązek rodziców. Jest pierw-szym po narodzinach pięknym prezentem, jakim obdarzą swo-je potomstwo. Zgodnie z etyką muzułmańską imię nie może być ośmieszające ani w jakikolwiek sposób uwłaczające lub mogące sprawić przykrość. Nie może również naruszać zasad islamu, nawiązywać do złych postaci, czynów albo wynatu-rzeń. Chłopiec powinien otrzymać imię jednoznacznie męskie, dziewczynka jednoznacznie żeńskie.

Zgodnie z zaleceniem Muftiego na Rzeczpospolitą Polską Jakuba Szynkiewicza, podczas azanienia powinno się używać jedynie imion muzułmańskich. Męskie to (zgodnie z pisownią oryginalnego dokumentu): Ali, Arsłan, Abd-uł-łah, Ali - Askier, Achmied, Abbas, Abdurrachman, Abu - Talib, Adam, Abd-ul--Kerim, Abd-ul-Hamid, Abu-Biekr (Biekir), Bilał, Chalił, Cha-sień, Chusein, Dawud, Dżafar, Dżemil, Edigiej, Emin, Ejub, Emir, Fuad, Hajdar, Harun, Hamza, Jusuf, Iskiender, Ibrahim, Jakób, Jachja, Ischak, Ismail (Izmaił), Iljas, Kasim, Lut, Machmud, Mu-charem, Mustafa, Mansur, Murad (Amurat), Musia, Murtaza, Omar, Osman, Ramazan, Raszyd, Sabit, Sulejman, Salich, Said, Selman, Selim, Szarif, Szamil, Szaban, Timur, Tochtamysz, Tewfik, Tahir, Ysia, Zekierijja.

Kobietom dano znacznie skromniejszą możliwość wyboru: Alije (Alija), Azyma, Ajsza, Aminja, Alima, Chalima, Chanifa, Chalida, Chadydża, Chawa, Dżemila, Fatima (Fatma), Farida,

17 I pamiętaj imię swoje. Rytuały przejścia Tatarów polskich – azan, red. B. Pawlic--Miśkiewicz, A. Mucharska, L. Świerblewska, Białystok 1440/2019, s. 18-25.

17

Wykaz imion muzułmańskich zalecanych przez Muftiat RP, lata 30. Ze zbiorów Haliny Szahidewicz.

18

Kiebira, Lejla, Mierjema, Rukja, Sabira, Safja, Sara, Selima, Szarifa, Tenzila, Zahira, Ziuhra, Zubajda, Zejnab, Zulejcha18.

Korzystano z tego wykazu w okresie przedwojennym, a za-pewne również podczas okupacji i w latach powojennych. Póź-niej, w zmienionych warunkach ustrojowych, gdy różnorod-ność wyznaniowa, kulturowa i etniczna nie były mile widziane, zaznaczanie swojej odmienności chociażby imieniem bywało problemem. Jeżeli dodamy do tego naturalne procesy otwie-rania się społeczności i pewnego ujednolicania w określonym, rzecz jasna, zakresie, to nie powinno nas dziwić, że ilość imion typowo religijnych, jednoznacznie kojarzących się z islamem, zaczęła się wyraźnie zmniejszać. Jednak nowe pokolenia pol-skich Tatarów-muzułmanów zachowały godną uznania odpo-wiedzialność oraz powagę w wyborze imion dla swoich dzieci. Wciąż powodzeniem cieszy się Emilia, Aleksandra i Ewa, czę-ste jest Maria, nie brakuje Zofii, Kamili, trafia się Elwira, Elż-bieta, Felicja, Helena, nawet Laura oraz Lila. Od czasu do czasu pojawia się Dżaneta, Dżenneta, Dżenetta, Lejla, Fatma, Tenzila.

Wśród mężczyzn często spotkany jest Adam, Aleksander, Da-niel, Janusz, Maciej, Marcin, Mirosław i Stefan. Obok znajdzie-my jeszcze Dżemila, Emira, Enwera, Omara, Raszyda oraz Seli-ma. Wielokroć, jak niegdyś, bywa tak, że dana osoba posługuje się dwoma imionami, z których jedno zapisane jest w urzędo-wych dokumentach, drugie natomiast nadane zostało podczas azanu i pełni rolę imienia wspólnotowego, religijnego. Rodzina i bliscy znajomi używają ponadto rozmaitych zdrobnień: Maria może być np. Munią lub Misią, Lejla – Lilą lub Lalą, Aleksan-der – Alikiem, Olutkiem, Saszą lub Szurką, Ismail – Smolikiem, Selim – Limą, a Sulejman – Sieńką lub Siulą19. Wszystko jednak wokół nas się zmienia, także motywacja rodziców do wyboru dla dziecka takiego lub innego imienia. Jest to również element

18 Tamże, s. 107.19 Z nieopublikowanej pracy Krzysztofa Olechnowicza pt. Tatarzy z Wrocławia i Oleśnicy (w posiadaniu autora tekstu).

19

Akt urodzenia. Roku Tysięcznego osiemsetnego Czternastego Dnia Dziesiątego miesiąca Stycznia o godzinie jedenastej z rana. Przed nami Mułłą Studzianskim sprawującym obowiązki Urzędnika Stanu Cywilnego Gminy Studziańskiej Powiatu Bialskiego w Departamencie Siedleckim stawił się wielmożny Bekkir Bielak Rottm. [rotmistrz] Wojsk Polskich Dziedzic Dóbr Kościeniewicz i Janowka w Powiecie Bial-skim Departamencie Siedlce Położonych, we wsi Janowku zamieszkały, liczący lat Trzydzieści Pierwszy i okazał nam dziecię płci męskiej, które urodziło się we wsi Janowku w domu własnym pod numerem pierwszym. Na dniu ósmym miesiąca Stycznia Roku Bieżącego o godzinie Pierwszej w Nocy. Oświadczając iż jest spło-dzone z niego i Elżbiety z Baranowskich lat dwadzieścia cztyry mającej Jego mał-żonki i że życzeniem Jego jest nadać mu imię Mahmet. Po uczynieniu Powyższego Oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Wielm. Macieja Bielaka Porucz-nika Bywszych Wojsk Polskich dziedzica majętności Kąkoł i Ortela, zamieszkałego w tej wsi Kąkołach liczący lat pięćdziesiąt i Mustafa Muchla ekonoma Kościenie-wicz w Janowku zamieszkałego lat czterdzieści siedm mającego. Niniejszy akt uro-dzenia przeczytawszy stawiającym wraz z nimi podpisaliśmy – Mustafa Muchla [trzy kółka], Bekir Bielak, Maciej Bielak, Mułła Alexander Okmiński Urzędnik Stanu Cywilnego obrzontku machometańskiego

20

Działo się we wsi Studziance dnia ósmego /dwudziestego/ listopada Tysiąc osiemset pięćdziesiąt trzeciego roku o godzinie drugiej po południu stawił się Wielmożny Albert Januszewski Brat rodzony, odstawny porucznik z wojska Cesarsko Rosyjskiego, dziedzic części Studzianki i tu zamieszkały lat dwudziestu sześć mający, w obecności Macieja Bielaka dziedzica dóbr Kościeniewicz tam zamieszkałego lat trzydzieści mającego, tudzież Wielmożnego Jana Lisowskiego dziedzica części Studzianki i tu zamieszkałego lat trzydzieści trzy mającego i okazał nam dziecię płci żeńskiej urodzone w Kraju Cesarsko Rosyjskim w mieście powiatowym Kobryniu dnia jedenastego [dwudziestego trzeciego] października roku bieżącego, o godzinie szóstej w wieczór, z ojca dziś nieobecnego Ab Del Chamida Kuban dwóch Imion Kondaurowa Rotmistrza pułku Huzarów lat dwadzieścia ośm mającego i Zofii z Januszewskich lat dwudziestu cztyry mającej jego prawej małżonki, dziecięciu temu w dniu dzisiejszym nadane zostało Religijnie Imię Marianna. Akte ten stawającym przeczytany i przez nich wraz z nimi podpisanym został – Imam Eliasz Okmiński USC, Albert Januszewski, Maciej Bielak, Jan Lisowski.

21

dość powszechnej tendencji, aby z jednej strony wymyślić imię jedyne w swoim rodzaju, jakiego nikt jeszcze nie nosi, z drugiej zaś nadać córce lub synowi imię bardzo popularne, np. znane-go piosenkarza, aktorki, wymyślonej postaci z telewizyjnego serialu.

A my, jak to jest z nami? Tatarskie i muzułmańskie imiona stanowią część naszego polskotatarskiego dziedzictwa i tra-dycji kulturowej, są dowodem tożsamości, symbolem trwania. Miejmy nadzieję, że nie pozostaną wyłącznie w opowiadaniach dziadków i na cmentarnych nagrobkach.

Musa Çaxarxan Czachorowski

22

23

Imiona nadawane w gminach muzułmańskich Kruszyniany, Sorok Tatary i Studzianka

w latach 1795–1940

1. GMINY I IMAMOWIE

Kruszyniany. Tatarska historia Kruszynian jest stosunko-wo młoda, sięga bowiem „zaledwie” XVII wieku. W roku 1679 wieś oraz pobliskie osady: Nietupa, Łużany z częścią Poniato-wicz, nadane zostały Tatarom przez króla Jana III Sobieskiego.

Meczet w Kruszynianach. Fot. Krzysztof Edem Mucharski.

24

W Kruszynianach osiadł płk Samuel Murza Krzeczowski, który później, w roku 1683, uratował królowi życie w bitwie pod Par-kanami. Zapewne jeszcze pod koniec XVII wieku powstał tam meczet, wzmiankowany w roku 184020, i wtedy też założono mizar. Obecny meczet, będący najstarszym w Polsce obiektem tego typu, postawiono w drugiej połowie XVIII wieku. 22 paź-dziernika 2012 roku meczet i mizar w Kruszynianach uznane zostały zarządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii21.

W latach 1866–1900 imamami byli: Jan (Iwan) Alijewicz – do roku 1879, Samuel Lebiedź – do roku 1882, Sulejman Alek-sandrowicz, pomocnik (muezin) Michał Muchla w roku 1887. O wyjątkowości gminy świadczą zapisane w badanych metry-kach kontakty z Tatarami z często bardzo odległych miejsc Cesarstwa Rosyjskiego: Skidlem, Świsłoczą, Wołkowyskiem, Grodnem, Brześciem, Smoleńskiem, Białymstokiem, Sokół-ką, Druskiennikami, Łuckiem, Ciechocinkiem. W roku 1885 imam Aleksandrowicz pojechał do Druskiennik na ceremo-nię nadania imienia synowi pułkownika rezerwy Abbasa Kuli-Beka Sofijewa. W Łucku, w roku 1886, azanił syna ase-sora kolegialnego Jakuba Lebiedzia i Fatmy z Jankiewiczów. W roku 1889 dotarł do Ciechocinka do rodziny Szczensnowi-czów22 (Mustafy i Tenzili), gdzie w ciągu jednego dnia nadał imiona pięciorgu dzieciom: Aminii, Gelimie, Aliejowi, Jakubo-wi i Sulejmanowi, w wieku od 10 miesięcy do 13 lat. Wielokrot-nie (1882, 1884, 1886, 1887) odwiedzał rodzinę podpułkowni-ka 4 Koporskiego Pułku Piechoty Alberta Koryckiego i Marii z Masłowskich, nadając imiona ich dzieciom: Jakubowi, Hele-nie, Zacharemu i Amuratowi.

20 A. Drozd, M.M. Dziekan, T. Majda, Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litew-skich, Warszawa 1999, s. 83.21 Podobnie jak w meczet i mizar w Bohonikach: https://zabytek.pl/pl/obiekty/bohoniki-i-kruszyniany-meczety-i-mizary-205 (dostęp: 1.08.2019 r.).22 Tak zapisano w oryginalnych dokumentach.

25

Sorok Tatary. Podwileńskie Sorok Tatary to jeden z najstarszych, istniejących do dziś ośrodków tatarskich na Litwie. Miejscowość znana co najmniej od roku 1397, a jej historia wiąże się ściśle z osadnictwem tatarskim wielkiego księcia Witolda. Niegdyś sta-nowiła jedną z wielu tatarskich wiosek wokół Wilna, obok Łuki-szek, Niemieża, Rudominy, Kołnotarów, Kozokłarów i Waki. Me-czet istniał tam już przed rokiem 155823, obecny pochodzi z roku 1815. We wsi zachowały się również aż cztery mizary.

W opisywanym okresie imamami byli: Daniel Szabłowski (do roku 1855), Jan (Iwan) Sulejmanowicz (do roku 1894), Ste-fan Półtorakiewicz (po. imama do roku 1913), Gembier Rafa-łowicz (w latach 1919–1923), Maciej Selimowicz (do roku 1930), Zachariasz Kieński (po. imama, wcześniej muezin), Jan (Jachja) Aleksandrowicz (do roku 1939), Ali Gembicki (rok 1940); obo-wiązki pełnili także: muezin Dawid Melech (rok 1836) i muezin (?) Chalecki (rok 1841).23 Z tego bowiem roku pochodzi traktat Risale-i Tatar-i Leh, który o nim wspomina.

Meczet w Sorok Tatarach. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

26

Studzianka. Historia Studzianki (obecnie w woj. lubelskim) jako miejscowości tatarskiej sięga roku 1679 i przyznania Ta-tarom przez króla Jana III Sobieskiego okolicznych wsi: Lebie-dziewa, Małaszewicz, a później Trojanowa, Połosek, Ortela i in-nych. Wkrótce po osiedleniu się tam, Tatarzy postawili meczet. Kolejny, wzniesiony w roku 1817, spłonął całkowicie w roku 191524. Pozostał jedynie mizar, na którym znajduje się ponad dwieście nagrobków. W roku 2006 zmarła ostatnia tamtejsza Tatarka, Helena Bandzarewicz z domu Bogdanowicz25.

Imamami w Studziance w badanym okresie byli: Aleksan-der Okmiński (rok 1796), Eliasz Olejkiewicz (do roku 1804), Aleksander Okmiński (do roku 1826), Maciej Okmiński (do roku 1835), Eliasz Okmiński (zastępca w roku 1836, imam od roku 1837 do – prawdopodobnie – śmierci w roku 1870). Po nim

24 http://www.studzianka.pl/tatarzy/meczet.htm (dostęp: 9.08.2019 r.). 25 http://weekend.gazeta.pl/weekend/1,152121,20942879,kiedys-w-tatarskiej--studziance-tetnilo-zycie-dzis-walczy-o.html (dostęp: 9.08.2019 r.).

Widok ogólny mizaru w Studziance. Fot. Michał Łyszczarz.

27

obowiązki przejął Mustafa Lisowski, zaś po jego śmierci w roku 1898 – Maciej Bajrulewicz (zm. 1921)26.

2. KSIĘGI METRYKALNE

Metryki gminy muzułmańskiej w Kruszynianach znajdują się w Archiwum Państwowym w Białymstoku pod sygnaturą 4/1446/0/-/1. Jednostka zawiera akta urodzeń z lat 1866–1879 i 1881–1900. Księgi mają formę zeszytów rocznych z formula-rzem kolumnowym drukowanym w językach rosyjskim i arab-skim. Kolejne punkty formularza opisują: numer kolejny uro-dzonego płci męskiej i żeńskiej, dane nadającego imię, dzień i miesiąc narodzin, miejsce narodzenia, dane rodziców, imię i płeć dziecka. Wszystkie informacje są w języku rosyjskim. Formularz został opracowany przez Taurydzki Muzułmań-ski Zarząd Duchowny, któremu podlegały gubernie taurydzka i zachodnie, w tym ziemie polskie i litewskie. Etykiety tytułowe na okładce zawierają przekreślone umiejscowienie: „gubernia taurydzka” i nadpisane: „grodzieńska”.

Każdy z zeszytów kończy się, bezpośrednio po ostatnim wpi-sie, podpisem imama, stałą informacją drukowaną o liczbie stron (połulistow) i podpisem powiatowego kadiego i sekreta-rza. Kadi nie był raczej miejscowy, o czym świadczą poprawki na: „kadi taurydzki”, „kadi symferopolski” i powtarzalność tych samych podpisów alfabetem arabskim. Księgi zawierają 478 wpisów urodzonych. Od roku 1884 pojawiają się dopiski o dacie urodzin. Przeważająca większość metryk pochodzi z Kruszy-nian (131), Skidla (102), Świsłoczy (65), Krynek (56), Grodna (29), Piasków (17) i Wołkowyska (10); pojedyncze wpisy z kolejnych dwudziestu czterech miejscowości, czasem bardzo odległych – Smoleńsk, Ciechocinek, Łuck. Dosyć rzadkie są dodatkowe do-piski, informujące przede wszystkim o chrzcie prawosławnym

26 http://www.studzianka.pl/tatarzy/meczet.htm (dostęp: 9.08.2019 r.).

28

Roku tysiąc osiemset dwudziestego dziewiątego dnia dwudziestego piątego miesiąca marca o godzinie drugiej z południa przed nami księdzem wyznania mahometańskiego sprawującym obowiązki Urzędnika Stanu Cywilnego gminy Studzianki w powiecie bialskim województwie podlaskim będący stawił się Ur.[odzony] Jakub Czymbaje-wicz lat trzydzieści dziewięć mający we wsi Ortelu Królewskim w powiecie bialskim województwie podlaskim zamieszkały i okazał nam dziecię płci żeńskiej które urodziło się w domu swej matki Ur.[odzonej] Felicjanny z Olejewskich ś.p. Mustafy Chazbijewi-cza strażnika tabacznego prawej małżonki Chazbijewiczowej na dniu dwudziestym czwartym miesiąca marca roku bieżącego, oświadczając iż jest spłodzone z zeszłego Mustafy i Felicjanny z Olejewskich Chazbijewiczowej lat trzydzieści cztery mającej we wsi Małaszewiczach Małych w powiecie bialskim województwie podlaskim zamiesz-kałej i że życzeniem jej jest nadać mu imię Zofia. Po uczynieniu powyższego oświadcze-nia i okazaniu dziecięcia w przytomności Ur.[odzonego] Aleksandra Bohdanowicza kuzyna lat pięćdziesiąt jeden mającego we wsi Małaszewiczach Wielkich zamieszka-łego oraz wyżej wspomnianego Jakuba Czymbajewicza wszyscy w powiecie bialskim województwie podlaskim zamieszkałe niniejszy akt urodzeniu po przeczytaniu onego stawającym wraz z nami podpisali – Jakub Czymbajewicz, Imam Maciej Okmiński USC, Alexander Bohdanowicz

29

(5), wypisie z metryk dla Symferopola (2), nieślubnym urodze-niu (2), pomyłce w aktach (1) i ślubie osoby urodzonej (1).

Księgi soroktatarskie znajdują się w Litewskim Państwo-wym Archiwum Historycznym pod sygnaturą 603 ap. 1. Jest to jeden poszyt w okładce polskiej księgi metrykalnej z roku 1938 i sumariusz osobowy w języku litewskim. Obejmuje lata 1834–1940 i zawiera 154 wpisy. Pierwsza strona z dwoma wpisami zawiera następujące kolumny: numer kolejny, datę ślubu, imię, nazwisko i wiek zaślubionego, nazwiska i tytuły świadków, wysokość nikiahu (jak określano wiano), imię, nazwisko i wiek panny młodej. Kolejna strona ma już zmieniony formularz, z tymi samymi informacjami, lecz w bardziej uporządkowanej formie. Następna strona wprowadza stały formularz, który jest stosowany do roku 1871: osoba udzielająca ślubu, warunki za-warcia małżeństwa, rodzice i świadkowie, data ceremonii, pań-stwo młodzi.

Zeszyty drukowane (taurydzkie) pojawiają się dopiero w po-łowie roku 1871, a od początku tegoż roku zapisywane są infor-macje o rodzicach nowożeńców, których brakowało wcześniej. Zapisy kończą się podpisem imama, powiatowego kadiego i se-kretarza. Księgi rosyjskie kończą się w roku 1913, a następne, już polskie, obejmują lata 1923–1939. Tu formularz jest trochę bardziej rozbudowany i zawiera informacje o numerze kolej-nym, wieku narzeczonego i narzeczonej, pełniącym obrzędy zaręczyn i ślubu, dacie, miejscu ślubu, zobowiązaniach zaślu-bionych i świadkach, danych młodożeńców i ich podpisów. Każ-dy zeszyt zakończony jest poświadczeniem prawdziwości zapi-sów przez imama i urzędnika państwowego: burmistrza Trok, sekretarza, delegata rządu w Wilnie, urzędnika USC, a w końcu muftiego Jakuba Szynkiewicza. Księga ostatnia z roku 1940 jest w formularzu urzędowym polskim, jednak wypełniona w ję-zyku litewskim, podpisana również przez imama i muftiego J. Szynkiewicza.

30

Metryki gminy Studzianka znajdują się w Archiwum Pań-stwowym w Lublinie pod sygnaturą 35/109/5/-/1 (lata 1798–1810) i 35/1800/0/1 (lata 1811–1854). Zawierają 342 zapisy o urodzonych. Najstarsza księga posługuje się formularzem liniowanym z następującymi punktami: numer kolejny, data, imiona, wyznanie, płeć, ślubność/nieślubność, imię i nazwisko ojca, imię i nazwisko matki, rodzice chrzestni. Ostatnia kolum-na dość szybko zamienia się w informację o stanie rodziców (stopień wojskowy, status społeczny itp.). Każdy rok kończy się podpisem imama. Od roku 1811 księgi zawierają rozbudo-wane akta urodzenia, będące dokładną kopią aktów chrześci-jańskich z podobnego okresu. Podają datę i godzinę ceremonii przed imamem jako urzędnikiem stanu cywilnego, dane ojca stawiającego się do okazania dziecka, płeć dziecka, datę i miej-sce urodzenia, dane matki, imię dziecka, świadków ceremonii i podpisy. Zdecydowana większość wpisów pochodzi z najbliż-szej okolicy: Studzianki (59 metryk), Małaszewicz Małych (28), Lebiedziewa (24), Ortela Królewskiego (19), Kościeniewicz (11) i Połosek (10). Jednak liczba wszystkich miejsc urodzin sięga około pięćdziesięciu, często dosyć odległych, jak Brześć, Tere-spol, Krasnystaw, Opalin, Gostynin, Wieluń czy Chełm.

Wszystkie opracowane metryki dają nam 1510 imion (860 męskich i 650 żeńskich), w tym 811 nadanych nowo narodzo-nym i 699 soroktatarskich, będących imionami nowożeńców i ich rodziców. Ta druga część, wzięta pod uwagę ze względu na brak ksiąg urodzonych z tej parafii, jest w pewnej mierze pomocnicza – niewielki procent z nich może wynikać z powtó-rzeń (rodzice kilku narzeczonych, kolejne małżeństwa wdow-ców – rozwody praktycznie nie występowały). Kwestia migracji jest podobna jak i w pozostałych dwóch gminach, za punkt wyj-ściowy bierzemy fakt zaistnienia osób w obszarze zaintereso-wania danych parafii muzułmańskich.

31

[imię nadał] imam Sulejman Aleksandrowicz; [data obrzędu] 7 stycznia 1889; [miej-sce urodzenia] m.[iasteczko] Ciechocinek, powiat nieszawski, gubernia warszawska; [rodzice] prawni małżonkowie szlachetni Mustafa i Tenzila Szczensnowiczowie; [płeć dziecka, imię i data ur.] Aminia 13.09.1876, Gelima 14.09.1877, Alej 19.01.1879, Jakub 24.09.1882, Sulejman 31.03.1888.

32

3. IMIONA

Baza 1510 imion, przebadanych dla danego materiału, ule-gła pewnej korekcie dla jego potrzeb i ułatwienia odbioru. Wszystkie formy rosyjskie imion zostały spolszczone. Wyni-ka to z faktu, że użycie języka rosyjskiego zdaje się wyłącznie potrzebą urzędów stanu cywilnego, a nie zrusyfikowania Ta-tarów, o czym świadczą podpisy ojców i świadków alfabetem polskim, zarówno w XIX, jak i XX wieku, a alfabetem rosyjskim częściowo w okresie zaboru i w minimalnym stopniu po odzy-skaniu niepodległości. Osobno pozostawiono natomiast wy-raźne formy oboczne i tatarsko-muzułmańskie odpowiedniki imion charakterystycznych dla obszaru polskiego, np.: Stefan – Mustafa, Józef – Jusup, Marianna – Meriema. Większość imion ma pochodzenie arabskie i hebrajskie (biblijne), ta druga grupa jest wspólna z sąsiadami-chrześcijanami: Polakami, Białoru-sinami, Litwinami i innymi. Niewielka ilość imion łacińskich i greckich, jak Zofia lub Julia, cieszących się popularnością od niepamiętnych czasów we wszystkich kulturach.

Najmniejszą grupą są imiona germańskie (zapożyczone ra-czej od Polaków), perskie, greckie wschodnie, które najprawdo-podobniej przez Krym i Kaukaz rozpowszechniły się na ziemie ruskie i turkijskie. Można sądzić, że głównymi źródłami nada-wanych imion była kultura sąsiadów, islam i słynne postaci historyczne (Tamerlan, Saladyn, Konczaka, Roksolana etc.). Rzecz jasna istnieje i drugie dno etymologii imion: wielowie-kowe mieszanie się różnych ludów powodowało przejmowa-nie elementów innych kultur. Takie miejsca, jak Turcja, Bliski Wschód, Krym, Kaukaz, Rzeczypospolita, Cesarstwo Rosyjskie czy Związek Radziecki, to niezwykłe tygle narodów, w których imiona były przejmowane, zmieniały znaczenie, łączyły się w przedziwne czasem kombinacje i wędrowały dalej. Odnajdu-jemy „praimiona” starożytnych kultur, reminiscencję wierzeń dalekiej Mongolii i Protobułgarii, klasykę Rzymu i Grecji, pra-

33

[imię nadał] imam Sulejman Aleksandrowicz; [data obrzędu] 31 sierpnia 1884 r.; [miejsce urodzenia] m.[iasteczko] Świsłocz; [rodzice] Dawid i Chadidża z Muchlów Radeccy; [imię i data ur.] Rozalia 20.08.1884 r.; [dopisek] Rozalia Dawidowa Radecka przeszła na prawosławie 19.03.1899 r. [imię nadał] imam Sulejman Aleksandrowicz; [data obrzędu] 03 września1884 r.; [miejsce urodzenia] m.[iasto] Smoleńsk; [rodzice] Albert Matwiejewicz i Maria Aleksandrowna z Masłowskich Koryccy; [imię i data ur.] Helena 01.09.1884 r.

[imię nadał] mułła Sulejman Aleksandrowicz; [data obrzędu]18 lipca 1890 r.; [miej-sce urodzenia] m.[iasteczko] Świsłocz; [rodzice] Awraam Aleksandrow i Rozalia z Szczesnowiczow Ryzwanowicze; [imię i data ur.] Emilia 04.07.1890 r. [dopisek] zgodnie z zapisem Grodzieńskiej Cerkwi Gubernialnej z 6 sierpnia 1912 r., nr 1463, Emilia Awraamowna Ryzwanowicz przeszła na wiarę prawosławną, przyjęła imię Marija i została wykreślona z muzułmańskich ksiąg metrykalnych.

34

słowiańszczyznę, pragermanię, Celtów, Etrusków i Litwinów. Pojawiają się miana stworzone przez literaturę, inne są wzięte od słynnych dla danych czasów postaci. Swoje miejsce, w kary-katuralny sposób, zaznaczyła radziecka rewolucja kulturalna, która starym imionom ustawowo nadawała nowe sposoby od-czytywania znaczenia, związane z linią partii i socrealistycz-ną rzeczywistością.

Najpopularniejszymi imionami męskimi są: Aleksander, Jan i Józef. We wszystkich trzech parafiach Aleksander jest najczęstszym imieniem (od 12,7% do 14,1%), a kolejnym Jan (od 9,4% do 11,3%). Józef jest bardziej popularny w Studzian-ce (13,5%), na piątym miejscu w Kruszynianach (4,9%) i siód-mym w Sorok Tatarach (5,9%). Wśród innych, równie częstych imion, we wszystkich parafiach występują: Jakub (6–6,4%), Ste-fan (1,2–9,2%), Abraham (2,4–6,5%), Mustafa (2,2–8,2%), Maciej (1,5–6,4%), Samuel (2,2–7,0%).

Imiona podwójne pojawiają się bardzo rzadko, bo zaledwie pięć razy: Abbas Kulibek, Ibrahim Pasza, Muhammad Wło-dzimierz, Abdel Kader i Jakub Islam. Pierwsze miano (pisane też Abas-Kuli-Bek) należy do syna Abbasa Kulibeka Sofijewa, podpułkownika armii rosyjskiej pochodzącego z guberni ty-fliskiej, i Michaliny Jakubowskiej. Dziecko urodziło się w Dru-skiennikach. Imię to było dosyć popularne wśród rodziny Sofijewów, wywodzących swój ród od perskich szachów Safa-widów. Ibrahim-Pasza był synem Aleksandra Szehidewicza, sztabskapitana 102 Wiackiego Pułku, i Emilii Rajeckiej. Pułk stacjonował w Grodnie, gdzie narodziło się dziecko. Urodzony w Kruszynianach Muhammad Włodzimierz był synem Leona Romanowicza i Heleny Zabłockiej. Abdel Kader to syn Jana Bie-laka, dziedzica części Połoski, i Marianny Ułanówny. Natomiast Jakub Islam był synem Aleksandra Kożykowa, rotmistrza 5 Li-tewskiego Pułku Ułańskiego JCM Arcyksięcia Austriackiego Alberta, i Gulsymy Czymbajewiczówny. Oddział stacjonował w guberni mińskiej, a rotmistrz był na urlopie w Studziance.

35

Góra – lewa strona księgi, dół – prawa strona księgi: [metryka nr] 2; [data ur. narzeczonego] 24.08.1909; [data ur narzeczonej] 5.10.1924; [obrządku dokonał] imam Ali Gembicki; [data ślubu] 8.08.1940; [miejsce ślubu] powiat wileński, gmina Rudomino, wieś Sorok-Tatary; [zobowiązania] w razie roz-wodu Adam Radecki zobowiązuje się spłacić narzeczonej 1100 litów; [narzeczony i rodzice] Adam Radecki, ojciec Mustafa, matka Ajsza Rajżewicz; [narzeczona i rodzice] Razyja Bazarewicz, ojciec Bekir, matka Felicja Safarewicz; [podpisy narze-czonych] +++, R. Bazarewicz; [dokumenty narzeczonych] paszport litewski młodego i metr. ur. młodej; [podpisy świadków] J. Jasiński, J. Radecki.

36

Niska liczba imion mnogich odbiega od tendencji imienni-czej wśród szlachty chrześcijańskiej, gdzie już od końca XVI wieku pojawiało się coraz więcej podwójnych lub potrójnych imion, co wiązało się z modą, a także wzrostem dewocji – chę-ci zapewnienia potomkom większej ilości patronów27. W nie-wielkiej ilości przypadków podane są dwa imiona, pierwsze jako oficjalnie nadane i drugie z dopiskiem „lub”, co występuje przede wszystkim w Kruszynianach. Najczęściej pierwsze imię jest tatarskie, trzykrotnie „polskie”: Albert – Abraham (2 razy), Alaskier – Aleksander (1), Ali – Aleksander (1), Chalil – Hipolit (1), Hipolit – Chalil (1), Eliasz (Iliasz) – Ilja (Eliasz) (1), Jan (Iwan) – Szaban, Jusuf – Józef (2), Józef – Jusuf (1), Mucharem – Michał (3), Mustafa – Gustaw (1), Mustafa – Stefan (4), Ramazan – Roman (6). Zamieszczone w książce tabele ujmują imiona pierwsze, gdyż drugie stanowią zazwyczaj nieoficjalne imiona azanowe, środowiskowe.

27 J. S. Bystroń, Księga imion w Polsce używanych, Warszawa 1938, s. 48-49.

Tatarskie mogiły na cmentarzu w Trzciance. Fot. Krzysztof Edem Mucharski.

37

Tatarska mogiła w Rybocicach. Nagrobek Aleksandra Safarewicza. Fot. Michał Łyszczarz.

Tatarska mogiła w Rybocicach. Nagrobek Aleksandra Jeljaszewicza i Ajszy Jeljaszewicz. Fot. Michał Łyszczarz.

38

Dzieci osób wyraźnie spoza parafii czy nawet kręgu Tatarów polsko-litewskich, jak np. Abdel Chamida Kubania Kandeuro-wa, porucznika pułku huzarskiego stacjonującego w Radzyniu, i wspomnianych Kożykowa i Sofijewa, otrzymały imiona: Sza-mil, Jan (Iwan), Marianna, Jakub Islam, Helena, Abbas Kulibek.

W trzech przypadkach nie można było określić właściwego imienia osób. Dotyczy to tylko postaci przyjezdnych w parafii Sorok Tatary: Murza Kasim Murza Selim Mamet Abdułła Ogły Selimow, który w roku 1864 wziął ślub z Ajszą Ułanówną; Ba-drysłamow Narysłamow ożeniony z Ajszą Radkiewiczówna w roku 1936 i Ibrahim Islam, który w roku 1933 wziął ślub z He-leną Połtorakiewiczówną.

System imienniczy w tytułowych parafiach był bardzo bo-gaty, szczególnie w Kruszynianch. Wskaźnik N/I (liczba nomi-nacji/liczba imion) wynosił 4,6 w Kruszynianach, 9,2 w Sorok Tatarach i 5,2 w Studziance. Odpowiada to ogólnej tendencji nadawania imion wśród polskiej szlachty, w przeciwieństwie do znacznie bardziej ubogiego zasobu wśród chłopstwa28. Obok występujących w większości imion muzułmańskich, tatarskich i wspólnych dla kultur religii biblijnych, pojawiają się rzadsze miana słowiańskie: Bogdan (3 razy), Bolesław (1), Bronisław (1), Kazimierz (1) i Włodzimierz (Muhammad-Włodzimierz, 1), a także imiona obcej proweniencji, jak np. Albert (1), Edward (1), Kajetan (2), Hipolit (1), Roman (5), Romuald (5), Sylwester (3), Witold (1) i inne.

28 Z. Abramowicz, Imiona chrzestne białostoczan w aspekcie socjolingwistycznym (lata 1885-1985), Białystok 1993.

39

Tab. 1. Imiona męskie w gminach muzułmańskich Kruszyniany, Sorok Tatary i Studzianka w latach 1798–1940

Kruszyniany Sorok Tatary StudziankaLp. Imię Liczba % Imię Liczba % Imię Liczba %1. Aleksander 35 13,2 Aleksander 54 12,7 Aleksander 24 14,12. Jan 25 9,4 Jan 48 11,3 Józef 23 13,53. Adam 17 6,4 Stefan 39 9,2 Jan 17 10,04. Jakub 16 6,0 Mustafa 28 6,6 Mustafa 14 8,25. Józef 13 4,9 Jakub 27 6,4 Jakub 13 7,66. Stefan 13 4,9 Maciej 27 6,4 Samuel 12 7,07. Ramazan 12 4,5 Józef 25 5,9 Abraham 11 6,58. Sulejman 11 4,1 Samuel 22 5,2 Maciej 6 3,59. Abraham 10 3,7 Dawid 18 4,2 Adam 5 2,910. Jusuf 8 3,0 Abraham 17 4,0 Dawid 5 2,911. Ismail 7 2,6 Sulejman 11 2,6 Mahmet 4 2,312. Mustafa 6 2,2 Amurat 10 2,4 Michał 4 2,313. Samuel 6 2,2 Bekir 10 2,4 Rafał 3 1,814. Chalil 5 1,9 Adam 8 1,9 Selim 3 1,815. Dawid 5 1,9 Chalil 6 1,4 Bekir 2 1,216. Mucharem 5 1,9 Chasień 5 1,2 Bogdan 2 1,217. Roman 4 1,5 Michał 5 1,2 Eliasz 2 1,218. Maciej 4 1,5 Roman 5 1,2 Romuald 2 1,219. Aliej 3 1,1 Tamerlan 5 1,2 Stefan 2 1,220. Eliasz 3 1,1 Mucharem 4 0,9 Sulejman 2 1,221. Junius 3 1,1 Bajazet 3 0,7 Tamerlan 2 1,222. Liut 3 1,1 Hipolit 3 0,7 Abdel Kader 1 0,623. Michał 3 1,1 Ibrahim 3 0,7 Albert 1 0,624. Selim 3 1,1 Sylwester 3 0,7 Amurat 1 0,625. Tamerlan 3 1,1 Ali 2 0,5 Bilal 1 0,626. Amurat 2 0,7 Aziul 2 0,5 Jakub Islam 1 0,627. Bekir 2 0,7 Bilal 2 0,5 Kajetan 1 0,628. Ibrahim 2 0,7 Gaza 2 0,5 Kazimierz 1 0,629. Szamil 2 0,7 Leon 2 0,5 Leon 1 0,630. Abbas Kulibek 1 0,4 Romuald 2 0,5 Osman 1 0,631. Aladyn 1 0,4 Selim 2 0,5 Saladyn 1 0,632. Albert 1 0,4 Szymon 2 0,5 Salomon 1 0,633. Aleskier 1 0,4 Zachariasz 2 0,5 Szamil 1 0,634. Ali 1 0,4 Arslan 1 0,2 - - -35. Bogdan 1 0,4 Bolesław 1 0,2 - - -36. Chafiz 1 0,4 Bronisław 1 0,2 - - -37. Chasień 1 0,4 Daniel 1 0,2 - - -38. Dewlet 1 0,4 Edward 1 0,2 - - -

40

39. Gambar 1 0,4 Jachja 1 0,2 - - -40. Gaziej 1 0,4 Osman 1 0,2 - - -41. Guzieir 1 0,4 Salich 1 0,2 - - -42. Ibrahim-Pasza1 0,4 Sjulia 1 0,2 - - -43. Iliasz 1 0,4 Szaban 1 0,2 - - -44. Kajetan 1 0,4 Szead 1 0,2 - - -45. Konstanty 1 0,4 Witold 1 0,2 - - -46. Leon 1 0,4 Inne 3 0,7 - - -47. Muhammad-

Włodzimierz1 0,4 - - - - - -

48. Ramir 1 0,4 - - - - - -49. Romuald 1 0,4 - - - - - -50. Sabbat 1 0,4 - - - - - -51. Salich 1 0,4 - - - - - -52. Szaban 1 0,4 - - - - - -53. Zachariasz 1 0,4 - - - - - -54. Zecha 1 0,4 - - - - - -- Nieodczytane 10 3,7 Nieodczytane 5 1,3 Nieodczytane - -Razem 266 100 - 424 100 - 170 100

Tab. 2. Imiona żeńskie w gminach muzułmańskich Kruszyniany, Sorok Tatary i Studzianka w latach 1798–1940

Kruszyniany Sorok Tatary StudziankaLp. Imię Liczba % Imię Liczba % Imię Liczba %1. Meriema 26 12,7 Helena 38 13,8 Marianna 22 12,32. Zofia 15 7,3 Zofia 31 11,3 Felicjanna 21 11,73. Ajsza 14 6,9 Ajsza 21 7,6 Rozalia 20 9,44. Rozalia 13 6,4 Rozalia 20 7,2 Helena 16 8,85. Zulima 13 6,4 Maria 16 5,8 Zofia 15 6,46. Emilia 12 5,9 Aminia 15 5,4 Elżbieta 11 6,47. Aminia 10 4,9 Elżbieta 14 5,1 Ewa 11 4,78. Razija 9 4,4 Felicja(nna) 14 5,1 Amelia 8 2,99. Chalima 8 3,9 Meriema 13 4,7 Zuhra 5 2,910. Ewa 8 3,9 Fatma 8 2,9 Zuzanna 5 2,311. Felicja 8 3,9 Żenia 8 2,9 Chanifa 4 2,312. Helena 8 3,9 Amelia 6 2,2 Galsuma 4 2,313. Fatma 7 3,4 Chadydża 6 2,2 Kunegunda 4 1,714. Maria 6 2,9 Chalima 6 2,2 Ajsza 3 1,715. Tenzila 6 2,9 Ewa 5 1,8 Elmira 3 1,716. Elżbieta 5 2,4 Marianna 5 1,8 Rukija 3 1,217. Julia 4 2,0 Tenzila 5 1,8 Emilia 2 1,218. Stefania 4 2,0 Elmira 4 1,4 Joanna 2 1,2

41

19. Alija 2 1,0 Razija 4 1,4 Zelida 2 0,620. Arzunia 2 1,0 Zelida 3 1,1 Aminia 1 0,621. Azyma 2 1,0 Almira 2 0,7 Anna 1 0,622. Chadidża 2 1,0 Emilia 2 0,7 Asyja 1 0,623. Alfie 1 0,5 Hanna 2 0,7 Chalima 1 0,624. Chanifa 1 0,5 Julia 2 0,7 Delila 1 0,625. Elmira 1 0,5 Róża 2 0,7 Marjam 1 0,626. Galiena 1 0,5 Zonja 2 0,7 Pantazja 1 0,627. Kaja 1 0,5 Anna 1 0,4 Szeryfa 1 1,228. Saliuma 1 0,5 Azyma 1 0,4 Nieodczytane 2 87,129. Szemira 1 0,5 Chalifa 1 0,4 - - -30. Zelida 1 0,5 Ewelina 1 0,4 - - -31. Zonja 1 0,5 Konczaka 1 0,4 - - -32. Żenia 1 0,5 Merszyda 1 0,4 - - -33. Nieodczytane 10 4,9 Raina 1 0,4 - - -34. - - - Raisa 1 0,4 - - -35. - - - Regina 1 0,4 - - -36. - - - Roksolana 1 0,4 - - -37. - - - Ziemma 1 0,4 - - -38. - - - Zilicha 1 0,4 - - -39. - - - Zubejda 1 0,4 - - -40. - - - Zugra 1 0,4 - - -41. - - - Zulieja 1 0,4 - - -42. - - - Nieodczytane 6 2,1 - - -Razem 204 100 - 275 100 - 171 100

Najpopularniejszymi imionami żeńskimi są: Zofia (6,4–11,3%), Ajsza (1,7–7,6%), Helena (3,9–13,8%), Rozalia (6,4–9,4%), Felicjan-na (3,9–11,7%). Jednymi z najczęstszych są również oboczności imienia Maria: w Kruszynianach na pierwszym miejscu w for-mie Meriema (12,7%) i Maria (2,9%); w Sorok Tatarach – Maria (5,8%), Meriema (4,7%) i Marianna (1,8%); natomiast w Studzian-ce również na pierwszym miejscu w formie Marianna (12,3%) i Marjam (0,6%). Nie występują imiona mnogie.

Jeszcze rzadziej niż w przypadku imion męskich pojawiają się dopiski o dwóch formach imion: Aminia – Emilia (1 raz), Arzunia – Anna (1), Maria – Mariam (1), Meriema – Maria (1), Zulima – Zo-fia (1). Dwukrotnie występują własnoręczne podpis osób o imio-nach odmiennych od wpisanych (formalnych?): Helima Jasińska

42

przy ślubie z Edwardem Krupowiczem w roku 1935 podpisująca się cyrylicą „Jeliena Jasińska” i Ajsza Asanowiczówna, biorąca ślub z Józefem Muchlą w roku 1939, podpisująca się „Liza Asano-wicz”. Zakres imienniczy jest uboższy niż u chłopców, wskaźnik N/I wynosi odpowiednio 6,4 w Kruszynianach, 6,7 w Sorok Tata-rach i 6,1 w Studziance, a zatem dosyć stały.

Imiona słowiańskie nie występują, natomiast z obcych, jed-nak obecnych wśród Polaków, rzadko pojawiają się: Ewelina (1) i Kunegunda (4). Prawdziwym rarytasem jest imię Panta-zja nadane córce Jana Łosia i Rozalii Murawskiej, urodzonej w roku 1812 w Dąbrowie Wielkiej w gminie Studzianka. Stano-wi staropolską formę „fantazji” (z gr. phantasos – syn snu) i je-śli rzeczywiście tak się stało, to rodzice Pantazji wyprzedzili w swej idei Juliusza Słowackiego, który wymyślił imię Pantazy/Fantazy prawie trzydzieści lat później29. W badanej metryce (a także metryce jej zgonu) Pantazja jest zapisana nadzwyczaj wyraźnie, co wyklucza pomyłkę odczytu.

4. IMIONA ZMARŁYCH POCHOWANYCH NA CMENTARZACH MUZUŁMAŃSKICH

Ważnym źródłem pozwalającym na poznanie kultury imien-niczej polskich Tatarów są cmentarze. Grupują one ludzi bę-dących częścią danych wspólnot, niewątpliwie przynajmniej w chwili śmierci. Rzadko, szczególnie sięgając dalej w prze-szłość, możemy ich zidentyfikować, określić status wobec gmi-ny. Nagrobki często nie były datowane, zawierały minimalne informacje, ulegały zniszczeniu. Nie zawsze pozwalają na okre-ślenie kierunku i zasięgu migracji wewnętrznych i zewnętrz-nych. Naszym zadaniem jest uchwycenie pewnego zakresu imion osobowych w grupach określonych przez ich obecność

29 J. Słowacki, Pisma pośmiertne, t. 3, Lwów 1866.

43

na muzułmańskich mizarach oraz w kwaterach muzułmań-skich cmentarzy komunalnych.

Dla badań opracowano 1544 imiona (806 męskie i 738 żeń-skie) uzyskane z kwerend, które Barbara Pawlic-Miśkiewicz i Szymon Gregorczyk przeprowadzili na mizarach w Bohoni-kach (18 i 26.06.2019 r.), Kruszynianach (26.06.2019 r.) i War-szawie (16.06.2019 r.), z kwater muzułmańskich na Cmentarzu Garnizonowym i komunalnym Cmentarzu Centralnym Sre-brzysko w Gdańsku, które odwiedził Roman Ramazan Jaku-bowski (19.06.2019 r.), z kwatery muzułmańskiej komunalnego Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu opisanej przez Musę Czachorowskiego (30.07.2019 r.). Spisy soroktatarskie zostały udostępnione przez portal nieobecni.com.pl. Imiona ze Stu-dzianki spisano ze świetnej pracy dr. Andrzeja Drozda Corpus inscriptionum Tatarorum Poloniae et Lithuaniae – tom I Stu-dzianka, która ukazała się w roku 2016.

Jako pierwsze zostały opisane obiekty należące do gmin ta-tarskich, a następnie kwatery utworzone po roku 1945.

a) BohonikiPoczątki osadnictwa tatarskiego sięgają tu roku 1679, podobnie jak w nieodległych Kruszynianach. Pierwszy, nieistniejący już meczet powstał ponoć w roku 171730, zaś obok niego miał znaj-dować się mizar. Obecny cmentarz założony został w drugiej połowie XVIII wieku; najstarszy nagrobek datowany jest na rok 1796, jednak nie można go odnaleźć31. Najstarsze z zachowa-nych inskrypcji pochodzą z drugiej połowy wieku XIX. Boho-nicki mizar, obok kruszyniańskiego, stanowi główne miejsce pochówku Tatarów z całej Polski. Dzisiejszy meczet postawio-no najprawdopodobniej w drugiej połowie wieku XIX32. 22 paź-30 A. Drozd, M.M. Dziekan, T. Majda, Meczety i cmentarze Tatarów polsko-litew-skich, Warszawa 1999, s. 86.31 Tamże, s. 87.32 Podlaski Szlak Tatarski, Białystok 2004, s. 26.

44

Mizar w Bohonikach, nagrobek Ajszy i Ibrahima Rodkiewiczów. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

Mizar w Bohonikach, nagrobek Chadydży Milkamanowicz. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

45

Mizar w Bohonikach. Nagrobek Azymy Muchli. Fot. Krzysztof Edem Mucharski.

Mizar w Bohonikach. Nagrobek Chadydży Radeckiej. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

46

dziernika 2012 roku wraz z mizarem uznany został zarządze-niem Prezydenta RP za Pomnik Historii33.

Spis imion z mizara w Bohonikach (uwzględniono jedynie nagrobki polskotatarskie) zawiera 658 imion (357 męskich i 301 żeńskich). Najpopularniejszymi imionami męskimi są: Aleksan-der (9,2%), Adam (7,8%) i Jan (7,8%); a żeńskimi: Maria (8,7%), Zofia (8,4%), Ajsza (7,4%). W zupełności odpowiada to danym metrykal-nym i znakomicie zgadza się z wynikami dla sąsiedniej gminy Kruszyniany. Szerszy zakres imienniczy można tłumaczyć po-chówkami osób nieurodzonych w okolicy Bohonik. Znacznie czę-ściej niż w metrykach podobnych gmin występują imiona mnogie, głównie jednak połączenia form muzułmańskich z „polskimi”, co świadczy raczej o używaniu imienia oficjalnego i „tatarskiego”, które może być jednocześnie miejscowym przezwiskiem. Są to: Achmet Mieczysław, Adam Ali, Aleksander Alej, Ibrahim Gienek, Jachja Jan, Jakub Zenon, Jakub Sylwester, Jan Jachja (dwukrotnie), Krzysztof Adam, Mustafa Stefan, Mustafa Józef, Piotr Tamerlan, Roman Ramazan (dwukrotnie). Dla kobiet: Ajsza Ziunia, Aminia Amelia, Azyma Zina, Eugenia Grażyna, Ewa Chawa, Ewa Aida, Ewa Maria, Helima Helena, Maria Merjema, Zofia Zuhra.

Tab. 3. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków cmentarza w Bohonikach

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Aleksander 33 9,2 Maria 27 8,72. Adam 28 7,8 Zofia 26 8,43. Jan 28 7,8 Ajsza 23 7,44. Roman 22 6,1 Fatma 21 6,85. Jakub 21 5,9 Ewa 16 5,26. Stefan 21 5,9 Helena 16 5,27. Maciej 15 4,2 Chalima 15 4,88. Józef 14 3,9 Rozalia 15 4,89. Mustafa 14 3,9 Felicja(nna) 11 3,510. Ali 13 3,6 Halina 9 2,9

33 https://zabytek.pl/pl/obiekty/bohoniki-i-kruszyniany-meczety-i-miza-ry-205 (dostęp: 1.08.2019 r.).

47

11. Ibrahim 9 2,5 Azyma 8 2,612. Bronisław 8 2,1 Elżbieta 8 2,613. Leon 8 2,1 Emilia 8 2,614. Mirosław 8 2,1 Eugenia 7 2,315. Alej 7 2,0 Meriema 7 2,316. Sulejman 7 2,0 Aminia 6 1,917. Tamerlan 7 2,0 Lila 6 1,918. Bekir 6 1,7 Tamara 4 1,319. Konstanty 6 1,7 Tenzila 4 1,320. Michał 6 1,7 Chadidża 3 1,121. Emir 5 1,4 Tamira 3 1,122. Daniel 4 1,1 Zejnab 3 1,123. Dawid 4 1,1 Almira 2 0,624. Ramazan 4 1,1 Alża 2 0,625. Samuel 4 1,1 Amelia 2 0,626. Aladyn 3 0,8 Dżenura 2 0,627 Amurat 3 0,8 Kamila 2 0,628. Jachja 3 0,8 Lejla 2 0,629. Janusz 3 0,8 Regina 2 0,630. Mahmet 3 0,8 Zaira 2 0,631. Abraham 2 0,6 Zinaida 2 0,632. Achmet 2 0,6 Agnieszka 1 0,433. Dżemil 2 0,6 Alija 1 0,434. Lucjan 2 0,6 Alina 1 0,435. Lut 2 0,6 Alzunia 1 0,436. Selim 2 0,6 Aneta 1 0,437. Sibit 2 0,6 Anna 1 0,438. Zachariasz 2 0,6 Anserianna 1 0,439. Abdul 1 0,3 Asyja 1 0,440. Birsai 1 0,3 Chanifa 1 0,441. Bohdan 1 0,3 Dżemila 1 0,442. Chalil 1 0,3 Dżenneta 1 0,443. Chasień 1 0,3 Elmira 1 0,444. Dżefar 1 0,3 Elwira 1 0,445. Eliasz 1 0,3 Eulia 1 0,446. Enwer 1 0,3 Faryda 1 0,447. Husajn 1 0,3 Genowefa 1 0,448. Jerzy 1 0,3 Grażyna 1 0,449. Jeśman 1 0,3 Hala 1 0,451. Julian 1 0,3 Janina 1 0,452. Kazimierz 1 0,3 Kiebira 1 0,453. Krzysztof 1 0,3 Leonarda 1 0,4

48

54. Ludwik 1 0,3 Lima 1 0,455. Marek 1 0,3 Mirosława 1 0,456. Piotr 1 0,3 Raina 1 0,457. Romuald 1 0,3 Róża 1 0,458. Ryszard 1 0,3 Sabira 1 0,459. Salich 1 0,3 Sadyka 1 0,460. Szaban 1 0,3 Safija 1 0,461. Szamil 1 0,3 Salomea 1 0,462. Szymon 1 0,3 Selima 1 0,463. Timur 1 0,3 Stefania 1 0,464. - - - Zelida 1 0,465. - - - Zina 1 0,466. - - - Ziunia 1 0,467. - - - Zonia 1 0,468. - - - Zulejcha 1 0,469. - - - Żanna 1 0,4Razem - 357 100 - 301 100

b) KruszynianyTutejszy mizar pochodzi prawdopodobnie z końca XVII wieku. Najstarszy odkryty kamień nagrobny pochodzi z roku 1744 (lub nawet 1704), kolejne datowane są na rok 1790 oraz pierw-szą połowę XIX wieku34. Liczne mogiły z wieku XX oraz XXI. Dokonuje się tam pochówków zmarłych z całej Polski.

Lista imion z mizara w Kruszynianach (uwzględniono tyl-ko nagrobki polskotatarskie) zawiera 261 pozycji (132 męskich i 129 żeńskich). Najpopularniejszymi imionami męskimi są: Aleksander (12,9%), Józef (6,0%) i Roman (6,0%), żeńskimi zaś: Zofia (13,9%), Maria (7,6%), Felicja (7,0%) i Rozalia (7,0%). Rów-nież odpowiada to danym metrykalnym (oprócz przesunięcia częstotliwości występowania imienia Adam). Zakres imien-niczy jest niewiele szerszy niż metrykalny. Podobnie rzadziej występują imiona podwójne, jeden przypadek wśród kobiet – Anna Emilia i czterokrotnie wśród mężczyzn: Ibrahim Broni-sław, Jan Jachja, Mustafa Stefan, a także Aleksander Ali (nagro-bek Aleksandra Chaleckiego w formie „Imam Ali”).34 Tamże, s. 84.

49

Mizar w Kruszynianach, nagrobek Abrahima Safarewicza. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

Mizar w Kruszynianach, nagrobek Heleny i Alego Chaleckich. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

50

Mizar w Kruszynianach. Nagrobek Mierjemy Chaleckiej-Giembickiej. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

Mizar w Kruszynianach. Nagrobek Mieriemy Milkamanowicz. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

51

Tab. 4. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków mizara w Kruszynianach

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Aleksander 17 12,9 Zofia 18 13,92. Józef 8 6,0 Maria 10 7,63. Roman 8 6,0 Felicja 9 7,04. Mustafa 7 5,3 Rozalia 9 7,05. Jan 7 5,3 Ewa 8 6,26. Michał 6 4,4 Meriema 7 5,47. Samuel 6 4,4 Emilia 6 4,68. Jakub 5 3,8 Helena 6 4,69. Stefan 5 3,8 Ajsza 5 3,910. Adam 4 2,9 Almira 4 3,111. Bronisław 4 2,9 Aminia 3 2,312. Ibrahim 3 2,2 Chalima 3 2,313. Lucjan 3 2,2 Alicja 2 1,514. Maciej 3 2,2 Asyja 2 1,515. Tamerlan 3 2,2 Azyma 2 1,516. Abraham 2 1,5 Elżbieta 2 1,517. Alej 2 1,5 Lejla 2 1,518. Ali 2 1,5 Lila 2 1,519. Dawid 2 1,5 Tenzila 2 1,520. Ismaił 2 1,5 Anifa 1 0,821. Janusz 2 1,5 Anna 1 0,822. Julian 2 1,5 Chadydża 1 0,823. Konstanty 2 1,5 Emira 1 0,824. Leon 2 1,5 Eugenia 1 0,825. Amurat 1 0,8 Ewelina 1 0,826. Chalil 1 0,8 Fatma 1 0,827 Chusejn 1 0,8 Halina 1 0,828. Daniel 1 0,8 Irena 1 0,829. Donat 1 0,8 Jula 1 0,830. Eliasz 1 0,8 Kamila 1 0,831. Eugeniusz 1 0,8 Lilianna 1 0,832. Gafar 1 0,8 Lucyna 1 0,833. Halin 1 0,8 Marianna 1 0,834. Jachja 1 0,8 Michalina 1 0,835. Jerzy 1 0,8 Rasina 1 0,836. Junus 1 0,8 Romualda 1 0,837. Leonard 1 0,8 Razyja 1 0,838. Lut 1 0,8 Taida 1 0,839. Mahmet 1 0,8 Tamara 1 0,8

52

40. Marek 1 0,8 Tamira 1 0,841. Mieczysław 1 0,8 Tatiana 1 0,842. Mirosław 1 0,8 Ula 1 0,843. Ramazan 1 0,8 Zajra 1 0,844. Raszyd 1 0,8 Zanna 1 0,845. Romuald 1 0,8 Zuzanna 1 0,846. Szawa 1 0,8 Żenia 1 0,847. Selim 1 0,8 - - -48. Tomasz 1 0,8 - - -49. Tymoteusz 1 0,8 - - -Razem - 132 100 - 129 100

c) Sorok TataryW wiosce zachowały się aż cztery cmentarze. Najstarszy, leżą-cy poza osadą, założony zapewne na przełomie XIV i XV wie-ku, z najstarszymi nagrobkami z XVII wieku. Drugi pochodzi prawdopodobnie z pierwszego dwudziestolecia XVII wieku. Kolejny mizar, z połowy XIX wieku, pozostaje aktualnym miej-scem pochówków. Czwarty, nieczynny, z mogiłami z XIX i XX wieku, znajduje się obok meczetu. Cały kompleks sakralny w roku 1996 został wpisany na Listę Zabytków Kultury Repu-bliki Litewskiej35.

Nowy cmentarz zawiera 62 nagrobki (36 mężczyzn i 26 ko-biet). Najczęstszymi imionami męskimi są: Aleksander (11,1%), Bronisław (8,3%), Mustafa (8,3%) i Stefan (8,3%), a żeńskim – Maria (19,2%). Pomimo małej liczby całkowitej w przypadku imion męskich widać wyraźną zgodność z metrykami. Miano „Muchlik” nie zostało uwzględnione, gdyż wydaje się raczej przezwiskiem pochodzącym od nazwiska „Mucha” lub „Mu-chla”. Dwa imiona zostały zapisane w formie litewskiej (współ-czesne pochówki): Aleksas i Mykolas, nazwiska wskazują na pochodzenie z Tatarów polsko-litewskich – Lebedis (Lebiedź) i Radlinskas (Radliński).

35 https://kvr.kpd.lt/#/static-heritage-detail/5b45afa4-0503-495b-8fe9-a0da-3a3c598d (dostęp: 12.08.2019 r.).

53

Mizar w Sorok Tatarach, nagrobek Ibrahima Saferewicza. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

Mizar w Sorok Tatarach, nagrobek Aleksieja Jakubowskiego (po lewej) i Liliji Jakubowskiej (po prawej). Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

54

Mizar w Sorok Tatarach, nagrobek Chalila Krynickiego. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

Mizar w Sorok Tatarach, nagrobek Macieja (Matwieja) Krynickiego. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

55

Tab. 5. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków mizara w Sorok Tatarach

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Aleksander 4 11,1 Maria 5 19,22. Bronisław 3 8,3 Azyma 2 7,73. Mustafa 3 8,3 Emilia 2 7,74. Stefan 3 8,3 Fatma 2 7,75. Adam 2 5,6 Helena 2 7,76. Ali 2 5,6 Meriema 2 7,77. Jakub 2 5,6 Rozalia 2 7,78. Roman 2 5,6 Aminia 1 3,89. Aleksas 1 2,8 Anna 1 3,810. Bekir 1 2,8 Celina 1 3,811. Bolesław 1 2,8 Elżbieta 1 3,812. Borys 1 2,8 Ewa 1 3,813. Emir 1 2,8 Felicja 1 3,814. Halil 1 2,8 Sonia 1 3,815. Ibrahim 1 2,8 Szarifa 1 3,816. Iwan 1 2,8 Zina 1 3,817. Jan 1 2,8 - - -18 Maciej 1 2,8 - - -19. Malik 1 2,8 - - -20. Michał 1 2,8 - - -21. Mykolas 1 2,8 - - -22. Szymon 1 2,8 - - -23. Tamerlan 1 2,8 - - -Razem - 36 100 - 26 100

d) StudziankaTamtejszy mizar powstał zapewne po roku 1679, czyli tuż po osiedleniu się Tatarów. Najstarsze zachowane nagrobki (naj-dawniejsza inskrypcja z roku 1772) pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku. Najwięcej pochówków datowanych jest na wiek XIX, ostatni odbył się w roku 192736. Obecnie opiekę nad nekro-polią sprawuje Muzułmański Związek Religijny w RP.

36 A. Drozd, Corpus inscriptionum Tatarorum Poloniae et Lithuaniae, t. I Stu-dzianka, Warszawa 2016, s. 17.

56

Mizar w Studziance, nagrobek Kunegundy Azulewiczowej z Kryczyńskich. Fot. Michał Łyszczarz.

Mizar w Studziance, nagrobek Bernarda Kryczyńskiego. Fot. Michał Łyszczarz.

57

Mizar w Studziance, nagrobek Abrahama Azulewicza. Fot. Michał Łyszczarz.

Mizar w Studziance, nagrobek Ajszy Czymbajewicz. Fot. Michał Łyszczarz.

58

Lista imion z mizara w Studziance zawiera 260 pozycji (133 męskich i 127 żeńskich). Najpopularniejszymi imionami mę-skimi są: Józef (10,5%), Samuel (8,3%), Jan (7,5%), Aleksander (6,8%) i Maciej (6,8%); a żeńskimi: Helena (13,4%), Felicja (Feli-cjanna) (11,8%), Zofia (8,7%) i Marianna (7,9%). Z niewielkimi zmianami odpowiada to danym metrykalnym. Zakres imien-niczy jest niewiele szerszy niż metrykalny.

Tab. 6. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków mizara w Studziance

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Józef 14 10,5 Helena 17 13,42. Samuel 11 8,3 Felicja(nna) 15 11,83. Jan 10 7,5 Zofia 11 8,74. Aleksander 9 6,8 Marianna 10 7,95. Maciej 9 6,8 Elżbieta 9 7,16. Mustafa 8 6,0 Ewa 6 4,77. Abraham 7 5,3 Meriema 5 3,98. Jakub 6 2,3 Rozalia 5 3,99. Stefan 6 2,3 Zuzanna 5 3,910. Eliasz 4 3,0 Amelia 4 3,111. Ismaił 4 3,0 Asyja 4 3,112. Michał 4 3,0 Emilia 4 3,113. Dawid 3 2,3 Maria 4 3,114. Jusuf 3 2,3 Ajsza 3 2,415. Sulejman 3 2,3 Fatma 3 2,416. Adam 2 1,5 Gulsyma 3 2,417. Albert 2 1,5 Kunegunda 3 2,418. Amurat 2 1,5 Zajniepa 3 2,419. Ibrahim 2 1,5 Aminia 1 0,820. Jachja 2 1,5 Anastazja 1 0,821. Mechmet 2 1,5 Anna 1 0,822. Roman 2 1,5 Churszeja 1 0,823. Romuald 2 1,5 Gulsuma 1 0,824. Achmet 1 0,7 Hala 1 0,825. Alej 1 0,7 Halina 1 0,826. Ali 1 0,7 Hanula 1 0,827 Bekir 1 0,7 Joanna 1 0,828. Bernard 1 0,7 Razyja 1 0,829. Bogdan 1 0,7 Rukieja 1 0,8

59

30. Ebutalib 1 0,7 Urszula 1 0,831. Iliasz 1 0,7 Ziuchra 1 0,832. Isa 1 0,7 - - -33. Kajetan 1 0,7 - - -34. Leon 1 0,7 - - -35. Osman 1 0,7 - - -36. Ramazan 1 0,7 - - -37. Salich 1 0,7 - - -38. Selim 1 0,7 - - -39. Stanisław 1 0,7 - - -Razem - 133 100 - 127 100

e) Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku, kwatera muzułmańskaTatarska społeczność muzułmańska pojawiła się w Gdańsku w wyniku powojennych przesiedleń z Kresów. Meczet zbu-dowano dopiero w roku 1990. W roku 194937 gmina uzyskała miejsce do pochówków: kwaterę muzułmańską na Cmentarzu Garnizonowym przy ul. Dąbrowskiego 2. Pierwszym pochowa-nym był zmarły w tymże roku Mustafa Asanowicz. Przez długie lata kwatera stanowiła miejsce spoczynku wyłącznie polskich Tatarów, obecnie spoczywają tam także muzułmanie innego pochodzenia.

Spis imion z kwatery muzułmańskiej gdańskiego Cmenta-rza Garnizonowego obejmuje zaledwie 29 osób (16 mężczyzn i 13 kobiet). Czterokrotnie pojawia się imię Roman, raz jako wspomnienie, raz w połączeniu Roman-Marek. Husam i As-gher-Ali to osoby z krajów arabskich, Fahrettin z Turcji. Po-zostałe imiona (oprócz Zofii – dwukrotnie) występują jedno-krotnie.

37 Według informacji Dżemili Smajkiewicz-Murman, wybitnej przedstawi-cielki tamtejszej społeczności tatarsko-muzułmańskiej, wieloletniej przewod-niczącej gminy wyznaniowej.

60

Tab. 7. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków kwatery muzułmańskiej Cmentarza Garnizonowego w Gdańsku

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Roman 4 25 Zofia 2 15,42. Aleksander 1 6,2 Aminia 1 7,73. Asgher-Ali 1 6,2 Dżemila 1 7,74. Bolesław 1 6,2 Emilia 1 7,75. Eugeniusz 1 6,2 Joanna 1 7,76. Fahrettin 1 6,2 Kamila 1 7,77. Husam 1 6,2 Kibira 1 7,78. Ibrahim 1 6,2 Leila 1 7,79. Konstanty 1 6,2 Maria 1 7,710. Maciej 1 6,2 Rozalia 1 7,711. Raszyd 1 6,2 Taida 1 7,712. Samuel 1 6,2 Zulejcha 1 7,713. Stefan 1 6,2 - - -Razem - 16 100 - 13 100

f) Cmentarz Centralny Srebrzysko w Gdańsku, kwatera muzułmańskaKwatera muzułmańska na Srebrzysku powstała prawdopodob-nie około roku 1960. Pierwszy pochówek odbył się w roku 196238. Obecnie spoczywają tam zarówno muzułmanie pochodzenia polskotatarskiego, jak i z innych krajów muzułmańskich.

Lista z Gdańska-Srebrzyska zawiera 61 imion (33 męskie i 28 żeńskich) polskotatarskich oraz muzułmanów innego po-chodzenia. Podobnie jak w przypadku kwatery na Cmentarzu Garnizonowym, liczba jest zbyt mała na analizę statystyczną, większość imion występuje jednokrotnie, choć minimalnie częstsze są miana: Stefan (3), Aleksander (2), Adam (2), Bekir (2), Elżbieta (2), Halina (2), Helena (2), Maria (2), Zofia (2).

38 http://gdanskieminiatury.ikm.gda.pl/wp-content/uploads/2018/02/gdan-skie_miniatury_gra_03_2018.pdf (dostęp: 11.08.2019 r.).

61

Mogiły tatarskie na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. Fot. Andrzej Ignatowski.

Mogiły tatarskie na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. Fot. Andrzej Ignatowski.

62

Nagrobek Stefana Lebiedzia i Heleny Lebiedź na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. Fot. Michał Łyszczarz.

Nagrobek Alego Smajkiewicza i Zofii Smajkiewicz na Cmentarzu Centralnym Srebrzysko w Gdańsku. Fot. Michał Łyszczarz.

63

Tab. 8. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków kwatery muzułmańskiej Cmentarza Centralnego Srebrzysko w Gdańsku

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Stefan 3 9,1 Elżbieta 2 7,12. Aleksander 2 6,1 Halina 2 7,13. Adam 2 6,1 Helena 2 7,14. Bekir 2 6,1 Maria 2 7,15. Ahmed 1 3,0 Zofia 2 7,16. Ali 1 3,0 Ajsza 1 3,67. Aliraszyd 1 3,0 Asseja 1 3,68. Aryan 1 3,0 Emilia 1 3,69. Bronisław 1 3,0 Emina 1 3,610. Dżemil 1 3,0 Ewa 1 3,611. Eliasz 1 3,0 Fatma 1 3,612. Emir 1 3,0 Felicja 1 3,613. Halim 1 3,0 Halima 1 3,614. Ibrahim 1 3,0 Romayssa 1 3,615. Izmaił 1 3,0 Rozalia 1 3,616. Jakub 1 3,0 Safa 1 3,617. Józef 1 3,0 Safija 1 3,618. Konstanty 1 3,0 Shireen 1 3,619. Machmed 1 3,0 Sona 1 3,620. Maciej 1 3,0 Stefania 1 3,621. Michał 1 3,0 Zaida 1 3,622. Mustafa 1 3,0 Zuhra 1 3,623. Niusiurat 1 3,0 Tamara 1 3,624. Said 1 3,0 - - -25. Selim 1 3,0 - - -26. Souhil 1 3,0 - - -27 Szemil 1 3,0 - - -28. Tadeusz 1 3,0 - - -Razem - 33 100 - 28 100

64

g) Muzułmański Cmentarz Tatarski w WarszawiePowstał w roku 1868, początkowo jako cmentarz wojskowy, później cywilny. W roku 1933 przekazany warszawskiej gmi-nie muzułmańskiej MZR. Najstarszy kamień nagrobny pocho-dzi z roku 1871. Po II wojnie światowej stał się miejscem po-chówków Tatarów z całej Polski. W roku 2014 uznany został za Pomnik Historii39.

39 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 2014 r. w sprawie uznania za Pomnik Historii „Warszawa – zespół zabytkowych cmen-tarzy wyznaniowych na Powązkach” (Dz.U. z 2014 r. poz. 956).

Nagrobek Ibrahima Joachima Bajraszewskiego na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

65

Nagrobek Furszy Konopackiej na Muzułmańskim Cmentarzy Tatarskim w Warszawie. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

Nagrobek Sulejmana Mucharskiego na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

66

Spis z cmentarza warszawskiego liczy 182 pozycje (83 męż-czyzn i 99 kobiet – tylko pochodzenia polskotatarskiego). Naj-częściej pojawiające się imiona męskie to: Aleksander (10,8%), Konstanty (7,2%), Bekier (6,0%), Jakub (6,0%), Ali (4,8%), Stefan (4,8%), Sulejman (4,8%); żeńskie – Maria (15,1%), Helena (10,1%), Emilia (5,1%), Meriema (5,1%), Rozalia (5,1%) i Zofia (5,1%). Trzy-krotnie występują formy podwójne: Ibrahim Bronisław, Ibra-him Joachim i Zofia Zulejka.

Tab. 9. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków Muzułmańskiego Cmentarza Tatarskiego w Warszawie

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Aleksander 9 10,8 Maria 15 15,12. Konstanty 6 7,2 Helena 10 10,13. Bekier 5 6,0 Emilia 5 5,14. Jakub 5 6,0 Meriema 5 5,1

Nagrobek Aleksandra Achmatowicza i Chalimy Achmatowicz na Muzułmańskim Cmentarzu Tatarskim w Warszawie. Fot. Barbara Pawlic-Miśkiewicz.

67

5. Ali 4 4,8 Rozalia 5 5,16. Stefan 4 4,8 Zofia 5 5,17. Sulejman 4 4,8 Aleksandra 4 4,08. Adam 3 3,6 Chanifa 4 4,09. Ibrahim 3 3,6 Fatma 4 4,010. Mustafa 3 3,6 Fursza 4 4,011. Abraham 2 2,4 Aminia 3 3,012. Bogdan 2 2,4 Chalima 3 3,013. Dawid 2 2,4 Felicja 3 3,014. Jan 2 2,4 Halina 3 3,015. Leon 2 2,4 Ajsza 2 2,016. Maciej 2 2,4 Elmira 2 2,017. Selim 2 2,4 Ewa 2 2,018. Abubekier 1 1,2 Stefania 2 2,019. Ammar 1 1,2 Teresa 2 2,020. Amurat 1 1,2 Chadydża 1 1,021. Anatol 1 1,2 Dżennet 1 1,022. Borys 1 1,2 Elżbieta 1 1,023. Dżamil 1 1,2 Eugenia 1 1,024. Emir 1 1,2 Joanna 1 1,025. Jachja 1 1,2 Maryna 1 1,026. Janusz 1 1,2 Melania 1 1,027 Jerzy 1 1,2 Musia 1 1,028. Józef 1 1,2 Razuchanna 1 1,029. Mateusz 1 1,2 Tamara 1 1,030. Michał 1 1,2 Tenzilia 1 1,031. Olgierd 1 1,2 Wanda 1 1,032. Osman 1 1,2 Zeinab 1 1,033. Roman 1 1,2 Zinajda 1 1,034. Rustem 1 1,2 Ziugra 1 1,035. Salich 1 1,2 Żanna 1 1,036. Samuel 1 1,2 - - -37. Walenty 1 1,2 - - -38. Witold 1 1,2 - - -39. Zachariasz 1 1,2 - - -40. Zenon 1 1,2 - - -Razem - 83 100 - 99 100

68

Nagrobek Assana Smolskiego na kwaterze tatarskiej Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

h) Cmentarz Osobowicki we Wrocławiu, kwatera muzułmańskaTatarzy, którzy po II wojnie światowej osiedlili się we Wrocła-wiu, uzyskali na miejsce pochówków kwaterę na największym tutejszym cmentarzu komunalnym. Pierwsze pogrzeby odbyły się już w roku 1946. Obecnie nie ma tam miejsca na nowe mo-giły.

Tu również liczba pochówków jest niezwykle mała, zaledwie trzydzieści jeden (16 męskich i 15 kobiecych), uwzględniając wyłącznie mogiły polskotatarskie. Zaobserwować jednak moż-na pewną zgodność z wynikami z innych gmin, przynajmniej przy imionach męskich. Do powtarzających się należą: Jan (trzykrotnie), Aleksander (2), Bronisław (2), Michał (2). W jed-nym przypadku pojawia się podwójne imię żeńskie: Aleksan-dra-Chalima.

69

Nagrobek Sulejmana i Heleny Aleksandrowiczów na kwaterze tatarskiej Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

Nagrobek Aleksandry-Chalimy Koryckiej na kwaterze tatarskiej Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

70

Tab. 10. Imiona męskie i żeńskie z nagrobków kwatery muzułmań-skiej Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu

Imiona męskie Imiona żeńskieLp. Imię Liczba % Imię Liczba %1. Jan 3 18,7 Emilia 3 20,02. Aleksander 2 12,5 Maria 3 20,03. Bronisław 2 12,5 Aleksandra 1 6,74. Michał 2 12,5 Ewa 1 6,75. Adam 1 6,3 Fatima 1 6,76. Alraszyd 1 6,3 Felicja 1 6,77. Assan 1 6,3 Gaja 1 6,78. Omar 1 6,3 Helena 1 6,79. Stefan 1 6,3 Honorata 1 6,710. Sulejman 1 6,3 Rozalia 1 6,711. Zbigniew 1 6,3 Zulejka 1 6,7Razem - 16 100 - 15 100

Nagrobek Bronisława Gajnodzinowa na kwaterze tatarskiej Cmentarza Osobowickiego we Wrocławiu. Fot. Musa Çaxarxan Czachorowski.

73

Pochodzenie i znaczenie imion z badanych metryk oraz mizarów

arab. – arabski, aram. – aramejski, akad. – akadyjski, azer. – azerski, celt. – celtycki, etr. – etruski, germ. – germański, gr. – grecki, hebr. – hebrajski, krtat. – krymskotatarski, lit. – litewski, łac. – łaciński, pers. – perski, protobułg. – protobułgarski, ros. – rosyjski, sum. – sumeryjski, st.ang. – staroangielski, st.fr. – starofrancuski, stpol. – staropolski, st.tur. – staroturecki, tat. – tatarski, tur. – turecki, turk. – języki turkijskie.

IMIONA MĘSKIE

Abbas – arab. „surowy”.Abdel – arab. „abd” – „sługa”, „poddany”. Tu w połączeniu Abdel

Kader – „Sługa Wszechmocnego”Abraham – akad. „aba-am-ra-am” – „kochaj ojca”.Abubekier – połączenie arab. „abu” – ojciec i Bekir – arab.

„bakr” – „uczący się”, „badający”, „dojrzały”; także „mądrość” i „młody wielbłąd”.

Adam – hebr. „adam” – „ludzie” lub „adhamah” – „ziemia”, sum. „ada-mu” – „mój ojciec”, akad. „ad-mu” – „stworzony”, „zrodzony”, „dziecko”, lub arab. „adama” – „łączyć się”. Pierwszy człowiek stworzony przez Boga, pierwszy prorok.

Aladyn – arab. „ala ad-din” – „doskonałość wiary”Albert – germ. „adal” – „szlachetny ród” i „beraht” – „jasny,

błyszczący”: „pochodzący ze szlachetnego rodu”.

74

Aleksander – gr. „aleksandros” – „broniący ludzi”. Imię starożytnego bohatera, Aleksandra Macedońskiego, kojarzonego z wymienianym w Koranie Zul Karnajnem, Dwurogim. Bardzo popularne w świecie muzułmańskim w formie Iskander.

Aleskier – azer. forma arab. imienia Aliasgar – „Ali młodszy”. Syn Adama Mucharskiego (ur. 1887) zapisany w formie „Aleskier” lub „Aleksander”.

Ali – arab. „wysoki”, „wywyższony”. Imię zięcia Proroka Muhammada, Alego ibn Abu Tabiba, ostatniego z kalifów sprawiedliwych.

Alij, Aliej – zapewne oboczności imienia Ali, jednak Aliej (Alij) jest również imieniem pochodzenia greckiego, znanym i używanym na ziemiach ruskich, z gr. Aleos – mitolog. Król Tegei.

Ammar – z arab. „rozkwitający”, „pomyślny”, „pomyślne długie życie”.

Amurat – gr. forma imienia Murad, Murat, z arab. „oczekiwany”, „życzenie”, „cel”, „nadzieja”.

Anatol – gr. „anatolikos” – „pochodzący ze wschodu”.Arian – od praindoeur. „arjo-”, „arja-” oznaczającego „członka

grupy (narodu)”, „wolnego człowieka”, „szlachetnego”; ten sam pień co w nazwach Iranu, Arian i wielu innych.

Arslan – st.tur. „arsil” – „rudy” i „an” – „zwierz, drapieżca”, co oznaczało „lew”.

Asgar – z arab. „wielbiciel”, „oddany”.Aziul, Azul – arab. „lazułard” z pers. „ladżward” – „lapis lazuli”,

„niebieski”, „błękitny”.Bajazet – st.tur. „baj” – „bogaty” i pers. „zadeh” – „szlachetny”,

„potomek”: „z bogatego, szlachetnego rodu”.Bekir – arab. „bakr” – „uczący się”, „badający”, „dojrzały”; także

„mądrość” i „młody wielbłąd”.Bernard – st.germ. „silny niedźwiedź”.

75

Bilal – arab. „leczący”, „uzdrawiający”, imię pierwszego muezina.

Bogdan – stpol. „dany przez Boga”, być może ze scyt. Bagadata o tym samym znaczeniu.

Bolesław – stpol. „bole(j)” – „bardzo”, „więcej” i „sław”: „bardzo sławny”.

Borys – protobułg. „wilk”, „mały”, „waleczny”.Bronisław – stpol. „broniący sławy” lub „sławny obrońca”.Chafiz – arab. „obrońca”, „chroniący”; także „znający na

pamięć Koran”.Chalil – arab. „wierny przyjaciel”, „żyjący prawo”.Chasień – tat. forma arab. imienia Hasan, Asan: „piękny”,

„przystojny”.Chusejn – arab. Husajn – „piękny”, „dobry”.Daniel – hebr. „Bóg jest moim sędzią”. Prorok.Dawid – hebr. „ukochany”, prorok.Dewlet – arab. „szczęście”, „bogactwo”, „państwo”.Donat – łac. „darowany przez bogów”.Dżamil (także Dżemil) – arab. „przepiękny”.Ebutalib – arab. „abu talib” – dosłownie „ojciec studenta”.Edward – st.ang. „ead” – „pomyślność”, „dobrobyt” i „weard” –

„strażnik”.Eliasz, Iliasz, Ilja – hebr. „moim Bogiem jest Jahwe”. Prorok.Emir – arab. „amir” – „dowódca”.Eugeniusz – gr. „dobrze urodzony”.Fahrettin – z arab. „duma wiary”.Gafar – arab. „wybaczający”. Al-Gafar – jedno z pięknych

imion Boga.Gambar, Gamber – arab. „człowiek wielkiej siły”, „olbrzym”,

koniuszy kalifa Alego.Gaza, Gaziej, Gazy – arab. „wojownik”, „walczący za wiarę”.Guzir – z urdu, „pomocny”, „radzący”, „pomoc”.Halin – być może wersja imienia Chalim – arab. „łagodny”,

„dobry”.

76

Hipolit – gr. „hippolytos” – „powożący koniem”.Ibrahim – arab. forma hebr. Abraham. Prorok. Tu w imieniu

podwójnym Ibrahim-Pasza; „pasza” – perski, później turecki tytuł urzędniczy lub grzecznościowy.

Isa – arab. forma hebr. „jehoszua” – „Jahwe jest zbawieniem”; imię proroka (Jezusa).

Islam – arab. pochodzi od nazwy religii muzułmańskiej, islamu: „poddanie się woli Boga”. Spotykane wśród chanów krymskich.

Ismail – hebr. „Bóg usłyszy”. Imię proroka.Jachja – arab. forma hebr. imienia Jan: „Jahwe jest łaskaw”.

Prorok.Jakub – hebr. „idący śladem”. Prorok.Jan, Iwan – patrz: Jachja.Janusz – stpol. zdrobnienie od imienia Jan, z czasem

samodzielne imię.Jerzy – spolszczona forma od gr. „georgos” – „rolnik”.Józef, Jusup – hebr. „by Jahwe pomnożył”. Prorok.Julian – spolszczona forma łac. imienia Julius, co być może

oznaczało „poddany Jowisza”.Junius, Junus – arab. forma hebr. imienia Jona (Jonasz) –

„gołąb”. Prorok.Kader – arab. „kadir” – „potężny”, „mocny”. Tu w połączeniu

z Abdel Kader – „sługa Wszechmocnego”.Kajetan – łac. „pochodzący z Kajety”.Kazimierz – stpol. „kazi” – „psuje”, „niszczy” i „mir” – „pokój”,

a zatem „ten, kto niszczy pokój”. Konstanty, Kanty – łac. „constantinus” – „stały”, „stanowczy”.

Kanty jest formą zdrobniałą, używaną tylko jako drugie imię, lub wersją zapisu zdrobnienia – Kantuś.

Kulibek – st.tur. „sługa beka”, także „Kuli” – „sługa” lub „sługa Boga”. W przypadku rodu Safijewów, wcześniejsza forma brzmiała Abbas Kuli Bek Safijew, gdzie „bek” mogło oznaczać tytuł i odnosić się do nazwiska (rodu).

77

Leon – gr. „lew”.Leonard – łac.-germ. „silny jak lew”.Liut – arab. Lut, z hebr. Lot – „zasłona”, prorok.Lucjan – spolszczona forma łac. imienia Lucianus – „należący

do Luciusa”, które z kolei oznacza „dziecko urodzone o brzasku” („prima luce natus”).

Maciej – hebr. Matatjahu – „dar od Jahwe”.Mahmet – arab. Muhammad – „chwalony”, „dostojny chwały”.

Imię Proroka islamu.Marek – łac. „mart-ico-s” – „należący do Marsa”.Michał – hebr. Michael – „któż jest jak Bóg”. Imię archanioła.Mieczysław – stpol. Miecisław – „mieci” („miota”, „rzuca”)

i „sław” – „sława”; spopularyzowane w błędnej formie Mieczysław.

Mirosław – stpol. „ten, który sławi pokój”.Mucharem (Muharram) – turk. wersja arab. imienia

Muharram – „zakazany”; także nazwa pierwszego miesiąca muzułmańskiego kalendarza.

Muhammad – por. Mahmet. Tu w użyciu jedynie w połączeniu Muhammad-Włodzimierz (Władimir).

Mustafa – arab. „wybraniec”.Niusiurat – prawdopodobnie forma imienia Nasrat – arab.

„pomoc”, „współdziałanie”.Olgierd – lit. Algirdas – „przesławny”.Osman – arab. „silny”, „twardy”. Trzeci kalif sprawiedliwy.Ramazan – arab. „ramadan” – dziewiąty miesiąc kalendarza

muzułmańskiego.Ramir – tat. wariant arab. imienia Rami, oznaczającego

„strzelca”, „łucznika”.Raszyd – arab. „idący prawą drogą”.Roman – łac. „rzymski”.Romuald – germ. „hruom” – „sława” i „waltan” – „rządzić”,

odpowiednik Władysława.Rustem – pers. „silny”; pers. „ratunek”; „wielki”, „o mocnym ciele”.

78

Saladyn – arab. „salah-ad-din” – „dobro wiary”.Salich – arab. „dobry”, „prawy”. Imię jednego z proroków.Salomon – hebr. Szlomoh, aram. Szlejmon, arab. Sulajman,

Sulejman, od słowa oznaczającego „człowiek pokoju”. Prorok.Samuel – hebr. Szemuel – „Bóg usłyszał”.Selim – arab. „zdrowy”, „spokojny”, „pokojowy”.Sjulia – forma imienia Sulejman.Stanisław – stpol. „stań się sławnym”.Stefan – gr. „stefanos” – „wieniec”, „znak zwycięstwa”.Sulejman – arab. forma imienia Salomon.Sylwester – łac. „silvestris” – człowiek żyjący w lesie”, „dziki”.Szaban – arab. nazwa ósmego miesiąca muzułmańskiego.Sabbat – hebr. „sobota”, być może jednak forma imienia Szaban.Szamil – arab. „obszerny”, „wszechstronny”. Szawa – być może forma zapisu imienia Szaweł/Paweł; wersja

imienia Sabbat lub forma pers. imienia Szawer – „niosący szacha”.

Szead – być może forma arab. imienia Saad, Saadi – „szczęście”, „fortuna”.

Szymon – hebr. Szimon, Szimeon – „Jahwe wysłuchał”.Tadeusz – aram. imię Taddai – „odważne serce”.Tamerlan – pers. Timur-e Lang – Timur Kulawy.Tomasz – aram. „toma” – „bliźniak”.Tymoteusz – gr. „thymos teos” – „ten, kto czci Boga”.Walenty – łac. „valens” – „mocny”, „zdrowy”, „żywotny”.Witold – lit. Vytautas – „vyti” – „gnać” i „tauta” – lud”:

„przewodzący ludowi”.Zachariasz, Zachary – hebr. Zecharja – „Jahwe pamięta”, także

arab. Zakarijja. Prorok.Zbigniew – stpol. imię Zbygniew – „ten, który pozbył się

gniewu”; spopularyzowane w błędnej formie Zbigniew.Zecha – zapewne forma imienia Zachariasz lub Zeki – arab.

„utalentowany”, „mądry”.Zenon – gr. „dar Zeusa”.

79

IMIONA ŻEŃSKIE

Ajsza – arab. „żyjąca swoim życiem”, „żyjąca życiem kobiety”, ukochana żona Proroka Muhammada.

Alfa – od gr. „alfa” – „pierwsza”, z arab. „początek”, „rozpoczęcie”.

Alfija – z arab. „słodka”, „życzliwa”, miła”. Alicja – być może germ. „szlachetna” lub gr. „alathea” –

„prawda”.Alija – z arab. „wysoka”, „wywyższona”, „wysoko urodzona”,

także żeńska forma imienia Ali, także wersja imienia Alfija.

Almira, Elmira – arab. „władczyni”, podobnie w hiszp., także gr. „morska bryza”. W czasach radzieckich była tłumaczona jako: EL[elektryfikacja]MIRA[świata].

Amelia – germ. „amal” – praca”.Amina, Aminia – arab. „spokój”, „zaufanie”, „pewność”.Anastazja – gr. „anastasis” – „zmartwychwstanie”.Anifa – z arab. od „hanif”, „oddana wierze”, „prawdziwie

wierząca (w jedynego Boga)”.Anna – hebr. „hanna” – „łaska” – „pełna łaski”.Anserianna – być może żeńska forma ormiańskiego męskiego

imienia Anserian.Arzunia – zdrobniała forma pers. imienia Arzu, Arzy –

„marzenie”, „nadzieja”.Asyja – arab. „wspomagająca”, „pocieszająca”, „lecząca”.Azyma – arab. „wielka”, „potężna”.Chadidża – arab. „niedonoszone dziecko”, „wcześniak”. Imię

często nadawane dzieciom, by uchronić je od złych duchów. Pierwsza żona Proroka Muhammada.

80

Chalima – z arab. „dobra”, „przyjacielska”, „łagodna”.Chanifa – arab. od „hanif” – „oddana wierze”, „prawdziwie

wierząca (w jedynego Boga)”.Churszeja – forma imienia Fursza.Delila – hebr. „delikatna”.Dżemila – arab. „przepiękna”.Dżenneta – tat. forma arab. imienia Dżannat – „raj”, „rajski

ogród”.Dżenura – zapewne arab. pochodzenia, może: „dżanna” – raj

i „nur” – „światło raju”, „rajskie światło”.Elmira – patrz: Almira.Elżbieta – hebr. Eliszebet – „Bóg mą przysięgą”.Elwira – arab. „elwir” – „ochraniający”; nazwa miasta

w Hiszpanii.Emilia – etr. i łac. „należąca do rodu Emiliów”, „rywal”,

„konkurent”.Emina – żeńska forma imienia Amina – arab. „spokój”, „zaufanie”.Eugenia – żeńska forma imienia Eugeniusz.Eulia – prawdopodobnie forma imienia Zulia (Zulejka).Ewa, Chawa – hebr. Hawwah, arab. Hawwa – „żyjąca”, „źródło

życia”, małżonka proroka Adama, pierwszego człowieka i proroka.

Ewelina – celt. „eibhlin” – „radość”, „światło”; st.fr. zdrobnienie „aveline” od łac. „avis” – „ptaszek”.

Farida (także Faryda) – arab. „rzadka”, „cenna”.Fatma, Fatima – arab. „odjęta od piersi”. Córka Proroka

Muhammada, żona Alego ibn Abu Tabiba, czwartego kalifa prawowiernego.

Felicja, Felicjanna – łac. „felix” – „szczęśliwa”. Fursza – pers. „hurszid” – „słońce”.Gaja – gr. bogini – Ziemia-Matka lub żeńska forma łac. imienia

Gajusz.Galiena – być może z gr. „spokojna”, nimfa (bogini) morskiej

ciszy albo też forma zapisu Heleny.

81

Genowefa – celt.-germ. „szlachetna kobieta”.Grażyna – lit. „piękna”; wymyślone przez Adama Mickiewicza

w 1823 r. Gulsana – pers. „wyjątkowy kwiat”. Gulsuma – z arab. „tłuściutka”.Halina – gr. „galene” – „spokój, błogostan”.Helena – gr. „blask księżyca”.Honorata – łac. „czcigodna”.Irena – gr. „eirene” – „pokój”.Janina – żeńska forma imienia Jan.Joanna – żeńska forma imienia Jan.Julia – łac. „mimoza”, „burza”, „z rodu Juliów”.Kaja – tat. żeńska forma imienia Kaj – „krzepki”,

„z kipczackiego plemienia Kajów”.Kamila – łac. „camillius” – „pomocnik kapłana”; arab.

„doskonały”.Kibira, Kebire – arab. „duża”.Konczaka – zapewne pochodzenia turk.; imię siostry chana

Uzbeka, wielkiej księżnej moskiewskiej.Kunegunda – germ. „kuni” – „ze szlachetnego rodu”, „gund” –

„walka”.Lajla, Lejla – z arab. „noc”, „piękna noc”, „czarnowłosa”.Leonarda – forma imienia Leonard – łac.-germ. „silny jak lew”.Lilia, Lila – łac. „lilia”.Lucyna – łac. „niosąca światło”.Maria, Marianna, Meriema, Mierjema, Mariam – hebr. Miriam,

arab. Marjam, Mirjam – „być piękną”, „być wspaniałą”, „wywyższona”.

Melania – gr. „czarna”.Merszyda, Murszida – z arab. „wiodąca za sobą”, „prowadząca”.Michalina – żeńska forma imienia Michał.Mirosława – żeńska forma imienia Mirosław – stpol. „ten, który

sławi pokój”.Musia – zdrobniała forma imienia Maria.

82

Pantazja – zapewne imię wymyślone, stpol. „fantazja”. Imię męskie Pantazy/Fantazy, z gr. „phantasos” – „syn snu”, występuje bardzo rzadko od ukazania się jednoimiennego dramatu J. Słowackiego z 1844/45 r.

Raina, Reina – być może arab. „osłaniająca”, jednak możliwa forma skrótowa popularnego imienia Regina – „królowa”.

Raisa – arab. żeńska forma od „rais” – „przywódca”, „wódz”, możliwe że od gr. „reistos” – „beztroska”, „lekkomyślna”.

Rasina – prawdopodobnie forma zapisu imienia Rozyna, Rozina – „róża”.

Razija – arab. „zadowolona”, „zgodna”, „wybrana”.Razuchanna – prawdopodobnie wersja imienia Ruzanna –

arab. „razana” – „poważna”, „spokojna”.Regina – łac. „królowa”.Roksolana – łac. „kobieta z Rusi”.Romajssa – forma arab. imienia Rumajsa – jednej z towa-

rzyszek drogi Proroka; jedna z arab. nazw gwiazdy Syriusz.

Romualda – żeńska forma imienia Romuald – germ. „hruom” – „sława” i „waltan” – „rządzić”.

Rozalia, Róża – łac. „róża”.Rukija – arab. Rukaja – „przyciągająca do siebie”, „wabiąca”.Sabira – arab. „cierpliwa”.Sadika – arab. „szczera”, „wierna”.Safa – arab. „oczyszczona”, „szczera”.Safija – arab. „wybranka”, „czysta”.Salomea – żeńska forma hebr. imienia Salomon, od słowa

oznaczającego „pokój”, „pomyślność”.Saliuma – arab. Selime, Salima, Selme – „zdrowa”.Selima – forma imienia Saliuma.Sona – prawdopodobnie zapis imienia Sonia, będącego

skróconą formą Zofii.Stefania – żeńska forma imienia Stefan.Szemira – żeńska forma pers. Szemszure, Szemszire – „miecz”.

83

Szeryfa – z arab. „cześć”, „sława”, „szlachetna”, „znakomita”.Szirin – pers. „słodka”, „przyjemna”; imię żony szachinszacha

Chozrowa, zdobywcy Aleksandrii.Taida – gr. forma kopt. imienia Thaisis – „należąca do Izydy”.Tamara – hebr. „daktyl”, „palma daktylowa”.Tamira – prawdopodobnie imię wymyślone przez Michaiła

Łomonosowa dla potrzeb tragedii „Tamira i Selim” z 1750 r., dziejącej się na Krymie w czasach chanatu.

Tatiana – żeńska forma łac. imienia Tacjan, od rzymskiego rodu Tatiusów.

Tenzila – arab. Tanzila – „stopniowo zsyłana, posyłana”.Ula – zdrobniała forma imienia Urszula – łac. „ursa” –

„niedźwiedzica”.Wanda – imię legendarnej córki Kraka, niejasnej etymologii.Zaida – prawdopodobnie z arab. „obfitość” lub „zahida” – „asceta”.Zajra – arab. „gość”.Zelida – być może tat. odpowiednik imienia Lidia.Zejnaba – arab. „zajnab” – „przepiękna”.Ziemma – zdrobniała forma imienia Zemfira – z gr. „szafir”,

skąd w arab. nabrało m.in. znaczenia „długa radość”.Zilicha – forma imienia Zulejka, z hebr. „przepiękna” w arab.

„zulajcha” – „bystra”, „siła ducha”, „krasomówcza”.Zinaida – gr. „poświęcona Zeusowi”.Ziunia – prawdopodobnie zdrobniała forma imienia Józefa lub

Zinaida.Zofia – gr. Sofia – „mądrość”.Zonia – zdrobniała forma imienia Zosima, z gr. „przygotowana

do drogi” lub „żywotna”; także forma imienia Sofia; także imię kaukaskie, co zresztą nie wyklucza związku z pierwszymi wersjami.

Zubejda – zdrobnienie od arab. słowa „zubda” – „masło”, „śmietana” (w znaczeniu białej skóry).

Zuhra, Zugra – arab. Zure, Zurija, Zuhra – „błyszcząca”, „świetlista”.

84

Zulieja – wariant imienia Zulejka.Zulima – zapewne arab. Zulimar – „posiadająca władzę”.Zuzanna – gr. wersja hebr. Szoszana – „lilia”.Żanna – forma imienia Joanna.Żenia – ros. zdrobniała forma imienia Eugenia, jednak

możliwa wersja zapisu Ziemmy (Zemfiry) lub Genowefy (Gieni), która zyskała literację podobną do rosyjskiej.

87

Imiona tatarskiego świata

Kwestie onomastyki imion tatarskich, jako części kultury orientalnej, badane są od niedawna i wiążą się przede wszyst-kim z nauką rosyjską, radziecką i krajów powstałych po rozpa-dzie ZSRR. Choć wschodoznawstwo rozwijało się już od wieku XVIII, obszar onomastyki zaczął zajmować uczonych dopiero w drugiej połowie (pod koniec) wieku XIX. Na długie lata stał się niewielką częścią pogranicza historii, językoznawstwa i et-nografii. W Polsce, działania wybitnych uczonych, takich jak Tadeusza Wojciechowskiego (1838–1919), Jana Rozwadowskie-go (1867–1935), Witolda Taszyckiego (1898–1979), Stanisława Rosponda (1906–1982), zapoczątkowały rozwój onomastyki sło-wiańskiej. Dzięki m.in. Tadeuszowi Kowalskiemu (1889–1948), Ananiaszowi Zajączkowskiemu (1903–1970) oraz Józefowi Bielawskiemu (1909–1997) rozwijać się zaczęło także polskie wschodoznawstwo.

Szkoły rosyjska i radziecka pojawiły się w podobnym okre-sie, jednak z opóźnieniem podyktowanym zawiłościami losów nowo powstającego państwa. Co ciekawe, jednym z głównych powodów powstania Wszechrosyjskiego Naukowego Związ-ku Wschodoznawczego (oficjalnie od roku 1921) była porażka w wojnie rosyjsko-japońskiej, związana w dużej mierze z kom-pletnym brakiem wiedzy o odległym narodzie. Organizacja ta przekształciła się w roku 1930 w Instytut Orientalistyki Aka-demii Nauk ZSRR. Naukowcy, żmudnie przekuwający przedre-wolucyjne nauki w nowe kształty zgodne z zasadami marksi-zmu-leninizmu, napotykali ciągłe przeszkody: absolutnie nie

88

popierano badań nad kulturą narodów Wschodu, a szczególnie elementów związanych z religią. Nie ominęły ich też czystki lat 30. – aresztowano prawie całą radę Wydziału Orientalistyki. Do grona wybitnych naukowców tego okresu należeli: S. J. Małow (1880–1957), Agatangiel Krymski (1871–1942, aresztowany), W. A. Gordlewskij (1876–1956), W. A. Bogorodickij (1857–1941), A. N. Samojłowicz (1880–1938, rozstrzelany) i N. I. Aszmarin (1870–1933). Impuls dla nauki i rozluźnienie sztywnych, najczęściej nielogicznych i dławiących dogmatów, przyniósł dopiero XX Zjazd KPZR (1956).

Niniejsza rozprawa dotyczy Tatarów polsko-litewskich. Na-leży wziąć pod uwagę wszystkie fazy ich wędrówki po świecie i korzeni, w głównej mierze sięgające bezpośrednio Krymu, Ro-sji, a w mniejszej azjatyckiej praojczyzny. Do najważniejszych sfer składających się na nazewniczy etnos Tatarów polsko-li-tewskich zaliczyć można:

— element turkijski, pierwsze „praimiona” otrzymane na sze-roko rozumianych stepach azjatyckich;

— wtórny element turkijski z czasów ekspansji europejskiej i osadnictwa w Europie (Ruś, Krym, Litwa) – m.in. imiona legendarnych już władców, wodzów, osobistości, nadawane ku ich pamięci (np. Czyngiz, Tamerlan, Konczak, Tochta-mysz);

— imiona tatarskie – powstałe na gruncie wykształconego już języka tatarskiego w różnych odmianach: krymskotatar-skiej, kazańskiej, nadwołżańskiej i wielu innych;

— imiona muzułmańskie i arabskie, związane z szerokim przyjęciem islamu jako religii dominującej, Koranem jako źródłem onomastyki i wpływem kultury arabskiej, tamtej-szych wybitnych przywódców, naukowców i innych zna-czących postaci;

— imiona hebrajskie i aramejskie przekazane poprzez islam w ciągłości kultury wyznania; wpływy chrześcijańskie, Ka-ganat Chazarski;

89

— imiona perskie, a wraz z nimi innych kultur starożytnych Bliskiego Wschodu. Ich wpływ mógł oczywiście sięgać cza-sów przedhistorycznych, łącząc się z kulturami praindo-europejskimi, ale przede wszystkim ogromnym wpływem Imperium Persji (Iranu) na tworzenie się etnosów świata starożytnego. Można jednak założyć, że główne przejęcie wzorców perskich dokonało się poprzez islam i kulturę arabską, która szeroko z nich czerpała, oraz bezpośredni kontakt z terenami i ludami dawnego imperium po podbo-jach XIII wieku;

— imiona greckie i rzymskie, należące do ponadczasowej klasyki. Chętnie przejmowane przez wszystkie ludy od sta-rożytności do współczesności. Imiona, jak np. Aleksander, mogły być spotykane od tysiącleci (np. Alaksandus, król He-tytów z ok. 1380 p.n.e.). Ich bezpośrednim źródłem mógł być Kaukaz, Krym, Azja Mniejsza, Ruś (poprzez kulturę prawo-sławia), kultura chrześcijańska, ale także islam i Arabowie. Nie sposób określić wszystkich wpływów starożytnej Gre-cji i Rzymu na tworzenie się światowego etnosu we wszyst-kich epokach;

— imiona słowiańskie (polskie) i litewskie – to, rzecz jasna, wpływ wielowiekowego osadnictwa na terenach Rzeczy-pospolitej. Choć nie są częste, to stanowią wyraźną gru-pę: Mirosław, Bronisław, Bolesław, Witold, Olgierd itd. We wszelkich dostępnych piszącemu te słowa zbiorach imion (imiennikach) narodów turkijskich na terenach rosyjskich, nie zaobserwował żadnej popularności imion starorosyj-skich;

— imiona zesłowiańszczone. Słowiańskie formy imion biblij-nych, greckich, rzymskich i innych, jak np. Jan, Iwan, Jerzy, Wasyl, Ilja;

— imiona germańskie, celtyckie, skandynawskie itp. To wpływ kultur Europy Zachodniej na tereny wschodnie. Ich źródła mogą być różnorakie: osadnictwo germańskie i skandy-

90

nawskie na Rusi, Krymie i Rzeczypospolitej (np. Kunegun-da); popularność kultów chrześcijańskich świętych (np. Eleonora); moda;

— imiona radzieckie. W dobie kształtowania się wizerunku „człowieka radzieckiego”, nowej ideologii społecznej, sta-rano się zniszczyć narodowościowe odrębności, odciąć od przeszłości i gdzie tylko się dało wprowadzać nowe zna-czenia. Wielu imionom nadawano wymiar socrealistyczny, tworząc z nich żywe, choć groteskowe, sztandary nowego systemu: dzieci nazwane na cześć Marksa i Lenina, Lenina kochającego robotników albo robotniczej milicji;

— inne trendy, zazwyczaj niewypływające z Europy Wschod-niej i Bliskiego Wschodu. Są to imiona spopularyzowane przez utwory literackie, jak Malwina z Pieśni Osjana Jame-sa MacPhersona lub mickiewiczowska Grażyna; przez kult świętych, np. bardzo popularna w XII w. Eleonora, także w Azji Mniejszej; Indira (na cześć premier Indii z XX w.); Artur po legendarnym królu walijskim lub Marat (ku czci francuskiego rewolucjonisty Jean-Paula Marata z XVIII w.);

— imiona łączone. Wszelkie wyraźne połączenia imion po-wstałych w różnych kulturach: turkijsko-arabskie, turkij-sko-perskie, -greckie, -radzieckie i inne kombinacje.

Setki lat wędrówek i kolejne miejsca zamieszkania wśród nowych sąsiadów spowodowały przeplatanie się wielu tradycji. Tatarzy, zachowując swój pradawny rdzeń kulturowy, wchłonę-li bogactwo tysięcy lat i dziesiątków narodów. To wszystko zo-stało przesiane przez zmiany i ewolucje językowe, tworzenie się dialektów. Niektóre imiona, choć przypisane do specyficznego pochodzenia, być może pierwotnie należały do innych grup językowych. Ich dokładna historia zatarła się na przestrzeni wieków. Wzajemne podobieństwo form obocznych powoduje wielokroć błędne odczytania prawidłowego znaczenia. Niektó-re z imion zatraciły swą dawną miarę lub uzyskały nową. Wiele

91

z nich oznacza te same przymioty ludzkie: „piękny”, „wywyż-szony”, „mocny”, „silny”, „przywódczy”. Brało się to z zaistnie-nia w historii albo w świętych księgach znamienitych postaci o imionach, które później stały się synonimami epitetów: żony i córki proroków były uznawane i opisywane jako „piękne” czy „szlachetne”; imiona dowódców stawały się synonimami ich działań; nauczycieli i doradców – mądrości, wiedzy.

Podobny proces istniał też w literaturze. Różne kulturowe wzorce stawały się źródłem porównań: księżyc i jego blask był kwintesencją piękna i doskonałości – nazwanie dziewczynki księżycową, podobną do księżyca, jego światłem miało nieść ze sobą życzenie jej nieziemskiej urody (wszelkie miana z tat. formantem „aj”, Bedrija, Helena). Również blask złota był sym-bolem piękna (Dinara, Elzara, Zarina, Zira itd.). Natchnieniem stawały się gwiazdy (Achtar, Czulpan, Estera itd.), kwiaty (mia-na z formantem „gul”, Gondże, Ruzana, Zalina, Róża), drogocen-ne kamienie (Dżiwahir, Enżena, Ferida, Feruza, Zemfira). Tur-kijski wilk (Kurt) – symbol Tengriego, oznacza nieskończoną gamę określeń związanych z boskością: doskonałość, moc, siłę, potęgę itd.

Szeroką grupę tworzą imiona o znaczeniu religijnym: Abit – „odprawiający nabożeństwo”, Ajedin – „istota wiary”, Aladyn – „wzniosłość wiary”, Aszyr – nazwa dziesiątego dnia miesią-ca muharram, Aedin – „przywracający istotę wiary”, Bejtułła – „dom Boga”, Gazy – „wojownik za wiarę”, Dżemaledin – „do-skonałość wiary”, Zareddin – „pomagający wierze”, Izzetułła – „niezniszczalność Boga”, Islam – „poddanie się Bogu”, Miełlud – noc przed urodzeniem Proroka Muhammada, Muharrem – pierwszy miesiąc kalendarza muzułmańskiego, Mumin – „wie-rzący w jedynego Boga”, Muslim – „powierzający siebie Bogu”, Ramazan – dziewiąty miesiąc kalendarza muzułmańskiego, Saleddin – „broniący spraw wiary”, Hyjasneddin – „pomoc re-ligii”, Szaban – ósmy miesiąc kalendarza muzułmańskiego, Elweddin – „tysiąc pochwał wierze (religii)”, Eredżeb (Radżab)

92

– siódmy miesiąc kalendarza muzułmańskiego itd. Także imiona proroków i ludzi wiary (Dawid, Zeker, Ibrahim, Ismail, Muhammad, Sulejman itd.). Osobnym przypadkiem jest imię pierwszego muezzina islamu, Bilal, które tok ewolucji języko-wych przekształcił w występującą czasem formę Belial, będą-cą imieniem upadłego anioła, księcia Piekieł (z hebr. „belijja’al” – „bezużyteczny”, „nic nie wart”). Oba imiona nie mają ze sobą nic wspólnego, ciężko w ogóle wyobrazić sobie, aby ktoś chciał nadawać dziecku takie imię.

Wiek dwudziesty na terytorium Związku Radzieckiego przy-niósł upodobanie do imion socrealistycznych: Ramil („robotni-cza milicja”), Elmira („elektryfikacja świata”), Lina („Liga Na-rodów”), Lenara („leninowska armia ludowa”), co dzisiaj brzmi raczej żałośnie. Tragiczne losy Tatarów Krymskich, hajtarma (deportacja całego narodu z Krymu w roku 1944) i powroty do ojczystej ziemi, nierzadko po dziesięcioleciach dodały kolejne imiona: Wetanije („ojczyzna”) i Awdet („powrót”).

Tatarzy polsko-litewscy są grupą wyjątkową – zachowali elementy wszystkich etapów wędrówki tego narodu przez setki lat i tysiące kilometrów, doskonale zasymilowali się z sąsiedz-twem Polaków, Litwinów, Białorusinów i innych nacji Rzeczy-pospolitej. Mogą nosić imię celtyckiego króla Artura, polskiego Bolesława, rosyjskiego Osipa, perskiego Tajmaza lub litewskie-go Witolda, co czyni niezwykle interesującym badanie ich ono-mastyki jako wyrazistej części kultury tego narodu.

95

MĘSKIE IMIONA Z TATARSKIEGO ŚWIATA

A

Aasim – arab. „obrońca”.Ababil, Ebabil – arab. „jaskółka”, „zespół”, „tłum”.Abd... – arab. „sługa”, „poddany”, „niewolnik”, część składowa

wielu muzułmańskich imion. Abbas, Abbias – arab. „surowy”.Abchajr, Apchajr – arab. „abu-l-chajr” – „ojciec dobra”.Abdil, Awdil – z arab. i pers. „abu del” – „ojciec duszy”, „ojciec

serca”.Abdi, Abdy – utworzone od arab. „abd”, „sługa”, „poddany”,

„niewolnik”.Abdisza – połączenie arab. „abd” i pers. „sza” – skróconej formy

od „padyszach”: „sługa szacha”.Abdmennan, Abdumennan – arab. „abd-ul-mannan” – „sługa

Obdarzającego”. Al-Mannan – jedno z pięknych imion Boga.

Abdrahman, Abdreim, Abdureim, Abdurrahman – arab. „sługa Miłościwego”. Al-Rahim – jedno z pięknych imion Boga.

Abduldżemil, Abdżemil – arab. „abd-ul-dżamil” – „sługa Pięknego”. Al-Dżamil – jedno z pięknych imion Boga.

Abdugazy – arab. „abu-l-gazi” – „ojciec wojownika za wiarę”.Abdulbaki – arab. „abd-ul-baki” – „sługa Wiecznego”. Al-Baki –

jedno z pięknych imion Boga.Abdulbari, Abdulber – arab. „abd-ul-bari” – „syn Stworzyciela”.

Al-Bari – jedno z pięknych imion Boga.

96

Abdulbasyr – arab. „abd-ul-basir” – „sługa Wszechwidzącego”. Al-Basir – jedno z pięknych imion Boga.

Abdulchadyr – arab. „abd-ul-kadir” – „sługa Wszechmocnego”. Al-Kadir – jedno z pięknych imion Boga.

Abdulchan – arab. „sługa”, „poddany” i turk. „chan” – „władca”: „sługa chana”.

Abdulgani – arab. „abd-ul-ganij” – „sługa Bogatego”, „Samowystarczalnego”. Al-Gani – jedno z pięknych imion Boga.

Abdulhak – arab. „sługa Prawdy”. Al-Hakk – jedno z pięknych imion Boga.

Abdulkerim, Abkerim – arab. „abd-ul-karim” – „sługa Szczodrego”. Al-Karim – jedno z pięknych imion Boga.

Abdullah, Abdel, Abdul, Abdułła – arab. „abd-ul-lah”, „sługa Boga”.

Abdulmalik – arab. „abd-ul-malik” – „sługa władcy”. Al-Malik – jedno z pięknych imion Boga.

Abdumani – arab. „abd-ul-mani” – „sługa Odgradzającego”, w znaczeniu „odgradzającego od strapień”. Al-Mani – jedno z pięknych imion Boga.

Abduraman, Abdraman, Abdraim, Abdureim, Abtraman, Aptraman – arab. „sługa Miłosiernego”.

Ar-Rahman – jedno z pięknych imion Boga. Abdurefi, Aburefi – arab. „abd-ur-rafi” – „sługa

Wywyższającego”. Ar-Rafi – jedno z pięknych imion Boga.

Abdureszit – arab. „abd-ur-raszid” – „sługa Naprowadzającego (na właściwą drogę)”. Ar-Raszid – jedno z pięknych imion Boga.

Abdureuf, Abdurrauf – arab. „abd-ur-ra’uf” – „sługa Współczującego”. Ar-Ra’uf – jedno z pięknych imion Boga.

Abdusettar, Abdsettar, Absetar – arab. „abd-us-sattar” – „sługa Ukrywającego”. As-Sattar – jedno z pięknych imion Boga.

97

Abduwaap – od arab. „abd-ul-wahhab” – „sługa Obdarzającego”. Al-Wahhab – jedno z pięknych imion Boga.

Abdweli, Abduweli – połączenie arab. słów „abd” i „wali” – „opiekun, patron (sprawujący nad kimś)”, „bliski (Bogu)” – lub „walij” – „obrońca”, „sojusznik”, „wspierający”. Al-Wali i Al-Walij to piękne imiona Boga.

Abib, Abip – od arab. „habib” – „kochany”.Abibułła – arab. „habibullah” – „ukochany Boga”.Abil – być może z arab. „abil” – „gruby”, „pełny”, lub „habil” –

„rozstawiający sieci”, „rybak”. Możliwe, że forma imienia Abel.

Abildżeppar – arab. „abd-ul-dżabbar” – „sługa Wszechmocnego”. Al-Dżabbar – jedno z pięknych imion Boga.

Abilkadyr, Abkadyr – arab. „abd-ul-kadir” – „sługa Potężnego”. Al-Kadir – jedno z pięknych imion Boga.

Abilkelam – arab. „abu-l-kalam” – „ojciec słowa”.Abilkerim – arab. „abd-ul-karim” – „sługa Wielkodusznego”.

Al-Karim – jedno z pięknych imion Boga.Abilnafe – być może od arab. „abu-n-nafi” – „ojciec przynoszą-

cego pożytek” lub „abd-un-nafi” – „sługa Czyniącego Pożytek, Dobroczyńcy”. An-Nafi – jedno z pięknych imion Boga.

Abilfetta – arab. „abd-ul-fatta” – „sługa Otwierającego”; Al-Fatta – jedno z pięknych imion Boga.

Abiltar – arab. „ ” – „ojciec aromatów”.Abit – arab. „abid” – „odprawiający modlitwy”, „modlący się”.Abkerim – forma skrócona od Abdulkerim.Abla – forma skrócona od Abdułła.Ablakim – arab. „abd-ul-hakim” – „sługa Mądrego”. Al-Hakim –

jedno z pięknych imion Boga.Ablalim – arab. „abd-ul-alim” – „sługa Wszechwiedzącego”.

Al-Alim – jedno z pięknych imion Boga.

98

Ablamit – arab. „abd-ul-hamid” – „sługa Wychwalanego”. Al-Hamid – jedno z pięknych imion Boga.

Ablatif – arab. „abd-ul-latif” – „sługa Łagodnego”. Al-Latif – jedno z pięknych imion Boga.

Ablaz, Ablaziz, Ablaj – arab. „abd-ul-aziz” – „sługa Wszechmogącego”. Al-Aziz – jedno z pięknych imion Boga.

Ablazim – arab. „abd-ul-azim” – „sługa Największego”. Al-Azim – jedno z pięknych imion Boga.

Abrak, Abrek – z arab. „szybki jak błyskawica”, „błyskotliwy”.Abrek – z osetyjskiego „abreg” przez ros. „abrek”: „mściciel”,

„bojownik”.Abrik – z urdu „błyszczący miecz” albo „bezcenny”. Absalam, Abselam, Apselam – arab. „abd-us-salam” – „sługa

Dającego Pokój”. As-Salam – jedno z pięknych imion Boga.

Absalim – arab. „abu” – „syn” i „salim” – „zdrowie”.Absamet, Absemet – arab. „abd-us-samad” – „sługa

Samowystarczalnego”, „Wiecznego”. As-Samad – jedno z pięknych imion Boga.

Abseit – arab. „abd-us-sajid” – „sługa Pana”.Abu... – część składowa imion. Pochodzące od arab. „abu”

formy „abi” i „aba” znaczą „ojciec”. W połączeniu z rzeczownikiem (przymiotnikiem) może oznaczać posiadanie czegoś, panowanie nad czymś, np. „Ojciec Piękności”, „Ojciec Brody”.

Abulchair, Abdurchajr, Apchajr – arab. „abu chajr” – „ojciec dobra”.

Abulmi – arab. „abu ilm” – „ojciec wiedzy”.Abzaat – być może od arab. „abu zahadat” – „ojciec ascety”, od

„zuhd” – „nabożność”, „asceza”.Abzauddin – arab. „szlachetna wiara”.

99

Adam, Edem, Odam – z hebr. „czerwony” (z gliny, z ziemi), pierwszy człowiek i prorok. W językach turkijskich „człowiek”.

Adil, Adel, Adyl – arab. „uczciwy”, „sprawiedliwy”.Adilsza – połączenie imienia Adil i pers. „sza” – skróconej

formy od „padyszach”: „uczciwy padyszach”.Adnan – arab. „osadnik”, „założyciel”. Imię jednego ze

strażników wrót do Raju.Adżi..., Adży…, Hadżi... – część składowa imion pochodząca od

arab. „hadżdżi” – „pielgrzym”.Adżi-Adin – imię połączone od arab. „adżi” i „ajn-ud-din” – „oko

wiary”.Adżibraim – arab. „hadżi-ibrahim”, połączenie słowa „adżi”

i imienia proroka – Ibrahim.Adżyabla – od arab. „hadż-abdullah”, połączenie Adżi i Abla

(skrócona forma Abdułły): „pielgrzymujący sługa Boga”. Adżyalim, Adżalim – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia

Alim (uczony).Adżyamet, Adżamet – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia

Amet (Ahmad).Adżyasan – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia Asan

(Hasan).Adżymambet – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia Mambet

(Muhammad).Adżymurat – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia Murat

(Murad).Adżyosman, Adżosman – połączenie arab. słowa „adżi”

i imienia Osman – „silny”, „twardy”.Adżytair – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia Tair (Tahir) –

„lecący”, „czysty”.Adżyumer (Adżyomer) – połączenie arab. słowa „adżi”

i imienia Umer (Omer) – „odwaga”.Adżywefa – połączenie arab. słowa „adżi” i imienia Wefa –

arab. „wafa” – „wierność”.

100

Aedin – z arab. „ahja-ud-din”: „przywracający istotę wiary”.Afif – arab. „chroniący swą duchową czystość”.Afuz, Afyz – arab. „hafiz” – „chroniący”, tytuł znawców Koranu.

Al-Hafiz, jedno z pięknych imion Boga.Agzam – arab. „wysoki”, „wywyższony”.Ahad, Ahat – arab. „jedyny”.Ahbar – arab. „gwiaździsty”.Ahmar, Ahmer – arab. „czerwony”.Ahmet, Ahmed, Ahmedi, Amedi – arab. „wysławiany”,

„dostojny chwały”.Ahtem – arab. „dokonujący”, „spełniający”.Aj... – część składowa wielu imion, oznaczająca: „urodzony

w pomyślnym czasie”.Ajaz – turk. „mądry”, „rozumny”.Ajdar, Ajder – st.krtat. „grzywa”, „grzywiasty”, turk. „silny”,

„dostojny”, „z dostojnych mężów”; być może arab. „hajdar” – jedno z określeń lwa, przydomek czwartego kalifa Alego.

Ajdyn – krtat. „jasny”, „jaskrawy”.Ajedin – arab. „ajn-ud-din” – „doskonałość wiary”, „oko religii”.Ajjar – być może arab. „chajir” – „wspaniały”, „dobry”; „chijar” –

„najlepsze”; „ajjar” – „sprytny”, „rozumny”.Ajrat – turk. „drogi”, „ukochany”. Ajtbaj – z arab. „eid” – „święto” oraz tur. „bajram”, nadawane

urodzonym w czasie święta Kurban Bajram.Ajtegin – st.turk. „aj tegin” – „szczęśliwy książę”.Ajtugan – turk. „urodzony na początku miesiąca”.Ajwaz, Ejwaz – pers. z arab. „ajwad” – „zamiana”.Ajzer – być może turk.-pers. „aj zar” – „złoty księżyc”, lub arab.

„auzar” – „niosący ciężary”.Akbar – z arab. „wielki”.Akboru – st.turk. „ak boru” – „biały wilk”.Akczura – turk.-tat. „rywal”, „wojownik”.Akif – arab. „gorliwy”, „pracowity”.

101

Akim – arab. „hakim” – „mędrzec”.Akki, Akky – arab. „hakiki, hakikat” – „prawda, szczerość”.Aklim – arab. „doskonałość”.Akram – arab. „szczodry”.Akseit, Ahseit – połączenie turk. „ak” – „biały” w znaczeniu

„czysty, sprawiedliwy” i imienia Seit (Sajid, Sejt) – „pan, przywódca”.

Akszyn – turk. „silny, śmiały”.Akul – tat. „syn o czystej duszy (biały)”.Aladin, Aladyn, Aledin, Alaedin – arab. „alaa-ud-din” –

„szlachetność wiary”, „doskonałość wiary”.Alfanis – złożenie z dwóch imion: Ali i Fanis.Alfis – tat. forma imienia Alfanis.Ali – arab. „wysoki”, „wywyższony”. Imię zięcia Proroka

Muhammada, Alego ibn Abu Tabiba, ostatniego z kalifów sprawiedliwych. Al-Alij – jedno z pięknych imion Boga.

Aliaskar – złożenie z dwóch imion: Ali i Askar.Alim – arab. „wiedzący”, „uczony”. Al-Alim, jedno z pięknych

imion Boga.Alimbaj – połączenie imienia Alim i turk. słowa „baj” –

„bogaty”, „pan”.Ali-Riza – połączenie imion Ali i Riza: być może arab. „rida” –

„zadowolenie”, „wybraniec”.Almas, Ałmaz – turk. „drogocenny kamień”, „diament”.Almir, Amir, Emir – z arab. „książę”, także „wierzchołek

drzewa”.Ałchan – turk. „wielki chan”.Ałpan – turk. „śmiałek”.Amanulla, Amanullah, Amanułła – arab. „aman-ul-lah” –

„zaufanie Bogu”, „ochrona Boga”, „bezpieczeństwo Boga”.Amdi – prawdopodobnie z arab. „hamid” – „wychwalający,

sławiący (Boga)”.Amet – forma imienia Ahmed.Ametchan – złożone z imienia Ahmed i turk. „chan” – „władca”.

102

Ametsza – złożone z imienia Ahmed i pers. „sza” – skróconej formy od słowa „padyszach”.

Amil – turk. „promień światła”.Amin – arab. „wierny”, „uczciwy”. Amirchan, Emirchan – połączenie arab. Amir z turk. „chan”:

„najwyższy książę, władca”.Amit – arab. „hamid” – „wychwalający, sławiący (Boga)”.Ammar – „rozkwitający”, „pomyślny”, także „budowniczy”,

„modlący się”.Amza – arab. „hamza” – „lew” – przezwisko wuja Proroka, który

poległ w bitwie pod Uhud, także „ostry”, „palący”.Anafi – arab. „hanafi” – „hanafita”: zwolennik szkoły

hanafickiej, albo od „hanif”: „wyznawca monoteizmu”.Anas, Anis – pers. „bliski przyjaciel” lub z arab. „grupa ludzi”.Anfas, Anfis – arab. „przepiękny”.Anis, Anas – pers. „bliski przyjaciel”.Ansar – arab. „pomocnik”, „stronnik”, „towarzysz”.Anwar, Anwer, Anwiar, Enwer – arab. „promienny”,

„najjaśniejszy”, „najjaskrawszy”.Anzor – z pers. „aznawar” – „szlachetny”.Appaz – arab. „abbas” – „surowy”.Aran – z pers. „wytrwały, spokojny”.Aref, Arif, Aryf, Arip – z arab. „wiedzący”, „potrafiący”.Arlen – celt. „arlan” – „przysięgający na wierność”; także radz.

„AR[mia]LEN[ina]”: „armia Lenina”.Arman – z pers. „żołnierz”, „odważny”, „wytrzymały”.Arsen – gr. „mężny”, „śmiały”, „mocny”.Arsłan, Asłan, Rusłan – turk. „arsil” – „rudy” i „an” – „zwierz,

drapieżca”, co oznaczało lwa; także „nieustraszony”.Arsłanbek – połączenie imienia Arsłan i „bek” – „książę”.Artur – celt. „król-niedźwiedź”; ponoć także turk. „odważny”,

„mężny”.Asad – arab. „lew”.Asadułła (Asadullah) – z arab. „asad-ul-lah” – „lew Boga”.

103

Asaf – arab. „troszczący się”.Asan, Hasan – arab. „hasan” – „dobry”, „piękny”. Imię wnuka

Proroka Muhammada, syna Alego ibn Abu Tabiba.Ashat – arab. „najszczęśliwszy”.Asif – arab. „wybaczenie”.Asim – arab. „chroniący przed grzechami”.Aszab – z arab. „przyjaciele”, „towarzysze”, „mistrz”.Aszim – z arab. „haszim” – „ogarniający”, „posiadający”.

Haszim: imię dziadka Proroka Muhammada. Aszir, Aszyr – od arab. „aszura” – nazwa dziesiątego dnia

miesiąca muharram.Aszraf – z arab. „najszlachetniejszy”, „bardzo honorowy”.Atylla – turk. „atilla” – „wojownik”, „ogromny”; imię wodza

Hunów.Awad – z arab. „nagroda”, „rekompensata”.Awaz – z arab. „awwad” – „grający na lutni”.Awdet – z arab. „audat” – „powrót”Azad, Azat – pers. „wolny”, „swobodny”.Azamat – z arab. „wielkość”, „sława”.Azer – turk. „ogień, płomień”.Azhar – z arab. „najjaśniejszy”, „oświecony”.Azim – arab. „wspaniały”, „najwyższy”. Al-Azim, jedno

z pięknych imion Boga.Aziz – arab. „potężny”, „drogi”. Al-Aziz, jedno z pięknych imion

Boga.Azzam – arab. „stanowczy”, „zdecydowany”.

B

Bawbek – pers. „babak”, zdrobnienie od „baba” – ojciec: „ojczulek”.

Bachti, Bachtijar – pers. „szczęśliwy”.

104

Bachtisza, Bachtsza, Bachtysza – połączenie imienia Bachti i pers. „sza” – skróconej formy od „padyszach”: „szczęśliwy szach”.

Badretdin, Bedretdin, Bedreddin, Bederdin – turk. „bohaterska moc”.

Bagautdin – arab. „trwały w wierze”.Bagdat – pers. (indoeur.) „podarek Boga, dar”.Bagir, Bakir, Bekir – z arab. „bakr”, „studiujący”. Niegdyś

Krymscy Tatarzy nazywali tak pierworodnego syna.Baha – z arab. „bahaa” – „oślepiający”, „błyszczący”.Bahi – arab. „bahij” – „piękny”, „uroczy”, „przystojny”.Bahir – z arab. „lśniący”, „świetlisty”.Bakszysz – z pers. „bachszesz” – „przebaczenie”, z hindi

„bakszisz” – „błogosławieństwo”.Bajan – arab. „jasność”.Bajaz – z arab. „biały”.Bajram – turk. „święto”.Bajzaat, Bajazet – turk. „baj” – „bogaty” i pers. „zadeh” –

„urodzony”, „potomek”: „potomek bogatego, szlachetnego rodu”.

Baki – arab. „wieczny”. Al-Baki, jedno z pięknych imion Boga.Balbek – turk. „najmilszy”, „najprzyjemniejszy”, „ukochany”.Bałły – turk. „miodowy”.Bamdad – z pers. „wczesny ranek”.Barchiat – tat. „atłas”.Bari – forma skrócona imienia Abdulbari, „sługa Stworzy-

ciela”. Stwórca, Al-Bari – jedno z pięknych imion Boga.Basam, Basym – z arab. „uśmiechający się”.Basyl – turk. „odważny”.Basyr – z arab. „basir” „przenikający”, „widzący”.

Wszechwidzący, Al-Basir, jedno z pięknych imion Boga.Baszaar, Baszar – z arab. „przynoszący radosną nowinę”.Baszar – turk. „zarządzający”, „kierujący”.

105

Batu – z mong. „wytrzymały”, „krzepki”; z turk. „dominujący”, „stanowczy”.

Battał – turk. z arab. „bohater”.Batyr – turk. „bohater”.Batyrsza – połączenie słowa „batyr” i pers. „sza” – skróconej

formy od „padyszach”.Bedreddin – arab. „badr-ud-din” – „pełny księżyc wiary”, tzn.

„latarnia wiary”.Bedri – arab. „pełny księżyc”.Begencz – z turk. „radość”.Behnam – z pers. „o dobrej reputacji”, „wybitny”, „uznany”.Behroz, Behruz – z pers. „szczęśliwy”, „pomyślny”.Bejadder – być może arab. „badr” – „pełny księżyc” lub „bajad

dar” – „biel mleka”.Bejtullah, Bejtułła, Bejtuła – z arab. „bajt-ul-lah” – „dom Boga”.Bekchan – turk. „główny chan”.Beksaat – połączenie turk. słowa „bek” – książę i arab. imienia

Saat – „szczęście”, „fortuna”.Beksołtan, Beksołt – turk. „główny sułtan”.Bektasz – turk „bektasz” – „wytrzymały jak kamień”.Bektemir – turk. „wytrzymały jak żelazo”.Belal, Belial, Bilal, Bilial – arab. „leczący”, „uzdrawiający”, imię

pierwszego muezina. Belit – być może od arab. „balig” – „pięknie mówiący”.Bezat – pers. „behzod” – „rodzący dobro”.Biarchiat – tat. „atłas”.Bikbaj – turk. połączenie „bik” – „silny”, „twardy” z „baj” – „pan”.Bikbułat – turk. połączenie „bik” – „silny”, „twardy” z pers.

„pulad” – „stal”: „silna stal”.Bilal – arab. „zdrowy”, „żywy”.Biszr – turk. „radość”.Bołat, Bułat – turk. z pers. „stal”. Borakaj – tat. „boriu” – „wilk” i „akaj” – „mężczyzna”:

w znaczeniu „odważny mężczyzna”.

106

Borali – tat. „boriu” – „wilk” i arab. imię Ali.Boramet – połączenie tat. „boriu” – „wilk” i imienia Amet (Ahmad).Borna – turk. „młody”.Buller, Biliur – pers. „bulur” – „górski kryształ”.Buranbaj – turk. „urodzony w czasie buranu”.Buranguł – turk. „urodzony w czasie buranu”.Buransza – turk. „urodzony w czasie buranu”.Burchan – z arab. „dowód” lub z turk. „buri-chan” – „chan-wilk”.

C

Chajreddin, Hajredin, Kajredin – arab. „chajr-ud-din” – „dobro wiary”.

Chajr, Chajri – arab. „tworzący dobro”, „dobrodziejstwo”..Chajri-Smail – połączenie imion Chajri i Smail (skrócona

forma imienia Izmail – „Bóg usłyszy”).Chajrullah, Chajrulla, Chajrułła – arab. „chajr-ul-lah” –

„tworzący dobro”, „Boże dobro”.Chalafa, Chalifa, Kalafat – z arab. „następca”, „kalif”.Chaled, Chalid, Kalid, Kalit – z arab. „wieczny”, „nieśmiertelny”.Chattab – być może z arab. „chatib” (wygłaszający kazanie) lub

„hattab” (drwal).Churszed, Churszut – pers. „churszid” – „słońce”. Czorabatyr – krtat. „wojownik”, „bohater”.Czyngis, Czyngiz – mong. „wielki”, „silny”.

D

Dajan – turk. „trzymać się”.Damir – arab. „sumienie”, „rozum” lub „chudy”, „chudawy”;

także radz. „DA[josz]MI[rowuju]R[ewoliuciju]” – „naprzód światowa rewolucjo”.

107

Dangatar, Giundogdy – turk. „świt”.Daniel, Danił, Danijał – hebr. „Bóg jest moim sędzią”. Prorok.Danijar, Danir – pers. „wiedzący”, „uczony”; hebr. „dar Boży”.Dawlet, Dewlet – arab. „szczęście”, „bogactwo”, „państwo”,

„godność, szacunek”.Dewletsza – połączenie imienia Dewlet i „sza”, skrótu od

„padyszach”.Daud, Daut, Dawud, Dawid – arab. forma hebr. „ukochany”,

„drogi”. Imię proroka.Demirel – turk. „żelazna ręka”.Deniz, Denis – krtat. „dengiz” – „morze”, „morski”.Derweli – forma arab. imienia Weli – „przyjaciel”, „bliski Bogu”.Dewletsza – połączenie imienia Dewlet i pers. „sza” – skróconej

formy od „padyszach”.Dijar – arab. „dajjar” – „mnich”.Dilszad – pers. „zadowolony z życia”.Dilawer, Dliawer – pers. „delawar” – „śmiały”, „odważne serce”.Dinislam – arab. połączenie „din” – „wiara” i „islam” – „wiara

islamu”.Dostmambet – połączenie pers. „dost” – „przyjaciel” – i imienia

Mambet (Muhammad).Dowletmirat – forma łączona z dwóch imion: Dowlet i Mirat

(Marat).Dżabar, Dżebbar, Dżeber, Dżeppar, Dżepar – arab. „dżabbar” –

„posiadający wielką moc”, „potężny”. Al-Dżabbar – jedno z pięknych imion Boga.

Dżafar, Dżafer, Dżaffar, Żafer – arab. „strumyk”, „rzeczka”. Imię kuzyna Proroka Muhammada, Dżafara ibn Abu Tabiba.

Dżalil, Dżelal, Zalil – arab. „wielkość”, „sława”, „potęga”, „autorytet”.

Dżamal, Dżemal – z arab. „piękno”, „doskonałość”, „urok”.Dżemil – z arab. „piękny”, „przepiękny”.Dżanmambet – połączenie pers. słowa „dżan” – „dusza”

i imienia Mambet (Muhammad).

108

Dżantemir – połączenie pers. słowa „dżan” – „dusza” i turk. „temir” – „żelazo”.

Dżapysz – pers. „pomyślny”.Dżaryz, Dżariz – arab. „zły”, „zawzięty”.Dżawad, Dżewat, Dżawit – arab. „dżawad” – „wielkoduszny”.Dżawid, Dżaid – być może od arab. „dżawad” – „szczodry” – lub

„dżajid” – „dobry”.Dżemadin, Dżemaledin – arab. „dżamal-ad-din” – „doskona-

łość wiary”, „piękno wiary”.Dżihandat – z pers. „pan świata”, „ten, który rządzi światem”. Dżinan – od arab. „dżanna” – „ogród”, „raj”.Dżuwair – z arab. „dżawahir” – „drogocenne kamienie”, „perły”.

E

Ebazer – być może arab. „abu hazir” – „ostrożny”, „ostrzegający”.

Ebubekir – arab. „abu-bakr” – „uczący się”, „ wcześnie dojrzały”.Edat – arab. „adat” – „obyczaj”, „prawo” – zbiór obyczajów,

zasad i praw.Edżawid, Edżewid – arab. „dżawad” – „wielkoduszny”.Edil – arab. „adil” – „sprawiedliwy”.Ediman – możliwe z arab. „had iman”, „jedyna, właściwa wiara”

– lub od „iman” – „wiara”.Edip – arab. „adib” – „dobrze wychowany”, „kulturalny”. Ekrem – arab. „akram” – „szczodry”. Ekzim – arab. „a’zam” – „wielki”, „starszy”.Elhad, Elhat – być może z arab. „al-haddud” – „granica” lub

z hindi: „alhad” – „radość”. Elchan, Elhan – turk. „el” („il”) – „kraj, naród” i „chan” – „władca”;

tytuł potomków Hulagu, wnuka Czyngis-chana.Eldar – turk.-pers. „władca ludu”, „władca narodu”; gr. „helidor”

– „dar słońca”.

109

Elfan – arab. „al-fan” – „sztuka”, „mistrzostwo”.Eliar – krtat. „el jar” – „ukochany naród”, „bliski naród”.Elizade – połączenie arab. imienia Ali i pers. słowa „zadeh” –

„potomek”, „urodzony”, „z rodu”.Elmar, Emar – st.germ. „znamienity”; radz. E[nge]L[s]MAR[ks]:

połączenie nazwisk Engels i Marks.Elmi – arab. „al-amir” – „przywódca”, „książę”.Elnar – pers. „granat” (kamień szlachetny), „ogień”.Elnur – połączenie turk. „il” – „naród” i arab. „nur” – „światło”.Elret – możliwe od arab. „ar-radd” – „odpowiadający”,

„odpowiedź”, lub „ar-ra’ad” – „grzmot”, „grzmiący”.Elszad – być może arab. „al-szahid” – „świadek”, „obserwator”.Elwedin, Elweddin – arab. „alf-ud-din” – „tysiąc pochwał

wierze” lub „ulwijju-d-din” – „niebiańska religia”.Elwer, Elwir – arab. „alwir” – „ochraniający”.Elwis, Ilwis – arab. „al-waaz” – „głoszenie”, „instruowanie”;

także forma st.ang.-celt. imienia Eilfyw – „święty”, „mądry”.

Elzar – pers. „złoty”, „błyszczący”.Emadin – arab. „imad-ud-din” – „podpora wiary”.Emil, Amil, Imil – etr. i łac. „należąca do rodu Emiliów”,

„rywal”, „konkurent”; arab. „amal” – „mający nadzieję”, lub „hamal” – „tragarz”.

Emin – z arab. „amin” – „wierny”, „godny zaufania”. Emir – arab. „amir” – „dowódca”, „książę”.Emir-Ali, Emirale – połączenie arab. „amir” i imienia Ali.Emiramet – połączenie imion Emir i Amet (Ahmed).Emirasan, Emrasan – połączenie imion Emir i Asan.Emir-Ilias – połączenie imion Emir i Ilias (Eliasz).Emirsale, Emir-Sali – połączenie imienia Emir i arab. słowa

„salih” – „sprawiedliwy”.Emirusejn – połączenie imion Emir i Usejn (Husejn).Emirsza – połączenie imienia Emir i pers. „sza” – skróconej

formy od „padyszach”.

110

Emirweli – połączenie imion Emir i Weli.Emran – arab. „imran” – arab. forma hebr. imienia Amram –

„naród wywyższony”.Emrullah, Emrulla, Emruła, Emrułła – z arab. „amr-ul-lah” –

„nakaz Boży”.Ennan – arab. „delikatny”, „przyjemny”.Enur – arab. „promień”, „światło”.Enwer – arab. „anwar” – „czyste światło”.Erakaj – krtat. „mężczyzna”, „dorosły mężczyzna”, „męski”.Erchan – turk. „er” – „mężczyzna”, „chan” – „władca”: „mężny,

odważny władca”.Erdżiwan – pers. „zdrowy” lub połączenie słów „ardż” – „cenny”

i „ijwan” – „piękno natury”.Eredżeb, Eredżep, Ereżeb, Ereżep – arab. „radżab” – siódmy

miesiąc kalendarza muzułmańskiego.Erfan, Irfan – arab. „świadomość”, „wiedza”, „mądrość”.Erlen – od radz. ER[a]LEN[ina]: „era Lenina”.Ermambet – połączenie turk. „er” – „mężczyzna” i arab.

imienia Mambet (Muhammad).Ernes, Ernest – st.germ. „ernst”, „ernust” – „poważny”, „honor

i szlachetność”.Erol – turk. „erkek ol” – „męski”, „silny”.Erwin – st.germ. „zbrojny przyjaciel”; pers. „arwin” – „potężny”.Esadułła, Esadullah – arab. „asadullah” – „lew Boży”.Esali – skrócona forma imienia Emir-Sali.Esat – od arab. „asad” – „lew”.Esfendijar, Esfen – pers. imię Isfnadijar, gdzie „esfand” to

nazwa dwunastego miesiąca, po którym następuje święto nawruz, a „jar” – „pomocnik”, „wspólnik”.

Esfer, Esfir – z st.pers. „gwiazda”.Eskender – od arab. imienia Iskandar – „obrońca mężczyzn”

„zwycięzca mężczyzn”, forma imienia Aleksander.Esmetla, Esmetullah, Esmetułła– arab. „opieka Boga”.

111

Estetullah, Estetułła – prawdopodobnie z arab. „istitat-ul-lah” – „moc Boga”.

Eswet – być może arab. „czystość”; „poryw wiatru”; „aswat” – „głos”, „pokrzyk”.

Eszref, Iszref – z arab. „aszraf” – „znakomity”, „szlachetny”.Ezel – arab. „azal” – „wieczność”.

F

Faat – z arab. „fuad” – „gorące, płonące serce”.Fadl – z arab. „honorowy”, „łaskawy”.Fahad – z arab. „pantera”.Fahir – z arab. „dumny”, „uroczy”.Fahri – z arab. „honorowy”.Fahridin, Fahrutdin – z arab. „fahr-ud-din” – „duma wiary”.Faik, Fajyk – arab. „doskonały”, „biorący górę”.Faim – prawdopodobnie z arab. „fahim” – „przenikliwy”; arab.

„wspaniały”; arab. „węgiel”.Faiz – z arab. „zwycięski”, „zwyciężający”.Faizrahman – z arab. połączenie „faiz” i „rahman”: „zwycięskie

(zwyciężające) miłosierdzie”.Fajaz – z arab. „szczodry”.Fajsal – z arab. „stanowczy”, „zdecydowany”.Fajzullah, Fajzułła – z arab. „fajd-ul-lah” – „zaopatrzenie od

Boga”, „szczodrość Boga”. Fanis – st.pers. „faran” – perska nazwa Mekki: „latarnia”.Faraz – z pers. „wywyższony”.Farhat, Farszad, Ferhat – z arab. „szczęśliwy”, cieszący się” lub

z pers. „wspaniałość”, „splendor”, „pozycja”.Farhatullah, Farhatułła – z arab. „farhat-ul-lah” – „przyjemność

Boga”, „upodobany przez Boga”.Fari – być może arab. „zadziwiający”, „niezwykły”.

112

Farij – być może z arab. „odkrywca” lub „zadziwiający”, „niezwykły”.

Farih, Farik – z arab. „farih” – „radosny”, „zachwycony”.Farid, Farit, Ferit – arab. „farid” – „rzadki”, „wyjątkowy”.Faris, Farys – z arab. „jeździec”, „wojownik”.Faruk, Faruh – z arab. „odróżniający prawdę od kłamstwa”.Farzan – pers. „mądry”, „rozumny”. Fatib, Fatip – być może arab. „chatib” – „orator”, „zwracający

się”.Fatih – arab. „zwycięzca”, „zdobywca”. Fatin – z arab. „sprytny”, „spostrzegawczy”.Fawad – z arab. „serce”.Fawaz – z arab. „odnoszący sukcesy”, „triumfujący”.Fawzi, Fewzi – arab. „zwycięstwo”, „triumfujący”.Fazil, Fazyl – arab. „fadl” – „dostojeństwo”.Fejzi – z arab. „szczodry”.Fejzullah, Fejzula, Fezla – arab. „fajd-ul-lah” – „szczodrość,

wielkoduszność Boga”.Femi – arab. „fahmi” – „rozumiejący”.Ferat – arab. „furat” – „słodka woda”, być może od nazwy rzeki

Eufrat.Firdausi – z pers. „raj”, „z raju”, „rajski”.Ferus, Firoz, Firus – pers. „piruz” – „zwycięzca”, „zwycięski”.Fetakim, Fettakim – połączenie arab. słowa „fath” –

„zwycięstwo” i imienia Akim (Hakim) – „mędrzec”.Feti – arab. „fatih” – „zwycięzca”, „zdobywca”.Fetislam – połączenie arab. „fath” – „zwycięstwo” i imienia

Islam: „zwycięstwo islamu”.Fetullah, Fetulla, Fetla, Fitla – arab. „fath-ul-lah” – „zwycięstwo

Boga”.Fetta – arab. „fattah” – „otwierający”, „zwycięski”. Al-Fattah,

jedno z pięknych imion Boga.Fezazi – arab. „faddad” – „rozpraszający”.Fida – z arab. „ofiara”, „odkupienie”.

113

Fikret – arab. „fikrat” – „myśl”, „idea”.Fikri – arab. „myślący”, „ideowy”, „rozumny”. Foad, Foat, Fuad, Fuat – z arab. „serce”, „rozum”.Foruhar – z pers. „chronić”, „zapewnić schronienie”.Franis – tat. forma pers. „fanis” – „cukier”.Fudejl – z arab. „znakomity, wybitny charakter”.Furmambet – prawdopodobnie arab. „fawz” – „zwycięstwo”

i imienia Mambet (Muhammad).

G

Gabdelżabar – z arab. tat. forma złożona z dwóch imion: Gabdel (Abdel, Abdułła) i Żabar.

Gabdrahman – z arab. „sługa Miłościwego”.Gabdułła, Abdułła – z arab. „sługa Boży”.Gabit – turk. „oddający cześć”.Gafar, Gaffar, Gafur – arab. „wybaczający”. Al-Gafur – jedno

z pięknych imion Boga.Gajan – arab. „znaczny”.Gajb – z pers. „ukryty”, „nieobecny”, „daleki”Gajar – być może tat. forma od arab. „gajan” – „znaczny”.Gajbułła, Hajbułła – arab. „gajb-ul-lah” – „tajemnica Boga”, „dar

niewidzialnego Boga”.Gajnutdin – arab. „bogaty w wiarę”.Gajnułła – turk. „syn bogatego człowieka”.Gali – tat. forma od arab. „ali” – „wywyższony”.Galiaskar, Aliaskar – tat. forma złożona z dwóch imion: Gali

i Askar.Galib – z arab. „zwycięzca”, „zwycięski”.Galim – od arab. „alim” – „uczony”.Gamil – turk. „pracowity”.Gani, Hani – arab. „bogaty”. Al-Gani, jedno z pięknych imion

Boga

114

Ganis – turk. z arab. „bogaty”.Garaj, Geraj, Giraj – tat. „znaczny, potężny”. Dynastyczne imię

chanów krymskich.Garif – arab. „wiedzący”.Gazi, Gazy, Gaziej – z arab. „wojownik za wiarę”, imię

pochodzące od średniowiecznego tytułu, który nadawano zwycięskim dowódcom.

Gazim, Azim – arab. „wielki”.Gaziz, Aziz – arab. „potężny”, „drogi”.Guliwer – z pers. „przynoszący kwiat (różę)”.Gusejn, Husajn, Husejn – arab. „dobry”. Imię wnuka Proroka

Muhammada, syna Alego ibn Abu Tabiba.

H

Habib – arab. „ukochany”.Habibrahman – tat. forma złożona z arab. imion: Habib

i Rahman.Habibułła – arab. „ukochany Boga”.Habir – arab. „oznajmiający”, „bywały”.Hadija – arab. „podarek”, także „droga prawości”.Hadar, Hazar – z arab. „miejski”, „mieszczanin”.Hadir – z arab. „zielone uprawy”.Hadis – arab. „historia”, „tradycja”, opowieści o czynach

i wypowiedziach Proroka Muhammada.Hafis, Hefis, Hefiz, Kapis – arab. „zabezpieczający”. Al-Hafiz,

jedno z pięknych imion Boga.Hagani – arab. „zwycięzca”.Hajali, Kajali – arab. „fantazja” „wyobraźnia”, „sen”, „marzenie”.Hajat – arab. „życie”, „istnienie”.Hajbułła, Hajbla – arab. „habib-ul-lah” – „ukochany przez Boga”,

lub „hajb-ul-lah” – „szanujący Boga”.Hajdar – arab. „lew”.

115

Hakim – arab. „mądry”.Halik – arab. „Stworzyciel”. Al-Halik, jedno z pięknych imion

Boga.Halil, Halit – arab. „wierny przyjaciel”, „bliski przyjaciel”,

„żyjący prawym życiem”. Halim – arab. „łagodny”, „delikatny”.Hamid, Hamat, Hamit – arab. „wychwalany”.Hamza – arab. „ostry”, „palący”.Hanif – arab. „szczery (w wierze)”.Haris – arab. „oracz”.Hasan – arab. „dobry”, „przystojny”. Imię wnuka Proroka

Muhammada, syna Alego ibn Abu Tabiba.Haszim – arab. „poborca podatkowy”.Hatip – tur. od arab. „chatib” – „mówca wygłaszający chutbę

(kazanie)”.Hattab – arab. „drwal”.Hikmat, Hikmet – arab. „mądrość”.Hisam – arab. „miecz”.Hisan – arab. „bardzo piękny”.Hodża..., Chodża... – część składowa imion pochodząca od pers.

„pan”, „nauczyciel”.Hodżaamet – połączenie pers. słowa „hodża” i imienia Amet

(Ahmad).Hutmer, Hutumer – połączenie st.turk. słowa „kurt” – „wilk”

i imienia Umer (Omar).Hurszed, Hurszut – pers. „hurszid” – „słońce”.Husajn – arab. „piękny”, „dobry”. Imię wnuka Proroka

Muhammada, syna Alego ibn Abu Tabiba.Hydyr, Hyzyr – arab. „wiecznie zielony”, prorok i nauczyciel

proroka Musy.Hyjasneddin, Kyjaseddin – arab. „kijas” – „próba, miara”, „din”

– „wiara, religia”.

116

I

Ibaden, Ibet – arab. „abbad” – „oddający cześć”, „czczący”.Ibadullah, Ibadułła, Ibadła – od arab. „ibad-ul-lah” – „służący

Bogu” lub od „hibat-ul-lah” – „dar Boga”.Ibair – arab. „ibarat” – „objaśnienie”, „wzór”.Ibazer, Ebazer – arab. „abu zarr” – dosł. „ojciec drobinki”;

„pełen poświęcenia”, „posiadacz złota, majątku”.Ibraim, Ibram – arab. skrócona forma imienia Ibrahim, hebr.

Abraham, „ojciec narodów”. Prorok. Ibrysz – z arab. „człowiek mający wiele pieprzyków”.Idris – arab. „nauczający”, „instruujący”. Imię proroka.Ifet, Iffet – być może arab. „iffat” – „chronić swoją czystość

duchową” lub od arab. „iffa” – „niepokalaność”, „cnotliwość”.

Ifta – arab. „początek”, „wydanie fatwy”.Ihsan – z arab. „życzliwość”, „dobroć”, „wielkoduszność”.Iip – arab. skrócona forma imienia Ajjub – „proszący

o przebaczenie”, dosłownie „prześladowany”, imię proroka.

Ikmet – arab. „hikmat” – „mądrość”.Ikram, Ikrem – arab. „akram”, „cześć”, „szacunek”.Ikrima – z arab. „gołąb”.Il... – część składowa niektórych imion tatarskich. Turk. „il” ma

wiele znaczeń: „kraj, państwo, ojczyzna, rodzina, naród, plemię, dobre zamiary”.

Ilhan – z arab. „jasny”, „wymowny”, „świadomy”, „wyraźny”. Ildar – turk.-pers. „władca ludu”, „władca narodu”. Może też od

gr. „helidor” – „słoneczny dar”.Ildus – turk. „kochający ojczyznę”.Ilfak – tat.-pers. „przyjaciel swojego narodu”.Ilgam, Ilham – z arab. i pers. „natchnienie”, „inspiracja”. Ilham – arab. „inspiracja”, „intuicja”, „ważne”.

117

Ilias, Iliaz, Iljas – arab. z hebr. „Jehowa jest moim Bogiem”, imię proroka.

Ilimdar – pers. „uczony”, „wiedza”, „posiadający wiedzę”.Ilkin – z tur. „pierwszy”.Ilmaz, Jylmaz – tur. „śmiałek”, „nieugięty”, „nieposkromiony”.Ilmi – arab. „wiedza”, „nauka”.Ilmir, Almir – z arab. „książę”, „przywódca”, „prawdomówny”.Ilmuner – arab. „al-munir” – „świetlisty”, „błyszczący”,

„oświecający”.Ilnar, Ilnur – arab. „najwyższe światło”, „światło ojczyzny”.Ilsijar, Ilsejar – pers. „kochający ojczyznę”.Ilszat – turk. „radujący ojczyznę”, tzn. „sławny”.Ilwan – być może arab. „kolor”, „tęcza” lub krtat. „ozdoba”,

„upiększenie”.Ilwer, Ilwir, Elwir – z arab. „alwir” – „zachowujący”,

„ochraniający”. Iman – arab. „wiara”.Imdet – z arab. „imdad” – „pomoc”, „dostawa”, „podtrzymanie”. Inal – tur. z arab. „uwierzył”.Insaf – arab. „sprawiedliwość”, „bezstronność”, „uczciwość”.Inwer – arab. „anwar” – „świetlisty”, „promienisty”.Irek, Irik – turk. „wola”, „swoboda”.Irfan, Erfan – arab. „dobroduszny”, „wychowany”.Isa – arab. forma hebr. „jehoszua” – „Jahwe jest zbawieniem”;

imię proroka (Jezus).Isam – z arab. „ochraniający”, „broniący”, „zabezpieczenie”.Ischak – arab. z aram. Isaak, prorok.Isfandijar – pers. „dar świętego Boga”.Isfet – arab. „czystość” lub „poryw wiatru”, „burza”.Iskander, Iskandiar, Eskander – gr. Aleksander.Islam – arab. „poddanie się Bogu”, „pokora”.Ismail, Ismagil, Ismael – arab. forma hebr. „Bóg usłyszał”. Imię

proroka.Ismat, Ismet – arab. „czystość”, „skromność”, „nieomylność”.

118

Ismatullah, Ismatułła – z arab. „ismat-ul-lah” – „nieomylność Boga”.

Iszbułat – turk. „podobny do stali”.Iszbułdy – turk. „ten, kto został przyjacielem”.Iszgildy – tur. „pojawił się przyjaciel”.Isztugan – tur. „krewny”, „bliski”.Ittifak – arab. „harmonia”, „jedność”, „przyjaźń”; tat.

„niezależność”.Iznur – prawdopodobnie forma imienia Zinur – „wysyłający

światło”, „promienisty”.Izzer – arab. „ihzar” – „przestroga”, „ostrzeżenie”.Izzet – arab. „izzat” – „moc”, „potęga”, „sława”.Izzetullah, Izzetułła, Izetułła – arab. „izzet-ul-lah” – „potęga,

niezwyciężoność Boga”.

J

Jadigar, Jadgar – pers. „pamięć”.Jafet – aram. „poszerzać” lub hebr. „piękno”. Imię syna proroka

Noego.Jahja, Jaja – arab. forma hebr. imienia Jan: „Jahwe jest łaskaw”.

Prorok.Jakub, Jakup – hebr. „idący śladem”. Prorok.Jakut – gr. „rubin”.Jamal – patrz: Dżamal.Jatim – pers. „jedyny”.Jermak, Jermek – tat., być może oznacza „niosący jarzmo”.Juldasz – turk. „przyjaciel”, „towarzysz”.Juldus, Jyldyz – tat. „jyldyz” – „gwiazda”.Julgiz, Ilgiz – turk.-pers. „długowieczny”.Junis – tat. „pokojowy”.Junus – arab. forma hebr. imienia Jona (Jonasz) – „gołąb”.

Prorok.

119

Jusuf, Jusup – hebr. „by Jahwe pomnożył”. Prorok.Juzim, Juzum – turk. „rodzynka”.

K

Kabir – arab. „wielki”. Al-Kabir, jedno z pięknych imion Boga.Kabul – arab. „utalentowany”.Kadri – arab. „kadr”, „kadar” – „spełnienie”, „przeznaczenie”.Kadyr – arab. „kadir” – „silny”, „wszechmocny”. Al-Kadir, jedno

z pięknych imion Boga.Kadyrali – połączenie imion Kadyr i Ali.Kajbla, Kajbullah, Kajbułła – być może od arab. „habib-ul-lah” –

„ulubieniec Boga”, „ukochany przez Boga”.Kajum – arab. „wiecznie istniejący”. Al-Kajjum, jedno

z pięknych imion Boga.Kajzer, Kajser, Chajser – od gr. formy tytułu „cezara”.Kalafat – arab. „wyrwać z korzeniami”.Kalimułła, Kali, Kalkaj, Kaluk – tat. „rozmawiający z Bogiem”,

„głoszący słowo Boga”: jeden z przydomków proroka Musy.

Kamal, Kamil, Kemal, Kiamil, Kiamal – arab. „doskonałość”.Kamaletdin, Kemaleddin – arab. „doskonałość wiary”.Kambiz – z pers. „szczęśliwy”.Kamran, Kamiar – z pers. „odnoszący sukcesy”,

„błogosławiony”.Kapis, Hafis, Hefis, Hefiz – arab. „obrońca”.Karim, Kirim, Kerim, Kerem – arab. „wielkoduszny”,

„szlachetny”, „szczodry”.Kasim, Kasym – arab. „rozdzielający”, „żywiciel”, „dzielący się”.

Imię zmarłego we wczesnym dzieciństwie syna Proroka Muhammada.

Kasyn – być może z arab. „kasin” – „silny”, „odpowiedzialny” – lub „kas” – „okrutny”, „szorstki”.

120

Kaszfullah, Kaszfułła – arab. „odkrywający, poznający Boga”.Kaszfi, Keszfi – arab. „kaszfi” – „poznający”, „odkrywający”.Katib – z arab. „pisarz”, „sekretarz”. Kazim, Kazym – z arab. „milczący”, „cierpliwy”.Kelmambet – połączenie krtat. słowa „kel” – „przyjdź” i imienia

Mambet (Muhammad).Kemal, Kimal – z arab. „pełnia”, „dojrzałość”, „doskonałość”.Kenan – z arab. „świętość”, także „okrycie”, „przyczynienie się

do okrycia czegoś”.Kendżamet – połączenie krtat. słowa „kendże”, „młodszy”,

i imienia Amet (Ahmad).Kendże – krtat. „młodszy”.Kerim, Kerem – z arab. „hojny”. Al-Karim, jedno z pięknych

imion Boga.Keszfeddin – arab. „kasz-ad-din”, „poznający, odkrywający

wiarę”.Kirmani – z pers. „mieszkaniec Kermanu”, „twardy”,

„twierdza”.Kodża..., Chodża... – cześć składowa niektórych imion. Oznacza

„nauczyciel”, „gospodarz”, „pan”, „wiedzący”.Kodżaamet – połączenie „kodża” oraz imienia Amet (Ahmad). Kubedin, Hubbedin, Hubbuddin – arab. „kutbu-d-din” – „sedno

wiary”.Kuddus – arab. „święty”. Al-Kuddus, jedno z pięknych imion

Boga.Kudret, Kudratullah, Kudratułła – arab. „kudrat” – „siła”, „moc”,

„kudratullah” – moc Boga.Kurban – turk. „ofiara”.Kurbat – arab. „pokrewieństwo”.Kurt... – część składowa wielu imion tat. W staroturkijskim

oznaczało „wilka”, w formie „kok kurt” – „niebiański (niebieski) wilk”, symbol Tengriego.

Kurtali – połączenie imion Kurt i Ali.Kurtamet – połączenie imion Kurt i Amet (Ahmad).

121

Kurtbekir – połączenie imion Kurt i Bekir.Kurt-Emin – połączenie imion Kurt i Emin (Amin).Kurti – forma imienia Kurt.Kurtmambet – połączenie imion Kurt i Mambet (Muhammad).Kurtmemet – połączenie imion Kurt i Memet (Muhammad).Kurtnezir – połączenie imion Kurt i Nezir.Kurtosman – połączenie imion Kurt i Osman.Kurtsaat, Kursaat, Kursat – połączenie imion Kurt i Saat.Kurtsali, Kurtsale – połączenie imienia Kurt i arab. słowa

„sale” – być może od „salih” – „sprawiedliwy”.Kurtseit – połączenie imion Kurt i Seit (Sajjid).Kurttegin – połączenie imienia Kurt i turk. słowa „tegin” –

„książę”, „potomek”.Kurtumer – połączenie imion Kurt i Umer (Omar).Kurtwap – połączenie imion Kurt i Waap (Wahhab).Kurtweli – połączenie imion Kurt i Wali.Kurwet – od turk. „kurt” – „wilk”.Kyjam – prawdopodobnie od arab. „kijam” – „stanie”, „stojący”.Kyjaseddin, Kyjasedin – arab. „sedno wiary”.

L

Labib – z arab. „wrażliwy”, „ostrożny”.Laczin – azer. z pers. „jastrząb”, także „rycerz”.Lami – z arab. „lśniący”, „błyszczący”.Latif – arab. „niosący dobro”. Al-Latif – jedno z pięknych imion

Boga.Lazim – z arab. „potrzebny”, „konieczny”.Laziz – z arab. „smaczny”, „słodki”.Lemar, Lenmar, Limar – radz. LE[nin]MAR[ks].Lenar – połączenie radz. LE[ninskaja]N[arodnaja]AR[mia]:

„leninowska ludowa armia”.

122

Lenawer – radz. LEN[in]A[rmia]WER[nost]: „armia wierna Leninowi”.

Lendar, Lenter – radz. LEN[inskij][in]TER[nacjonał]: „leninowski internacjonalizm”.

Lennar, Lennur – połączenie radz. LEN[in] i arab. „nar” – „płomień”: „płomień Lenina”.

Lentun – arab. „linatun” – „miękkość”, „łagodność”.Lenur, Linur – połączenie radz. LEN[in]U[czredił]R[ewoluciju]:

„Lenin wywołał rewolucję”.Lenzi – połączenie arab. LEN[in] i arab. „dija/zija” – „światło”:

„światło Lenina”.Lerman – być może skrót od nazwiska rosyjskiego pisarza

Michała Lermontowa.Lewat – tat. „nagroda”; ziemie, którymi nagradzano za zasługi

w czasach Chanatu Krymskiego.Lewzer – być może od arab. „lawzar” – „potrzebujący wsparcia”.Lazim – arab. „potrzebny”.Laziz – arab. „ten, który jest miły”, „słodki”, „przyjemny”, także

z urdu: „cnotliwy”, „pobożny”.Limdar, Limtar – interpretacja od radz. „Lenin – Marks –

Międzynarodówka”.Lir – być może od Lir lub Leir, imienia legendarnego króla

Brytanii.Luman, Loman – arab. „lukman” – „lekarz” lub „zatroskany”,

„opiekuńczy”.Lutfi – arab. „dobry”, „przyjacielski”, „dobro”, „sympatyczny”.Lutfułła – arab. „łaska Boga”.

M

Madżit, Madżid, Mażit, Mazit – arab. „wielki”, „szlachetny”.Magafur – arab. „przebaczony”.Magsum – arab. „ochroniony”, „czysty”.

123

Mahdi – arab. „prowadzony właściwą drogą”, „dobrze prowadzony”.

Mahmud, Mahmut, Muhammad, Muhammed, Muhamet – „chwalony”, „godny chwały”. Imię Proroka islamu.

Majnur – krtat. „majowe światło”.Majsara – arab. „bogactwo”, „obfitość”.Majsur, Mansur – arab. „zwycięzca”.Maksud, Maksut – arab. „oczekiwany”, „celowy”, „chciany”.Malik – arab. „król”, „władca”.Mambet – forma arab. imienia Muhammad – „chwalony”,

„godny chwały”. Mambetali – połączenie imion Mambet i Ali.Mamedi, Mammedi, Mamet, Mammet, Memet – forma arab.

imienia Muhammad – „chwalony”, „godny chwały”. Mamedullah, Mamedułła, Memedla, Memetla – połączenie

imienia Mamed, Memed (Muhammad) i Bóg: „wychwalający Boga”.

Mamnun – arab. „zasługujący na zaufanie”, „godny zaufania”.Mamut – forma arab. imienia Mahmud – „chwalony”, „dostojny

chwały”. Manaf – z arab. „wysoko postawiony”, „wielki”, ale może też

z urdu: „zaprzeczający”, „negujący”.Mansur, Majsur – arab. „wspomagany (przez Boga)”,

„zwycięzca”.Marat, Murat, Murad – arab. „murad” – „oczekiwany”, „witany”;

imię stało się popularne w latach 20. od nazwiska Marata, francuskiego rewolucjonisty.

Mardan – z pers. „wojownik”.Marem – arab. „muharram” – pierwszy miesiąc

muzułmańskiego kalendarza, „zakazany”.Marlen, Marklen – radz. MAR[ks]LEN[in].Mars – tat. forma fr. imienia Marcel.Marzagit – tat. forma złożona z imion Mirza i Sagit.Masnawi – arab. „dający”.

124

Masud – arab. „szczęśliwy”.Mawlud, Mewlud – arab. „dziecię”, „nowo narodzony”.Mażd – z arab. „sława”, „chwała”.Mażit, Medżid, Medżit – z arab. „madżid” – „wielki”,

„chwalebny”.Medi – arab. „mahdi” – „nakierowany na prawą drogę”; imię

zapowiadanego mesjasza.Mefa – arab. „oddany”.Mein – arab. „majn” – „rajska rzeka”.Memedimin – połączenie imion Memet (Muhammad) i Emin

(Amin).Memetsza – połączenie imienia Memet (Muhammad) i pers.

„sza” – skróconej formy od „padyszach”.Men... – część składowa imion krymskotatarskich od turk.

„man” – „ja”, także „man”, „men”, „min” w znaczeniu „człowiek”.

Menabit – połączenie turk. „men” i imienia Abit (Abid): „człowiek wykonujący obowiązki religijne”; także arab. „manbid” – „puls”.

Menali – połączenie turk. „men” i imienia Ali.Menalim – połączenie turk. „men” i imienia Alim.Menamet – połączenie turk. „men” i imienia Amet (Ahmad).Menarem – z arab. „manar” – „miejsce, od którego bije światło”,

„latarnia”.Menarsłan – połączenie turk. „men” i „arslan” – „lew”.Menaz – połączenie turk. „men” i arab. „azim” – „wielki”.Menbari – połączenie turk. „men” i imienia Bari (Abdulbari –

„sługa Stworzyciela”).Mengli – krtat. „mengli” – „mający pieprzyk”.Mengli... – część składowa imion tatarskich oznaczająca

„mający pieprzyk”; w dawnych czasach wierzono, że posiadanie pieprzyka przynosi szczęście.

Menlat – z arab. „przywiązany”, „niekończący kontaktów”.Mengliabit – połączenie „mengli” i imienia Abit (Abid).

125

Mengliali – połączenie „mengli” i imienia Ali.Menglibekir – połączenie „mengli” i imienia Bekir.Mengliosman – połączenie „mengli” i imienia Osman.Menmer – połączenie „men” i pers. „mer” – skróconej formy

imienia Mardon, „mężny”.Mennan – arab. „mannan” – Al-Mannan – jedno z pięknych

imion Boga, „czyniący dobro”.Menseit – połączenie turk. „men” i imienia Seit (Sajid).Menumer – połączenie turk. „men” i imienia Umar.Menwaap – połączenie turk. „men” i imienia Waap (Wahhab).Menzaat, Menzat – połączenie turk. „men” i pers. „zadeh” –

„potomek szlachetnego rodu”.Merdan – połączenie powstałe z pers. zwrotu „Ali szohi

mardon” – „Ali, mężny wojownik”.Merdżan – z arab. „perła”, „koral”.Mergen – turk. „świetny łowca”.Mesfer, Musafer – arab „podróżnik”.Mesut – arab. „masud” – „szczęśliwy”.Midat – arab. „madad” – „pomoc”, „wsparcie”.Midhad – arab. „wychwalanie”.Mijaser – być może arab. „mijasir” – „bogaty”, „wygodny”.Mijedin – arab. „muchi-d-din” – „wspomagający wiarę”.Miftah – arab. „klucz”.Mintimer – tat. „min” – „ja” i „timer” – „żelazny”.Mirza, Murza – turk. tytuł książęcy, honorowy.Mobarak, Mubarak – z arab. „błogosławiony”.Moddaris, Modaris, Mudaris – arab. „nauczyciel”.Mohsen, Mohsin, Mehsin, Mosan, Muhsen, Muhsin – z arab.

„czyniący dobro”, „dobroczyńca”, „wspomagający”.Mnur – arab. „mansur” – „wspomagany (przez Boga)”.Muammet – forma imienia Muhammad.Muarem, Muarrem – z arab. „muharrem” – „zakazany”, nazwa

pierwszego miesiąca kalendarza muzułmańskiego.Muaz – arab. „wielbiony”, „ceniony”, „honorowy”.

126

Mubin, Mubi, Mubijn – być może arab. „mubijn” – „jasny”; „mubajin” – „rozjaśniający”.

Muchtar, Muktar – arab. „wybrany”.Mudassar, Mudasser, Mudassir, Muda – arab. „mudassir” –

„okryty”, przydomek Proroka Muhammada.Mudżdaba, Mużdaba – arab. „mudżtaba” – „wybraniec”.Muedin, Miadin, Miedin, Myedin – arab. „muh-id-din” –

„podtrzymujący wiarę”.Muffet – arab. „mufrad” – „samotny”.Mufterem, Muhterem – arab. „muhtaram” – „czcigodny”,

„szanowany”.Muhammed – z arab. Muhammad, „chwalony”, „godny chwały”,

„wychwalany”. Imię Proroka islamu.Muhammed-Ali – połączenie dwóch imion: Muhammed i Ali.Muhameddin – z arab. „wiara Muhammada”.Muhamediar, Muhammediar – tat. prawdopodobnie „góra

Muhammada”.Muhannad – z arab. „miecz z Indii”.Muhsin – z arab. „czyniący dobro”, „dobroczyńca”, „życzliwy”.Muhtadi – arab. „dobrze prowadzony”, „na prawej drodze”.Muhtaram – arab. „szanowany”, „honorowany”.Mułłagali – tat. forma złożona ze słowa „mułła” i imienia Gali.Mukaddem – być może arab. „mukaddim” – „przekazujący”,

„podający”, „dostawca”; „mukaddam” – „przewodzący”, „przywódca”.

Mukedin – arab. „muh-id-din” – „podtrzymujący wiarę”.Mukkaram – arab. „czcigodny”.Muksim – arab. „przysięgający”.Mumin – arab. „wierzący w jedynego Boga”.Munir – arab. „promieniujące światło”, „błyszczący”.Munis – arab. „przyjaciel”.Muntasir – z arab. „zwycięski”.Munzir – z arab. „zwiastujący”, „ostrzegający”.Murachas – arab. „wyzwolony”, „swobodny”.

127

Murad, Murat, Mrat – arab. „oczekiwany”, „cel”, „nadzieja”.Muradasyl – połączenie imienia Murad i arab. słowa

„szlachetnego pochodzenia”.Muras – być może od arab. „miras” – „scheda”, „dziedziczenie”,

lub skrócona forma imienia Muradasyl.Murselim – arab. „amirsalim” – „zdrowy władca”.Murtadi – z arab. „zadowolony”.Murtaza, Myrtaza – arab. „murtada” od „rida” – „zadowolenie”.Murwet – arab. „murawwat” – „męstwo”, „chwała”; „szczodrość”.Musa – arab. forma hebr. imienia Moses, Mosze – „wyciągnięty”

[z wody], imię proroka; ze staroegipskiego także „dziecko” .

Musewer – być może od arab. „musawwir” – „opisujący”, „wyobrażający” lub „musawwar” – „opisany”, „wyrażony”.

Musfer – być może arab. „musafir” – „podróżnik” lub „muzaffar” – „zwycięzca”.

Musladin, Muslatdin – arab. „muslih-ud-din” – „naprawiający (odnawiający) wiarę”.

Muslim – arab. „muzułmanin”.Musredin, Nasreddin – arab. „nasr-ud-din” – „zwycięstwo

wiary”.Musret – arab. „nusret”: „pomoc”, „zwycięstwo”.Mustafa – arab. „wybraniec”, „wybrany” – ten, któremu Bóg

dał pierwszeństwo przed wszystkimi prorokami. Jedno z imion Proroka Muhammada.

Mutair – być może arab. „mutajjir” – „odganiający ptaki”; „mutahhir” – „oczyszczający” (od grzechów).

Mutaz – z arab. „duma”, „dumny”, „honorowy”.Muwaffak, Muwafak – z arab. „mający powodzenie”,

„odnoszący sukcesy”.Muzagidan, Musagitdin – tat. forma złożona z imion Musa,

Gita i Din.Muzaker, Muzakr – arab. „nauczyciel”, „upominający”.Muzein – arab. „muzajjin” – „ozdabiający”, „upiększający”.

128

Muzer, Muzir – być może arab. „muhzir, muhazzir” – „przestrzegający”, „ostrzegający”, „ostrzeżony”.

Muzzafer, Muzafar – arab. „muzaffar” – „zwycięzca”, „zwyciężający”.

N

Nabi – arab. „prorok”.Nabhan, Nabeh, Nabih – arab. „szlachetny”, „wybitny”.Nabil – arab. „szlachetny”, „wielkoduszny”, „wspaniałomyślny”.Nadim, Nedim – arab. „przyjaciel”, „biesiadnik”, także

„żałujący”, „skruszony”.Nadir – arab. „wyjątkowy”, „rzadki”.Nafe, Nafi – arab. „pożyteczny”.Nafis – arab. „zgrabny”. Naib, Naip – arab. „namiestnik”, „zastępca”, „pomocnik”.Nail – arab. „nail” – „osiągający sukces”, „godny podarku”.Naim – arab. „szczęście”, „fortuna”, „błogość”.Narim – być może z pers. „miękki”.Nariman – st.pers. „silny duchem”, „mężny”.Narket – być może połączenie pers. słów „nar” (owoc drzewa

granatu) i „kent”, „kand” (miasto, miejsce osiedlenia). W języku perskim „nar” oznacza w przenośni „szczęśliwy”.

Narwin – połączenie pers. „nar” – „owoc granatu”, lub arab. „nar” (ogień) z drugą sylabą imienia Erwin.

Narysz – krtat. „nieustraszony”, „śmiały”.Nasibullah, Nasibułła – arab. „nasib-ul-lah”, „los przeznaczony

przez Boga”.Nasih – arab. „doradca”, „pomocnik”.Nasir – być może od arab. „dopomagający” lub „zwycięzca”.Nassiruddin – z arab. „nassir-ud-din” – „obrońca wiary”.Nasr, Nasyr – z arab. zwolennik”, „pomocnik” lub „zwycięzca”.

129

Naufal – z arab. „dobry chłopiec”, „wielkoduszny”.Nawid – pers. „dobre wieści”.Nazar – arab. „spojrzenie”, „daleko widzący”; także łac.

„nazarius” – „pochodzący z Nazaretu”; hebr. „poświęcony Bogu”.

Nazih, Nazif, Nazip – tat. „czysty”.Nazim, Nazym, Nazmi, Nizam – arab. „trzymający

w porządku”, „porządek”, „pilnujący”.Nazir – krtat. „minister”.Nebi – arab. „prorok”.Nedżat – arab. „ratunek”.Nedżedet – arab. „wybawiciel”, także „odwaga”.Nedżemedin, Nedżemeddin – arab. „nadżm-ud-din” – „gwiazda

wiary”.Nedżim – z arab. „gwiazda”.Nedżip – z arab. „nadżib” – „czcigodny”, „znaczny”.Nemetullah, Nemetułła, Nimetułła – arab. „nimat-ul-lah” –

„łaska od Boga”.Newreddin, Newredin – być może od arab. „nur-ud-din” –

„światło wiary”.Newri – z arab. „nuri” – „świetlisty”.Nezir – być może arab. „uprzedzający o niebezpieczeństwie”

lub „równy”, „rzadki”.Nijar – z arab. „świetlisty”.Nijaser – być może arab. „mijasir” – „bogaty”, „mający

powodzenie”, „wygodny”.Nijawer – być może od arab. „rozświetlony” lub pers. „grający

na flecie”.Nijaz, Nijazi – pers. „potrzeba”.Nijetsza – połączenie arab. słowa „nijjat” – „zamierzenie”,

„intencja” i pers. „sza” – skróconej formy od „padyszach”.Nijezir – forma imienia Nezir.Nimat – z arab. „dobro”, „błogosławieństwo”, „łaska”.

130

Nizam, Nizami – arab. „porządek”, „wychowany”, „zdyscyplinowany”.

Noman, Numan – prawdopodobnie od arab. imienia Numan – „siła”, „moc”, „łaska”, lub od korzenia „amn” – „ochroniony” albo też od korzenia „jamn” – „prawy”.

Noredin, Noreddin – od arab. „nur-ud-din” – „światło wiary”.Nori, Nuri – od arab. „światło”.Nuraj – połączenie arab. „światło” i tat. „aj” – „księżyc”.Nurali – połączenie arab. „światło” i imienia Ali.Nuranija – tat. forma złożona z arab. słowa „nur” – „światło”

i imienia Anija – turk. „dar”.Nurbet – połączenie arab. słowa „światło” i hebr. „bet” – „dom”,

arab. „bajt”.Nurfet – połączenie arab. słowa „światło” i imienia Fetta. Nuri, Nori – arab. „jasny”, „światło”.Nuriahmet – arab. „święte światło”.Nuridin, Nuritdin – arab. „nur-ud-din” – „światło wiary”.Nurislam – połączenie arab. słowa „światło” i „islam” – „światło

islamu”.Nurłan, Nurłat – arab. „świecący”, „świetlisty”.Nurmambet – połączenie arab. słowa „światło” i imienia

Mambet (Muhammad).Nurman – połączenie arab. słowa „światło” i tat. „man” („men”):

„świetlisty”.Nurullah, Nurułła, Nurła – arab. „nur-ul-lah” – „światło Boga”.Nurzet – połączenie arab. słów „nur” – „światło” i „izzet” –

„sława”, „wielkość”.Nusfet – arab. „sumienie”, „sprawiedliwość”.Nusreddin – arab. „pomocnik wiary”, także „zwycięstwo

religii”.Nusret – z arab. „pomocnik”, „obrona”, „zwycięstwo”.Nusretullah, Nusretułła – arab. „nusret-ul-lah” – „pomocnik

(obrona) Boga”.

131

Nutfullah, Nutfułła – być może arab. „natf-ul-lah” – „współczucie Boga”.

Nuzet, Nuzzet – być może pers. „nuzad” – „nowo narodzony” lub arab. „nahdat/nahzat” – „podnieść się”, „przygotować”.

O

Oguz – z turk. „wartościowy”, „bezcenny”, „bardzo ważny”.Okan – z turk. „o szlachetnym wyglądzie”, „przyzwoity”,

„godny”.Oktaj – z pers. i turk. „sędzia”.Olżas – kazach. „dar”, „podarunek”.Omar, Omejr – z arab. „długowieczny”, „kwitnący”. Imię

drugiego kalifa sprawiedliwego.Omid – pers. „nadzieja”.Omran – z arab. „o mocnej budowie”, „dobrze zbudowany”.Omri – z hebr. biblijne „mój snop”.Orang – z pers. „mądrość”, „zrozumienie”.Orchan – z tur. „najwyższy dowódca”.Osman, Ozman, Usman – arab. kilka wariantów, m.in.

„wybrany spośród szlachetnych i odważnych”, „opiekuńczy”, „służący Bogu”, „młody drop”. Imię trzeciego kalifa sprawiedliwego.

Osmanek – z turk. „energiczny”, „wyrazisty”, „przywódczy”.Otar – z turk. „pastwisko”, „łąka”.

P

Pajam – z pers. „nowina”, „wiadomość”.Parih, Farih – arab. „radosny”, „wesoły”.

132

Pasza – od pers. „padyszach”, tytuł wysokich urzędników osmańskich, obecnie zwrot grzecznościowy.

Pejman – z pers. „traktat”, „obietnica”.Perat – arab. „furat” – „słodka woda”; być może od nazwy rzeki

Eufrat.Pewat – być może od arab. „fawat” – „przeminięcie”, „za późno”;

„fuwajt” – „krnąbrny”, „swawolny”; „fawad” – „bijące serce”.

Pewzin – być może od arab. imienia Fewzi; słowa „zajn” – „ozdoba”; „fawz-ad-din” – „zwycięstwo wiary”.

Polad, Pulad – z pers. „stal”, „silny”, „mocny”.Pudżman – z pers. „marzenie”.Puja – z pers. „poszukujący”, „energiczny”.

R

Rabah – z arab. „zwycięzca”, „zwycięski”.Rafael, Rafail, Rafil, Rafił – hebr. „Bóg uzdrawia”, arab. Israfil,

archanioł.Rafet, Rufat, Rufet – być może od arab. „rafa’at” – „wzniosłość”,

„cześć”; „ra’fat” – „oszczędzić (kogoś)”. Rafi, Refi – z arab. „wywyższony”, „znaczny”, „wyjątkowy”. Ar-

Rafi, jedno z pięknych imion Boga.Rafik, Refik – z arab. „rafik” – „towarzysz”, „druh”. Ragib – z arab. „chcący”, „chętny”, „skłonny”.Rahim, Raim, Reim – arab. „miłościwy”. Ar-Rahim, jedno

z pięknych imion Boga.Raif, Rauf – z arab. „rauf” – „oszczędzający”, „łagodny”,

„współczujący”. Ar-Rauf, jedno z pięknych imion Boga. Rail – z pers. „cud Boży”.Raip – być może od arab. „ragib” – „chętny”, „skłonny” lub

„rakib” – „czujny”, „ostrzegający”: Ar-Rakib, jedno z pięknych imion Boga.

133

Rais, Reis – z arab. „przywódca”, „naczelnik”.Rajet – z arab. „flaga”, także „błyskawica”.Raman – z arab. „rahman” – „miłosierny”. Ar-Rahman, jedno

z pięknych imion Boga.Ramazan – arab. „ramadan” – dziewiąty miesiąc kalendarza

muzułmańskiego.Ramdi, Ramdim – być może od arab. „ramadan” – dziewiąty

miesiąc kalendarza muzułmańskiego.Rami, Remi – arab. „strzelec”, „łucznik”.Ramil – arab. „ rzucający”, „czarodziejski”, „magiczny”;

w czasach radz. tłumaczono też jako RA[bocziaja]MIL[icija]: „milicja robotnicza”.

Ramis, Ramiz – pers. „ramz” – „symbol”, „tajemnica”.Rawszan, Rewszen, Rowszan – ze st.asyr. „jasny”, „błyszczący”,

„promienny”.Rasih – z arab. „twardy”, „wytrzymały”.Rasil – z arab. „posłany”.Rasim – z arab. „wyobrażający”.Rasul, Resul – z arab. „apostoł”.Raszad, Raszid, Raszyd, Reszad, Reszit – arab. „idący prawą

drogą”, „nieomylny”. Ar-Raszid, jedno z pięknych imion Boga.

Rawil – aram. „nauczony przez Boga”; „młodzieniec”, „podróżnik”.

Razi – z pers. „tajemnica”.Razil, Ruzil – z pers. „Boża tajemnica”.Reber – z pers. „rahbar” – „przewodniczący”, „prowadzący”.Redwan, Rezwan, Ridwan, Rizwan – od arab. „ridwan”

– „zadowolenie”, „pragnący”, „lubiący”. Imię anioła ochraniającego wejście do Raju.

Refah – z pers. „pomyślność”, „dobrobyt”.Refat, Rifat – z arab. „wysokie położenie”, „wielkość”.Renat, Rinat – łac. „nowo narodzony”.Repik – z arab. „rafik” – „towarzysz”, „druh”.

134

Reuf – z arab. „rauf” – „oszczędzający”, „łagodny”.Ridan – być może od arab. „ridwan” – „zadowolenie”,

„pragnący”, „lubiący”.Rijad – z arab. „sady”, „ogrody”.Riza – z arab. „rida” – „zadowolenie”; lub od przydomka

szyickiego imama Alego ibn Musy – Ar-Riza, „wybrany (ten, któremu sprzyja Bóg)”.

Rizanur – połączenie arab. imienia Riza i słowa „nur” – „światło”.Rolan – forma st.germ. imienia Roland – „hruot” – „sława”

i „land” – „kraj”.Rouzba, Ruzbeh – z pers. „błogosławiony”, „szczęśliwy”. Rubin – pers. „drogocenny kamień”.Rudem, Ruden – prawdopodobnie od pers. „rudam” – „idący”.Rumi – krtat. „rumi” – „mieszkaniec Bizancjum”.Runar – skand. „tajemna mądrość Boga”.Rusfet – połączenie pers. imienia Ferus – „zwycięzca” i arab.

Feti o podobnym znaczeniu.Rusłan – imię bohatera utworu Aleksandra Puszkina, które

prawdopodobnie zapożyczył z turk. „arslan” – „lew”. Możliwe też, że utworzył je, skracając pers. Rustam.

Rustam, Rustem – pers. „silny”, „wielki”, „o mocnym ciele”.Ruszan, Ruszen, Ruszet – ze st.asyr. „jasny”, „błyszczący”.Ruszdi, Ruszti, Rużdi – od arab. „ruszdij” – „duchowo

wywyższony i skierowany na drogę wiary”.

S

Saad, Saadi, Saadin – arab. „szczęście”, „pomyślność”, „powodzenie”.

Saat – z arab. „zadowolony”.Sabih – arab. „przystojny”.Sabir, Sabur, Sabri – arab. „cierpliwy”. As-Sabur, jedno

z pięknych imion Boga.

135

Sabik – z arab. „poprzedni”, „dawny”. Sabit – arab. „mocny”, „wytrzymały”, „odporny”.Sadaj – być może forma imienia Saadi.Sadat – z arab. „mistrz”, „dobrze urodzony”, imię dziecka

szlachetnej Fatimy.Saden – połączenie arab. imion Sadyk i Enwer.Sadir – z arab. „powrót”, „wrócić”.Sadla – być może skrócona forma arab. imienia Sajidułła

(Sajidullah), „mój pan Bóg”, lub od Asadułła (Asadullah), „lew Boga”.

Sadni – być może od arab „sa’adni” – „daj mi szczęście”, „bycie szczęśliwym.

Sadreddin, Sadredin, Sadruddin – arab. „sadr-ud-din” – „na przedzie wiary”.

Sadri – arab. „pierwszy”, „główny”.Sadułła, Saduła – od arab. „asad-ul-lah” – „lew Boga”.Sadik, Sadych, Sadyk, Sydyk – arab. „siddik” – „szczery”,

„wierny”, „sprawiedliwy”. Przydomek pierwszego kalifa sprawiedliwego.

Sadżid, Sażid – z arab. „skłaniający się Bogu”. Safaddin, Safedin – arab. „safa-ud-din” – „szczerość wiary”.Safan – z arab. „dzielny”, „odważny”.Safer – arab. „safir” – „przedstawiciel”, „poseł”.Safet – arab. „safa” – „oczyszczony”, „szczery”.Safi – z arab. „czysty”, „jasny”.Safter – być może od arab. „safdel” – „czysta dusza”.Sahir – z arab. „uważny”, „czuwający”.Said, Sait – forma imienia Sajid lub od arab. „szczęśliwy”.Saidin – połączenie arab. imienia Said i słowa „din” – „wiara”.Sajid... – część składowa imion tatarskich, przybiera formy:

Sajit…, Sed..., Seid..., Seit..., Sejd..., Sejid..., Sejit, Set..., Sid..., Sit.... Powstała z arab. „odpowiedzialny”, „przywódca”.

136

Sajid, Sejid, Sejit – z arab. „odpowiedzialny”, „przywódca”. Także tytuł potomków Alego, czwartego kalifa sprawiedliwego, i córki Proroka, Fatimy.

Sajf, Saif, Seif – arab. „miecz”.Sajfuddin, Sajfudin, Sejfudin – arab. „sajf-ud-din” – „miecz

wiary”.Sajfullah, Sajfułła, Sejfułła, Sejfuła – arab. „sajf-ul-lah” – „miecz

Boga”.Sakib – z arab. „błyszczący”, „jasny”, „przenikliwy”.Sakit – z arab. „spokojny”, „oddany”, „milczący”.Saladin, Saleddin, Saledin – z arab. „salah-ud-din” –

„sprawiedliwość wiary”.Salah – arab. „dobro”, „sprawiedliwość”.Salahuddin – z arab. „salah-ud-din” – „sprawiedliwość wiary”.Salar – z pers. „przewodzący”.Salawat – arab. „modlitwa pozdrawiająca, wspominająca

Proroka Muhammada”.Saledżan – połączenie arab. „salih” i pers. „dżan”:

„sprawiedliwa dusza”.Salih – arab. „dobry”, „prawy”, „sprawiedliwy”. Imię jednego

z proroków.Salim, Selim – z arab. „zdrowy”.Salman, Salem – arab. „potrzebny”, „pokojowy”, „spokojny”.Samad, Samat – arab „wieczny”. As-Samad, jedno z pięknych

imion Boga.Sameddin, Samedin – arab. „samad-ud-din” – „wieczna wiara”.Sami – z arab. „wywyższony”, „wygórowany”.Samir – arab. „współtowarzysz”.Samur – pers. „soból”.Sandżar – pers. „książę”, „władca”.Sangin – pers. „ciężki”, „kamień”.Sani – arab. „drugi”.Sardar, Sardor – z pers. „dowódca”.Sattar – z arab. „ukrywający”.

137

Sawalan – z arab. „potężny”, „dominujący”.Sefer – być może od arab. „safar” – „podróż” lub nazwy

drugiego miesiąca muzułmańskiego kalendarza.Sefergazy – połączenie arab. imion Sefer i Gazy.Sefersza – połączenie arab. imienia Sefer i pers. „sza” –

skróconej formy od „padyszach”.Seiddżeli, Seiddżelal – połączenie arab. imion Said i Dżelal.Seidweli, Seitweli, Sitweli – połączenie arab. imion Said i Weli

(Wali).Seitabla, Seitabła, Setabla, Sitabla – połączenie arab. imion

Said i Abla (Abdullah).Seitadży – połączenie arab. imion Said i Adży.Seit-Alim – połączenie arab. imion Said i Alim.Seitbekir – połączenie arab. imion Said i Bekir.Seitemin, Sijtemin – połączenie arab. imion Said i Emin

(Amin).Seitgazy – połączenie arab. imion Said i Gazy.Seithalil, Seit-Halil, Sejthalil – połączenie arab. imion Said

i Halil.Seitibrahim – połączenie arab. imion Said i Ibrahim.Seitjakub, Sejtjakub – połączenie arab. imienia Said i hebr.

Jakub.Seitjaja, Sejtjaja, Seitjahja – połączenie arab. imion Said

i Jahja.Seitkadyr – połączenie arab. imion Said i Kadyr.Seitkerim – połączenie arab. imion Said i Kerim.Seitleman, Seitluman – połączenie arab. imion Said i Luman.Seitmamut – połączenie arab. imion Said i Mamut (Mahmud).Seitmemet, Sejtmemet – połączenie arab. imion Said i Memet

(Muhammad).Seitnafe, Sejtnafe – połączenie arab. imion Said i Nafi.Seitnebi – połączenie arab. imion Said i Nabi.Seitosman, Seitusman – połączenie arab. imion Said i Osman.

138

Seitumer, Sejt-Umer, Sejtumer, Sitmer, Setmer – połączenie arab. imion Said i Umer (Umar).

Sejar – pers. „sajjar” – „w ruchu”, „przenośny”.Sejdamet, Sedamet, Seitamet – połączenie arab. imion Said

i Amet (Ahmad).Sejidali, Sedale, Setale, Sidali, Sitale – połączenie arab. imion

Sajid i Ali.Sejdżemil, Sejtżemil – połączenie arab. imion Said i Dżemil.Sejidali, Sedale, Setale, Sidali, Sitale – połączenie arab. imion

Sajid i Ali.Sejran – arab. „podróżujący”, „przechodzący”.Sejtibraim, Sejtibram, Sitibram, Setibram – połączenie arab.

imion Said i Ibrahim.Selamet, Slamet – arab. „spokój”, „bezpieczeństwo”.Selami, Seliami – arab. „pokojowy”, „w spokoju”.Selimsza – połączenie imienia Selim i pers. „sza” – skróconej

formy od „padyszach”.Selwer – łac. „silva” – „las”.Selwin – arab. „sulwan” – „uspokojenie”.Senawer, Sinawer, Snawer – pers. „sana awar” –

„wychwalający”.Serchat – pers. „sar hadd” – „wyznaczona granica”.Serdar – pers. „przywódca”.Serian – arab. „szerian” – „który wziął uzdę w ręce”.Seriman – połączenie pers. „ser” – „głowa” i turk „man” – „ja”

w znaczeniu „człowiek”: „przywódca”.Serwer – pers. „sarwar” – „wódz”, „przywódca”, „dowodzący”.Serwet – pers. „sarwat” – „bogactwo”.Settar – arab. „sattar” – „ukrywający (straty, niedostatki)”.Seut – arab. „said” – „szczęśliwy”.Sewdijar – turk. „zakochany”.Sewdin – krtat. „ukochany”.Sewri – pers. „sarwi” – „przystojny jak cyprys”, „urodzony pod

znakiem byka”.

139

Sijar, Sejar – pers. „sajar” – „w ciągłym ruchu”.Sijawusz – pers. „czarny koń”. Imię legendarnego perskiego

herosa.Simar – być może skrócona forma pers. „sim-uzar” – „srebro-

złoto”, lub „simorg” – „żar-ptak”.Siradż – z arab. lampa”, „światło”.Siran – pers. „podróżujący”.Smail – skrócona forma arab. imienia Ismail.Smedla, Smetla – od arab. „samad-ul-lah” – „wieczny,

niezmienny Bóg”.Smet – z arab. „ismat” – „chroniony”, także „czystość”,

„wstrzemięźliwość”.Subhan – od arab. „subhana ła ta’ala” – „chwała i wielkość

(Boga)”.Subhi, Subi – arab. „świt”, „brzask”.Subin – być może od arab. „subian/sibian” – „dziecko”,

„młodzieniec”.Subut – z arab. „su’ud” – „wywyższenie”, „powstanie”,

„rośnięcie”.Sufjan – arab. „zbawca duszy”, „odgradzający od grzechu”,

„pobożny”. Być może od pers. „tufjan” – „burza.”Sujun, Siujun – turk. „radość”.Sulejman – hebr. Szlomoh, aram. Szlejmon, arab. Solajman,

Sulejman: „człowiek pokoju”. Prorok.Sultan, Sułtan – arab. „władza”, „władca”.Syrdebi – być może od pers. „syr debi” – „sekret starych

tradycji” lub „sar debi” – „ten, kto ustanowił tradycje”.Szabaj – być może od pers. „szach” i turk. „baj” – „bogaty szach”,

„bogaty władca”.Szaban – z arab. „szaban” nazwa ósmego miesiąca

muzułmańskiego kalendarza.Szabeddin, Szabdin, Szabdin – od arab. „szahab-ud-din” –

„jasna iskra wiary wspierająca działanie”.Szachrijar – pers. „władca”.

140

Szafagat – arab. „pomoc”.Szafik, Szafkat – arab. „współczujący”.Szahin, Szain – z arab. „sokół”.Szaip – z arab. „szuajb” – „kierujący działaniami”.Szajhułła – arab. „starzec Boży”.Szakir – arab. „błogosławiący”, „wdzięczny”.Szakirt, Szakird – pers. „uczeń”.Szakirżan – arab.-pers. „błogosławiona dusza”.Szaku – z arab. „wdzięczny”, „przyjemny”.Szakur – z turk. „cukier”, „słodki”.Szamil – arab. „obszerny”, „wszechstronny”. Szamrat, Szamurat – być może z pers. skrócona forma imienia

Szachmurad lub od arab. „murad” – „pragnienie”, „nadzieja”.Szamseddin, Szamsedin – z arab. „szams-ud-din” – „słońce

wiary (religii)”. Szamsi – pers. „słoneczny”.Szarif, Szarip – arab. „cześć”, „sława”.Szawer – być może od pers. „szahbar” – „niosący szacha”.Szebib – z arab. „czysty”, „wyglądający młodo”.Szejchamet – z arab. „szejch” – „starzec (używane także wobec

uczonych, przywódców i osób szanowanych)” połączone z imieniem Amet (Ahmed).

Szejchislam – z arab. połączenie „szejch” z imieniem Islam.Szejchmambet – z arab. połączenie „szejch” z imieniem

Mambet (Muhammad).Szemsuddin, Szemszedin – z arab. „szams-ud-din” – „słońce

wiary (religii)”.Szerif – z arab. „szlachetny”. Tytuł potomków Proroka

Muhammada z linii jego wnuka Hasana. Szerfeddin, Szerfedin – z arab. „szaraf-ud-din” – „honor (cześć)

wiary (religii)”.Szerfet – z arab. „szaraf” – „cześć”, „honor”.Szukret – z arab. „sława”, „popularność”.Szukri, Szukuri – z arab. „wdzięczny”, „dziękujący”.

141

T

Tair – arab. „unoszący się”, „lecący”.Tahir, Tagir – arab. „czysty”, „skromny”.Tajmaz – być może od imienia pers. legendarnego władcy

Tahmaurutha („silnego ciałem”), które przekształciło się z czasem w Tahmaurath, następnie w Tahmuras. W jęz. gruzińskim istnieje w formie Tejmuraz, a w krtat. – Tajmaz, co oznacza „niepotykający się”, „niepopełniający błędu”.

Taki – z arab. „bogobojność”, „świadomy Boga”.Talal – z arab. „miły”, „podziwiany”.Talat – z arab. „posłuszeństwo”.Talha, Talhat – z arab. nazwa owocowego drzewa

niebiańskiego.Talib, Talip, Tałyb – arab. „student”, „wytrwale uczący się”.Tamam – z arab. „hojny”, „szczodry”, „dokładny”.Tanis – z pers. „tkliwość”, „miłość”.Tarchan, Tarchun – pers. „zwycięzca”; estragon.Taref, Tarif – z arab. „rzadki”, „niezwykły”, „wyjątkowy”.Tarik – z arab. „droga” lub „przychodzący nocą”.Tasim – być może od arab. „tasnim” – „rajska rzeka”, lub

„taksim” – „rozdzielenie”.Tasin – z arab. „tahsin” – „poprawa”, „pochwała”. Taufik – arab. „zgoda”, „przymierze”.Tejfuk, Tewfik, Tejfuh, Tejfyk, Tefuk – z arab. „zgodny”,

„pojednawczy”, „zdolny do osiągnięcia sukcesu”.Tejfun – arab. „taif” – „grupa”, „wspólnota”; miejscowość

niedaleko Mekki.Temindar – pers. „tamindar” – „mogący dać bezpieczeństwo”.Temirsza – połączenie turk-pers. – „żelazny szach”.Timur, Timer, Tejmur, Temir, Tejmuras – turk. „żelazo”,

„żelazny”, „mocny”.

142

Tochtamysz – turk. „ten, który się zatrzymał”. Imię chana Złotej Ordy.

Tochtar, Tohtar – turk. „tohtar” – „zatrzymać się”. Imię nadawane w rodzinach, gdzie często umierały dzieci.

Tochtar-Ali – połączenie turk. imienia Tochtar i arab. Ali.Tofik, Taufik, Tawki – arab. „taufik” – „szczęście”, „pomyślność”.Tokaj, Tukaj – z turk. „wojownik”.Tugan – tat. „krewny”, „brat”, „rodzony”.Tumen – turk. „dziesięć tysięcy”, oddział wojska

o tej liczebności; imię nadawano jako wróżbę długowieczności.

Turan – z turk. „ojczyzna wszystkich ludów turkijskich”.Turkel – turk. połączenie „turk” i „el” – „turkijska ziemia”,

„turkijski naród”.Tylsym – krtat. „tylsym” – „talizman”, „amulet”.

U

Ubajd – z arab. „sługa Boga”.Uczkun – turk. „iskra”.Ulfat, Ulfet – arab. „ulfat” – „zgoda”, „przyjaźń”, „miłość”.Ulmas – turk. „nieśmiertelny”.Ulwer – arab. „wysokie miejsce”.Ulwi – arab. „niebiański”, „wywyższony”, „wzniosły”.Ułus – z tur. „plemię”, „naród”, „lud”, „ziemia”.Umar, Umer – arab. „długowieczny”, „kwitnący”, patrz: Omar.Umet, Ummet – prawdopodobnie od arab. „umma” – „naród”,

„wspólnota”.Ural – turk. „radość”, „zadowolenie”.Urfan – z arab. „irfan” – „wiedza”, „uczenie się”, „świadomość.Urwet – z arab. „wsparcie”, „podpora” lub „węzły”, „połączenie.Urszen – st.pers. „świetlisty”, „błyskotliwy”, „wielkość”.Urwet – arab. „przegroda”, „pomoc”, „więzy”.

143

Usama – z arab. „lew”.Usein – od arab. „husajn” – „dobry”, „piękny”.Uzbek – turk. „rządzący sobą”. Imię chana Złotej Ordy (także

Ozbeg, Uzbeg), od niego nazwa Uzbekistanu.Uzeir – arab. „huzejr” – zdrobniale od „przezorny”, „ostrożny”.Uzret – od arab. „hazrat” – „bardzo ceniony”, „święty”, „godny”.

W

Waap, Wap – arab. „wahhab” – „obdarzający”. Al-Wahhab – jedno z pięknych imion Boga.

Wadi, Wadim – z arab. „spokojny”, „pokojowy”.Wadżih, Wadżip – z arab. „ładżib” – „obowiązkowy”,

„potrzebny”, „niezbędny”.Wafa, Wefa – z arab. „oddanie”, „wierność”.Wafik – z arab. „odnoszący sukcesy”, „pomyślny”.Wahid, Wait – arab. „wahid” – „jedyny”, „pierwszy”. Al-Wahid –

jedno z pięknych imion Boga. Wakil – z arab. „obrońca”, „osłaniający”, „pełnomocnik”.Walimer – połączenie arab. słowa „wali” – „bliski (Bogu)”,

„przyjaciel” i pers. „mer” – skróconej formy imienia Mardon – „mężny”.

Wahid, Wahed, Wahit – arab. „jedyny”. Al-Wahid, jedno z pięknych imion Boga.

Wali, Weli – arab. „wali” – „bliski (Bogu)”, „przyjaciel”, „święty”. Al-Wali, jedno z pięknych imion Boga.

Waliullah, Waliułła, Welila, Weluła, Weliułła – z arab. „wali-ul-lah”: „pobożny”, „bogobojny”, „bliski Bogu”.

Wani – z arab. „powolny”, „osłabiony”.Wasfi – arab. „wasf” – „opisywany”, „objaśniany”.Wasif – być może od arab. „objaśniający” lub „paź” („młody

sługa”).

144

Wasil, Wesil – arab. „wa’sil” – „bliski”, „nierozłączny”; ros. forma imienia Bazyli (gr. „basileios”).

Wasim – arab. „piękny”.Wazih – arab. „jasny”.Webi – arab. „wahbij” – „podarowany”.Wedut – arab. „wadud” – „kochający”, „oddany”. Al-Wadud,

jedno z pięknych imion Boga.Wedżat – zapewne od arab. „wadżid” – „posiadający”. Al-Wadżid,

jedno z pięknych imion Boga.Weis, Wejs – arab. „waiz” – „napominający”, „kaznodzieja”.Weleddin, Weledin – arab. „wali-ud-din” – „opiekun wiary”.

Al-Walij, jedno z pięknych imion Boga.Welid, Welit, Wialit – z arab. „walid”, „dziecko”, nowo

narodzony”.Welidżan – połączenie arab. imienia Weli i pers. słowa „dżan” –

„dusza”.Welilullah (Walilullah), Welilułła – z arab. „wali-ul-lah” – „bliski

Bogu”.Welisza – połączenie arab. imienia Weli i pers. „sza” –

skróconej formy od „padyszach”.Welmar, Wilmar – połączenie skróconej formy Władimir

Iljicz Lenin i pers. imienia Mardon – „mężny”: „mężny Włodzimierz Lenin”.

Welmur – połączenie inicjału W[ładimir]I[ljicz]L[enin] i MUR – pierwszej sylaby arab. imienia Murad – „marzenie”, „cel”: „marzenie Włodzimierza Iljicza Lenina”.

Welnur – połączenie skrótu Władimir Iljicz Lenin i arab. „nur”– „światło”: „światło, promień

Włodzimierza Lenina”.Wezir – z arab. „minister”, „pomocnik”.Widad – z arab. „miłość”, „przyjaźń”.Wil – tat. z arab. „wali”, „weli” – „bliski”, „święty”.Wilen – radz. skrócona forma W[ładimir]I[ljicz]LEN[in]:

Włodzimierz Iljicz Lenin.

145

Wilor – radz. skrócona forma W[ładimir]I[ljicz]L[enin]O[ktiabrskaja]R[ewolucija]: „Włodzimierz Iljicz Lenin – rewolucja październikowa”.

Wilur, Wiliur – radz. skrócona forma W[ładimir]I[ljicz]L[i]U[bit]R[aboczich]: „Włodzimierz Lenin kocha robotników”.

Z

Zabir – z arab. „twardy”, „silny”.Zabit – z arab. „mocny”, „pamiętający”.Zadullah, Zadułła – z arab. „zad-ul-lah” – „Bóg powiększy”. Zafer, Zafir – z arab. „osiągający cel”, „zwycięski”.Zagidullah, Zagidułła, także Zahidullah, Zahidułła – arab.

„zahid-ul-lah”, „wstrzemięźliwość Boga”.Zaheddin – arab. „zahir-ad-din” – „idący z wiarą” lub „zahr-ud-

din” – „podpora wiary”.Zahid, Zahit – z arab. „asceta”, „wstrzemięźliwy”.Zahir, Zair – z arab. „wskazujący” lub „jaśniejący”, „świecący”.Zaid, Zait, Zajd, Zijad – z arab. „dodatek”, „obfitość”, „nadmiar”.Zakarija – arab. z aram. „Pan pamięta”. Imię proroka.Zaki – arab. „czysty”, „dobry”.Zakija – arab. „czysty”, „dobry”.Zakir, Zakiar – arab. „wychwalający” lub „wspominający”, lub

„błyskotliwy” albo też „zwycięski”.Zamam – turk. „epoka”, „czas”.Zamir – pers. „sumienie”, „sumienny” lub „tajemnica”.Zareddin, Zariadin – arab. „zara-ud-din” – „poszerzający

wiarę”, „wspomagający wiarę”.Zaur, Zawur – być może od arab. „jasny”, „błyszczący”.Zawdżet, Zewdżet – arab. „załdż” – „mąż”.Zedin – forma skrócona imienia Zejneddin – „upiększenie

wiary”.

146

Zedla – być może skrócona forma arab. „zad-ul-lah” – „Bóg powiększa”.

Zejnali, Zinali – arab. „piękno Najwyższego”.Zejneddin, Zinedin, Zijedin – arab. „zajn-ud-din” – „upiększenie

wiary”.Zejni – arab. „zajn” – „upiększenie”.Zejtullah, Zejtułła, Zejtuła – był może skrócona forma arab.

„sejit-ul-lah”.Zekki, Zeki – arab. „utalentowany”, „sprytny”, „inteligentny”.Zelwan – być może od arab. „zu-l-alwan” – „darujący kwiaty”,

„władający kwiatami”.Zenur, Zinur, Zinnur – arab. „zin-nur” – „władający światłem”.Zerali – połączenie pers. słowa „zar” – „złoty” i imienia Ali.Zewadin – arab. „zu-ad-din” – „władający wiarą” lub „dija-ud-

din” – „promień, światło wiary”.Zewaj – być może od liczby podwójnej arab. słowa „zu” –

„władający”.Zewri, Ziewri – z arab. „zaur (zur)” – „despotyczny”, „szorstki”

lub „odwiedzający” .Zija – hindi „światło”, „promień”, „świecąca”.Zijaddin, Zijadin – arab. „dija-ud-din” – „promień wiary”.Zilkefil, Zulkafil, Zulkifil – połączenie arab. słów „zul” –

„władający”, „pan”, „mistrz” i „kefil” – „biorący na siebie odpowiedzialność” lub „opiekun”, „poręczyciel”.

Zinabaddin, Zinabdi – arab. „zajn abi-d-din” – „najlepszy ze służących religii”.

Zinali – arab. „piękno Najwyższego”.Zinatullah, Zinatułła, Zinetułła – z arab. „zinat-ul-lah” –

„ozdoba Boga”.Zinnat – arab. „ozdoba”.Ziszan – arab. „mający sławę, szacunek”. Zitla – arab. skrócona forma imienia Zinatullah.Zuber, Zubeir, Ziubejr – być może od arab. „zubajr” – „silny”,

„mądry”, lub „zubahr” – „błyszczący”.

147

Zudi, Zodi – arab. „ruchliwość”, „aktywność”.Zulbi – arab. „zul-bi’a” – „majętny”, „zabezpieczony”.Zulfiker – arab. „zu-l-fikar” – od nazwy miecza Proroka

Muhammada.Zufar – arab. „odważny”, „silny”, „dzielny”.Zuhair – z arab. „kwitnący”, „lśniący”, „jasny”.

148

149

ŻEŃSKIE IMIONA Z TATARSKIEGO ŚWIATA

A

Abibe – arab. „habiba” – „ukochana”.Abide – arab. – „oddająca cześć”.Abila – z arab. „piękna”.Achtar, Achter – pers. „gwiazda”.Achtotaj, Aktotaj – połączenie tat. „ak” – „biały” i „totaj” – „biała

kość”, „księżna”.Adawija – arab. „życzliwość”.Adelia, Adila – arab. „adel” – „wolny”, „swobodny”.Adelina – zdrobnienie st.germ. imienia Adela – „szlachetny ród”.Adile, Adle – arab. „sprawiedliwa”.Adżadija – arab. „uboga pielgrzymka”.Adżija, Adżyje – być może od arab. „hadżdż” – „pielgrzymka”

lub „adżija” – „pielgrzymująca kobieta”.Adżi-Mumine – połączenie arab. imion Adżije i Muminie.Adżira – arab. „hadżara” – „przesiedlająca się”. Imię matki

proroka Izmaela.Adżi-Sułtan – połączenie arab. imienia Adżije i słowa „sultan”

– „władza”, „władczyni”.Adżiszerfa, Adżi-Szerifa – połączenie imion Adżije i Szerfe –

„cześć”, „sława”.Afifa, Apipa – arab. „chroniąca swoją duchowną czystość”.Afiza, Apiza – arab. „hafiza” – „obrończyni”, „strażniczka”.Afsana, Afsanie – pers. „bajkowa”, „legenda”.Aj... – część składowa tatarskich imion pochodząca od słowa

„księżyc”, w żeńskich imionach oznacza „piękna”, „piękność”.

150

Ajbar – krtat. „ajbar” – „promieniująca księżycowym światłem”.Ajbika, Ajbike, Ajbikia – krtat. „ajbike” – „księżycowa pani”.Ajgul, Ojgul – krtat. „księżycowy kwiatek”.Ajnur, Ajnuri – krtat. „światło księżyca”.Ajsel – być może od połączenia tat. „aj” – „księżyc” i arab.

„asal” – „miód”, „słodka” lub arab. „asila” – „szlachetnego pochodzenia”.

Ajsera – połączenie tat. „aj” – „księżyc” i arab. „zira” – „błyszcząca”, „złota”.

Ajsza – arab. „żywa”, „żywotna”.Ajten – tat. „o księżycowym (pięknym) ciele”.Akifa, Akipia, Akipie – arab. „poświęcona”, „przeznaczona”,

„zajęta”.Akima, Akemie, Akma, Akme – z arab. „hakima” – „mądra”.Akszerfa, Achszerfe – połączenie tat. słowa „ak” – „biały i arab.

imienia Szerfe.Albina – łac. „biała”.Alem-Sułtan – arab. „sułtanka całego świata”.Alida, Alide – arab. „chalida” – „wieczna”, „trwała”,

„nieśmiertelna”.Alia, Alija, Halija – arab. „wywyższona”.Alima, Alime – być może od arab. „halima” – „łagodna”, „miła”,

„cierpliwa”, lub „alim” – „uczona”.Alimchan – arab. „uczona władczyni”.Alma – być może od arab. „alim” – „wiedząca”, „uczona” lub

„halima” – „łagodna”, „miła”, „cierpliwa”.Almaz, Ałmas, Elmas, Elmaz – arab. i pers. od st.gr. „adamas” –

„diament”.Almeszerfa – połączenie arab. imion Alma i Szerfe.Alsu – tat. „szkarłatna woda”.Amida, Amidija – arab. „hamida” – „chwalona”, „godna chwały”.Anifa, Anipa – z arab. „hanifa” – „oddana wierze”.Anija – z arab. „opiekuńcza”, „pomagająca”, „pocieszająca”Apipia, Habibia – arab. „habiba” – „ukochana”.

151

Arifa, Arife, Arfa, Aripa – od arab. „arif” – „świadoma”, „wiedząca”.

Arzu, Arzy – z pers. „arzu” – marzenie”, „pragnienie”, „życzenie”.Asiba – być może od arab. „hasiba” – „pilnująca swoich

postępków” lub „szlachetna”.Asienia, Asinia – arab. „hasanat” – „błogosławiona”.Asija – arab. „pocieszająca”, „lecząca”.Asilchan – arab. „asil” – „prawdziwa”, „droga”, „znaczna”.Aslija – arab. „prawdziwa”.Asma – arab. „wywyższona”.Asuda – pers. „spokojna”.Aszima, Aszimia – arab. „haszima” – „krusząca (chleb)”,

„posiadająca”.Aszira, Asziria – być może od nazwy dziesiątego dnia miesiąca

„muharram” lub arab. „przyjaciółka”.Atima – z pers. „chatima” – „kończąca”.Attika – tat. „atik” – „bitna”, „zwinna”.Awa – forma imienia Hawwa – Ewa.Awara – pers. „bezdomna”, „mniszka”.Awaszerfa – połączenie imienia Ewa i arab. imienia Szerfe –

„cześć”, „sława”.Azifa – arab. „zbliżająca się” (o czasie).Azima – arab. „wielka”.Aziza – arab. „potężna”, „droga”.Azmaja – arab. „al-uzma” – „ogromna”, „bezgraniczna”.

B

Bachta – z pers. „los”, „przeznaczenie”.Bachta, Bachtila, Bachtla – pers. „szczęście”, „szczęśliwa”;

w urdu: „los”.Banu – pers. „pani”.Bara, Bera – arab. „niewinność”, „oddalająca się (od grzechów)”.

152

Bedija – arab. „jasna”, „oczywista”.Bedrija – być może od arab. „badri” – „księżyc w pełni”,

„piękność” lub „poranna”.Beja – arab. „bahija” – „iskrząca”, „piękność”.Bejan, Bijan – arab. „bajan” – „jasność”, „objaśnienie”,

„dobroduszna”.Bekdżana – krtat. „serdeczna”.Belkija, Belchija – z arab. „oto i ona jest”.Besiba – z arab. „nasiba” – „los”.Bibiszerfe – połączenie turk. słowa „bibi” – „pani”, „kobieta

o wyższej pozycji”, i arab. imienia Szerfe.Bika, Bike – turk. „pani”, „gospodyni”.

C

Chadidża, Chatidża, Aczcze, Katiża, Chaticze, Chatże – arab. „niedonoszone dziecko”, „wcześniak”. Imię często nadawane dzieciom, by uchronić je od złych duchów. Imię pierwszej żona Proroka Muhammada.

Chajra, Chajrat, Chajrija – arab. „chajrija” – „życzliwa”, „miła”, „dobra”, „czyniąca dobro”.

Chajirbenat – połączenie arab. „chajrija” – „czyniąca dobro” i „banat” (l.mn. od „bint”) – „córka”.

Chalida – arab. „wieczna”, „stała”.Chalifa – arab. „zastępczyni”.Chalisa – arab. „czysta”, „bez domieszek”, „szczera”.Chamisa – z arab. „piąta”.Chatima, Katma – arab. „chatima” – „zakończenie”, „rezultat”,

„ostatnie dziecko”.Chuczerfa – forma imienia Kurtszerfe – połączenia st.turk.

słowa „kurt” – „wilk” i arab. imienia Szerfe – „cześć”, „sława”, „szlachetna”.

153

Churszida, Churszudis – pers. „churszid” – „świetliste słońce”, „podobna do słońca”.

Cziczek – krtat. „kwiatek”.Czulpan – tur. „poranna gwiazda”, „jutrzenka”.

D

Danija – turk. „przesławna”.Destegul – z turk. „bukiet kwiatów”.Dżanika, Dżanike – pers. „dżan” – „dusza”, „bliska sercu”.Dżawhara, Dżewera, Dżewer – arab. „dżawhar” – „klejnot”,

także „czystość”.Dżawahir, Dżewair, Dżewija, Dżewira, Dżiwair – od arab.

„dżawahir” – „drogocenne kamienie”, „klejnoty”, „biżuteria”.

Dżawaria – z urdu „dzieląca się szczęściem”.Dżeganija – arab. „bardzo bogata”.Dżemila – arab. „przepiękna”, „dobra”.Dżeniwer – celt.-germ.-łac. „szlachetna kobieta”; Genowefa.Dżewra, Dżewrija – być może od arab. „dżawharija” – „ozdobiona

szlachetnymi kamieniami” lub „dżawrija” – „niewolnica”.Dżulida, Dżulide – prawdopodobnie od pers. „żulide” – „ospała”.Dżumaza, Dżumazija – być może od arab. „dżum’udija” –

„całość światła” lub „dżama’a” – „zbierać się”, lub też „urodzona w dzień Al-Dżuma (piątek)”.

Diana – imię rzymskiej bogini łowów i Księżyca.Dilara – z pers. „ukochana”, „umiłowana”, „ozdabiająca serce”.Dilbara – od pers. „dilbar” – „kochana”, „czarująca”.Dina – od arab. „din” – „wiara”.Dinara – arab. „dinar” – „złota moneta”, tzn. „drogocenna”.

154

E

Edaja, Edaje – od arab. „hidajat” – „wprowadzenie na właściwą drogę”.

Edawija – arab. „adawijja” – „roślina pojawiająca się latem”. Popularność zdobyło od imienia jednej z założycielek sufizmu, Rabii al-Adawijja.

Ediba – z arab. „adiba” – „wykształcona”, „dobrze wychowana”, „kulturalna”, także z pers. „literacka”.

Edija – arab. „hadije” – „podarek”.Eftada – być może od arab. „ibtida” – „początek”, „start”,

lub „iftida” – „wybawienie”, „odkupienie”, a także „ofiarowanie życia lub majątku”.

Eleonora – łac. forma st.germ. imienia Aenora (przekształcone w Audamar) – „aud” – „bogactwo”, i „mar” – „los”, „fortuna”, rozpowszechnione szeroko w XII w.; także od gr. „eleeo” – „litować się”.

Elfira – arab. „al-farah” – „radość”.Elhan, Elhanija – arab. „alhan” – „zaśpiew”, „melodia”,

„kompozycja”.Elham – z urdu: „inspiracja”, „objawienie”.Eliana, Iliana – z turk. „prezent”, może znaczyć również

„ukochana przez ludzi”. Ze st.hebr. i asyr. „mój Bóg mi odpowiedział”, może też pochodzić od gr. „helios” – „słońce”.

Elina – być może zdrobnienie imienia Ewelina lub forma Heleny; w czasach radz. tłumaczona jako EL[ektrifikacija]IN[dustrializacij]A – „elektryfikacja i industralizacja”; gr. „ellina” – „Greczynka”.

Elmara – być może od st.germ. Elmar – „znamienity”, „szlachetny”, także radz. połączenie nazwisk Engels i Marks: E[nge]LMAR[ks]A.

Elmira – arab. „władczyni”, podobnie w hiszp., także gr. „morska bryza”. Elmira w czasach radzieckich była tłumaczona jako EL[ektryfikacja]MIRA – „elektryfikacja świata”.

155

Elnara – od arab. „an-nar” – „płomień”, „ogień”, także „płomienna”, „ognista”.

Elwida – być może od arab. „al-wada’a” – „czystość”, „skromność”. Imię stało się mało popularne, ze względu na słowo „al-wida’a”, w znaczeniu „żegnaj”, używane podczas pochówku bliskiej osoby, przy ostatnim pożegnaniu kochających się ludzi. Zatarły się też jego inne znaczenia.

Elwija – arab. „wywyższona”.Elwina – arab. „al-lajjina” – „łagodna”, „miękka”.Elwira, Elwera – z arab. „ukrywająca”, „ochraniająca”,

„opiekunka”, od arab. st.hiszp. Elva – „biała”; dawna nazwa Granady w Hiszpanii.

Elwisa – arab. „al-wa’az” – „głoszenie”; także forma st.ang.-celt. imienia Eilfyw, „święta”, „mądra”.

Elwiza – arab. „al-wa’az” – „głoszenie”.Elzara, Elizara, Elzira – pers. „złocista”, „błyszcząca”.Elzija – prawdopodobnie od arab. „ad-dija” – „promień światła”,

„lśnienie”.Emina, Aminia – arab. „amina” – „spokój”, „zaufanie”, także

„godna zaufania” – imię matki Proroka Muhammada.Eminegul, Emingul, Emnegul – połączenie arab. imienia

Emina i pers. „gul” – „kwiat”.Emineszerfe, Emina-Szerfe – połączenie arab. imion Emina

i Szerfe.Emira – z arab. „amira” – „księżniczka”, „przewodząca”.Emsaja, Emsanija – z pers. „hamsan” – „podtrzymująca”.Emszira – pers. „hamszira” – „siostra”, „krewna”.Enisa – od arab. „anisa” – „bliska”, „przyjemna”, „przyjazna”,

„pocieszająca”.Enura – krtat. „ajnure” – „księżycowe światło”.Enzila – z arab. „inzil” – „objawione”, „ujawnione”, „pobrane”.Enżela – podobno z arab. – „mająca piękne oczy”.Enżena – z tur. „indżi” – „perła”

156

Epida – arab. „abida” – „oddająca cześć”, „wielbiąca (Boga)”, „pokłon”.

Erguwan – od tur. nazwy judaszowca (drzewo) – „erguvan” – lub od purpurowego koloru jego kwiatów.

Erwina – st.germ. „zbrojny przyjaciel”, pers. „arwin” – „potężny”.Esfira – st.pers. „gwiazda”.Esfura, Osfura – z urdu „ptak (rajski)”Esma – arab. „asma” – „cenna”, „wywyższona”, „wybitna”. Imię

córki pierwszego kalifa sprawiedliwego.Esmer, Esmera, Esmira, Esmeri – od arab. „asmar” – „smagła”,

„brązowa”, możliwe też od łac. „aestimari” – „oszacowana”.Esura, Esuria, Essura – być może od arab. „as-sura” – „sura”,

lub „as-suwra” – „obraz”, „zdjęcie”, lub „asira” – „trudna”, „ciężka”.

Eszal – z urdu – „rajski (niebiański) kwiat”.Ewelina – celt. „eibhlin” – „radość”, „światło”; st.fr. zdrobnienie

„aveline” od łac. „avis” – „ptaszek”.Ezel – arab. „azal” – „wieczność”’ „nieskończoność”.Ezina – prawdopodobnie od arab. „chazina” – „skarbiec”.

F

Fachrija – arab. „dumna”, „honorowa”.Fadme-Totaj – połączenie arab. imienia Fatima i krtat.

(kipczackiego) „totaj” – „biała kość”, „szlachetnego rodu”.Fahmida – arab. „inteligentna”, „roztropna”.Faina, Fanija – arab. „wspaniała”.Fajruz, Fajruza, Fejruza, Feruza – z pers. „turkus”, „turkusowa”.Farzana, Farzona – z pers. „mądra”, „rozumna”.Fatiha – być może od arab. „fatiha” – „otwierająca”, „początkująca”,

lub od „fatih” – „zwyciężczyni”, „zdobywczyni”.Fatina – z arab. „urzekająca”, „spostrzegawcza”.

157

Fatima, Fatime, Fadima, Fadma, Fatma – arab. „zabrana od piersi”, „wstrzymująca się”. Córka Proroka Muhammada, żona Alego ibn Abu Tabiba, czwartego kalifa prawo-wiernego.

Fatiza – być może od arab. połączenia słów „fath” – „zwycięstwo” i „izaat” – „potęga”, „niezniszczalność”, lub połączenia imienia Fatima i słowa „dija/zija” – „promień”, „światło”.

Fawzija, Fewzija, Fewzia – arab. „szczęśliwa”, „zwycięska”, „odnosząca sukcesy”.

Fazila, Fazla, Fajla – arab. „fadila” – „godna pochwały”, „cnotliwa”, „przystojna”, „atrakcyjna”.

Fedija – być może od arab. „fidaja” – „poświęcająca siebie dla kogoś” lub „fadija” – „wolna”, „niezajęta”.

Fekira, Fekrija – z arab. „fachrija” – „blask”, „duma”, „honorowa”.Fera, Feraja – arab. „farah” – „radość”.Fera-Sułtan – połączenie arab. „farah” – „radość” i „sultan” –

„władca”: „pani radości”.Ferdana – połączenie arab. „farah” – „radość” i krtat. „dane” –

„ziarnko”, „jedyna”.Ferdewis, Ferdeus, Firdaus, Firdaws, Firdews, Firdous,

Firdousi, Firdus, Firdowsa – pers. „ogród rajski”, „najwyższe miejsce raju”, „rajska”.

Ferida – arab. „farida” – „niezrównana”, „rzadka”, „wyjątkowa”, „najcenniejsza”.

Feriszta – z pers. „fariszta” – „anioł”.Fetija – z arab. „fatiha” – „zwycięska”, „otwierająca”.Fikira, Fikirija – arab. „fikr” – „idea”, „myśl”, lub „fikrija” –

„myśląca”.

G

Gafura, Hafura – arab. „wybaczająca”.Gajana – być może od arab. „ajana” – „znana”, „uznana”.

158

Gajsza, Ajsza – arab. „żywa”.Galija – arab. od „alija” – „wywyższona”.Galima, Alima – arab. „wiedząca”.Gamira – arab. „dobra”, „harmoniczna”, „zadziwiająca”.Gata, Gita – arab. „podarek”.Gelmira, Elmira, Ilmira – arab. „szlachetna”, „dobrze

urodzona”.Gondża – pers. „listki kwiatu”.Gul..., Guł... – część składowa tatarskich imion; w języku

perskim oznacza „kwiat, kwiatek”, w krymskotatarskim „róża”, symbol piękna i czystości.

Gul – krtat., tur. „róża”, „różowa”, „rumieniec”.Gulbijaz – połączenie pers. „kwiat” i arab „bijaz” – „biały”.Gulczera – z pers. „o twarzy podobnej do kwiatu”.Guldana, Gułdana – połączenie pers. „gul” – „kwiat ” z „dana” –

„mądra”, „wiedząca”.Guldżan – z pers. „róża duszy”.Guldżichan, Guldżian, Guldżan – pers. „kwiat świata”.Gulfa, Gulfi – forma imienia Gulfiza.Gulfera – pers. „kwiat radości”.Gulfiza – połączenie pers. „gul” – „kwiat” i „fiz”, być może od

arab. „fauz” – „zwycięstwo”.Guliara – pers. „ozdobiona kwiatami”, „ukochany kwiat”.Gulija – pers. „wytworny kwiat (róża)”.Gulimchan – pers. „królowa kwiatów”.Gulimdan – być może pers. „naczynie na kwiaty”.Gulinar, Gulnar, Gulnara, Golnar, Golnara, Gulnora – z pers.

„kwiat granatu”.Gulisa, Gelusia – „kwiatek bożej miłości”, być może

z gruzińskiego „guli” – „serce”.Gulistan – z pers. „kwietny ogród”.Gulmira – połączenie pers. „kwiat” i arab. „emir” – „władca”:

„władczyni kwiatów”.

159

Gulnar, Gulnara, Giulnara – połączenie pers. „gul” – „kwiat” i „nar” – „owoc granatu”.

Gulnaz – połączenie pers. „gul” – „kwiat” i „naz” – „ładny”, „słodki”: „słodki kwiat”, „zalotna róża”.

Gulnur – połączenie pers. „gul” – „kwiat” i „nur” – „światło”: „kwiat światła”, „świetlisty kwiat”.

Gulpempa – krtat. „różowy kwiat”.Gulperi – z pers. połączenie „gul” i „peri” – „wróżka”, „nimfa”.Gulsana – pers. „podobna do kwiatu”, „piękność”.Gulsara – połączenie pers. „kwiat” i st.hebr. imienia Sara –

„księżniczka”.Gulsima – tur. „z kwiecistą twarzą”.Gulsuna – tur. „kusząca róża”.Gulsu, Gulsum – od arab. „kulsum” – „tłuściutka”.Gulszada – pers. „kwiat radości”.Gulsza, Gulsze – pers. „chryzantema”.Gulszan, Gulszen – pers. „kwietnik”.Gulszerfa – połączenie pers. „kwiat” i arab. imienia Szerfe.Gulumdar – pers. „darująca kwiaty”.Gulumser – pers. „kwiat na mojej głowie”.Guluzem, Guluzum – z tur. „o różanej twarzy”.Gulwera – pers. „przynosząca kwiat”.Gulzada – pers. „szlachetny kwiat”, „z rodziny kwiatów”.Gulzar, Gulizar – pers. „kwitnąca”, tur. „ogród kwietny”, krtat.

„kwietnik”.Gulzija, Gulmzija – pers. „najpiękniejszy kwiat”.Gurija, Hurija – z arab. „mieszkanka raju”, „hurysa”, także

„nimfa”, „wróżka”.Guzalija, Guzel, Guzelija, Guzial, Guziel – turk. „piękna”,

„śliczna”.

160

H

Habab – arab. „drobny pył”.Halima – arab. „łagodna”, „delikatna”.Hanifa – arab. „oddana wierze”, „prawdziwie wierząca

(w jedynego Boga)”.Hanija – z arab. „zadowolona”, „szczęśliwa”; z krtat. „hanije” –

„rozkazująca”, „pani”, „zachwyt”.Hawa, Hawwa, Ewa – arab. „ona jest”, „żyjąca”, „źródło życia”,

małżonka proroka Adama, pierwszego człowieka i proroka.

I

Ibada, Ibadi – być może od arab. „ubajda” – „maleńka ryba” lub „ibada” – „oddająca cześć”, „służąca Bogu”.

Ibet – z arab. „darowizna”, „jałmużna”.Idaja – arab. „hidajat” – „skierowanie na prawą drogę”.Idelija – tat. od „Idel” – turk. nazwa rzeki Wołga.Iffet – arab. „chroniąca swoją duchowną czystość”.Ilhamija – od arab. „ilham” – „natchnienie”.Iliana – forma gr. imienia Helena – „blask księżyca”,

„błyszcząca”, „jasna”.Ilmizade – połączenie arab. „ilm” – „nauka”, „wiedza”, i pers.

„zadeh” – „potomek”, „urodzony”, „ze szlachetnego rodu”: „z rodu wykształconych”.

Ilnara – połączenie turk. „il” – „naród”, „kraj”, i arab. „nar” – „ogień”, „płomień”.

Ilnura – połączenie turk. „il” – „naród”, „kraj”, i arab. „nur” – „światło”.

Ilwiza – prawdopodobnie od arab. „al-waaz” – „pouczająca przestroga”.

Imemgul – arab.-pers. „podobna do róży”.Inaja – z arab. „troszcząca się”, „zaniepokojona”.

161

Inajet – z arab. „łaska”, „miłosierdzie”.Inara – od arab. „nur” – „światło” lub „nar” – „ogień”, „płomień”:

„oświecenie”, „zapalenie”.Indira – w hind. „piękna”, „sławna”, „wspaniała”. W dawnej

mitologii indyjskiej bogini huraganów i wojny. Insaf – arab. „insaf” – „sprawiedliwość”, „sumienie”.Inzila – z arab. „inzil” – „dyktat”, „dyktować warunki”;

„posłanie” (relig.).Inżi, Inżina – turk. „indżi” – „perła”.Irada – pers. „wola”, „pragnienie”, „dobre życzenie”.Ismigul – połączenie arab.-pers. „ismi” i „gul”: „moje imię róża”.Isamija – z arab. „chroniona”, „nieskazitelna”, „niewinna”. Ismija – z arab. „imię”, także „pełna gracji”.Ismiszerfa – połączenie arab. słów „ism” – „imię” i „szarifa” –

„cześć”.Izana – arab. „izan” – „objawienie”.

J

Jansylu – tat. „piórko”, „kochana”.

K

Kadir-Totaj – połączenie męskiego imienia Kadyr – „silny” i tat. „totaj” – „biała kość”, „szlachetnego rodu”.

Kadrija, Kadre – z arab. „kadr” – „los”, „spełnienie losu”.Kafija, Kapija, Kafije – arab. „samowystarczalna”, „dość”.Kamila – arab. „doskonała”.Karabikecz – tat. „kara” – „potężna”, ale też„czarna”, i „bikecz” –

„królowa”.Katiba – arab. „pisząca”, „sekretarz”.Kebira – arab. „duża”.

162

Kendżegul – krtat. połączenie „kendże” – „młodsza” i „gul” – „róża”, w znaczeniu: „młodsza córka”.

Kerima – arab. „wielkoduszna”.Kewser, Kewsera – arab. „al-kausar” – „obfitość”; nazwa

rajskiego źródła.Kurt... – część składowa wielu imion tat. W st.turk. oznaczało

„wilka” w formie „kok kurt” – „niebiański (niebieski) wilk”, symbol boga Tengriego.

Kurtajsza – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. imienia Ajsza.

Kurtibikecz – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i „bikecz” – „królowa”.

Kurtiza – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i być może arab. „izaat” – „potęga”, „cześć”.

Kurtmeleka – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. „malika” – „królowa”.

Kurtnaja – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. imienia Naje – „osiągająca cel”, „daleka”, „oddalona”.

Kurtsada, Kursada – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. imienia Sajde – „odpowiedzialna”.

Kurtsalsa – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. „salisa” – „posłuszna” lub „gładka”, także „trzecia”.

Kurttotaj – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i tat. „totaj” – „biała kość”, „szlachetnego rodu”.

Kurtwada – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i arab. imienia Wadia – „zobowiązanie”, „powierzone”.

Kurtzada – połączenie tat. słowa „kurt” – „wilk” i pers. „zadeh” – „potomek”, „szlachetnego rodu”.

L

Lajla, Lejla, Lejlana – z arab. „noc”, „nocna”, „czarnowłosa”, lub od st.hebr. „wiatr”.

163

Lajsan, Lejsan – turk. „wiosenny deszcz”.Lala – tur. „tulipan”.Lamija, Lamina, Lemina – od arab. „lamija” – „z pięknymi

lokami”, może też od arab. „lahm” – „silna”, „zrównoważona”, lub „lamah” – „patrząca”, „obserwująca”.

Lamja – od arab. „lamja” – „z ciemnymi ustami”, „o ciemnej karnacji”, może też od „lami’a” – „błyszcząca”, „świecąca”.

Latifa – od arab. „latifa” – „miła”, „przyjemna”, „delikatna”.Leana, Liana – łac. „smukła roślina”, „liana”.Lejlaszerfe – połączenie arab. imion Lejla i Szerfe.Lemaja – arab. „dziewczyna z pięknymi ustami”.Lemara, Limara – radz. połączenie LE[nin]MAR[ks]A.Lemgan – arab. „lam’an” – „jasno świecąca”.Lenara – radz. LEN[inskaja]AR[mij]A: „armia Lenina”.Lenera – radz. LEN[inskaja]ERA: „era Lenina”.Lenijara, Liniara – połączenie radz. Lenin i tat. „jar” –

„ukochany”: „ukochany Lenin”.Lenija, Linija – skrót radz. pseudonimu Lenin.Leniza – połączenie radz. LENI[nskoje]ZA[wiety]: „rozkazy

Lenina”.Lennara – połączenie radz. Lenin i arab. „nar” – „płomień”:

„płomień Lenina”.Lenora – skrócone radz. hasło „LE[nin]N[asze]OR[użije]A”:

„Lenin naszą bronią”.Lentera – tat. forma radz. skrótu LEN[inskij][in]TER[nacional]

RA: „leninowska międzynarodówka”. Lenura – radz. skrót LEN[in]U[czredił]R[ewoluciju]A: „Lenin

przeprowadził rewolucję”.Lenuza – połączenie radz. LEN[ina]U[ljanowa]ZA[wiety]:

„rozkazy Lenina-Ulianowa”.Lenzija – połączenie radz. Lenin i arab. „dija/zija” – „światło”:

„światło Lenina”.Lera – zapewne skrócona forma łac. imienia Waleria – „silna”,

„zdrowa”, „żywotna”.

164

Lerina – forma imienia Lera.Lewiza, Liwiza – być może od arab. „lawiz” – „potrzebująca

opieki”.Liada – arab. „aida” – „pożytek”, „nagroda”.Liala, Liale – z pers. „tulipan”.Lija, Alija – arab. „wywyższona”.Lilja, Lilija, Liliana – z łac. „lilium” – „lilia”. Limana, Lemana – arab. „lami’a” – „błyszcząca”, „świecąca”.Lina – być może od arab. „delikatna”, „miękka”, lub forma

imienia Elina – „Greczynka”; także radz. LI[ga]NA[cij]: „Liga Narodów”.

Lira – gr. „lutnia”.Lutfija – z arab. „lutfija” – „życzliwa” „delikatna”, „sympatyczna”,

„taktowna”.

M

Mabba, Mabuba, Mahba, Mahbuba – arab. „mahbuba” – „ukochana”.

Madżuba – arab. „machdżuba” – „kryjąca swoje wspaniałości przed obcym wzrokiem”.

Magfira – arab. „magfirat” – „rozgrzeszona”, także „wybaczająca”.

Mahfira, Mahfura, Mahpira, Mehfira, Mehpira, Mohfira – wersje imienia Magfira.

Mahfuza, Mafuza – arab. „ochraniana”, „ostrożna”.Maira, Majra – od arab. „mahira” – „zręczna”, „zdolna”.Maja – być może od arab. „himaja” – „wsparcie”, lub „mahijat” –

„istota”, „sedno”, lub gr.-łac. Maja – imię matki Hermesa lub bogini przyrody, od której pochodzi nazwa miesiąca – maj.

Majnur – połączenie imienia Maja i arab. słowa „nur” – „światło”.

165

Makba – od arab. „mahbuba” – „ukochana”, „umiłowana”.Maksuda – z arab. „oczekiwana”, „znaczenie”.Malika, Melika – arab. „królowa”, „księżniczka”.Malwija – forma imienia Malwina, stworzonego przez Jamesa

McPhersona w Pieśniach Osjana z 1760 r. o pochodzeniu st.germ. lub celt. – „słaba”, „łagodna”.

Mamura – być może od arab. „bajt-ul-ma’mur” – „dom odwiedzany, zamieszkany” – jedna z nazw Niebiańskiego Meczetu w Mekce, lub „mamura” – „ta, która wzięła na siebie odpowiedzialność”, „poprawiająca”, „urzędniczka”.

Marguba, Merguba – z arab. „oczekiwana”, „przyciągająca wzrok”.

Mastura, Mestura – z arab. „ukrywająca swoje niedostatki”.Mawhuza – być może od arab. „mahfuza” – „chroniona”,

„bezpieczna”.Mawija – arab. „mu’awijja” – „krzycząca”.Mawila – arab. „maw’la” – „znajdująca się pod czyjąś opieką”.Mawliuda – arab. „dziecię”, „dziewczynka”.Mazis – być może od arab. „machsus” – „specjalna”,

„wyjątkowa”.Mebbi – arab. „mahbuba” – „ukochana”.Mediha – arab. „zasługująca na pochwałę”, „chwaląca”.Medija – od arab. „mahdi” – „idąca prawą drogą”.Medina – od arab. nazwy miasta Medyna – miasta Proroka.Medżbura, Meczbura – arab. „madżbura” – „wymuszona”,

„zmuszona”, „ta, której pomogli”.Mekija – z arab. „mieszkanka Mekki”.Melara, Milara – łac. „mulier” – „kobieta”, prawdopodobnie od

„mulgere” – „dająca mleko”.Melegul – połączenie arab. „malak” – „anioł” i pers. „gul”–

„kwiat”: „anielski kwiat”.Melek, Melaka – od arab. „malak” – „anioł”.Melek-Sułtan – połączenie arab. „malak” – „anioł” i „sultan” –

„władca”: „pani aniołów”.

166

Meliha, Melija, Melja – od arab. „malika” – „królowa”.Memluda – arab. „mawluda” – „dziecię”, „nowo narodzona”.Men... – część składowa imion krymskotatarskich od turk.

„man” („men”) – „ja”, także w znaczeniu „człowiek”.Mengli... – część składowa imion tatarskich oznaczająca

„mająca pieprzyk”; w dawnych czasach wierzono, że posiadanie pieprzyka przynosi szczęście.

Mengliajdyn – połączenie tat. „mengli” – „mająca pieprzyk” i „ajdyn” – „jasna”.

Mengliajsza – połączenie tat. „mengli” – „mająca pieprzyk” i arab. imienia Ajsza – „życie”.

Menglisaba – połączenie tat. „mengli” – „mająca pieprzyk” i arab. imienia Saba – „towarzyszka”.

Menli, Mengli – tat. „pieprzyk”, „mająca pieprzyk”.Menligul, Mengligul – połączenie tat. „mengli” – „mająca

pieprzyk” i „gul” – „róża”, „kwiat”.Mensaja – z arab. „mansija” – „zapomniana”.Mensułtan – połączenie turk. „men” – „ja” i arab. „sultan” –

„władza”.Mensura – arab. „mansur” – „wspierana przez Boga”.Menzada – połączenie turk. „men” – „ja” i pers. „zadeh” –

„potomek”, „szlachetnego rodu”. Merdanija – od pers. „mardona” – „królowa mężnych”.Merdżan – z arab. „koral”, „perła”.Meriban – pers. „merhiban” – „łaskawa”, „kochająca”.Merjem, Merjema – st.hebr. Miriam, arab. Marjam, Mirjam –

wiele znaczeń, m.in. „gwiazda morza”, „gorzka”, „gorzkie morze”, „piękna”, „wywyższona”.

Merzada, Merzade – pers. „pochodząca ze znacznego rodu”.Merzija – arab. „marzijja” – „ta, z której są zadowoleni”.

Przydomek Fatimy, córki Proroka Muhammada.Mesfira – być może od arab. „musafir” – „gość”, „podróżnik”.Mewa, Mefa – arab. „mifa’a” – „oddana”, „wierna”.

167

Mewida – być może od arab. „mawa’id” – „wyznaczony czas”, „spotkanie”, lub „maw’uda” – „obiecana”.

Mijaser – arab. „mujassir” – „pragnąca ułatwienia”, „powodzenie”.

Mikara – być może od arab. „nakira” – „odrzucająca”, „niewdzięczna” lub „nieznana”.

Mina, Minaja – arab. nazwa przedmieścia Mekki. Minawer, Minewer, Minuar – arab. „munawwar” –

„rozświetlająca”, „świetlista”.Mirana, Mirania – prawdopodobnie od arab. „marana” –

„elastyczność”, „gibkość”, lub „marina” – „miękka”, „gibka”.Mobina – być może od arab. „mubina” – „jasna”, lub „mubajjina”

– „rozjaśniająca”.Mojda – być może od arab. „mau’ida” – „spełnienie obietnicy”,

lub „mu’ida” – „powracająca”, albo też „muhit” – „przewa-żająca”, „dominująca”.

Mosina, Mosna – arab. „muhsina” – „czyniąca dobro”, „ulepszająca”.

Mubira – być może od arab. „muchbira” – „ta, która przynosi wieści”, „posłanka”.

Muddet – arab. „czas trwania”, „okres”.Mudepira – od arab. „mudabbira” – „rozważna”, „oszczędna”.Muchlisa – arab. „oddana”, „szczera”, „wierna”.Muiba – od arab. „muhibba” – „kochająca”, „kochanie”.Muida – być może od arab. „muhi-d-din” – „ożywiająca wiarę”,

„podtrzymująca wiarę”, lub „muhit” – „dominująca”.Muksum – z arab. „ta, która dostała swoją część po

sprawiedliwym podziale”.Mumina, Momina – arab. „mumina” – „wierząca”, „prawowierna”.Munawwara, Munawara, Muniwwer, Munewer – arab.

„oświetlona”, „rozjaśniająca”, „błyskotliwa”, „jasna”.Mundżija – arab. „ratująca kogoś”.Muniba – arab. „po prawej stronie”, „powracająca do Boga”Munira – arab. „rozświetlająca”, „lśniąca”.

168

Muniser – być może od arab. „munisa” – „przyjacielska”, „przywiązana”, lub od „insanijja” – „człowieczeństwo”, lub „munasira” – „wspierająca kogoś”, „zwolenniczka”.

Muradija – arab. „wyczekiwana”, „pożądana”.Murszyda – arab. „murszida” – „prowadząca za sobą”,

„przewodząca”, „właściwa droga”.Murwet, Muruwet – arab. „odwaga”, „szlachetność”.Musema, Musemma – być może od arab. „musamma” –

„podwyższenie”, „wysokość”, lub – „tak powinno być”, lub „musama” – „powodzenie w chwale”, także „muhsina” – „czyniąca dobro”, „ulepszająca”.

Musfera, Musfira – być może od arab. „musafira” – „gość”, „podróżniczka”, lub „muzaffar” – „zwycięska”, „triumfująca”.

Muslima, Musulma – arab. „muzułmanka”.Muwida – arab. „muwadda” – „miłość”, „sympatia”.Muwina – arab. „mu’awina” – „pomocnica”.Muzafer, Muzefer – od arab. „muzaffar” – „zwycięska”.Muzija – arab. „ozdoba”.

N

Nadia, Nadija, Najde – z arab. „dzwoniąca”, „zapowiadająca, „wywołująca”, „o wysokim głosie” lub „poranna rosa”.

Nadila – być może od arab. „śpiesząca uregulować sytuację” lub „zwyciężająca”, „walcząca”.

Nadira – z arab. „rzadka”, „wyjątkowa”, „cenna”.Nadżija, Nażija, Nedżija – z arab. „nadżija” – ,„uratowana”,

„wyratowana”.Nadżmija – z arab. „nadżmijja” – „gwiaździsta”.Nahija – możliwe od arab. „nahija” – „idąca”, „trzymająca

się określonej strony”, albo od „nachija” – „wyniosła”, „dumna”.

169

Naija – być może od arab. „inaja” – „znajdująca czas na sukces”, lub „nahija” – „zabraniająca”, „rozsądna”; także z urdu „doradzająca”.

Naila, Najla – arab. „na’ila” – „osiągająca sukces”, „godna daru”.Najma – arab. „uległa”.Narija – być może od arab. „nar” – „płomień”, „ognista”, lub pers.

„nar” – „owoc granatu”.Narkiza – z pers. „nargis”, gr. „narkissos” – „narcyz”.Nasiba – arab. „los”, „dola”.Nasija – być może od arab. „nasiha” – „doradzająca”, „szczerze

odnosząca się”, lub „nasi’a” – „oślepiająco biała”, „śnieżnobiała”.

Nasfa – być może od arab. „nazifa” – „czysta”, „przezroczysta”, lub „nisfa” – „sumienna”.

Naszija – z arab. „nasz’ia” – „rosnąca”, „podnosząca się”, „młoda”.

Nazifa, Nezife – arab. „czysta”, „przezroczysta”, „bezgrzeszna”.Nazila – z arab. „posyłająca”.Nazima, Nazmija, Nazme – z arab. „nazimah” – „uporządko-

wana”, „zorganizowana”.Nazlifa, Nazilfa – być może od połączenia pers. imienia Nazli

i arab. imienia Iffet.Nazli – pers. „delikatna”, „pełna wdzięku”, „wybredna”.Nazlichan, Nazichan – z pers. „wytworna pani”.Nedret – z arab. „nadrat” – „rzadkość”, „wyjątkowość”.Nedżiba – z arab. „szlachetna”, „czcigodna”.Nefiza, Nefuza – być może od arab. „nafisa” – „drogocenna”,

„pełna wdzięku”, lub „nufuz” – „przenikająca”, lub „nafiza” – „wpływowa”.

Nelifer, Nulifera, Nelfer – pers. „nilufar” – „nenufar (lilia wodna)”.Nermina – pers. „miękka”.Nezira – być może od arab. „nazira” – „widząca”, „obserwująca”,

także „równa” lub „rzadka”.Nigina – pers. „drogocenny kamień w oprawie”, „pierścień”.

170

Nijal – od arab. „nihal” – „romantyczna”, „radosna”.Nijara – arab. „świetlista”, „dająca światło”.Nijaser – prawdopodobnie od arab. „nazir” – „przestrzegająca”,

„zwiastująca”.Nikiara – być może od arab. „nakira” – „niewdzięczna”,

„odrzucająca”, lub „nieznana”.Nuber – być może od pers. „nilufar” – „nenufar (lilia wodna)”.Niza – być może od arab. „nisa” – „kobiety”, „nafisa” –

„drogocenna” lub „nafiza” – „wpływowa”.Nudija – być może od arab. „wychwalająca” lub „dźwięczna”.Nurija – z arab. „świetlista”.Nursina, Nursyna – połączenie arab. „nur” – „światło” i „sana” –

„pochwała”, „podziękowanie” lub „blask”.Nur-Sułtan – połączenie arab. „nur” – „światło” i „sultan” –

„władza”, „pani”.Nurzadet – połączenie arab. „nur” – „światło” i pers. „zadeh” –

„potomek”, „ze szlachetnego rodu”.Nurzija – połączenie arab. „nur” – „światło” i „dija” – „promień”.

O

Ojgul, Ajgul – turk. „księżycowy kwiatek”.

P

Pakiza, Fakiza – pers. „czysta”, „niepokalana”.Pejpa – być może od pers. „pajapaj” – „jedno za drugim”, „po kolei”.Peluza – od pers. „firuza” – „turkus”.Perida – od arab. „farida” – „niezrównana”, „rzadka”, „wyjątkowa”.Pima – być może od arab. „fahima” – „rozumiejąca”, „pojętna”,

lub karaim. „pizma” – „ozdoba”.

171

R

Rabia, Rabija, Rebija – z arab. „czwarta”, ale także „wiosna”, „ogród” i „żyzna” lub „pani”, „księżniczka”.

Radifa – urdu: „wstydliwa”, „zawstydzona”, „ta, która jest pełna wstydu”.

Rahila – z arab. „ta, która podróżuje”, „opuszczająca miejsce”.Raifa, Rajfa – arab. „ra’ifa” – „miła”, „współczująca”, „czuła”.Raila, Railja – od arab. imienia Rahila.Raima, Rajma – być może od arab. „rahima” – „współczująca”,

„litościwa”, „miłosierna”, „życzliwa”.Rajhana – arab. „bazylia”, „roślina o przyjemnym zapachu”.Rakiba – arab. „opiekunka”, „uważna”, „ostrożna”.Rakija – z hebr. „firmament”, także z arab. „gustowna”,

„elegancka”.Ranija – z arab. „patrząca”, „wpatrująca się”.Raszyda, Reszida – arab. „idąca prawą drogą”.Rauza, Rawza – tat. „róża”.Razija – arab. „zadowolona”, „zgodna”, także „wybrana” – od

przydomka córki Proroka Muhammada, Fatimy).Razila, Razina – arab. „spokojna”, „cierpliwa”, „godna zaufania”,

„poważna”.Raziza – forma imienia Razija.Refhan – arab. „rafah” – „dążąca do wygody”, „dobre

samopoczucie”, „dobrobyt”.Refida, Rewida – arab. „rafidah” – „dająca”, „wspierająca”,

„pomagająca”.Refika – arab. „rafika” – „dobra towarzyszka”, „przyjaciółka”.Refiza – arab. „rafida” – „odrzucająca”, „lekceważąca”.Regina – łac. „królowa”.Rejana, Rijana – arab. „rajana” – „dążąca do zwycięstwa”.Rekija – arab „składająca pokłony” (być może od „ruku” –

skłonu w namazie).Reliza – arab. „oddzielająca się”, „odsuwająca się”.

172

Remzija – arab. „ramzija” – „symboliczna”, „symbol”, „obyczaj”, „granica”, „zapis prawa”.

Resmija – arab. „ramsija” – „oficjalna”, „uroczysta”, „grzeczna”.Resuda – arab. „rasida” – „obserwująca”, „ostrożna”.Reszida – z arab. „raszida” – „pobożna”, „świadoma”, „rozumna”,

„dojrzała”.Rewaja – arab. „riwaja” – „przekazywane świadectwo”.Refida, Rewida – arab. „dająca”, „wspierająca”.Rewzija – prawdopodobnie połączenie radz. „REW[olucija]”

i arab. „dija/zija” – „promień”, „światło”.Rija – być może od pers. „rosnąca” lub arab. „rijad” – „sady”, „ri’aja”

– „troska”, „uwaga”, „pomoc” albo „ri’a” – „opiekunka”.Riwajet – arab. „riwajat” – „przekazująca świadectwo”, „opowieść”.Rizana – z arab. „ogród kwietny”, „piękno”, „urok”.Ruchija – od arab. „serdeczna”, „uduchowiona”.Rukaja, Rukajja – z arab. „rukija” – „czarująca”, „wzniosła”,

„przyciągająca”, „wabiąca”. Imię córki Proroka Muhammada.

Rumana – z hindi „rumana” – „rajski (niebiański) owoc”, także urdu „ruman” – „kochająca”.

Runema – być może od arab. „ranima” – „śpiewająca”, lub pers. „runama” – „odsłaniająca twarz”.

Ruszena, Ruszina, Rużena – asyr. „rauszan” – „jasna”, „oślepiająca blaskiem”, „błyszcząca”.

Ruza – z urdu „róża”.Ruzana – być może od arab. „rudan” – „miejsce obsypane

kwiatami”, lub „razana” – „poważna”, „spokojna”.Ruzija – z arab. „rudija” – „obsypana kwiatami”, „szczęśliwa”.

S

Saba, Sebba – od arab. „sahiba” – „towarzysząca”.Sabiha – arab. „piękna”, „pełna wdzięku”.

173

Sabina – łac. „z ludu Sabinów”.Sabrija, Sabira, Sabrina, Saburga – z arab. „cierpliwa”.Sadet, Saadet – arab. „sa’adat” – „szczęście”, „pomyślność”.Sadifa – pers. „macica perłowa”, być może też od arab. „kazifa”

– „muszla” .Sadija, Sadia – arab. „przynosząca szczęście”, „odnosząca

sukcesy”.Safija – arab. „wybranka”, „czysta”, „jasna”.Safinar, Safijenar – połączenie arab. „safija” – „wybranka”

i „nar” – „płomień”.Safinaz, Safinas – połączenie arab. imienia Safija i pers. „naz”

– „wdzięk”, „pełna wdzięku”.Safura – być może od arab. „odsłonięta twarz”, „odkryta”,

„niezakryta”, lub st.hebr. forma imienia Zemfira – „szafir”, „gwiazda”; imię jednej z żona proroka Musy.

Sagit – z aram. „wielka”, „rozległa”.Sahla – z arab. „łagodna”, „spokojna”, „bliska”, „łatwa”.Sajda, Sejda – arab. „sajjida” – „pani”, „władczyni”. Tytuł

szlachetnej Fatimy, córki Proroka Muhammada, a następnie jej potomków.

Sakiba – arab. „sahiba” – „towarzysząca”.Sakina – z arab. „cicha”, „niezakłócająca”, „spokojna”.Sala, Sali – być może od arab. „saliha” – „pobożna”, „godna”,

„sprawiedliwa”.Saliha – z arab. „pobożna”, „godna”, „sprawiedliwa”.Samur – być może od arab. „smagła”, „brunatna”, lub „bóbr”.Sanija – arab. „druga”, „podobna”, „sekunda”.Sara, Sarija – arab. z st.hebr. „księżniczka”, „czcigodna pani”.Sarija – z arab. „nocne obłoki”, „nocny podróżnik”, „nocny

deszcz”. Imię żony proroka Ibrahima.Seban – od arab. „subhana ła ta’ala” – zwrotu wychwalającego

Boga.Sebiha – arab. „wysławiająca (Boga)”.Sebila – arab. „sabila” – „droga (Boga)”.

174

Sefa, Sefat – być może od arab. „safa” – „przyjemność, „zadowolenie” lub „safa’a” – „czystość”, „niewinność”.

Sefaja – pers. „sepas” – „wdzięczność”, „pochwała”.Sefat – arab. „safa” – „oczyszczona”, „szczera”.Sejjara, Sajjera – pers. „sajara” – „w ciągłym ruchu”.Sejrana, Sirana – pers. „sirana” – „przechodząca”,

„podróżująca”.Selima, Salima, Selma – arab. „zdrowa”.Selsa – od arab. formy hebr. „jedna trzecia część”.Selwira – prawdopodobnie od łac. „silva” – „las”.Seriana – forma pers. imienia Sejrana.Serwinaz – pers. „sarwinaz” – „o wdzięku cyprysu”, „wdzięk”Sewana – być może od arab. „sijana” – „zabezpieczenie”,

„obrona” lub „czystość obyczajów”.Sewila, Sewilia – krtat. „sewgili” – „kochana”, „droga”.Sewincz – krtat. „sewincz” – „radość”.Sidika, Sadyka – arab. „prawdziwa”, „szczera”.Sidra – z arab. „z gwiazd”.Sidrat – z arab. „sidrat” – „lotos (najdalszej granicy)”.Subaja – arab. „subhaja” – „delikatny poranny wietrzyk”,

„poranna”.Subhana – pers. „poranna pora”.Sudabija, Sudaba – prawdopodobnie od arab. „sauda” –

„wykształcenie”.Sulbija – arab. „stalowa”, „twarda”.Sułtanija – arab. „królowa”, „władza”, „królewska”, „pani”.Sumsułtan – połączenie arab. „sima” – „twarz”, „wygląd”, lub

„sijima” – „wyłączenie”, „wyjątek” i „sultan” – „władza”, „królowa”.

Sundur – turk. „sudur” – „pierś (serce)”, „wysoka”, „porządna”.Sundus – arab. „sundusun” – „tafta” (miękka tkanina jedwabna).Sunsułtan – połączenie st.turk. „sun” – „rozum” i „sultan” –

„władza”, „królowa”.

175

Surija, Suria – być może od arab. „surajja” – „Plejady” (gwiazdozbiór), lub „surijja” – „Syryjka”.

Susanna, Zuzanna – arab. „sawsan” – „lilia”, „irys”, „białoskóra”. Od hebr. Szoszana – „lilia”.

Suwada – z arab. „wykształcona”, „przewodząca”.Sydyjka, Sydycha, Sydyka – od arab. „siddika” – „prawdziwa”,

„szczera”, „wierna”, „sprawiedliwa”.Syrdewi, Syrdewija – być może od pers. „syrdebi” – „sekret

wielowiekowych tradycji”, lub „sardebi” – „założyciel wielowiekowych tradycje”.

Szachsina, Szasina, Szasna, Szanse, Szasnija – od arab. „szachsija” – „osobowość”, także „oświetlająca”, „dająca światło”.

Szach-Sułtan – połączenie pers. i arab. słów oznaczających „władzę”, „władcę”: „władczyni”, „pani”.

Szachszina – z pers. „królowa piękna”.Szadida – arab. „silna”, „ciężka”.Szadija – pers. „szczęśliwa”, „wesoła”, „radość”.Szaida, Szajda, Szejda, Szojda – arab. „szahida” –

„poświadczająca”.Szaija – prawdopodobnie od pers. „szahije” – „należąca do

szacha”.Szajda – pers. „kochana”.Szajnur – być może od arab. „szaj’nur” – „coś świetlistego,

promiennego”, lub pers. „szahnur” – „szach (władca) światła” lub „królewskie światło”.

Szakira, Szekira – z arab. „wdzięczna”, „dziękująca”.Szalwer – być może od pers. „szahbar” – „niosąca szacha”, lub

arab. „szura” – „nakaz”, „rada”, „konsultacja”.Szamija – od arab. „szamija” – „mieszkanka Szamu (dzisiejszej

Syrii)”.Szanija – od arab. „szan” – „dobre imię”, „cześć”, „godność”.Szawer – prawdopodobnie od pers. „szahbar” – „niosąca

szacha”.

176

Szazewer – być może od arab. „szaza” – „rzadka”, „nietypowa”.Szazija – arab. „szaz” – „rzadkość”, „wyjątek”.Szefija, Szefi – arab. „szafija” – „lecząca”.Szefika, Szefcha – od arab. „szafika” – „współczująca”, „czuła”.Szemsija, Szemsi, Szemsa – od arab. „szamsija” –„słoneczna”,

„podobna do słońca”.Szemsunur, Szemsinur, Szemszinur – połączenie arab. „szams”

– „słońce” i „nur” – „światło”, „promień”.Szemszura, Szemszira – pers. „szamszir” – „miecz”.Szerifa, Szerfa – od arab. „szarifa” – „cześć”, „sława”,

„szlachetna”.Szerif-Sułtan – połączenie arab. imienia Szerifa – „cześć”,

„sława”, „szlachetna”, i „sultan” – „władza”, „władczyni”.Szeria, Szerjia – z pers. „lwica”.Szewkija – arab. „pociągająca”, także „pragnienie”, „tęsknota”.Szewkinur – połączenie arab. „szawki” – „zakochana” i „nur” –

„światło”.Szewzade – od pers. „szahzadeh” – „królewskiego pochodzenia”,

„z rodu władców”.Szida – z pers. „jak słońce”, „błyszcząca”, „jaśniejąca”.Szifija – prawdopodobnie od arab. „szafija” – „uzdrawiająca”,

„lecząca”.Szirin – pers. „słodka”.Szohija – od pers. „szah” – „królująca”.Szona – skrócona forma imienia Szanija – „dobre imię”, „cześć”,

„godność”.Szukrija, Szukura – z arab. „wdzięczna”.

T

Tadżalli, Tadżali, Teżila, Teżli, Tedżilija, Tedżel – z pers. „tadżalli”, także arab. – „objawienie”, „jasność”.

177

Tajaba, Tajjaba, Tajba, Tajjiba – z arab. „tajjaba” – „czysta”, „niewinna”, „dobra”, „zdrowa”.

Tajra, Taira – być może od arab. „tahira” – „czysta”, „nieskalana” lub „ta’ira” – „latająca”, „unosząca się”.

Takija – z arab. „pobożna”, „sprawiedliwa”.Tamila – z arab. „górska gołębica”, „nadzieja”, „oczekiwanie”.Tanatar – tat. „wzejdzie świt”. Tansylu – turk. „piękna jak świt”.Tanzila, Tanzilla – z urdu „objawienie”, „zesłanie”.Taslima, Teslima – arab. „taslim” – „pozdrowienie”, „powitanie”.Tenzila – arab. „tanzila” – „stopniowo zsyłana”, „posyłana”.Tesilia, Tesilla – z arab. „tasalli” – „pociecha”.Tewdija, Tewida, Tefida – z arab. „tawdija” – „mocna”,

„wzywająca do oporu”.Tifa, Tife – być może od arab. „tajjaba” – „czysta”, „niewinna”,

„dobra”, „zdrowa”.Totaj – krtat. (z kipczackiego) „totaj” – „dobrze urodzona”,

„szlachetna”, „biała kość – księżna”; także zdrobniale „wielbłądzik”. W niektórych dialektach krtat. „tata”, „tita”, „tota” oznacza starszą siostrę.

U

Ubajda – z arab. „służka Boga”.Ulker, Ulkera – st.turk. nazwa jednej z gwiazd systemu Plejad.Ulwija – arab. „wywyższona”.Umija, Umida – być może od pers. „umida” – „nadzieja” lub

arab. „hamida” – „sławiąca”, „wychwalająca”.Ummugul – połączenie arab. „umm” – „matka” i pers. „gul” –

„kwiat”: „matka kwiatów”.Umpija – z arab. „życie”, „wiek”.Unzula – z arab. „objawienie”, „przesłanie”, „ujawnienie”.Urchija, Urkija – st.asyr. „farchije” – „podarek”.

178

Urija, Uria – arab. „hurija” – „hurysa”, „rajska dziewczyna”.Urjana – arab. „urjana” – „otwarta”.Urmija – st.asyr. „kołyska wód”, w hindi „bogini światła”.Urmije – krtat. „urum” („urm”) – termin oznaczający

turkojęzycznych chrześcijan Krymu, wskazujący na pochodzenie ich wiary – Rzym.

Urmus – st.asyr. „dostojeństwo”, „siła”, „moc”, także „oaza”.Urnus – st.pers. „Jowisz” (planeta).Urszen – st.asyr. „świetlista”, „błyszcząca”, także „potęga”.Urzija – być może od arab. „ardija” – „ziemska”, „świecka”.Usnija, Usna – od arab. „husnija” – „czyniąca dobro”.Uzilet – arab. „izolacja”.

W

Waada, Wada, Wade – arab. „wa’ada” – „obietnica”, „wyznaczony czas”.

Wadia – z arab. „spokojna”, „delikatna”, „przyjazna”, „utalentowana”.

Wadija – z arab. „dolina”.Wajda – być może od arab. „wa’ida” – „obiecująca” lub „wahida”

– „jedyna”.Walija – arab. „święta”.Wasifa – arab. „opisująca”, „chwaląca”.Wasija, Wesije – arab. „nakaz”, „przykazanie”, „wola”,

„wszechstronna”.Wasilja, Wisila, Wisila – arab. „wa’sila” „nierozłączna”,

„umiejąca czekać”, „dosięgająca celu”; ros. forma imienia Bazyli – Wasilisa (gr. „basileios”).

Welada, Weladija – arab. „walida” – „dziecię”, „potomek”.Welnura – połączenie radz. skróconego Władimir Lenin i arab.

„nur” – „światło”: „światło Włodzimierza Lenina”.Wenera – łac. „miłość”; forma imienia bogini Wenus.

179

Werija – arab. „będąca z tyłu”.Wesera – prawdopodobnie od arab. „wasira” – „miękka”.Wetana, Wetanija – arab. „ojczyzna”, „kochająca ojczyznę”.Wilmara – połączenie radz. skróconego Władimir Lenin i pers.

imienia Mardon – „mężny”: „mężny Włodzimierz Lenin”.Wilnara – połączenie radz. skróconego Władimir Lenin i arab.

„nar” – „ogień”: „ogień Włodzimierza Lenina”.Wilura – radz. skrócone hasło W[ładimir]I[ljicz]LU[bit]

RA[boczich] – „Włodzimierz Iljicz kocha robotników”.Winija – arab. „powolna”, „słaba”.

Z

Zabira – arab. „twarda”, „silna”.Zade – pers. „zadeh” – „potomek”, „ze szlachetnego rodu”.Zaferija – arab. „zwyciężająca”.Zahra – z arab. „biała”, „promienna”, „olśniewająca”.Zaira – arab. „gość”.Zajida, Zajda, Zejda – być może od arab. „powiększenie”,

„dodatek”, lub od „zahida” – „ascetka”.Zajtuna – arab. „drzewo oliwne”, „oliwki”.Zalina – od łac. „kwiat róży”.Zamira, Zemira – arab. „sumienie”, „tajemniczość”.Zarema, Zarima – prawdopodobnie z arab. „darima” –

„płonąca”, „zapalająca”, „uległa” lub od pers. „zarin” – „złota”. W czasach radz. stworzono skrót Z[a]RE[woluciju]M[ir[A]: „za światową rewolucję”.

Zarena, Zarina, Zerina – z pers. „złota”, „złota ozdoba”.Zarifa – z arab. „pełna wdzięku”, „poruszająca się z wdziękiem”,

„elegancka”.Zebida, Zebuda – ze st.hebr. „obdarowana”.Zebura, Zabura, Ziubira, Zubira – z arab. „silna”, „namalowana”.Zejnab, Zejnep, Zinep – arab. „zajnab” – „piękna”.

180

Zejnura, Zenura, Zinnura, Zinora – arab. „zin-nur” – „promienna”, „władająca światłem”.

Zejra – być może forma arab. „zahra” – „świetlista”.Zekija, Zakija – być może od arab. „utalentowana”, „zdolna”, lub

„czysta”.Zelfinar – pers. „loki i owoc granatu”.Zelfinaz – pers. „loki i wdzięk”.Zelicha, Zulicha, Zulejcha, Zylicha, Zilcha – arab. „zulajcha” –

„mądra”, „siła ducha”, „wymowna”, „nocna wróżka”.Zemfira, Zenfira – być może od gr. „szafir” lub arab. „zamfira”

– „długa (trwała) radość”. Imię cygańskiej bohaterki wiersza Aleksandra Puszkina (1827).

Zemija – być może od arab. „zimmija” – „obca” lub „pod ochroną muzułmanów”, lub też „zamija” – „spragniona”, „pragnąca”.

Zemina – możliwe od arab. „zamanat” – „poręczenie”, „zabezpieczenie”, lub z pers. „zamine” – „podstawa”.

Zenifa, Zeniba – prawdopodobnie od arab. „zajnab” – „piękna”.Zenija – z arab. „ozdoba”.Zera, Zira, Zire – z pers. „złota”, „błyszcząca”, „jasna”,

„o błyszczącej twarzy”.Zeraja – z pers. „pozłocona”.Zerrija – być może od arab. „zarra” – „kruszynka” lub „zurrija”

– „potomstwo”.Zewira – być może od arab. „zahira” – „jasna”, „o pięknym

wyglądzie”.Zewwa – być może od arab. „zu-l-wahij” – „posiadająca

objawienie” lub „zu-l-w’aj” – „posiadająca prawdziwe wieści”.

Zida, Zidija – z arab. „wzrastanie”, „zwiększanie”.Zijada – pers. „zbyteczna”.Zilchaszerli – połączenie arab. imienia Zulejcha i pers. „szer” –

być może pochodzące od „szahar” – „miasto”. Tworzyłoby

181

wówczas formę „miejska Zilcha”. Sufiks „li” nadaje mu tureckie brzmienie.

Zilia – arab. „światło”.Zilszan, Ziszan – arab. „czcigodna”, „szanowana”.Ziwada – być może od arab. „zu-l-wade” – „dotrzymująca słowa”.Zodija, Zudija, Ziudija – arab. „bystrość”, „ruch”, „staranie”.Zora, Zorija – być może od arab. „zari’a” – „siejąca”,

„uprawiająca” , lub „dari’a” – „bojaźliwa”, „słaba”.Zoreta – być może wersja imienia Zora lub krtat. połączenie

imienia Zora i „tata” – „siostra”.Zubajda – z arab. „miękka”, „najlepsza”.Zuhra, Zura, Zurija – arab. „Wenus”, „jasność”, „blask”.Zul..., Zuł... – część składowa imion tatarskich, z arab. – „pani”,

„władająca”.Zulbija – być może od arab. „zu-l-bajan” – „wymowna”, „pięknie

mówiąca”.Zulejka – prawdopodobnie z pers. „wspaniałe piękno”,

„przepiękna”.Zulejman – z pers. „zul-iman” – „władająca wiarą”, „czyniąca

dobro”.Zulejra – być może od arab. „zul-chajr” – „władająca dobrem”.Zulfa – z arab. „zulfaa” – „pierwsza część nocy”, „pozycja”, lub

od „zulfah” – „bliskość”.Zulfija, Zulfi – pers. „z lokami”, „kędzierzawa”, także pers.

„przywódczyni wspólnoty” lub „cenna”.Zulfinar – być może połączenie pers. „zulf” – „kielich”, „czasza”

i „nar” – „owoc granatu”, lub arab. „zul-finar” – „władająca światłem”.

Zulfira – z arab. „radosna”, „z wijącymi się lokami” lub „uprzywilejowana”.

Zulija – wersja pers. imienia Zulfija; być może od pers. „przywódczyni wspólnoty” lub „cena”.

Zulimar – arab. „zul-imar” – „posiadająca władzę”.

182

Zulmira, Zilmira – być może arab. „zu-l-amir” – „posiadająca tytuł emira”.

Zulnara – arab. „zu-l-nar” – „władająca ogniem”, „płomienista”.Zumbija, Zimbija – być może od arab. „zul-bi’a” – „bogata”.Zylchada – arab. „zu-l-hidżdża” – od nazwy dwunastego

miesiąca muzułmańskiego.Zylkija – arab. „zu-l-kada” – od nazwy jedenastego miesiąca

muzułmańskiego.Żamila, Dżamila – pers. „przepiękna”.

(Imiona męskie i żeńskie na podstawie: „Qasevet”, istoriko-etnografi-czeskij żurnal, 41/2013, s. 13–80, tłum. Daniel St. Czachorowski)

185

Bibliografia

Abramowicz Z., Imiona chrzestne białostoczan w aspekcie socjo-lingwistycznym (lata 1885-1985), Białystok 1993.

Бушаков В. А. Семантичный анализ крымских ойкони-мов с топоформантами -сала, -кой, эль/эли и аф-фиксом -лар/лер. [в:] Советская туркология, 1989.

Bystroń J. S., Księga imion w Polsce używanych, Warszawa 1938.Халиков К. Г., Словар ориентализмов в аварском языке,

Махачкала 2002.Dacewicz L., Antroponimia Tatarów litewsko-polskich w przekroju

historycznym, Białystok 2012.Drozd A., Corpus inscriptionum Tatarorum Poloniae et Lithuaniae,

t. I Studzianka, Warszawa 2016. Drozd A., Dziekan M. M., Majda T., Meczety i cmentarze Tatarów

polsko-litewskich, Warszawa 1999.Гаджиахметов Н. Э., Этнолингвистические пласты ку-

мыкского именника. [в:] Личные имена кумыков: традиции имянаречения, происхождение, семан-тика и граматика. Махачкала 2008.

Гафуров А. Г., Лев и Кипарис. О восточных именах, Мо-сква 1971.

I pamiętaj imię swoje. Rytuały przejścia Tatarów polskich – azan, red. B. Pawlic-Miśkiewicz, A. Mucharska, L. Świerblewska, Białystok 1440/2019.

Jankowski H., Nazwy osobowe Tatarów litewsko-polskich, „Rocz-nik Tatarów Polskich”, t. IV, Gdańsk 1997.

186

Kryczyński S., Tatarzy litewscy. Próba monografii historyczno-et-nograficznej, „Rocznik Tatarów Polskich” t. V/1999-2000.

Никонов В. А., Современный именник узбеков [в:] Труды САГУ им. Алишера Навои. Вып. 214: Вопросы оно-мастики. Самарканд 1971.

Olechnowicz K., Tatarzy z Wrocławia i Oleśnicy (praca nieopu-blikowana).

Podlaski Szlak Tatarski, Białystok 2004.Ройзензон Л. И. Бобоходжаев А. Антропонимические

серии у узбеков Нураты [в:] Ономастика Средней Азии. Москва 1978.

Системы личных имен у народов мира, ред. Р. Ш. Джа-рылгасинова, Москва 1989.

https://obashneft.ru/en/vsyo-o-kartah-taro/tatarskie-zhenskie-imena-krasivye-sovremennye-spisok-krasivye/

https://hamariweb.com/names/muslim/arabic/girl/hadiyyah-meaning_3817

189

Spis treści

Oto jest moje imię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Tytułem wstępu: o tatarskim azanieniu, imionach i ich sekretach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

Imiona nadawane w gminach muzułmańskich Kruszyniany, Sorok Tatary i Studzianka w latach 1795–1940 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231. Gminy i imamowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232. Księgi metrykalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273. Imiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .324. Imiona zmarłych pochowanych na cmentarzach

muzułmańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

Pochodzenie i znaczenie imion z badanych metryk i mizarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Imiona męskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73Imiona żeńskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Imiona tatarskiego świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Męskie imiona z tatarskiego świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95Żeńskie imiona z tatarskiego świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185

190

191

Zapraszamy do lektury książek i czasopism

wydawanych przez Najwyższe Kolegium Muzułmańskie MZR w RP

Biblioteka tatarska on-linewww.bibliotekatatarska.pl

Biblioteka muzułmańska on-line

www.bibliotekamuzulmanska.pl

192