Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra

8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra

1/128


2/128

Metis a y ı n l a n

Ipek Sokak 9, 8 6 Beyog:lu, Istanbul

Liberalizmden Sonra

lmmanuel Wallerstein

Ingilizce

B a s ı m ı : After

Liberalism

The New

Press

New York, 1995

© lmmanuel Wallerstein,

1995

The New Press, New York ile a p ı l a n

a n l a ş m a

ile

y a y ı m l a n m ı ~ t ı r .

©Metis

a y ı n l a r ı 1998

Birind a s ı m Eyliil1998

lkind a s ı m : Ocak 2003

Y a y ı m a H a z ı r l a y a n l a r :

Bülent Somay, Semih Sökmen

Kapak T a s a n m ı : Semih Sökmen

Kapak F o t o g r a f ı : Robert Frank, ~ e h r i n Baba/an

New

Jersey,

1956

Dizgi ve

B a s k ı öncesi

a z ı r l ı k Metis a y ı n c ı l ı k Ltd.

Kapak ve Iç

Bash a y i a c ı

k a t b a a c ı l ı k Ltd.

Cilt: Sistem Mücellithanesi

m manuel Wallerstein

Liberalizmden Sonra

Ingilizce den Çeviren:

rol Öz

ij metis


3/128

D ü n y a n ı n

g e l e c e ğ i

için zihin a ç ı c ı

bir a r t t ş m a y ı mümkün k ı l m a y a

ç a l ı ş a n

Clemens Heller için

IÇINDEKiLER

T e ş e k k ü r

7

G i r i ş :

Liberalizmden Sonra m ı ? 9

Birinci Bölüm

1990 LAR VE SONRASI: B İ R YENIDEN I N Ş A MÜMKÜN MÜ?

I

S o ğ u k

S a v a ş

ve

Üçüncü Dünya: Eski Güzel Günler mi?

19

ll B a n ş , Istikrar ve M e ş r u i y e t l 990-2025/2050 33

lll A f r i k a n ı n

Umudu Ne? D ü n y a n ı n Umudu Ne? 52

Ikinci Bölüm

LIBERAL

I D E O L O J I N İ N İ N Ş A S I VE

ZAFERI

IV Üç Ideoloji

mi Tek

Ideoloji

mi?

Sözde Modemlik

S a v a ş ı

75

V Liberalizm

ve

Ulus-Devletlerin

M e ş r u l a ş t ı n l m a s ı :

Tarihsel Bir Yorum 94

VI Ulusal K a l k ı n m a K a v r a m ı 1917-1989: A ğ ı t ve Cenaze u a s ı 108

Üçüncü ölüm

LIBERALLERINTARIHSEL AÇMAZLARI

VII Hangi

M o d e m l i ğ i n

Sonu?

123

VIII Liberalizmin A ş ı l a m a z Ç e l i ş k i l e r i : Modem Dünya Sistemi

Jeokültüründe

İ n s a n H a k l a r ı

ve

H a l k l a r ı n

Haklan 140

IX K a l k ı n m a Jeokültürü

mO

Jeokültürümüzün D ö n ü ş ü m ü mü? 156

X

Amerika ve Dünya: Bugün, Dün ve Y a r ı n 169

Dördüncü Bölüm

SOSYALiZMiN ÖLÜMÜ MÜ, YOKSA ÖLÜMCÜLTEHLIKE

IÇiNDEKi KAP IT L İ Z M Ml?

XI

D ö n ü ş ü m

Stratejisi ve Taktikleri Olarak Devrim 199

XII Komünizmler in Ç ö k ü ş ü n d e n Sonra Marksizm 207

XIII L i b e r a l i z m i n Ç ö k ü ş ü 219

X lV Liberalizmin a n c ı l a n : İ l e r l e m e d e n Umulan Ne? 36


4/128

T e ş e k k ü r

Bu kitapta yer alan makaleleri ilk kez

y a y ı m l a y a n , a ş a ğ ı d a

b e l i r t t i ğ i m

y a y ı n c ı l a r a ,

burada tekrar

y a y ı m l a n m a s ı

için verdikleri izin ve nazik

y a r d ı m l a n için t e ş e k k ü r e d i

yorum.

S o ğ u k

S a v a ş ve

Üçüncü Dünya: Eski Güzel Günler mi? , Econo-

mic

and

Palirical Weekly,

27 Nisan 1991;

B a n ş , İ s t i k r a r

ve M e ş r u i y e t ,

1990-2023/2050 , der. G. Lundestad, The Fal ofGreat Powers (Oslo:

Scandinavian Universily Press, 1994);

A f r i k a ' n ı n

Umudu Ne? Dünya

n ı n

Umudu Ne? , der.

A.

O. OlukoshiveL Wohlgemuth,A

Road

to De-

velopment: Africa the 21

st

Century

(Uppsala: Nordiska Afrikainstitu

ı e t

1995);

Liberalizm ve Ulus-Devletlerin

M e ş r u l a ş t ı r ı l m a s ı :

Tarihsel

ir Yorum ,

Sociallustice,

c. 19, no.

1

Bahar 1992; Ulusal K a l k ı n m a

K a v r a m ı ,

1917-1989:

A ğ ı t

ve Cenaze

u a s ı ,

American Behavioral Sci-

entist,

c. 35, no. 4/5, Mart/Haziran 1992, Sage u b l i c a ı i o n s , Ine. izniyle

yeniden

b a s ı m ~

Hangi

M o d e r n l i ğ i n

Sonu? ,

Theot·y

and

Society,

c. 24,

1995; Liberalizmin A ş ı l a m a z Ç e l i ş k i l e r i : Modern Dünya Sistemi Jeo

k ü l ı ü r ü n d e

İ n s a n

Haklan ve H a l k l a r ı n H a k l a r ı , South Atlantic Quar-

terly, c. 9,

no.

4, Sonbahar 1995; K a l k ı n m a J e o k ü l t ü r ü mü, Jeokültürü

milzün

ö n ü ş ü m ü

mü? , Asian Perspective, c. 17, no. 2, S o n b a h a r - K ı ş

1993; Amerika ve Dünya: Bugün, Dün ve

Y a r ı n , 1 1 ı e m y and

Society,

c. 21, I,

Ş u b a t

1992;

D ö n ü ş ü m

Stratejisi ve Taktikleri Olarak Devrim ,

der. A. Callari vd.,

Marxi.sm

n

the Postmodern

ge

(New York: Guil

ford Press, 1994); Komünizmler'in

Ç ö k ü ş ü n d e n

Sonra Marksizm ,

Economic Review, Economic and Pofitical Weekly,

Ş u b a t - M a r t

1992;

Liberalizmin Ç ö k ü ş ü , der.

R.

Miliband ve L Panitch,

o c i a l i s ı

Regis-

ter 1992

(Londra: Merlin Press, 1992); Liberalizmin

S a n c ı l a n : İ l e r l e -

meden Umulan Ne? , New

Left

Review, no. 204, Mart-Nisan 1994.


5/128

i r i ş

LiBERALiZM DEN SONRA

Ml?

BERLIN D U V A R I n ı n y ı k ı l ı ş ı

v

s o n r a s ı n d a SSCB nin d a ğ ı l ı ş ı , Komü-

nizmler'in ve modern dünyada ideolojik bir güç olarak Marksizm

Leninizm' in ç ö k ü ş ü olarak k u t l a n d ı . K u ş k u s u z u d o ğ r u . Bu olaylar,

bir ideoloji olarak liberalizmin nihai zaferi olarak da

k u t l a n d ı .

Bu, ger

ç e k l i ğ i n tamamen y a n l ı ş a l g ı l a n m a s ı d ı r . Tam aksine, a y n ı olaylar daha

da büyük ölçüde liberalizmin

ç ö k ü ş ü n ü

ve liberalizm s o n r a s ı dünya

ya kesin olarak

i r i ş i m i z i

göstermekteydi.

Bu kitap, bu tezi n

a ç ı m l a n m a s ı n a

h a s r e d i l m i ş t i r . 1990 ile 1993 ara

s ı n d a y a z ı l m ı ş makalelerden o l u ş m a k t a d ı r . Bu makaleler, y a y g ı n , er

ken, naif bir i y i m s e r l i ğ i n yerini, ortaya ç ı k m a k t a olan yeni dünya dü

z e n s i z l i ğ i ne dair

y o ğ u n ,

y a y g ı n bir korku ve

e n d i ş e n i n

almaya

b a ş l a d ı

büyük bir ideolojik

k a r m a ş a

döneminde

a z ı l m ı ş t ı r .

1989 ı l ı genellikle 1945-1989 döneminin sonu olarak,

b a ş k a

bir de

y i ş l e

s o ğ u k

s a v a ş t a

SSCB'nin

y e n i l d i ğ i n i

gösteren

y ı l

olarak

d e ğ e r l e n -

d i r i l m i ş t i r . Kitapta söz konusu y ı l ı 1789-1989 döneminin, yani modern

dünya sisteminin küresel ideolojisi, benim deyim im le

e o k ü l ı ü r ü

olarak

liberalizmin zaferi ve

ç ö k ü ş ü ,

y ü k s e l i ş i ve giderek ö l ü ş ü döneminin so

nu olarak e ğ e r l e n d i r m e n i n daha

y a r a r l ı o l d u ğ u

savunulacaktJr. Böyle

ce 1989 y ı l ı ç o ğ u i n s a n ı n F r a n s ı z Devrimi

s l o g a n l a n n ı n

bugün ya da

y a k ı n

gelecekte g e r ç e k l e ş e c e k olan t a r t ı ş m a s ı z tarihsel g e r ç e k l i ğ i yan

s ı t t ı k l a r ı n a

i n a n d ı ğ ı

bir siyasi-kültürel dönemin

göz a l ı c ı

bir teknolo

jik

a ş a r ı

döneminin- sonunu gösterecektir.

Liberalizm asla bir Sol doktrin

o l m a d ı ;

daima tipik merkezci dokt

rin olageldi. Liberalizmin savunuculan ölçülü, bilge ve

i n s a n c ı l

olduk

l a r ı n d a n

emindiler. Kendilerini

a y n ı

anda hem (muhafazakar ideoloji

t a r a f ı n d a n

temsil

e d i l d i ğ i n i

d ü ş ü n d ü k l e r i ) gayri m e ş r u

a y r ı c a l ı k l a r l a

dolu uzun bir

g e ç m i ş e k a r ş ı ,

hem de (sosyalist/radikal ideoloji

t a r a f ı n

dan temsil e d i l d i ğ i n i

d ü ş ü n d ü k l e r i )

yetenek ya da erdemin dikkate

l ı n -


6/128

10

LiBERALIZMDEN SONRA

m a d ı ğ ı

umursamaz bir e ş i t l e r n e y e k a r ş ı

k o n u m l a n d ı r m a k t a y d ı l a r .

Libe

raller siyasi m a n z a r a n ı n geri k a l a n ı n ı daima kendilerinin tam ortada yer

a l d ı k l a r ı iki uç tan kurulu olarak a n ı m l a m a y a ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . 1815 1848

döneminde gericilere ve cumhuriyetçitere (ya da demokratlara); 1919-

1939 döneminde F a ş i s t l e r e

ve

Komünistler'e; 1945-1960 döneminde

e m p e r y a l i s ~ l e r e

ve radikal milliyetçilere; 1980'lerde ı r k ç ı l a r a ve

k a r ş ı

ı r k ç ı l a r a e ş ı t d e r e c e d e

k a r ş ı

o l d u k l a r ı i d d i a s ı n d a y d ı l a r .

.. ~ - i b e r a l l ~ r daima, reformcu, y a s a l l ı ğ ı savunan ve bir ölçüde özgür

lukçu olan

l ı b e r a \

devletin, ö z g ü r l ü ğ ü garanti edebilecek tek devlet ol

d u ğ u n u iddia e t m i ş l e r d i r . Özgürlükleri korunan nispeten küçük grup

a ç ı s ı n d a n

bu

belki

de

d o ğ r u d u r .

Fakat maalesef

bu

grup her zaman, dur

m a k s ı z ı n

herkesi içine alacak kadar g e n i ş l e m e yolunda ilerleme iddia

s ı n d a k i bir

z ı n l ı k

olarak k a l m ı ş t ı r . Liberaller her zaman, b a s k ı c ı olma

y ~ n bir düzeni sadece liberal bir devletin garanti e d e b i l e c e ğ i n i iddia et

~ ı ş l e r d i r .

S a ğ c ı

e l e ş t i r m e n l e r liberal devletin,

b a s k ı c ı

görünmekteki çe

k i n g e n l i ğ i y l e d ~ _ z e n s i z l i ğ e göz y u m d u ğ u n u , hatta bunu

t e ş v i k

ettiSini

s ö y l e m i ş l e r d i r . Ote yanda, Solcu e l e ş t i n n e n l e r ise her zaman, yönetim

deki liberallerin b a ş l ı c a k a y g ı s ı n ı n a s l ı n d a düzen

o l d u ğ u n u ve

ancak

k ı s m e n gizlenen, son derece gerçek bir b a s k ı u y g u l a d ı k l a r ı n ı dile getir

m i ş l e r d i r .

Mesele bir kez daha iyi toplumun temeli olarak liberalizmin erdem

l ~ r i n i

y da

h a t a l a r ı n ı

t a r t ı ş m a k d e ğ i l d i r . Bunun yerine liberalizmin ta

r ı h s e l sosyolojisini yapmaya yönelmeliyiz. F r a n s ı z Devrimi

s o n r a s ı n d a

tarih sahnesine

ç ı k ı ş ı n ı ;

ilkin (en güçlülerinde de olsa) sadece birkaç

devlette, daha sonra dünya sisteminde (ama gerçekten dünya sistemi

a n l a m ı n d a ) egemen ideoloji olarak h ı i l a zafere y ü k s e l i ş i n i ;

ve

son bir

kaç y ı l d a , a y n ı derecede ani biçimde tahuan i n i ş i n i a ç ı k bir biçimde çö

zümlemeliyiz.

Liberalizmin F r a n s ı z Devrimi'nin

b a ş l a t t ı ğ ı

siyasi

ç a l k a n t ı l a r a d a y a

nan kökenieri literatürde enine boyuna t a r t ı ş ı l m ı ş t ı r . Oysa liberalizmin

dünya sistemi jeokültürünün merkezi söylemi haline g e l i ş i

s a v ı

biraz

dah_a

t a r t ı ş m a l ı d ı r . Ç o ğ u

çözümlemeci liberalizmin Avrupa'da 1914 iti-

b a r ı y l e zafere l a ş t ı ğ ı n d a

h e m f ı k i r k e n , b a z ı l a r ı

o dönemden itibaren çö

k ü ş ü n ü n

b a ş l a d ı ğ ı n ı

ileri sürecektir; ben ise liberalizmin doruk n o k t a s ı

n ı n 1945 s o n r a s ı dönemde (1968'e kadar), dünya sisteminde ABD he

g e m o n y a s ı n ı n

y a ş a n d ı ğ ı

dönemde yer a l d ı ğ ı n ı ileri sürüyorum. Bunun

y a n ı s ı r a , liberalizmin n a s ı l zafere u l a ş t ı ğ ı n a

- ı r k ç ı l ı k l a

ve A vrupamer

kezcilik'le temel

b a ğ l a n t ı l a r ı n a - i l i ş k i n g ö r ü ş ü m

b i r ç o k l a n n ı n i t i r a z ı n a

maruz a l a c a k t ı r .

LiBERALIZMDEN SONRA MJ?

Ancak s a n ı r ı m en k ı ş k ı r t ı c ı olan, Komünizm'in

ç ö k ü ş ü n ü n

bir ideo

loji olarak liberalizmin nihai b a ş a r ı s ı n ı d e ğ i l , liberal ideolojinin tarihsel

rolünü sürdürebilme kabiliyetinin kesin biçimde z a y ı f l a y ı ş ı temsil et

t i ğ i n i s a v u n m a k t ı r .

K u ş k u s u z

bu tezin bir versiyonu, dünya S a ğ ' ı n ı n di

n o z o r l a r ı

t a r a f ı n d a n s a v u n u l m a k t a d ı r .

Fakat b u n l a r ı n b i r ç o ğ u , ya slo

g a n l a r ı

manipüle eden sinikler ya da tarihsel olarak hiç

v a r o l m a m ı ş

aile

merkezli bir

ü t o p y a y ı

savunan umutsuz romantiklerdir.

D i ğ e r b a z ı l a r ı

ise, sadece cereyan etmekte o l d u ğ u n u d o ğ r u biçimde a l g ı l a d ı k l a r ı bir

o\gudan, dünya düzeninin y a k l a ş a n p a r ç a J a n m a s ı n d a n k o r k m a k t a d ı r l a r .

Liberal r e f o n n c u l u ğ u n

bu

reddi, anda ABD'de Amerika ile Söz

l e ş m e

etiketi

a l t ı n d a g e l i ş t i r i l i r k e n , a y n ı

anda IMF

y a r d ı m l a r ı y l a

dün

y a n ı n

dört bir

y a n ı n d a k i

ülkelere zorla yediriliyor. A ç ı k ç a gerici olan

bu politikalar, muhtemelen, h a l i h a z ı r d a o ğ u Avrupa'da o l d u ğ u gibi,

ABD'de de siyasi bir geri tepmenin

d o ğ m a s ı n ı t e ş v i k

edeçektir; çünkü

bu politikalar nüfusun ç o ğ u n l u ğ u n u n mevcut ekonomik durumunu iyi

l e ş t i r m e k t e n çok k ö t ü l e ş t i r m e k t e d i r . Fakat

bu

geri tepme, liberal re

f o r m c u \ u ğ a olan inanca geri d ö n ü l e c e ğ i a n l a m ı n a gelmeyecektir. Bu

sadece, bugün yeniden güçlenen gericiler t a r a f ı n d a n s a t ı ş a ç ı k a r ı l a n

ve

sahte bir piyasa övgüsü ile yoksullara

ve

y a b a n c ı l a r a

k a r ş ı

y a p ı l a n dü

zenlemeleri

b i r l e ş t i r e n

bir doktrinin,

r e f o n n c u l u ğ u n

k a r ş ı l a n a m a m ı ş

vaatlerinin yerine

y a ş a y a b i l i r

bir

k a r ş ı l ı k

s u n a m a y a c a ğ ı

a n l a m ı n a

gele

cektir. Her halükiirda benim iddiarn f a r k l ı . Benim tezim, makalelerden

birinde

ö z g ü r l e ş m e m o d e r n l i ğ i

diye

a d l a n d ı r d ı ğ ı m

g ö r ü ş ü benimse

yenlerin tezidir. Bence, en kazdan kurtarabileceklerimizi ve dünyaya

li

beralizmden kalan zor

o ş u l l a r a l t ı n d a o n u n

belirsiz i r a s ı y l a

n a s ı l

mü

cadele e d e b i l e c e ğ i m i z i görebilmek için, liberalizmin tarihini ciddi bi

çimde gözden geçirmeliyiz.

Kasvetli

ve

k a r a n l ı k bir tablo çizmeye ç a l ı ş m ı y o r u m . Ancak pembe

bir tablo çizen beylik liiflar edecek de d e ğ i l i m . Liberalizmden sonraki

dönemin, geçen yüz ı l d a k i d i ğ e r dönemlerin hepsinden daha önem

li bir siyasi mücadele dönemi

o l d u ğ u n a

i n a n ı y o r u m . Hiçbir ş e y i n de

ğ i ş m e m e s i

için her

e y i n e ğ i ş m e s i

g e r e k t i ğ i n i gayet iyi bilen ve bunu

g e r ç e k l e ş t i r m e k için ustaca, zekice ç a l ı ş a n

a y r ı c a l ı k y a n l ı s ı

güçler gö

rüyorum. Tam

a n l a m ı y l a s o l u ğ u

t ü k e n m i ş ö z g ü r l e ş m e güçleri görüyo

rum. U ğ r u n d a 150 mücadele ettikleri siyasi bir projenin -devlet ikti

d a r ı n ı n , bugün bu devlette, y a r ı n ötekinde elde edilmesi v a s ı t a s ı y l a top

lumsal

d ö n ü ş ü m

projesinin- tarihsel b e y h u d e l i ğ i n i fark ediyorlar. Her

hangi bir alternatif projenin varolup

o l m a d ı ğ ı

konusunda son derece

k u ş k u l u l a r .

Fakat eski proje, dünya Solu'nun stratejisi her

e y d e n

önce,


7/128

LIBERALIZMDEN SONRA

L . e n i ~ i z m gibi en

d d i a l ı

biçimde

n t i ~ l i b e r a l

devrimci

v a r y a n t i a r ı n d a

le

hberal ideolojiden e t k i l e n m i ş , onunla a p l a n m ı ş

o l d u ğ u n d a n

ötürü

b ~ a ~ ı s ı ~ . o l ~ u ş t u . 1789-1989 r a s ı n d a ne l d u ğ u a ç ı k l ı ğ a k a v u ş m a d a n ,

y ı n n ı

b ı r ı n c ı y ü z y ı l d a

akla y a k ı n hiçbir ö z g ü r l e ş m e projesi ortaya ko

nulamaz.

~ n c a k ,

1789-1989 a r a s ı n d a neler

o l d u ğ u h a k k ı n d a a ç ı k

bir g ö r ü ş e

s a h ı p o l s a k

ve önümüzdeki yirmi b e ş - e l l i

y ı l l ı k

g e ç i ş i n

s i s ı e m s e l

düzen

s ~ z l i k

parçalanma ve hangi tür yeni dünya sistem(ler)inin i n ş a edilece

hususunda ş i d d e t l i bir siyasi mücadele dönemi o l a c a < > ı konusunda

a y n ı fikirde olsak bile, insaniann ç o ğ u n u ilgilendiren s o r u ~ ş i m d i ne ya

p ı l a c a ğ ı d ı r .

Bugün insanlar,

k a f a l a r ı k a r ı ş m ı ş

öfkeli, korku dolu, hatta

~ a z e n umutsuz bir durumdalar, ama hiç de pasif e ğ i l l e r . Siyasi bir faa

l ı y ~ t t e b u l u n u l m a s ı g e r e k t i ğ i

i n a n c ı

geleneksel tipte bir siyasi faali

y e t ı n

muhtemelen beyhude o l d u ğ u yolundaki e ş i t derecede güçlü duy

guya

a ğ m e n , d ü n y a n ı n

dört bir

a n ı n d a

gücünü Mlii koruyor.

.

A r t ~ k y a p ı l m a s ı

gereken seçim devrim mi, reform mu ş e k l i n d e tak

d ı m e d ı l e m e z .

Bir ü z y ı l d a n fazla bir süredir bu farazi alternatifi t a r t ı ş

m a k t a y ı z ; sonuçta

ç o ğ u

durumda k e ş f e t t i ğ i m i z tek ş e y refonnculann

gönülsüz refonncular l d u ğ u , devrimcilerin ise sadece biraz daha fazla

militan refonncular o l d u ğ u ve g e r ç e k l e ş t i r i l e n r e f o r m l a r ı n , bütününe

b a k ı l d ı ğ ı n d a t a r a f t a r l a r ı n ı n niyet e t t i ğ i n d e n de ve muhaliflerinin kork

t u ğ u n d a n da daha az ş e y

b a ş a r d ı ğ ı

oldu. A s l ı n d a bu, egemen liberal

konsensus


bize empoze edilen y a p ı s a l k ı s ı t l a m a l a r ı n zorunlu

sonucuydu.

Fakat, parçalanma gelecekte olacak

ş e y l e r

için devrimden daha uy

gun bir isimse, bizim siyasi konumumuz

ne o l a c a k t ı r ? Y a p ı l a c a k

sade

ce iki ~ e y görüyorum ve bu ikisinin z a m a n l ı olarak

y a p ı l m a s ı

gereki

y ~ r . ~ ı r yanda, hemen hemen herkesin acil k a y g ı s ı y a ş a m ı n s ı k ı ş t ı r a n

s u r e g ı d e n s o r u n l a r ı n ı n -maddi sorunlar, toplumsal ve kültürel sorunlar,

ahlaki ve manevi sorunlar- üstesinden n a s ı l g e l i n e c e ğ i d i L Öte yanda,

daha az s a y ı d a olmakla birlikte, hiilii birçok

i n s a n ı n

zihni, daha uzun

vadeli bir meseleyle - d ö n ü ş ü m stratejisiyle-

m e ş g u l d ü r .

Geçen

y ü z y ı l

da ne refonncular ne de devrimciler

a ş a r ı l ı

olabildi; bunun nedeni, her

iki kesimin de

k ı s a

vadeli ve uzun vadeli meselelerio ne ölçüde za

m a n l ı ,

ancak birbirinden oldukça

f a r k l ı

(hatta aksi yönlerde ilerleyen)

türden faaliyetler g e r e k t i r d i ğ i n i n f a r k ı n a v a r a m a m ı ş o l m a s ı d ı r .

Modem devlet,

r e f o n n c u l a r ı n

insanlara s o r u n l a r ı n üstesinden gel

melerinde a r d ı m edebilmelerinin b a ş a r a c ı y d ı . Ancak devletin tek

ş l e

vi

bu

d e ğ i l d i ;

hatta belki birincil

i ş l e v i

bile

e ğ i l d i .

Devlet-yönelimli fa-

LiBERALiZMDEN SONRA Ml?

3

aliyet de, s o r u n l a r ı n üstesinden gelmenin tek m e k a n i z m a s ı d e ğ i l d i . An

cak gerçek ki, devlet faaliyeti,

s o r u n l a r ı n

üstesinden gelme sürecinin

vazgeçilmez bir unsuruydu;

y r ı c a s ı r a d a n i n s a n l a r ı n s o r u n l a r ı n

üstesin

den gelme g i r i ş i m l e r i ,

h a k l ı

olarak ve s a ğ d u y u l u bir biçimde, devletleri

belli biçimlerde faaliyette bulunmaya sevk etmeye yönelikti. Düzensiz

lik, k a r ı ş ı k l ı k ve süregiden parçalanmaya r a ğ m e n bu olgu halil geçerli.

Devletler, k a y n a k l a r ı d a ğ ı t m a l a r ı , h a k l a r ı ç e ş i t l i derecelerde o r u m a l a r ı

ve f a r k l ı gruplar r a s ı n d a k i toplumsal i l i ş k i l e r e müdahaleleri a r a c ı l ı ğ ı y

la çekilen s ı k ı n t ı l a r ı

a r t t ı r a b i l i r

ya da azaltabilir. Herhangi bir kimsenin

bundan böyle devletinin

n e y a p t ı ğ ı h a k k ı n d a e n d i ş e

du m a m a s ı gerekti

ğ i n i

ima etmek

ç ı l g ı n l ı k t ı r ;

birçok

i n s a n ı n

devletlerinin faaliyetlerine

yönelik c a n l ı bir ilgiyi tamamen bir kenara b ı r a k m a y a

r a z ı

o l a c a ğ ı n a da

i n a n m ı y o r u m .

Devletler i ş l e r i herkes için bir parça daha iyi

ya

da bir parça daha

kötü) k ı l a b i l i r l e r . S ı r a d a n i n s a n l a r ı n sorunlarla daha iyi b a ş a ç ı k a b i l m e

lerine a r d ı m etmek ile y u k a r ı k a t m a n l a r ı n dahada serpilmesine olanak

t a n ı m a k a r a s ı n d a bir tercih yapabilirler. Ancak devletlerin

y a p a b i l e c e ğ i

bundan ibarettir.

K u ş k u s u z

bu

i ş l e r

k ı s a vadede çok

ş e y

fark ettirebilir,

ancak daha uzun vadede hiç de önemli

d e ğ i l d i r l e r .

Bütün dünya siste

minin

y a ş a m a k t a

o l d u ğ u m u z büyük

d ö n ü ş ü m ü n ü

yönünü

d e ğ i ş t i r e c e k

düzeyde etkilemek istiyorsak, devlet temel bir faaliyet a r a c ı d e ğ i l d i r .

Bir araç olmaktan ziyade önemli bir engeldir.

Devlet

y a p ı l a r ı n ı n

( devrimci güçler o l d u k l a n n ı iddia eden) re

formcu güçler t a r a f ı n d a n kontrol edildiklerinde

ya

da belki özellikle o

zaman) dünya sisteminin d ö n ü ş ü m ü n ü önemli ölçüde engeller hale gel

dikleri (daima öyle

o l d u k l a r ı ? ) a n l a y ı ş ı

Üçüncü Dünya'daki, eski sos

yalist ülkelerdeki ve hatta OECD'ye üye refah devleti ülkelerindeki

muazzam devlet

a l e y h t a r l ı ğ ı n ı n

a r d ı n d a yatan ş e y d i r . Enkazda, yeni bir

s a l d ı r g a n B a t ı l ı )

muhafazakar uzmanlar

ve

siyasi figürler grubu tara

f ı n d a n pazarianan piyasa s l o g a n l a r ı , sözel a ç ı d a n

a n l ı k

bir geçerlilik

k a z a n m ı ş t ı r . Ancak slogan olarak piyasa yla

i r l e ş e n

devlet politikala

s o r u n l a r ı n üstesinden gelmeyi k o l a y l a ş t ı r m a k yerine z o r l a ş t ı r a c a ğ ı n

dan, piyasa-öncelikli yönetimlere k a r ş ı savrulmalar birçok ülkede

diden b a ş l a d ı . Ancak

bu

savrulmadevletin

ü n y a y ı

d ö n ü ş t ü ı m e kapasi

tesine dair yepyeni bir inanca d ö n ü ş ş e k l i n d e

d e ğ i l d i r . G e r ç e k l e ş m e k t e

o l d u ğ u

k a d a r ı y l a bu savrulma, sadece insanlara


üstesinden

gelmede y a r d ı m etmek için hiilii devleti k u l l a n m a m ı z g e r e k t i ğ i n e i l i ş

kin makul bir y a r g ı y ı y a n s ı t ı r .

D o l a y ı s ı y l a

bugün b a z ı insanlar için,

hem s o r u n l a r ı n üstesinden gelmede y a r d ı m almak için) devlete dön-


8/128

4

LIBERALIZMDEN SONRA

rnek, hem de ( d ü n y a y ı g i d e b i l e c e ğ i r > i

u m d u k l a r ı

d o ğ r u l t u d a yeniden i n ~

ş a a ç ı s ı n d a n )

devleti ve genel olarak

p o l i t i k a l a r ı n ı

y a r a r s ı z

ve hatta çok

kötü bularak ı n a m a k bir u t a r s ı z l ı k d e ğ i l d i r .

Öyleyse bu i n s a n l a r d ö n ü ş ü r n U n yönünü etkileyebilecek

ne

yapacak

lar, ne yapabilirler? Bu noktada bir

b a ş k a a l d a t ı c ı

slogan devreye girer:

Bu, sivil toplumu kurma, e n i ş l e t m e ve yeniden i n ş a ç a ğ n s ı d ı r . Bu da

e ş i t derecede beyhude bir

ç a b a d ı r .

Sivil toplum'' devletler varoldukça

ve temel olarak y u r t t a ş l a r ı n devlet

ç a t ı s ı

a l t ı n d a , devlet


ya

s a l l a ş t ı r ı l a n

faaliyetlerde bulunmak ve devlete

k a r ş ı

d a l a y l ı

(yani parti

d ı ş ı )

politikalara

g i r i ş r n e k

üzere örgütlenmesi

a n l a m ı n a

gelen sivil

toplum denen bir ş e y i ayakta tutacak güçte oldukça varolabilir. Sivil

toplumun

g e l i ş i m i ,

iç

düzenin ve dünya-sistemi düzeninin

d a y a n a k l a r ı

olan liberal devletlerin

k u r u l m a s ı n d a

temel bir

a r a ç t ı .

Sivil toplum, o

güne

e ğ i n

liberal bir devletin

k u r u l m a d ı ğ ı

yerlerde liberal devlet

a p ı

l a r ı n ı

o l u ş t u n n a k

için bir toparlanma simgesi olarak da

k u l l a n ı l d ı .

An

cak en önemlisi, tarihsel olarak sivil toplum, tehlikeli

s ı n ı f l a r ı u y s a l l a ~

t ı r m a t a r z ı o l m s ı n ı n y a n ı s ı r a

devletin potansiyel

y ı k ı c ı ş i d d e t i n i k ı s ı t -

lama

a r z ı y d ı .

Sivil toplumun

i n ş a s ı ,

on dokuzuncu

y ü z y ı l d a

Avrupa ve Kuzey

Amerika'daki devletlerin faaliyetiydi. Yirminci

y ü z y ı l ı n

ilk a l t m ı ş

a l t m ı ş

b e ş y ı l ı n d a d e v l e t

kunna dünya sisteminin gündeminde a l d ı k ç a ,

daha fazla devlette sivil

t o p l u m l a r ı n i n ~ a s ı n d a n

söz edilebilirdi. Ancak

devletlerin

z a y ı f l a m a s ı y l a ,

sivil toplum da zorunlu olarak

p a r ç a l a n ı y o r .

Zaten

ç a ğ d a ş

liberallerin üzüldükleri ve

r n u h a f a z a k i i r l a r ı n

gizlice se

vindikleri tam da bu

p a r ç a l a n m a d ı r .

Grupçuluk her biri bir kimlik çevresinde

d a y a n ı ş m a

kuran ve

kendilerine benzeyen i ğ e r

g r u p l a r ı n

y a n ı n d a ve

k a r ş ı s ı n d a

hayatta kal

ma mücadelesi veren

s a v u n m a c ı g r u p l a r ı n

i n ş a s ı - ç a ğ ı n d a

y a ş ı y o r u z .

Bu

r u p l a r ı n

siyasi sorunu, insanlara

o r u n l a r ı n

üstesinden gelmelerine

y a r d ı m c ı

olacak yeni bir araç

l m m k t ı r

(bu durum siyasi

a ç ı d a n m u ğ -

l a k t ı r

çünkü yeni birer araç

o l m a l a r ı

durumunda devletlerin

ç ö k ü ş ü y l e

ortaya

ç ı k a n b o ş l u k l a r ı

daldurarak düzeni

k o r u m u ş

o l a c a k l a r d ı r ;

dönü

ş ü m e a r a c ı l ı k

etmelerinin tek yolu devletin bu

i ş l e v i n i

üstlenmemeleri

dir).

E ş i t l i k

mücadelesinin bir

p a r ç a s ı

olarak grup haklan için

s a v a ş

mak, (her halük§rda

ç o ğ u

grup için akla y a k ı n görünmeyen bir hedef

haline

g e l m i ş

olan)

a r a y ı

kapatmak ve ön

s ı r a l a r a

geçmek

a d ı n a

grup

h a k l a r ı

için

s a v a ş m a k t a n

tamamen f a r k l ı d ı r .

Dünyada bugün

y a ş a n m a k t a o l a n g e ç i ş

döneminde, hem yerel dü

zeyde hem de dünya düzevinde

c a l ı s m a k

etkilidir: ancak a r t ı k ulusal

LiBERALIZMDEN SONRA MJ?

5

devlet düzeyinde

ç a l ı ş m a k s ı n ı r l ı

bir yarara sahiptir. Çok

k ı s a

vadeli ya

da uzun vadeli hedefler izlemek

a r a r l ı d ı r ,

ama orta vade süregiden, iyi

i ş l e y e n

bir tarihsel sistemi

v a r s a y d ı ğ ı n d a n ,

etkisiz hale g e l m i ş t i r . Önü

müzdeki dönemin bu denli

k a r ı ş ı k

görünmesinin nedeni, zorunlu olarak

buna özgü ve tesadüfi taktikleresahip olan bu tür bir stratejinin yerine

getirilmesinin basit

o l m a m a s ı d ı r .

Ancak bugün liberal

d e ğ e r l e r i n a r t ı k

egemen

o l m d ı ğ ı

ve varolan tarihsel sistemin

( m e ş r u i y e t i

bir yana) ken

di kabul

d i l e b i l i r l i ğ i

için gerekli olan asgari

k i ş i s e l

ve maddi

g ü v e n l i ğ i

s a ğ l a y a m a d ı ğ ı

bir dünyada

y a ş a d ı ğ ı m ı z ı

kabul edersek,

a ç ı k ç a

makul

bir umut

ve

güvenle, fakat elbette herhangi bir güvence

l m a k s ı z ı n

iler

leyebiliriz.

Küstahça bir biçimde kendinden emin olan liberal

i d e o l o g l a r ı n

vak

ti geçti. Muhafazakiirlar, 150 y ı l l ı k bir kendini küçümsemeden sonra,

d i n d a r l ı k

ve

mistisizmle

m a s k e l e n m i ş p e r v a s ı z

bir

ç ı k a r c ı l ı ğ ı

ideolojik

bir ikame

a r a c ı

olarak ortaya koymak üzere tekrar ortaya

ç ı k t ı l a r .

Mu

hafazakiirlar egemen

o l d u k l a r ı

dönemlerde kendini

b e ğ e n m i ş

hedef

gösterildiklerinde ya da sadece ciddi biçimde tehdit edildiklerinde ise

kinci ve öfkeli olma

ğ i l i m i n d e d i r l e r .

Mevcut dünya düzeninin

d ı ş ı n d a

b ı r a k ı l a n l a r ı n

tümüne d ü ş e n tüm cephelerde birden ilerlemektir. Bun

dan böyle devlet i k t i d a r ı n ı odak almak gibi basit bir hedefleri yok. Yap

m a l a r ı gereken çok daha k a r m a ş ı k bir

e y :

A y n ı anda hem yerel, hem

de küresel düzeylerde hareket etmek suretiyle yeni bir tarihsel sistemin

y a r a t ı l m a s ı n ı s a ğ l a m a k .

Bunu

e r ç e k l e ş t i r m e k

zor ama

m k i i n s ı z d e ğ i l .


9/128

irinci

ölüm

1990 LAR

V SONRASI

DiR YENiDEN

i N Ş

MÜMKÜN MÜ?


10/128

SOGUK

S A V A Ş VE

ÜÇÜNCÜ DÜNYA

ESKi

GÜZEL GÜNLER

Mi

G Ç M I Ş özlem d u y a c a ğ ı m ı z günler çok mu y a k ı n ?

K o r k a r ı m

bu k a ç ı -

n ı l m a z . Dünya sisteminde ABD h e g e m o n y a s ı döneminden ( 1945-1990)

ç ı k t ı k

ve

h e g e m o n y a s o n r a s ı birdöneme girdik. Eski Üçüncü

D ü n y a n ı n

o dönemdeki konumu zor idiyse de k a n ı m c a bugün çok daha zor

o ş u l -

larla k a r ş ı k a r ş ı y a b u l u n m a k t a d ı r . Geride b ı r a k t ı ğ ı m ı z dönem umutla

rm k u ş k u s u z

ç o ğ u

kez s hte umutlann m yine de

u m u t l a r ı n

ç a ğ ı y d ı .

Hemen önümüzdeki dönem ise


ve güvenden çok umutsuz

luklan

d o ğ a n

mücadelelerin

ç a ğ ı o l a c a k t ı r .

Bu

k o ş u l l a r

a l t ı n d a uygun

d ü ş m e y e b i l e c e k

olan eski bir a t ı simgesini kullanacak olursak: bu, so

nucun daima belirsiz l d u ğ u bir araf

a ğ ı o l a c a k t ı r .

G ö r ü ş l e r i m i

iki k ı s ı m halinde ö z e t l e y e c e ğ i m :

İ l k

olarak geride

r a k t ı ğ ı m ı z

döneme

i l i ş k i n k ı s a

bir taslak; ikinci olarak, önümüzdeki ta-

rihsel alternatifiere

i l i ş k i n

bir argümanla birlikte,

ö n g ö r e b i l e c e ğ i m i z i

d ü ş ü n d ü ğ ü m ş e y i n bir projeksiyonu.

I

1945-I 990 döneminin temel özelliklerini, dört noktada t o p l a y a b i l e c e ğ i -

mize

i n a n ı y o r u m

1.

ABD, tek kutuplu bir dünya sistemindeki hegemonik güçtü. 1945

ten itibaren ekonomik verimlilikte a ~ l a d ı ğ ı ezici ü s t ü n l ü ğ e ve B a t ı Av

rupa ve Japonya ile k u r d u ğ u ittifak sistemine dayanan gücü, 1967-73

ci a r l a r ı n d a d o r u ğ u n a

u l a ş t ı .

2.

ABD ile SSCB, SSCB nin ABD nin bir alt-emperyalist j a n ı ola

rak hareket t t i ğ i üst düzeyde a p ı l a ş m ı ş , özenle dizginlenen, biçimsel


11/128

20

LIBERALIZMDEN SONRA

(ancak hakiki olmayan) i r ç a t ı ş m a y a g i r m i ş l e r d i .

3

Üçfincü Dünya, Kuzey ülkelerinin ö n g ö r d ü ğ ü n d e n ve

d i l e d i ğ i n

den daha erken b ir dönemde, daha eksiksiz haklar talep ederek, kendisi

ni ABD, SSCB ve B a t ı

A v r u p a ' n ı n

zoraki dikkatine mazhar k ı l d ı . Hem

siyasi gücü, hem de son kertedeki

z a y ı f l ı ğ ı ,

kendi kaderini tayin ve ulu

sal k a l k ı n m a a m a ç l a r ı n a olan i n a n c ı ve bunlara i l i ş k i n i y i m s e r l i ğ i n d e n

geliyordu.

4. 1970'\er ve 1980'1er küresel bir ekonomik durgunluk , ABD'nin

y a k l a ş a n

d ü ş ü ş e

d i r e n i ş i ve Üçüncü

D ü n y a ' n ı n

kendi stratejisinden ötü

rü hayal

k ı r ı k l ı ğ ı n a

u ğ r a m a d ö n e m i y d i

Ş i m d i

bu dört ifadeyi a ç a l ı m .

ABD'nin 1 9 4 5 ' ı e -üretim ve verimlilik a ç ı s ı n d a n - sahip o l d u ğ u

ezici ekonomik avantaj, b i r l e ş i k üç etkenin sonucuydu: ABD'nin ulusal

enerjisinin 1865'ten beri kesintisiz biçimde hem üretim hem de teknolo

jik ilerleme konusundaki kapasitesini a r n ı n n a d o ğ r u l t u s u n d a y o ğ u n l a ş

m a s ı ; ABD'nin,

en

z ı n d a n

I94l'e kadar a ğ ı r askeri h a r c a m a l a r ı n ı n bu

l u n m a m a s ı , 1941 'den 1945'e kadar etkili bir s a v a ş s e f e r b e r l i ğ i gerçek

l e ş t i r m e s i ve a l t y a p ı s ı n ı n s a v a ş ı n y ı k ı m ı n a maruz k a l m a m a s ı ; bütün

Avrasya'da 1939'dan t945'e kadar muazzam bir l ı y a p ı tahribi ve insan

k a y b ı .

ABD

bu a v a n t a j ı oldukça ı z l ı bir biçimde k u r u m s a l l a ş t ı r a b i l d i ; di

ğ e r bir e y i ş l e , y a k l a ş ı k yinni b e ş y ı l boyunca dünya siyaset ve ekono

mi a r e n a l a r ı n d a tüm önemli

k a r a r l a r ı

fiilen kontrol e ı m e s i n i ya da yön

lendirmesini mümkün

k ı l a n

bir hegemonya yaratabildi. H e g e m o n y a s ı

ideolojik, hatta

y n ı

zamanda kültüreldi.

Bu

e g e m o n y a n ı n

üzerine t u r l u l d u ğ u iki ana sütundan biri, dünya

n ı n önemli. h a l i h a z ı r d a s a n a y i l e ş m i ş ülkeleriyle kurulan ittifaklar siste

mi, d i ğ e r i ise içte ulusal olarak

b ü t ü n l e ş t i r i c i

bir etkiye sahip olan refah

devletiydi.

İ k i

durumda da düzenleme ekonomik, ideolojik

ve

nominal

olarak siyasiydi.

B a t ı Avrupa ve J a p o n y a ' n ı n ekonomik alandaki ödülü ekonomik ye

niden

i n ş a y d ı ;

buna ABD'de orta katmanlar ve v a s ı f l ı ç a l ı ş a n

s ı n ı f l a r ı n

gerçek gelirlerindeki önemli bir r t ı ş

e ş l i k

ediyordu. Bu, hem siyasi tat

mini hem de ABD'nin üretici ş i r k e t l e r i için önemli bir

a z a r ı

garanti et

mekteydi.

İ d e o l o j i k paket siyasi liberalizmin iki y ü z y ı l l ı k vaadlerinin ilk kez

~

olarak yerine getirilmesi taahhüdünden ibaretti: genel

oy ve i ş l e y e n

bir parlamenter sistem. Komünist ''totalitarizm''le mücadele çerçevesin

de g e r ç e k l e ş t i r i l e n bu a t ı l ı m , Komünistlerin siyasi haklardan fiilen

So UK A V A Ş VE ÜÇÜNCÜ OÜNY

21

mahrum ı r a k ı l ı n a l a r ı a n l a m ı n a geliyordu.

Nominal siyasi vaat, ülkeler olarak a t ı Avrupa ve

J a p o n y a ' n ı n ,

kat

ı n a n l a r olarak ise ç a l ı ş a n

s ı n ı f l a r ı n ,

kolektif karar alma sürecine k a t ı l ı -

m ı y d ı . Gerçekte a k l a ş ı k y i r m i b e ş

y ı l

boyunca

dünyasistemindeönem

li siyasi k a r a r l a r ı n tümü ABD'deki küçük bireiii a r a f ı n d a n üretildi. Bu,

ABD önderliOi olarak a d l a n d ı r ı l d ı . B a t ı Avrupa ve Japonya ise güdülen

devletlerdi. i;çi ı n ı f ı hareketleri de genellikle güdülen hareketlerdi.

2 Benzer biçimde

ABD

ile SSCB i l i ş k i s i n i n de yüzeydeki görüntü

sü

a ş k a , a l t ı n d a

yatan gerçeklik b a ş k a y d ı . Yüzeyde, AB e S ~ B . sa

dece

9 4 5 ' ı e n

beri deEil, 1917'den beri bir o ğ u k s a v a ş a k ı l ı l l e n m ı ş ı d e -

olojik

d ü ş m a n l a r d ı .

Bunlar toplumun

i y i l i ğ i

k o n u s ~ n ~ a ,

tarihsel

g e ~ -

ç e k l i ğ i n oldukça

a r k l ı

yorum annadayanan

a \ t e r n a t ı f v ı z y o n l a n

t e m s ı l

etmekteydi l er. İ k i ülkenin y a p ı l a r ı oldukça uyumsuz ve

b a z ı

y ö ~ l e ~ ~ ~

kökten f a r k l ı y d ı . D a h a s ı , her ikisi de bu ideolojik

i h t i l a f ı n d e r ı n l i g ı n ı

oldukça yiiksek sesle telaffuz etmekte ve tüm u l u s l a r ı ve g r u p l a r ı bir ta

r a f ı

ya da

i ğ e r i n i

seçmeye

ç a ğ ı r m a k t a y d ı l a r .

John Foster u l l e s ' ı n ün

lü

b e y a n ı n ı

h a t ı r l a y ı n : T a r a f s ı z l ı k gayri ahlakidir."

E ş d e ğ e r

beyanlar

Sovyet liderleri

t a r a f ı n d a n da

a p ı l m ı ş t ı .

Oysagerçek durum tamamen

f a r k l ı y d ı .

Avrupa'da k i n c i Dünya Sa

v ş ı ' n ı n sonund:. a ş a ğ ı y u k a r ı Sovyet ve

ABD

b i r l i k l e r i ~ in

k a r ş ı l a ş m ~ ş

o l d u k l a r ı

yerler boyunca bir hat

i z i l m i ş t i .

Bu h a t t ı n dogusu

S o v y e ~

yasi h.ikimiyetine a y r ı l m ı ş bir bölgeydi.

ABD

ve SSCB a r a s ı n d a k i bu

düzenleme iyi bilinmektedir ve gayet basittir. SSCB, D o ğ u Avrupa böl

gesi içinde d i l e d i ğ i n i yapabilirdi (yani uydu_ r e j i m l _ e ~ y ~ ~ a t a b i l i r d i ) .

düzenlemenin iki ç a l ı ş m a k o ş u l u v a r d ı . llki, her

ı k ı

bölge Avrupada

t l e v l e t l e r a r a s ı

mutlak

b a r ı ş ı

gözetecek ve öbür bölgedeki yönetimleri

t c ğ i ş t i r m e y e ya

da

devirmeye yönelik herhangi bir i r i ş i m d e n k a ç ı n a ~

ç a k t ı . İ k i n c i s i , SSCB ekonomik yeniden i n ş a s ı n d a ABD'den y a r d ı m

um mayacak ve a l m a y a c a k t ı .

ABD

hükümeti ( g e n i ş fakat s ı n ı r s ı z olma

yan) mali k a y n a k l a r ı n ı B a t ı Avrupa ve Japonya üzerinde y o ğ u n l a ş t ~ ~ ı r

ken, SSCB'nin de D o ğ u Avrupa'dan a l a b i l e c e ğ i k a d a r ı n ı a l m a s ı mum

kün o l a c a k t ı .

Bu düzenleme b i l d i ğ i m i z gibi o l a ğ a n ü s t ü iyi i ş l e d i . Avrupa'da a r ı ş

ı n u t l a k t ı . (SSCB'nin Komünistleri z a y ı f t a t t ı ğ ı

ve yüz

üstü

b ı r a k t ı ğ ı

Yu

nanistan hariç) B a t ı Avrupa'da asla bir Komünist ayaklanma tehdidi ol

m a d ı . ABD, D o ğ u Avrupa devletlerinin Sovyet kontrolünü g e v ş e t m e

ya

da sona

erdirmeye yönelik muhtelif

ç a b a l a r ı n a

(1953, 1956,

968,

980-81 ) asla destek vermedi. Marshall l a n ı

B a t ı

Avrupa'yla

ı n ı r l t

tu

l u l ı n u ş ve SSCB Comecon a d l ı bir o z a ö r m ü ş t ü .


12/128

22

L l B E R A L İ Z M D E N SONRA

SSCB, ABD'nin bir alt-emperyalist gücü olarak

d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r ,

çünkü SSCB bölgesinde düzen ve

i s t i k r a r ı

garanti etmeye çabalarken,

a s l ı n d a

ABD'nin dünya

ç a p ı n d a k i h e g e m o n y a s ı n ı

sürdürme becerisini

g e l i ş t i r e n k o ş u l l a r d a ç a l ı ş m ı ş t ı r . Son kertede pek de a n l a m l ı olmayan

ideolojik mücadelenin

s e r t l i ğ i ,

ABD için

k u ş k u s u z

SSCB'nin

n d e r l i ğ i

için de

o l d u ğ u

gibi)

büyük

bir siyasi k a z a n ı

ı n d ı .

SSCB'nin ABD için,

Üçüncü Dünya'da bir ideolojik kalkan olarak hizmet

e t t i ğ i n i

ileride gö-

r e c e ğ i z .

3

Üçüncü Dünya'ya, ne 1945'te

ne

de o zamandan beri, ABD tara

f ı n d a n

SSCB ile tertip içinde

k u r u l m u ş

olan·ctunya düzenini

b e ğ e n i p

b e ğ e n m e d i ğ i

ya da

n a y i a y ı p

o n a y l a m a d ı ğ ı

hiç

s o r u l m a d ı . Ş

u r a s ı

kesin

ki, Üçüncü Dünya'ya bu dünya düzeninde b a l ı ş e d i l e n yer, pek arzu edi

lir bir yer e ğ i l d i . 1945'te, Üçüncü Dünya'Ya siyasi arenada çok az, eko

nomik arenada ise daha da az

ş e y

s u n u l m u ş t u . Y ı l l a r geçtikçe sunulan

lar bir miktar y i l e ş t i , fakat bu daima istemeye istemeye ve sadece Üçün

cü

D ü n y a ' n ı n m i l h a n l ı ğ ı

ve zapt

l u n a m a z l ı

yüzünden

y a p ı l d ı .

1945'te hiç kimse Üçüncü

D ü n y a ' y ı

dünya sahnesinde ciddiye

l ı n a

cak bir siyasi aktör olarak

görmüyorrlu ne

ABD, ne SSCB ne de

B a t ı

A v r u p a ' n ı n eski sömürgeci güçleri. Herhangi b i r ş i k a y e t ş a ş k ı n l ı k l a kar

ş ı l a n ı y a r

ve

ş i k i i y e t ç i l e r e , K o m ş u d a p i ş e r

size de

d ü ş e r

hipotezinin

dünya düzeyindeki bir versiyonuna

a y a n ı l a r a k

s a b ı r ö ğ ü t l e n i y o r d u .

K u ş k u s u z ABD'nin Üçüncü Dünya'ya yönelik bir

p r o g r a m ı

v a r d ı .

Bu 1917'de Woodrow Wilson t a r a f ı n d a n ilan

d i l m i ş t i

ve

u l u s l a r ı n

ken

di

kaderini tayini diye

a d l a n d ı r ı l ı y o r d u .

Sonuçta, zamanla her bir halk,

her bir y u r t t a ş ı n oy kullanmaya

i l i ş k i n

bireysel siyasi h a k l a r ı n ı elde et

mesine benzer biçimde,

e g e m e n l i ğ e

i l i ş k i n

kolektif siyasi

h a k l a r ı n ı

ka

z a n a c a k t ı .

Böylece bu siyasi haklar, l945'ten sonra ulusal

k a l k ı n m a

a d ı n ı

alan kendi kendini

g e l i ş t i n n e

konusunda olanak

a r a t a c a k t ı .

Bir ideoloji olarak Leninizm'in Wilsonculuk'un z ı t t ı o l d u ğ u v a r s a y ı

l ı r d ı .

Oysa Leninizm birçok

a ç ı d a n

Wilsonculuk'un

k ı l ı k

d e ğ i ş t i r m i ş

haliydi. Üçüncü Dünya'ya yönelik Wilson p r o g r a m ı , Lenin t a r a f ı n d a n

Marksist jargona

u y a r l a n m ı ş ;

anti-emperyalizm ve sosyalizmin

i n ş a s ı

olarak ortaya

ı k m ı ş t ı r .

Dünya sisteminin çevre bölgelerinde siyasi sü

reçleri kimin kontrol

e d e c e ğ i

konusunda gerçek farklar

v a r d ı ,

fakat ger

çek program Wilsoncu programla z d e ş bir biçim

a ş ı y o r d u :

ilkin ege

m e n l i ğ i

kuracak siyasi bir d e ğ i ş i m ( sömürgelerde ilk kez , h a l i h a z ı r d a

b a ğ ı m s ı z olan Üçüncü Dünya devletlerinde ise gerçek anlamda ilk kez);

daha sonra, etkin bir devlet bürokrasisinin

k u r u l m a s ı n ı ,

üretim süreçle

rinin

g e l i ş t i r i l m e s i n i ( " s a n a y i l e ş m e " )

ve (özellikle

e ğ i t i m

ve

s a ğ l ı k t a )

SOÖUK

S A V A Ş VE

ÜÇÜN Ü DÜNY

23

bir toplumsal a l t y a p ı n ı n

o l u ş t u r u l m a s ı n ı

içeren ekonomik d e ğ i ş i m .

Hem

W i l s o n c u l a r ' ı n ,

hem de Leninistler'in vaat

e t t i ğ i

sonuç,

" a r a y ı

ka

patmak , zengin ve yoksul ülkeler

a r a s ı n d a k i

uçurumu ortadan

k a l d ı r -

m a k t ı . ,

Üçüncü Dünya ülkeleri bu Wilsoncu-Leninist paketi benimsediler.

Fakat h a k l ı olarak

a b ı r s ı z d ı l a r .

Paket iki

a d ı m d a n

o l u ş t u ğ u n d a n , gayet

m a n t ı k l ı

bir biçimde önce ilk a d ı m ı

a t t ı l a r .

Bu

a d ı m ,

sömürgelerde sö

m tirgeeilik k a r ş ı t ı mücadele ve bir zamanlar h a k l ı olarak y a r ı - s ö m ü r g e

diye

d l a n d ı n l a n

yerlerde ise benzer siyasi devrimler yoluydu. 1945'ten

sonra Üçüncü Dünya bu seyri her yerde h ı z l a n d ı r d ı . Çinli Komünistler

Ş a n g h a y ' a

girdiler. Çinhindi ve Endonezya

h a l k l a r ı

geri dönen sömür

geci efendilerini kabul etmediler. Hint

y a n m a d a s ı

derhal

b a ğ ı m s ı z l ı k

istedi. M ı s ı r l ı l a r

m o n a r ş i y i

devirdiler ve S ü v e y ş K a n a l ı ' n ı m i l l i l e ş t i r d i

ler. Cezayirliler F r a n s a ' n ı n p a r ç a s ı o l d u k l a r ı fikrini benimserneyi red

dettiler. 1950'\erde Afrika'da bir b a ğ ı m s ı z l ı k

" d a l g a s ı " b a ş l a d ı .

Latin

Amerika'da, Küba'da I958'de 26 Temmuz Hareketi'nin zaferiyle iyice

y a k l a ş a n

siyasi devrim ilerliyordu. Ve tabii

ki

1955'te Bandung Konfe

r a n s ı g e r ç e k l e ş t i .

Bütün bu siyasi

g e l i ş i r n d e

dikkat edilecek temel unsur, bunun

b a ş

l a n g ı ç t a n

beri kökeni itibariyle tamamen yerli ve Kuzey' e

k a r ş ı o l m a s ı

d ı r . Sömtirgeci güçler bu seyirdeki

h ı z l a n m a y a

ş i d d e t l e k a r ş ı y d ı l a r ve

bunu durdurmak ya da

y a v a ş l a t m a k

için ellerinden geleni y a p t ı l a r . El

bette taktikleri itibariyle

f a r k l ı l ı k

göstennekteydiler; İ n g i l i z l e r d i ğ e r l e

rinden kayda d e ğ e r biçimde daha esnekti; en fazla ş i d d e t e b a ş v u r a n l a r

ise Portekizliler'di. ABD teorideki Wilsoncu sömtirgecilik k a r ş ı t l ı ğ ı n a

r a ğ m e n

A v r u p a ' n ı n

bu

y a v a ş l a t m a

ç a b a s ı n ı

elinden

g e l d i ğ i n c e

destekle

me

e ğ i l i m i n d e y d i ,

fakat sonunda sömürgeleri

ı l ı m l ı

lideriere ı l ı m l ı

bir biçimde devretme

ç a ğ r ı s ı n d a

bulundu. SSCB'nin e ğ i l i m i de

çok

f a r k l ı d e ğ i l d i .

Leninizm'in Wi\sonculuk'tan daha gayretli ve mücadele

ci bir sömürgecilik k a r ş ı t l ı ğ ı n ı temsil e t t i ğ i farz edilmekteydi. Ve elbet

te SSCB birçok anti-emperyalist harekete maddi ve siyasi destek ver

m i ş t i . Fakat hayati önemdeki pek çok harekette, o

da

seyri engellemek

ya da kontrol a l t ı n d a tutmak i s t e m i ş t i r . Yunanistan'daki rolü ve Mao

Zeduno'a tavsiyeleri

m e ş h u r d u r .

Dünya

a p ı n d a

yerel mücadeleleri ya

k ı n d a n ' i z l e y e n

herkes, Sovyet

e s t e ğ i n i n

hiçbir zaman b a ş ı ç e k m e d i ğ i

ni

ve

ç o ğ u

kez ancak güçlükle

a l ı n a b i l d i ğ i n i

bilir; Sovyetler

B i r l i ğ i s ı k

s ı k , v e r d i ğ i d e s t e ğ i

a r t t ı n n a y ı

tümden

e d d e t m i ş t i L

Tabii yine de, bizim de b i l d i ğ i m i z gibi, temel siyasi s a v a ş Uçüncü

Dünya a r a f ı n d a n k a z a n ı l d ı . 1 9 6 0 ' l a r ı n s o n l a r ı n d a , sömürgelerin t a s f ı -


13/128

4

LIBERALfzMDEN SONRA

yesi (ya da bunun h a l i h a z ı r d a

b a ğ ı m s ı z

olan devletlerdeki ş d e ğ e r i ) he

men her yerde

g e r ç e k l e ş m i ş t i . S ı r a

ikinci

a d ı m d a .

ulusal

k a l k ı n m a d a y

d ı . Oysa s l ı n d a tam ikinci

a d ı m ı n

a t ı l a c a ğ ı an g e l d i ğ i n d e , dünya siste

mi bir Kondratiyef B safbasma g i r m i ş t i . Ç o ğ u yerde ikinci a d ı m asla

b a ş a r ı l a m a y a c a k t ı .

4. 1970 te ABD gücünün zirvesine ve

s ı n ı r l a r ı n a

u l a ş m ı ş t ı . Erimek

te olan a l t ı n rezervleri onu, sabit l ı ı n - d o l a r paritesini terk etmeye zorla

d ı . Tam KondratiyefB s a f h a s ı n a g i r i l d i ğ i

s ı r a d a

B a t ı Avrupa ve Japon

y a ' n ı n ekonomik büyümesi a r t ı k ABD nin verimlilik düzeylerini yaka

l a m ı ş

ve

geride b ı r a k m a y a b a ş l a m ı ş t ı . Daha

d o ğ r u s u d ü ş ü ş ü n

temel

k a y n a ğ ı

bizzat küresel üretim

g e n i ş l e m e s i y d i .

Vietnam, ABD nin, ta

leplerde bulunan grubu onay a m a d ı ğ ı n d a bile kendi Wilsoncu i r i k a d ı n a

b a ğ l ı kalmak zorunda o l d u ğ u n u göstermekle

k a l m a d ı ,

a y n ı zamanda

bunu

y a p m a m a n ı n

bedelinin ABD hükümetinin içteki

m e ş r u i y e t i n i n

z a y ı f l a m a s ı o l d u ğ u n u da gösterdi. Ve 1968 dünya devrimi, ABD nin

o l u ş t u r d u ğ u

bütün ideolojik konsensusu, son kozu olan Sovyet

k a l k a n ı

da dahil olmak üzere, z a y ı f l a t t ı .

O zamandan bu yana geçen iki o n y ı l , ABD nin b o h ç a y ı yarnama ça

b a s ı n d a n ibarettir. Her a m a y ı r t ı l m a y ı y a v a ş l a r m a d a etkili o l m u ş t u ,

fa-

kat sonuçta çerçevenin bütünü y ı r t ı k p ı r t ı k bir görünüm arz edecekti.

Nixon Çin e gitti; Çiniileri dünya düzeni düzenlemesine geri k a z a n d ı

ran b a ş a r ı l ı bir hareketti bu. Vietnam da yenilgiyi kabullenerek ABD

k a y ı p l a r ı n ı önledi. Ve bir

i ğ e r

b a ş a r ı l ı hareketle ABD, OPEC petrol fi

y a t l a r ı n d a k i

a r t ı ş ı

t e ş v i k (hatta belki de tertip) etti. Üçüncü Dünya dire

n i ş i n i n

k a n ı t ı

olarak sergilenen OPEC

g i r i ş i m i ,

e r i ş i l e b i l i r

dünya

a r t ı

d e ğ e r i n i n

ç o ğ u n u

ve

k u ş k u s u z Üçüncü D ü n y a ' n ı n sahip l d u ğ u tüm r t ı

d e ğ e r i , ( k u ş k u s u z

kendi

p a y l a r ı n ı

alan) petrol üreticisi devletler kana

l ı y l a B a t ı (büyük ölçüde ABD)

b a n k a l a r ı n a

a k ı l m a y a hizmet etti. Daha

sonra bu para d o s d o ğ r u Üçüncü Dünya ya (ve Sovyet bloku devletleri

ne),

bu

devletlerin bütçelerini bir süre için dengelemelerini

ve B a t ı

ürünlerini ithal etmeyi sürdünnelerini s a ğ l a y a n devlet

o r ç l a r ı

biçimin

de geri gönderildi. Bunun f a t u r a s ı 1980 lerde ı k a c a k t ı .

ABD 1970 \er boyunca herkesi sakin tutmaya a l ı ş t ı . B a t ı Avrupah

Iara

ve

Japonlara

üç

b a ş l ı l ı k -yani dünya p o l i t i k a l a r ı n ı n üretiminde on

lara daha fazla

d a n ı ş ı l m a s ı n a i l i ş k i n

bir vaat önerisinde bulundu. Sov

yetler i r l i ğ i n e y u m u ş a m a yani 1968 in

ş o k

d a l g a s ı n ı n

a r d ı n d a n

Brej

nev bürokrasisine ilaç gibi gelen, ideolojik y o ğ u n l u ğ u n a z a l t ı l m a s ı

önerisinde bulundu. ABD kamuoyuna da,

s o ğ u k sav


14/128

26

LIBERALIZMDEN SONR

sinde sadece herhangi bir

y a r ı - ç e v r e

devlet muamelesi görme riskiyle

k a r ş ı l a ş a c a k t ı .

Gorbaçov, R u s y a ' n ı n / S S C B ' n i n bir dünya gücü (hiç de

ğ i l s e

güçlü bir

y a r ı - ç e v r e

devlet) olarak ka1ma

o l a n a ğ ı n ı üç

yönlü bir

programla korumaya

a l ı ş t ı : S o ğ u k s a v a ş ı n

tek

y a n l ı

tasfiyesi (çok ba

ş a r ı l ı ) ;

SSCB'yi

a r t ı k

yersiz ve külfetli olan

D o ğ u

Avrupa'daki impara

torluk benzeri

y a p ı n ı n

yükünden kurtarma (çok b a ş a n l ı ) ; ve Sovyet

devletini,

h e g e m o n y a - s o n r a s ı

dönemde etkin biçimde

i ş l e v

görebilecek

ş e k i l d e yeniden y a p ı l a n d ı r m a

( b a ş a r ı s ı z ) .

ABD ilk etapta bu manevradan

ş a ş k ı n a

döndü ve daha sonra, kendi

dünya düzeninin b i l i ~ 9 l i olarak parçalara

y r ı l m a s ı n ı

z a f e r ç ı ğ l ı k l a r ı y l a

örtmeye karar verdi. Uçüncü Dünya

ı p a y ı

bir kez daha, bu kez Saddam

Hüseyin'in

ş a h s ı n d a ç e k m e m i ş o l s a y d ı ,

bu reklam esintisi ABD'yi

b e ş

y ı l daha

t a ş ı y a b i l i r d i .

Saddam Hüseyin ABD'ni

n

özellikle Sovyet blo

kuna

b a ğ l ı

Komünist rejimierin

ç ö k ü ş ü n d e

ve s r a i l e

s o ğ u k

s a v a ş ı n tas

fiyesinin bir

p a r ç a s ı

olan (Çinhindi, Güney Afrika. Orta Amerika ve

Orta

D o ğ u ' d a k i )

bölgesel çözümler sürecini dayatma kabiliyeti olma

m a s ı n d a a ç ı ğ a

ç ı k a n z a y ı f l ı ğ ı n ı

gördü. Saddam Hüseyin cüretkfir dav

ranma

z a m a n ı n ı n

g e l d i ğ i n e

karar verdi. Kuveyt'i

i ş g a l

etti, büyük ihti

malle daha da güneye İ n ı n e y e

h a z ı r l a n ı y o r d u .

K a n ı m c a

h e s a b ı n d a dört

d e ğ i ş k e n

etkili

o l m u ş t u .

Biri dünya borç

kriziydi; Saddam Hüseyin Üçüncü Dünya ç ı s ı n d a n borç krizinde ciddi

bir rahatlama

o l a m a y a c a ğ ı n ı

bilmekteydi. Elinde en

a z ı n d a n

bir çözüm

v a r ~ ı Kuveyt'te toplanan ranta

el

koymak.

İ k i n c i d e ğ i ş k e n İ s r a i l i n

FKO ile

b a r ı ş g ö r ü ş m e l e r i n e

son vennesiydi.

G ö r ü ş m e l e r

sürüyor ol

s a y d ı ,

bir

i ş g a l ,

h§lfi

Arap

h a l k ı n ı n

d u y a r l ı l ı ğ ı n ı n

o d a ğ ı n d a k i

mesele

olan Filistin

d a v a s ı n a

zarar verecekti.

E ğ e r g ö r ü ş m e l e r

kesilirse, Hüse

yin Filistinliler'in son umudu olarak görünecek ve Arap

a l k ı n ı n

duyar

l ı l ı ğ ı n d a n

y a r a r l a n a c a k t ı ,

ki

bunu da

b a ş a r m ı ş

görünüyor. Fakat bu iki

d e ğ i ş k e n d i ğ e r l e r i n e

oranla önemsizdir.

Komünizmler'in

ç ö k ü ş ü çok

daha önemli bir

d e ğ i ş k e n d i .

Üçüncü

Dünya perspektifinden b a k ı l d ı ğ ı n d a bu durumun iki a n l a m ı v a r d ı . ll

kin, Saddam Hüseyin SSCB'nin kendisini d e s t e k l e m e y e c e ğ i n i biliyor

du, ki bu onu, nükleer

k ı z ı ş m a y a

yol açacak tüm

u y u ş m a z l ı k l a r d a

dev

reye giren ABD-Sovyetler

a n l a ş m a s ı n ı n

otomatik

k ı s ı t l a m a l a r ı n d a n

k u r t a r m a k t a y d ı .

İ k i n c i olarak, Komünizmler'in ç ö k ü ş ü ulusal k a l k ı n m a

ideolojisinin nihai

ç ö k ü ş ü

demekiL Bunu, elindeki eksiksiz Leninist

modele

r a ğ m e n

SSCB bile

y a p a m a d ı y s a , I r a k ı n

ya

da b a ş k a

bir Üçün

cü Dünya devletinin, mevcut dünya sistemi çerçevesinde kolektif bir

kendi

b a ş ı n ı n

çaresine bakma r o g r a m ı y l a bu hedefe

l a ş m a s ı

kesinlik-

SOÔUK SAV VE

ÜÇÜNCÜDÜNY

27

mümkün

e ğ i l d i .

Wilsoncular sonunda, Üçüncü

D ü n y a ' n ı n s a b ı r s ı z l ı -

P . ı n ı bir stratejiye, dünya sistemindeki egemen güçlerin n a z a r ı n d a

1 ~ · ü n c ü

D ü n y a ' n ı n

b e n i m s e y e c e ğ i , dünya sistemini en az tehdit eden

~ ı n ı ı e j i y e aktaran Leninist a l k a n ı

y i t i n n i ş l e r d i .

Saddam Hüseyin tüm alternatiflerin

f a r k ı n d a

ve ABD'nin

z a y ı f l ı

P . ı n d a n

emin olarak dördüncü

d e ğ i ş k e n i

hesaba

k a t t ı .

Kuveyt'i

i ş g a l

t tlerse

b a ş a r ı ş a n s ı

y a r ı

y a r ı y a y d ı .

Oysa ABD'nin kaybetme

a n s ı

yüzde

yilzdü. ABD kendisini uygulanabilir seçeneklerden yoksun bir durum

ı l a b u l a c a k t ı . E ğ e r i ş g a l e r a z ı

olursa

k f i ğ ı u a n

bir kaplana

d ö n ü ş e c e k ı i .

Yok e ğ e r

direnirse, insan k a y b ı n ı n siyasi y a n s ı m a l a r ı ABD'nin ~ O r t a

l > n ğ u ' d a k i , Avrupa'daki, içtekive giderek her e r d e k i ~ konumu

a ç ı s ı n

dan olumsuz

l a c a k t ı .

Ş i m d i nereye gidiyoruz? Dünya sisteminin bugüne kadar

o l d u ğ u n d a n

çok daha büyük bir Güney-Kuzey k u t u p l a ş m a s ı n a d o ğ r u g i t t i ğ i ne inan

d ı ğ ı m d a n

ilkin, Kuzey'in yeniden

i n ş a s ı a n l a m ı n a g e l e c e ğ i n i d ü ş ü n d ü -

süreç

a k k ı n d a k i

kanaatimi ve bunun Güney

a ç ı s ı n d a n d o ğ u r a c a ğ ı

s o n u ç l a r ı s u n a c a ğ ı m ; daha sonra Güney'in siyasi seçeneklerinin neler

o l a c a ğ ı n a i l i ş k i n

kanaatimi

b e l i r t e c e ğ i m .

Son olarak, bunu,

u

haliyle

k a p i t a l i s ı

dünya ekonomisinin

g e l e c e ğ i b a ğ l a r n m a

oturtmaya

ç a l ı ş a c a

ğ ı m

anda, 1967-73'ten beri süregiden KondratiyefB

s a f h a s ı n ı n

en uç

n o k t a s ı n d a y ı z .

Son

ve

muhtemelen en dramatik

b a t ı ş ı n

e ş i ğ i n d e y i z .

Bu,

1873'ten 1896'ya kadar süren Kondra tiyefB

s a f h a s ı n d a k i

1893-96 b a t ı

ş ı n a benzemektedir. Etkisi Kuzey'in

f a r k l ı

kesimlerinde

e ş i t l i l i k

göste

recek, fakat Güney'in

ç o ğ u

kesiminde muhtemelen

çok

büyük olacak

t ı r .

Bununla birlikte dünya ekonomisi tepeden ı r n a ğ a

s a r s ı l d ı k t a n

sonra

bu safhactan

ç ı k a c a k

ve bir

i ğ e r

büyük A

s a f h a s ı n a

g i r e c e ğ i z . Bu yük

selme süreci,

b a ş l a n g ı ç t a ,

çoktan tahmin e d i l d i ğ i gibi yeni önde gelen

endüstrilerin (mikroçipler, biogenetik, vs.) üretim zincirinden beslene

cektir; bu tür üretimin üç önemli mevkii Japonya, AET ve ABD olacak

t ı r . Bunlar, bu tür ürünlerin kendi özel teknik versiyonlan için, dünya

p a z a r ı n ı n

kontrolünü tekelci denebilecek bir biçimde elde edebilmek

için k ı y a s ı y a bir rekabete

g i r i ş e c e k l e r ,

ancak hepsi birden bunu elde

edemeyeceklerdir.

Bu günlerde dünya p a z a r ı n ı n üç yönlü

p a r ç a l a n m a s ı n d a n çok

söz


15/128

28

LIBERALIZMDEN SONRA

ediliyor. Buna

n a n m ı y o r u m ,

çünkü bu tür keskin bir rekabette üçleme

ler ikili bir y n ş m a y a yol açar. Riskler yüksektir ve üç rakibin en

güç-

süz o l a n ı , tümden ezilme korkusuyla d i ğ e r ikisinden biriyle ittifak ara

y a c a k t ı r . Bugün üretim

y e t e n e ğ i

ve ulusal mali istikrar ç ı s ı n d a n bu

üç-

lünün en z a y ı f ı ABD'dir ve k u ş k u s u z önümüzdeki o n y ı l d a da böyle ka

l a c a k t ı r . D o ğ a l ittifak

J a p o n y a y l a d ı r . P a z a r l ı ğ ı n

ne

o l a c a ğ ı a ç ı k t ı r .

anda Japonya üretim süreçlerinde ve sermaye f a z l a s ı n d a güçlüdür.

ABD

a r a ş t ı r m a

ve g e l i ş t i r m e kapasite ve potansiyeli, genel olarak hiz

met sektörü, askeri güç ve tüketim için

i r i k m i ş

servette güçlüdür. Yeni

den

i r l e ş m i ş

bir Kore,

t ı p k ı

Kanada gibi, Japonya-ABD düzenlemesine

k a t ı l a b i l i r . Japonya ve ABD, Latin Amerika ve Güney D o ğ u Asya'daki

b a ğ l a n t ı l a r ı n ı düzenlemeye dahil edeceklerdir. Çin'e uygun bir yer bu

labilmek için de çok

çaba

a r c a y a c a k l a r d ı r .

Avrupa bu

g e l i ş m e y i

uzun bir

z a m a n d ı r

gönnektedir. Bu yüzden,

1992 düzenlemelerinin daima o r u n m a s ı n ı n y a n ı s ı r a , A l m a n y a n ı n ye

niden b i r l e ş t i ğ i ve T h a t e b e r ı n iktidardan d ü ş t ü ğ ü bir ortamda bu dü

zenlemeler daha da

e l i ş t i r i l e c e k t i r .

Avrupa y r ı n t ı l ı bir strateji h a z ı r l a

m a l ı d ı r : Ya AB'nin parça parça e n i ş l e t i l m e s i ya

da e n i ş

k a p s a m l ı bir

konfederasyon. Anahtar, v r u p a n ı n Japonya-ABD düzenlemesine kar

bir mukavemet gösterebilmesi için bu stratejide yer verilmesi gere

ken R u s y a d ı r . Avrupa SSCB'nin

d a ğ ı l m a s ı n a

k a r ş ı koyabilmek için

çok

ç a l ı ş a c a k t ı r

ve b a ş k a nedenlerden ötürü Japonya, Çin ve ABD de

a y n ı süreçten e n d i ş e d u y d u ğ u n d a n , SSCB, muhtemelen ya da bu

kilde ı r t ı n a y ı a ı l a t a c a k t ı r .

İ k i n c i

a ş a m a ,

iki Kuzey'in her biri için

b a ş l ı c a

y a r ı - ç e v r e s i n i ,

bir

yan üretici, büyük bir pazar ve göçmen i ş g ü c ü k a y n a ğ ı olabilecek e k i l

de

g e l i ş t i r m e k

o l a c a k t ı r (biri için Çin, öbürü için Rusya). an çekir

dek bölgeler Rusya ve Çin'den gelebilecek bir göç a l g a s ı

o l a s ı l ı ğ ı

kar

ş ı s ı n d a d e h ş e t e

k a p ı l m a k t a d ı r .

Fakat 2005'te, patlayan ekonomiler ve

sürekli demografik ü Ş Ü ş l e birlikte, düzenli bir süreç

l m a s ı k o ş u l u y

la misafir

ş ç i l e r

( a s ı a r b e i t e r n )

ş i d d e t l e

a r z u l a n a c a k t ı r .

Eski Üçüncü Dünya'ya ne olacak? Pek iyi

ş e y l e r d e ğ i l .

Elbette iki

Kuzey'den birisine

b a ğ l ı

birçok a d a c ı k mevcut olacak, fakat Güney'in

dünya üretimi ve dünya z e n g i n l i ğ i n d e k i genel p a y ı d ü ş e c e k ve k a n ı m

ca, Güney'in 1945-90 dönemi boyunca oldukça iyi sonuçlar elde e t t i ğ i

toplumsal gösterge

ğ r i l e r i n d e

(yani ğ i t i m ve s a ğ h k t a ) gerçek bir tersi

ne

d ö n ü ş e

t a n ı k o l a c a ğ ı z . D a h a s ı Güney, I 945-90 döneminde sahip ol

d u ğ u b a ş l ı c a siyasi araçlardan da ulusal a ğ ı m s ı z l ı k hareketleri- yok

sun k a l m ı ş o l a c a k t ı r . Güney Afrika'daki Afrika Ulusal Kongresi (ANC)

Se i

UK

A V A Ş

V

ÜÇÜNCÜDÜNYA

29

iktidara gelen son büyük hareket

l a c a k t ı r .

Bu hareketlerin tümü bir ta

rihsel amaca hizmet etti kendi kaderini tayin l a n a ğ ı n a k a v u ş m a k - ve

hiçbiri d i ğ e r tarihsel amaca ulusal a l k ı n m a Y . ~ - : - ~ l ~ ş ı ı ı a y ı ~ a ş a r a m a d ı

lar. Devlet güdümlü

s a n a y i l e ş m e n i n v e r e m e d ı g ı n ı p ı y a s a n ı n

verece

~ i n e dair geçici fantezi, önümüzdeki b e ş y ı l ı ~

k e ~ k i n d ü ş ~ ~ ü n ü

a t l a ~ a

m a y a c a k t ı r . Mazowiecki'nin d e v r i l i ş i r e j i m l e r ı n

h ı s s e d e c e g ı

y a y g ı n

t i d a r s ı z l ı ğ ı haber vennektedir. . . .

Öyleyse mevcu t seçenekler nelerdir? Hiçbiri ı l s o n c u - L e n ı n ı s t do

nemde egemen o l m u ş dünya g ö r ü ş ü n e Weltanschauung) uymasa da,

a s l ı n d a

hayli fazla

s a y ı d a

seçenek mevcuttur. Tam da

k a r ş ı l ı k

verece.k

hiçbir yol b u l a m a d ı ğ ı için Kuzey'in kiibusu olan seçenekten. a ş l a y a ? ı ~

liriz. Bu Humeyni s e ç e n e ğ i d i r . Genellikle İ s l a m i k ö k ı e n : ı l ı k

t e h d ı d ı

olarak ifade edilir bu seçenek, fakat bu tamamen

y a n l ı ş

b ı r vurgudur.

Bu, özgül olarak İ s l a m i bir fenomen d e ğ i l d i r . A y r ı c a k ö k t e n ~ i l i k l e k a ~ ~

tedilen

ş e y

eski dinsel uygulamalara dönmekse,

H u m e y n ı s e ç e n e g ı

özellikle köktenci de e ğ i l d i r . .

Humeyni s e ç e n e ğ i , öncelikle, modern ü n y a s i s t e m i n i n k ö t ü l ~ ~ l e ~ ı

ne yönelik öfkenin son haddine u l a ş m a s ı d ı r ve bu seçenek f k e s ı n ı ~ ~ ~

temin

b a ş l ı c a

l e h t a r l a r ı n a ve e ş v i k ç i l e r i n e , kapitalist ü n y ~ e k o n . o m ı s ı

nin B a t ı l ı merkezine

o d a k l a m a k t a d ı r .

Bu, A y d ı n l a n m a d e g e r l e r ı de ve

hatta özellikle bunlar dahil olmak üzere,

k ö t ü l ü ğ ü n c i s i m l e ş m e s i ol

makla

s u ç l a n m a s ı d ı r B a t ı ' n ı n . E ğ e r

bunlar sadece taktikler, halk

s e f e ~

b e r l i ğ i biçimleri

o l s a l a r d ı ,

üstesinden gelinebilirdi. Bunlar gerçek

b ı r

s e ç e n e ğ i temsil ettikleri ölçüde, i l e t i ş i m ya da çözüm yol u y o . k ~ u r .

Bu tür patlamalar ne kadar sürebilir? Nereye kadar

ı d e b ı l ı ~ e r ?

B u-

nu söylemek zor. Humeyni'nin İ r a n ' ı , t u t k u l a r ı n

y a t ı ş m a s ı

d u . n y ı ı . ~ ı ~

teminin kültürel yörüngesine yeniden k a t ı l ı n m a s ı yoluna g ı r m ı ş g o ~ -

nüyor. Ancak y a r ı n , Güney'deki

d i ğ e r

ü l k e l ~ r d e g i d e ~ e k e ş . z . a ~ a n l ı b ı r

biçimde

b a ş k a

hareketler daha az

i s t i k r a r l ı b ı r

dünya

ı s t e m ı ı ç ı n d e p a ~

lak verirlerse,

b u n l a r ı n

daha uzun s ü r e m e y e c e ğ i n i ya da daha öteye

demeyeceklerini kim söyleyebilir? Mevcut dünya sistemi.ni.n par?alan

m a s ı n ı

ki

bunlar bizzat bu

s ü r e c i n s o n u ç l a r ı d ı r - e s a s l ı

b ı ç ı m d e

ı l e r l e

temezler mi?

ikinci seçenek Saddam Hüseyin s e ç e n e ğ i d i r . Ş i m d i

de ~ n u ~

ne

d u ğ u n u a ç ı k l ı ğ a k a v u ş t u n n a l ı y ı z . Bu, modern dünya ü z e n ı d e g e r l ~ r ı

nin topyekün reddi d e ğ i l d i . Baas, tipik bir ulusal b a ğ ı m s ı z l ı ~ h a r e k e t ı _

di ve tepeden t ı m a ğ a sekülerdi. K a n ı m c a Saddam H ü s e y ~ n s e ç e n e ~ ı ,

Bismarck

e ç e n e ğ i n d e n

b a ş k a bir d e ğ i l d i r .

B u , e k o n o m ı k

a d a l e ~ s ı z

likler siyasi güç

i l i ş k i l e r i n i n

rapports de forces)

s o n u ç l a r ı olduguna


16/128

30

LIBER LIZMDEN SONR

göre, ekonomik

d ö n ü ş ü m ü n

askeri güç

g e r e k t i r d i ğ i

d ü ş ü n c e s i d i r . Irak

ABD k a r ş ı l a ş m a s ı , ilk gerçek Kuzey-Güney s a v r u ı ı d ı r . Ulusal b a ğ ı m -

s ı z l ı k

s a v a ş l a n n ı n ö r n e ğ i n Vietnam) tümü s ı n ı r l ı ve gayet

a ç ı k

bir he

defe sahipti: Kendi kaderini tayin

h a k k ı .

Güney'in b a k ı ş


tüm

bu . s a v a ş l a r Kuzey t a r a f ı n d a n b a ş l a t d m ı ş t ı ve Kuzey'in Güney'i kendi

h a l ı n e b ı r a k m a s ı y l a

sona erdirilebilirdi. Körfez Krizi'nde ise

s a v a ş

Gü

ney t a r a f ı n d a n kendi kaderini tayin o l a n a ğ ı n a

u l a ş m a k

niyetiyle d e ğ i l ,

dünya ~ . ç

dengesini

rapport deforces) d ö n ü ş t ü r m e k

niyetiyle

b a ş l a -

t ı l m ı ş t ı . Oncekilerden bir hayli

a r k l ı d ı r

bu.

. Saddam Hüseyin muharebeyi tümüyle kaybedebilir ve yok edilebi

l ı r , f a k a t o yeni bir e ç e n e ğ i n y o l u n u g ö s t e n n i ş t i r : büyük devielierin ya

r a t ı l m a s ı ,

bu devletlerin ikinci düzeyde e ğ i l , en üst düzeyde

i l a h l a n d ı -

r ı l . m ~ ı , g e r ç e k s a v a ş riskini göze a1maya isteklil ik.

E ğ e r

bu

z a m a n ı

gel

m ı ş

b ı ~

seçenekse sonuçlar ne olacak? Mutlaka nükleer (ve büyük l a s ı -

h k l ~ k ı m y . a s a l ve biyolojik) a v a ş a b a ş v u r u l m a s ı n ı n da dahil o l d u ğ u fe

b ı r k a t l ı a r n

elbette.

Hem

Kuzey:in hem de Güney'in b a k ı ş


Sadd_am

Hüseyin

s e ç e n e ğ i

Humeyni

s e ç e n e ğ i n d e n

daha korkunçtur.

Belki bunun Kuzey ile Güney a r a s ı n d a , modem dünya sisteminin tarih

~ e l g e n i ş l e m e s i n i n

p a r ç a s ı olan eski

s a v a ş l a r d a n

çok

a r k l ı

olup

l m a d ı

g ı n ı

merak edeceksiniz. Ahlaki bir b a k ı ş


b u n l a r ı n a y n ı feno

menler

o l d u k l a n n ı

söyleyebiliriz. Fakat, siyasi ve askeri bir b a k ı ş a ç ı -

s ı n d a n

durum hayli

f a r k l ı d ı r .

Eski sömürge

s a v a ş l a r ı

askeri

a ç ı d a n

tek

yönlüydü ve Kuzeyli mütecavizler kendilerine güvenmekteydi. Yeni

s a v ~ l a r

d ~ ~ i s i ise askeri

ç ı d a n

iki yan

o l a c a k t ı r ;

üstelik bu kez Kuzey

k e n d ı n e

guvenden yoksundur. 1945-1990 dönemi (Vietnam'a

r a ğ m e n ,

Cezayir,'e

r a ğ m ~ n , ç e ş i t l i

sömürgecilik

k a r ş ı t ı

mücadelelere

r a ğ m e n ) ,

A ~ r u p a

n ı n g e n ı ş l e m e s a v a ş l a r ı d a l g a s ı ile yirmi birinci

y ü z y ı l

Kuzey

G ~ n e y s a v a ş l a n

a r a s ı n d a

yer alan göreli bir Kuzey-Güney b a n ş ı döne

olarak a t ı r l a n a b i l i r .

Ü ç ü ~ c ü

seçenek ise benim fiziksel olarak yer

e ğ i ş t i r m e

yoluyla bi

reysel d ı r e n i ş

d e d i ğ i m

seçenektir. Kuzey'deki demografik ü ş ü ş ve Gü

ney'dek.i demografik

g e n i ş l e m e y l e

birlikte, artan Kuzey-Güney kutup

l a ş m a s ı n ı n

var

l d u ğ u

bir dünyada, Güney'den Kuzey'e

y a s a d ı ş ı y o ğ u n

göçün d u r d u r u l m a s ı siyasi olarak

n a s ı l

mümkUn

o l a c a k t ı r ? K a n ı m c a

b ~ n . u

y a p m a n ı n hiçbir yolu o l m a y a c a k t ı r ve söz konusu göç, Rusya ve

Ç ı n d e n yasal ya da

y a s a d ı ş ı

göçe ek olarak gelecektir. Bu göç d a l g a s ı

b a ş l a m ı ş

durumda

zaten. Ben yine de, göç

ö l ç e ğ i n i n

önemli derecede

b ü y ü y e c e ğ i n i

ve

bu

suretle Kuzey'deki toplumsa1

y a ş a n u n y a p ı s ı n ı dö-

n ü ş t ü r e c e ğ i n i d ü ş ü n m e k t e y i m . İ k i

ş e y e

dikkat etmek yeterlidir. 2025'te

SOÖUK

S A V A Ş

VE ÜÇÜNCÜ DÜNYA

3

Kuzey'in içindeki Güney, peldil§ toplam nüfusa oranla yüzde otuz ile

d

li

düzeyine

u l a ş a b i l i r .

Ve Kuzey'de

y a ş a y a n

Güneyliler'i siyasi hak

Inrdan yoksun k ı l m a ç a b a s ı y l a pek§lii

a r ş ı l a ş ı l a b i l i r .

Bu, Kuzey'de, ça

l ı ş a n s ı n ı f l a r ı n

toplumsal entegrasyonunun iki yüz y ı l ı n ı n

a r d ı n d a n ,

on

dokuzuncu y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a k i duruma

-alt

meslek k a t m a n l a r ı n ı n bü

yük k ı s m ı n ı n oy h a k k ı n d a n yoksun

b ı r a k ı l m a s ı -

geri dönecek o l d u ~ u

ı ı ı u z

a n l a m ı n a

gelir. Bu da bir toplumsal

b a n ş

reçetesi

s y ı l m z k e s ı n

likle.

Güney için üçlü seçenek senaryosu, k u ş k u s u z dünya sisteminin

kendilerinden beklenen tepkiyi gösterecek olan yönetici seçkinlerine si

yasi açmazlar

u n m a k t a d ı r .

Fakat bu senaryo dünya Solu, yani hem Ku

ı . e y d e

hem de Güney'deki sistem k a r ş ı t ı güçler için de b a z ı temel aç-

mazlar

u n m a k t a d ı r .

H a l i h a z ı r d a ,

Kuzey'deki Sol hareketlerin

y a ş a d ı ğ ı k a r m a ş a y ı

göz

lemleyebiliriz. Humeyni'ye n a s ı l tepki göstereceklerini bilemediler.

Saddam Hüseyin'e n a s ı l tepki göstereceklerini bilmemekteler. Y a s a d ı ş ı

göç konusunda hiçbir zaman net bir

b a k ı ş a ç ı s ı n a

sahip

l m a d ı

lar.

Tek

tek her durumda topyekUn destek ve rmekten

k a ç ı n d ı l a r ,

fakat Kuzey'in

b a s k ı s ı n ı

k o ş u l s u z

olarak desteklerneyi de istemediler. Sonuç Kuzey

Solu'nun sessiz ve devre d ı ş ı k a l m a s ı oldu. Ulusal b a ğ ı m s ı z l ı k hareket

leriyle

d a y a n ı ş m a

içine girmekte oldukça

r a h a t t ı l a r .

1968'de Ho,

Ho

Ho Chi Minh diye slogan a t a b i l i y o r l a r d ı . Fakat bunun nedeni, Viet

Minh ve Ulusal K u r t u l u ş Cephesi'nin (UKC) Wilsoncu-Leninist e ğ e r

lere

b a ş v u r m a s ı y d ı .

Wilsonculuk ve Leninizm'in ikisi birden ortadan

kalkarsa, ulusal

k a l k ı n m a n ı n

bir hayal (hatta

z a r a r l ı

bir hayal)

o l d u ğ u

kabul edilirse, son 150 y ı l d ı r izlenen temel d ö n ü ş ü m stratejisini terk

edersek, Kuzey Sol u için y a m a l ı bohçadan b a ş k a bir e y k a l ı y o r mu ge

riye?

Güney Solu'nun i ş i daha kolay? Humeyni ya da Saddam Hüse

yin'in

s a f l a r ı n a k a t ı l m a y a ,

enerjilerini göç

s e ç e n e ğ i n e

harcamaya a z ı r

lar S a n ı n ı n

bu

k u ş k u l u .

Onlar

da

Kuzey Solu'yla

a y n ı

tereddütlere

sahipler. Onlar da, dünya düzenini sarsmak istiyor ve bu seçeneklerin

tümünün dünya sistemini s a r s a c a ğ ı n ı kabul ediyorlar. Fakat bu seçe

neklerin, ı p k ı Kuzey Solu gibi Güney Solu'nun da

a v u n d u ğ u e ş i t l i k

ve

demokrasi

ü n y a s ı n a g ö t ü r e c e ğ i

konusunda

u ş k u l a r a da

sahipler.

Yirmi birinci

y ü z y ı l ı n

ilk

y a n s ı n a

(kapitalist dünya ekonomisinin

tam

ve ş i d d e t l i

bir kriz içinde

o l a c a ğ ı

döneme) girerken, önümüzdeki

ciddi ve gayet ç ı k soru, yeni stratejileri ve p r o g r a m l a r ı olan, yeni, dö

n ü ş t ü r ü c ü

hareketlerin gerçekten ortaya

ı k ı p ç ı k ı n a y a c a ğ ı d ı r .

Bu, hay-


17/128

32

LIBERALIZMDEN SONRA

l

muhtemel, fakat kesinlikten

u z a k t ı r .

Bunun nedeni hiç kimsenin

Üçüncü Dünya için, hem sosyalist hem de milliyetçi hareketlerin kul

l a n d ı ğ ı devlet

i k t i d a r ı n ı

güçlendinneye i l i ş k i n on dokuzuncu y ü z y ı l

stratejisinin

g e n i ş l e t i l m e s i n d e n

ibaret olan ve a r t ı k varolmayan Wilson

cu-Leninist stratejilerin yerine geçecek yeni stratejiler

ve

programlar

ortaya o y a m a m ı ş

o l m a s ı d ı r .

Bu durum dünya Solu'nun k a r ş ı k a r ş ı y a o l d u ğ u çok somut bir mese

ledir. Sol buna ciddi biçimde

ve

k ı s a sürede k a r ş ı l ı k vermezse, kapita

list dünya ekonomisinin gelecek elli y ı l içindeki ö k ü ş ü , sadece

bu

eko

nominin

e ş i t

derecede kötü bir

ş e y l e

yer

e ğ i ş t i r m e s i y l e

sonuçlanacak

t ı r .

Her halükil.rda, bugünden itibaren, Kuzey-Güney k a r ş ı l a ş m a s ı dün

ya siyasi mücadelesinin merkezinde o l a c a k t ı r . D o l a y ı s ı y l a bu, hem ta

rihsel sosyal bilimciler

hem

de siyasal eylemcilerin çözümlemelerinin

merkezinde yer l m a l ı d ı r .

B A R I Ş iSTiKR R V M E Ş R U i Y E T

1990 2025/2050

l l ltl DAN

2025/2050 YE kadar olan dönemde çok büyük ihtimalle, b a r ı ş ,

ı ~ l i k r a r

ve

m e ş r u i y e t k ı t l ı ğ ı çekilecektir. Bunun nedeni k ı s m e n , dünya

sbtcminin hegemonik gücü olan ABD'nin z a y ı f l a m a s ı d ı r . Ancak a s ı l

Ut den

birdünya sistemi olarakdünya sistemindeki krizdir.

T a n ı m ı itibariyle dünya sisteminde hegemonya, toplumsal iktidar

ı l ı ı [ ı l ı m ı n ı n k a l ı c ı

bir eklemlenmesi ni empoze etme konusundajeopoli

tik

konuma sahip bir gücün v a r l ı ğ ı demektir. Bu, öncelikle askeri müca

ı l c l e n i n tüm askeri mücadelelerin d e ğ i l , büyük güçler r a s ı n d a k i aske

ri mücadelenin- y o k l u ğ u a n l a m ı n a gelen bir

" b a r ı ş "

dönemine i ş a r e t

ı · d e r . Bu tür bir hegemonya dönemi

m e ş r u i y e t

gerektirir ve a y n ı za

manda bunu o ğ u r u r - e ğ e r m e ş r u i y e t derken ( ç e ş i t l i devletlerin aha

lileri gibi ş e k i l s i z gruplar da dahil olmak üzere)

b a ş l ı c a

siyasi aktörle

rin toplumsal düzenin uygun gördükleri bir düzen o l d u ğ u ya da dünya

n ı n ( tarih in) uygun gördükleri bir yöne d o ğ r u a ğ ı r a ğ ı r ya da h ı z l a

i l e r i e d i ğ i

yolundaki hisleri kastediliyorsa.

Hegemonik gücün ciddi bir meydan okumayla

k a r ş ı l a ş m a k s ı z ı n

ira

desini ve düzen ini d i ğ e r büyük güçlere empoze d e b i l d i ğ i bu tür ger

çek hegemonya dönemleri, modem dünya sistemi tarihi içinde nispeten

k ı s a dönemlerdir. Bence bunun sadece üç ö r n e ğ i o l m u ş t u r : On yedinci

y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n d a B i r l e ş i k Eyaletler, on dokuzuncu y ü z y ı l ı n ortala

nnda B i r l e ş i k

K r a l l ı k

ve yirminci

y ü z y ı l ı n

o r t a l a r ı n d a ABD. Bu

ş e k i l d e

t a n ı m l a n a n h e g e m o n y a l a r ı , her üç durumda da yirmi b e ş ile elli y ı l ci

v a r ı n d a

s ü n n ü ş t ü r . l

Bu tür dönemler sona e r d i ğ i n d e , d i ğ e r bir d e y i ş l e eski hegemonik

I m m a ı ı u e l W a l l e r s t e i ı ı , The Three l n s ı a n c e s

of

Hegemony in the History of

the a p i t a l i s ı World-Economy , he Politics f ı h e World-Economy: The States t l ı e

Movements nd Civilizations

i ç i ı ı d e

(Cambridge: Cambridge University Press,

1984), 37-46.


18/128

34

LIBERALIZMDEN SONRA

güç (bir süre askeri a ç ı d a n en güçlüleri olmaya devem etse bile) tekrar

d i ğ e r

büyük güçler

r a s ı n d a

bir büyük güçten ibaret hale e l d i ğ i n d e , ga

yet a ç ı k biçimde, daha az istikrar ve buna b a ğ l ı olarak daha az m e ş r u i -

yet ortaya ı k m ı ş t ı r . Bu daha az a r ı ş demektir. Bu anlamda BD hege

m o n y a s ı n ı izleyen bu dönem, temelde, ne on dokuzuncu y ü z y ı l ortala

r ı n d a k i

İ n g i l i z h e g e m o n y a s ı n ı izleyen dönemden, ne de on yedinci yüz

y ı l

a r ı a l a r ı n d a k i Felemenk h e g e m o n y a s ı n ı izleyen dönemden f a r k l ı d ı r .

Fakat 1990-2025, 1990-2050 ya da 1990-? a r a s ı n d a k i dönem hak

k ı n d a söylenebileceklerin tümü bundan ibaret o l s a y d ı ,

s a l l a n t ı l ı

bir

dünya düzeninin teknik idaresine

i l i ş k i n

bir rnesele

o l m a s ı

haricinde (ki

birçok

p o l i t i k a c ı ,

diplomat, bilim

a d a m ı

ve gazeteci tam da bu

ş e k i l d e

t a r t ı ş m a k t a l a r ) pek de t a ı t ı ş m a y a d e ğ e r o l m a z d ı .

Bununla birlikte, önümüzdeki

y a r ı m y ü z y ı l l ı k

dünya d ü z e n s i z l i ğ i -

nin d i n a m i ğ i h a k k ı n d a söylenecek daha çok, muhtemelen pek dahaçok

ş e y var. D e v l e t l e r a r a s ı s i s t e ı n i n j e o p o l i t i k gerçekleri, m ü n h a s ı r a n , hatta

birincil olarak, büyük güçler a d ı n ı v e r d i ğ i m i z egemen devletlerin -

önemli bir askeri kapasite

g e l i ş t i r m e k

için gerekli bütçe t a b a n ı n a sahip

olabilmeye yetecek kadar büyük ve zengin olan devletl erin- a y r ı c a l ı k i r

alt kümesi a r a s ı n d a k i askeri güç dengesine a y a n m a ı n a k t a d ı r

Her

e y d e n

önce, böyle bir vergi

t a b a n ı n a

sahip olmaya yetecek

-

dar zengin olan y a l n ı z c a birkaç devlet

b u l u n m a k t a d ı r .

Her

ne

kadar sü

reç döngüsel bir takviye süreci olsa da,

bu

zenginlik askeri gücün sonu

cu olmaktan çok k a y n a ğ ı d ı r . Ve bu devletlerin, d i ğ e r devletlere oranla

z e n g i n l i ğ i , hem büyüklüklerinin, hem de kapitalist dünya ekonomisin

deki eksenel i ş b ö l ü m ü n

ün

bir fonksiyon udur.

Documents

Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra